Bener Wong wadon duwe panggonan khusus ing jeroning omah adat Jawa. Bener Bukti FORMATIF 1. Penilaian sikap (profil pelajar pancasila) berupa observasi saat melakukan pengamatan (sopan santun), saat berdiskusi (menghargai pendapat orang lain,mandiri) 2. Penilaian performa saat presentasi (kreatif dan bernalar kritis) Pengamatan Individu Teks Nonsastra No Nama Profil Pelajar Pancasila Jumlah Skor Kreatif Mandiri Nilai Keterangan 2) Glosarium Perangan : bagian Pringgitan : bagian rumah adat Jawa untuk menampilkan pagelaran wayang JEFRIANTO_BAHASA JAWA_FASE E_TP 2022/2023 - 5
SUMATIF A. Sumatif 1 1. Sebutna jinise omah adat Jawa? 2. Apa kang diarani omah Limasan kuwi? 3. Perangane omah Joglo kuwi apa wae? 4. Geneya wong Jawa duwe perangan omah kang diarani pringgitan? 5. Geneya saben omahe wong Jawa diwenehi pendhapa kang wujude luwih gedhe (amba) tinimbang perangan omah liyane? Kunci Jawaban; 1 Jinise omah Jawa yaiku Joglo, Limasan, Panggang Pe, Kampung, lan Tajug. 2. Yaiku omah kang nganggo empyak patang ireng lan gunungane dawa. 3. Perangane omah Joglo yaiku pendhapa, pringgitan, dalem ageng, senthong, lan pakiwan (gandhog). 4. Pringgitan saka tembung “ringgit” tegese wayang. Tembung pringgitan nuduhake menawa wong Jawa biyen pancen gandrung tontonan wayang, mula darbe papan kanggo nanggap wayang kang diarani pringgitan. 5. Kahanan mau nuduhake menawa wong Jawa kudu darbe watak familier utawa seneng mbangun paseduluran (silahturahmi). Mula seneng duwe utawa nampa tamu. Sumatif 2 I. Ing ngsior iki ana wangsulan sing bener, pilihen! 1. Perangan omah joglo kang dumunung ing ngarep dhewe, fungsi utamane kanggo nampa tamu lan tansah dibukak tanpa ana wates ruwangan yaiku …. a. Teras utawa Pendhapa d. Krobongan/senthong b. Pringgitan e. Gandhok atau Pawon/pekiwan c. Dalem Agung 2. Ruwangan kang wujude persegi lan tinutup dening tembok ing patang sisine. Perangan iki minangka perangan kang paling penting lan baku ing wewangunan omah tradhisional Jawa. Dene kang digunakake kanggo kluwarga, mula asipat luwih tinutup (privasi), yaiku …. a. Teras utawa Pendhapa d. Krobongan/senthong b. Pringgitan e. Gandhok atau Pawon/pekiwan c. Dalem Agung 3. Papane ana ing mburi dhewe. Fungsine kanggo masak lan kamar mandi. Sanajan katon prasaja, nanging perangan iki uga minangka perangan kang asipat pribadi lan duwe nilai luhur, yaiku …. a. Teras utawa Pendhapa d. Krobongan/senthong b. Pringgitan e. Gandhok atau Pawon/pekiwan c. Dalem Agung 4. Ing jaman biyen ruwangan iki kerep digunakake kanggo nggelar wayang kulit utawa upacara tradhisional liyane. Amarga kerep digunakake kanggo nggelar wayang kulit, mula dijenengke …. a. Teras utawa Pendhapa d. Krobongan/senthong b. Pringgitan e. Gandhok atau Pawon/pekiwan c. Dalem Agung 5. Ruwangan iki minangka ruwangan kang istimewa. Ing wiwitane fungsi utama ruwangan iki saliyane kanggo ngaso utawa turu kang duwe omah, yaiku kanggo nyimpen maneka wujud pusaka lan piranti aji liyane. Ruwangan iki diarani …. a. Teras utawa Pendhapa d. Krobongan/senthong b. Pringgitan e. Gandhok atau Pawon/pekiwan c. Dalem Agung II. Wangsulana kanthi premati! JEFRIANTO_BAHASA JAWA_FASE E_TP 2022/2023 - 6
1. Apa maknane pendhapa ing omah adat joglo? 2. Critakna struktur lan bagian-bagian rumah adat Jawa (Joglo) kang kok ngreteni ing dhaerahmu? 3. Apa kang kokngreteni makna kang kamot ing struktur lan bagian-bagian rumah adat Jawa (Joglo)? 4. Kepriye panemumu tumrap andharan struktur lan bagian-bagian rumah adat Jawa (Joglo) kang dijlentrehake dening kancamu! 5. Miturut panemumu apa model-model omah adat Jawa tasih dadi pilihane masyarakat Jawa saiki? JEFRIANTO_BAHASA JAWA_FASE E_TP 2022/2023 - 7
3) Pengayaan dan Remidial Gatekna gambar ing ngisor iki banjur jumbuhna karo omahmu lan critakaken kanthi tulisan! Remidial SUMATIF A. Sumatif 1 1. Sebutna jinise omah adat Jawa? 2. Apa kang diarani omah Limasan kuwi? 3. Perangane omah Joglo kuwi apa wae? 4. Geneya wong Jawa duwe perangan omah kang diarani pringgitan? 5. Geneya saben omahe wong Jawa diwenehi pendhapa kang wujude luwih gedhe (amba) tinimbang perangan omah liyane? Kunci Jawaban; 1. Jinise omah Jawa yaiku Joglo, Limasan, Panggang Pe, Kampung, lan Tajug. 2. Yaiku omah kang nganggo empyak patang ireng lan gunungane dawa. 3. Perangane omah Joglo yaiku pendhapa, pringgitan, dalem ageng, senthong, lan pakiwan (gandhog). 4. Pringgitan saka tembung “ringgit” tegese wayang. Tembung pringgitan nuduhake menawa wong Jawa biyen pancen gandrung tontonan wayang, mula darbe papan kanggo nanggap wayang kang diarani pringgitan. 5. Kahanan mau nuduhake menawa wong Jawa kudu darbe watak familier utawa seneng mbangun paseduluran (silahturahmi). Mula seneng duwe utawa nampa tamu. No Nama Siswa No Soal Jumlah Skor Ketercapaian Ketunasan Belajar 2 3 Tidak 4) Daftar Pustaka Penyerapgaram.blogspot.com JEFRIANTO_BAHASA JAWA_FASE E_TP 2022/2023 - 8
5) Materi Pembelajaran a. Model-model umah adat Jawa b. Perangan omah Jawa joglo Wujud omah tradhisional Jawa iku awujud joglo. Sanajan awujud joglo, nyatane ana maneka warna jinise, tuladhane: joglo Limasan Lawakan, joglo Sinom, joglo Jompongan, joglo Pangrawit, joglo Mangkurat, joglo Hageng, lan joglo Semar Tinandhu. Wewangunan omah joglo iku ana peranganperangan kang wis gumathok, ing antarane yaiku: 1. Teras utawa Pendhapa Dumunung ing ngarep dhewe, fungsi utamane kanggo nampa tamu. Perangan iki tansah dibukak tanpa ana wates ruwangan. Wujud kang tinarbuka iki ora tanpa ngemu teges. Iki aweh pralambang luruhe pribadi Jawa kang tansah tinarbuka lan mentingake karukunan lan kekadangan. Uga nglambangake sipat rinaket ing antarane kang duwe omah karo tamu kang rawuh, luwih-luwih kudu bisa ngurmati. Ruwangan iki uga digunaake kanggo ngrembug sawenehe perkara kang asipat kadonyan. Umpamane ngrembug babagan pagaweyan, bisnis, dagang, lan sapiturute. Wujud ruwangan kang tinarbuka iku uga minangka sawijining karep njumbuhake karo iklim lingkungan kang tropis, mula ruwangane digawe teras kang jembar ing sisih ngarepe, ora kena soroting srengenge amarga kanthi JEFRIANTO_BAHASA JAWA_FASE E_TP 2022/2023 - 9
payon gantung kang amba, menthang nganti tekan pojok-pojok payon joglo. 2. Pringgitan Jan-jane ruwangan iki isih kalebu papan umum/publik. Ing jaman biyen ruwangan iki kerep digunakake kanggo nggelar wayang kulit utawa upacara tradhisional liyane. Amarga kerep digunakake kanggo nggelar wayang kulit, mula dijenengke pringgitan saka tembung ringgit kang ateges wayang. Wewangunan iki uga ora tanpa teges. Ruwangan iki dibangun kanthi ancas nuduhake yen manungsa iku duwe kuwajiban nguri-uri lan ngrembakake seni lan budaya. Mula ing jamane seni lan budaya tradhisional isih kuncara anjayeng bawana (kondang), amarga ing saben omah joglo diwenehi ruwangan pringgitan. 3. Dalem Agung Wujude persegi lan tinutup dening tembok ing patang sisine. Perangan iki minangka perangan kang paling penting lan baku ing wewangunan omah tradhisional Jawa. Perangan ndalem iku perangan kang digunakake kanggo kluwarga, mula asipat luwih tinutup (privasi). Ini nuduhake lamun urusan kluwarga iku dirembug kanthi bebarengan, lan wong liya ora kudu ngerti urusan pribadine kluwarga. Mula pribadine manungsa iku sejatine kudu bisa njaga kawibawane kluwarga, ora kena martakake kahanan kang ana ing sajroning kluwarga. Umpama ana perkara kang kudu dirembug, kudu dir/embug kanthi musyawarah kluwarga. Kanthi cara musyawarah bisa ngudhari perkara kang lagi disandhang. 4. Krobongan/senthong Ruwangan iki minangka ruwangan kang istimewa. Ing wiwitane fungsi utama ruwangan iki saliyane kanggo ngaso utawa turu kang duwe omah, yaiku kanggo nyimpen maneka wujud pusaka lan piranti aji liyane. Kang duwe omah nalika nindakake ngibadah uga katindakake ing ruwangan iki. Mula ing ruwangan iki dikantheni kasur, dhipan, bantal lan guling. Ruwangan iki ateges nuduhake yen manungsa iku tansah eling marang Gusti kang paring kanugrahan. 5. Gandhok atau Pawon/pekiwan Papane ana ing mburi dhewe. Fungsine kanggo masak lan kamar mandi. Sanajan katon prasaja, nanging perangan iki uga minangka perangan kang asipat pribadi lan duwe nilai luhur. Gandhok utawa pawon digunakake kanggo masak masak, dhahar, lan adus. Nulad saka guna panganggone, mula dipapanake ana ing mburi, supaya wong liya ora ngerti nalika sing duwe omah reresik dhiri, lan dhahar. Bab iki nuduhake yen manungsa iku duwe sipat gemi, setiti lan ngati-ati, tegese ora boros lan tansah njaga kapribadene kang siningit (tersembunyi). c. Perangan omah wujud tajug ( masjid ) JEFRIANTO_BAHASA JAWA_FASE E_TP 2022/2023 - 10
Perangane omah Jawa model tajug yaiku : 1.Mikrab yaiku papan kanggo imam sholat 2. Liwan yaiku papan kanggo jemaah sholat 3. Emper yaiku papan kanggo jemaah sholat menawa liwan wis kebak. Emper ana kiwa, tengen, lan ngarep. 1. Papan wudhu 2. Pekiwan ( kamar mandi / WC ) Ringkasan Materi Wacana deskripsi Deskripsi yaiku sawijining wujud tulisan kang ana sesambungane karo pambudi dayane penulis kanggo menehi gegambaran saka sawijining objek (panggonan, manungsa, barang, lan sapanunggalane). Sajrone deskripsi penulis mindhahake kesan-kesane, mindhahake asile pengamatan lan rasa pangrasane marang pamaca. Wacana iki njlentrehake sipat lan sakabehe peprincen wujud kang bisa ditemokake saka objek kasebut. Ancas kang pingin diwujudi dening panulis deskripsi yaiku ngripta daya khayal pamaca, kaya-kaya pamaca bisa nyawang objek kuwi mau kanthi wutuh lan cetha. Cethane wacana deskripsi iku wacana kang nggambarake utawa njlentrehake kanthi cetha salah sawijining kahanan utawa obyek, lan kaya-kaya kang padha maca isa ngrasakake utawa ngreti kaya kang dicritakake. Saliyane kuwi, karangan deskripsi yaiku sawijining karangan kang tujuwane kanggo nggambarake objek kang sanyatane. Wacana deskripsi ana kang diarani wacana deskripsi objektif yaiku salah sawijine jenis karangan deskripsi kang anggone nggambarake objek mau ora dikantheni karo opini saka penulis. Saliyane iku uga ana wacana deskripsi kang diarani wacana deskripsi subjektif yaiku kosok baline saka deskripsi objektif, yaiku anggone nggambarake objek iku dikantheni karo opini saka penulis. Becik lan orane wacana deskripsi iku gumantung saka panulise, amarga saya pinter lan cetha anggone nggambarake kahanan bakal saya cetha para pamaca anggone ngreteni. Topik-topik kang bisa dikembangake dadi tulisan deskripsi yaiku : a. kahanan ruang, umpamane ruang sinauku, gerbong sepur kelas ekonomi, lan pos rondha ing desaku; b. kahanan barang, umpamane maneka warna kembang ing Taman Bunga Nusantara, wong-wong suku Dayak, lsp JEFRIANTO_BAHASA JAWA_FASE E_TP 2022/2023 - 11
JEFRIANTO_BAHASA JAWA_FASE E_TP 2022/2023 - 12
YAYASAN PEGURUAN ISLAM REPUBLIK INDONESIA SMK KESATRIAN PURWOKERTO TERAKREDITASI “A” Jl. Kesatrian No. 62 Telp/fax (0281) 636122 Purwokerto 53115 Website: smkkesatrianpwt.sch.id, Email: [email protected] TEKNIK AUDIO VIDEO●TEKNIK KENDARAAN RINGAN● DESAIN KOMUNIKASI VISUAL● TEKNIK SEPEDA MOTOR● TEKNIK JARINGAN KOMPUTER DAN TELEKOMUNIKASI MODUL AJAR BAHASA JAWA TAHUN PELAJARAN 2023/2024 I. INFORMASI UMUM : A. Identitas Penulis Modul Nama Sekolah : SMK KESATRIAN PURWOKERTO Nama Penyusun : DIAS DWI SURYAHING PRAJA S.Pd Fase/ Kelas : E / X Semester : GASAL Alokasi Waktu : 90 menit ( 1 pertemuan 2 x 45menit) Elemen : Membaca dan Menulis Capaian Pembelajaran : Pada akhir pembelajaran, peserta didik memiliki kemampuan berbahasa Jawa dengan santun serta memperhatikan kaidah bahasa jawa (paramasastra) maupun unggah-ungguh basa untuk berkomunikasi sesuai dengan tujuan. Peserta didik mampu memahami, mengolah, menginterpretasi, mengidentifikasi, menanggapi, mengevaluasi dan mempresentasikan isi teks geguritan. II. KOMPONEN INTI : A. Tujuan Pembelajaran Memahami informasi berupa gagasan, pikiran, pandangan, arahan atau pesan dari teks sastra berupa geguritan B. Indikator Tujuan Pembelajaran Mampu memahami informasi berupa gagasan, pikiran, pandangan, arahan atau pesan dari teks sastra berupa geguritan C. Kegiatan Pembelajaran KEGIATAN PEMBELAJARAN Pertemuan 1 Tahapan Kegiatan Alokasi Waktu Pendahuluan Guru memberikan salam Guru meminta salah satu peserta didik untuk memimpin berdoa dan melakukan SOP awal pembelajaran berupa: - Membaca 5 ayat Al Quran bagi peserta didik yang beragam Islam, dan membaca Kitab Suci bagi peserta didik yang beragama non muslim (CRT= Cultural Responsible Teaching) - Mengucapkan Safety Commitment dan yel15 menit DIAS/BHS JAWA/Fase E/TP 2023_2024 - 1
KEGIATAN PEMBELAJARAN Pertemuan 1 Tahapan Kegiatan Alokasi Waktu yel SMK Kesatrian Purwokerto - Melakukan 3S di ruang kelas Orientasi Salam Pembuka Berdoa sebelum pembelajaran Apersepsi Memberi contoh teks nonsastra di daerah Banyumas Motivasi Menanamkan pentingnya kemampuan komunikasi di masa kini Pemberian Acuan Menyampaikan desain pembelajaran Menyampaikan tujuan pembelajaran Kegiatan Inti Fase 1 : Reflection M = ( Mulai Diri ) Peserta didik mengamati teks geguritan E = (Eksplorasi Konsep ) Peserta didik diberi kesempatan untuk mengajukan pertanyaan mengenai teks geguritan yang diamati Fase 2 : Research R = ( Ruang Kolaborasi ) Siswa dibagi ke dalam 5 kelompok R = ( Refleksi Terbimbing ) Masing-masing kelompok mencari ciri-ciri geguritan berdasarkan teks yang dibaca dengan bimbingan guru D = ( Demonstrasi Kontekstual ) Setiap kelompok menyampaikan hasil diskusi E = ( Elaborasi Pemahaman ) Setiap kelompok menyampaikan simpulan hasil diskusi kelompoknya 60 menit Penutup K = ( Koneksi Antar Materi Peserta Didik bersama ) Peserta didik menyampaikan simpulan materi secara singkat sebagai bentuk penguatan materi. Guru menanyakan kelebihan dan kekurangan dalam pembelajaran sebagai bentuk refleksi. A = ( Aksi Nyata ) Guru menjelaskan kegiatan pada pertemuan berikutnya. Memberikan salam penutup 15 menit DIAS/BHS JAWA/Fase E/TP 2023_2024 - 2
D. Asesmen a. Asesmen Awal Non Kognitif : memberikan pertanyaan kepada siswa tentang dukungan yang diperlukan supaya dapat berkembang dalam tahap capaian pembelajaran ini. b. Asesmen Formatif Memantau perkembangan siswa dalam mengerjakan tugas Observasi diskusi sesuai LKPD 1 dan LKPD 2 c. Asesmen akhir (sumatif) Membuat portofolio yang berisikan fakta, konsep, prinsip, dan prosedur dalam melakukan evaluasi aktivitas Senam. LAMPIRAN 1. Lembar Kerja Peserta Didik 2. Glosarium 3. Pengayaan dan Remedial 4. Bahan Bacaan Pendidik dan Peserta Didik 5. Daftar Pustaka 6. Ringkasan Materi DIAS/BHS JAWA/Fase E/TP 2023_2024 - 3
E. Asesmen Penilaian sikap (profil pelajar pancasila) berupa observasi saat melakukan pengamatan (sopan santun), saat berdiskusi (menghargai pendapat orang lain,mandiri) Penilaian performa saat presentasi (kreatif dan bernalar kritis) F. Pengayaan & remidial Pengayaan dilakukan padapeserta didik yang mampu menjawab dengan benar asesmen sumatif. Remidial dilakukan pada peserta didik yang belum memahami materi serta belum mampu mencapai tujuan pembelajaran. G. Metode Inquiry Learning H. Refleksi Peserta Didik dan Pendidik Refleksi dilakukan dengan meminta peserta didik memberikan pendapatnya terhadap kegiatan pembelajaran yang telah dilakukan baik terkait materi yang dipelajari maupun cara atau metode pembelajaran yang digunakan LAMPIRAN 7. Lembar Kerja Peserta Didik 8. Glosarium 9. Pengayaan dan Remedial 10. Bahan Bacaan Pendidik dan Peserta Didik 11. Daftar Pustaka 12. Ringkasan Materi DIAS/BHS JAWA/Fase E/TP 2023_2024 - 4
1. Asesmen Akhir Nama Siswa: No KKTP KETERCAPAIAN Kurang kompeten (71-80) Cukup Kompeten (81-90) Sangat Kompeten (91-100) 1 Mampu memahami informasi berupa gagasan, pikiran, pandangan, arahan atau pesan dari teks sastra berupa geguritan 2 Profil Pelajar Pancasila No Dimensi Kreatif-Sub Elemen Mulai Berkemb ang Sedang Berkem bang Berkemb ang Sesuai Harapan Sangat Berkem bang 1 Mengeksplorasi dan mengekspresikan pikiran dan/atau perasaannya dalam bentuk karya dan/atau tindakan, serta mengevaluasinya dan mempertimbangkan dampak dan risikonya bagi diri dan lingkungannya 2 Menghasilkan gagasan yang beragam untuk mengekspresikan pikiran dan/atau perasaannya, menilai gagasannya, serta memikirkan segala risikonya dengan mempertimbangkan banyak perspektif seperti etika dan nilai kemanusiaan ketika gagasannya direalisasikan DIAS/BHS JAWA/Fase E/TP 2023_2024 - 5
LAMPIRAN 1) LEMBAR KERJA PESERTA DIDIK Kagiatan 1 (Mengamati Jenis Teks Sastra berupa geguritan) Gathosaken geguritan wonten ngandhap menika. Geguritan 1 Sun nggegurit Tur kabeh padha ngemuti Wong kang miskine kepati Supaya padha mangerti Bungah susah amratani Geguritan 2 Sang Saka dening : Simbahe Roof Ngger, ananku cah ayu lan kang sigit Iki bapa paring pitutur Napake tilas para satriyaning nagara Ila-ila dhawuhing para jamhur Kang kaloka ing bumi Nuswantara Age kareken ing angkasa Gendera gula klapa lambaning Negara Abramarkata sundhul ing awiyat Netramu panjer mandhuwur Endi endah kumlebeting sang saka Nadyan wus sewidak wolu taun mardika Istingarah tansah kumlebet angartariksa Dhestun bangsa ing nagaramu samengko Arsadadi bangsaning danawa Ninggal pepali manunggaling bangsa pancasila Amuk suamrata jayamrata Nenggih memungsuhan mring kadang priyangga Gendera gula klapa prasasar kadya pataka lungset ing bawana Kapethik saking majalah Panjebar Semangat,edisi September 2015 Dias Dwi /PJOK/Fase E/TP 2023_2024 - 6
DIAGNOSTIK Lisan 1. Apa kang diarani geguritan, coba andharna? 2. Jelasna titikane geguritan ! Lisan/tulis 1. Apa kang dadi surasane geguritan angka 1 ? 2. Apa kang dadi surasane geguritan angka 2 ? 3. Apa beda sing bisa kotemukake saka geguritan 1 lan geguritan 2 ! FORMATIF 1. Penilaian sikap (profil pelajar pancasila) berupa observasi saat melakukan pengamatan secara mandiri terhadap teks sastra berupa geguritan. 2. Penilaian performa saat menuampaikan isi teks sastra berupa geguritan (kreatif dan bernalar kritis) Pengamatan Individu Teks Sastra No Nama Profil Pelajar Pancasila Jumlah Skor Nilai Keterangan Santun Kreatif Mandiri Krit is Ket. A = 100-90 B = 89-80 C = 79-70 D = <70 Dias Dwi /PJOK/Fase E/TP 2023_2024 - 7
2) Glosarium Titikane : ciri-ciri Andharna : jelaskan 3) Pengayaan dan Remidial Pengayaan Gatekna teks iki banjur sebutna jinis teks lan titikane! Gathosaken geguritan ing ngandhap menika kangge mangsuli pitakenan nomer 1 lan 2. Lelakon Adoh ratu celak watu Yo ing kono papan dunungku Nanging aku ora nggresula Yen ta kowe pancen tresna Lelakon kang bakal dumadi Sapa wae ora mangerteni Ora susah sangga runggi Pasrahna mring hyang widhi Kaya kacang digawe dakon Kaya wayang kang bakal dumadi Sesuk esuk lagi dimangerteni (Soewarno WM, Panjebar Semangat Oktober 2018) 1. Saka teks geguritan ing dhuwur coba parafrasana 2. Tulisen isi geguritan kanthi irah-irahan “Lelakon.” Gathosaken geguritan ing ngandhap menika kangge mangsuli pitakenan nomer 3-5 Swara Prenjak Swara prenjak ngganter ing wit blimbing Nggawa rasa adhem ing esuk wening Gek sapa sing bakal teka ? Nggawa swasana sing gawe lega Wis suwe ati iki anyep lan atis Kepengin ganti swasana sing manis Ananging sing tansah teka kok mung kabar lamba Kok mung warta kang gawe nelangsa Mangka wis suwe anggonku nganti-anti Ya gene ora ana warta endha tekan saiki ? Mung anakmputu sing padha ana Bali Mulihe kena kanggo tamba ati ( Nini Klenyem, Panjebar Semangat Oktober 2018) 3. “Wis suwe ati iki anyep atis” Apa tegese gatra kasebut miturutmu ? 4. Saka teks geguritan ing dhuwur golekana isine. 5. Tulisen pitutur uhur kang kamot saka geguritan kanthi irah-irahan “Swara Prenjak.” Dias Dwi /PJOK/Fase E/TP 2023_2024 - 8
Remidial No Nama Siswa No Soal Jumlah Skor Ketercapaian Ketunasan Belajar 1 2 3 Ya Tidak 4) Bahan Bacaan Peserta Didik Dias Dwi /PJOK/Fase E/TP 2023_2024 - 9 Si Jago Abang Pas iku, aku lagi siap-siap menyang sekolah. Nanging ndilalah ing televisi wongten “Pawarta Enjing” ingkang mawartakake berita tentang kajadian kebakaran. Peristiwa iku kedadean ing salah sawijining panggong cerak marang sekolahanku. Kebakaran iku kedadean jam 2 esuk. Amargi ana berita iku, aku banjur kaget lan kelingan kanca-kancaku sing manggon omah cerak panggon kebakaran. Ning sakjroning bathin, aku ndonga supados rencang-rencangku ora ono sing kenapa-kenapa. Selawise ndeleng berita, aku banjur menyang sekolah. Sakbanjure mara sekolah, dongaku kandas, aku sedih, lan ngrasa melu nelangsa, amarga ana 10 kancaku ingkang panggonan omahe melu kebakar.
Tuladha puisi Jawa gagrag lawas: Sun Gegurit Kaanan jaman saiki Sipat pemudha-pemudhi Srawunge saya ndadi Raket wewekane sepi Tan kadi duk jaman nguni Srawung sarwa ngati-ati Yen manut wasiteng kuna Priya srawung lan wanita Gampang ketaman panggodha Nerak ing laku susila Temah darbe jeneng ala Wasanane tibeng papa a. Puisi Jawa gagrag anyar Puisi Jawa gagrag anyar utawa geguritan modheren iku wujude wis beda karo Puisi Jawa gagrag lawas. Puisi Jawa gagrag anyar katon luwih mardika, wis ora kaiket paugeran kaya paugerane puisi Jawa gagrag lawas. Jalaran geguritan iki wujude memper karo puisi bebas ing kasusastran Indonesia, mula puisi Jawa gagrag anyar ana kang ngarani “puisi bebas”. Ananging owah-owahan saka Puisi Jawa gagrag lawas tumekaning gagrag anyar iku dumadi kanthi proses. Pangripta kang miwiti nulis puisi Jawa gagrag anyar iku R. Intoyo kanthi irah-irahan Dayaning Sastra. Mula yen dititi kanthi premati geguritan gagrag anyar utawa geguritan modheren nduweni titikan: a. Basane kalebu basa endah, tegese dudu basa padinan. b. Tetembungane pilihan, tegese ora mung waton nggunakake tembung. c. Sajak pungkasan mardika/bebas d. Isine mentes. e. Ana kalane nganggo lelewaning basa /gaya bahasa . Dias Dwi /PJOK/Fase E/TP 2023_2024 - 10
Tuladha puisi Jawa gagrag anyar Lumunturing Budaya Dening: Ki Andanawarih Tumetesing waspa dumlewer ing pangrasaku Nglentrihing pandulu ginambar ing netraku Ancluming praupan kawistara ing pasuryanku Legeg trenyuh ginawa ing panggalihku Amersani jaman saiki Tumraping polah tingkahing putra lan putri Kang wis ninggalake subasita Nerak anggeranggering budaya Lali ing tata krama, mbuwang sakabehing unggah-ungguh basa Kabeh rumangsa nistha Yen isih ngugemi pranatan budaya bangsa Sanajan jaman wis maju Aja banjur dadi kleru Crita leluhur ginubah sawiyah-wiyah Busana owah samesthine Tetunggangan, wisma, laladan rinipta beda saka asline Apa kita wis ora ngregani budaya kita dhewe? Apa budaya kita wis ora ana ajine? Apa budaya kita wis kadaluwarsa? Apa budaya kita wis luntur? Pemuda-pemudi jaman saiki unggah ungguh basa wis dilirwakake Tata krama wis ditinggalna Tata wicara wis ninggalake subasita Apa sing salah sekolah? Apa sing salah ibu bapak? Apa kabeh salah? Nyatane budaya bangsa wis ditinggalake Wis arep luntur amarga pokale kita dhewe 5) Daftar Pustaka medium.com/kawya/geguritan Dias Dwi /PJOK/Fase E/TP 2023_2024 - 11
6) Ringkasan Materi GEGURITAN Geguritan iku kalebu puisi Jawa modheren, amarga ora kaiket ing aturan kayadene tembang. Geguritan bisa karipta amarga ana inspirasi (angen-angen). Geguritan mujudake karya kang sipate pribadi, mula geguritan antarane panganggit siji lan sijine beda-beda. Angen-angen kang ana sajrone pikirane pengarang banjur diolah supaya dadi geguritan kang dikarepake penganggit. Kanthi mangkono, geguritan iku basane katon endah, bisa migunakake purwakanthi, dwilingga, seselan, lan liya-liyane. Geguritan iku nduweni pitutur luhur lan ancas kang bisa kajupuk kanthi digancarake dhisik. Nggancarake geguritan iku ateges ngowahi lan ngudhari ukara-ukara geguritan supaya isine luwih gampang dimangerteni, kanthi cara nambahi tembung lan negesi. Geguritan iku dumadi saka underan, pamilihe tembung, purwakanthi lan majas ( lelewane basa ). Pamilihe tembung lan majas iku paedahe supaya geguritan katon endah lan kepenak diwaca. Ana saperangan bab kang njalari geguritan iku katon endah, antarane yaiku; a. cekak yaiku ora wujud ukara sing nggladrah b. menthes yaiku tembunge duwe teges kang jero c. endah ngemu purwakanthi swara, sastra, utawa basa d. tembunge pilihan JINIS GEGURITAN b. Puisi Jawa gagrag lawas yaiku puisi Jawa kang migunakake basa Jawa kuna lan kaperang ana ing pupuh-pupuh tembang, kawengku guru gatra, guru lagu, lan guru wilangan. Paugerane puisi Jawa gagrag lawas yaiku; Cacahing gatra saben sapada ora ajeg, nanging sathithike ana patang gatra. Cacahing wanda saben gatrane ajeg, yaiku ana wolung wanda. Dhong-dhing utawa guru lagune ing saben pungkasaning gatra nganggo purwakanthi guru swara. Lumrahe dipurwakani nganggo tembung sun gegurit utawa sun anggurit. Puisi Jawa gagrag lawas lumrahe isi piwulang : Upamane bab tata krama UNSUR-UNSUR KANG AMBANGUN GEGURITAN 1. Geguritan iku awujud karya sastra, mula ing sajrone ana unsur-unsur pandhapuke. Unsur-unsur geguritan kasebut kabedakake dadi unsur intrinsik (unsur ing njero) lan unsur ekstrinsik (unsur ing njaba). a) Unsur intrinsik yaiku unsur kang mbangun saka sajrone geguritan. Kang mangaribawani dianggite sawijining geguritan saka unsur intrinsik iku antarane yaiku; 1) Tema yaiku pokok masalah kang diangkat ing sajroning geguritan. 2) Amanat yaiku nasihat, falsafah, nilai-nilai kang arep diandharake pengarang marang pamaos. 3) Nada lan rasa yaiku pangraose pengarang kang digambarake ing sajroning geguritan. 4) Diksi yaiku pamilihing tembung-tembung endah ing sajroning geguritan. 5) Rima yaiku pangraose swara-swara basa kanggo mujudake kaendahan. 6) Ritma yaiku dawa cendhak, dhuwur cendhek, lan jeda nalika geguritan dilisanake. Dias Dwi /PJOK/Fase E/TP 2023_2024 - 12
b) Unsur ekstrinsik yaiku unsur kang mbangun geguritan saka sanjabane geguritan (pengarang lan lingkungane). Kang mangaribawani dianggite sawijining geguritan saka unsur ekstrinsik iku antarane yaiku; 1) Agama 2) Politik 3) Ekonomi 4) Sosial budaya 5) Pendhidhikan 6) Jenis kelamin 7) Adat istiadat, Lsp 2. Pitutur Luhur sing Kakandhut lan Relefansine karo Kahanan Masarakat Jaman Saiki Teks geguritan iku bisa awujud reriptan apa wae, manawa reriptan iku diwaca lugu iku diarani maca lugu, yen diwaca anthi lelewa iku geguritan, yen diwaca kanthi cara dilagokake iku diarani tembang. 3. Cara Mamarafrasekake Geguritan Parafrase yaiku istilah lingusitik (kebahasaan) kang ateges nyritakake/nuturake maneh sawijining teks/konsep kanthi cara liya sajroning basa kang padha, nanging tanpa ngowahi maknane. Tata-cara nggancarake utawa parafrasis geguritan kaya ngisor iki: Para pamaca mangerteni luwih dhisik makna geguritan kang bakal digancarake, carane kanthi maca bola-bali (maca hermeneutik) Nggoleki lan nemokake tembung-tembung kang ngemu teges ora wantah, pasemon, pepindhan, simbolik, utawa sabangsane, banjur negesi tembungtembung mau Nulis maneh tembung-tembung kang sengaja "diilangake" dening panganggit. Tembung-tembung iki ilang lumrahe supaya tuwuh basa endah ing geguritan. Nanging sanajan tembung-tembung mau ilang, ora ngowahi teges Ngronce tetembungan ing geguritan dumadi gancaran (prosa) jangkep, dumadi saka ukara-ukara minimal Jejer-Wasesa (Subjek-Predikat). Dias Dwi /PJOK/Fase E/TP 2023_2024 - 13
Dias Dwi /PJOK/Fase E/TP 2023_2024 - 14
MODUL AJAR SMK KESATRIAN PURWOKERTO I. INFORMASI UMUM : A. Identitas Modul Nama Sekolah : SMK Kesatrian Purwokerto Nama Penyusun : Jefrianto, S.Pd. Tahun Penyusunan : 2022 Jenjang Sekolah : Sekolah Menengah Kejuruan Alokasi Waktu : 90 menit ( 1 pertemuan @ 2 x 45menit) Elemen : E Capaian Pembelajaran : Memparafrasekan geguritan B. Kompetensi Awal Peserta didik mampu memahami dan mengevaluasi informasi berupa gagasan, pikiran, pandangan, arahan atau pesan dari teks sastra berupa geguritan untuk menemukan makna yang tersurat dan tersirat. C. Sarana & Prasarana Ruang Kelas, LCD, Laptop, koneksi internet, bahan ajar, lembar kerja D. Target Peserta Didik Peserta didik reguler : 100 % Peserta didik dengan kesulitan belajar : % Peserta didik dengan pencapaian tinggi : % E. Model Pembelajaran Inquiry Learning II.KOMPONEN INTI : A. Tujuan Pembelajaran Peserta didik mengevaluasi informasi berupa gagasan, pikiran, pandangan, arahan atau pesan dari teks sastra berupa geguritan B. Asesmen DIAGNOSTIK Dilakukan di awal KBM: Bentuk : Pertanyaan Lisan Apa tegese parafrase? ASESMEN FORMATIF : 1. Penilaian sikap (profil pelajar pancasila) berupa observasi saat melakukan pengamatan secara mandiri terhadap teks sastra berupa geguritan. JEFRIANTO_BAHASA JAWA_FASE E_TP 2022/2023 - 1
2. Penilaian performa saat menuampaikan isi teks sastra berupa geguritan (kreatif dan bernalar kritis) C. Pemahaman Bermakna Peserta didik akan menerima manfaat setelah setelah mengikuti proses pembelajaran ini sebagai berikut: Peserta didik akan menerima manfaat setelah setelah mengikuti proses pembelajaran ini sebagai berikut: 1. Mengenali gagasan, pikiran, pandangan, arahan atau informasi berupa gagasan, pikiran, pandangan, arahan atau pesan dari berbagai jenis geguritan. 2. Mengemukakan makna dalam teks geguritan. D. Pertanyaan Pemantik Apa tegese parafrase? E. Kegiatan Pembelajaran KEGIATAN PEMBELAJARAN Pertemuan 1 Tahapan Kegiatan Alokasi Waktu Pendahuluan Orientasi Salam Pembuka Berdoa sebelum pembelajaran Apersepsi Memberi contoh mengenai jenis-jenis karya sastra Jawa Motivasi Menanamkan pentingnya sastra bagi perkembangan budi pekerti Pemberian Acuan Menyampaikan desain pembelajaran Menyampaikan tujuan pembelajaran 15 menit Kegiatan Inti Fase 1 : Reflection M = ( Mulai Diri ) Peserta didik mengamati teks geguritan E = (Eksplorasi Konsep ) Peserta didik diberi kesempatan untuk mengajukan pertanyaan mengenai teks geguritan yang diamati Fase 2 : Research R = ( Ruang Kolaborasi ) Siswa dibagi ke dalam 5 kelompok R = ( Refleksi Terbimbing ) Masing-masing kelompok memparafrasekan geguritan dengan bimbingan guru D = ( Demonstrasi Kontekstual ) Setiap kelompok menyampaikan hasil diskusi 60 menit JEFRIANTO_BAHASA JAWA_FASE E_TP 2022/2023 - 2
KEGIATAN PEMBELAJARAN Pertemuan 1 Tahapan Kegiatan Alokasi Waktu E = ( Elaborasi Pemahaman ) Setiap kelompok menyampaikan simpulan hasil diskusi kelompoknya Penutup K = ( Koneksi Antar Materi Peserta Didik bersama ) Peserta didik menyampaikan simpulan materi secara singkat sebagai bentuk penguatan materi. Guru menanyakan kelebihan dan kekurangan dalam pembelajaran sebagai bentuk refleksi. A = ( Aksi Nyata ) Guru menjelaskan kegiatan pada pertemuan berikutnya. Memberikan salam penutup 15 menit F. Asesmen Penilaian sikap (profil pelajar pancasila) berupa observasi saat melakukan pengamatan (sopan santun), saat berdiskusi (menghargai pendapat orang lain,mandiri) Penilaian performa saat presentasi (kreatif dan bernalar kritis) G. Pengayaan & remidial Pengayaan dilakukan padapeserta didik yang mampu menjawab dengan benar asesmen sumatif. Remidial dilakukan pada peserta didik yang belum memahami materi serta belum mampu mencapai tujuan pembelajaran. H. Metode Inquiry Learning I. Refleksi Peserta Didik dan Pendidik Refleksi dilakukan dengan meminta peserta didik memberikan pendapatnya terhadap kegiatan pembelajaran yang telah dilakukan baik terkait materi yang dipelajari maupun cara atau metode pembelajaran yang digunakan LAMPIRAN 1. Lembar Kerja Peserta Didik 2. Glosarium 3. Pengayaan dan Remedial 4. Bahan Bacaan Pendidik dan Peserta Didik 5. Daftar Pustaka 6. Ringkasan Materi JEFRIANTO_BAHASA JAWA_FASE E_TP 2022/2023 - 3
LAMPIRAN 1) LEMBAR KERJA PESERTA DIDIK Kagiatan 1 (Mengamati Teks Geguritan) Gathosaken geguritan wonten ngandhap menika. Geguritan 1 Sun nggegurit Tur kabeh padha ngemuti Wong kang miskine kepati Supaya padha mangerti Bungah susah amratani Geguritan 2 Sang Saka dening Simbahe Roof Ngger, anakku cah ayu lan kang sigit Iki bapa paring pitutur Napake tilas para satriyaning nagara Ila-ila dhawuhing para jamhur Kang kaloka ing bumi Nuswantara Age kareken ing angkasa Gendera gula klapa lambaning Negara Abramarkata sundhul ing awiyat Netramu panjer mandhuwur Endi endah kumlebeting sang saka Nadyan wus sewidak wolu taun mardika Istingarah tansah kumlebet angartariksa Dhestun bangsa ing nagaramu samengko Arsadadi bangsaning danawa Ninggal pepali manunggaling bangsa pancasila Amuk suamrata jayamrata Nenggih memungsuhan mring kadang priyangga Gendera gula klapa prasasar kadya pataka lungset ing bawana Kapethik saking majalah Panjebar Semangat,edisi September 2015 Pertanyaan Perihal Makna Teks Geguritan 1. Tembung apa sing durung kongerteni artine saka geguritan asesirah Sang Saka? 2. Geguritan mau kira-kira isine bab apa? JEFRIANTO_BAHASA JAWA_FASE E_TP 2022/2023 - 4
DIAGNOSTIK Lisan 1. Sebutna tetembungan kang durung kongerteni artine ! 2. Apa kang dadi isine geguritan? Lisan/tulis Taksir/Pangira-Ira JEFRIANTO_BAHASA JAWA_FASE E_TP 2022/2023 - 5 Sadurunge Maca Pratelan Sawise Maca Bener Tetembungan ingkang mboten dipunmangertosi inggih menika sigit, jamhur, awiyat, lan istingarah. Bener Bukti Bener Geguritan kasebut ngandharake babagan pepeling tumpraping lare ngengingi sang saka kusumaning bangsa, amrih tansah bekti ugi ngamalaken Pancasila. Bener Bukti
Lampiran 3 FORMATIF 1. Penilaian sikap (profil pelajar pancasila) berupa observasi saat melakukan pengamatan (sopan santun), saat berdiskusi (menghargai pendapat orang lain,mandiri) 2. Penilaian performa saat presentasi (kreatif dan bernalar kritis) Pengamatan Individu Geguritan No Nama Profil Pelajar Pancasila Jumlah Skor Kreatif Mandiri Kritis Nilai Keterangan Pengamatan Kelompok Geguritan No Kelompok Profil Pelajar Pancasila Jumlah Skor Kreatif Kritis Nilai Keterangan 2) Glosarium Gatosaken : perhatikan Ngandhap : bawah 3) Pengayaan dan Remidial A. Wenehana tandha ping (X) ing aksara A,B,C,D utawa E kang koanggep bener! Lega Cidra Cidra tinampa lega-legawaning ati Langgam tresna unine swara Ya mung ukara liwat gurung Najan paseksen kiblating diri iku Kanggo kaca tingal mlaku mecaki wektu Sulap marang mompyor Gebyaring sesawangan edi peni Kabeh mung cinandra Lamun janji iku patrap paseksen jati Nora kena wola wali Tresna satuhu lekasing sedya Tinampa lega datan dora Ngenam crita lungit Amemayu yuning kautaman Janjimu dakugemi Kanthi lila legawaning ati Lamun cidra ilang jatining diri Najan lega mung sakeplasan netra Cinandra mlaku jroning pepeteng Datan dedamar jroning lurung JEFRIANTO_BAHASA JAWA_FASE E_TP 2022/2023 - 6
Kebak bebaya Eling lawan waspada Pituwahe pujangga dadya cecala (Bambang Susila Jr,Panjebar Semangat 2022) 1. Puisi Jawa ing dhuwur kalebu puisi Jawa gagrag…. A. Lawas D. anyar B. Tradhisional E. kuna C. klasik 2. Geguritan ing dhuwur dianggit dening…. A. Yono Hs D. Maryono Sh B. Galuh Setiawan E. Pustaka Candra C. Bambang Susila Jr 3. Tema geguritan ing dhuwur yaiku…. A. Katresnan D. pendhidhikan B. Ekonomi E. budaya C. kauripan 4. Lamun cidra ilang jatining diri Tembung cidra iku tegese…. A. blenjani janggi D. ngugemi B. lara ati E. bungah C. kangen 5. Kang diarani geguritan bebas yaiku…. A. geguritan modheren D. geguritan tradhisional B. tembang tengahan E. kidung C. macapat 6. Pengarang lan lingkungane iku kalebu unsur … geguritan. A. Baku D. primer B. Intrinsic E. ekstrinsik C. pokok 7. Pamilihaning tembung-tembung endah ing sajroning geguritan diarani…. A. Tema D. amanat B. Diksi E. rima C. ritma 8. Kang ora kalebu perangan ing babagan nulis geguritan yaiku…. A. Tema D. rima B. Diksi E. skenario C. pilihan tembung 9. Ekspresi, patrap/ sikap, lan obahing awak nalika maca geguritan diarani…. A. Wicara D. wiraga B. Wirasa E. wirama C. wirunggan 10. Ing ngisor iki kang ora kalebu titikane geguritan anyar yaiku…. A. Basane kalebu basa endah, tegese dudu basa padinan B. Tetembungane pilihan, tegese ora mung waton nggunakake tembung C. Sajak pungkasan mardika/bebas D. Lumrahe dipurwakani nganggo tembung sun gegurit utawa sun anggurit E. Ana kalane nganggo lelewaning basa /gaya Bahas 4) Bahan Bacaan Peserta Didik JEFRIANTO_BAHASA JAWA_FASE E_TP 2022/2023 - 7
Tuladha puisi Jawa gagrag lawas: Sun Gegurit Kaanan jaman saiki Sipat pemudha-pemudhi Srawunge saya ndadi Raket wewekane sepi Tan kadi duk jaman nguni Srawung sarwa ngati-ati Yen manut wasiteng kuna Priya srawung lan wanita Gampang ketaman panggodha Nerak ing laku susila Temah darbe jeneng ala Wasanane tibeng papa a. Puisi Jawa gagrag anyar Puisi Jawa gagrag anyar utawa geguritan modheren iku wujude wis beda karo Puisi Jawa gagrag lawas. Puisi Jawa gagrag anyar katon luwih mardika, wis ora kaiket paugeran kaya paugerane puisi Jawa gagrag lawas. Jalaran geguritan iki wujude memper karo puisi bebas ing kasusastran Indonesia, mula puisi Jawa gagrag anyar ana kang ngarani “puisi bebas”. Ananging owah-owahan saka Puisi Jawa gagrag lawas tumekaning gagrag anyar iku dumadi kanthi proses. Pangripta kang miwiti nulis puisi Jawa gagrag anyar iku R. Intoyo kanthi irah-irahan Dayaning Sastra. Mula yen dititi kanthi premati geguritan gagrag anyar utawa geguritan modheren nduweni titikan: a. Basane kalebu basa endah, tegese dudu basa padinan. b. Tetembungane pilihan, tegese ora mung waton nggunakake tembung. c. Sajak pungkasan mardika/bebas d. Isine mentes. e. Ana kalane nganggo lelewaning basa /gaya bahasa . JEFRIANTO_BAHASA JAWA_FASE E_TP 2022/2023 - 8
Tuladha puisi Jawa gagrag anyar Lumunturing Budaya Dening: Ki Andanawarih Tumetesing waspa dumlewer ing pangrasaku Nglentrihing pandulu ginambar ing netraku Ancluming praupan kawistara ing pasuryanku Legeg trenyuh ginawa ing panggalihku Amersani jaman saiki Tumraping polah tingkahing putra lan putri Kang wis ninggalake subasita Nerak anggeranggering budaya Lali ing tata krama, mbuwang sakabehing unggah-ungguh basa Kabeh rumangsa nistha Yen isih ngugemi pranatan budaya bangsa Sanajan jaman wis maju Aja banjur dadi kleru Crita leluhur ginubah sawiyah-wiyah Busana owah samesthine Tetunggangan, wisma, laladan rinipta beda saka asline Apa kita wis ora ngregani budaya kita dhewe? Apa budaya kita wis ora ana ajine? Apa budaya kita wis kadaluwarsa? Apa budaya kita wis luntur? Pemuda-pemudi jaman saiki unggah ungguh basa wis dilirwakake Tata krama wis ditinggalna Tata wicara wis ninggalake subasita Apa sing salah sekolah? Apa sing salah ibu bapak? Apa kabeh salah? Nyatane budaya bangsa wis ditinggalake Wis arep luntur amarga pokale kita dhewe 5) Daftar Pustaka medium.com/kawya/geguritan 6) Ringkasan Materi GEGURITAN Geguritan iku kalebu puisi Jawa modheren, amarga ora kaiket ing aturan kayadene tembang. Geguritan bisa karipta amarga ana inspirasi (angen-angen). Geguritan mujudake karya kang sipate pribadi, mula geguritan antarane panganggit siji lan sijine beda-beda. Angen-angen kang ana sajrone pikirane pengarang banjur diolah supaya dadi geguritan kang dikarepake penganggit. Kanthi mangkono, geguritan iku basane katon endah, bisa migunakake purwakanthi, dwilingga, seselan, lan liya-liyane. Geguritan iku nduweni pitutur luhur lan ancas kang bisa kajupuk kanthi digancarake dhisik. Nggancarake geguritan iku ateges ngowahi lan ngudhari ukara-ukara geguritan supaya isine luwih gampang dimangerteni, kanthi cara nambahi tembung lan negesi. Geguritan iku dumadi saka underan, pamilihe tembung, purwakanthi lan majas ( lelewane basa ). Pamilihe tembung lan majas iku paedahe supaya JEFRIANTO_BAHASA JAWA_FASE E_TP 2022/2023 - 9
geguritan katon endah lan kepenak diwaca. Ana saperangan bab kang njalari geguritan iku katon endah, antarane yaiku; a. cekak yaiku ora wujud ukara sing nggladrah b. menthes yaiku tembunge duwe teges kang jero c. endah ngemu purwakanthi swara, sastra, utawa basa d. tembunge pilihan JINIS GEGURITAN b. Puisi Jawa gagrag lawas yaiku puisi Jawa kang migunakake basa Jawa kuna lan kaperang ana ing pupuh-pupuh tembang, kawengku guru gatra, guru lagu, lan guru wilangan. Paugerane puisi Jawa gagrag lawas yaiku; Cacahing gatra saben sapada ora ajeg, nanging sathithike ana patang gatra. Cacahing wanda saben gatrane ajeg, yaiku ana wolung wanda. Dhong-dhing utawa guru lagune ing saben pungkasaning gatra nganggo purwakanthi guru swara. Lumrahe dipurwakani nganggo tembung sun gegurit utawa sun anggurit. Puisi Jawa gagrag lawas lumrahe isi piwulang : Upamane bab tata krama UNSUR-UNSUR KANG AMBANGUN GEGURITAN 1. Geguritan iku awujud karya sastra, mula ing sajrone ana unsur-unsur pandhapuke. Unsur-unsur geguritan kasebut kabedakake dadi unsur intrinsik (unsur ing njero) lan unsur ekstrinsik (unsur ing njaba). a) Unsur intrinsik yaiku unsur kang mbangun saka sajrone geguritan. Kang mangaribawani dianggite sawijining geguritan saka unsur intrinsik iku antarane yaiku; 1) Tema yaiku pokok masalah kang diangkat ing sajroning geguritan. 2) Amanat yaiku nasihat, falsafah, nilai-nilai kang arep diandharake pengarang marang pamaos. 3) Nada lan rasa yaiku pangraose pengarang kang digambarake ing sajroning geguritan. 4) Diksi yaiku pamilihing tembung-tembung endah ing sajroning geguritan. 5) Rima yaiku pangraose swara-swara basa kanggo mujudake kaendahan. 6) Ritma yaiku dawa cendhak, dhuwur cendhek, lan jeda nalika geguritan dilisanake. b) Unsur ekstrinsik yaiku unsur kang mbangun geguritan saka sanjabane geguritan (pengarang lan lingkungane). Kang mangaribawani dianggite sawijining geguritan saka unsur ekstrinsik iku antarane yaiku; 1) Agama 2) Politik 3) Ekonomi 4) Sosial budaya 5) Pendhidhikan 6) Jenis kelamin 7) Adat istiadat, Lsp 2. Pitutur Luhur sing Kakandhut lan Relefansine karo Kahanan Masarakat Jaman Saiki Teks geguritan iku bisa awujud reriptan apa wae, manawa reriptan iku diwaca lugu iku diarani maca lugu, yen diwaca anthi lelewa iku geguritan, yen diwaca kanthi cara dilagokake iku diarani tembang. 3. Cara Mamarafrasekake Geguritan Parafrase yaiku istilah lingusitik (kebahasaan) kang ateges nyritakake/nuturake maneh sawijining teks/konsep kanthi cara liya sajroning basa kang padha, nanging tanpa ngowahi maknane. Tata-cara nggancarake utawa parafrasis geguritan kaya ngisor iki: JEFRIANTO_BAHASA JAWA_FASE E_TP 2022/2023 - 10
Para pamaca mangerteni luwih dhisik makna geguritan kang bakal digancarake, carane kanthi maca bola-bali (maca hermeneutik) Nggoleki lan nemokake tembung-tembung kang ngemu teges ora wantah, pasemon, pepindhan, simbolik, utawa sabangsane, banjur negesi tembung-tembung mau Nulis maneh tembung-tembung kang sengaja "diilangake" dening panganggit. Tembungtembung iki ilang lumrahe supaya tuwuh basa endah ing geguritan. Nanging sanajan tembungtembung mau ilang, ora ngowahi teges Ngronce tetembungan ing geguritan dumadi gancaran (prosa) jangkep, dumadi saka ukaraukara minimal Jejer-Wasesa (Subjek-Predikat). JEFRIANTO_BAHASA JAWA_FASE E_TP 2022/2023 - 11
MODUL AJAR SMK KESATRIAN PURWOKERTO I. INFORMASI UMUM : A. Identitas Modul Nama Sekolah : SMK Kesatrian Purwokerto Nama Penyusun : Jefrianto, S.Pd. Tahun Penyusunan : 2022 Jenjang Sekolah : Sekolah Menengah Kejuruan Alokasi Waktu : 90 menit ( 1 pertemuan @ 2 x 45menit) Elemen : E Capaian Pembelajaran : Memparafrasekan geguritan B. Kompetensi Awal Peserta didik mampu memahami dan mengevaluasi informasi berupa gagasan, pikiran, pandangan, arahan atau pesan dari teks sastra berupa geguritan untuk menemukan makna yang tersurat dan tersirat. C. Sarana & Prasarana Ruang Kelas, LCD, Laptop, koneksi internet, bahan ajar, lembar kerja D. Target Peserta Didik Peserta didik reguler : 100 % Peserta didik dengan kesulitan belajar : % Peserta didik dengan pencapaian tinggi : % E. Model Pembelajaran Inquiry Learning II. KOMPONEN INTI : A. Tujuan Pembelajaran Peserta didik menemukan makna yang tersurat dan tersirat dari teks sastra berupa geguritan. B. Asesmen DIAGNOSTIK Dilakukan di awal KBM: Bentuk : Pertanyaan Lisan Apa wae isine geguritan sing kokwaca winginane? ASESMEN FORMATIF : 1. Penilaian sikap (profil pelajar pancasila) berupa observasi saat melakukan pengamatan secara mandiri terhadap teks sastra berupa geguritan. 2. Penilaian performa saat menuampaikan isi teks sastra berupa geguritan (kreatif dan bernalar kritis) C. Pemahaman Bermakna Peserta didik akan menerima manfaat setelah setelah mengikuti proses pembelajaran ini sebagai berikut: JEFRIANTO_BAHASA JAWA_FASE E_TP 2022/2023 - 1
Peserta didik akan menerima manfaat setelah setelah mengikuti proses pembelajaran ini sebagai berikut: 1. Mengenali gagasan, pikiran, pandangan, arahan atau informasi berupa gagasan, pikiran, pandangan, arahan atau pesan dari berbagai jenis geguritan. 2. Mengemukakan makna dalam teks geguritan. D. Pertanyaan Pemantik Apa wae isine geguritan sing kokwaca winginane? E. Kegiatan Pembelajaran KEGIATAN PEMBELAJARAN Pertemuan 1 Tahapan Kegiatan Alokasi Waktu Pendahuluan Orientasi Salam Pembuka Berdoa sebelum pembelajaran Apersepsi Memberi contoh mengenai jenis-jenis karya sastra Jawa Motivasi Menanamkan pentingnya sastra bagi perkembangan budi pekerti Pemberian Acuan Menyampaikan desain pembelajaran Menyampaikan tujuan pembelajaran 15 menit Kegiatan Inti Fase 1 : Reflection M = ( Mulai Diri ) Peserta didik mengamati teks parafarse geguritan E = (Eksplorasi Konsep ) Peserta didik diberi kesempatan untuk mengajukan pertanyaan mengenai teks parafrase geguritan yang diamati Fase 2 : Research R = ( Ruang Kolaborasi ) Siswa dibagi ke dalam 5 kelompok R = ( Refleksi Terbimbing ) Masing-masing kelompok menuliskan makna dari teks parafrase geguritan dengan bimbingan guru D = ( Demonstrasi Kontekstual ) Setiap kelompok menyampaikan hasil diskusi E = ( Elaborasi Pemahaman ) Setiap kelompok menyampaikan simpulan hasil diskusi kelompoknya 60 menit Penutup K = ( Koneksi Antar Materi Peserta Didik bersama ) Peserta didik menyampaikan simpulan materi secara singkat sebagai bentuk penguatan materi. Guru menanyakan kelebihan dan kekurangan dalam pembelajaran sebagai bentuk refleksi. 15 menit JEFRIANTO_BAHASA JAWA_FASE E_TP 2022/2023 - 2
KEGIATAN PEMBELAJARAN Pertemuan 1 Tahapan Kegiatan Alokasi Waktu A = ( Aksi Nyata ) Guru menjelaskan kegiatan pada pertemuan berikutnya. Memberikan salam penutup F. Asesmen Penilaian sikap (profil pelajar pancasila) berupa observasi saat melakukan pengamatan (sopan santun), saat berdiskusi (menghargai pendapat orang lain,mandiri) Penilaian performa saat presentasi (kreatif dan bernalar kritis) G. Pengayaan & remidial Pengayaan dilakukan padapeserta didik yang mampu menjawab dengan benar asesmen sumatif. Remidial dilakukan pada peserta didik yang belum memahami materi serta belum mampu mencapai tujuan pembelajaran. H. Metode Inquiry Learning I. Refleksi Peserta Didik dan Pendidik Refleksi dilakukan dengan meminta peserta didik memberikan pendapatnya terhadap kegiatan pembelajaran yang telah dilakukan baik terkait materi yang dipelajari maupun cara atau metode pembelajaran yang digunakan LAMPIRAN 1. Lembar Kerja Peserta Didik 2. Glosarium 3. Pengayaan dan Remedial 4. Bahan Bacaan Pendidik dan Peserta Didik 5. Daftar Pustaka 6. Ringkasan Materi JEFRIANTO_BAHASA JAWA_FASE E_TP 2022/2023 - 3
LAMPIRAN 1) LEMBAR KERJA PESERTA DIDIK Kagiatan 1 (Mengamati Teks Geguritan) Gathosaken geguritan wonten ngandhap menika. Geguritan 1 Sun nggegurit Tur kabeh padha ngemuti Wong kang miskine kepati Supaya padha mangerti Bungah susah amratani Geguritan 2 Sang Saka dening Simbahe Roof Ngger, anakku cah ayu lan kang sigit Iki bapa paring pitutur Napake tilas para satriyaning nagara Ila-ila dhawuhing para jamhur Kang kaloka ing bumi Nuswantara Age kareken ing angkasa Gendera gula klapa lambaning Negara Abramarkata sundhul ing awiyat Netramu panjer mandhuwur Endi endah kumlebeting sang saka Nadyan wus sewidak wolu taun mardika Istingarah tansah kumlebet angartariksa Dhestun bangsa ing nagaramu samengko Arsadadi bangsaning danawa Ninggal pepali manunggaling bangsa pancasila Amuk suamrata jayamrata Nenggih memungsuhan mring kadang priyangga Gendera gula klapa prasasar kadya pataka lungset ing bawana Kapethik saking majalah Panjebar Semangat,edisi September 2015 JEFRIANTO_BAHASA JAWA_FASE E_TP 2022/2023 - 4
Kagiatan 2 Para siswa ngangen-angen makna lan isi geguritan. Para siswa dibagi 5 kelompok. Saben kelompok antuk siji teks geguritan. Coba rembugen karo kancakancamu babagan tembung kang durung dimangerteni lan golekana isine teks geguritan! DIAGNOSTIK Lisan 1. Sebutna tetembungan kang durung kongerteni artine ! 2. Apa kang dadi isine geguritan? Lisan/tulis Taksir/Pangira-Ira JEFRIANTO_BAHASA JAWA_FASE E_TP 2022/2023 - 5 Kelompok: Tembung kang durung dimangerteni: …………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………… Makna Geguritan : ..................................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................. ..................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................. Sadurunge Maca Pratelan Sawise Maca Bener Tetembungan ingkang mboten dipunmangertosi inggih menika sigit, jamhur, awiyat, lan istingarah. Bener Bukti Bener Geguritan kasebut ngandharake babagan pepeling tumpraping lare ngengingi sang saka kusumaning bangsa, amrih tansah bekti ugi ngamalaken Pancasila. Bener Bukti
Lampiran 3 FORMATIF 1. Penilaian sikap (profil pelajar pancasila) berupa observasi saat melakukan pengamatan (sopan santun), saat berdiskusi (menghargai pendapat orang lain,mandiri) 2. Penilaian performa saat presentasi (kreatif dan bernalar kritis) Pengamatan Individu Geguritan No Nama Profil Pelajar Pancasila Jumlah Skor Kreatif Mandiri Kritis Nilai Keterangan Pengamatan Kelompok Geguritan No Kelompok Profil Pelajar Pancasila Jumlah Skor Kreatif Kritis Nilai Keterangan 2) Glosarium Ngangen-ngangen : mengharapkan Dhawuh : perintah 3) Pengayaan dan Remidial Pengayaan A. Wenehana tandha ping (X) ing aksara A,B,C,D utawa E kang koanggep bener! Lega Cidra Cidra tinampa lega-legawaning ati Langgam tresna unine swara Ya mung ukara liwat gurung Najan paseksen kiblating diri iku Kanggo kaca tingal mlaku mecaki wektu Sulap marang mompyor Gebyaring sesawangan edi peni Kabeh mung cinandra Lamun janji iku patrap paseksen jati Nora kena wola wali Tresna satuhu lekasing sedya Tinampa lega datan dora Ngenam crita lungit Amemayu yuning kautaman Janjimu dakugemi Kanthi lila legawaning ati Lamun cidra ilang jatining diri Najan lega mung sakeplasan netra Cinandra mlaku jroning pepeteng Datan dedamar jroning lurung JEFRIANTO_BAHASA JAWA_FASE E_TP 2022/2023 - 6
Kebak bebaya Eling lawan waspada Pituwahe pujangga dadya cecala (Bambang Susila Jr,Panjebar Semangat 2022) 1. Puisi Jawa ing dhuwur kalebu puisi Jawa gagrag…. A. Lawas D. anyar B. Tradhisional E. kuna C. klasik 2. Geguritan ing dhuwur dianggit dening…. A. Yono Hs D. Maryono Sh B. Galuh Setiawan E. Pustaka Candra C. Bambang Susila Jr 3. Tema geguritan ing dhuwur yaiku…. A. Katresnan D. pendhidhikan B. Ekonomi E. budaya C. kauripan 4. Lamun cidra ilang jatining diri Tembung cidra iku tegese…. A. blenjani janggi D. ngugemi B. lara ati E. bungah C. kangen 5. Kang diarani geguritan bebas yaiku…. A. geguritan modheren D. geguritan tradhisional B. tembang tengahan E. kidung C. macapat 6. Pengarang lan lingkungane iku kalebu unsur … geguritan. A. Baku D. primer B. Intrinsic E. ekstrinsik C. pokok 7. Pamilihaning tembung-tembung endah ing sajroning geguritan diarani…. A. Tema D. amanat B. Diksi E. rima C. ritma 8. Kang ora kalebu perangan ing babagan nulis geguritan yaiku…. A. Tema D. rima B. Diksi E. skenario C. pilihan tembung 9. Ekspresi, patrap/ sikap, lan obahing awak nalika maca geguritan diarani…. A. Wicara D. wiraga B. Wirasa E. wirama C. wirunggan 10. Ing ngisor iki kang ora kalebu titikane geguritan anyar yaiku…. A. Basane kalebu basa endah, tegese dudu basa padinan B. Tetembungane pilihan, tegese ora mung waton nggunakake tembung C. Sajak pungkasan mardika/bebas D. Lumrahe dipurwakani nganggo tembung sun gegurit utawa sun anggurit E. Ana kalane nganggo lelewaning basa /gaya Bahas JEFRIANTO_BAHASA JAWA_FASE E_TP 2022/2023 - 7
4) Bahan Bacaan Peserta Didik Tuladha puisi Jawa gagrag lawas: Sun Gegurit Kaanan jaman saiki Sipat pemudha-pemudhi Srawunge saya ndadi Raket wewekane sepi Tan kadi duk jaman nguni Srawung sarwa ngati-ati Yen manut wasiteng kuna Priya srawung lan wanita Gampang ketaman panggodha Nerak ing laku susila Temah darbe jeneng ala Wasanane tibeng papa a. Puisi Jawa gagrag anyar Puisi Jawa gagrag anyar utawa geguritan modheren iku wujude wis beda karo Puisi Jawa gagrag lawas. Puisi Jawa gagrag anyar katon luwih mardika, wis ora kaiket paugeran kaya paugerane puisi Jawa gagrag lawas. Jalaran geguritan iki wujude memper karo puisi bebas ing kasusastran Indonesia, mula puisi Jawa gagrag anyar ana kang ngarani “puisi bebas”. Ananging owah-owahan saka Puisi Jawa gagrag lawas tumekaning gagrag anyar iku dumadi kanthi proses. Pangripta kang miwiti nulis puisi Jawa gagrag anyar iku R. Intoyo kanthi irah-irahan Dayaning Sastra. Mula yen dititi kanthi premati geguritan gagrag anyar utawa geguritan modheren nduweni titikan: a. Basane kalebu basa endah, tegese dudu basa padinan. b. Tetembungane pilihan, tegese ora mung waton nggunakake tembung. c. Sajak pungkasan mardika/bebas d. Isine mentes. e. Ana kalane nganggo lelewaning basa /gaya bahasa . JEFRIANTO_BAHASA JAWA_FASE E_TP 2022/2023 - 8
Tuladha puisi Jawa gagrag anyar Lumunturing Budaya Dening: Ki Andanawarih Tumetesing waspa dumlewer ing pangrasaku Nglentrihing pandulu ginambar ing netraku Ancluming praupan kawistara ing pasuryanku Legeg trenyuh ginawa ing panggalihku Amersani jaman saiki Tumraping polah tingkahing putra lan putri Kang wis ninggalake subasita Nerak anggeranggering budaya Lali ing tata krama, mbuwang sakabehing unggah-ungguh basa Kabeh rumangsa nistha Yen isih ngugemi pranatan budaya bangsa Sanajan jaman wis maju Aja banjur dadi kleru Crita leluhur ginubah sawiyah-wiyah Busana owah samesthine Tetunggangan, wisma, laladan rinipta beda saka asline Apa kita wis ora ngregani budaya kita dhewe? Apa budaya kita wis ora ana ajine? Apa budaya kita wis kadaluwarsa? Apa budaya kita wis luntur? Pemuda-pemudi jaman saiki unggah ungguh basa wis dilirwakake Tata krama wis ditinggalna Tata wicara wis ninggalake subasita Apa sing salah sekolah? Apa sing salah ibu bapak? Apa kabeh salah? Nyatane budaya bangsa wis ditinggalake Wis arep luntur amarga pokale kita dhewe 5) Daftar Pustaka medium.com/kawya/geguritan JEFRIANTO_BAHASA JAWA_FASE E_TP 2022/2023 - 9
6) Ringkasan Materi GEGURITAN Geguritan iku kalebu puisi Jawa modheren, amarga ora kaiket ing aturan kayadene tembang. Geguritan bisa karipta amarga ana inspirasi (angen-angen). Geguritan mujudake karya kang sipate pribadi, mula geguritan antarane panganggit siji lan sijine beda-beda. Angen-angen kang ana sajrone pikirane pengarang banjur diolah supaya dadi geguritan kang dikarepake penganggit. Kanthi mangkono, geguritan iku basane katon endah, bisa migunakake purwakanthi, dwilingga, seselan, lan liya-liyane. Geguritan iku nduweni pitutur luhur lan ancas kang bisa kajupuk kanthi digancarake dhisik. Nggancarake geguritan iku ateges ngowahi lan ngudhari ukara-ukara geguritan supaya isine luwih gampang dimangerteni, kanthi cara nambahi tembung lan negesi. Geguritan iku dumadi saka underan, pamilihe tembung, purwakanthi lan majas ( lelewane basa ). Pamilihe tembung lan majas iku paedahe supaya geguritan katon endah lan kepenak diwaca. Ana saperangan bab kang njalari geguritan iku katon endah, antarane yaiku; a. cekak yaiku ora wujud ukara sing nggladrah b. menthes yaiku tembunge duwe teges kang jero c. endah ngemu purwakanthi swara, sastra, utawa basa d. tembunge pilihan JINIS GEGURITAN b. Puisi Jawa gagrag lawas yaiku puisi Jawa kang migunakake basa Jawa kuna lan kaperang ana ing pupuh-pupuh tembang, kawengku guru gatra, guru lagu, lan guru wilangan. Paugerane puisi Jawa gagrag lawas yaiku; Cacahing gatra saben sapada ora ajeg, nanging sathithike ana patang gatra. Cacahing wanda saben gatrane ajeg, yaiku ana wolung wanda. Dhong-dhing utawa guru lagune ing saben pungkasaning gatra nganggo purwakanthi guru swara. Lumrahe dipurwakani nganggo tembung sun gegurit utawa sun anggurit. Puisi Jawa gagrag lawas lumrahe isi piwulang : Upamane bab tata krama UNSUR-UNSUR KANG AMBANGUN GEGURITAN 1. Geguritan iku awujud karya sastra, mula ing sajrone ana unsur-unsur pandhapuke. Unsur-unsur geguritan kasebut kabedakake dadi unsur intrinsik (unsur ing njero) lan unsur ekstrinsik (unsur ing njaba). a) Unsur intrinsik yaiku unsur kang mbangun saka sajrone geguritan. Kang mangaribawani dianggite sawijining geguritan saka unsur intrinsik iku antarane yaiku; 1) Tema yaiku pokok masalah kang diangkat ing sajroning geguritan. 2) Amanat yaiku nasihat, falsafah, nilai-nilai kang arep diandharake pengarang marang pamaos. 3) Nada lan rasa yaiku pangraose pengarang kang digambarake ing sajroning geguritan. 4) Diksi yaiku pamilihing tembung-tembung endah ing sajroning geguritan. 5) Rima yaiku pangraose swara-swara basa kanggo mujudake kaendahan. 6) Ritma yaiku dawa cendhak, dhuwur cendhek, lan jeda nalika geguritan dilisanake. b) Unsur ekstrinsik yaiku unsur kang mbangun geguritan saka sanjabane geguritan (pengarang lan lingkungane). Kang mangaribawani dianggite sawijining geguritan saka unsur ekstrinsik iku antarane yaiku; 1) Agama 2) Politik 3) Ekonomi 4) Sosial budaya JEFRIANTO_BAHASA JAWA_FASE E_TP 2022/2023 - 10
5) Pendhidhikan 6) Jenis kelamin 7) Adat istiadat, Lsp 2. Pitutur Luhur sing Kakandhut lan Relefansine karo Kahanan Masarakat Jaman Saiki Teks geguritan iku bisa awujud reriptan apa wae, manawa reriptan iku diwaca lugu iku diarani maca lugu, yen diwaca anthi lelewa iku geguritan, yen diwaca kanthi cara dilagokake iku diarani tembang. 3. Cara Mamarafrasekake Geguritan Parafrase yaiku istilah lingusitik (kebahasaan) kang ateges nyritakake/nuturake maneh sawijining teks/konsep kanthi cara liya sajroning basa kang padha, nanging tanpa ngowahi maknane. Tata-cara nggancarake utawa parafrasis geguritan kaya ngisor iki: Para pamaca mangerteni luwih dhisik makna geguritan kang bakal digancarake, carane kanthi maca bola-bali (maca hermeneutik) Nggoleki lan nemokake tembung-tembung kang ngemu teges ora wantah, pasemon, pepindhan, simbolik, utawa sabangsane, banjur negesi tembung-tembung mau Nulis maneh tembung-tembung kang sengaja "diilangake" dening panganggit. Tembung-tembung iki ilang lumrahe supaya tuwuh basa endah ing geguritan. Nanging sanajan tembung-tembung mau ilang, ora ngowahi teges Ngronce tetembungan ing geguritan dumadi gancaran (prosa) jangkep, dumadi saka ukara-ukara minimal Jejer-Wasesa (Subjek-Predikat). JEFRIANTO_BAHASA JAWA_FASE E_TP 2022/2023 - 11
MODUL AJAR SMK KESATRIAN PURWOKERTO I. INFORMASI UMUM : A. Identitas Modul Nama Sekolah : SMK Kesatrian Purwokerto Nama Penyusun : Jefrianto, S.Pd. Tahun Penyusunan : 2022 Jenjang Sekolah : Sekolah Menengah Kejuruan Alokasi Waktu : 90 menit ( 1 pertemuan @ 2 x 45menit) Elemen : E Capaian Pembelajaran : Memahami informasi berupa gagasan, pikiran, pandangan, arahan atau pesan dari teks sastra berupa geguritan B. Kompetensi Awal Peserta didik mampu memahami dan mengevaluasi informasi berupa gagasan, pikiran, pandangan, arahan atau pesan dari teks sastra berupa geguritan untuk menemukan makna yang tersurat dan tersirat. C. Sarana & Prasarana Ruang Kelas, LCD, Laptop, koneksi internet, bahan ajar, lembar kerja D. Target Peserta Didik Peserta didik reguler : 100 % Peserta didik dengan kesulitan belajar : % Peserta didik dengan pencapaian tinggi : % E. Model Pembelajaran Inquiry Learning II. KOMPONEN INTI : A. Tujuan Pembelajaran Peserta didik menulis gagasan, pikiran, pandangan, arahan dalam bentuk teks sastra geguritan. B. Asesmen DIAGNOSTIK Dilakukan di awal KBM: Bentuk : Pertanyaan Lisan Ana sing wis tau gawe geguritan? ASESMEN FORMATIF : 1. Penilaian sikap (profil pelajar pancasila) berupa observasi saat melakukan pengamatan secara mandiri terhadap teks sastra berupa geguritan. 2. Penilaian performa saat menuampaikan isi teks sastra berupa geguritan (kreatif dan bernalar kritis) JEFRIANTO_BAHASA JAWA_FASE E_TP 2022/2023 - 1
C. Pemahaman Bermakna Peserta didik akan menerima manfaat setelah setelah mengikuti proses pembelajaran ini sebagai berikut: Peserta didik akan menerima manfaat setelah setelah mengikuti proses pembelajaran ini sebagai berikut: Peserta didik akan menerima manfaat setelah setelah mengikuti proses pembelajaran ini sebagai berikut: 1. Menemukan gagasan, pikiran, pandangan, arahan dalam bentuk teks sastra geguritan. 2. Memilih diksi atau memilih kata yang tepat. 3. Menyusun geguritan sesuai dengan diksi atau pemilihan kata yang tepat. D. Pertanyaan Pemantik Apa sing wis tau gawe geguritan? E. Kegiatan Pembelajaran KEGIATAN PEMBELAJARAN Pertemuan 1 Tahapan Kegiatan Alokasi Waktu Pendahuluan Orientasi Salam Pembuka Berdoa sebelum pembelajaran Apersepsi Memberi contoh mengenai jenis-jenis karya sastra Jawa Motivasi Menanamkan pentingnya sastra bagi perkembangan budi pekerti Pemberian Acuan Menyampaikan desain pembelajaran Menyampaikan tujuan pembelajaran ...menit Kegiatan Inti Fase 1 : Reflection M = ( Mulai Diri ) Peserta didik mengamati teks geguritan E = (Eksplorasi Konsep ) Peserta didik diberi kesempatan untuk mengajukan pertanyaan mengenai teks geguritan yang diamati Fase 2 : Research R = ( Ruang Kolaborasi ) Siswa dibagi ke dalam 5 kelompok R = ( Refleksi Terbimbing ) Masing-masing kelompok menulis geguritan dengan bimbingan guru D = ( Demonstrasi Kontekstual ) Setiap kelompok menyampaikan hasil penulisan geguritan E = ( Elaborasi Pemahaman ) ...menit JEFRIANTO_BAHASA JAWA_FASE E_TP 2022/2023 - 2
KEGIATAN PEMBELAJARAN Pertemuan 1 Tahapan Kegiatan Alokasi Waktu Setiap kelompok menyampaikan saran dan pendapat terhadap kelompok yang sedang presentasi Penutup K = ( Koneksi Antar Materi Peserta Didik bersama ) Peserta didik menyampaikan simpulan materi secara singkat sebagai bentuk penguatan materi. Guru menanyakan kelebihan dan kekurangan dalam pembelajaran sebagai bentuk refleksi. A = ( Aksi Nyata ) Guru menjelaskan kegiatan pada pertemuan berikutnya. Memberikan salam penutup ...menit F. Asesmen Penilaian sikap (profil pelajar pancasila) berupa observasi saat melakukan pengamatan (sopan santun), saat berdiskusi (menghargai pendapat orang lain,mandiri) Penilaian performa saat presentasi (kreatif dan bernalar kritis) G. Pengayaan & remidial Pengayaan dilakukan padapeserta didik yang mampu menjawab dengan benar asesmen sumatif. Remidial dilakukan pada peserta didik yang belum memahami materi serta belum mampu mencapai tujuan pembelajaran. H. Metode Inquiry Learning I. Refleksi Peserta Didik dan Pendidik Refleksi dilakukan dengan meminta peserta didik memberikan pendapatnya terhadap kegiatan pembelajaran yang telah dilakukan baik terkait materi yang dipelajari maupun cara atau metode pembelajaran yang digunakan LAMPIRAN 1. Lembar Kerja Peserta Didik 2. Glosarium 3. Pengayaan dan Remedial 4. Bahan Bacaan Pendidik dan Peserta Didik 5. Daftar Pustaka 6. Ringkasan Materi JEFRIANTO_BAHASA JAWA_FASE E_TP 2022/2023 - 3
LAMPIRAN 1. LEMBAR KERJA PESERTA DIDIK Kagiatan 1 (contoh teks geguritan) Corona [anonim] Tekamu tan kinira Nora katon ing netra Anjalari lelara Nuwuhaké bêbaya saindenge ndonya Polahmu agawe cilaka Agawé bingung nayakaning praja Nyebabaké doktêr...suster uga warga koncatan nyawa Ninggalake rasa sungkawa Lan panalangsa Kiprahmu aja dibacut-bacutake Énggala sumingkir saka kene Anggonmu mothah krana Gusti kang ndhawuake Sakabèhing titah ora bisa nyaruwe Ananging wis dadi kawigatene Mula énggala bali mring ngarsane Mugya dadi pepiling selawase Jenis Teks Wacan minangka teks geguritan. Para siswa sawise maca teks geguritan irah-irahan corona banjur bisa nemtokake tema lan diksi. Kagiatan 2 Wacan minangka teks geguritan. Para siswa sawise maca teks geguritan irah-irahan corona banjur bisa ndamel geguritan kang jumbuh kaliyan swasana. JEFRIANTO_BAHASA JAWA_FASE E_TP 2022/2023 - 4
DIAGNOSTIK Lisan 1. Sapa kang wes nate nulis geguritan? 2. Tema apa kang kok pilih? FORMATIF 1. Penilaian sikap (profil pelajar pancasila) berupa observasi saat menulis teks geguritan (bernalar kritis, kreatif, mandiri) Pengamatan Individu Teks Geguritan N o Nama Profil Pelajar Pancasila Juml ah Skor N il ai Keteran gan Mandi ri K ri ti s Ket. A = 100-90 B = 89-80 C = 79-70 D = <70 JEFRIANTO_BAHASA JAWA_FASE E_TP 2022/2023 - 5
2) Glosarium Panalangsa : menyedihkan Kinira : terkiran 3) Pengayaan dan Remedial Gatekna teks iki banjur sebutna jinis teks lan titikane! Gathosaken geguritan ing ngandhap menika kangge mangsuli pitakenan nomer 1 lan 2. Lelakon Adoh ratu celak watu Yo ing kono papan dunungku Nanging aku ora nggresula Yen ta kowe pancen tresna Lelakon kang bakal dumadi Sapa wae ora mangerteni Ora susah sangga runggi Pasrahna mring hyang widhi Kaya kacang digawe dakon Kaya wayang kang bakal dumadi Sesuk esuk lagi dimangerteni (Soewarno WM, Panjebar Semangat Oktober 2018) 1. Saka teks geguritan ing dhuwur coba parafrasana 2. Tulisen isi geguritan kanthi irah-irahan “Lelakon.” Gathosaken geguritan ing ngandhap menika kangge mangsuli pitakenan nomer 3-5 Swara Prenjak Swara prenjak ngganter ing wit blimbing Nggawa rasa adhem ing esuk wening Gek sapa sing bakal teka ? Nggawa swasana sing gawe lega Wis suwe ati iki anyep lan atis Kepengin ganti swasana sing manis Ananging sing tansah teka kok mung kabar lamba Kok mung warta kang gawe nelangsa Mangka wis suwe anggonku nganti-anti Ya gene ora ana warta endha tekan saiki ? Mung anakmputu sing padha ana Bali Mulihe kena kanggo tamba ati ( Nini Klenyem, Panjebar Semangat Oktober 2018) 3. “Wis suwe ati iki anyep atis” Apa tegese gatra kasebut miturutmu ? 4. Saka teks geguritan ing dhuwur golekana isine. 5. Tulisen pitutur uhur kang kamot saka geguritan kanthi irah-irahan “Swara Prenjak.” JEFRIANTO_BAHASA JAWA_FASE E_TP 2022/2023 - 6 Si Jago Abang Pas iku, aku lagi siap-siap menyang sekolah. Nanging ndilalah ing televisi wongten “Pawarta Enjing” ingkang mawartakake berita tentang kajadian kebakaran. Peristiwa iku kedadean ing salah sawijining panggong cerak marang sekolahanku. Kbkikkddj2kAibitikkbjktlkli