Remidial REMEDIAL N o Nama Siswa No Soal Ju ml ah Sk or Keterca paian Ketuna san Belajar 2 3 T i d a k JEFRIANTO_BAHASA JAWA_FASE E_TP 2022/2023 - 7
4) Bahan Bacaan Peserta Didik Tuladha puisi Jawa gagrag lawas: Sun Gegurit Kaanan jaman saiki Sipat pemudha-pemudhi Srawunge saya ndadi Raket wewekane sepi Tan kadi duk jaman nguni Srawung sarwa ngati-ati Yen manut wasiteng kuna Priya srawung lan wanita Gampang ketaman panggodha Nerak ing laku susila Temah darbe jeneng ala Wasanane tibeng papa a. Puisi Jawa gagrag anyar Puisi Jawa gagrag anyar utawa geguritan modheren iku wujude wis beda karo Puisi Jawa gagrag lawas. Puisi Jawa gagrag anyar katon luwih mardika, wis ora kaiket paugeran kaya paugerane puisi Jawa gagrag lawas. Jalaran geguritan iki wujude memper karo puisi bebas ing kasusastran Indonesia, mula puisi Jawa gagrag anyar ana kang ngarani “puisi bebas”. Ananging owah-owahan saka Puisi Jawa gagrag lawas tumekaning gagrag anyar iku dumadi kanthi proses. Pangripta kang miwiti nulis puisi Jawa gagrag anyar iku R. Intoyo kanthi irah-irahan Dayaning Sastra. Mula yen dititi kanthi premati geguritan gagrag anyar utawa geguritan modheren nduweni titikan: a. Basane kalebu basa endah, tegese dudu basa padinan. b. Tetembungane pilihan, tegese ora mung waton nggunakake tembung. c. Sajak pungkasan mardika/bebas d. Isine mentes. e. Ana kalane nganggo lelewaning basa /gaya bahasa . Tuladha puisi Jawa gagrag anyar Lumunturing Budaya Dening: Ki Andanawarih Tumetesing waspa dumlewer ing pangrasaku Nglentrihing pandulu ginambar ing netraku Ancluming praupan kawistara ing pasuryanku Legeg trenyuh ginawa ing panggalihku Amersani jaman saiki Tumraping polah tingkahing putra lan putri Kang wis ninggalake subasita Nerak anggeranggering budaya Lali ing tata krama, mbuwang sakabehing unggah-ungguh basa Kabeh rumangsa nistha Yen isih ngugemi pranatan budaya bangsa Sanajan jaman wis maju Aja banjur dadi kleru Crita leluhur ginubah sawiyah-wiyah JEFRIANTO_BAHASA JAWA_FASE E_TP 2022/2023 - 8
Busana owah samesthine Tetunggangan, wisma, laladan rinipta beda saka asline Apa kita wis ora ngregani budaya kita dhewe? Apa budaya kita wis ora ana ajine? Apa budaya kita wis kadaluwarsa? Apa budaya kita wis luntur? Pemuda-pemudi jaman saiki unggah ungguh basa wis dilirwakake Tata krama wis ditinggalna Tata wicara wis ninggalake subasita Apa sing salah sekolah? Apa sing salah ibu bapak? Apa kabeh salah? Nyatane budaya bangsa wis ditinggalake Wis arep luntur amarga pokale kita dhewe 5) Glosarium Medium.com/kawya/geguritan 6) Materi Pembelajaran GEGURITAN Geguritan iku kalebu puisi Jawa modheren, amarga ora kaiket ing aturan kayadene tembang. Geguritan bisa karipta amarga ana inspirasi (angen-angen). Geguritan mujudake karya kang sipate pribadi, mula geguritan antarane panganggit siji lan sijine beda-beda. Angen-angen kang ana sajrone pikirane pengarang banjur diolah supaya dadi geguritan kang dikarepake penganggit. Kanthi mangkono, geguritan iku basane katon endah, bisa migunakake purwakanthi, dwilingga, seselan, lan liya-liyane. Geguritan iku nduweni pitutur luhur lan ancas kang bisa kajupuk kanthi digancarake dhisik. Nggancarake geguritan iku ateges ngowahi lan ngudhari ukara-ukara geguritan supaya isine luwih gampang dimangerteni, kanthi cara nambahi tembung lan negesi. Geguritan iku dumadi saka underan, pamilihe tembung, purwakanthi lan majas ( lelewane basa ). Pamilihe tembung lan majas iku paedahe supaya geguritan katon endah lan kepenak diwaca. Ana saperangan bab kang njalari geguritan iku katon endah, antarane yaiku; a. cekak yaiku ora wujud ukara sing nggladrah b. menthes yaiku tembunge duwe teges kang jero c. endah ngemu purwakanthi swara, sastra, utawa basa d. tembunge pilihan JINIS GEGURITAN b. Puisi Jawa gagrag lawas yaiku puisi Jawa kang migunakake basa Jawa kuna lan kaperang ana ing pupuh-pupuh tembang, kawengku guru gatra, guru lagu, lan guru wilangan. Paugerane puisi Jawa gagrag lawas yaiku; Cacahing gatra saben sapada ora ajeg, nanging sathithike ana patang gatra. Cacahing wanda saben gatrane ajeg, yaiku ana wolung wanda. Dhong-dhing utawa guru lagune ing saben pungkasaning gatra nganggo purwakanthi guru swara. Lumrahe dipurwakani nganggo tembung sun gegurit utawa sun anggurit. Puisi Jawa gagrag lawas lumrahe isi piwulang : Upamane bab tata krama JEFRIANTO_BAHASA JAWA_FASE E_TP 2022/2023 - 9
UNSUR-UNSUR KANG AMBANGUN GEGURITAN 1. Geguritan iku awujud karya sastra, mula ing sajrone ana unsur-unsur pandhapuke. Unsur-unsur geguritan kasebut kabedakake dadi unsur intrinsik (unsur ing njero) lan unsur ekstrinsik (unsur ing njaba). a) Unsur intrinsik yaiku unsur kang mbangun saka sajrone geguritan. Kang mangaribawani dianggite sawijining geguritan saka unsur intrinsik iku antarane yaiku; 1) Tema yaiku pokok masalah kang diangkat ing sajroning geguritan. 2) Amanat yaiku nasihat, falsafah, nilai-nilai kang arep diandharake pengarang marang pamaos. 3) Nada lan rasa yaiku pangraose pengarang kang digambarake ing sajroning geguritan. 4) Diksi yaiku pamilihing tembung-tembung endah ing sajroning geguritan. 5) Rima yaiku pangraose swara-swara basa kanggo mujudake kaendahan. 6) Ritma yaiku dawa cendhak, dhuwur cendhek, lan jeda nalika geguritan dilisanake. b) Unsur ekstrinsik yaiku unsur kang mbangun geguritan saka sanjabane geguritan (pengarang lan lingkungane). Kang mangaribawani dianggite sawijining geguritan saka unsur ekstrinsik iku antarane yaiku; 1) Agama 2) Politik 3) Ekonomi 4) Sosial budaya 5) Pendhidhikan 6) Jenis kelamin 7) Adat istiadat, Lsp 2. Pitutur Luhur sing Kakandhut lan Relefansine karo Kahanan Masarakat Jaman Saiki Teks geguritan iku bisa awujud reriptan apa wae, manawa reriptan iku diwaca lugu iku diarani maca lugu, yen diwaca anthi lelewa iku geguritan, yen diwaca kanthi cara dilagokake iku diarani tembang. 3. Cara Mamarafrasekake Geguritan Parafrase yaiku istilah lingusitik (kebahasaan) kang ateges nyritakake/nuturake maneh sawijining teks/konsep kanthi cara liya sajroning basa kang padha, nanging tanpa ngowahi maknane. Tata-cara nggancarake utawa parafrasis geguritan kaya ngisor iki: Para pamaca mangerteni luwih dhisik makna geguritan kang bakal digancarake, carane kanthi maca bola-bali (maca hermeneutik) Nggoleki lan nemokake tembung-tembung kang ngemu teges ora wantah, pasemon, pepindhan, simbolik, utawa sabangsane, banjur negesi tembung-tembung mau Nulis maneh tembung-tembung kang sengaja "diilangake" dening panganggit. Tembungtembung iki ilang lumrahe supaya tuwuh basa endah ing geguritan. Nanging sanajan tembungtembung mau ilang, ora ngowahi teges Ngronce tetembungan ing geguritan dumadi gancaran (prosa) jangkep, dumadi saka ukaraukara minimal Jejer-Wasesa (Subjek-Predikat). JEFRIANTO_BAHASA JAWA_FASE E_TP 2022/2023 - 10
MODUL AJAR SMK KESATRIAN PURWOKERTO I. INFORMASI UMUM : A. Identitas Modul Nama Sekolah : SMK Kesatrian Purwokerto Nama Penyusun : Jefrianto, S.Pd. Tahun Penyusunan : 2022 Jenjang Sekolah : Sekolah Menengah Kejuruan Alokasi Waktu : 90 menit ( 1 pertemuan @ 2 x 45menit) Elemen : E Capaian Pembelajaran : Menulis teks geguritan B. Kompetensi Awal Peserta didik mampu memahami dan mengevaluasi informasi berupa gagasan, pikiran, pandangan, arahan atau pesan dari teks sastra berupa geguritan untuk menemukan makna yang tersurat dan tersirat. C. Sarana & Prasarana Ruang Kelas, LCD, Laptop, koneksi internet, bahan ajar, lembar kerja D. Target Peserta Didik Peserta didik reguler : 100 % Peserta didik dengan kesulitan belajar : ....% Peserta didik dengan pencapaian tinggi : ....% E. Model Pembelajaran Inquiry Learning II. KOMPONEN INTI : A. Tujuan Pembelajaran Peserta didik menulis gagasan, pikiran, pandangan, arahan dalam bentuk teks sastra geguritan. B. Asesmen DIAGNOSTIK Dilakukan di awal KBM: Bentuk : Pertanyaan Lisan Kepriwe asil nulismu geguritan minggu wingi? ASESMEN FORMATIF : 1. Penilaian sikap (profil pelajar pancasila) berupa observasi saat melakukan pengamatan secara mandiri terhadap teks sastra berupa geguritan. 2. Penilaian performa saat menuampaikan isi teks sastra berupa geguritan (kreatif dan bernalar kritis) JEFRIANTO_BAHASA JAWA_FASE E_TP 2022/2023 - 1
C. Pemahaman Bermakna Peserta didik akan menerima manfaat setelah setelah mengikuti proses pembelajaran ini sebagai berikut: Peserta didik akan menerima manfaat setelah setelah mengikuti proses pembelajaran ini sebagai berikut: Peserta didik akan menerima manfaat setelah setelah mengikuti proses pembelajaran ini sebagai berikut: 1. Menemukan gagasan, pikiran, pandangan, arahan dalam bentuk teks sastra geguritan. 2. Memilih diksi atau memilih kata yang tepat. 3. Menyusun geguritan sesuai dengan diksi atau pemilihan kata yang tepat. D. Pertanyaan Pemantik Kepriwe asil nulismu geguritan minggu wingi? E. Kegiatan Pembelajaran KEGIATAN PEMBELAJARAN Pertemuan 1 Tahapan Kegiatan Alokasi Waktu Pendahuluan Orientasi Salam Pembuka Berdoa sebelum pembelajaran Apersepsi Memberi contoh mengenai jenis-jenis karya sastra Jawa Motivasi Menanamkan pentingnya sastra bagi perkembangan budi pekerti Pemberian Acuan Menyampaikan desain pembelajaran Menyampaikan tujuan pembelajaran 15 menit Kegiatan Inti Fase 1 : Reflection M = ( Mulai Diri ) Peserta didik mengamati teks geguritan dan hasil masukan dari pertemuan sebelumnya E = (Eksplorasi Konsep ) Peserta didik diberi kesempatan untuk mengajukan pertanyaan mengenai hasil masukan geguritan Fase 2 : Research R = ( Ruang Kolaborasi ) Siswa dibagi ke dalam 5 kelompok R = ( Refleksi Terbimbing ) Masing-masing kelompok merevisi geguritan dengan bimbingan guru D = ( Demonstrasi Kontekstual ) Setiap kelompok menyampaikan hasil penulisan geguritan yang telah direvisi E = ( Elaborasi Pemahaman ) Setiap kelompok menyampaikan bagian mana yang telah direvisi 60 menit JEFRIANTO_BAHASA JAWA_FASE E_TP 2022/2023 - 2
KEGIATAN PEMBELAJARAN Pertemuan 1 Tahapan Kegiatan Alokasi Waktu Penutup K = ( Koneksi Antar Materi Peserta Didik bersama ) Peserta didik menyampaikan simpulan materi secara singkat sebagai bentuk penguatan materi. Guru menanyakan kelebihan dan kekurangan dalam pembelajaran sebagai bentuk refleksi. A = ( Aksi Nyata ) Guru menjelaskan kegiatan pada pertemuan berikutnya. Memberikan salam penutup 15 menit F. Asesmen Penilaian sikap (profil pelajar pancasila) berupa observasi saat melakukan pengamatan (sopan santun), saat berdiskusi (menghargai pendapat orang lain,mandiri) Penilaian performa saat presentasi (kreatif dan bernalar kritis) G. Pengayaan & remidial Pengayaan dilakukan padapeserta didik yang mampu menjawab dengan benar asesmen sumatif. Remidial dilakukan pada peserta didik yang belum memahami materi serta belum mampu mencapai tujuan pembelajaran. H. Metode Inquiry Learning I. Refleksi Peserta Didik dan Pendidik Refleksi dilakukan dengan meminta peserta didik memberikan pendapatnya terhadap kegiatan pembelajaran yang telah dilakukan baik terkait materi yang dipelajari maupun cara atau metode pembelajaran yang digunakan LAMPIRAN 1. Lembar Kerja Peserta Didik 2. Glosarium 3. Pengayaan dan Remedial 4. Bahan Bacaan Pendidik dan Peserta Didik 5. Daftar Pustaka 6. Ringkasan Materi JEFRIANTO_BAHASA JAWA_FASE E_TP 2022/2023 - 3
LAMPIRAN 1) LEMBAR KERJA PESERTA DIDIK Kagiatan 1 (contoh teks geguritan) Corona [anonim] Tekamu tan kinira Nora katon ing netra Anjalari lelara Nuwuhaké bêbaya saindenge ndonya Polahmu agawe cilaka Agawé bingung nayakaning praja Nyebabaké doktêr...suster uga warga koncatan nyawa Ninggalake rasa sungkawa Lan panalangsa Kiprahmu aja dibacut-bacutake Énggala sumingkir saka kene Anggonmu mothah krana Gusti kang ndhawuake Sakabèhing titah ora bisa nyaruwe Ananging wis dadi kawigatene Mula énggala bali mring ngarsane Mugya dadi pepiling selawase Jenis Teks Wacan minangka teks geguritan. Para siswa sawise maca teks geguritan irah-irahan corona banjur bisa nemtokake tema lan diksi. Kagiatan 2 Wacan minangka teks geguritan. Para siswa sawise maca teks geguritan irah-irahan corona banjur bisa ndamel geguritan kang jumbuh kaliyan swasana. JEFRIANTO_BAHASA JAWA_FASE E_TP 2022/2023 - 4
DIAGNOSTIK Lisan 1. Sapa kang wes nate nulis geguritan? 2. Tema apa kang kok pilih? FORMATIF 1. Penilaian sikap (profil pelajar pancasila) berupa observasi saat menulis teks geguritan (bernalar kritis, kreatif, mandiri) Pengamatan Individu Teks Geguritan N o Nama Profil Pelajar Pancasila Juml ah Skor N il ai Keteran gan Mandi ri K ri ti s Ket. A = 100-90 B = 89-80 C = 79-70 D = <70 2) Glosarium Nate : pernah Minangka : sebagai JEFRIANTO_BAHASA JAWA_FASE E_TP 2022/2023 - 5
3) Pengayaan Gatekna teks iki banjur sebutna jinis teks lan titikane! Gathosaken geguritan ing ngandhap menika kangge mangsuli pitakenan nomer 1 lan 2. Lelakon Adoh ratu celak watu Yo ing kono papan dunungku Nanging aku ora nggresula Yen ta kowe pancen tresna Lelakon kang bakal dumadi Sapa wae ora mangerteni Ora susah sangga runggi Pasrahna mring hyang widhi Kaya kacang digawe dakon Kaya wayang kang bakal dumadi Sesuk esuk lagi dimangerteni (Soewarno WM, Panjebar Semangat Oktober 2018) 1. Saka teks geguritan ing dhuwur coba parafrasana 2. Tulisen isi geguritan kanthi irah-irahan “Lelakon.” Gathosaken geguritan ing ngandhap menika kangge mangsuli pitakenan nomer 3-5 Swara Prenjak Swara prenjak ngganter ing wit blimbing Nggawa rasa adhem ing esuk wening Gek sapa sing bakal teka ? Nggawa swasana sing gawe lega Wis suwe ati iki anyep lan atis Kepengin ganti swasana sing manis Ananging sing tansah teka kok mung kabar lamba Kok mung warta kang gawe nelangsa Mangka wis suwe anggonku nganti-anti Ya gene ora ana warta endha tekan saiki ? Mung anakmputu sing padha ana Bali Mulihe kena kanggo tamba ati ( Nini Klenyem, Panjebar Semangat Oktober 2018) 3. “Wis suwe ati iki anyep atis” Apa tegese gatra kasebut miturutmu ? 4. Saka teks geguritan ing dhuwur golekana isine. 5. Tulisen pitutur uhur kang kamot saka geguritan kanthi irah-irahan “Swara Prenjak.” JEFRIANTO_BAHASA JAWA_FASE E_TP 2022/2023 - 6 Si Jago Abang Pas iku, aku lagi siap-siap menyang sekolah. Nanging ndilalah ing televisi wongten “Pawarta Enjing” ingkang mawartakake berita tentang kajadian kebakaran. Peristiwa iku kedadean ing salah sawijining panggong cerak marang sekolahanku. Kebakaran iku kedadean jam 2 esuk. Amargi ana berita iku, aku banjur kaget lan kelingan kancakancakusingmanggonomahcerakpanggonkebakaranNingsakjroningbathinaku
Remidial REMEDIAL N o Nama Siswa No Soal Ju ml ah Sk or Keterca paian Ketuna san Belajar 2 3 T i d a k 4) Bahan Bacaan Peserta Didik Tuladha puisi Jawa gagrag lawas: Sun Gegurit Kaanan jaman saiki Sipat pemudha-pemudhi Srawunge saya ndadi Raket wewekane sepi Tan kadi duk jaman nguni Srawung sarwa ngati-ati Yen manut wasiteng kuna Priya srawung lan wanita Gampang ketaman panggodha JEFRIANTO_BAHASA JAWA_FASE E_TP 2022/2023 - 7
Nerak ing laku susila Temah darbe jeneng ala Wasanane tibeng papa a. Puisi Jawa gagrag anyar Puisi Jawa gagrag anyar utawa geguritan modheren iku wujude wis beda karo Puisi Jawa gagrag lawas. Puisi Jawa gagrag anyar katon luwih mardika, wis ora kaiket paugeran kaya paugerane puisi Jawa gagrag lawas. Jalaran geguritan iki wujude memper karo puisi bebas ing kasusastran Indonesia, mula puisi Jawa gagrag anyar ana kang ngarani “puisi bebas”. Ananging owah-owahan saka Puisi Jawa gagrag lawas tumekaning gagrag anyar iku dumadi kanthi proses. Pangripta kang miwiti nulis puisi Jawa gagrag anyar iku R. Intoyo kanthi irah-irahan Dayaning Sastra. Mula yen dititi kanthi premati geguritan gagrag anyar utawa geguritan modheren nduweni titikan: a. Basane kalebu basa endah, tegese dudu basa padinan. b. Tetembungane pilihan, tegese ora mung waton nggunakake tembung. c. Sajak pungkasan mardika/bebas d. Isine mentes. e. Ana kalane nganggo lelewaning basa /gaya bahasa . Tuladha puisi Jawa gagrag anyar Lumunturing Budaya Dening: Ki Andanawarih Tumetesing waspa dumlewer ing pangrasaku Nglentrihing pandulu ginambar ing netraku Ancluming praupan kawistara ing pasuryanku Legeg trenyuh ginawa ing panggalihku Amersani jaman saiki Tumraping polah tingkahing putra lan putri Kang wis ninggalake subasita Nerak anggeranggering budaya Lali ing tata krama, mbuwang sakabehing unggah-ungguh basa Kabeh rumangsa nistha Yen isih ngugemi pranatan budaya bangsa Sanajan jaman wis maju Aja banjur dadi kleru Crita leluhur ginubah sawiyah-wiyah Busana owah samesthine Tetunggangan, wisma, laladan rinipta beda saka asline Apa kita wis ora ngregani budaya kita dhewe? Apa budaya kita wis ora ana ajine? Apa budaya kita wis kadaluwarsa? Apa budaya kita wis luntur? Pemuda-pemudi jaman saiki unggah ungguh basa wis dilirwakake Tata krama wis ditinggalna Tata wicara wis ninggalake subasita Apa sing salah sekolah? Apa sing salah ibu bapak? Apa kabeh salah? Nyatane budaya bangsa wis ditinggalake Wis arep luntur amarga pokale kita dhewe JEFRIANTO_BAHASA JAWA_FASE E_TP 2022/2023 - 8
5) Daftar Pustaka Kawya.mediu.com/geguritan 6) Ringkasan Materi Pembelajaran Materi Pembelajaran GEGURITAN Geguritan iku kalebu puisi Jawa modheren, amarga ora kaiket ing aturan kayadene tembang. Geguritan bisa karipta amarga ana inspirasi (angen-angen). Geguritan mujudake karya kang sipate pribadi, mula geguritan antarane panganggit siji lan sijine beda-beda. Angen-angen kang ana sajrone pikirane pengarang banjur diolah supaya dadi geguritan kang dikarepake penganggit. Kanthi mangkono, geguritan iku basane katon endah, bisa migunakake purwakanthi, dwilingga, seselan, lan liya-liyane. Geguritan iku nduweni pitutur luhur lan ancas kang bisa kajupuk kanthi digancarake dhisik. Nggancarake geguritan iku ateges ngowahi lan ngudhari ukara-ukara geguritan supaya isine luwih gampang dimangerteni, kanthi cara nambahi tembung lan negesi. Geguritan iku dumadi saka underan, pamilihe tembung, purwakanthi lan majas ( lelewane basa ). Pamilihe tembung lan majas iku paedahe supaya geguritan katon endah lan kepenak diwaca. Ana saperangan bab kang njalari geguritan iku katon endah, antarane yaiku; a. cekak yaiku ora wujud ukara sing nggladrah b. menthes yaiku tembunge duwe teges kang jero c. endah ngemu purwakanthi swara, sastra, utawa basa d. tembunge pilihan JINIS GEGURITAN b. Puisi Jawa gagrag lawas yaiku puisi Jawa kang migunakake basa Jawa kuna lan kaperang ana ing pupuh-pupuh tembang, kawengku guru gatra, guru lagu, lan guru wilangan. Paugerane puisi Jawa gagrag lawas yaiku; Cacahing gatra saben sapada ora ajeg, nanging sathithike ana patang gatra. Cacahing wanda saben gatrane ajeg, yaiku ana wolung wanda. Dhong-dhing utawa guru lagune ing saben pungkasaning gatra nganggo purwakanthi guru swara. Lumrahe dipurwakani nganggo tembung sun gegurit utawa sun anggurit. Puisi Jawa gagrag lawas lumrahe isi piwulang : Upamane bab tata krama UNSUR-UNSUR KANG AMBANGUN GEGURITAN 1. Geguritan iku awujud karya sastra, mula ing sajrone ana unsur-unsur pandhapuke. Unsur-unsur geguritan kasebut kabedakake dadi unsur intrinsik (unsur ing njero) lan unsur ekstrinsik (unsur ing njaba). a) Unsur intrinsik yaiku unsur kang mbangun saka sajrone geguritan. Kang mangaribawani dianggite sawijining geguritan saka unsur intrinsik iku antarane yaiku; 1) Tema yaiku pokok masalah kang diangkat ing sajroning geguritan. 2) Amanat yaiku nasihat, falsafah, nilai-nilai kang arep diandharake pengarang marang pamaos. 3) Nada lan rasa yaiku pangraose pengarang kang digambarake ing sajroning geguritan. 4) Diksi yaiku pamilihing tembung-tembung endah ing sajroning geguritan. 5) Rima yaiku pangraose swara-swara basa kanggo mujudake kaendahan. 6) Ritma yaiku dawa cendhak, dhuwur cendhek, lan jeda nalika geguritan dilisanake. JEFRIANTO_BAHASA JAWA_FASE E_TP 2022/2023 - 9
b) Unsur ekstrinsik yaiku unsur kang mbangun geguritan saka sanjabane geguritan (pengarang lan lingkungane). Kang mangaribawani dianggite sawijining geguritan saka unsur ekstrinsik iku antarane yaiku; 1) Agama 2) Politik 3) Ekonomi 4) Sosial budaya 5) Pendhidhikan 6) Jenis kelamin 7) Adat istiadat, Lsp 2. Pitutur Luhur sing Kakandhut lan Relefansine karo Kahanan Masarakat Jaman Saiki Teks geguritan iku bisa awujud reriptan apa wae, manawa reriptan iku diwaca lugu iku diarani maca lugu, yen diwaca anthi lelewa iku geguritan, yen diwaca kanthi cara dilagokake iku diarani tembang. 3. Cara Mamarafrasekake Geguritan Parafrase yaiku istilah lingusitik (kebahasaan) kang ateges nyritakake/nuturake maneh sawijining teks/konsep kanthi cara liya sajroning basa kang padha, nanging tanpa ngowahi maknane. Tata-cara nggancarake utawa parafrasis geguritan kaya ngisor iki: Para pamaca mangerteni luwih dhisik makna geguritan kang bakal digancarake, carane kanthi maca bola-bali (maca hermeneutik) Nggoleki lan nemokake tembung-tembung kang ngemu teges ora wantah, pasemon, pepindhan, simbolik, utawa sabangsane, banjur negesi tembung-tembung mau Nulis maneh tembung-tembung kang sengaja "diilangake" dening panganggit. Tembung-tembung iki ilang lumrahe supaya tuwuh basa endah ing geguritan. Nanging sanajan tembung-tembung mau ilang, ora ngowahi teges Ngronce tetembungan ing geguritan dumadi gancaran (prosa) jangkep, dumadi saka ukara-ukara minimal Jejer-Wasesa (Subjek-Predikat). JEFRIANTO_BAHASA JAWA_FASE E_TP 2022/2023 - 10
MODUL AJAR SMK KESATRIAN PURWOKERTO I. INFORMASI UMUM : A. Identitas Modul Nama Sekolah : SMK Kesatrian Purwokerto Nama Penyusun : Jefrianto, S.Pd. Tahun Penyusunan : 2022 Jenjang Sekolah : Sekolah Menengah Kejuruan Alokasi Waktu : 90 menit ( 1 pertemuan @ 2 x 45menit) Elemen : E Capaian Pembelajaran : Menulis teks geguritan B. Kompetensi Awal Peserta didik mampu memahami dan mengevaluasi informasi berupa gagasan, pikiran, pandangan, arahan atau pesan dari teks sastra berupa geguritan untuk menemukan makna yang tersurat dan tersirat. C. Sarana & Prasarana Ruang Kelas, LCD, Laptop, koneksi internet, bahan ajar, lembar kerja D. Target Peserta Didik Peserta didik reguler : 100 % Peserta didik dengan kesulitan belajar : % Peserta didik dengan pencapaian tinggi : % E. Model Pembelajaran Inquiry Learning II. KOMPONEN INTI : A. Tujuan Pembelajaran Peserta didik menulis gagasan, pikiran, pandangan, arahan dalam bentuk teks sastra geguritan. B. Asesmen DIAGNOSTIK Dilakukan di awal KBM: Bentuk : Pertanyaan Lisan Kepriwe asil nulismu geguritan minggu wingi? ASESMEN FORMATIF : 1. Penilaian sikap (profil pelajar pancasila) berupa observasi saat melakukan pengamatan secara mandiri terhadap teks sastra berupa geguritan. 2. Penilaian performa saat menuampaikan isi teks sastra berupa geguritan (kreatif dan bernalar kritis) C. Pemahaman Bermakna Peserta didik akan menerima manfaat setelah setelah mengikuti proses pembelajaran ini sebagai berikut: Peserta didik akan menerima manfaat setelah setelah mengikuti proses pembelajaran ini sebagai berikut: JEFRIANTO_BAHASA JAWA_FASE E_TP 2022/2023 - 1
Peserta didik akan menerima manfaat setelah setelah mengikuti proses pembelajaran ini sebagai berikut: 1. Menemukan gagasan, pikiran, pandangan, arahan dalam bentuk teks sastra geguritan. 2. Memilih diksi atau memilih kata yang tepat. 3. Menyusun geguritan sesuai dengan diksi atau pemilihan kata yang tepat. D. Pertanyaan Pemantik Kepriwe asil nulismu geguritan minggu wingi? E. Kegiatan Pembelajaran KEGIATAN PEMBELAJARAN Pertemuan 1 Tahapan Kegiatan Alokasi Waktu Pendahuluan Orientasi Salam Pembuka Berdoa sebelum pembelajaran Apersepsi Memberi contoh mengenai jenis-jenis karya sastra Jawa Motivasi Menanamkan pentingnya sastra bagi perkembangan budi pekerti Pemberian Acuan Menyampaikan desain pembelajaran Menyampaikan tujuan pembelajaran 15 menit Kegiatan Inti Fase 1 : Reflection M = ( Mulai Diri ) Peserta didik mengamati teks geguritan dan hasil masukan dari pertemuan sebelumnya E = (Eksplorasi Konsep ) Peserta didik diberi kesempatan untuk mengajukan pertanyaan mengenai hasil masukan geguritan Fase 2 : Research R = ( Ruang Kolaborasi ) Siswa dibagi ke dalam 5 kelompok R = ( Refleksi Terbimbing ) Masing-masing kelompok merevisi geguritan dengan bimbingan guru D = ( Demonstrasi Kontekstual ) Setiap kelompok menyampaikan hasil penulisan geguritan yang telah direvisi E = ( Elaborasi Pemahaman ) Setiap kelompok menyampaikan bagian mana yang telah direvisi 60 menit Penutup K = ( Koneksi Antar Materi Peserta Didik bersama ) Peserta didik menyampaikan simpulan materi secara singkat sebagai bentuk penguatan materi. 15 menit JEFRIANTO_BAHASA JAWA_FASE E_TP 2022/2023 - 2
KEGIATAN PEMBELAJARAN Pertemuan 1 Tahapan Kegiatan Alokasi Waktu Guru menanyakan kelebihan dan kekurangan dalam pembelajaran sebagai bentuk refleksi. A = ( Aksi Nyata ) Guru menjelaskan kegiatan pada pertemuan berikutnya. Memberikan salam penutup F. Asesmen Penilaian sikap (profil pelajar pancasila) berupa observasi saat melakukan pengamatan (sopan santun), saat berdiskusi (menghargai pendapat orang lain,mandiri) Penilaian performa saat presentasi (kreatif dan bernalar kritis) G. Pengayaan & remidial Pengayaan dilakukan padapeserta didik yang mampu menjawab dengan benar asesmen sumatif. Remidial dilakukan pada peserta didik yang belum memahami materi serta belum mampu mencapai tujuan pembelajaran. H. Metode Inquiry Learning I. Refleksi Peserta Didik dan Pendidik Refleksi dilakukan dengan meminta peserta didik memberikan pendapatnya terhadap kegiatan pembelajaran yang telah dilakukan baik terkait materi yang dipelajari maupun cara atau metode pembelajaran yang digunakan LAMPIRAN 1. Lembar Kerja Peserta Didik 2. Glosarium 3. Pengayaan dan Remedial 4. Bahan Bacaan Pendidik dan Peserta Didik 5. Daftar Pustaka 6. Ringkasan Materi JEFRIANTO_BAHASA JAWA_FASE E_TP 2022/2023 - 3
LAMPIRAN 1) LEMBAR KERJA PESERTA DIDIK Wacan minangka teks geguritan. Para siswa sawise maca teks geguritan irah-irahan corona banjur bisa ndamel geguritan kang jumbuh kaliyan swasana. 1. Penilaian sikap (profil pelajar pancasila) berupa observasi saat menulis teks geguritan (bernalar kritis, kreatif, mandiri) Pengamatan Individu Teks Geguritan Nama Profil Pelajar Pancasila Juml Skor Ket e r a n g a n Mandiri Kritis FORMATIF 1. Penilaian sikap (profil pelajar pancasila) berupa observasi saat melakukan pengamatan secara mandiri terhadap teks sastra berupa geguritan. 2. Penilaian performa saat menuampaikan isi teks sastra berupa geguritan (kreatif dan bernalar kritis) JEFRIANTO_BAHASA JAWA_FASE E_TP 2022/2023 - 4
Pengamatan Individu Teks Sastra Nama Profil Pelajar Pancasila J S Nil Ket e r a n g a n K M Kritis Ket. A = 100-90 B = 89-80 C = 79-70 D = <70 2) Glosarium Irah-irahan : judul Jumbuh : laras 3) Pengayaan dan Remedial Gatekna teks iki banjur sebutna jinis teks lan titikane! Gathosaken geguritan ing ngandhap menika kangge mangsuli pitakenan nomer 1 lan 2. Lelakon Adoh ratu celak watu Yo ing kono papan dunungku Nanging aku ora nggresula Yen ta kowe pancen tresna Lelakon kang bakal dumadi Sapa wae ora mangerteni Ora susah sangga runggi Pasrahna mring hyang widhi Kaya kacang digawe dakon Kaya wayang kang bakal dumadi Sesuk esuk lagi dimangerteni (Soewarno WM, Panjebar Semangat Oktober 2018) 1. Saka teks geguritan ing dhuwur coba parafrasana 2. Tulisen isi geguritan kanthi irah-irahan “Lelakon.” Gathosaken geguritan ing ngandhap menika kangge mangsuli pitakenan nomer 8-10 Swara Prenjak Swara prenjak ngganter ing wit blimbing Nggawa rasa adhem ing esuk wening Gek sapa sing bakal teka ? JEFRIANTO_BAHASA JAWA_FASE E_TP 2022/2023 - 5
Nggawa swasana sing gawe lega Wis suwe ati iki anyep lan atis Kepengin ganti swasana sing manis Ananging sing tansah teka kok mung kabar lamba Kok mung warta kang gawe nelangsa Mangka wis suwe anggonku nganti-anti Ya gene ora ana warta endha tekan saiki ? Mung anakmputu sing padha ana Bali Mulihe kena kanggo tamba ati ( Nini Klenyem, Panjebar Semangat Oktober 2018) 3. “Wis suwe ati iki anyep atis” Apa tegese gatra kasebut miturutmu ? 4. Saka teks geguritan ing dhuwur golekana isine. 5. Tulisen pitutur uhur kang kamot saka geguritan kanthi irah-irahan “Swara Prenjak.” Remidial No. Nama Siswa No Soal J S Ketercapaian Ketuntasan Belajar 2 3 Tida JEFRIANTO_BAHASA JAWA_FASE E_TP 2022/2023 - 6 Si Jago Abang Pas iku, aku lagi siap-siap menyang sekolah. Nanging ndilalah ing televisi wongten “Pawarta Enjing” ingkang mawartakake berita tentang kajadian kebakaran. Peristiwa iku kedadean ing salah sawijining panggong cerak marang sekolahanku. Kebakaran iku kedadean jam 2 esuk. Amargi ana berita iku, aku banjur kaget lan kelingan kanca-kancaku sing manggon omah cerak panggon kebakaran. Ning sakjroning bathin, aku ndonga supados rencang-rencangku ora ono sing kenapa-kenapa. Selawise ndeleng berita, aku banjur menyang sekolah. Sakbanjure mara sekolah, dongaku kandas, aku sedih, lan ngrasa melu nelangsa, amarga ana 10 kancaku ingkang panggonan omahe melu kebakar.
4) Bahan Bacaan Peserta Didik Tuladha puisi Jawa gagrag lawas: Sun Gegurit Kaanan jaman saiki Sipat pemudha-pemudhi Srawunge saya ndadi Raket wewekane sepi Tan kadi duk jaman nguni Srawung sarwa ngati-ati Yen manut wasiteng kuna Priya srawung lan wanita Gampang ketaman panggodha Nerak ing laku susila Temah darbe jeneng ala Wasanane tibeng papa a. Puisi Jawa gagrag anyar Puisi Jawa gagrag anyar utawa geguritan modheren iku wujude wis beda karo Puisi Jawa gagrag lawas. Puisi Jawa gagrag anyar katon luwih mardika, wis ora kaiket paugeran kaya paugerane puisi Jawa gagrag lawas. Jalaran geguritan iki wujude memper karo puisi bebas ing kasusastran Indonesia, mula puisi Jawa gagrag anyar ana kang ngarani “puisi bebas”. Ananging owah-owahan saka Puisi Jawa gagrag lawas tumekaning gagrag anyar iku dumadi kanthi proses. Pangripta kang miwiti nulis puisi Jawa gagrag anyar iku R. Intoyo kanthi irah-irahan Dayaning Sastra. Mula yen dititi kanthi premati geguritan gagrag anyar utawa geguritan modheren nduweni titikan: a. Basane kalebu basa endah, tegese dudu basa padinan. b. Tetembungane pilihan, tegese ora mung waton nggunakake tembung. c. Sajak pungkasan mardika/bebas d. Isine mentes. e. Ana kalane nganggo lelewaning basa /gaya bahasa . Tuladha puisi Jawa gagrag anyar Lumunturing Budaya Dening: Ki Andanawarih Tumetesing waspa dumlewer ing pangrasaku Nglentrihing pandulu ginambar ing netraku Ancluming praupan kawistara ing pasuryanku Legeg trenyuh ginawa ing panggalihku Amersani jaman saiki Tumraping polah tingkahing putra lan putri Kang wis ninggalake subasita Nerak anggeranggering budaya Lali ing tata krama, mbuwang sakabehing unggah-ungguh basa Kabeh rumangsa nistha Yen isih ngugemi pranatan budaya bangsa JEFRIANTO_BAHASA JAWA_FASE E_TP 2022/2023 - 7
Sanajan jaman wis maju Aja banjur dadi kleru Crita leluhur ginubah sawiyah-wiyah Busana owah samesthine Tetunggangan, wisma, laladan rinipta beda saka asline Apa kita wis ora ngregani budaya kita dhewe? Apa budaya kita wis ora ana ajine? Apa budaya kita wis kadaluwarsa? Apa budaya kita wis luntur? Pemuda-pemudi jaman saiki unggah ungguh basa wis dilirwakake Tata krama wis ditinggalna Tata wicara wis ninggalake subasita Apa sing salah sekolah? Apa sing salah ibu bapak? Apa kabeh salah? Nyatane budaya bangsa wis ditinggalake Wis arep luntur amarga pokale kita dhewe 5) Daftar Pustaka Medium.com/kawya/geguritan 6) Materi Pembelajaran GEGURITAN Geguritan iku kalebu puisi Jawa modheren, amarga ora kaiket ing aturan kayadene tembang. Geguritan bisa karipta amarga ana inspirasi (angen-angen). Geguritan mujudake karya kang sipate pribadi, mula geguritan antarane panganggit siji lan sijine beda-beda. Angen-angen kang ana sajrone pikirane pengarang banjur diolah supaya dadi geguritan kang dikarepake penganggit. Kanthi mangkono, geguritan iku basane katon endah, bisa migunakake purwakanthi, dwilingga, seselan, lan liya-liyane. Geguritan iku nduweni pitutur luhur lan ancas kang bisa kajupuk kanthi digancarake dhisik. Nggancarake geguritan iku ateges ngowahi lan ngudhari ukara-ukara geguritan supaya isine luwih gampang dimangerteni, kanthi cara nambahi tembung lan negesi. Geguritan iku dumadi saka underan, pamilihe tembung, purwakanthi lan majas ( lelewane basa ). Pamilihe tembung lan majas iku paedahe supaya geguritan katon endah lan kepenak diwaca. Ana saperangan bab kang njalari geguritan iku katon endah, antarane yaiku; a. cekak yaiku ora wujud ukara sing nggladrah b. menthes yaiku tembunge duwe teges kang jero c. endah ngemu purwakanthi swara, sastra, utawa basa d. tembunge pilihan JINIS GEGURITAN b. Puisi Jawa gagrag lawas yaiku puisi Jawa kang migunakake basa Jawa kuna lan kaperang ana ing pupuh-pupuh tembang, kawengku guru gatra, guru lagu, lan guru wilangan. JEFRIANTO_BAHASA JAWA_FASE E_TP 2022/2023 - 8
Paugerane puisi Jawa gagrag lawas yaiku; Cacahing gatra saben sapada ora ajeg, nanging sathithike ana patang gatra. Cacahing wanda saben gatrane ajeg, yaiku ana wolung wanda. Dhong-dhing utawa guru lagune ing saben pungkasaning gatra nganggo purwakanthi guru swara. Lumrahe dipurwakani nganggo tembung sun gegurit utawa sun anggurit. Puisi Jawa gagrag lawas lumrahe isi piwulang : Upamane bab tata krama UNSUR-UNSUR KANG AMBANGUN GEGURITAN 1. Geguritan iku awujud karya sastra, mula ing sajrone ana unsur-unsur pandhapuke. Unsur-unsur geguritan kasebut kabedakake dadi unsur intrinsik (unsur ing njero) lan unsur ekstrinsik (unsur ing njaba). a) Unsur intrinsik yaiku unsur kang mbangun saka sajrone geguritan. Kang mangaribawani dianggite sawijining geguritan saka unsur intrinsik iku antarane yaiku; 1) Tema yaiku pokok masalah kang diangkat ing sajroning geguritan. 2) Amanat yaiku nasihat, falsafah, nilai-nilai kang arep diandharake pengarang marang pamaos. 3) Nada lan rasa yaiku pangraose pengarang kang digambarake ing sajroning geguritan. 4) Diksi yaiku pamilihing tembung-tembung endah ing sajroning geguritan. 5) Rima yaiku pangraose swara-swara basa kanggo mujudake kaendahan. 6) Ritma yaiku dawa cendhak, dhuwur cendhek, lan jeda nalika geguritan dilisanake. b)Unsur ekstrinsik yaiku unsur kang mbangun geguritan saka sanjabane geguritan (pengarang lan lingkungane). Kang mangaribawani dianggite sawijining geguritan saka unsur ekstrinsik iku antarane yaiku; 1) Agama 2) Politik 3) Ekonomi 4) Sosial budaya 5) Pendhidhikan 6) Jenis kelamin 7) Adat istiadat, Lsp 2. Pitutur Luhur sing Kakandhut lan Relefansine karo Kahanan Masarakat Jaman Saiki Teks geguritan iku bisa awujud reriptan apa wae, manawa reriptan iku diwaca lugu iku diarani maca lugu, yen diwaca anthi lelewa iku geguritan, yen diwaca kanthi cara dilagokake iku diarani tembang. 3. Cara Mamarafrasekake Geguritan Parafrase yaiku istilah lingusitik (kebahasaan) kang ateges nyritakake/nuturake maneh sawijining teks/konsep kanthi cara liya sajroning basa kang padha, nanging tanpa ngowahi maknane. Tata-cara nggancarake utawa parafrasis geguritan kaya ngisor iki: Para pamaca mangerteni luwih dhisik makna geguritan kang bakal digancarake, carane kanthi maca bola-bali (maca hermeneutik) Nggoleki lan nemokake tembung-tembung kang ngemu teges ora wantah, pasemon, pepindhan, simbolik, utawa sabangsane, banjur negesi tembung-tembung mau Nulis maneh tembung-tembung kang sengaja "diilangake" dening panganggit. Tembung-tembung iki ilang lumrahe supaya tuwuh basa endah ing geguritan. Nanging sanajan tembung-tembung mau ilang, ora ngowahi teges Ngronce tetembungan ing geguritan dumadi gancaran (prosa) jangkep, dumadi saka ukara-ukara minimal Jejer-Wasesa (Subjek-Predikat). JEFRIANTO_BAHASA JAWA_FASE E_TP 2022/2023 - 9
JEFRIANTO_BAHASA JAWA_FASE E_TP 2022/2023 - 10
MODUL AJAR SMK KESATRIAN PURWOKERTO I. INFORMASI UMUM : A. Identitas Modul Nama Sekolah : SMK Kesatrian Purwokerto Nama Penyusun : Jefrianto, S.Pd. Tahun Penyusunan : 2022 Jenjang Sekolah : Sekolah Menengah Kejuruan Alokasi Waktu : 90 menit ( 1 pertemuan @ 2 x 45menit) Elemen : E Capaian Pembelajaran : Menulis teks geguritan B. Kompetensi Awal Peserta didik mampu memahami dan mengevaluasi informasi berupa gagasan, pikiran, pandangan, arahan atau pesan dari teks sastra berupa geguritan untuk menemukan makna yang tersurat dan tersirat. C. Sarana & Prasarana Ruang Kelas, LCD, Laptop, koneksi internet, bahan ajar, lembar kerja D. Target Peserta Didik Peserta didik reguler : 100 % Peserta didik dengan kesulitan belajar : ....% Peserta didik dengan pencapaian tinggi : ....% E. Model Pembelajaran Inquiry Learning II. KOMPONEN INTI : A. Tujuan Pembelajaran Peserta didik menulis gagasan, pikiran, pandangan, arahan dalam bentuk teks sastra geguritan. B. Asesmen DIAGNOSTIK Dilakukan di awal KBM: Bentuk : Pertanyaan Lisan Kepriwe asil nulismu geguritan minggu wingi? ASESMEN FORMATIF : 1. Penilaian sikap (profil pelajar pancasila) berupa observasi saat melakukan pengamatan secara mandiri terhadap teks sastra berupa geguritan. 2. Penilaian performa saat menuampaikan isi teks sastra berupa geguritan (kreatif dan bernalar kritis) C. Pemahaman Bermakna Peserta didik akan menerima manfaat setelah setelah mengikuti proses pembelajaran ini sebagai berikut: Peserta didik akan menerima manfaat setelah setelah mengikuti proses pembelajaran ini sebagai berikut: JEFRIANTO_BAHASA JAWA_FASE E_TP 2022/2023 - 1
Peserta didik akan menerima manfaat setelah setelah mengikuti proses pembelajaran ini sebagai berikut: 1. Menemukan gagasan, pikiran, pandangan, arahan dalam bentuk teks sastra geguritan. 2. Memilih diksi atau memilih kata yang tepat. 3. Menyusun geguritan sesuai dengan diksi atau pemilihan kata yang tepat. D. Pertanyaan Pemantik Kepriwe asil nulismu geguritan minggu wingi? E. Kegiatan Pembelajaran KEGIATAN PEMBELAJARAN Pertemuan 1 Tahapan Kegiatan Alokasi Waktu Pendahuluan Orientasi Salam Pembuka Berdoa sebelum pembelajaran Apersepsi Memberi contoh mengenai jenis-jenis karya sastra Jawa Motivasi Menanamkan pentingnya sastra bagi perkembangan budi pekerti Pemberian Acuan Menyampaikan desain pembelajaran Menyampaikan tujuan pembelajaran 15 menit Kegiatan Inti Fase 1 : Reflection M = ( Mulai Diri ) Peserta didik mengamati teks geguritan dan hasil masukan dari pertemuan sebelumnya E = (Eksplorasi Konsep ) Peserta didik diberi kesempatan untuk mengajukan pertanyaan mengenai hasil masukan geguritan Fase 2 : Research R = ( Ruang Kolaborasi ) Siswa dibagi ke dalam 5 kelompok R = ( Refleksi Terbimbing ) Masing-masing kelompok merevisi geguritan dengan bimbingan guru D = ( Demonstrasi Kontekstual ) Setiap kelompok menyampaikan hasil penulisan geguritan yang telah direvisi E = ( Elaborasi Pemahaman ) Setiap kelompok menyampaikan bagian mana yang telah direvisi 60 menit Penutup K = ( Koneksi Antar Materi Peserta Didik bersama ) Peserta didik menyampaikan simpulan materi secara singkat sebagai bentuk penguatan materi. 15 menit JEFRIANTO_BAHASA JAWA_FASE E_TP 2022/2023 - 2
KEGIATAN PEMBELAJARAN Pertemuan 1 Tahapan Kegiatan Alokasi Waktu Guru menanyakan kelebihan dan kekurangan dalam pembelajaran sebagai bentuk refleksi. A = ( Aksi Nyata ) Guru menjelaskan kegiatan pada pertemuan berikutnya. Memberikan salam penutup F. Asesmen Penilaian sikap (profil pelajar pancasila) berupa observasi saat melakukan pengamatan (sopan santun), saat berdiskusi (menghargai pendapat orang lain,mandiri) Penilaian performa saat presentasi (kreatif dan bernalar kritis) G. Pengayaan & remidial Pengayaan dilakukan padapeserta didik yang mampu menjawab dengan benar asesmen sumatif. Remidial dilakukan pada peserta didik yang belum memahami materi serta belum mampu mencapai tujuan pembelajaran. H. Metode Inquiry Learning I. Refleksi Peserta Didik dan Pendidik Refleksi dilakukan dengan meminta peserta didik memberikan pendapatnya terhadap kegiatan pembelajaran yang telah dilakukan baik terkait materi yang dipelajari maupun cara atau metode pembelajaran yang digunakan LAMPIRAN 1. Lembar Kerja Peserta Didik 2. Glosarium 3. Pengayaan dan Remedial 4. Bahan Bacaan Pendidik dan Peserta Didik 5. Daftar Pustaka 6. Ringkasan Materi JEFRIANTO_BAHASA JAWA_FASE E_TP 2022/2023 - 3
LAMPIRAN LEMBAR KERJA PESERTA DIDIK Wacan minangka teks geguritan. Para siswa sawise maca teks geguritan irah-irahan corona banjur bisa ndamel geguritan kang jumbuh kaliyan swasana. 1. Penilaian sikap (profil pelajar pancasila) berupa observasi saat menulis teks geguritan (bernalar kritis, kreatif, mandiri) Pengamatan Individu Teks Geguritan Nama Profil Pelajar Pancasila Juml Skor Ket e r a n g a n Mandiri Kritis FORMATIF 1. Penilaian sikap (profil pelajar pancasila) berupa observasi saat melakukan pengamatan secara mandiri terhadap teks sastra berupa geguritan. 2. Penilaian performa saat menuampaikan isi teks sastra berupa geguritan (kreatif dan bernalar kritis) Pengamatan Individu Teks Sastra Nama Profil Pelajar Pancasila J S Nil Ket e r a n g a n K M Kritis Ket. A = 100-90 B = 89-80 C = 79-70 D = <70 JEFRIANTO_BAHASA JAWA_FASE E_TP 2022/2023 - 4
SUMATIF A.Wenehana tandha ping (X) ing aksara A,B,C,D utawa E kang koanggep bener! 1. Kang diarani geguritan bebas yaiku…. A. geguritan modheren B. geguritan tradhisional C. tembang tengahan D. kidung E. macapat 2. Pamilihaning tembung-tembung endah ing sajroning geguritan diarani…. A.tema B. amanat C. diksi D.rima E. ritma 3. Kang ora kalebu perangan ing babagan nulis geguritan yaiku…. A.tema B. rima C. diksi D.skenario E. pilihan tembung 4. Ekspresi, patrap/ sikap, lan obahing awak nalika maca geguritan diarani…. A. wicara B. wiraga C. wirasa D.wirama E. wirunggan 5. Ing ngisor iki kang ora kalebu titikane geguritan anyar yaiku…. A. Basane kalebu basa endah, tegese dudu basa padinan B. Tetembungane pilihan, tegese ora mung waton nggunakake tembung C. Sajak pungkasan mardika/bebas D. Lumrahe dipurwakani nganggo tembung sun gegurit utawa sun anggurit E. Ana kalane nganggo lelewaning basa /gaya Bahasa 6. Gathosaken geguritan ing ngandhap menika. Sepiku dening : Naryata Sepiku dipodhong rembulan kerangsang pucuke jambu Sepiku gumelar ana sikile ara-ara kekitrang Sepiku mbrosot ing sela selaning tumpukan tembung uwuh Sepiku dibuwang saka sisane tetesan banyu udan Sepiku sepine pocapmu Rikala nembe wae angina sore katon pethite Undheraning prakara saka geguritan kanthi irah-irahan “Sepiku “ yaiku … A. Sepine ati dadi rekasaning raga kang nembe nandang katresnan B. Sepine ati dadi pratandha tatune raga marga tresna C. Pancobaning katresnan yaiku nalikane nandang kangen kang dadekake sepining ati D.Pancobaning katresnan yaiku nalikane udan deres kang ninggal kenangan E. Sepi kang mbrosot ing sela selaning tumpukan tembung uwuh dadi pratndha tresna JEFRIANTO_BAHASA JAWA_FASE E_TP 2022/2023 - 5
7. Gathosaken geguritan ing ngandhap menika. Wis Wanci dening : Rachmat Djoko Pradopo Langite sumringah dumilah Sawise dikumbah udan Kang sumanak grapyak Srengenge wis glendheh-glendheh sume Yaiku wektu kang becik Kanggo nyebar tanduran Kang bakal ijo royo-royo Njanjekake panenan gedhe Ya wektu iki mangsane gumregah tangi Meras kringet kanthi semangat mangalad Bebarengan wong sabrayat masyarakat Nyungsung panenan kang bakal dadi Tembung meras kringet kanthi semangat mangalad gegayutan marang kahanan saiki yaiku … A. Para petani padha seneng yen kasil panene apik B. Semangat para generasi mudha kudu tansah ngrembaka C. Para petani kudu nduweni semangat supaya kuwalitas panen bias apik D.Yen nyebar tanduran kudu nyawang mangsa kangtrep, apamaneh mangsa kaya saiki E. Temen lan semangat kang mangalad dadi jiwaning pamudha ing jaman iki Gathosaken geguritan ing ngandhap menika kangge mangsuli pitakenan nomer 8-9. Saya Gripis dening : Rachmat Djoko Pradopo Dina lan wengi kang gilir gumanti Nggogos umure janma manungsa Umurmu lan umurku saya gripis Pungkasane bakal gusis Apa bener paribasan …………………………………….. Yen mangkono banjur menyang ngendi parane Pengumbaranku lan pangumbaranmu Pangumbarane janma manungsa Apa kang kita pokolehi Inga lam padhang iki Jarene, minangka sanguine lelaku Tumuju akire langkah kang katuju 8. Pralambang yen pungkasaning laku manungsa tumuju ing akhirat yaiku … A.Nggogos umure janma manungsa B. Jarene, minangka sanguine lelaku C. Pungkasane bakal gusis D.Pangumbarane janma manungsa E. Tumuju akire langkah kang katuju 9. Tembung kang trep kanggo njangkepi ceceg-ceceg geguritan ing dhuwur yaiku … A.Urip iki mung mampir ngombe B. Agama agenging aji C. Ambune arum jamban JEFRIANTO_BAHASA JAWA_FASE E_TP 2022/2023 - 6
D.Playune banter keong E. Dahwen pati open 10. Gathosaken geguritan kasebut Sun nggegurit Tur kabeh padha ngemuti Wong kang miskine kepati Supaya padha mangerti Bungah susah amratani Teka geguritan ing dhuwur migunakake paugeran tibaning swara padha, mula geguritan kasebut kalebu gagrag … A. Anyar B. Kuna C. Tengahan D. Sastra E. Swara Pengayaan Gatekna teks iki banjur sebutna jinis teks lan titikane! Gathosaken geguritan ing ngandhap menika kangge mangsuli pitakenan nomer 1 lan 2. Lelakon Adoh ratu celak watu Yo ing kono papan dunungku Nanging aku ora nggresula Yen ta kowe pancen tresna Lelakon kang bakal dumadi Sapa wae ora mangerteni Ora susah sangga runggi Pasrahna mring hyang widhi Kaya kacang digawe dakon Kaya wayang kang bakal dumadi Sesuk esuk lagi dimangerteni (Soewarno WM, Panjebar Semangat Oktober 2018) 1. Saka teks geguritan ing dhuwur coba parafrasana 2. Tulisen isi geguritan kanthi irah-irahan “Lelakon.” Gathosaken geguritan ing ngandhap menika kangge mangsuli pitakenan nomer 8-10 Swara Prenjak Swara prenjak ngganter ing wit blimbing Nggawa rasa adhem ing esuk wening Gek sapa sing bakal teka ? Nggawa swasana sing gawe lega Wis suwe ati iki anyep lan atis Kepengin ganti swasana sing manis Ananging sing tansah teka kok mung kabar lamba Kok mung warta kang gawe nelangsa Mangka wis suwe anggonku nganti-anti Ya gene ora ana warta endha tekan saiki ? Mung anakmputu sing padha ana Bali Mulihe kena kanggo tamba ati ( Nini Klenyem, Panjebar Semangat Oktober 2018) JEFRIANTO_BAHASA JAWA_FASE E_TP 2022/2023 - 7
3. “Wis suwe ati iki anyep atis” Apa tegese gatra kasebut miturutmu ? 4. Saka teks geguritan ing dhuwur golekana isine. 5. Tulisen pitutur uhur kang kamot saka geguritan kanthi irah-irahan “Swara Prenjak.” Remidial No. Nama Siswa No Soal J S Ketercapaian Ketuntasan Belajar 2 3 Tida JEFRIANTO_BAHASA JAWA_FASE E_TP 2022/2023 - 8 Si Jago Abang Pas iku, aku lagi siap-siap menyang sekolah. Nanging ndilalah ing televisi wongten “Pawarta Enjing” ingkang mawartakake berita tentang kajadian kebakaran. Peristiwa iku kedadean ing salah sawijining panggong cerak marang sekolahanku. Kebakaran iku kedadean jam 2 esuk. Amargi ana berita iku, aku banjur kaget lan kelingan kanca-kancaku sing manggon omah cerak panggon kebakaran. Ning sakjroning bathin, aku ndonga supados rencang-rencangku ora ono sing kenapa-kenapa. Selawise ndeleng berita, aku banjur menyang sekolah. Sakbanjure mara sekolah, dongaku kandas, aku sedih, lan ngrasa melu nelangsa, amarga ana 10 kancaku ingkang panggonan omahe melu kebakar.
Bahan Bacaan Peserta Didik Tuladha puisi Jawa gagrag lawas: Sun Gegurit Kaanan jaman saiki Sipat pemudha-pemudhi Srawunge saya ndadi Raket wewekane sepi Tan kadi duk jaman nguni Srawung sarwa ngati-ati Yen manut wasiteng kuna Priya srawung lan wanita Gampang ketaman panggodha Nerak ing laku susila Temah darbe jeneng ala Wasanane tibeng papa a. Puisi Jawa gagrag anyar Puisi Jawa gagrag anyar utawa geguritan modheren iku wujude wis beda karo Puisi Jawa gagrag lawas. Puisi Jawa gagrag anyar katon luwih mardika, wis ora kaiket paugeran kaya paugerane puisi Jawa gagrag lawas. Jalaran geguritan iki wujude memper karo puisi bebas ing kasusastran Indonesia, mula puisi Jawa gagrag anyar ana kang ngarani “puisi bebas”. Ananging owah-owahan saka Puisi Jawa gagrag lawas tumekaning gagrag anyar iku dumadi kanthi proses. Pangripta kang miwiti nulis puisi Jawa gagrag anyar iku R. Intoyo kanthi irah-irahan Dayaning Sastra. Mula yen dititi kanthi premati geguritan gagrag anyar utawa geguritan modheren nduweni titikan: a. Basane kalebu basa endah, tegese dudu basa padinan. b. Tetembungane pilihan, tegese ora mung waton nggunakake tembung. c. Sajak pungkasan mardika/bebas d. Isine mentes. e. Ana kalane nganggo lelewaning basa /gaya bahasa . Tuladha puisi Jawa gagrag anyar Lumunturing Budaya Dening: Ki Andanawarih Tumetesing waspa dumlewer ing pangrasaku Nglentrihing pandulu ginambar ing netraku Ancluming praupan kawistara ing pasuryanku Legeg trenyuh ginawa ing panggalihku Amersani jaman saiki Tumraping polah tingkahing putra lan putri Kang wis ninggalake subasita Nerak anggeranggering budaya Lali ing tata krama, mbuwang sakabehing unggah-ungguh basa Kabeh rumangsa nistha Yen isih ngugemi pranatan budaya bangsa JEFRIANTO_BAHASA JAWA_FASE E_TP 2022/2023 - 9
Sanajan jaman wis maju Aja banjur dadi kleru Crita leluhur ginubah sawiyah-wiyah Busana owah samesthine Tetunggangan, wisma, laladan rinipta beda saka asline Apa kita wis ora ngregani budaya kita dhewe? Apa budaya kita wis ora ana ajine? Apa budaya kita wis kadaluwarsa? Apa budaya kita wis luntur? Pemuda-pemudi jaman saiki unggah ungguh basa wis dilirwakake Tata krama wis ditinggalna Tata wicara wis ninggalake subasita Apa sing salah sekolah? Apa sing salah ibu bapak? Apa kabeh salah? Nyatane budaya bangsa wis ditinggalake Wis arep luntur amarga pokale kita dhewe Daftar Pustaka Medium.com/kawya/geguritan JEFRIANTO_BAHASA JAWA_FASE E_TP 2022/2023 - 10
Materi Pembelajaran GEGURITAN Geguritan iku kalebu puisi Jawa modheren, amarga ora kaiket ing aturan kayadene tembang. Geguritan bisa karipta amarga ana inspirasi (angen-angen). Geguritan mujudake karya kang sipate pribadi, mula geguritan antarane panganggit siji lan sijine beda-beda. Angen-angen kang ana sajrone pikirane pengarang banjur diolah supaya dadi geguritan kang dikarepake penganggit. Kanthi mangkono, geguritan iku basane katon endah, bisa migunakake purwakanthi, dwilingga, seselan, lan liya-liyane. Geguritan iku nduweni pitutur luhur lan ancas kang bisa kajupuk kanthi digancarake dhisik. Nggancarake geguritan iku ateges ngowahi lan ngudhari ukara-ukara geguritan supaya isine luwih gampang dimangerteni, kanthi cara nambahi tembung lan negesi. Geguritan iku dumadi saka underan, pamilihe tembung, purwakanthi lan majas ( lelewane basa ). Pamilihe tembung lan majas iku paedahe supaya geguritan katon endah lan kepenak diwaca. Ana saperangan bab kang njalari geguritan iku katon endah, antarane yaiku; a. cekak yaiku ora wujud ukara sing nggladrah b. menthes yaiku tembunge duwe teges kang jero c. endah ngemu purwakanthi swara, sastra, utawa basa d. tembunge pilihan JINIS GEGURITAN b. Puisi Jawa gagrag lawas yaiku puisi Jawa kang migunakake basa Jawa kuna lan kaperang ana ing pupuh-pupuh tembang, kawengku guru gatra, guru lagu, lan guru wilangan. Paugerane puisi Jawa gagrag lawas yaiku; Cacahing gatra saben sapada ora ajeg, nanging sathithike ana patang gatra. Cacahing wanda saben gatrane ajeg, yaiku ana wolung wanda. Dhong-dhing utawa guru lagune ing saben pungkasaning gatra nganggo purwakanthi guru swara. Lumrahe dipurwakani nganggo tembung sun gegurit utawa sun anggurit. Puisi Jawa gagrag lawas lumrahe isi piwulang : Upamane bab tata krama UNSUR-UNSUR KANG AMBANGUN GEGURITAN 1. Geguritan iku awujud karya sastra, mula ing sajrone ana unsur-unsur pandhapuke. Unsur-unsur geguritan kasebut kabedakake dadi unsur intrinsik (unsur ing njero) lan unsur ekstrinsik (unsur ing njaba). a) Unsur intrinsik yaiku unsur kang mbangun saka sajrone geguritan. Kang mangaribawani dianggite sawijining geguritan saka unsur intrinsik iku antarane yaiku; 1) Tema yaiku pokok masalah kang diangkat ing sajroning geguritan. 2) Amanat yaiku nasihat, falsafah, nilai-nilai kang arep diandharake pengarang marang pamaos. 3) Nada lan rasa yaiku pangraose pengarang kang digambarake ing sajroning geguritan. JEFRIANTO_BAHASA JAWA_FASE E_TP 2022/2023 - 11
4) Diksi yaiku pamilihing tembung-tembung endah ing sajroning geguritan. 5) Rima yaiku pangraose swara-swara basa kanggo mujudake kaendahan. 6) Ritma yaiku dawa cendhak, dhuwur cendhek, lan jeda nalika geguritan dilisanake. b)Unsur ekstrinsik yaiku unsur kang mbangun geguritan saka sanjabane geguritan (pengarang lan lingkungane). Kang mangaribawani dianggite sawijining geguritan saka unsur ekstrinsik iku antarane yaiku; 1) Agama 2) Politik 3) Ekonomi 4) Sosial budaya 5) Pendhidhikan 6) Jenis kelamin 7) Adat istiadat, Lsp 2. Pitutur Luhur sing Kakandhut lan Relefansine karo Kahanan Masarakat Jaman Saiki Teks geguritan iku bisa awujud reriptan apa wae, manawa reriptan iku diwaca lugu iku diarani maca lugu, yen diwaca anthi lelewa iku geguritan, yen diwaca kanthi cara dilagokake iku diarani tembang. 3. Cara Mamarafrasekake Geguritan Parafrase yaiku istilah lingusitik (kebahasaan) kang ateges nyritakake/nuturake maneh sawijining teks/konsep kanthi cara liya sajroning basa kang padha, nanging tanpa ngowahi maknane. Tata-cara nggancarake utawa parafrasis geguritan kaya ngisor iki: Para pamaca mangerteni luwih dhisik makna geguritan kang bakal digancarake, carane kanthi maca bola-bali (maca hermeneutik) Nggoleki lan nemokake tembung-tembung kang ngemu teges ora wantah, pasemon, pepindhan, simbolik, utawa sabangsane, banjur negesi tembung-tembung mau Nulis maneh tembung-tembung kang sengaja "diilangake" dening panganggit. Tembung-tembung iki ilang lumrahe supaya tuwuh basa endah ing geguritan. Nanging sanajan tembung-tembung mau ilang, ora ngowahi teges Ngronce tetembungan ing geguritan dumadi gancaran (prosa) jangkep, dumadi saka ukara-ukara minimal Jejer-Wasesa (Subjek-Predikat). JEFRIANTO_BAHASA JAWA_FASE E_TP 2022/2023 - 12
YAYASAN PEGURUAN ISLAM REPUBLIK INDONESIA SMK KESATRIAN PURWOKERTO TERAKREDITASI “A” Jl. Kesatrian No. 62 Telp/fax (0281) 636122 Purwokerto 53115 Website: smkkesatrianpwt.sch.id, Email: [email protected] TEKNIK AUDIO VIDEO●TEKNIK KENDARAAN RINGAN● DESAIN KOMUNIKASI VISUAL● TEKNIK SEPEDA MOTOR● TEKNIK JARINGAN KOMPUTER DAN TELEKOMUNIKASI MODUL AJAR BAHASA JAWA TAHUN PELAJARAN 2023/2024 I. INFORMASI UMUM : A. Identitas Penulis Modul Nama Sekolah : SMK KESATRIAN PURWOKERTO Nama Penyusun : DIAS DWI SURYAHING PRAJA S.Pd Fase/ Kelas : E / X Semester : GASAL Alokasi Waktu : 90 menit ( 1 pertemuan 2 x 45menit) Elemen : Membaca dan Menulis Capaian Pembelajaran : Pada akhir pembelajaran, peserta didik memiliki kemampuan berbahasa Jawa dengan santun serta memperhatikan kaidah bahasa jawa (paramasastra) maupun unggah-ungguh basa untuk berkomunikasi sesuai dengan tujuan. Peserta didik mampu memahami, mengolah, menginterpretasi, mengidentifikasi, menanggapi, mengevaluasi dan mempresentasikan isi teks geguritan. II. KOMPONEN INTI : A. Tujuan Pembelajaran Menganalisis gaya bahasa dalam teks geguritan B. Indikator Tujuan Pembelajaran Mampu menganalisis gaya bahasa dalam teks geguritan C. Kegiatan Pembelajaran KEGIATAN PEMBELAJARAN Pertemuan 1 Tahapan Kegiatan Alokasi Waktu Pendahuluan Guru memberikan salam Guru meminta salah satu peserta didik untuk memimpin berdoa dan melakukan SOP awal pembelajaran berupa: - Membaca 5 ayat Al Quran bagi peserta didik yang beragam Islam, dan membaca Kitab Suci bagi peserta didik yang beragama non muslim (CRT= Cultural Responsible Teaching) - Mengucapkan Safety Commitment dan yelyel SMK Kesatrian Purwokerto - Melakukan 3S di ruang kelas 15 menit DIAS/BHS JAWA/Fase E/TP 2023_2024 - 1
KEGIATAN PEMBELAJARAN Pertemuan 1 Tahapan Kegiatan Alokasi Waktu Orientasi Salam Pembuka Berdoa sebelum pembelajaran Apersepsi Memberi contoh teks nonsastra di daerah Banyumas Motivasi Menanamkan pentingnya kemampuan komunikasi di masa kini Pemberian Acuan Menyampaikan desain pembelajaran Menyampaikan tujuan pembelajaran Kegiatan Inti Fase 1 : Reflection M = ( Mulai Diri ) Peserta didik mengamati teks geguritan dan hasil masukan dari pertemuan sebelumnya E = (Eksplorasi Konsep ) Peserta didik diberi kesempatan untuk mengajukan pertanyaan mengenai hasil masukan geguritan Fase 2 : Research R = ( Ruang Kolaborasi ) Siswa dibagi ke dalam 5 kelompok R = ( Refleksi Terbimbing ) Masing-masing kelompok merevisi geguritan dengan bimbingan guru D = ( Demonstrasi Kontekstual ) Setiap kelompok menyampaikan hasil penulisan geguritan yang telah direvisi E = ( Elaborasi Pemahaman ) Setiap kelompok menyampaikan bagian mana yang telah direvisi 60 menit Penutup K = ( Koneksi Antar Materi Peserta Didik bersama ) Peserta didik menyampaikan simpulan materi secara singkat sebagai bentuk penguatan materi. Guru menanyakan kelebihan dan kekurangan dalam pembelajaran sebagai bentuk refleksi. A = ( Aksi Nyata ) Guru menjelaskan kegiatan pada pertemuan berikutnya. Memberikan salam penutup 15 menit DIAS/BHS JAWA/Fase E/TP 2023_2024 - 2
D. Asesmen a. Asesmen Awal Non Kognitif : memberikan pertanyaan kepada siswa tentang dukungan yang diperlukan supaya dapat berkembang dalam tahap capaian pembelajaran ini. b. Asesmen Formatif Memantau perkembangan siswa dalam mengerjakan tugas Observasi diskusi sesuai LKPD 1 dan LKPD 2 c. Asesmen akhir (sumatif) Membuat portofolio yang berisikan fakta, konsep, prinsip, dan prosedur dalam melakukan evaluasi aktivitas Senam. LAMPIRAN 1. Lembar Kerja Peserta Didik 2. Glosarium 3. Pengayaan dan Remedial 4. Bahan Bacaan Pendidik dan Peserta Didik 5. Daftar Pustaka 6. Ringkasan Materi DIAS/BHS JAWA/Fase E/TP 2023_2024 - 3
E. Asesmen Penilaian sikap (profil pelajar pancasila) berupa observasi saat melakukan pengamatan (sopan santun), saat berdiskusi (menghargai pendapat orang lain,mandiri) Penilaian performa saat presentasi (kreatif dan bernalar kritis) F. Pengayaan & remidial Pengayaan dilakukan padapeserta didik yang mampu menjawab dengan benar asesmen sumatif. Remidial dilakukan pada peserta didik yang belum memahami materi serta belum mampu mencapai tujuan pembelajaran. G. Metode Inquiry Learning H. Refleksi Peserta Didik dan Pendidik Refleksi dilakukan dengan meminta peserta didik memberikan pendapatnya terhadap kegiatan pembelajaran yang telah dilakukan baik terkait materi yang dipelajari maupun cara atau metode pembelajaran yang digunakan LAMPIRAN 7. Lembar Kerja Peserta Didik 8. Glosarium 9. Pengayaan dan Remedial 10. Bahan Bacaan Pendidik dan Peserta Didik 11. Daftar Pustaka 12. Ringkasan Materi DIAS/BHS JAWA/Fase E/TP 2023_2024 - 4
1. Asesmen Akhir Nama Siswa: No KKTP KETERCAPAIAN Kurang kompeten (71-80) Cukup Kompeten (81-90) Sangat Kompeten (91-100) 1 Mampu memahami informasi berupa gagasan, pikiran, pandangan, arahan atau pesan dari teks sastra berupa geguritan 2 Profil Pelajar Pancasila No Dimensi Kreatif-Sub Elemen Mulai Berkemb ang Sedang Berkem bang Berkemb ang Sesuai Harapan Sangat Berkem bang 1 Mengeksplorasi dan mengekspresikan pikiran dan/atau perasaannya dalam bentuk karya dan/atau tindakan, serta mengevaluasinya dan mempertimbangkan dampak dan risikonya bagi diri dan lingkungannya 2 Menghasilkan gagasan yang beragam untuk mengekspresikan pikiran dan/atau perasaannya, menilai gagasannya, serta memikirkan segala risikonya dengan mempertimbangkan banyak perspektif seperti etika dan nilai kemanusiaan ketika gagasannya direalisasikan DIAS/BHS JAWA/Fase E/TP 2023_2024 - 5
LAMPIRAN 1) LEMBAR KERJA PESERTA DIDIK Kagiatan 1 (Mengamati Jenis Teks Sastra berupa geguritan) Gathosaken geguritan wonten ngandhap menika. Geguritan 1 Sun nggegurit Tur kabeh padha ngemuti Wong kang miskine kepati Supaya padha mangerti Bungah susah amratani Geguritan 2 Sang Saka dening : Simbahe Roof Ngger, ananku cah ayu lan kang sigit Iki bapa paring pitutur Napake tilas para satriyaning nagara Ila-ila dhawuhing para jamhur Kang kaloka ing bumi Nuswantara Age kareken ing angkasa Gendera gula klapa lambaning Negara Abramarkata sundhul ing awiyat Netramu panjer mandhuwur Endi endah kumlebeting sang saka Nadyan wus sewidak wolu taun mardika Istingarah tansah kumlebet angartariksa Dhestun bangsa ing nagaramu samengko Arsadadi bangsaning danawa Ninggal pepali manunggaling bangsa pancasila Amuk suamrata jayamrata Nenggih memungsuhan mring kadang priyangga Gendera gula klapa prasasar kadya pataka lungset ing bawana Kapethik saking majalah Panjebar Semangat,edisi September 2015 Dias Dwi /PJOK/Fase E/TP 2023_2024 - 6
DIAGNOSTIK Lisan 1. Apa kang diarani geguritan, coba andharna? 2. Jelasna titikane geguritan ! Lisan/tulis 1. Apa kang dadi surasane geguritan angka 1 ? 2. Apa kang dadi surasane geguritan angka 2 ? 3. Apa beda sing bisa kotemukake saka geguritan 1 lan geguritan 2 ! FORMATIF 1. Penilaian sikap (profil pelajar pancasila) berupa observasi saat melakukan pengamatan secara mandiri terhadap teks sastra berupa geguritan. 2. Penilaian performa saat menuampaikan isi teks sastra berupa geguritan (kreatif dan bernalar kritis) Pengamatan Individu Teks Sastra No Nama Profil Pelajar Pancasila Jumlah Skor Nilai Keterangan Santun Kreatif Mandiri Krit is Ket. A = 100-90 B = 89-80 C = 79-70 D = <70 Dias Dwi /PJOK/Fase E/TP 2023_2024 - 7
2) Glosarium Titikane : ciri-ciri Andharna : jelaskan 3) Pengayaan dan Remidial Pengayaan Gatekna teks iki banjur sebutna jinis teks lan titikane! Gathosaken geguritan ing ngandhap menika kangge mangsuli pitakenan nomer 1 lan 2. Lelakon Adoh ratu celak watu Yo ing kono papan dunungku Nanging aku ora nggresula Yen ta kowe pancen tresna Lelakon kang bakal dumadi Sapa wae ora mangerteni Ora susah sangga runggi Pasrahna mring hyang widhi Kaya kacang digawe dakon Kaya wayang kang bakal dumadi Sesuk esuk lagi dimangerteni (Soewarno WM, Panjebar Semangat Oktober 2018) 1. Saka teks geguritan ing dhuwur coba parafrasana 2. Tulisen isi geguritan kanthi irah-irahan “Lelakon.” Gathosaken geguritan ing ngandhap menika kangge mangsuli pitakenan nomer 3-5 Swara Prenjak Swara prenjak ngganter ing wit blimbing Nggawa rasa adhem ing esuk wening Gek sapa sing bakal teka ? Nggawa swasana sing gawe lega Wis suwe ati iki anyep lan atis Kepengin ganti swasana sing manis Ananging sing tansah teka kok mung kabar lamba Kok mung warta kang gawe nelangsa Mangka wis suwe anggonku nganti-anti Ya gene ora ana warta endha tekan saiki ? Mung anakmputu sing padha ana Bali Mulihe kena kanggo tamba ati ( Nini Klenyem, Panjebar Semangat Oktober 2018) 3. “Wis suwe ati iki anyep atis” Apa tegese gatra kasebut miturutmu ? 4. Saka teks geguritan ing dhuwur golekana isine. 5. Tulisen pitutur uhur kang kamot saka geguritan kanthi irah-irahan “Swara Prenjak.” Dias Dwi /PJOK/Fase E/TP 2023_2024 - 8
Remidial No Nama Siswa No Soal Jumlah Skor Ketercapaian Ketunasan Belajar 1 2 3 Ya Tidak 4) Bahan Bacaan Peserta Didik Dias Dwi /PJOK/Fase E/TP 2023_2024 - 9 Si Jago Abang Pas iku, aku lagi siap-siap menyang sekolah. Nanging ndilalah ing televisi wongten “Pawarta Enjing” ingkang mawartakake berita tentang kajadian kebakaran. Peristiwa iku kedadean ing salah sawijining panggong cerak marang sekolahanku. Kebakaran iku kedadean jam 2 esuk. Amargi ana berita iku, aku banjur kaget lan kelingan kanca-kancaku sing manggon omah cerak panggon kebakaran. Ning sakjroning bathin, aku ndonga supados rencang-rencangku ora ono sing kenapa-kenapa. Selawise ndeleng berita, aku banjur menyang sekolah. Sakbanjure mara sekolah, dongaku kandas, aku sedih, lan ngrasa melu nelangsa, amarga ana 10 kancaku ingkang panggonan omahe melu kebakar.
Tuladha puisi Jawa gagrag lawas: Sun Gegurit Kaanan jaman saiki Sipat pemudha-pemudhi Srawunge saya ndadi Raket wewekane sepi Tan kadi duk jaman nguni Srawung sarwa ngati-ati Yen manut wasiteng kuna Priya srawung lan wanita Gampang ketaman panggodha Nerak ing laku susila Temah darbe jeneng ala Wasanane tibeng papa a. Puisi Jawa gagrag anyar Puisi Jawa gagrag anyar utawa geguritan modheren iku wujude wis beda karo Puisi Jawa gagrag lawas. Puisi Jawa gagrag anyar katon luwih mardika, wis ora kaiket paugeran kaya paugerane puisi Jawa gagrag lawas. Jalaran geguritan iki wujude memper karo puisi bebas ing kasusastran Indonesia, mula puisi Jawa gagrag anyar ana kang ngarani “puisi bebas”. Ananging owah-owahan saka Puisi Jawa gagrag lawas tumekaning gagrag anyar iku dumadi kanthi proses. Pangripta kang miwiti nulis puisi Jawa gagrag anyar iku R. Intoyo kanthi irah-irahan Dayaning Sastra. Mula yen dititi kanthi premati geguritan gagrag anyar utawa geguritan modheren nduweni titikan: a. Basane kalebu basa endah, tegese dudu basa padinan. b. Tetembungane pilihan, tegese ora mung waton nggunakake tembung. c. Sajak pungkasan mardika/bebas d. Isine mentes. e. Ana kalane nganggo lelewaning basa /gaya bahasa . Dias Dwi /PJOK/Fase E/TP 2023_2024 - 10
Tuladha puisi Jawa gagrag anyar Lumunturing Budaya Dening: Ki Andanawarih Tumetesing waspa dumlewer ing pangrasaku Nglentrihing pandulu ginambar ing netraku Ancluming praupan kawistara ing pasuryanku Legeg trenyuh ginawa ing panggalihku Amersani jaman saiki Tumraping polah tingkahing putra lan putri Kang wis ninggalake subasita Nerak anggeranggering budaya Lali ing tata krama, mbuwang sakabehing unggah-ungguh basa Kabeh rumangsa nistha Yen isih ngugemi pranatan budaya bangsa Sanajan jaman wis maju Aja banjur dadi kleru Crita leluhur ginubah sawiyah-wiyah Busana owah samesthine Tetunggangan, wisma, laladan rinipta beda saka asline Apa kita wis ora ngregani budaya kita dhewe? Apa budaya kita wis ora ana ajine? Apa budaya kita wis kadaluwarsa? Apa budaya kita wis luntur? Pemuda-pemudi jaman saiki unggah ungguh basa wis dilirwakake Tata krama wis ditinggalna Tata wicara wis ninggalake subasita Apa sing salah sekolah? Apa sing salah ibu bapak? Apa kabeh salah? Nyatane budaya bangsa wis ditinggalake Wis arep luntur amarga pokale kita dhewe 5) Daftar Pustaka medium.com/kawya/geguritan Dias Dwi /PJOK/Fase E/TP 2023_2024 - 11
6) Ringkasan Materi GEGURITAN Geguritan iku kalebu puisi Jawa modheren, amarga ora kaiket ing aturan kayadene tembang. Geguritan bisa karipta amarga ana inspirasi (angen-angen). Geguritan mujudake karya kang sipate pribadi, mula geguritan antarane panganggit siji lan sijine beda-beda. Angen-angen kang ana sajrone pikirane pengarang banjur diolah supaya dadi geguritan kang dikarepake penganggit. Kanthi mangkono, geguritan iku basane katon endah, bisa migunakake purwakanthi, dwilingga, seselan, lan liya-liyane. Geguritan iku nduweni pitutur luhur lan ancas kang bisa kajupuk kanthi digancarake dhisik. Nggancarake geguritan iku ateges ngowahi lan ngudhari ukara-ukara geguritan supaya isine luwih gampang dimangerteni, kanthi cara nambahi tembung lan negesi. Geguritan iku dumadi saka underan, pamilihe tembung, purwakanthi lan majas ( lelewane basa ). Pamilihe tembung lan majas iku paedahe supaya geguritan katon endah lan kepenak diwaca. Ana saperangan bab kang njalari geguritan iku katon endah, antarane yaiku; a. cekak yaiku ora wujud ukara sing nggladrah b. menthes yaiku tembunge duwe teges kang jero c. endah ngemu purwakanthi swara, sastra, utawa basa d. tembunge pilihan JINIS GEGURITAN b. Puisi Jawa gagrag lawas yaiku puisi Jawa kang migunakake basa Jawa kuna lan kaperang ana ing pupuh-pupuh tembang, kawengku guru gatra, guru lagu, lan guru wilangan. Paugerane puisi Jawa gagrag lawas yaiku; Cacahing gatra saben sapada ora ajeg, nanging sathithike ana patang gatra. Cacahing wanda saben gatrane ajeg, yaiku ana wolung wanda. Dhong-dhing utawa guru lagune ing saben pungkasaning gatra nganggo purwakanthi guru swara. Lumrahe dipurwakani nganggo tembung sun gegurit utawa sun anggurit. Puisi Jawa gagrag lawas lumrahe isi piwulang : Upamane bab tata krama UNSUR-UNSUR KANG AMBANGUN GEGURITAN 1. Geguritan iku awujud karya sastra, mula ing sajrone ana unsur-unsur pandhapuke. Unsur-unsur geguritan kasebut kabedakake dadi unsur intrinsik (unsur ing njero) lan unsur ekstrinsik (unsur ing njaba). a) Unsur intrinsik yaiku unsur kang mbangun saka sajrone geguritan. Kang mangaribawani dianggite sawijining geguritan saka unsur intrinsik iku antarane yaiku; 1) Tema yaiku pokok masalah kang diangkat ing sajroning geguritan. 2) Amanat yaiku nasihat, falsafah, nilai-nilai kang arep diandharake pengarang marang pamaos. 3) Nada lan rasa yaiku pangraose pengarang kang digambarake ing sajroning geguritan. 4) Diksi yaiku pamilihing tembung-tembung endah ing sajroning geguritan. 5) Rima yaiku pangraose swara-swara basa kanggo mujudake kaendahan. 6) Ritma yaiku dawa cendhak, dhuwur cendhek, lan jeda nalika geguritan dilisanake. Dias Dwi /PJOK/Fase E/TP 2023_2024 - 12
b) Unsur ekstrinsik yaiku unsur kang mbangun geguritan saka sanjabane geguritan (pengarang lan lingkungane). Kang mangaribawani dianggite sawijining geguritan saka unsur ekstrinsik iku antarane yaiku; 1) Agama 2) Politik 3) Ekonomi 4) Sosial budaya 5) Pendhidhikan 6) Jenis kelamin 7) Adat istiadat, Lsp 2. Pitutur Luhur sing Kakandhut lan Relefansine karo Kahanan Masarakat Jaman Saiki Teks geguritan iku bisa awujud reriptan apa wae, manawa reriptan iku diwaca lugu iku diarani maca lugu, yen diwaca anthi lelewa iku geguritan, yen diwaca kanthi cara dilagokake iku diarani tembang. 3. Cara Mamarafrasekake Geguritan Parafrase yaiku istilah lingusitik (kebahasaan) kang ateges nyritakake/nuturake maneh sawijining teks/konsep kanthi cara liya sajroning basa kang padha, nanging tanpa ngowahi maknane. Tata-cara nggancarake utawa parafrasis geguritan kaya ngisor iki: Para pamaca mangerteni luwih dhisik makna geguritan kang bakal digancarake, carane kanthi maca bola-bali (maca hermeneutik) Nggoleki lan nemokake tembung-tembung kang ngemu teges ora wantah, pasemon, pepindhan, simbolik, utawa sabangsane, banjur negesi tembungtembung mau Nulis maneh tembung-tembung kang sengaja "diilangake" dening panganggit. Tembung-tembung iki ilang lumrahe supaya tuwuh basa endah ing geguritan. Nanging sanajan tembung-tembung mau ilang, ora ngowahi teges Ngronce tetembungan ing geguritan dumadi gancaran (prosa) jangkep, dumadi saka ukara-ukara minimal Jejer-Wasesa (Subjek-Predikat). Dias Dwi /PJOK/Fase E/TP 2023_2024 - 13
LAMPIRAN LEMBAR KERJA PESERTA DIDIK Wacan minangka teks geguritan. Para siswa sawise maca teks geguritan irah-irahan corona banjur bisa ndamel geguritan kang jumbuh kaliyan swasana. 1. Penilaian sikap (profil pelajar pancasila) berupa observasi saat menulis teks geguritan (bernalar kritis, kreatif, mandiri) Pengamatan Individu Teks Geguritan Nama Profil Pelajar Pancasila Jumla Skor Ket e r a n g a n Kreatif Mandiri Kritis FORMATIF 3. Penilaian sikap (profil pelajar pancasila) berupa observasi saat melakukan pengamatan secara mandiri terhadap teks sastra berupa geguritan. 4. Penilaian performa saat menuampaikan isi teks sastra berupa geguritan (kreatif dan bernalar kritis) Pengamatan Individu Teks Sastra Nama Profil Pelajar Pancasila J S Nil Ket e r a n g a n S K M Kritis Ket. A = 100-90 B = 89-80 C = 79-70 D = <70 Dias Dwi /PJOK/Fase E/TP 2023_2024 - 14