ช่างเขียนแบบทั่วไป

199

การยึดดวยสลักเกลียวและแปนเกลียวน้ี ใชในบริเวณท่ีสามารถหมุนหัวของสลักเกลียว
หรือแปนเกลียวไดสะดวก เชนรอยตอของหนาแปลน ลักษณะของหัวสลักเกลียวแสดงไวในสรูป

13.33 โดยลักษณะหัวของสลักเกลียวและแปนเกลียวนั้นแบงไดสองแบบคือ แบบ Regular และ
Heavy ทั้งสองแบบน้ีตางกันท่ีความหนาของหัวสลักเกลียวและแปนเกลียว โดยแบบ Heavy จะมี

ความหนามากกวาและใชก บั งานท่ีตอ งการใหมกี ารขนั รบั แรงอดั มาก ๆ

รปู 13.32 แบบตาง ๆ ของสลักเกลยี วและสกรู
ลกั ษณะสวนโคนระหวางลําตัวกับหัวสลักเกลียวก็ยังแบงไดเปนสองแบบไดแก Finished และ

Unfinished โดยท่ีแบบ Undiniahws Head จะไมมีการตกแตงผิวสวนโคนระหวางตัวสลักกับหัวสลัก
แตแบบ Finished Head จะมีการตกแตงผิวหนาสวนโคนระหวางตัวสลักกับหัวสลักใหสม่ีความหนา

ยื่นออกมา ทั้งน้ีเพื่อใหเปนผิวรับแรงไดดีข้ึน สวนแปนเกลียว (Nut) หัวหกเหลี่ยมท่ีเปนแบบ Jam
Nut ผวิ หนาจะไมราบแบนเหมือนแปนเกลียวธรรมดา แตจะทําเปนลักษณะปาดหนาลบมุมเอาไวทั้ง

สองดาน

200

รูป 13.33 รปู แบบตา ง ๆ ของหวั สลักเกลียวและแปนเกลยี ว

รูป 13.34 เปรียบเทยี บลกั ษณะแปนเกลียว (A) แปนเกลียวส่ีเหลีย่ ม

จตั ุรสั กับหกเหลี่ยม (B) แปนเกลียวแบบ Regular กบั Heavy
13.7.2 สลกั เกลยี วฝง (Studs)

ลกั ษณะเปน ทรงกระบอกมเี กลียวที่ปลายท้งั สองขา ง การยดึ ดว ยสลกั เกลียวฝงนที้ าํ ไดโ ดยการ
ขันดานใดดานหนึ่งใหฝงเขาไปในช้ินงานอีกชิ้นหน่ึงซ่ึงทําเปนเกลียวรองรับเอาไว สวนอีกดานท่ี

เหลือจะเปน เกลียวสาํ หรับขันแปนเกลียว ดงั รูป 13.32 (B) การยึดดว ยสลกั เกลียวฝงน้ีจะใชกับงานที่

ไมสามารถสอดสลักเกลียวธรรมดาผานเขาไปได เนื่องจากช้ินงานหนามากเกินไป หรือรอยตอน้ัน
ตอ งการใหม ีการถอดบอ ย ๆ และตอ งการยึดรอยตอหลาย ๆ จุด เม่ือใชสลักเกลียวฝงจะทําใหงายตอ
การประกอบใหต รงศนู ย เชนฝาสบู เคร่ืองยนตเปนตน

201

หมุดเกลียว (Screw) หมายถึงตัวจับยึดท่ีเปนเกลียวคลายกับสลักเกลียว ตางกันที่เวลาใชไม

ตองมีแปนเกลียว แตจะใชหมุนเขาไปในช้ินงานอีกช้ินหน่ึงที่ทําเปนเกลียวในเอาไวโดยตรงหมุด

เกลยี วนี้ไดแก หมุดเกลยี วธรรมดา (Cap Screw) หมุดเกลยี วจกั รกล
(Machine Screw) และหมดุ เกลยี วปรับ (Set Screw) ดงั น้ี

รูป 13.35 ลกั ษณะทั่วไปของหวั หมุดเกลยี วแบบตาง ๆ

13.7.2 หมุดเกลยี วธรรมดา (Cap Screws) หรอื บางคร้ังเรียกวาหมุดเกลียว

รปู 13.36 รปู แบบมาตรฐานของหมุดเกลยี ว
หมุดเกลียวมีลักษณะเชนเดียวกันกับสลักเกลียว ตางกันก็คือ หมุดเกลียวนี้ใชขันเขาไปใน

ช้ินงานท่ีทําเปนเกลียวเอาไวโดยไมตองใชแปนเกลียว ดังรูป 13.32 (C) ใชกับงานท่ีไมอาจใชสลัก
เกลยี วได ทัง้ น้เี นอ่ื งจากเน้อื ทจ่ี ํากัด หรือใชกับรอยตอท่ีไมตองการถอดบอย ๆ เพราะจะทําใหเกลียว
บนช้นิ งานนั้นเสยี หายได สวนลกั ษณะของหัวหมุด

202

เกลยี วแบบตาง ๆ ไดแ สดงไวใ นรปู 13.35 และ รูป 13.36
ขนาดสว นตา ง ๆ ของสลกั เกลียว หมดุ เกลยี วและแปนเกลยี วหาไดจากตารางในผนวกทาย

เลม ถาเปนขนาดในระบบเมตริกหรือมิลลิเมตรหาไดจากตารางในผนวก ก 13. ถึง ก 20 สวน
ขนาดในระบบอังกฤษหรอื น้วิ หาไดจากตารางในผนวก ข 15 ถึง ข 18

13.7.4 หมดุ เกลยี วจกั รกล (Machine Screws)
มีลักษณะเหมอื นกับหมุดเกลยี ว (Cap screw) แตข นาดเล็กกวา สวนใหญมกั จะ

ทําหัวเปน รอ งเพ่อื ใหใชไ ขควงขนั ได ใชในการประกอบชิ้นงานขนาดเล็กเขาดวยกันดังรูป 13.31 (D)
จะทาํ เปนเกลยี วไวตลอดความยาวถา หมุดเกลียวนน้ั มีความยาวตํ่ากวา 2 นว้ิ ลงมา

ตัวอยางของขนาดหมดุ เกลียวจักรกลพรอมท้ังโนตการกําหนดขนาดไดแสดงไวในรูป 13.37
สวนรายละเอียดของขนาดสวนตาง ๆ ของหมุดเกลียวจักรกลสามารถหาไดจากตารางในผนวกทาย
เลม (ระบบเมตริก) จากผนวก ก 21 และ (ระบบองั กฤษ) ตัง้ แต
ผนวก ข 19 ถงึ ข 20

รูป 13.37 แบบมาตรฐานของหมุดเกลียวจักรกล

203

13.7.5 หมุดเกลยี วปรับ (Set Screws) เปน หมดุ เกลียว

เปนหมุดเกลียวชนิดก่ึงยึด ซ่ึงใชปองกันไมใหเกิดการเคล่ือนท่ีสัมพันธระหวางผิวเล่ือน
สองผิวที่อยตู ดิ กนั โดยใชผลจากความเสียดทาน เชนยึดปลอกเพลาใหตดิ กบั เพลา
หรือยึดดุมลอสายพานใหติดกับเพลาเปนตน หมุดเกลียวปรับมีลักษณะของหัวและปลายหลายแบบ
ดงั แสดงในรปู 13.38 สว นลักษณะการใชง านของหมุดเกลยี วปรับไดแ สดงไวในรปู 13.39

ขนาดสวนตาง ๆ ของหมุดเกลยี วปรับในระบบเมตริกหาไดจากตารางในผนวก ก 22 สวน
ตาราง 13.6 เปนตารางแสดงขนาดสวนตาง ๆ ว ของหมุดเกลียวปรับในระบบอังกฤษ และถา
ตอ งการหาขนาดของหมุดเกลยี วปรบั นอกเหนอื ท่กี าํ หนดไวใ นตาราง 13.6
กส็ ามารถหาไดจากตารางในผนวก ข 21 ถึง ข 23

รปู 13.38 รูปแบบตา ง ๆ ของหมดุ เกลียวปรบั

รปู 13.39 ลักษณะการใชงานของหมดุ เกลียวปรับ

204

ตาราง 13.6
ขนาดสวนตางของหมุดเกลยี วปรับที่แสดงในรูป 13.38

13.7.6 หมุดเกลียวแบบเบด็ เตลด็ (Miscellaneous Screws)

รูป 13.40 สลกั เกลียวและหมดุ เกลยี วเบด็ เตลด็ แบบอ่ืน ๆ

205

หมุดเกลยี วแบบอื่น ๆ ทีใ่ ชในงานตา ง ๆ รวมทัง้ สลักเกลยี วแบบพเิ ศษนอกเหนือจากท่ีได
กลา วมาแลวขางตนไดแสดงไวใ นรูป 13.40
13.7.7 หมดุ เกลียวงานไม (Wood Screws)

หมดุ เกลียวท่ีใชกับงานไมจ ะมีลักษณะเปน เกลยี วหยาบ ปลายแหลม ที่นิยมใชก นั ทวั่ ไปมอี ยู
สามแบบ ดงั รูป 13.41

รูป 13.41 แบบมาตรฐานของหมดุ เกลยี วงานไม

206

13.8 การเขยี นแบบสลักเกลยี วและแปน เกลียว
ลกั ษณะรปู รางของสลกั เกลียวและแปน เกลียวท่ีแสดงในรปู 13.42 เปน ลักษณะ

เกลยี วและแปน เกลียวที่ใชงานโดยทัว่ ไป สวนรูป 13.43 เปนการเปรียบเทียบลกั ษณะ
เกลยี วและแปน เกลียวระหวางหัวหกเหลี่ยมกับสเี่ หลี่ยมจตั ุรัส

รปู 13.42 ลักษณะของสลักเกลียวและแปนเกลียว

รปู 13.43 เปรียบเทยี บสลักเกลยี วและแปน เกลยี ว
ระหวางหัวหกเหล่ียมและส่เี หล่ยี มจัตรุ ัส

สวนรูป 13.44 แสดงใหเห็นสัดสวนตาง ๆ ของสลักเกลียวและแปนเกลียวแบบธรรมดา

(Regular) หัวสเ่ี หล่ยี มจัตุรัสและหกเหลีย่ ม สว นรูป 13.45 แสดงสัดสวนตาง ๆ
ของสลักเกลียวและแปนเกลยี วโดยการมองขนานกับดานผวิ ราบของหัวสลัก (Across flat)

207

รปู 13.44 สัดสวนตาง ๆ ของสลกั เกลยี วและแปนเกลียวแบบธรรมดา

รูป 13.45 สดั สวนตา ง ๆ ของสลักเกลียวเมื่อมองขนานดา นผวิ ราบของหวั สลกั
การคํานวณหาขนาดสัดสวนตาง ๆ ของสลักเกลียวและแปนเกลียวเพ่ือเขียนแบบ หาไดโดย

การใชข นาดเสนผาศูนยกลางของสลักเกลียวเปนหลัก โดยสัดสวนนี้นําไปใชกับสลักเกลียวและแปน

เกลียวในระบบเมตริกไดดวย (Threads) สาํ หรบั Bolts และ Nuts

208

ในระบบอังกฤษแบบ Unfinished และ Finished ถาเปน Unfinished bolts จะมีเกลียวเปนแบบ

หยาบชั้น 2 A ขณะที่หมุดเกลียวหัวหกเหลี่ยมแบบ Finished มีเกลียวเปนแบบหยาบ ละเอียด หรือ

8 พิตชต อน้วิ ชน้ั 2A สว น Unfinished nuts จะมีเกลียวเปนแบบหยาบชั้น 2B

ขนาดสัดสวนของสวนตาง ๆ ของสลักเกลียวและแปนเกลียว กําหนดหาไดจากสูตร

ตอไปน้ี

สลักเกลียวและแปนเกลยี วแบบธรรมดา (Regular) หัวหกเหล่ียมและส่เี หล่ียมจัตรุ ัส
1
W = 1 2 D

H = 2 D
3
7
T = 8 D

สลักเกลียวและแปน เกลียวแบบ Heavy หัวหกเหลี่ยมและสี่เหลีย่ มจัตรุ สั
1 1
W = 1 2 D + 8 นวิ้ หรอื + 3 มม.

H = 2 D
3
7
T= 8 D

หมายเหตุ W = ความกวางของหัวสลกั เกลียวและแปนเกลียวเมอ่ื วัดระหวา งหนา เรียบ

H = ความสงู ของหัวสลกั เกลยี ว

T = ความสงู ของแปน เกลยี ว

ขนาดความยาวเกลยี ว (Thread lengths) สามารถคาํ นวณหาไดโ ดยใชสูตรตอ ไปนี้

ถาความยาวของสลกั เกลยี วตํ่ากวา 6 นวิ้ (150 มม) ลงมาจะได

ความยาวเกลยี ว = 2D + ¼ นว้ิ (สาํ หรบั เกลยี วนว้ิ )

= 2D + 6 mm (สาํ หรับเกลยี วเมตรกิ )

ถา ความยาวของสลักเกลียวมากกวา 6 นว้ิ (150 มม) ขน้ึ ไปจะได

ความยาวเกลียว = 2D + ½ นว้ิ (สําหรับเกลียวน้วิ )

= 2D + 12 mm (สําหรบั เกลียวเมตริก)

ขนาดความยาวของสลกั เกลยี วไมไ ดก ําหนดเปนมาตรฐานเอาไวให ท้ังนข้ี ึ้นอยกู บั ความตองการ

ทางดานอุตสาหกรรมที่จะนําไปใช ซึ่งจะหาขอมูลนี้ไดจาก Catalogs ของโรงงานผูผลิตแตจะมีวิธี

พจิ ารณาไวค ราว ๆ ดงั นี้

209

ถา เปนสลักเกลียวหัวหกเหลยี่ ม ตวั สลกั เกลียวจะมีความยาวเพม่ิ ขึ้นชว งละ ¼ นิ้ว
ถาสลกั เกลยี วมคี วามยาวต่าํ กวา 8 น้วิ ลงมา และจะยาวเพ่มิ ขึน้ ชวงละ ½ นิ้ว ว ถาสลักเกลียวมีความ

ยาวอยูระหวาง 8 – 20 น้ิว และจะเพ่ิมข้ึนชวงละ 1 นิ้ว ถาสลักเกลียวมีความยาวอยูระหวาง 20 –
30 น้ิว แตถาเปนสลักเกลียวหัวส่ีเหลี่ยมจัตุรัส ตัวสลักเกลียวจะมีความยาวเพิ่มข้ึนชวงละ 1/8 น้ิว

ถา สลักเกลียวมีความยาวอยูระหวา ง ½ - ¾ นวิ้ ;
และจะยาวเพิ่มข้ึนชวงละ ¼ น้ิวว ถา สลกั เกลยี วมคี วามยาวอยูระหวา ง ¾ - 5 นิ้ว , และจะยาวเพมิ่ ขนึ้
ชว งละ ½ น้วิ ถา สลักเกลียวมีความยาวอยูระหวา ง 5 – 12 น้ิว; และจะยาวเพิ่มข้ึนชวงละ 1 นิ้ว ถา

สลกั เกลียวมคี วามยาวอยรู ะหวา ง 12 – 30 นิว้

ลักษณะสว นปลายของเกลยี วอาจทําไวเปน รูปโคงมนหรือเปน Chamfer มมุ 45o

จากแนวความลึกของเกลยี ว ดงั รูป 13.44

13.9 ขนั้ ตอนการเขยี นสลกั เกลียวและแปน เกลยี ว

กอนเขียนสลักเกลียวและแปนเกลียว จะตองพิจารณาคุณลักษณะของเกลียวเสียกอนวามี

คณุ ลักษณะครอบคลุมตามรายการตอไปน้ีหรอื ไม

1. ขนาดเสนผานศูนยกลางระบขุ องสลกั เกลียว (Nominal size of bolt body)

2. ขนาดเกลยี ว (Thread specification)

3. ความยาวของสลักเกลยี ว (Length of bolt)

4. Finish of bolt

5. รปู แบบของหัวสลัก (Style of head)

6. ช่ือของสลกั เกลยี วหรอื หมดุ เกลียว (สกร)ู

ตัวอยางเชน
3 1
4 - 10 UNC – 2 A × 2 2 HEXAGON CAP SCREW (แบบเตม็ )

3 × 2 1 HEX CAP SCR (แบบยอ)
4 2 (แบบเมตรกิ )
M 6.3 × 1 – 40, HEX CAP SCR

5 สวนแปนเกลยี วสามารถกําหนดไดด ังนี้
8
- 11 UNC – 2B SQUARE NUT (แบบเต็ม)

5 - SQ NUT (แบบยอ)
8 (แบบเมตริก)
M 6.3 × 1 HEX NUT

210

ข้ันตอนการเขียนสลักเกลียว หมุดเกลียว และแปนเกลียวหัวหกเหล่ียมท่ีแสดงไวในรูป
13.46 (A) และ (B) มขี ้นั ตอนดังนี้

ข้ันที่ 1 เขียนขนาดเสนผานศูนยกลางใหญ D แลวใชขนาดเสนผานศูนยกลาง D นี้เปน
ตัวกําหนดขนาดความกวา งและความหนาของหัวสลักโดยการคํานวณจากสูตร

รปู 13.46 ข้นั ตอนการเขยี นสลกั เกลียว หมดุ เกลียวและแปนหวั หกเหล่ียม

211

ขั้นที่ 2 สรางรูปหกเหลย่ี มโดยใชฉ ากสามเหล่ยี มมุม 30o × 60o เพื่อกําหนด

ความกวางของหัวสลักเกลียวตามแนวทะแยกมมุ ของสว นทเี่ ปน เหลย่ี ม
ขน้ั ที่ 3 เขยี นรัศมโี คง ของหัวสลักเกลียวแปน เกลียวในสว นทีป่ าดหนาลบมมุ

ขั้นที่ 4 เขียนเสน เพื่อแสดงการปาดหนาลบมมุ 30o ใหสัมผัสกบั สว นโคง ที่เขียน

ไวในขนั้ ที่ 1

รปู 13.47 ข้ันตอนการเขยี นสลกั เกลยี วและแปน เกลยี วหวั สเ่ี หลี่ยมจัตรุ ัส

212

สวนรูป 13.47 (A) และ (B) แสดงขั้นตอนการเขียนสลักเกลียว หมุดเกลียวและแปนเกลียว
หวั ส่ีเหล่ียมจัตุรัส ซึ่งมขี ้นั ตอนดังนี้

ขัน้ ที่ 1 เขียนขนาดเสนผา นศนู ยกลางใหญ D แลว ใชขนาดเสนผา นศูนยก ลาง D
น้เี ปน ตัวกาํ หนดขนาดความกวา งและความหนาของหัวสลักโดยการคํานวณจากสตู ร

ข้นั ท่ี 2 เขยี นส่เี หลย่ี มจัตุรัสสวนทีเ่ ปน หัวของสลกั เกลียวดว ยฉากสามเหล่ยี มมุม 45o

ขนั้ ที่ 3 เขยี นรัศมีโคงของหัวสลักเกลียวและแปน เกลยี วในสว นที่ปาดหนาลบมุม

ข้ันที่ 4 เขียนเสนเพือ่ แสดงการปาดหนาลบมุม 30o ใหสมั ผสั กับสวนโคง ทีเ่ ขยี นไว

ในขัน้ ท่ี 1
13.9 คณุ สมบตั ทิ างกลของสลกั เกลียว

การผลิตสกรสู ว นใหญจะผลิตโดยการขึ้นรูปแบบไมป าดผวิ (Non cutting) ดงั รปู
13.48

รปู 13.48 ข้ันตอนการผลติ สกรู

รปู 13.49 แนวการไหลของเม็ดเกรน็ จากการท่ีสกรูถกู อดั ข้นึ รปู
การผลติ ขน้ึ รูปโดยไมป าดผิวจะใชผลติ ขนาดเสนผาศูนยกลางลําตวั เกลียวไดถึง

213

24 มม ดว ยการอัดรอ น สวนบรเิ วณเกลยี วจะผลติ ดว ยการรดี สกรทู ่ผี ลิตดว ยการขึน้ รู
โดยไมปาดผวิ จะมีแนวการไหลของเมด็ เกรน็ ตอเนือ่ งกัน ซึ่งจะทาํ ใหมีคาความเคนสูง ดงั รปู 12.49

รปู 13.50 สัญลักษณเกรดความแขง็ ของสกรูและนตั หรอื แปน เกลียว

รูป 13.50 แสดงตัวเลขเกรดความแข็งแรก ซ่ึงเปนคาความตานทานแรงดึงของสกรูโดย

กําหนดไว 2 ตัว เชน 8.8, 10.9 หรอื 12.9 เปนตน ตวั แรกจะบอกคา 1/100 ของความตานทานแรง

ดึงต่ําสูง หนวยเปน Mpa สวนตัวเลขตัวท่ีสองเปนคาประมาณ 1/10 ของอัตราสวนที่คิดเปน

เปอรเซ็นตระหวางคาความตานทานแรงดึงครากตํ่าสุด กับคาความตานทานแรงดึงตํ่าสุดคาความ

ตานทานแรงดึงครากโดยประมาณอาจหาไดจากผลคูณของเลขตัวแรกกับตัวที่สอง แลวคูณดวย 10

เชน สลกั เกลียวมชี น้ั คุณสมบัตทิ างกล 12.9 หมายถงึ :-

มคี าความตา นทานแรงดึงตาํ่ สดุ เทา กบั 12×10 = 1,200 Mpa

ความตานทานแรงดงึ ครากโดยประมาณเทากบั 12×9×10 = 1,080 Mpa

คณุ สมบตั ขิ องสลักเกลียวและหมุดเกลียวแสดงไวในตาราง 13.7

ตาราง 13.7 คาความแขง็ แรงของสกรตู ามมาตรฐาน DIN 267

เกรดความแขง็ แรงสกรู 3.6 4.6 4.8 5.6 5.8 6.6 6.8 6.9 8.8 10.9 12.9 14.9

ความตานแรงดึงตา่ํ สุด MPa 340 400 400 500 500 600 600 600 800 1000 1200 1400

ความเคน ครากต่ําสดุ x 10 6 686 8 6 89 8 9 9 9
ความเคน แรงดงึ ตํา่ สดุ

214

สวนแปนเกลียว (Nut) สัญลักษณคาความแข็งแรงจะตองคูณดวย 100 จึงจะเปนคาความ

ตานทานแรงดึงตํ่าสุดของวัสดุท่ีใชทํา Nut มีหนวยเปน Mpa เชน Nut 12 = 12×100 =

1,200 Mpa

ตาราง 13.8 คาความแข็งของแปนเกลยี ว

เกรดความแข็งแรงสกรู 56 8 10 12 14

ความตา นแรงดงึ ต่าํ สดุ Mpa 500 600 800 1000 1200 1400

เกรดความแข็งแรงสกรทู ี่ 3.6,4.6 6.6

เหมาะสมใชก ับแปน เกลยี ว 4.8,5.6 6.8 8.8 10.9 12.9 14.9

5.8 6.9

13.11 อปุ กรณลอค (Locking devices)
การประกอบช้ินงานใหติดกันดวยเกลียว โดยทั่วไปจะตองคิดถึงแรงสองชนิดท่ีเกิดข้ึนบน

รอยตอซ่งึ มีผลตรงขามกนั ดงั น้ี
1. แรงที่ทําใหรอยตอหลวมซึ่งเกิดจากแรงในแนวแกน หรือแรงที่เกิดจากการสั่น พยามทํา
ใหเ กลยี วคลายตวั
2. แรงทีเ่ กิดจากความเสยี ดทาน ซง่ึ ตานทานการคลายตัวของเกลียว

ลอ็ คดว ยแปนเกลียว ล็อคดวยแหวนสปริง ลอ็ คดวยแปนเกลียวแบบแยก

รูป 13.51 อุปกรณล อ็ คโดยอาศัยความเสียดทาน

215

การออกแบบรอยตอชิ้นงานดวยเกลียว จะตองออกแบบใหมีแรงเสียดทาน เพื่อปองกันการ
คลายตัว ปกติรอยตอจะตองแนนเม่ืออยูภายใตแรงตายตัว แตอยางไรก็ตามรอยตอสวนมากจะอยู
ภายใตแรงเปล่ียนแปลงหรือแรงจากการสั่นตัว ซึ่งจะทําใหรอยตอหลวมได ดังน้ันรอยตอประเภทน้ี
จึงตองมีอุปกรณเพ่ิมเติมเพื่อตอตานการคลายตัว แทนท่ีจะใชความเสียดทานจากเกลียวแตเพียงอยาง
เดียว อุปกรณลอคมีใชกันอยูมากโดยท่ัวไปแบงได 2 ชนิดคือ ลอคโดยอาศัยความเสียดทาน ดังรูป
13.51 และล็อคการเคลื่อนท่ีโดยตรงดังรูป 13.52 สวนรูป 13.53, 13.54 และ 13.55 แสดงอุปกรณ
ลอ็ คแบบตาง ๆ

ลอ็ คดวยสลัก ล็อคดว ยแปน เกลยี ว ล็อคดวยแผน กนั คลาย

แบบหัวผา (Castle nut) (Star Washer)
รูป 13.52 อุปกรณลอ็ คการเคล่ือนทโ่ี ดยตรง

รปู 13.53 Locknuts and locking devices

216

รูป 13.54 Types of lock washers and locking devices.

รปู 13.55 Types of pins used to fix parts together.
13.12 หมุดยํ้า (Rivets)

รปู 13.56 ชนิดและขนาดสดั สวนตา ง ๆ ของหมดุ ยํ้าขนาดเลก็

217

การประกอบชิน้ งานบางอยางจําเปน ตอ งยดึ ใหติดกนั โดยถาวร นอกจากการยดึ โดยการเช่ือม
แลวยังมกี ารยดึ อีกวธิ หี นง่ึ คือ การยดึ ดว ยหมดุ ยา้ํ ซึ่งใชกับการยึดช้ินงานที่ตอโดยการทาบกัน ขนาด
และรูปรา งของหมุดย้าํ แบบตาง ๆ แสดงไวในรูป 13.56 สวนสัญลักษณท่ีใชแทนหมุดยํ้าในงานเขียน
แบบ แสดงไวใ นรูป 13.57

รปู 13.57 สัญลกั ษณท ใ่ี ชแ ทนหมุดยาํ้ ในงานเขียนแบบ
13.13 สปริง (Springs)

รูป 13.58 การเขียนสญั ลกั ษณแทนสปริงแบบตาง ๆ โดยใชเ สน เดีย่ ว

218

โดยท่ัวไปสปรงิ ขดแบงออกเปนหลายแบบเชน Compression, Torsion, Extension,
Flat และแบบ Constant force

รูป 13.58 แสดงการเขียนสัญลักษณแทนสปริงในงานเขียนแบบ ของสามแบบแรกท่ีกลาว
มาโดยใชเสนเด่ียว (Single line) รวมท้ังแสดงลักษณะสวยปลายของสปริงแบบ Compression และ
สญั ลกั ษณแ บบงาย ๆ แทนสปริงขด

รูป 13.59 การเขยี นสญั ลกั ษณของสปริงกดแบบขดโดยใชเ สนคู
รูป 13.59 แสดงสัญลักษณแทนสปริงขดแบบกดในงานเขียนแบบโดยใชเสนคู (Double
line) ซ่งึ จะเขยี นบางสวนแลวละเอาไวอกี เปน บางสว นโดยที่รายละเอยี ดของคณุ ลกั ษณะของสปรงิ จะ
กาํ หนดไวใ นตารางใตภาพ

รูป 13.60 การเขียนสญั ลกั ษณแ ทนสปริงแบบยึดโดยใชเ สน คู

219

สวนการเขียนสัญลักษณแทนสปริงแบบ Extension และ Torsion แสดงไวในรูป 13.60
และ 13.61

รูป 13.61 การเขยี นสญั ลกั ษณแทนสปรงิ ขดแบบบิดโดยใชเสน คู
13.14 การเขยี นแบบสปริง ( Drawing springs)

การเขยี นแบบสปรงิ อาจทําไดสองแบบคอื แบบ Schematic โดยการใชเ สน เดย่ี ว
(Single line) และแบบ Detailed โดยการใชเสนคู (Double line) ดังแสดงในรปู 13.62
และ 13.63

รูป 13.62 Schematic drawing of springs.

220

รูป 13.63 Detailed drawing of a spring.
รูป 13.63 แสดงการเขียนแบบสปริงโดยการใชเ สนคู (Double line) ซึง่ มีขัน้ ตอนดังนี้
ขนั้ ท่ี 1 เขียนโครงสรา งของเสน ผานศูนยก ลางและความยาวของสปรงิ แลว กาํ หนด

ตาํ แหนงของขดสปริง (พิตช)
ข้นั ที่ 2 หาตาํ แหนง ขดสปริงทางดา นลา ง โดยใชตาํ แหนง จุดตัดของเสนท่ีอยูร ะหวาง

กง่ึ กลางของขดสปรงิ ดานบนลงมาในแนวดง่ิ ตดั กับแนวเสน ผา นศนู ยกลางดาน
ลา ง
ข้ันท่ี 3 ลากเสนตอ ระหวางขดใหเ ฉยี งขวา (ในกรณที ่สี ปรงิ เปนแบบ Right-hand coil)
ขั้นที่ 4 ลากเสน ตอระหวา งขดของสปริงที่ถูกบงั หรอื มองไมเ หน็ และสวนปลายให
สมบรู ณ

221

บทที่ 14

คาพกิ ดั ความเผ่ือ (TOLERANCE)

เปนคาท่ียอมใหเกิดความคลาดเคลื่อนของระบบงานสวมได ในการผลิตชิ้นสวน
เครื่องจกั รกลหรือผลติ ชิ้นงานจาํ นวนเปน มาก ๆ ขนาดตองเทีย่ งตรงตามแบบทก่ี าํ หนดเพ่ือนําช้ินงาน
ผลิตไปประกอบเปนรูปรางช้ินงาน ฉะน้ันในการผลิตช้ินสวนจํานวนมากน้ันขนาดจะเท่ียงตรงตาม
แบบท่ี กําหนดเปน การยาก อนุญาตใหมขี นาดผิดพลาดไดบาง
แตตองอยูในชว งที่กําหนดมาใหเราเรียกวา พกิ ัดความเผ่ือ

รูปชิ้นงานสวมท่อี ยใู นพิกดั เผอ่ื

222

ระบบมาตรฐานพิกดั ความเผ่อื

1. ขนาดกําหนด (Nominal Size) คอื ขนาดของชน้ิ งานซึง่ กาํ หนดลงในงานเขียนแบบ
2. ขนาดจรงิ (Actual Size) คอื ขนาดท่วี ดั ไดจ ากชน้ิ งานผลติ ออกมาอยูใ นพิกัดความเผ่อื
3. เสนศนู ย (Zero Line) คอื เสนแสดงตาํ แหนง เริม่ ตน ของขนาดกําหนด
4. คาเผื่อต่ําสุด (Allowance Below Nominal Size) คือคาความแตกตางระหางขนาด

เลก็ สดุ โดยวัดจากเสน ศนู ย

5. คาเผ่อื สูงสดุ (Allowance Above Nominal) คือคา ความแตกตา งระหวางขนาดโตสดุ

โดยวัดจากเสน ศนู ย

6. พิกัดความเผ่ือ (Tolerance) คือคาความตกตางระหวางขนาดโตสุดและขนาดเล็กสุดที่

ยอม

มาตรฐานพกิ ดั ความเผื่อ

223

ระดับความละเอียดของพกิ ดั เผ่ือ

ระบบพกิ ัดความเผื่อแบงออกได 20 ระดับตามมาตรฐานของความละเอียด (IT 01 ถงึ IT 18)

หมายเหตุ ตวั เลข IT มาก คาพิกดั ความเผอ่ื มา และตัวเลข IT มากคาพกิ ัดความเผื่อนอ ย
IT 01-IT 5 ใชส าํ หรับงานละเอยี ดมาก ๆ เชน งานผลติ เครอื่ งมอื วัด
IT 6-IT 11 ใชสาํ หรับงานสวมประกอบช้ินสวนเครอ่ื งจักรกล
IT 12-IT 18 ใชสาํ หรับงานหยาบ ๆ เชน งานหลอ งานเช่อื ม งานไสโลหะ
ตารางกาํ หนดคา พกิ ัดความเผือ่

ตัวอยางจากตารางขางบน : เปนช้ินสวนเคร่ืองจักรกลขนาดของเพลา 28 มม. ใช IT8 จะไดคาพิกัด
ความเผอื่ = 33 um หรือ 0.033 mm.

224

การกาํ หนดคา พกิ ัดความเผอ่ื ลงในแบบงาน

งานสวมประกอบของเพลากับรคู วา นมดี ว ยกนั 3 ประเภท
1. สวมคลอน (Clearance Fit) เมื่อสวมแลว เพลาจะเลก็ กวารคู วา นเสมอ

จึงมีระยะคลอนเกิดข้ึนสามารถทาํ ใหเ พลาหมุนใหร คู วา น เชน กา นสูบ
ลูกสูบ แบร่ิงบนขอ เหว่ียง
2. สวมพอดี (Transition Fit) เมื่อสวมแลวขนาดเพลากับรูควานจะพอดีกัน เชน
ประกอบเพลากบั ลูกปน
3. สวมอัด (Interference Fit) เพลาจะใหญกวารูควานจําเปนตองอัดเขาไปในรู
ควานเมื่อสวมเขากันแลวจะเกิดความเครียดขึ้นท่ีผิวงานท้ังสอง เชน ลอชวยแรง
และลอ สายพาน เพลาท่ีอดั อยใู นเฟอง

รปู แสดงงานสวมประกอบของเพลากับรูปควา น

225

ระยะอัด และระยะคลอน

ระยะอดั มากสุด = ขนาดเพลาโตสุด-ขนาดรูควานเล็กสุด ระยะอัดนอยสุด = ขนาดเพลาเล็ก
สุด-ขนาดรูควา นโตสุด

ระยะคลอนมากสุด = ขนาดคคู วา นโตสุด-ขนาดเพลาเลก็ สุด ระยะคลอนนอยสดุ = ขนาดรคู วา น
เลก็ สุด-ขนาดเพลาโตสุด

ระบบงานสวมรูควานคงท่ี
ระบบรูควานคงที่ คือ ระบบงานสวมประกอบท่ีใชรูควานเปนหลัก คาพิกัดความเผ่ือของรู
ควา นจะเรมิ่ จากเสน ศูนย คือ ตําแหนง H
สวนคาพกิ ดั ของเพลาสามารถเลือกตาํ แหนง เริม่ ตน ของคา พกิ ัดความเผ่ือตามความตองการของ
ชนดิ งานสวมนน้ั เชน งานสวมพอดี ตาํ แหนงเรม่ิ ตนของคา พิกัดความเผ่อื เพลาท่ีตําแหนง j เปนตน

งานสวมระบบรูควา นคงท่ี

รปู งานสวมระบบรคู วานคงท่ี

หมายเหตุ รูควานซึ่งมีพิกัดความเผื่อ H (รูควานคงท่ี) เม่ือสวมกับเพลาพิกัดความเผ่ือ A ถึง H จะ

เปนงานสวมคลอน J ถึง N จะเปนงานนสวมพอดี และ P ถึง Z เปนงานสวมอดั

226

ระบบงานสวมเพลาคงที่

ระบบเพลาคงที่ คือ ระบบงานสวมประกอบท่ีทใชเพลาเปนหลักในงานบางอยาง การปรับ
ขนาดท่ีเพลาทําไดยาก ดังน้ันงานสวมอาจตองใชเพลาคงท่ีโดยกําหนดตําแหนงเร่ิมตนของคาพิกัด
ความเผ่ือของเพลาที่เสนศูนย คือท่ีตําแหนง h แลวเลือกตําแหนงเร่ิมตนของคาพิกัดความเผื่อที่รู
ควานตามความตอ งการ

งานสวมระบบเพลาคงที่

รูปงานสวมระบบเพลาคงท่ี
หมายเหตุ เพลาซึ่งมีคาพิกัดความเผื่อ h (ระบบเพลาคงที่) เมื่อสวมกับรูควานว ซ่ึงมีพิกัดความเผื่อ
A ถึง H จะเปนงานสวมคลอน J ถึง N เปน งานสวมพอดี และ P ถึง Z เปน งานสวมอดั

การสวมทั่ว ๆ ไปแลว การประกอบกันจะถือระบบรูควานคงท่ีเปนหลัก เน่ืองจากชิ้นงาน
สําเร็จท่ีผิวภายในจะทํายากกวาทําช้ินงานสําเร็จท่ีผิวภายนอก ดังนั้นงานสวมประกอบจึงนิยม
ปรับแตงที่ช้ินงานสําเร็จท่ีผิวภายนอก เพราะทํางายกวาเชน เพลาประกอบลูกปนจะใชรูควานเปน
หลกั

227

ตารางงานสวมระบบเพลาคงท่ี

228

ตารางงานสวมระบบเพลาคงท่ี

229

การกาํ หนดตาํ แหนง ชวงพกิ ัดความเผ่อื

230

ตารางสญั ลักษณพ กิ ดั ความเผื่อตาํ แหนง และรูปรา ง

231

232

233

บทที่ 15

การเขยี นแบบงานทอ
(Piping Drawing)

ทอคืออุปกรณสําหรับสงถายหรือลําเลียงของไหล เชนของเหลวและกาซ ทอท่ีใชในงาน
วศิ วกรรมสว นใหญจ ะมลี ักษณะกลมดานในกลวงเพ่ือใหของไหลไหลผาน การใชทอเพื่อลําเลียงของ
ไหลจากท่ีหน่ึงไปยังอีกที่หน่ึง ท่ีมีระยะทางไกล ๆ จําเปนตองนําทอหลาย ๆ ทอนมาตอเขาดวยกัน
โดยใชขอตอชนิดตาง ๆ นอกจากน้ันจะตองมีอุปกรณควบคุมตาง ๆ เชน ประตูหรือล้ิน เปด-ปด
เพื่อควบคุมการไหลของไหล เปนตน การนําเอาขอตอและอุปกรณตาง ๆ มาตอกันเพ่ือสงถายของ
ไหลนี้ เราเรียกวา ระบบทอ (Piping Systems) ระบบทอน้ีจําเปนตองมีการคํานวณออกแบบเพื่อ
กําหนดขนาดของทอและขอตอรวมทั้งอุปกรณตาง ๆ เม่ือคํานวณออกแบบเสร็จแลว จําเปนตองมี
การเขียนแบบเพอ่ื ใหการติดตง้ั ระบบทอ เปน ไปดว ยความเรียบรอ ยและรวดเร็วตามตองการ

15.1 ชนดิ ของทอ
ทอโดยทั่วไปนิยมแบงตามชนิดของวัสดุท่ีนํามาทําทอน้ัน ๆ ซ่ึงวัสดุที่นํามาทําทอมีอยูมาก

มากหลายชนดิ แตที่นิยมใชกันไดแ ก ทอเหล็กหลอ (Cast iron pipe) ทอเหล็กเหนยี ว (Steel pipe)
ทออะลูมิเนียม (Aluminum pipe) ทอทองเหลือง (Brass pipe) ทอทองแดง (Copper pipe) ทอ
คอนกรีต (Concrete pipe) และทอพลาสตกิ (Plastic pipe)

การเลือกใชทอเพ่ือนํามาสงถายของไหลน้ันจะตองคํานึงถึงคุณสมบัติของของไหลดวย เชน
ความดัน อุณหภูมิ อัตราการไหลและคณุ สมบตั ทิ างเคมี เชน การทําปฏิกริ ิยาทางเคมหี รือการกัดกรอน

ตัวอยางชนิดของทอท่ีนิยมใชกันโดยท่ัวไปไดแก ทอเหล็กเหนียวสวนใหญจะใชเพ่ือการสง
น้ํา ไอนํ้า นํ้ามันและกาซ ท้ังน้ีเนื่องจากทอเหล็กเหนียวมีความคงทนตอความดัน และอุณหภูมิสูง ๆ
ไดดี ทอเหลก็ หลอมักจะใชท าํ เปนทอน้ําเสยี หรอื น้ําทิ้ง สวนทอ พลาสตกิ นยิ มใชเปนทอน้ําประปาหรือ
ทอนํ้าท้ิง ทั้งนเี้ นือ่ งจากทอ พลาสตกิ มีความคงทนตอ การกดั กรอ นไดดี

15.2 ระบบทอ ทาง (Piping systems)

ทอและอุปกรณตาง ๆ ท่ีนํามาประกอบตอกันเพ่ือใชสงถายของไหล โดยทั่วไปแลวนิยม
แบงประเภทของระบบทอออกตามชนิดของของไหลที่ใชลําเลียงเชน ระบบทอนํ้าเย็น ระบบทอน้ํา
รอน ระบบทออากาศ ระบบทอนํ้าทิ้ง และระบบทอไอนํ้า ฯลฯ ระบบทอเหลานี้จะประกอบดวย
สวนสาํ คัญ ๆ 4 สว นดว ยกันคอื

234

15.2.1 ตัวทอ (Pipe) ตัวทอจะมีขนาดเล็กหรือใหญซึ่งจะกําหนดดวยขนาดเสนผาน
ศูนยกลาง ซึ่งอาจเปนขนาดเสนผาศูนยกลางภายใน (Inside diameter) หรือขนาดเสนผาน
ศูนยกลางภายนอก (Outside diameter) หรือขนาดเสนผานศูนยกลางระบุ (Nominal diameter)

ซง่ึ เปน ขนาดเสนผา นศนู ยกลางท่ีใกลเคียงกับเสนผานศูนยกลางภายในของทอ นอกจากนั้นขนาดของ
ทอยังกําหนดไดจากขนาดความหนาของผนังทอไดอีกดวยเชน ถาทอมีขนาดความหนาปกติเราเรียก

Standard pipe แบบความหนามาก เรียกวา Extra-Strong pipe และแบบความหนาพิเศษเรียกวา
Double-Strong pipe เปน ตน

ทอ ท่ีผลิตออกมาโดยท่วั ไปจะทาํ เปนทอ น ๆ ความยาวมาตรฐาน 6 เมตรหรือ 4
เมตร ท้ังนี้เพ่ือใหงายตอการผลิตและขนยาย รวมท้ังการเก็บรักษาและการติดตั้ง แตมีทอบาง
ประเภทที่ออ นตัวได อาจผลิตออกมาเปนมว น ๆ ทอ แบบนี้เรียกวา Tube เชน ทอทองแดงเปน ตน

รูป 15.1 ขอ ตอทอแบบมีเกลยี ว (Screwed Fittings)

รปู 15.2 ขอตอทอ แบบเชื่อมตอ (Butt-Welded Fittings)

รปู 15.3 ขอ ตอ แบบหนา แปลน (Flanged Fittings)

235

15.2.2 ขอตอทอ (Pipe fittings) คือชิ้นสวนที่ใชในระบบทอเพ่ือลดขนาดแยกหรือ เพ่ือใหทิศ
ทางการลําเลียงมีทิศทางตามที่ตองการ ถาแบงตามลักษณะของรอยตอจะมีทั้งแบบเกลียว (Screwed
Fittings) แบบเชอ่ื มตอ (Welded Fittings) และแบบหนาแปลน
(Flanged Fittings) ดังแสดงไวในรูป 15.1, 15.2 และ 15.3

สวนขอตอแบบตอโดยวิธีบัดกรีไดแสดงไวใ นรูป 15.4

รปู 15.4 ขอตอ ทอแบบบดั กรี (Solder Fittings)
บางคร้ังในระบบทออาจจําเปนตองมีการลดขนาดของทอ หรือใหของไหลที่ตองการลําเลียง
ในทอมีการไหลลดลง แยกทางกัน ซ่ึงจะตองใสขอตอทอแบบลดขนาด หรือขอตอทอแยกดังน้ันขอ
ตอทอแบงตามลกั ษณะรูปรางไดด งั แสดงในรปู 15.5

รปู 15.5 ขอ ตอ ทอ ลดขนาดและขอ ตอทอ แยกแบบตาง ๆ

15.2.3 ลิ้น (Valves) ใชทําหนาที่เพื่อ ปด-เปด หรือควบคุมการไหลของของไหล มีอยู

หลายแบบ แตทน่ี ยิ มกนั มากไดแ ก

(ก) ลิ้นแบบประตูบานเลื่อน (Gate Valve) ใชควบคุมอัตราการไหลของไหลโดยวิธีปรับ
บานเลื่อนข้ึนลงดังรูป 15.6 (C) ล้ินแบบประตูบานเล่ือนนี้ยังแบงออกตามลักษณะการเคล่ือนท่ีของ
กานลิ้นได 2 แบบ คือ แบบกานลิ้นเลื่อนข้ึนเวลาเปด (Rising stem gate valve) และแบบกาน

236

ลิ้นไมเล่ือนขึ้นเวลาเปด (Non-Rising stem gate valve) ซึ่งล้ินที่แสดงไวในรูป 15.6 (C) เปนล้ิน

ประตบู านเลอ่ื นแบบกานไมเลอื่ นขนึ้ เวลาเปด

(ข) ลิ้นแบบฝาเปด – ปด (Globe Valves) ใชควบคุมอัตราการไหลเชนเดียวกันกับล้ิน
แบบประตูบานเลอ่ื น แตการเปด – ปด จะเปนแบบฝาเปด – ปดแทน ดงั รูป 15.6 (a)

รูป 15.6 แบบตา ง ๆ ของลิ้น (a) Globe Valve, (b) Check Valve, (C) Gate Valve
(ข) ลิ้นแบบกันกลับ (Check Valve) ล้ินแบบนี้จะใชควบคุมทิศทางการไหลของของไหล

ใหไหลไดใ นทิศทางเดยี ว ซ่ึงมี 2 แบบไดแก แบบล้ินแกวง (Swing check valve) และแบบลิ้นยก
(Lift check valve) ในรปู 15.6 (b) นนั้ เปน แบบลนิ้ แกวง

15.2.4 อุปกรณพิเศษตาง ๆ ซ่ึงไดแกอุปกรณเพิ่มความดันเชนเคร่ืองสูบ (Pump) อุปกรณ

วัด เชนมาตรวดั ความดันและมาตรวัดอตั ราการไหลเปนตน

15.3 รอยตอ ทอ (Pipe Joints)

ระบบทอที่ใชในการลําเลียงของไหลจําเปนตองนําเอาทอหลาย ๆ ทอนมาตอกันดวยขอตอ
ทอ ลิ้นและอปุ กรณต าง ๆ การตอน้นั จะตองทําไดงายและมั่นคง ไมทําใหเกิดการรั่วซึม รอยตอทอที่
นยิ มใชกนั แบงได 5 แบบคือ

รูปท่ี 15.7 รอยตอทอแบบ Bell and Spigot Joint

237

15.3.1 รอยตอทอแบบสวม (Bell snd Spigot Joint) เปนการตอทอโดยปลายทอดานหนึ่ง

ทําเปน ปากบานเอาไวเพื่อสวมกับปลายทออีกขางหนึ่ง เมื่อสวมกันแลวจะมีชองวางซึ่งจะตองอุดดวย
เชือกปา น ตะกว่ั หรือซีเมนตใ หเตม็ ชอ งวางเพื่อปอ งกนั การรวั่ ซมึ ดงั รูป 15.7

15.3.2 รอยตอทอแบบหนาแปลน (Flanged Joint) เปนการตอทอโดยใชหนาแปลนเจาะรู
รอยดวยสลักเกลียวและแปนเกลียว ดังรูป 15.8 (a) รอยตอทอแบบหนาแปลนน้ียังแบงออกเปน
แบบพเิ ศษตา ง ๆ อีกหลายแบบดังรปู 15.8 (b) และ 25.9

สวนขนาดมาตรฐานของขอตอทอเหล็กหลอ (Cast lron Pipe) แบบหนาแปลนหาไดจาก

ตารางในผนวก ข 27 และ ข 28

(a) Flanged Joint (b) Mechanical

รปู 15.8 รอยตอ ทอแบบหนาแปลน

รูป 15.9 รอยตอทอแบบหนาแปลนพเิ ศษ

15.3.3 รอยตอทอแบบเกลียว (Screwed Joint) เปนการตอทอสองทอนเขาดวยกันโดยใช

ขอตอ เปนตัวเชื่อม ว ถาปลายทั้งสองของทอท่ีจะนํามาตอกันน้ันเปนเกลียวนอกทั้งคู จะตองใชขอตอ

ตรง (Coupling) ซ่ึงเปนเกลียวในท้ังสองดานมาเปนตัวตอ แตถาปลายทั้งสองของทอเปนเกลียวใน
ท้ังคูก็จะตองใชขอตอที่มีเกลียวนอกซ่ึงเรียกวา Nipple มาเปนตัวตอ สัญลักษณแทนเกลียวทอได

แสดงไวใ นรปู 15.10 ซงึ่ เกลียวที่ใชกบั ทอ จะเปนแบบเรียว ดงั รูป 15.11 โดยมสี ัดสว นตา ง ๆ ดงั น้ี

238

รปู 15.10 สัญลกั ษณแ ทนเกลยี วทอ

รูป 15.11 มาตรฐานเกลยี วทอ (American National Standard Taper Pipe thread)

Eo = D - (0.05D) + 1.1) 1
n
E1 = Eo + 0.0625L1
= (0.8D + 6.8) 1
L2 n

โดยที่ D = ขนาดเสน ผานศนู ยก ลางโตนอกของทอ

Eo = ขนาดเสนผา นศนู ยก ลางพิตชของเกลยี ว ณ สว นปลายทอ ที่เปนเกลียวนอก
E1 = ขนาดเสนผา นศูนยกลางพติ ชของเกลยี ว ณ สวนปลายทอ ทเ่ี ปน เกลยี วใน
L1 = ระยะขันเกลยี วปกตโิ ดยใชมือหมุน
n = จาํ นวนเกลยี วตอน้วิ

ขนาดมาตรฐานของเกลียวทอหาไดจากตารางในผนวก ข 29 สวนขนาดมาตรฐานของขอตอ
ทอ เหลก็ หลอแบบเกลียวหาไดจากตารางในผนวก ข 30 และ ข 31

239

15.4 การเขียนแบบระบบทอ (Piping Drawing)

การเขียนแบบระบบทอ คือการจําลองเอาระบบทอที่ผูออกแบบไดกําหนดขึ้น นํามาเขียนลง
บนกระดาษเพื่อใหการทํางานในการติดต้ังระบบทอไดอยางถูกตองและรวดเร็ว การเขียนแบบระบบ
ทอท่ใี ชก ันโดยทวั่ ไปมี 2 แบบคอื

15.4.1 การเขียนแบบระบบทอโดยการใชเสนคู (Double Line Drawing) เปนการเขียน

โดยการใชขนาดจริงและใหมีรูปรางคลายของจริง ดังนั้นแนวของทอก็จะแทนดวยเสนตรงสองเสน
ซึ่งหางกันเทากับขนาดเสนผานศูนยกลางภายนอกของทอ สวนขอตอทอ ลิ้นและอุปกรณอื่น ๆ ก็จะ
แสดงดวยสัญลักษณโดยมีขนาดเทากับของจริง การเขียนแบบทอโดยการใชเสนคูนี้บางคร้ังเรียกวา

Scale Lalyout ซึ่งจะใชกับงานทอที่มีระยะ ตาง ๆ มีความสําคัญเชน ระบบทอสําหรับหมอนํ้าเปน

ตน

รูป 15.12 สญั ลักษณการเขียนแบบระบบทอ (a) แบบ Double line
(b) แบบ Single line

แบบของระบบทอที่ใชเ สนคูสามารถอา นและเขาใจความหมายไดเ รว็ แตจ ะเสีย
เวลาในการเขยี นมากโดยมวี ธิ วี างภาพได 2 แบบ คอื

240

(ก) แบบภาพฉายหลายดาน (Multiview Projections) ดงั รปู 15.12, 15.13

และ 15.14

รูป 15.13 การใชเสนคูเ ขย่ี นสญั ลักษณงานทอของระบบ

สูบนา้ํ โดยการวางภาพแบบ Multiview

รูป 15.14 การใชเสน คเู ขยี นสญั ลกั ษณง านทอ ของระบบสูบนํ้าโดยการ
วางภาพแบบ Multiview พรอมทัง้ การกําหนดขนาด

241

(ข) แบบภาพสามมิติ (Axonometric) ซึ่งอาจจะเปนแบบ Isometric หรือ Oblique ก็

ได

15.4.2 การเขียนแบบระบบทอโดยการใชเ สนเดี่ยว (Single Line Drawing)

เปนการแสดงแนวทอดวยเสนแนวศูนยกลางเพียงเสนเดียวไมวาทอนั้นจะมีขนาดเทาใดก็ตาม แนว
ของทอจะปรากฏเปน เสน ตรงเสนเดยี ว สวนขอ ตอ ทอ ลิ้นและอุปกรณอนื่ ๆ
จะใชสัญลักษณซึ่งเขียนดวยเสนเด่ียวแทนเชนกัน ดังรูป 15.15 (b) การวางภาพกระทําได 3 แบบ
คือ

รูป 15.16 สัญลักษณการเขียนแบบระบบทอโดยการใชเสนเดี่ยว (a) แบบสามมิติ (b) แบบ
ภาพฉายหลายดาน (c) แบบปรบั ปรงุ

รูป 15.17 การเขียนแบบระบบทอ โดยการใชเ สน เดีย่ ววางภาพแบบสามมติ ิ

242

(ก) แบบภาพฉายหลายดา น (Multiview Projection) ดังรูป 15.15 (b), 15.16(b)
(ข) แบบภาพฉายปรับปรงุ (Develop) เปน การเขียนแบบระบบทอ แบบภาพฉาย

โดยใหเห็นทุกสวนในระนาบเดียวกันดังรูป 15.16 (c) การเขียนตนแบบระบบทอแบบปรับปรุง
สามารถคํานวณหาความยาวทอ จํานวนขอตอทอ และอปุ กรณต าง ๆ ไดสะดวก

(ค) แบบภาพสามมิติ (Axonometric) ซึ่งอาจเปนแบบ Isometric หรือ Oblique ก็ได ดังรูป
15.16 (a) และ 15.17

15.5 สญั ลักษณแ ละความหมายตา ง ๆ ทใี่ ชในระบบทอ
ขอตอทอ ล้ินและอุปกรณตาง ๆ ท่ีมีใชในระบบทอ ถาเปนการเขียนแบบระบบทอโดยใช

เสนเด่ียว จําเปน ตอ งแสดงขอ ตอทอ ลน้ิ และอปุ กรณตาง ๆ เหลา น้ีดว ยสญั ลกั ษณ ซึง่ สัญลักษณและ
ความหมายตาง ๆ ตามมาตรฐานของอเมรกิ าไดแสดงไวใ นรูป 15.18 และตาราง 15.1

รปู 15.18 สญั ลกั ษณแ ทนขอ ตอทอ และอปุ กรณต าง ๆ แบบเกลยี ว

243

ตาราง 15.1 สัญลักษณแ ละความหมายท่ใี ชใ นระบบทอ

1. Joint

2 Elbow 90°

3. Elbow 45°

4. Elbow Turned Up

5. Elbow Turned Down

6.. Elbow Long Radius

7 Reducing.. Elbow

8.. Tee
9.. Tee Outlet Up

10.. Tee Outlet Down

11.. Side Outlet Tee
Outlet Up

12.. Cross

13.. Reduce - Concentric
14.. Reduce - Eccentric

15.. Lateral
16.. Gate Valve Elev
17.. Globe Valve Elev
18.. Check Valve
19.. Stop Valve
20.. Safety Valve
21.. Expansion Joint
22.. Union
23.. Sleeve
24.. Bushing

244

แบบฝกหดั
ขอ 1 จงเขียนแบบระบบทอโดยใชเ สน คซู ึ่งประกอบดว ย ขอตอทอ 45o Y-bend 1 ตัว,
Eccentric reducer 1 ตัว, Globe valve 1 ตวั , Tee 1 ตวั , Stopcock 1 ตวั และ 45o Elbow
1 ตัว ทอเปนแบบ Wrought – Steel Pipe ขนาด 1/2 น้ิวและ 1 นิ้ว ขอตอทอเปน Cast-iron แบบ
เกลียว 250 Lb ความยาวทอ กําหนดเองใหเ หมาะสมกับหนากระดาษ
ขอ 2 จงเขียนแบบระบบทอ โดยใชเ สนเดยี่ วซึ่งประกอบดวยขอ ตอทอ แบบ 45o Elbow 1 ตวั , Union
1 ตัว, 45o Elbow 1 ตัว, Union 1 ตัว, 45o Y-bend 1 ตัว, Eccentric reducer 1 ตัว, Tee 1 ตัว,
Reducer 1 ตวั , Gate valve 1 ตวั , Plug 1 ตวั , Cap 1 ตัวและ
Cross 1 ตัว โดยใชรอยตอทอเปนแบบหนาแปลน ความยาวทอกําหนดเองใหเหมาะสมกับ
หนากระดาษ
ขอ 3 จากแบบระบบทอ Single line แบบ Multiview projection ท่ีกําหนดใหดังรูป จงเขียนแบบ
ระบบทอ โดยใช Single line แบบ lsometric โดยใช Scale 3/4 นิ้วเทา กบั
1 ฟุต ลงในกระดาษขนาด A2

Pipe Layout for Battery of Air Receivers

245

ขอ 4. จากแบบระบบทอ Single line แบบ Isometric ท่ีกําหนดใหดังรูป จงเขียนแบบระบบทอโดย
ใช Single line แบบ Multiview projection โดยใช Scale 1 นวิ้ เทากับ
1 ฟตุ ลงในกระดาษขนาด A2

Isometric Pipe Layout

ขอ 5. จากรูปขอ 4. จงเขียนแบบระบบทอ โดยใช Double line แบบ Multiview projection โดยการ

กาํ หนด Scale เอง ทอ เปน Wrought-steel pipe ทัง้ หมด ถาทอขนาดโตกวา 2 นว้ิ ขน้ึ ไปใหใ ชขอตอ

ทอ Cast-iron, 250 Lb แบบหนา แปลน แตถ าทอขนาด 2 นิ้วและเล็กกวา 2 น้ิว ใหใชขอตอทอ Cast-

iron, 250 Lb แบบเกลยี ว

ขอ 6. จงเขียนแบบระบบทอใหสมบูรณ โดยใชเสนเดี่ยวตามแผนที่กําหนดให รอยตอทอใหใช

รอยตอ แบบเกลยี ว ขนาดทอ และขอตอตาง ๆ กําหนดเองใหเหมาะสมกับหนากระดาษ

(1) ๙๐o Elbow (7) Cap

(2) Union (8) Concentric reducer

(3) Gate valve (9) Cross

(4) Globe valve

(5) Lateral

(6) Tee

246

ขอ 7. จงเขียนแบบระบบทอใหสมบูรณ โดยใชเสนเดี่ยวตามแผนที่กําหนดให รอยตอทอใหใช
รอยตอแบบหนาแปลน ขนาดทอ และขอ ตอ ตา ง ๆ ใหก ําหนดเอง

(1) ๙๐o Elbow (8) ๔๕o Elbow

(2) Union (9) Gate valve

(3) Tee (10) ๙๐o Elbow (Turned up)

(4) Cross (11) Reducer (Concentric)

(5) ๙๐o Elbow (Turned down)(12) Tee (Outlet up)

(6) Lateral (13) Tee (Outlet down)

(7) Check valve

ขอ 8. จงเขียนแบบระบบทอ โดยใชเ สนเดี่ยว ซ่ึงประกอบไปดวยขอ งอ 90 องศา 5 ตัว

ลิ้นแบบประตบู านเลื่อน 2 ตวั ลนิ้ กันกลบั 1 ตัว ขอ ตอตรง 2 ตวั ยเู น่ียน 1 ตวั ว สท่ี าง

247

1 ตัว ขอตอลดขนาด 1 ตัว ฝาปด 1 ตัว และขอตออื่น ๆ อีกใหนอยท่ีสุดเทาท่ีจําเปน การวางภาพให
เปนแบบภาพฉายหลายดา น รอยตอทอ และขนาดตา ง ๆ กาํ หนดขึ้นเองใหเ หมาะสมกับหนากระดาษ

248

บรรณานุกรม

การเขยี นแบบวิศวกรรม 1 สถาบนั เทคโนโลยีพระจอมเกลาเจาคุณทหาร ลาดกระบงั
เรยี บเรียงโดย อาจารย ธวชั ชยั ขาวประเสริฐ

เขียนแบบวศิ วกรรม หลกั สูตร รร.นร. พ.ศ.2539 เรยี บเรียงโดย
นาวาเอก วรี พัฒน เดชกุญชร