สังคมศึกษา ม.ต้น

42

สอ่ื ประกอบการเรยี นรู

สอ่ื ท่ีผเู รยี นสามารถใชในการศึกษาเรยี นรปู ระกอบดวย
1. สื่อแบบเรียน หมวดวชิ าพฒั นาสังคมและชมุ ชน ระดับมธั ยมศึกษาตอนตน
2. หนังสือพิมพ วารสาร เอกสารทางวิชาการตามหองสมุดและแหลงเรียนรูในชุมชนและหองสมุด
ประชาชน หอ งสมดุ เฉลิมราชกมุ ารใี นทองถ่นิ
3. เครือขา ยอนิ เทอรเ นต็

การวัดผลการเรยี นรู

1. ศกึ ษาจากหนงั สอื เรียนหมวดวชิ าการพัฒนาสงั คมและชุมชน ระดบั มัธยมศึกษาตอนตน
2. ทํากจิ กรรมทายบทท่กี าํ หนดให
3. ทดสอบปลายภาคเรียน

43

เร่ืองท่ี 1 ประวัตศิ าสตรสังเขปของประเทศในทวีปเอเชยี

1.1 ประวัตศิ าสตรส งั เขปของประเทศสาธารณรัฐประชาชนจนี

ประเทศจีนหรอื สาธารณรฐั ประชาชนจีน เปนประเทศท่ีมีความเจริญรุงเรือง และมีอารยธรรมยาวนาน
ท่สี ุดประเทศหนึ่งของโลก โดยหลกั ฐานทางประวัติศาสตรท ีส่ ามารถคนควาท่มี กี ารบันทึกเปน ลายลักษณอักษร
และมีหลักฐานทางประวัติศาสตร ศิลปวัฒนธรรมที่หลากหลายสวยงาม ไดบงชี้วาอารยธรรมจีนท่ีบงบอกถึง

ความเจริญงอกงามของจนี โบราณ ตงั้ แตช ว ง 2,500 - 2,000 ป กอนคริสตศักราช เร่ิมจากสมัยราชวงศตาง ๆ
มาจนถึงจนี ยคุ ใหมคอื ยคุ ปจจุบัน ป ค.ศ. 2009 รวมมีอายยุ าวนานถงึ 4,000 - 5,000 ป

ประเทศจีน เปนประเทศที่ใหญท่ีสุดในภูมิภาคเอเชียตะวันออก มีประชากรมากท่ีสุดในโลก คือ
มีประชากรกวา 1.3 พันลานคน หรือประมาณหน่งึ ในหา ของประชากรโลก โดยประชากรสวนใหญเปนชาวจีน

ฮั่น มีพ้ืนที่กวางใหญมีขนาดเปนอันดับ 3 ของโลก เปนรองเพียงรัสเซียและแคนาดา เปนประเทศที่คิดคน
เข็มทิศ การผลิตกระดาษ ดินปน ระบบการพมิ พ ระบบชลประทาน การกอสรางกําแพงเมืองจีน และการขุด
คลองขนุ ถือเปน โครงการดา นวิศวกรรมอันยิง่ ใหญแตโ บราณกาลทีม่ ีมากวา 2000 ป ดวยเหตุน้ี ประเทศจีน

44

จึงเปนสญั ลกั ษณของความม่ังคง่ั ทางศลิ ปะ วัฒนธรรมทชี่ าวจนี ไดผ า นประวัติศาสตรรูปแบบสังคมแบบตาง ๆ
ทัง้ สงั คมแบบยคุ มนุษยห นิ สังคมทาส สงั คมศกั ดินา สังคมก่ึงศักดินา สังคมก่ึงเมืองข้ึน จนเขาสูสังคมนิยมใน
ปจ จบุ ัน

ประเทศจีนมีพรมแดนติดกับ 15 ประเทศ คือ เวียดนาม ลาว พมา อินเดีย ภูฏาน สิกขิม เนปาล
ปากสี ถาน อัฟกานิสถาน ทาจกิ ิสถาน ครี กีซสถาน คาซคั สถาน รัสเซยี มองโกเลีย และเกาหลเี หนอื

ตง้ั แตก อตัง้ สาธารณรฐั เม่อื ป พ.ศ. 2492 ประเทศจีนอยูภ ายใตการปกครองของพรรคคอมมิวนิสตจีน
ประเทศจนี อางอธปิ ไตยเหนือเกาะไตหวนั เผิงหู เอหมงึ และหมาจู แตไ มไดป กครองโดยที่เกาะเหลาน้ีปกครอง
โดยสาธารณรฐั จนี ซงึ่ มเี มืองหลวงอยทู กี่ รงุ ไทเป ฐานะทางการเมอื งของสาธารณรฐั จีนนั้น ยังเปน ทีโ่ ตแยงกันอยู

คาํ วา “จนี แผน ดนิ ใหญ” ใชเรยี กสวนของจีน ท่ีอยูภายใตการปกครองของสาธารณรัฐประชาชนจีน
(ยกเวนเขตบริหารพิเศษ 2 แหง คือ ฮองกง และมาเกา) นิยมเรียกสาธารณรัฐประชาชนจีนวา “จีนแดง”
(Read Chaina) ปจ จุบนั ประเทศสาธารณรัฐประชาชนจีนและประเทศญีป่ นุ เปน มหาอํานาจในภูมภิ าคเอเชยี
มีเศรษฐกิจและกําลงั ทางทหารใหญที่สดุ ในภูมภิ าคเอเชยี

ในดา นภาษาในการติดตอสอ่ื สารนนั้ จนี ใชภ าษาจีนกลาง หรือภาษาธรรมดา เปน ภาษาประจาํ ชาติ
ซึ่งเปนภาษาหนึ่งในหาภาษาทางการท่ีใชในองคการสหประชาชาติ ประเทศจีนมีชนเผาตาง ๆ 56 ชนเผา
ซึ่งสว นใหญจะมีภาษาประจําเผาของตัวเอง ภาษากวางตุง เปนหนึ่งในภาษาถ่ินท่ีใชพูดในทางใตของประเทศ
สาํ หรับภาษาเขียนนน้ั ภาษาจีนมมี ากวา 6,000 ปแ ลว

จากชนเผาท้ังหมด 56 เผา มีชนเผาฮ่ัน เปนชนเผาที่ใหญที่สุด มีจํานวนประชากรถึง 91.02 % ของ
ประชากรทง้ั หมด ที่เหลืออกี 8.98 % เปนชนกลมุ นอยซึ่งประกอบไปดวย 55 เผา โดยทุกชนเผามีสิทธิเทาเทียม
กนั ภายใตกฎหมาย

45

รากฐานทางอารยธรรมท่สี ําคญั ของจนี คือ การสรา งระบบภาษาเขียน ในยคุ ราชวงศฉิน (ศตวรรษที่ 3
กอน ค.ศ.) และการพฒั นาแนวคิดลทั ธขิ งจ๊อื เมอื่ ประมาณ ศตวรรษที่ 2 กอน ค.ศ. ประวตั ศิ าสตรจนี มที ัง้ ชวงที่เปน
ปกแผนและแตกเปนหลายอาณาจักรสลับกันไป ในบางครั้งก็ถูกปกครองโดยชนชาติอื่น วัฒนธรรมของจีน
มีอิทธิพลอยางสงู ตอชาติอ่ืน ๆ ในทวีปเอเชีย ซึง่ ถา ยทอดดว ยการอพยพของประชากร การคาและการยึดครอง

1.2 ประวตั ิศาสตรส ังเขปของประเทศอนิ เดีย
ประเทศอินเดีย หรือมีช่ือเรียกอยางเปนทางการวา สาธารณรัฐอินเดีย ต้ังอยูในทวีปเอเชียใต

เปน พื้นท่สี ว นใหญของอนุทวีปอินเดีย มีประชากรมากเปน อนั ดับทีส่ องของโลก และเปนประเทศประชาธปิ ไตย
ทีม่ ีประชากรมากที่สดุ ในโลก โดยมปี ระชากรมากกวาหน่งึ พนั ลานคน มภี าษาพูดประมาณแปดรอยภาษา

ในดา นเศรษฐกิจอนิ เดยี มีอาํ นาจการซือ้ มากเปนอันดบั ทส่ี ข่ี องโลก โดย
อาณาเขตทางทิศเหนือตดิ กับสาธารณรัฐประชาชนจนี เนปาล และภฏู าน
ทศิ ตะวันตกเฉียงเหนือติดปากสี ถาน
ทศิ ตะวนั ออกเฉยี งเหนือติดสาธารณรฐั แหง สหภาพพมา
ทศิ ตะวนั ออกเฉยี งใตแ ละตะวันตกเฉียงใตจรดมหาสมุทรอนิ เดีย
ทศิ ตะวนั ออกตดิ บงั กลาเทศ

อนิ เดีย มีพ้นื ท่ี 3,287,590 ตารางกิโลเมตร ซึง่ ใหญกวาไทยประมาณ 6 เทา
ประวัติศาสตรอินเดียเริ่มตนเม่ือ 3,000 ปกอนคริสตกาล หลักฐานทางโบราณคดี ท่ีพบในแควน
ปญ จาบและแควนคชุ ราตของอนิ เดียบง บอกถึงความรงุ เรืองของสังคมเมืองและอารยธรรมลุมนํ้าสินธุในยุคสมัยนั้น
ในศตวรรษที่ 6 กอนคริสตศักราช ชนเผาอินโด-อารยันท่ีปกครองอินเดียอยูในขณะน้ัน ไดต้ังอาณาจักร
ท่ีปกครองโดยกษัตริยนักรบขึ้นเปนผูปกครองดินแดนที่ราบลุมแมน้ําคงคา (Ganges plain) มีชนเผาตาง ๆ
เปนบริวารอยรู อบ ๆ ตอ มามีการตอตา นความมีอาํ นาจของพวกพราหมณที่มีอิทธิพลตอชีวิตความเปนอยูของ
ชาวอินเดยี สว นใหญพ วกท่ีไมเห็นดวยตางพากันแสวงหาศาสดาใหม เปนบอเกิดของศาสนาใหม ๆ ความเชื่อ
ใหม ๆ ข้ึน จึงทําใหเกิดศาสนาสําคัญข้ึน 2 ศาสนา คือ ศาสนาพุทธ (Buddhism) กับศาสนาเชน (Jainism)
ในขณะทศี่ าสนาฮินดรู ุง เรอื งและมอี ทิ ธิพลอยา งมากอยูในอินเดยี พวกมคธ (Magodh) มีอาํ นาจปกครองอยูใน
แถบทรี่ าบตอนเหนอื พระเจาจันทรคปุ ตแ หงราชวงคโมรยิ ะ (Chandragupta Maurya) เปน กษตั ริยอ งคสําคัญ
ในประวัติศาสตรของอินเดีย พระเจาจันทรคุปตทรงตั้งเมืองปาฏะลีบุตร (Pataliputra) เปนเมืองหลวงของ
อนิ เดยี ซง่ึ กลาวกันวา เมอื งปาฏะลีบุตรเปน เมืองใหญท ี่สุดของโลกในเวลานั้น
ตอมาพระเจาจันทรคุปตหันไปนับถือศาสนาเชนและบําเพ็ญทุกกรกิริยา ดวยการอดอาหารตาม
ความเชื่อของศาสนาเชนจนกระท่ังสน้ิ พระชนม จากนั้นราชวงคโมริยะซง่ึ เจริญรงุ เรอื งมากท่ีสุด ในยคุ สมยั ของ
พระเจา อโศกมหาราช ผูแผอิทธิพลและขยายอาณาจักรอินเดียออกไปไกลจนทิศเหนือจรดแควนกัศมีรหรือ
แคชเมียร (Kashmir) ดานทิศใตจรดไมเซอร (Mysore) ทิศตะวันออกจรดโอริสสา(Orissa) เมื่อขึ้นครองราชย
ใหม ๆ พระเจา อโศกมหาราชทรงใชว ิธปี ราบปรามผตู อ ตานพระองค อยางโหดเหี้ยม ทรงขยายอาณาจักรดวย
กองทัพทเี่ กรียงไกร เขนฆาผคู นลมตายเปนใบไมรวง แตภายหลังเม่ือพระเจาอโศกมหาราชหันมานับถือพุทธ
ศาสนา ทรงเปลี่ยนวิธีการขยายอาณาจักรดวยกองทัพธรรมเผยแผศาสนาพุทธโดยสงสมณทูตไปทั่วโลก

46

โดยเฉพาะประเทศในเอเชีย และประเทศไทยนบั เปน อกี ประเทศหนงึ่ ทไี่ ดร บั อิทธิพลพุทธศาสนาเขามาเผยแผ
อยางกวา งขวาง

ตอมาไดมีการรวมพลังกันตอสูเพื่ออิสรภาพของอินเดีย มีการตั้งพรรคการเมืองชื่อพรรค National
Congress ขน้ึ จดุ ประสงคม ิไดเ ลนการเมอื ง แตม ุงไปท่กี ารหาทางปลดปลอยอินเดียใหเปนเอกราช มีการรณรงค
ใหความรูและปลกุ ระดมความเปน ชาตนิ ิยมขน้ึ ในอินเดีย นําโดยมหาบรุ ุษ คนสาํ คัญของอนิ เดีย คือ ทา นโมหัน
ทาสการามจัน คานธี (Mohandas Karamchand Gandhi) ซึ่งชาวอินเดียเรียกดวยความยกยองวา
“มหาตมะ” (Mahatama แปลวา Great Soul) ผูใชวิธีอหิงสา (nonviolence) ตอสูกับ ผูปกครองอังกฤษ
อยางเงียบๆ มหาตมะ คานธี เปนผนู าํ ชาวอนิ เดยี ทั้งประเทศทาํ การประทว งอยา งสันติในป ค.ศ. 1922 และได
นาํ ชาวอินเดียตอ ตา นกฎหมายเรียกเกบ็ ภาษีเกลือของอังกฤษในป ค.ศ. 1930 และเดนิ ขบวนครั้งใหญเรียกรอง
ใหอังกฤษปลดปลอยอินเดีย ในป ค.ศ. 1942 มีการกอการจลาจลกลางเมืองจนถึงข้ันนองเลือดเกิดขึ้นใน
หลายเมอื งของอนิ เดีย

เหตกุ ารณเ หลานีบ้ บี บงั คบั ใหอังกฤษตองทาํ ความตกลงยอมยกอาํ นาจการปกครองประเทศใหอินเดีย
ในวนั ท่ี 15 สงิ หาคม ค.ศ. 1947 ซ่งึ ชาวอินเดียถือวา เปนวนั ประกาศอสิ รภาพ และวนั หยุดราชการของประเทศ
ดวย ในป ค.ศ. 1947 อินเดียไดเ อกราชจากอังกฤษแตอ นิ เดียตอ งแบงประเทศออกเปน 2 ประเทศ คือ อินเดีย
ท่มี ีประชากรสว นใหญเ ปนประเทศสาธารณรัฐอินเดีย อินเดียสวนนอยที่มีประชาชนเปนมุสลิมแยกตัวไปตั้ง
ประเทศใหมเปน รฐั อิสลามชื่อ ปากีสถาน

ประชากรอินเดียมีประมาณ 1,000 ลา นคน โดยมีเชื้อชาติอินโด-อารยัน รอยละ 72 ดราวิเดียน รอยละ
25 มองโกลอยด รอยละ 2 และอื่น ๆ รอยละ 1 อัตราการเพิ่มของประชากร รอยละ 1.8 พ.ศ. 2542
(ค.ศ. 1999) และอตั ราการรูห นงั สอื รอยละ 52.1

ประชากรกวา 1,000 ลานคนเหลานี้ มีความแตกตางทางดานชาติพนั ธุ และวัฒนธรรม มีภาษาหลักใช
พดู ถึง 16 ภาษา เชน ภาษาฮินดี ภาษาอังกฤษ ภาษาเบงกาลี ภาษาอูรดู เปนตนและมีภาษาถ่ินมากกวา 100
ภาษา ภาษาฮนิ ดี ถือวาเปนภาษาประจาํ ชาติ เพราะคนอนิ เดียกวารอยละ 30 ใชภาษาน้ี คนอินเดียที่อาศัยอยูรัฐ
ทางตอนเหนอื และรฐั ทางตอนใต นอกจากจะใชภาษาที่แตกตางกันแลวการแตงกาย การรับประทานอาหาร
กแ็ ตกตา งกันออกไปดวย

1.3 ประวัติศาสตรสงั เขปของสาธารณรัฐประชาธปิ ไตยประชาชนลาว
ลาวหรือสาธารณรฐั ประชาธิปไตยประชาชนลาว เปน ประเทศหน่ึงท่สี ืบเชือ้ สายบรรพบรุ ุษเดยี วกับ

ชาวไทย แตล าวประกอบดวยชนกลมุ นอยมากมายหลายเผา ลาวแท ๆ มีเพยี ง 50 เปอรเซ็นตเทาน้ัน ซ่ึงสวนใหญ
อาศัยอยูร ิมนํา้ โขงบนทรี่ าบ สวนชาวเขานิยมอยูบ นเทือกเขา

ตามหลกั ฐานทางประวัตศิ าสตรเม่ือประมาณ 4,000 - 5,000 ปกอน กลุมชนท่ีพูดภาษาไต ไดอพยพ
เขามาอยใู นประเทศลาวและที่ราบสูงในภาคอีสาน รวมถึงพวกไท-กะได มง -เม่ียนทเ่ี ปน บรรพบุรุษของชาวลาวลุม
และพวกมง-เยาท่ีอพยพจากตอนใตของประเทศจีน แรกเร่ิมกลุมชนเหลาน้ีไมมีการต้ังหลักแหลงท่ีแนนอน
ตอ มาเมื่อชนเผา ตาง ๆ ท้งั ไทย พมา และเวียดนามอพยพลงมา ในเขตเทือกเขาและหุบเขาของดินแดนเอเชีย

47

อาคเนย ซง่ึ เปนถ่ินทอี่ ยูข องชนชาติมอญ-เขมร ความจําเปนในการสรางบานเรือนก็เริ่มมีขึ้นจนพัฒนาตอมา
เปน เมืองเกษตรกรรม และตง้ั ถิ่นฐานอยูบรเิ วณหุบเขาและทรี่ าบลมุ ภายใตอํานาจของอาณาจักรเขมร

ตอ มาในป พ.ศ.1896 พระเจาฟา งมุ ทรงทาํ สงครามตเี อานครเวยี งจันทน หลวงพระบางหัวเมืองพวน
ทง้ั หมด ตลอดจนหวั เมืองอีกหลายแหงในท่ีราบสงู โคราชเขา รวมเปน อาณาจักรเดียวกันภายใต การชวยเหลือ
ของกษตั รยิ เ ขมร กอ ตง้ั เปนอาณาจักรลา นชางข้ึนบนดินแดนทตี่ ั้งอยูกึ่งกลางระหวางลุมแมนํ้าโขงกับเทือกเขา
อันหนาํ มศี ูนยก ลางอยทู เี่ มืองเชยี งดง-เชียงทอง เปนอาณาจักรที่รุงเรืองในทุกดาน หลังจากสถาปนาเมืองเชียง
ดง-เชยี งทองแลว พระเจาฟางุม ทรงรับพุทธศาสนาลทั ธิลงั กาวงศ จากราชสาํ นกั เขมรมาเปนศาสนาประจําชาติ
และไดอ ัญเชิญพระบางเปน พระพทุ ธรูปศิลปะสิงหลจากราชสาํ นกั เขมรมายังลา นชา ง เจาฟางุมทรงเปลี่ยนชื่อ
เปน “เมืองหลวงพระบาง”

เมือ่ พระเจาฟางุมส้ินพระชนม พระยาสามแสนไทไตรภูวนาถ โอรสของพระเจาฟางุมไดข้ึนครองราชย
อาณาจกั รลา นชา งเรมิ่ เสอื่ มลง เพราะสงครามแยง ชงิ อํานาจและเกดิ กบฏตาง ๆ นานนบั รอยป จนถงึ พ.ศ. 2063
พระโพธิสารราชเจาเสด็จขนึ้ ครองราชย และรวบรวมแผน ดินขึน้ ใหมใหเปน ปก แผน ทรงโปรดใหยา ยเมอื งหลวง
ของอาณาจกั รลา นชา งไปอยทู ี่เมอื งเวียงจนั ทน เพ่ือใหไกลจากการรกุ รานของสยาม และสรา งความเจริญใหก ับ
อาณาจักรลานชา งเปน อยางมากและทรงมีสายพระเนตรยาวไกล ทรงโปรดใหพ ระเจา ไชยเชษฐาธิราชพระราช
โอรสไปครองอาณาจักรลานนา เพื่อเปนการคานอํานาจพมา คร้ันเม่ือพระเจาโพธิสารราชเจาเสด็จสวรรคต
พระเจาไชยเชษฐาธริ าชเสด็จกลับมาลานชาง และทรงอัญเชิญ พระแกวมรกตจากเชียงใหมไปยังเวียงจันทน
ในรัชสมยั ของพระองคพระพทุ ธศาสนาทรงมีความเจริญรุงเรืองมาก ทรงสรางวัดพระธาตุหลวง หรือท่ีเรียกวา
“พระธาตเุ จดียโ ลกจฬุ ามณี” และสรางวดั พระแกวข้นึ เพ่ือประดิษฐานพระแกวมรกต

หลังแผนดินพระเจาไชยเชษฐาธิราช อาณาจักรลานชางมีกษัตริยปกครองสืบตอกันมาหลายรัชกาล
เจริญสูงสุดในรัชกาลพระเจาสุริยวงศาธรรมิกราช ถือวาเปนยุคทองแหงอาณาจักรลานชาง พระองคทรงเปน
กษตั ริยทต่ี ง้ั มน่ั อยใู นทศพิธราชธรรมและเปนท่ีนบั ถอื ของประชาชน หลังสมเด็จพระเจาสุริยวงศาธรรมิกราช
สวรรคตแลว ลา นชา งแตกออกเปน 3 อาณาจักร คือ อาณาจักรลานชาง หลวงพระบาง อาณาจักรลานชาง
เวียงจันทน และอาณาจักรลานชางจาํ ปาศักดิ์ โดยตกอยูภายใตการยึดครองของประเทศเพ่ือนบาน รวมทั้ง
จีน เวียดนาม และสยาม กองทัพสยามพิชิตหัวเมืองลาวตอนเหนือลงได จึงไดผนวกหลวงพระบางเขาเปน
ดินแดนสวนหนึ่งของตน ราชวงศเหวียนของเวียดนามแผอํานาจยึดครองลาวทางตอนกลางของแมนํ้าโขง
รอบ ๆ นครเวยี งจันทน จนถึง พ.ศ. 2322 กองทัพสยามเขายึดครองแผนดินลานชางท่ีแตกแยกออกเปน 3
อาณาจักรไดท้ังหมด คร้ันถึงป พ.ศ. 2365 เจาอนุวงศ แหงเวียงจันทนวางแผนกอกบฏเพื่อกอบกูเอกราช
แตไมสําเรจ็ ถูกตดั สินโทษประหารชีวติ กองทพั สยามในรชั กาลที่ 3 ยกมาตนี ครเวยี งจนั ทนไดรอื้ ทาํ ลายกาํ แพงเมอื ง
เอาไฟเผาราบท้งั เมอื ง ทรัพยส ินถูกปลนสะดม ผูคนถูกกวาดตอ น วัดในนครเวยี งจนั ทนเ หลอื อยูเพยี งวัดเดยี ว
ทไ่ี มถ ูกไฟไหม คือ วัดสสี ะเกด อาจมสี าเหตสุ ําคญั จากสถาปตยกรรมของวัดสีสะเกดแหงนี้สรางตามแบบอยาง
ของสถาปตยกรรมไทยในสมยั รตั นโกสนิ ทรต อนตน

ตอมาในป พ.ศ. 2428 พวกจีนฮอจากมณฑลยนู นาน ยกทัพมารกุ รานลาวและตีเมอื งตา ง ๆ ไลจ ากทาง
ตอนเหนือไลม าถงึ นครเวยี งจนั ทนตอนใต รชั กาลที่ 5 ทรงแตง ตัง้ ใหกรมหมื่นประจกั ษ - ศลิ ปาคม เปน ขา หลวง

48

ใหญม าประจําอยหู วั เมืองลาวฝายเหนือ และยกกองทพั ขามแมน้าํ โขงมาตีฮอที่เวียงจันทน พวกจีนฮอพายแพ
หนีขนึ้ ไปเชยี งขวาง ไทยตามตีจนถึงเมอื งเชียงขวาง จนพวกฮอ แตกพายไปหมด จนถงึ ป พ.ศ. 2436 ไทยตอ งเสีย
ดินแดนแถบฝง ซายของแมน า้ํ โขงใหแกฝรั่งเศส หลังจากทีไ่ ดปกครองลาวมาถึง 114 ป

เมื่อมหาอํานาจตะวันตกเริ่มแผนอิทธิพลเขาสูอินโดจีน ฝร่ังเศสไดใชสนธิสัญญา ท่ีไมเปนธรรม
บีบสยามใหยกดินแดนฝง ซายของแมน า้ํ โขงทงั้ หมดใหก ับตน (ประเทศลาวในปจจุบนั ) ฝรัง่ เศสปกครองลาว
แตล ะแขวงโดยมีคนฝรงั่ เศสเปน เจา แขวงหรอื ขา หลวง คอยควบคมุ เจาเมืองทีเ่ ปนคนลาวอกี ตอหนง่ึ ซ่ึงตอ งเกบ็
สวยตัวเลขจากชายฉกรรจใหขาหลวงฝร่ังเศส ตลอดเวลาที่ลาวตกเปนเมืองขึ้นน้ัน ฝร่ังเศสไมรักษา
โบราณสถาน โบราณวัตถุ โดยรือ้ สรางเปน ถนนไมไ ดสนใจกบั วัฒนธรรมของประเทศลาวเทา ไรนัก เพราะถือวา
เปน ดนิ แดนบา นปา ลาหลงั ไมมคี า ในเชงิ เศรษฐกจิ

ตอมาในสงครามโลกคร้งั ท่สี อง เยอรมนั นี มชี ยั เหนอื ประเทศฝรง่ั เศสและกอตั้งคณะรัฐบาลขนึ้ ทเี่ มือง
วิซี คณะขา หลวงฝรั่งเศสในอนิ โดจนี ใหการหนุนหลงั รฐั บาลวซิ ี และตกลงเปน พนั ธมิตรกบั ญ่ปี ุน ครน้ั ถึงป พ.ศ.
2484 รฐั บาลภายใตก ารนาํ ของพลตรีหลวงพบิ ลู สงครามเรม่ิ ดาํ เนินการตอตานอํานาจของฝร่ังเศสที่เร่ิมเสื่อม
ถอย ดวยการยึดแขวงไชยบุรีและจําปาศักด์ิกลับคืนมา ญี่ปุนยุใหลาวประกาศเอกราช แตกองทัพฝรั่งเศส
ก็ยอนกลับคืนมาอีกคร้ังหลังสงครามยุติไดไมนาน ลาวหันมาปกครองระบอบสมบูรณาญาสิทธิราช โดยมี
รฐั ธรรมนูญเปนกฎหมายสูงสดุ ภายใตการควบคุมดูแลของฝรั่งเศส

พ.ศ. 2492 สหรัฐอเมริกาและสหราชอาณาจักรฯ (อังกฤษ) ขบวนการลาวอิสระลมสลาย แนวรัก
รว มชาตไิ ดพ ฒั นาเปน ขบวนการคอมมิวนิสตประเทศลาว ในเวลาตอมาโดยไดรับการสนับสนุนจากโฮจิมินห
และพรรคคอมมิวนสิ ตข องเวยี ดนาม

พ.ศ. 2495 ลาวในหัวเมืองดานตะวันออกเฉียงเหนือเริ่มกอการจลาจลตอตานการปกครองของ
ฝรงั่ เศสภายใตการสนับสนุนจากรฐั บาลกรุงฮานอย

เม่ือฝรั่งเศสแพส งครามทค่ี า ยเดียนเบยี นฟู ลาวจึงไดร บั เอกราชอยางสมบูรณ ฝร่ังเศสถอนกําลังออก
จากประเทศลาวซ่ึงแตกแยกออกเปน 2 ฝา ย คือ ฝา ยสนบั สนุนระบบกษัตรยิ ในเวียงจันทน (ฝายขวา) กับฝาย
ขบวนการประเทศลาว (ฝา ยซา ย)

พ.ศ. 2498 ลาวไดร ับการยอมรบั ใหเขา เปนสมาชิกขององคการสหประชาชาติ
พ.ศ. 2500 เจาสวุ รรณภมู า ขึ้นดํารงตําแหนงนายกรัฐมนตรีเปนผนู ํารฐั บาลผสมในนครเวยี งจันทน
พ.ศ. 2506 รัฐบาลคอมมิวนิสตเวียดนามหันมาใชเสนทางโฮจิมินหในภาคตะวันออกของลาว
เปน เสน ทางหลกั ในการสงกาํ ลงั พลไปปราบปรามพวกตอตานคอมมิวนสิ ตในเวียดนามใต กองกําลังอเมริกนั เริ่ม
เขา มาปฏิบตั กิ ารลับในลาว พ.ศ. 2516 สหรฐั อเมริกาถอนตัวออกจากสงครามเวียดนาม “การทําสงครามหลัง
ฉาก” ในประเทศลาวจงึ ตองเลิกราไปดว ย
พ.ศ. 2518 หลงั จากรัฐบาลคอมมวิ นสิ ตมชี ัยเหนือเวียดนามทงั้ ประเทศไดไ มน าน โดยยึดกรงุ พนมเปญ
เปนแหง แรก ตอ มาไดไซง อ น ขบวนการประเทศลาวยดึ อาํ นาจไดท้ังหมดในเดือนธนั วาคม เจามหาชีวิตศรีสวาง
วัฒนาถูกปลดออกจากราชบัลลังก ตามมาดวยการสถาปนาประเทศใหมชื่อวา “สาธารณรัฐประชาธิปไตย
ประชาชนลาว” หรอื สปป.ลาว เมอื่ วันที่ 2 ธนั วาคม พ.ศ. 2518

49

ระยะ 5 ป หลังการเปลี่ยนแปลงการปกครอง ลาวใชนโยบายคอมมิวนิสตปกครองอยางเขมงวด
ควบคมุ พุทธศาสนา ตัดสัมพนั ธก ับประเทศไทย ปราบปรามชนกลุม นอ ย ราษฎรหลายหมื่นคนถูกจับ สงผลให
ปญ ญาชนและชนช้นั กลางจาํ นวนมากหลบหนีออกนอกประเทศ เจาสวา งวฒั นาและพระญาติวงศสิ้นพระชนม
อยใู นคายกกั กนั ชาวบา นยากจนลง

พ.ศ. 2535 นายไกสอน พมวิหาร ประธานประเทศผูเชื่อม่ันในระบอบคอมมิวนิสตถึงแกอสัญกรรม
นายหนูฮัก พูมสะหวัน ข้ึนดํารงตําแหนงแทน การจํากัดเสรีภาพคอย ๆ ถูกยกเลิกไป ชาวลาวที่อพยพไปอยู
ตา งประเทศไดรับการเช้ือเชิญใหกลับคืนสูบานเกิดเมืองนอน ลาวเร่ิมเปดประเทศตอนรับนักทองเที่ยวและ
ฟนฟคู วามสมั พันธก ับประเทศไทย

พ.ศ. 2537 มีพิธีเปด “สะพานมิตรภาพ” ขามแมน้ําโขงเชื่อมลาว-ไทย เขาดวยกัน สงผลใหไทย
มีอทิ ธพิ ลตอลาวมากข้ึน ทั้งในดา นวัฒนธรรมและเศรษฐกจิ และการท่ปี ระธานหนฮู ัก พูมสะหวัน ไดเ ดนิ ทางมา
เยือนไทยอยางเปนทางการและเขาเฝาพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช (รัชกาลท่ี 9)
การปฏิรูปเหลา น้ี ทําใหลาวไดร บั การยอมรบั เขา เปนสมาชกิ อาเซยี นในป พ.ศ. 2540

พ.ศ. 2548 ลาวครบรอบ 30 ป การสถาปนาประเทศใหมเปนสาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชน
ลาว (สปป.ลาว) และในปเ ดียวกันน้ีเอง สะพานมติ รภาพไทย - ลาว กไ็ ดเปดใชอีกเปน แหงท่ีสองที่จังหวดั เลย

1.4 ประวัตศิ าสตรสงั เขปของประเทศพมาหรือสาธารณรฐั แหง สหภาพเมยี นมาร

50

ประวตั ิศาสตรของพมาน้ันยาวนาน มีประชาชนหลายเผาพันธุเคยอาศัยอยูในดินแดนแหงน้ี เผาพันธุ
เกา แกท ส่ี ดุ ที่ปรากฏไดแ ก มอญ ตอ มาราวศตวรรษที่ 13 ชาวพมา ไดอ พยพลงมาจากบรเิ วณพรมแดนระหวา งจนี
และทเิ บต เขา สทู ี่ราบลมุ แมน ้ําอิระวดี และกลายเปนชนเผา สว นใหญท ป่ี กครองประเทศในเวลาตอ มา

ประวตั ศิ าสตรข องสาธารณรฐั แหงสหภาพพมา มีความเกี่ยวขอ งกบั ชนชาตติ าง ๆ หลายเช้ือชาติ ไดแก
มอญ พยู รวมถงึ มีการเกย่ี วพันธก บั อาณาจกั รและราชวงศต าง ๆ เชน

มอญ เปน ชนเผาแรกทสี่ ามารถสรา งอารยธรรมขนึ้ เปน เอกลกั ษณของตนได ชาวมอญไดอพยพเขามา
อาศัยอยูในดินแดนแหงน้ีเมื่อราว 2400 ปกอนพุทธกาล และไดสถาปนาอาณาจักรสุวรรณภูมิ ขึ้นเปน
อาณาจกั รแหงแรกในราวพุทธศตวรรษที่ 2 ณ บริเวณใกลเมืองทาตอน (Thaton) ชาวมอญไดรับอิทธิพลของ
ศาสนาพทุ ธผา นทางอนิ เดยี ในราว พุทธศตวรรษท่ี 2 ซ่ึงเชื่อวามาจากการเผยแพรพระพุทธศาสนาในรัชสมัย
ของพระเจาอโศกมหาราช บันทกึ ของชาวมอญสว นใหญถกู ทาํ ลายในระหวางสงคราม วฒั นธรรมของชาวมอญ
เกิดขนึ้ จากการผสมผสานกับวฒั นธรรมจากอนิ เดีย จนกลายเปนเอกลกั ษณข องตนเองเปนวัฒนธรรมลักษณะ
ลูกผสม ในราวพุทธศตวรรษท่ี 14 ชาวมอญไดเขาครอบครองและมีอิทธิพลในดินแดนตอนใตของพมาและได
เกิดอาณาจกั รใหมข ึ้น เรยี กวา อาณาจกั รสธุ รรมวดี ท่เี มืองพะโค (หงสาวด)ี

ปยุ : พยู : เพียว
ชาวปยุหรือพยูหรือเพียว คือ กลุมชนที่เขามาอาศัยอยูในดินแดนประเทศสาธารณรัฐแหง
สหภาพพมา ตั้งแตพทุ ธศตวรรษท่ี 4 และไดสถาปนานครรัฐขนึ้ หลายแหง เชน ที่ พนิ นาคา (Binnaka) มองกะโม
(Mongamo) ศรีเกษตร (Sri Ksetra) เปยทะโนมโย (Peikthanomyo) และหะลินยี (Halingyi) ในชว งเวลา
ดงั กลาว ดนิ แดนพมาเปน สว นหนง่ึ ของเสนทางการคาระหวา งจีนและอินเดียจากเอกสารของจีนพบวามีเมือง
อยูภายใตอ ํานาจปกครองของชาวพยู 18 เมอื ง และชาวพยเู ปน ชนเผาท่ีรักสงบ ไมปรากฏวามีสงครามเกิดขึ้น
ระหวางชนเผาพยู ขอขัดแยงมักยุติดวยการคัดเลือกตัวแทนใหเขาประลองความสามารถกัน ชาวพยูสวมใส
เคร่ืองแตงกายท่ีทําจากฝาย อาชญากรมักถูกลงโทษดวยการโบยหรือจําขัง เวนแตไดกระทําความผิด
อนั รา ยแรงจงึ ตองโทษประหารชีวติ ชาวพยูนับถือพระพุทธศาสนานิกายเถรวาท เด็ก ๆ ไดรับการศึกษาที่วัด
ตั้งแตอ ายุ 7 ขวบจนถึง 20 ป
นครรฐั ของชาวพยไู มเ คยรวมตวั เปน อันหนึ่งอันเดียวกนั แตน ครรัฐขนาดใหญมกั มอี ทิ ธิพลเหนอื นครรฐั
ขนาดเล็ก ซ่ึงแสดงออกโดยการสงเคร่ืองบรรณาการใหนครรัฐท่ีมีอิทธิพลมากท่ีสุด ไดแก ศรีเกษตร ซ่ึงมี
หลกั ฐานเช่อื ไดว า เปนเมืองโบราณที่มีขนาดใหญท่ีสุดในสาธารณรัฐแหงสหภาพพมา ไมปรากฏหลักฐานวา
อาณาจกั รศรเี กษตรถกู สถาปนาขน้ึ เม่ือใด แตมีการกลาวถึงในพงศาวดารวามีการเปล่ียนราชวงศเกิดขึ้นในป
พุทธศกั ราช 637 ซ่งึ แสดงใหเหน็ วา อาณาจกั รศรีเกษตรตอ งไดรบั การสถาปนาขึ้นกอนหนานั้น มีความชัดเจน
วา อาณาจกั รศรีเกษตรถูกละท้ิงไปในปพุทธศักราช 1199 เพ่ืออพยพยายข้ึนไปสถาปนาเมืองหลวงใหมทาง
ตอนเหนือ แตยังไมทราบอยางแนชัดวาเมืองดังกลาวคือเมืองใด นักประวัติศาสตรบางทานเชื่อวาเมือง
ดังกลาวคือเมืองหะลินคยี อยางไรก็ตามเมืองดังกลาว ถูกรุกรานจากอาณาจักรนานเจาในราวพุทธศตวรรษ
ท่ี 15จากน้ันกไ็ มปรากฏหลักฐานกลาวถงึ ชาวพยูอกี เลย

51

อาณาจกั รพกุ าม
ชาวพมาเปนชนเผาจากทางตอนเหนือที่คอย ๆ อพยพแทรกซึมเขามาสั่งสมอิทธิพลในดินแดน
สาธารณรัฐแหง สหภาพพมา ทีละนอย กระทั่งปพุทธศักราช 1392 จึงมีหลักฐานถึงอาณาจักรอันทรงอํานาจ
ซ่งึ มีศนู ยก ลางอยูทีเ่ มอื ง “พุกาม” (Bagan) โดยไดเ ขามาแทนที่ภาวะสูญญากาศทางอํานาจภายหลังจากการ
เส่ือมสลายไปของอาณาจักรชาวพยู อาณาจักรของชาวพุกามแตแรกนั้นมิไดเติบโตข้ึนอยางเปนอันหน่ึง
อันเดียวกัน กระทงั่ ในรัชสมัยของพระเจาอโนรธา (พ.ศ. 1587 - 1620) พระองคจึงสามารถรวบรวมแผนดิน
พมาใหเปนอันหน่ึงอันเดียวกันสําเร็จ และเม่ือพระองคทรงตีเมืองทาตอนของชาวมอญไดในปพุทธศักราช
1600 อาณาจักรพุกามก็กลายเปนอาณาจักรที่เขมแข็งที่สุดในดินแดนพมา อาณาจักรพุกาม
มีความเขมแข็งเพิ่มมากขึ้นในรัชสมัยของพระเจากยันสิทธา (พ.ศ. 1624 - 1655) พระเจาอลองสิทธู
(พ.ศ. 1655 - 1710) ทําใหในชวงปลายพุทธศตวรรษที่ 17 ดินแดนในสุวรรณภูมิเกือบทั้งหมด
ถูกครอบครอง โดยอาณาจักรเพียงสองแหง คือ เขมร (เมืองพระนคร) และพุกาม
อาํ นาจของอาณาจักรพุกามคอย ๆ เส่ือมลง ดวยเหตุผลหลักสองประการ สวนหนึ่งจากการถูกเขา
ครอบงาํ โดยคณะสงฆผูมอี าํ นาจ และอกี สว นหน่ึงจากการรุกรานของจกั รวรรดิมองโกล ท่เี ขา มาทางตอนเหนือ
พระเจานราธิหบดี (ครองราชย พ.ศ. 1779 - 1830) ไดทรงนาํ ทัพสูยนู นานเพอื่ ยบั ยั้งการขยายอํานาจของมอง
โกล แตเม่ือพระองคแพสงครามในปพุทธศักราช 1820 ทัพของอาณาจักรพุกามก็ระส่ําระสายเกือบท้ังหมด
พระเจา นราธหิ บดถี กู พระราชโอรสปลงพระชนมใ นปพทุ ธศกั ราช 1830 กลายเปน ตวั เรงที่ทําใหอาณาจักรมอง
โกลตดั สนิ ใจรุกรานอาณาจักรพุกามในปเดียวกันนั้น ภายหลังสงครามครั้งนี้ อาณาจักรมองโกลก็สามารถ
เขาครอบครองดินแดนของอาณาจักรพุกามไดทั้งหมด ราชวงศพุกามสิ้นสุดลงเมื่อมองโกลไดแตงตั้ง
รัฐบาลหุนข้ึนบริหารดินแดนพมาในปพุทธศักราช 1832
องั วะและหงสาวดี
หลังจากการลมสลายของอาณาจกั รพกุ าม พมา ไดแ ตกแยกออกจากกนั อีกครั้ง ราชวงศอังวะ ซึง่ ไดรับ
อิทธิพลทางวัฒนธรรมจากอาณาจักรพุกามไดถูกสถาปนาขึ้นที่เมืองอังวะในปพุทธศักราช 1907 ศิลปะและ
วรรณกรรมของพกุ ามไดถกู ฟน ฟจู นยุคนี้กลายเปนยุคทองแหงวรรณกรรมของพมา แตเนื่องดวยอาณาเขต
ที่ยากตอการปองกันการรุกรานจากศัตรู เมืองอังวะจึงถูกชาวไทใหญเขาครอบครองไดในปพุทธศักราช
2070
สาํ หรับดินแดนทางใต ชาวมอญไดสถาปนาอาณาจักรของพวกตนขึ้นใหมอีกครั้งท่ีเมืองหงสาวดี
โดยกษัตรยิ ธรรมเจดยี  (ครองราชย พ.ศ. 1970 - 2035) เปน จดุ เร่ิมตน ยุคทองของมอญ ซ่ึงเปนศูนยกลางของ
พุทธศาสนานิกายเถรวาทและศูนยก ลางทางการคา ขนาดใหญใ นเวลาตอ มา
อาณาจักรตองอู
หลงั จากอาณาจักรพกุ ามถกู รุกรานจากไทใหญ ชาวอังวะไดอพยพลงมาสถาปนาอาณาจักรแหงใหม
โดยมีศูนยกลางที่เมืองตองอูภายใตการนําของพระเจามิงคยินโย ในปพุทธศักราช 2074 พระเจาตะเบง
ชะเวตี้ (ครองราชย พ.ศ. 2074 - 2093) ซ่ึงสามารถรวบรวมพมาเกือบท้ังหมดใหเปนอันหน่ึงอันเดียวกันได
อีกคร้งั

52

ในชวงระยะเวลาน้ี ไดมีการเปลี่ยนแปลงขนาดใหญเกิดขึ้นในภูมิภาค ชาวไทใหญมีกําลังเขมแข็ง
เปน อยางมากทางตอนเหนือ การเมอื งภายในอาณาจกั รอยุธยาเกดิ ความไมม่ันคง ในขณะทีโ่ ปรตุเกสไดเริ่มมี
อิทธิพลในเอเชียตะวันออกเฉียงใตและสามารถเขาครอบครองมะละกาได ในการเขามาของบรรดา
พอ คาชาวยุโรป พมากลายเปนศนู ยกลางทางการคา ทส่ี าํ คัญอกี ครง้ั หนง่ึ การทพี่ ระเจา ตะเบงชะเวต้ีไดยา ยเมือง
หลวงมาอยูที่เมืองหงสาวดี เหตุผลสวนหนึ่งก็เน่ืองดวยทําเลทางการคา พระเจาบุเรงนอง (ทรงครองราชย
พ.ศ. 2094 - 2124) ซ่ึงเปนพระเทวัน (พ่ีเขย) ของพระเจาตะเบงชะเวตี้ ไดเสด็จข้ึนครองราชยสืบตอจาก
พระเจาตะเบงชะเวตี้ และสามารถเขาครอบครองอาณาจักรตางๆ รายรอบได อาทิ มณีปุระ (พ.ศ. 2103)
อยุธยา (พ.ศ. 2112) การทําสงครามของพระองคทําใหพมามีอาณาเขตกวางใหญไพศาลท่ีสุด อยางไรก็ตาม
ทั้งมณีปุระและอยุธยาตา งกส็ ามารถประกาศตนเปนอสิ ระไดภ ายในเวลาตอ มาไมน าน

เมือ่ ตอ งเผชญิ กบั การกอกบฏจากเมอื งขึ้นหลายแหง ประกอบกบั การรกุ รานของโปรตเุ กส กษตั ริยแหง
ราชวงศตองอูจําเปน ตองถอนตัวจากการครอบครองดนิ แดนทางตอนใต โดยยายเมืองหลวงไปอยูที่เมืองอังวะ
พระเจา อะนอกะเพตลนุ (Anaukpetlun) พระนัดดาของพระเจา บเุ รงนอง สามารถรวบรวมแผนดินพมาใหเ ปน
อันหน่งึ อนั เดยี วกันอีกครั้งในพุทธศักราช 2156 พระองคตัดสินใจ ที่จะใชกําลังเขาตอตานการรุกรานของ
โปรตุเกส พระเจาธารุน (Thalun) ผูสืบทอดราชบัลลังกไดฟนฟูหลักธรรมศาสตรของอาณาจักรพุกามเกา
แตพระองคทรงใชเวลากับเร่ืองศาสนามากเกินไป จนละเลยท่ีจะใสใจตออาณาเขตทางตอนใต ทายที่สุด
หงสาวดีท่ไี ดร บั การสนับสนุนจากฝรัง่ เศสซ่ึงตง้ั มน่ั อยใู นอินเดยี ก็ไดทาํ การประกาศเอกราชจากอังวะ จากนั้น
อาณาจักรของชาวพมากค็ อยๆ ออนแอลงและลมสลายไปในปพทุ ธศักราช 2259 จากการรุกรานของชาวมอญ

ราชวงศอ ลองพญา
ราชวงศอลองพญา ไดร ับการสถาปนาขึ้นและสรางความเขมแข็งจนถึงขีดสุดไดภายในเวลาอันรวดเร็ว
อลองพญาซ่งึ เปน ผูนาํ ทไี่ ดรบั ความนยิ มจากชาวพมา ไดขับไลช าวมอญทีเ่ ขามาครอบครองดนิ แดนของชาวพมา
ไดในป พ.ศ. 2296 จากน้นั ก็สามารถเขา ยึดครองอาณาจักรมอญได อกี คร้ังในป พ.ศ. 2302 ทั้งยังสามารถกลบั
เขา ยดึ ครองกรงุ มณีปรุ ะ ไดใ นชว งเวลาเดยี วกนั พระองคสถาปนาใหเ มืองยา งกงุ เปน เมอื งหลวงในป พ.ศ. 2303
หลังจากเขา ยดึ ครองตะนาวศรี (Tenasserim) พระองคไดยาตราทัพเขารุกรานอยุธยา แตตองประสบความ
ลมเหลวเม่ือพระองคทรงสวรรคตในระหวางสงคราม พระเจาสินบูหชิน (Hsinbyushin , ครองราชย พ.ศ.
2306 - 2319) พระราชโอรส ไดนําทัพเขารุกรานอาณาจักรอยุธยาอีกคร้ังในป พ.ศ. 2309 และประสบ
ความสําเร็จในปถ ดั มา ในรัชสมัยนี้ แมจ ีนจะพยายามขยายอํานาจเขาสูด นิ แดนพมา แตพระองคก็สามารถยับย้ัง
การรุกรานของจีนไดทั้งสี่ครั้ง (ในชวงป พ.ศ. 2309 - 2312) ทําการขยายพรมแดนของจีนทางดานน้ี
ถูกยุติลง ในรัชสมัยของพระเจาโบดอ-พญา (Bodawpaya ครองราชย พ.ศ. 2324 - 2362) พระโอรส
อีกพระองคของพระเจา อลองพญา พมาตอ งสูญเสียอํานาจทีม่ ีเหนืออยธุ ยาไป แตก ส็ ามารถผนวกดนิ แดนยะไข
(Arakan) และตะนาวศรี (Tenasserim) เขา มาไวได ในชวงเดอื นมกราคมของป พ.ศ. 2366 ซ่ึงอยูในรัชสมัย
ของพระเจาบาคยีดอว (Bagyidaw) ขนุ นางชอื่ มหาพันธุละ (Maha Bandula) เขารกุ รานแควนอสั สมั ไดส ําเร็จ
ทาํ ใหพมาตอ งเผชิญหนา โดยตรงกับอังกฤษท่คี รอบครองอินเดียอยูในขณะน้นั

53

สงครามกับองั กฤษและการลมสลายของราชอาณาจักรพมา
สงครามระหวางพมาและอังกฤษครั้งท่ีหน่ึง (พ.ศ. 2367 2369) ยุติลงโดยอังกฤษเปนฝายไดรับ
ชยั ชนะ ฝายพมาจาํ ตองทาํ สนธสิ ัญญายนั ดาโบ (Yandaboo) กับอังกฤษ ทาํ ใหพ มาตองสูญเสียดินแดนอัสสัม
มณีปุระ ยะไข และตะนาวศรีไป ซึ่งอังกฤษก็เริ่มตนตักตวงทรัพยากรตาง ๆ ของพมา นับแตน้ัน เพื่อเปน
หลักประกันสําหรับวัตถุดิบทจี่ ะปอ นสูสงิ คโปร สรางความแคนเคืองใหก ับทางพมาเปนอยางมาก กษัตริยองค
ตอมาจึงทรงยกเลิกสนธิสัญญายันดาโบ และทําการโจมตีผลประโยชนของฝายอังกฤษ เปนตนเหตุใหเกิด
สงครามระหวางพมา และอังกฤษคร้งั ท่สี อง ซ่ึงก็จบลงโดยชัยชนะเปนของอังกฤษอีกคร้ัง หลังสิ้นสุดสงคราม
คร้ังนี้ อังกฤษไดผนวกหงสาวดีและพ้ืนท่ีใกลเคียงเขาไวกับตน โดยไดเรียกดินแดนดังกลาวเสียใหมวาพมา
ตอนใต สงครามครั้งนี้กอใหเกิดการปฏิวัติคร้ังใหญในพมา เร่ิมตนดวยการเขายึดอํานาจโดยพระเจามินดง
(Mindon Min) จากพระเจา ปะกนั (Pagin Min) ซงึ่ เปนพระเชษฐาตางพระชนนี พระเจา มินดงพยายามพฒั นา
ประเทศพมาเพือ่ ตอตา นการรุกรานของอังกฤษ พระองคไ ดส ถาปนากรุงมัณฑะเลย ซึ่งยากตอการรุกรานจาก
ภายนอก ข้ึนเปน เมอื งหลวงแหงใหม แตกย็ งั ไมเ พียงพอทจี่ ะหยุดยั้งการรกุ รานจากองั กฤษได
รัชสมัยตอมา พระเจาธีบอ (Thibow) ซึ่งเปนพระโอรสของพระเจามินดง ทรงมีบารมีไมพ อท่จี ะ
ควบคุมพระราชอาณาจักรได จึงทําใหเกิดความวุนวายไปทั่วในบริเวณชายแดน ในท่ีสุดพระองคไดตัดสิน
พระทยั ยกเลกิ สนธสิ ญั ญากับองั กฤษท่พี ระเจามินดงไดทรงกระทําไว และไดประกาศสงครามกับอังกฤษเปน
ครง้ั ทส่ี ามในปพ ุทธศักราช 2428 ผลของสงครามครง้ั นท้ี ําใหอ ังกฤษสามารถเขา ครอบครองดินแดนสาธารณรัฐ
แหง สหภาพพมาสว นทเี่ หลอื เอาไวไ ด
พมา ตกเปนอาณานคิ มขององั กฤษในป พ.ศ. 2429 และระยะกอนการเกิดสงครามโลกคร้ังท่ี 2 เล็กนอย
ญ่ีปุนไดเขามามีบทบาทในเอเชียตะวันออกเฉียงใต ตะขิ่นเปนกลุมนักศึกษาหนุมที่หัวรุนแรงมีอองซาน
นกั ชาตนิ ยิ ม และเปนผูนําของนักศึกษาในมหาวิทยาลัยยางกุง พวกเขาคิดวาญ่ีปุนจะสนับสนุนการประกาศ
อิสรภาพของพมา จากอังกฤษ แตเม่ือญ่ีปุนยึดครองพมาไดแลว กลับพยายามหนวงเหน่ียวมิใหพมาประกาศ
เอกราช
ดังน้ันอองซานไดกอต้ัง องคการสันนิบาตเสรีภาพแหงประชาชนตอตานฟาสซิสต (Anti-Fascist
Peoples Freedom League : AFPEL) เพอ่ื ตอตานญีป่ ุนอยางลบั ๆ และไดกลายเปน พรรคการเมอื งชื่อพรรค
AFPEL เม่อื ญปี่ นุ แพส งครามโลกครง้ั ท่ี 2 แลว พรรค AFPEL ไดเ จรจากบั องั กฤษโดยองั กฤษยืนยันท่ีจะใหพมา
มีอิสรภาพปกครองตนเองภายใตเครือจักรภพ และมีขาหลวงใหญอังกฤษประจําพมาชวยใหคําปรึกษา
แตพรรคการเมือง AFPEL ตอ งการเอกราชอยางสมบูรณ อังกฤษไดพยายามสนับบสนุนพรรคการเมืองอ่ืน ๆ
ขึ้นแขง อํานาจพรรค AFPEL ของอองซานแตไ มเปนผลสําเรจ็ จึงยนิ ยอมใหพ รรค AFPEL ขึน้ บรหิ ารประเทศ

54

อองซานมนี โยบายสรางความมน่ั คงทางเศรษฐกิจ
และตองการเจรจากับรัฐบาลองั กฤษโดยสนั ตวิ ิธี
จึงทําใหเกดิ ความขัดแยงกับฝา ยนยิ มคอมมวิ นิสตในพรรค
AFPEL อองซานและคณะรัฐมนตรอี กี 6 คน
จึงถูกลอบสังหาร เม่ือวันท่ี 19 กรกฎาคม พ.ศ. 2490
ขณะเดินทางออกจากทป่ี ระชมุ สภา ตอมาตะขิ้นนุหรืออูนุ
ไดข้ึนเปนนายกรัฐมนตรีแทนและมีการประกาศใช
รัฐธรรมนูญเม่ือวันที่ 17 ตุลาคม 2490 โดยอังกฤษได
มอบเอกราชใหแกพมาแตยังรักษาสิทธิทางการทหารไว
จนกระท่ังในวันที่ 4 มกราคม พ.ศ. 2491 อังกฤษจึงได
มอบเอกราชใหแ กพ มาอยา งสมบรู ณ

ปจ จุบนั ประเทศพมา ปกครองในคณะรฐั บาลทหารทีม่ าจากการเลอื กตั้ง และยงั มปี ญ หาการสูรบกนั ใน
ชนเผา นอยอยูตลอดเวลา

1.5 ประวตั ศิ าสตรสังเขปของประเทศอนิ โดนเี ซยี
อินโดนีเซีย (Indonesia) หรือชื่อทางการคือ สาธารณรัฐอินโดนีเซีย (Requblic of Indonesia)

เปนหมูเกาะที่ใหญที่สุดในโลก ตั้งอยูระหวางคาบสมุทรเอเชียตะวันออกเฉียงใตและทวีปออสเตรเลียและ
ระหวา งมหาสมุทรอินเดีย และแปซิฟก มีพรมแดนติดกับประเทศมาเลเซียบนเกาะบอรเนียว (อินโดนีเซีย :
กาลิมนั ตนั ), ประเทศปาปวนวิ กนิ ีบนเกาะนิวกนิ ี (อนิ โดนีเซีย : อเิ รียน) และประเทศติมอรตะวันออกบนเกาะ
ตมิ อร

อินโดนีเซยี ประกอบดว ยหมูเ กาะที่มีความเจริญรุง เรอื งมาชานาน แตตอมาตองตกอยูภายใตการ
ปกครองของเนเธอรแลนดอยูนานประมาณ 300 ป ในเดอื นมกราคม พ.ศ. 2485 ซึง่ เปน ชว งสงครามโลกครั้งท่ี
2 ญป่ี นุ บกุ อนิ โดนีเซยี และทาํ การขบั ไลเนเธอรแ ลนดเ จาอาณานิคมของอินโดนีเซียออกไปไดสําเร็จ จึงทําให
ผูนําอินโดนีเซียคนสําคัญ ๆ ในสมัยนั้นใหความรวมมือกับญี่ปุน แตไมไดใหความไววางใจกับญ่ีปุนมากนัก
เพราะมเี หตุเคลอื บแคลง คอื เมอ่ื มีผูร ักชาติชาวอินโดนีเซียจัดต้ังขบวนการตาง ๆ ขึ้นมา ญี่ปุนจะขอเขารวม
ควบคุมและดาํ เนินงานดวย

เมื่อญี่ปนุ แพสงครามและประกาศยอมจํานนตอฝายพันธมิตร อินโดนีเซียไดถือโอกาสประกาศ
เอกราชในวันท่ี 17 สิงหาคม พ.ศ. 2488 แตเนเธอรแลนดเจาอาณานิคมเดิมไมยอมรับการประกาศเอกราช
ของอนิ โดนเี ซยี จึงยกกองทพั เขาปราบปราม ผลจากการสูรบปรากฏวาเนเธอรแลนด ไมสามารถปราบปราม
กองทัพของชาวอินโดนีเซียได อังกฤษซ่ึงเปนพันธมิตรกับเนเธอรแลนดจึงเขามาชวยไกลเกล่ีย เพื่อใหยุติ
ความขัดแยงกนั โดยใหท้ังสองฝายลงนามในขอตกลงลิงกัดยาติ (Linggadjati Agreement) เมื่อ พ.ศ. 2489
โดยเนเธอรแ ลนดยอมรับอาํ นาจของรัฐบาลอินโดนเี ซียในเกาะชวาและ สุมาตรา ตอ มาภายหลังเนเธอรแลนด
ไดล ะเมิดขอ ตกลง โดยไดนาํ ทหารเขา โจมตอี ินโดนเี ซยี ทาํ ใหประเทศอ่ืนๆ เชน ออสเตรเลียและอินเดีย ไดยื่น
เรื่องใหคณะมนตรีความมั่นคงแหงสหประชาชาติ เขาจัดการ สหประชาชาติไดเขาระงับขอพิพาท โดยต้ัง

55

คณะกรรมการประกอบดวย ออสเตรเลีย เบลเยียม และสหรัฐอเมริกา เพือ่ ทาํ หนาที่ไกลเกล่ียประนีประนอม
และไดเ รียกรอ งใหม ีการหยดุ ยิง แตเ นเธอรแลนดไดเขาจับกุมผูนําคนสําคัญของอินโดนีเซีย คือ ซูการโนและ
ฮตั ตาไปกักขงั ตอ มาทหารอนิ โดนีเซียนาํ ตวั ผูนําทัง้ สองออกมาได ในระยะนี้ทุกประเทศท่ัวโลกตางตําหนิการ
กระทําของเนเธอรแลนดอยางยิ่ง และคณะมนตรีความม่ันคงไดกดดันใหเนเธอรแลนดมอบเอกราช
แกอนิ โดนเี ซยี

ในวันท่ี 27 ธันวาคม พ.ศ. 2492 อินโดนีเซียไดรับเอกราช และปกครองระบบประชาธิปไตยมี
ประธานาธิบดีเปนประมุขของประเทศแตความยุงยากยังคงมีอยู เนื่องจากเนเธอรแลนดไมยินยอมใหรวม
ดนิ แดนอเิ รียนตะวันตกเขากับอินโดนีเซีย ทั้งสองฝายจึงตางเตรียมการจะสูรบกันอีก ผลท่ีสุดเนเธอรแลนด
ก็ยอมโอนอํานาจใหสหประชาชาติควบคุมดูแลดินแดนอิเรียนตะวันตก และใหชาวอิเรียนตะวันตกแสดง
ประชามติวา จะรวมกบั อินโดนีเซยี หรอื ไม ผลการออกเสียงประชามติ ปรากฏวาชาวอิเรียนตะวันตกสวนใหญ
ตองการรวมกับอินโดนีเซีย สหประชาชาติจึงโอนอิเรียนตะวันตกใหอยูในความปกครองของอินโดนีเซีย
เม่อื เดอื นพฤษภาคม พ.ศ. 2506

1.6 ประวตั ศิ าสตรสงั เขปของประเทศฟลปิ ปนส
ฟลิปปนส (the Philippines) หรือชื่อทางการคือ สาธารณรัฐฟลิปปนส (Republic of the

Philippines) เปนประเทศทป่ี ระกอบดวยเกาะจํานวน 7,107 เกาะต้ังอยูในมหาสมุทรแปซิฟก หางจากเอเชีย
แผน ดินใหญทางตะวนั ออกเฉยี งใต ประมาณ 100 กม. และมีลักษณะพเิ ศษคือ เปนประเทศเพียงหนึ่งเดียวที่มี
พรมแดนทางทะเลที่ติดตอระหวางกันยาวมากที่สุดในโลก นิวสเปน (พ.ศ. 2064 - 2441) และสหรัฐอเมริกา
(พ.ศ. 2441 - 2489) ไดครองฟลิปปนสเปนอาณานิคมเปนเวลา 4 ศตวรรษ และเปนสองอิทธิพลใหญที่สุดตอ
วัฒนธรรมของฟลปิ ปน ส

ฟลิปปนสเปนชาติเดียวในเอเชียท่ีประชากรสวนใหญนับถือศาสนาคริสต และเปนหนึ่งในชาติ
ทไ่ี ดรับอิทธพิ ลจากตะวนั ตกมากทสี่ ดุ เปน การผสมผสานกันระหวางตะวันตกและตะวันออกท่ีเปนเอกลักษณ
เฉพาะ อารโ นลด โจเซฟ ทอยนบี (Arnold Joseph Toynbee) นักประวัติศาสตรชาวอังกฤษ ไดกลาวไวในงาน
ของเขาวา ประเทศฟลปิ ปน สเ ปนประเทศลาตินอเมรกิ าท่ีถูกพัดพาไปยงั ตะวันออก โดยคล่นื ทะเลยกั ษ

หลกั ฐานทางโบราณคดแี ละโบราณชีววทิ ยาบง บอกวามีมนษุ ยโฮโมเซเปยนส เคยอาศยั อยใู นเกาะ
ปาลาวันตั้งแตประมาณ 50,000 ปกอน ชนเผาท่ีพูดภาษาในตระกูลออสโตรนีเซียไดเขามาต้ังรกราก
ในฟลิปปนส และจัดตั้งเสนทางเครือขายการคากับเอเชียอาคเนยสวนที่เหลือทั้งหมดต้ังแต 5,000 ป
กอ นครสิ ตกาลภาษาที่ชาวฟล ปิ ปนสใชพ ูดคอื ภาษาตากาลอ็ ค

เฟอรดินันด มาเจลลัน มาถึงหมูเกาะฟลิปปนสในป ค.ศ. 1521 (พ.ศ. 2064) มีเกล โลเปซ
เดเลกัสป มาถงึ ฟลปิ ปนสในป ค.ศ. 1565 (พ.ศ. 2108) และต้งั ชมุ ชนชาวสเปนข้นึ ซงึ่ นําไปสูการตง้ั อาณานิคม
ในเวลาตอ มา หลงั จากนนั้ นกั บวชศาสนาครสิ ตน ิกายโรมันคาทอลิกไดทําให ชาวเกาะทั้งหมดใหหันมานับถือ
ศาสนาคริสต ในชวง 300 ปนับจากน้ัน กองทัพสเปนไดตอสูกับเหตุการณกบฏตาง ๆ มากมาย ทั้งจากชน
พื้นเมอื งและจากชาตอิ ่นื ท่พี ยายามเขามาครอบครองอาณานิคม ซงึ่ ไดแก อังกฤษ จนี ฮอลันดา ฝร่ังเศส ญี่ปุน
และโปรตุเกส สเปน สูญเสียไปมากท่ีสุดในชวงที่อังกฤษเขาครอบครองเมืองหลวงเปนการช่ัวคราวในชวง

56

สงครามเจ็ดป (Seven Years’ War) หมูเกาะฟลิปปนสอยูใตการปกครองของสเปนในฐานะอาณานิคมของ
สเปนใหม (New Spain) นับตั้งแตป ค.ศ. 1565 (พ.ศ. 2108) ถึงป ค.ศ. 1821 (พ.ศ. 2364) และนับจากนั้น
ฟลิปปนสก็อยูใตการปกครองของสเปนโดยตรง การเดินเรือมะนิลาแกลเลียน (Manial Galleon)
จากฟล ิปปนสไ ปเม็กซิโก เริ่มตนข้ึนในชวงปลายศตวรรษท่ี 16 และหมูเกาะฟลิปปนสเปดตัวเองเขาสูการคา
โลกในป ค.ศ. 1834 ปจจุบันประเทศฟลิปปนสปกครองดวยระบบประชาธิปไตยมีประธานาธิบดีเปนผูนํา
ประเทศ

1.7 ประวตั ิศาสตรสังเขปของประเทศญี่ปุน
ญี่ปุน (Nihon/Nippon นิฮง/นิปปง) มีช่ือทางการคือ ประเทศญี่ปุน (Nihon-koku/Nippon-

koku-นิฮงโกะกุ/นิปปงโกะกุ) เปนประเทศหมูเกาะในภูมิภาคเอเชียตะวันออก ตั้งอยูในมหาสมุทรแปซิฟก
ทางตะวนั ตกติดกบั คาบสมุทรเกาหลี และสาธารณรฐั ประชาชนจนี โดยมที ะเลญ่ปี ุนก้ัน สวนทางทิศเหนือ ติดกับ
ประเทศรสั เซยี มีทะเลโอค็อตสก เปนเสนแบงแดน ตัวอกั ษรคนั จิของช่อื ญีป่ ุน แปลวาถ่ินกาํ เนดิ ของดวงอาทติ ย
จงึ ทําใหบ างครง้ั ถกู เรยี กวา ดินแดนแหงอาทิตยอุทยั

ญ่ีปนุ มีเนอื้ ทก่ี วา 377,835 ตารางกิโลเมตร นบั เปนอนั ดบั ที่ 62 ของโลกหมูเกาะญีป่ ุน ประกอบ
ไปดวยเกาะนอยใหญกวา 3,000 เกาะ เกาะท่ีใหญที่สุดก็คือเกาะฮนชู ฮกไกโด คิวชู และชิโกกุ ตามลําดับ
เกาะของญี่ปนุ สว นมากจะเปน หมูเกาะภเู ขา ซงึ่ ในน้นั มจี าํ นวนหน่งึ เปน ภูเขาไฟ เชนภเู ขาไฟฟูจิ ภูเขาที่สูงที่สุด
ในประเทศ เปนตน ประชากรของญ่ีปุนนั้นมีมากเปนอันดับท่ี 10 ของโลก คือ ประมาณ 128 ลานคน
เมืองหลวงของญี่ปุนคือกรุงโตเกียว ซ่ึงถารวมบริเวณปริมณฑลเขาไปดว ยแลว จะกลายเปน เขตเมืองท่ีใหญ
ทสี่ ุดในโลกที่มปี ระชากรอยูอาศัยมากกวา 30 ลา นคน

สันนิษฐานวามนุษยมาอาศยั ในญป่ี นุ คร้งั แรกต้งั แตย ุคหนิ เกา การกลา วถงึ ญี่ปุน คร้ังแรกปรากฏขน้ึ
ในบันทึกของราชสํานักจีนต้ังแตคริสตศตวรรษท่ี1 ญี่ปุนไดรับอิทธิพลจากจีนในหลายดาน เชน ภาษา
การปกครองและวฒั นธรรม แตในขณะเดยี วกันกม็ ีการปรบั เปล่ียนใหเ ปน เอกลักษณของตนเองจึงทําใหญ ่ปี ุน
มีวฒั นธรรมที่โดดเดน มาจนปจ จุบัน อกี หลายศตวรรษตอ มา ญีป่ ุน ก็รับเอาเทคโนโลยีตะวนั ตกและนาํ มาพฒั นา
ประเทศจนกลายเปนประเทศทก่ี าวหนาและมีอิทธิพลมากท่ีสุดในเอเชียตะวันออก หลังจากแพสงครามโลก
ครัง้ ทสี่ อง ญ่ีปุน ก็มีการเปล่ียนแปลงทางการปกครองโดยการใชรฐั ธรรมนูญใหมใ น พ.ศ. 2490

ญ่ปี ุน เปน ประเทศผูนําทางเศรษฐกจิ โดยมีจีดีพีสูงเปนอันดับสองของโลก ญ่ีปุนเปนสมาชิกของ
สหประชาชาติ จี 8 โออซี ีดี และเอเปค และมีความต่ืนตัวที่จะมีสวนรวมในการแกไขปญหาของตางประเทศ
ญ่ีปุนมีมาตรฐานความเปนอยทู ีด่ ี และยังเปน ผนู าํ ทางเทคโนโลยีเครอ่ื งจกั รและเครอ่ื งยนต

ประวตั ศิ าสตรญ ่ปี ุน เรม่ิ ตนดวย ยุคยะโยอิ เริ่มเมื่อประมาณ 300 ปกอน คริสตศักราช เปนยุคท่ี
ผูคนเร่ิมเรียนรูวิธีการปลูกขาว การตีโลหะ ซ่ึงไดรับความรูมาจากผูอพยพชาวจีนแผนดินใหญ การกลาวถึง
ญปี่ ุน ครง้ั แรกปรากฏขึน้ ในบนั ทึกของราชสาํ นักจีนสมัยราชวงศฮ่ัน โฮวฮั่นชู ในป 57 กอนคริสตกาล ซึ่งเรียก
ชาวญ่ปี ุนวา วะ ในชว งพุทธศตวรรษที่ 8 อาณาจกั รที่ทรงอํานาจมากที่สุดในญ่ีปุนคือ ยะมะไทโคะกุ ปกครอง
โดยราชินฮี มิ ิโกะ ซงึ่ เคยสง คณะทตู ไปยังประเทศจนี ผานทางเกาหลดี วย

57

ยคุ โดะฮง ซงึ่ ตัง้ ชอ่ื ตามสสุ านทีน่ ยิ มสรา งข้ึนกนั ในยุคดงั กลาวเร่มิ ตนต้ังแตป ระมาณ พุทธศตวรรษ
ที่ 9 จนถงึ 12 เปน ยคุ ที่ญ่ีปุนเร่มิ มกี ารปกครองแบบราชวงศ ซ่ึงศูนยกลางการปกครองนั้นอยูบริเวณเขตคันไซ
ในยุคนพ้ี ระพุทธศาสนาไดเขามาจากคาบสมุทรเกาหลสี ูหมเู กาะญป่ี ุนไดรับอิทธิพลมาจากจีนเปนหลัก เจาชาย
โชโตะกุทรงสง คณะราชทูตไปเจรญิ สัมพันธไมตรกี ับจีน ญป่ี ุนจงึ ไดรบั นวัตกรรมใหม ๆ จากจนี นอกจากน้ยี งั ทรง
ตรารฐั ธรรมนญู สบิ เจด็ มาตรา ซง่ึ เปนกฎหมายญ่ีปุนฉบับแรกอีกดวย และในท่ีสุดพระพุทธศาสนาก็ไดรับการ
ยอมรับมากขึ้นต้ังแตส มยั อะซกึ ะ ซง่ึ ต้ังช่อื ตามสสุ านที่นยิ มสรา งขึ้นกันในยุคดงั กลาวเริ่มตน ต้ังแตประมาณพุทธ-
ศตวรรษท่ี 9 - 12 เปน ยคุ ท่ญี ่ปี นุ เริ่มมีการปกครองแบบราชวงศ ซึ่งศูนยกลางการปกครองน้ันอยูบริเวณเขต
คันไซ ในยุคนี้พระพุทธศาสนาไดเขามาจากคาบสมุทรเกาหลสี หู มูเ กาะญีป่ นุ แตพระพุทธรปู และพุทธศาสนา
ในประเทศญี่ปุนหลังจากนั้นไดรับอิทธิพลจากจีนเปนหลัก เจาชายโชโตะกุทรงสงคณะราชทูตไปเจริญ
สัมพนั ธไมตรกี บั จนี ญป่ี ุน จึงไดร บั นวัตกรรมใหมๆ จากแผนดินใหญมาเปนจํานวนมาก นอกจากนี้ยังทรงตรา
รฐั ธรรมนูญสิบเจด็ มาตรา ซึ่งเปน กฎหมายญ่ปี นุ ฉบับแรกอกี ดว ยและในทีส่ ดุ พระพทุ ธศาสนากไ็ ดรบั การยอมรบั
มากขึน้ ตง้ั แตสมัยอะซกึ ะ

ยุคนะระ (พ.ศ. 1253 - 1337) เปนยุคแรกที่มีการกอตัวเปนอาณาจักรท่ีเขมแข็ง มีการปกครองอยางมี
ระบบใหเห็นไดอยางชัดเจน โดยการนําระบอบการปกครองมาจากจีนแผนดินใหญ ศูนยกลางการปกครอง
ในขณะน้ันก็คือเฮโจเคียวหรือจังหวัดนะระในปจจุบัน ในยุคนะระเริ่มพบการเขียนวรรณกรรม เชน โคจิกิ
(พ.ศ.1255) และนิฮงโชะกิ (พ.ศ. 1263) เมืองหลวงถูกยายไปที่นะงะโอกะเกียว เปนชวงเวลาสั้น ๆ และถูก
ยา ยอกี ครั้งไปยงั เฮอังเกียว ซึง่ เปน จดุ เริ่มตน ของยคุ เฮอัง

ระหวาง พ.ศ. 1337 จนถึง พ.ศ. 1728 ซึ่งเปนยุคเฮอังน้ัน ถือไดวาเปนยุคทองของญ่ีปุน
เน่ืองจากเปนยุคสมัยที่วัฒนธรรมของญ่ีปุนเองเร่ิมพัฒนาข้ึน ส่ิงท่ีเห็นไดอยางชัดมากที่สุด คือการประดิษฐ
ตวั อักษร ฮิรางานะ ซึง่ ทาํ ใหเ กดิ วรรณกรรมทแ่ี ตงโดยตวั อกั ษรนีเ้ ปน จาํ นวนมาก เชน ในชวงกลางพุทธศตวรรษที่
16 ไดมีการแตงนวนิยายเร่ืองนิทานเกนจิขึ้น ซึ่งเปนนิยายที่บรรยายเก่ียวกับการใชชีวิต การปกครองของ
ตระกูลฟุจิวาระ และบทกลอนท่ีถูกใชเปนเน้ือเพลงของเพลงชาติญี่ปุน คิมิงะโยะ ก็ถูกแตงข้ึนในชวงน้ี
เชนเดียวกัน

ยุคศักดินา ญป่ี ุน เรมิ่ ตนจากการที่ผูปกครองทางการทหารเร่ิมมีอํานาจข้ึน พ.ศ.1728 หลังจาก
การพา ยแพข องตระกลู ไทระ มนิ ะโมะโตะ โนะ โยะรโิ ตะโมะ ไดแ ตง ตั้งตนเองเปน โชกนุ และสรางรัฐบาลทหาร
ในเมืองคะมะกุระ ซ่ึงเปนจุดเริ่มตนของยุคคะมะกุระ ซึ่งมีการปกครองแบบศักดินา แตรัฐบาลคามากุระ
กไ็ มส ามารถปกครองท้งั ประเทศได เพราะพวกราชวงศยังคงมีอาํ นาจอยูในเขตตะวันตก หลังจากการเสียชีวิต
ของโชกนุ โยรโิ ตโมะ ตระกูลโฮโจ ไดก าวขึน้ มาเปน ผูสาํ เรจ็ ราชการใหโชกุน รัฐบาลคะมะกุระสามารถตอตาน
การรกุ รานของจักรวรรดิมองโกลใน พ.ศ. 1817 และ พ.ศ. 1824 โดยไดรับความชวยเหลือจากพายุกามิกาเซ
ซ่ึงทําใหก องทัพมองโกลประสบความเสียหายมาก

อยา งไรก็ตาม รฐั บาลคะมะกรุ ะกอ็ อนแอลงจากสงครามคร้ังน้ี จนในทีส่ ดุ ตองสญู เสยี อํานาจใหแ ก
จกั รพรรดโิ กไดโกะ ผูซึ่งพายแพตออะชิกะงะ ทากาอุจิ ในเวลาตอมาไมนานอาชิกางะ ทากาอุจิ ยายรัฐบาล
ไปตั้งไวท่ีมิโรมะจิ จังหวัดเกียวโต จึงไดชื่อวายุคมุโรมะจิ ในชวงกลางพุทธศตวรรษที่ 20 อํานาจของโชกุน

58

เริ่มเสอื่ มลงและเกดิ สงครามกลางเมืองขนึ้ เพราะบรรดาเจาครองแควนตางทําการสูรบเพื่อแยงชิงความเปน
ใหญ ซงึ่ ทําใหญ่ปี นุ เขาสยู ุคสงครามทเ่ี รียกวายคุ เซงโงกุ

ในระหวางพุทธศตวรรษท่ี 21 มีพอคา และมิชชนั นารีจากโปรตุเกสเดนิ ทางมาถงึ ญปี่ ุนเปน ครง้ั แรก
และเร่ิมการคาขายและแลกเปล่ียนวัฒนธรรมระหวา งญปี่ ุน กับโลกตะวนั ตก

สงครามดํารงอยูหลายสิบปจนโอะดะ โนบุนากะเอาชนะเจาครองแควนอ่ืนหลายคน โดยใช
เทคโนโลยีและอาวุธของยุโรปและเกือบจะรวมประเทศญ่ีปุนใหเปนปกแผนไดแลวเม่ือเขาถูกลอบสังหาร
ใน พ.ศ. 2125 โทพโยะโตะมิ ฮิเดะโยะชิ ผูสบื ทอดเจตนารมณตอมาสามารถปราบปรามบานเมอื งใหส งบลงได
ใน พ.ศ. 2133 ฮิเดะโยะชิรุกรานคาบสมุทรเกาหลีถึง 2 คร้ัง แตก็ไมประสบความสําเร็จ จนเม่ือเขาเสียชีวิต
ลงใน พ.ศ. 2141 ญ่ีปนุ กถ็ อนทพั

หลังจากฮิเดะโยะชิเสียชีวิต โทะกุงะวะ อิเอะยะซุ แตงต้ังตนเองขึ้นเปนผูสําเร็จราชการใหแก
ลูกชายของฮิเดะโยะชิ โทพโยะโตะมิ ฮิเดะโยะริ เพื่อที่จะไดอํานาจทางการเมืองและการทหาร อิเอะยะซุ
เอาชนะไดเมียวตาง ๆ ไดในสงครามเซะกิงะฮะระ ใน พ.ศ. 2143 จึงข้ึนเปนโชกุนใน พ.ศ. 2146 และกอต้ัง
รัฐบาลใหมที่เมืองเอะโดะ ยุคเอะโดะจึงเร่ิมตนข้ึน รัฐบาลใชวิธีหลายอยาง เชน บุเกโชฮัตโต เพ่ือควบคุม
ไดเมียวทง้ั หลาย ในปพ.ศ. 2182 รฐั บาลเริ่มนโยบายปด ประเทศและใชนโยบายนี้อยางไมเขมงวดนัก ตอเนื่องถึง
ประมาณสองรอยหาสิบป ในระหวางน้ีญ่ีปุนศึกษาเทคโนโลยีตะวันตกผานการติดตอกับชาวดัตชที่สามารถ
เขามาท่ีเกาะเดจมิ ะ (ในจังหวดั นะงะซะกิ) เทาน้นั ความสงบสขุ จากการปด ประเทศเปนเวลานานทําใหชนท่ีอยู
ใตอ ํานาจปกครองอยา งเชน ชาวเมืองไดม โี อกาสทจี่ ะประดิษฐสิ่งใหมๆ ข้ึนมาในทางของตนเอง ในยุคเอะโดะน้ี
ยงั มีการเริ่มตน การใหศึกษาประชาชนเกีย่ วกับประเทศญป่ี ุนอีกดวย

แตญี่ปุนก็ถูกกดดันจากประเทศตะวันตกใหเปดประเทศอีกครั้ง ในวันที่ 31 มีนาคม พ.ศ.
2394 นาวาเอก (พิเศษ) แมทธวิ เพอรร่ี และเรอื ดําน้าํ ของกองทัพเรือสหรัฐอเมริกาบุกมาถึงญี่ปุน เพ่ือบังคับ
ใหเ ปด ประเทศดวยสนธสิ ัญญาสมั พนั ธไมตรีกับประเทศสหรัฐอเมริกา หลังจากน้ันญ่ีปุนก็ตองทําสนธิสัญญา
แบบเดียวกนั กับประเทศตะวันตกอ่ืน ๆ ซึ่งสนธิสัญญาเหลานี้ทําใหญี่ปุนประสบปญหาท้ังทางเศรษฐกิจและ
การเมือง เพราะการเปด ประเทศและใหส ทิ ธพิ ิเศษกับชาวตางชาตทิ าํ ใหช าวญป่ี ุนจาํ นวนมากไมพอใจตอ รฐั บาล
เอะโดะ และเกดิ กระแสเรยี กรองใหค นื อาํ นาจอธิปไตยแกองคจักรพรรดิ (ซ่ึงมักเรียกวาการปฏิรูปเมจิ) จนใน
ทส่ี ดุ รัฐบาลเอะโดะก็หมดอํานาจลง

ในยุคเมจิ รัฐบาลใหมภายใตการปกครองของสมเด็จพระจักรพรรดิเมจิไดยายฐานอํานาจของ
องคจกั รพรรดมิ ายงั เอะโดะ และเปลี่ยนช่ือเมืองหลวงจากเอะโดะเปนโตเกียว มีการเปล่ียนแปลงระบบการ
ปกครองตามแบบตะวนั ตก เชน บงั คบั ใชรัฐธรรมนูญใน พ.ศ. 2443 และกอตั้งสภานิติบัญญัติแหงชาติโดยใช
ระบบสองสภา นอกจากน้ี จักรวรรดญิ ่ีปนุ ยังสนบั สนุนการรบั เอาวิทยาการจากประเทศตะวันตก และทําใหมี
ความกาวหนาทางอุตสาหกรรมเปนอยางมาก จักรวรรดิญี่ปุนเริ่มมีความขัดแยงทางทหารกับประเทศ
ขางเคียงเม่ือพยายามขยายอาณาเขต หลังจากที่ไดชัยชนะในสงครามจีน - ญ่ีปุน ครั้งที่หนึ่ง (พ.ศ. 2437
- 2438) และสงครามรัสเซีย - ญ่ีปุน (พ.ศ. 2447 - 2448) ญ่ีปุนก็ไดอ าํ นาจปกครองไตห วนั เกาหลี และตอน
ใตของเกาะซาคาลิน

59

ญ่ีปุน ยอมแพส งครามโลกครั้งที่ 2

สงครามโลกครั้งที่หนึ่งทําใหญ ป่ี ุนซึ่งอยูฝา ยไตรภาคี ผูชนะสามารถขยายอํานาจและอาณาเขต
ตอไปอีก ญ่ีปุนดําเนินนโยบายขยายดินแดนตอไป โดยการครอบครองแมนจูเรียใน พ.ศ. 2474 และเมื่อ
ถูกนานาชาติประณามในการครอบครองดินแดนนี้ ญี่ปุนก็ลาออกจากสันนิบาตชาติในสองปตอมา ในป 1936
ญี่ปุนลงนามในสนธสิ ัญญาตอตานองคการคอมมิวนิสตสากลกับนาซีเยอรมนี และเขารวมกับฝายอักษะในป
1941

ในยคุ สงครามโลกครงั้ ทีส่ อง ญป่ี นุ ไดเ สริมสรางอํานาจทางการทหารใหเขมแข็งย่ิงข้ึน หลังจาก
ญป่ี นุ ถูกกีดกันทางการคาจากสหรฐั อเมรกิ า ตอมาจงึ ไดเ ปด ฉากสงครามในแถบเอเชียแปซฟิ ก (ซงึ่ รจู ักกันทั่วไป
ในช่ือ สงครามมหาเอเชียบูรพา) ในวันที่ 7 ธันวาคม พ.ศ. 2484 โดยการโจมตีฐานทัพเรือสหรัฐอเมริกา
ท่ีอาวเพิรลและการยาตราทัพเขามายังเอเชียตะวันออกเฉียงใต ซึ่งสวนใหญเปนดินแดนอาณานิคมของ
สหรัฐอเมริกา สหราชอาณาจกั รและเนเธอรแ ลนด ตลอดสงครามครง้ั น้ัน ญ่ปี ุนสามารถยดึ ครองประเทศตาง ๆ
ในเอเชียตะวันออกเฉียงใตไดท้ังหมด แตหลังจากญี่ปุนพายแพใหแกสหรัฐอเมริกาในการรบทางนํ้า
ในมหาสมุทรแปซิฟกหลังจากยุทธนาวีแหงมิดเวย (พ.ศ. 2485) ญี่ปุนก็ตกเปนฝายเสียเปรียบมากข้ึนเร่ือย ๆ
แตก ย็ งั ไมยอมแพแ กฝา ยสมั พันธมติ รโดยงาย เมื่อตองเผชิญหนากับระเบิดปรมาณูของสหรัฐอเมริกา ซึ่งถูกทิ้ง
ทเี่ มืองฮโิ รชมิ าและนางาซากิ (ในวนั ที่ 6 และ 9 สิงหาคม พ.ศ. 2488 ตามลําดบั ) และการรุกรานของสหภาพ
โซเวยี ต (วันที่ 8 สงิ หาคม พ.ศ. 2488) ญี่ปนุ จึงประกาศยอมแพอยางไมม ีเงอ่ื นไขในวนั ที่ 15 สิงหาคม ปเ ดียวกัน
สงครามทําใหญ ่ปี นุ ตองสูญเสียพลเมืองนับลานคนและทําใหอุตสาหกรรมและโครงสรางพ้ืนฐานของประเทศ
เสยี หายอยางหนัก ฝายสัมพันธมติ รซง่ึ นาํ โดยสหรัฐอเมริกาไดสงพลเอกดักลาส แมกอารเธอรเขามาควบคุม
ญี่ปุน ตัง้ แตหลงั สงครามจบ

ใน ป พ.ศ. 2490 ญ่ีปุนเร่ิมใชรัฐธรรมนูญฉบับใหมซ่ึงเนนเร่ืองประชาธิปไตยอิสระการควบคุม
ญ่ปี ุนของฝา ยสัมพันธมติ รส้ินสุดเม่ือมีการลงนามในสนธิสัญญาซานฟรานซิสโกใน พ.ศ. 2499 และญ่ีปุนไดเปน

60

สมาชิกสหประชาชาติในป 1956 หลังจากสงครามญป่ี ุนสามารถพฒั นาทางเศรษฐกจิ ดว ยอตั ราการเจรญิ เติบโต
ท่ีสงู มากจนกลายเปนประเทศทม่ี เี ศรษฐกจิ ใหญเปนอนั ดบั สองของโลก

บรรยากาศในตอนกลางคืนและ อาคารโตเกยี วทาวเวอร ประเทศญป่ี นุ

ประเทศญ่ีปุนปกครองดวยระบอบประชาธิปไตยแบบเสรีภายใตรัฐธรรมนูญ โดยมีสมเด็จ
พระจักรพรรดทิ รงเปนประมขุ แตพ ระจกั รพรรดิไมม พี ระราชอาํ นาจในการบรหิ ารประเทศ โดยมีบัญญัติไวใน
รฐั ธรรมนญู แหงญ่ปี นุ วา สญั ลกั ษณแหง รฐั และความสามัคคีของชนในรัฐ อํานาจการปกครองสวนใหญต กอยกู ับ
นายกรัฐมนตรีและสมาชิกอื่น ๆ ในสภานิติบัญญัติแหงชาติ อํานาจอธิปไตยน้ันเปนของชาวญ่ีปุน
พระจกั รพรรดทิ รงทําหนา ทเ่ี ปน ประมขุ แหงรัฐในพธิ ีการทางการทูต พระองคปจจุบันคือ จักรพรรดิอะกิฮิโตะ
สว นรชั ทายาทคือมกุฎราชกมุ ารนะรฮุ ิโตะ

องคกรนิติบัญญัติของญ่ีปุน คือ สภานิติบัญญัติแหงชาติ หรือท่ีเรียก “ไดเอ็ต” เปนระบบสองสภา
ประกอบดวย สภาผูแทนราษฎร (อังกฤษ : House of Representatives) เปนสภาลาง มีสมาชิกสี่รอยแปดสิบ
คนซงึ่ มวี าระดาํ รงตําแหนง สป่ี  และ มนตรีสภา (องั กฤษ : House of Councillors) เปน สภาสูง มีสมาชิกสอง
รอยสี่สบิ สองคนซ่งึ มีวาระดาํ รงตาํ แหนงหกป โดยมีการเลือกตั้งสมาชิกมนตรีสภาจํานวนคร่ึงหน่ึงสลับกันไป
ทกุ สามป สมาชกิ ของสภาท้งั สองมาจากการเลือกตั้งทั่วประเทศ สวนผูมีสิทธิเลือกต้ังน้ันมีอายุยี่สิบปบริบูรณ
เปน ตนไป พรรคเสรีประชาธิปไตยเปน พรรครัฐบาลมาโดยตลอดต้งั แตกอต้ังพรรคใน พ.ศ. 2498 ยกเวน ชวงส้ัน ๆ
ใน พ.ศ. 2536 ทเี่ กิดรฐั บาลผสมของพรรคฝา ยคาน ทั้งนีแ้ กนนาํ ฝา ยคา นคือพรรคประชาธิปไตยญ่ีปนุ

61

สําหรับอํานาจบริหารนั้น พระจักรพรรดิทรงแตงต้ังนายกรัฐมนตรีจากสมาชิกสภาผูแทนราษฎร
ที่ไดรับเลือก โดยสมาชิกดวยกันเองใหเปนหัวหนารัฐบาล นายกรัฐมนตรีมีอํานาจแตงต้ังรัฐมนตรีและให
รัฐมนตรีพน จากตาํ แหนง

นโยบายตางประเทศและการทหาร
ญี่ปุนรักษาความสัมพันธทางเศรษฐกิจและทางทหารกับสหรัฐอเมริกาซ่ึงเปนพันธมิตรหลัก โดยมี
ความรวมมอื ทางความมัน่ คงระหวา งสหรัฐอเมรกิ าและญี่ปุนเปนเสาหลักของนโยบายตางประเทศ ญ่ีปุนเปน
สมาชกิ ของสหประชาชาติตั้งแตป 1956 ไดเปน สมาชิกไมถาวรของคณะมนตรีความม่ันคงแหงสหประชาชาติ
รวม 9 คร้ัง (ลา สุดเม่อื ป 2005 - 2006) และยงั เปนหนึ่งในกลุม G4 ซ่ึงมุงหวงั จะเขาเปนสมาชิกถาวร ในคณะ-
มนตรคี วามมัน่ คง ญี่ปนุ ซงึ่ เปนสมาชกิ ของ G8 และเอเปค มคี วามต่ืนตวั ที่จะมสี ว นรวมในการแกไขปญหาของ
ตางประเทศและกระชับความสัมพันธทางการทูต กับประเทศคูคาท่ีสําคัญท่ัวโลก นอกจากน้ียังเปนผูท่ีให
ความชว ยเหลอื เพอ่ื การพฒั นาอยางเปนทางการ (ODA) รายใหญของโลก โดยบริจาค 7.69 พันลานดอลลาร
สหรัฐในป 2007 จากการสํารวจของบีบซี ีพบวานอกจากประเทศจีนและเกาหลีใตแลว ประเทศสวนใหญมอง
อิทธพิ ลของญีป่ ุน ทมี่ ีตอโลกเชงิ บวก
ญีป่ นุ มปี ญ หาขอ พพิ าทเร่ืองสทิ ธิในดนิ แดนตา ง ๆ กับประเทศเพอ่ื นบา น เชนกบั รัสเซีย เร่อื งเกาะครู ลิ
กับเกาหลีใตเร่ืองหินลีอังคอรท (หรือทะเกะชิมะ ในภาษาญี่ปุน) กับจีนและไตหวันเรื่องเกาะเซงกากุกับจีน
เรือ่ งเขตเศรษฐกจิ จําเพาะรอบ ๆ โอะกิโนะ โทะริชิมะ เปนตน นอกจากนี้ ญ่ีปุนยังคงมีปญหากับเกาหลีเหนือ
กรณีการลักพาตัวชาวญ่ีปุนและเรื่องการครอบครองอาวุธนิวเคลียรและเน่ืองจากขอพิพาทเร่ืองเกาะคูริล
ในทางกฎหมายแลว ญี่ปุนยังคงทาํ สงครามอยูกับรัสเซีย เพราะไมเคยมีการลงนามในขอตกลงใด ๆ เกี่ยวกับ
ปญหาน้ี

62

เรือ่ งท่ี 2 เหตกุ ารณสําคญั ทางประวัตศิ าสตรท ่ีเกดิ ขนึ้ ในประเทศไทยและประเทศในทวปี เอเชีย

2.1 ยุคลา อาณานคิ ม
ยุคลาอาณานิคมเกิดข้ึนเนื่องจากประเทศทางโลกตะวันตก ไดแก อังกฤษ ฝร่ังเศส โปรตุเกส

ฮอลันดา ฯลฯ พยายามขยายอาณานิคมของตนเองไปยังประเทศตา ง ๆ ท่วั โลก โดยเฉพาะประเทศในแถบทวปี
เอเชีย เปน ประเทศเปาหมายสําคัญที่ประเทศมหาอํานาจเหลาน้ีเดินทางมาเพื่อลาเปนเมืองข้ึน ท้ังประเทศ
อินเดยี พมา อินโดนีเซีย ฟล ิปปนส ลาว เวยี ดนาม เปนตน ในบทนี้จะกลาวถึงประเทศที่ถูกยึดเปนอาณานิคม
พอเปนสังเขปดงั น้ี

ประเทศพมาต้ังอยูในเขตพื้นท่ีเอเชียตะวันออกเฉียงใต มีระบบการปกครองท่ีมอบอาํ นาจใหแ ก
กษัตริยและขุนนางซึ่งเปนเพียงกลุมคนจํานวนนอยในสังคม สวนไพรและทาสซึ่งเปนคนสวนใหญและมี
หลากหลายชาตพิ ันธจุ ะมหี นา ทใ่ี นการสงสว ยหรอื ใชแ รงงานแกรัฐตามกลไกระบบศักดินา

หลังสงครามอังกฤษกับพมาคร้ังที่ 3 สิ้นสุด พระเจาธีบอและมเหสีก็ถูกเนรเทศ อังกฤษก็ได
ผนวกพมา เขา กับอนิ เดยี ทาํ ใหระบบการปกครองของพมาลม เหลว ขุนนางขาดแหลงอา งอิง ในการใชอาํ นาจ
ทช่ี อบธรรม พระราชวงั มณั ฑะเลยกลายเปนศนู ยกลางรวมกองบญั ชาการทหาร นอกจากนั้นอังกฤษยังทําการ
เลกิ ระบบไพรและทาสดวย

ขนุ นางของพมาจํานวนมากยอมใหค วามรว มมอื กับองั กฤษและตอมาไมน านกถ็ กู ระบบของอังกฤษ
ดูดกลืน หลงั จากนนั้ องั กฤษก็ไดข้ึนมาเปนชนชน้ั ปกครองของพมา พมา ไดถ กู สรา งภาพลักษณใหมใ หซ ึมซาบถงึ
ทุกชนชัน้ ซง่ึ นักศกึ ษาสวนใหญเ ชือ่ วาพมา สมัยใหมเ ปนผลผลิตของอังกฤษ

ICS เปนกลุมนักบริหารอาณานิคม ท่ีเกิดจากการคัดเลือกซึ่งจะทํางานอยูในอินเดียและพมา
เจาหนาท่ี 1 คน ตองรับผิดชอบคนราว 300,000 คน ทําใหคอนขางทํางานหนัก การทํางานของ ICS จําเปน
จะตอ งปฏสิ ัมพนั ธกบั คนพื้นเมอื ง เชน ในพมา แตดว ยความท่มี ีอคติมองวา ชาวพมาเปนชนช้นั ที่ตา่ํ ตอ ยจงึ ทําให
ICS สว นใหญไ มสนใจท่จี ะเรยี นรเู กยี่ วกับพ้นื เมืองพมา มากนัก ทาํ ให ICS และคนพน้ื เมอื งพมา คอนขางทจ่ี ะเกดิ
ความรูสึกแปลกแยกทัง้ จากเชอ้ื ชาตเิ ดยี วกันและตางเชอ้ื ชาติ

การปกครองของอังกฤษในดานการเกบ็ ภาษี โดยเฉพาะสว ยท่รี ฐั บาลเรยี กเก็บรายบคุ คลทําใหภาวะ
ราคาขา วตกต่าํ จนชาวพมาเกิดความกดดนั และนาํ ไปสกู ารตอตานเกดิ กบฏหยา ซาน แตการเกดิ ความขัดแยงน้ัน
อังกฤษมองวา เปนการกระทาํ ที่เกดิ จากไสยศาสตร ความคดิ แบบจารีต ไมไ ดก ลาววา เปนการเกดิ จากปญ หาสงั คม
- เศรษฐกจิ

คร้ันถึงชวงปลายพุทธศตวรรษท่ี 24 ตอชวงตนพุทธศตวรรษท่ี 25 ประเทศฝร่ังเศสเริ่มให
ความสนใจที่จะขยายอํานาจเขามาสูดินแดนในแถบลุมแมนํ้าโขง เพ่ือหาทางเขาถึงดินแดนตอนใตของจีน
เพ่ือเปด ตลาดการคาแหงใหมแขงกบั องั กฤษ ซึง่ สามารถยึดพมา ไดกอ นหนานน้ั แลว โดยฝร่งั เศสเริ่มจากการ
ยดึ ครองแควนโคชนิ จนี หรอื เวยี ดนามใตกอ นในป พ.ศ. 2402 รกุ คืบเขา มาสดู ินแดนเขมรสว นนอก

ซึ่งไทยปกครองในฐานะประเทศราชในป พ.ศ. 2406 (ไทยตกลงยอมสละอํานาจเหนือเขมรสว นนอก
อยางเปนทางการในป พ.ศ. 2410) จากน้ันจึงไดขยายดินแดนในเวียดนามตอจนกระท่ังสามารถยึดเวียดนาม

63

ไดท ง้ั ประเทศในป พ.ศ. 2426 พรมแดนของสยามทางดา นประเทศราชลาวจงึ ประชิดกับดินแดนอาณานคิ มของ
ฝรง่ั เศสอยางหลีกเลี่ยงไมไ ด

ในระยะเวลาเดียวกนั ในประเทศจนี ไดเกดิ เหตุการณกบฏไทผิงตอตานราชวงศชิงกองกําลังกบฏ
ชาวจนี ฮอท่ีแตกพายไดถอยรน มาตงั้ กําลงั ซอ งสมุ ผคู นอยูในแถบมนฑลยนู นานของจนี ดินแดนสิบสองจุไทยและ
ตามแนวชายแดนประเทศราชลาวตอนเหนอื กองกาํ ลังจีนฮอไดท าํ การปลนสะดมราษฎรตามแนวพนื้ ที่ดังกลาว
อยา งตอ เนอ่ื ง สรา งปญ หาตอ การปกครองของท้ังฝายไทยและฝรั่งเศสอยางย่ิง เพราะสงกําลังไปปราบปราม
หลายครั้งกย็ ังไมส งบ เฉพาะกับอาณาจกั รหลวงพระบางนั้น ทางกรงุ เทพถึงกบั ตองปลดพระเจามหินทรเทพนภิ าธร
เจาผูครองนครหลวงพระบางออกจากตําแหนง เนื่องจากไมสามารถรักษาเมืองและปลอยใหกองทัพฮอ
เขาปลนสะดมและเผาเมอื งหลวงพระบางลงและตั้งเจาคําสกุ ขึน้ เปน พระเจาสักรนิ ทรฤทธิ์ปกครองดินแดนแทน

ไทย (หรือสยามในเวลาน้นั ) จงึ รวมกับฝรั่งเศสปราบฮอ จนสาํ เรจ็ โดยทง้ั สองฝา ยไลต กี องกําลังจีนฮอ
จากอาณาเขตของแตละฝายใหมาบรรจบกันที่เมืองแถง (เดียนเบียนฟูในปจจุบัน) แตก็เกิดปญหาใหม คือ
ฝายฝรั่งเศสฉวยโอกาสอา งสทิ ธิปกครองเมอื งแถงและสิบสองจไุ ทย โดยไมยอมถอนกําลังทหารออกจากเมือง
แถงเพราะอา งวา เมืองนเี้ คยสง สวยใหเ วยี ดนามมากอ น ปญ หาดังกลา วนีม้ ีทมี่ าจากภาวะการเปนเมอื งสองฝา ยฟา
ของเมืองปลายแดน ซึ่งจะสง สว ยใหแกรฐั ใหญทุกรฐั ทม่ี อี ิทธิพลของตนเองเพ่ือความอยูร อด

พระยาสุรศักดิ์มนตรี (เจิม แสง-ชูโต) แมทัพฝายไทย เห็นวาถาตกลงกับฝร่ังเศสไมไดจะทําให
ปญหาโจรฮอบานปลายแกยาก จงึ ตัดสินใจทําสัญญากับฝรั่งเศสในวันที่ 22 ธันวาคม พ.ศ. 2431 ใหฝายไทย
ตัง้ กําลังทหารทเ่ี มอื งพวน (เชยี งขวาง) ฝร่งั เศสต้ังกําลังทหารที่สิบสองจุไทย สวนเมืองแถงเปนเขตกลางใหมี
ทหารของทั้งสองฝายดแู ลจนกวา รฐั บาลทง้ั สองชาตจิ ะเจรจาเรื่องปก ปนเขตแดนไดผลจากสนธิสัญญาน้ีแมจะ
ทําใหฝ ายไทยรว มมือปราบฮอกับฝรัง่ เศสจนสาํ เรจ็ และสามารถยุตคิ วามขัดแยงเร่ืองแควนสิบสองจไุ ทย
เมืองพวน และหวั พนั ทั้งหา ทั้งหกยตุ ลิ งไปชวั่ คราว แตกต็ องเสยี ดินแดนสิบสองจไุ ทยโดยปริยายไป

การลา อาณานคิ มขององั กฤษ
ในยุคลาอาณานิคมน้ัน กลุมประเทศมหาอํานาจตะวันตกหลายประเทศตางแสวงหาอาณานิคม

ของตนเอง เชน ประเทศองั กฤษ โปรตเุ กส ฝร่ังเศส ไดแ ผอ ทิ ธพิ ลเขา มาในทวีปเอเชียหลายประเทศและประเทศ
หนึง่ ทต่ี กเปน เมอื งขนึ้ ขององั กฤษคืออินเดียน่นั เอง

บริษัทอิสตอินเดยี ขององั กฤษเขามาทําการคา ในประเทศอนิ เดีย เปนประวัติศาสตรท่ีศูนยอํานาจ
ชาวอังกฤษที่เขามาสูอินเดียน้ันมาในนามของพอคา ความจริงแลวมีหลายชาติท่ีเขามาทําการคากับอินเดีย
ทสี่ าํ คญั เชน ชาวโปรตุเกส ชาวฮอลนั ดา ชาวฝรง่ั เศส เปน ตน

โปรตุเกส นับเปนยุโรปชาติแรก ๆ ที่เขามาทําการคาบนแผนดินอินเดีย นับตั้งแตวัสโกดากามา
เดนิ ทางมาถึงเมืองกาลกิ ตั ทางตะวันตกของอินเดยี ต้งั แตป ลายคริสตศตวรรษที่ 15 และสามารถสรางเมืองทา
ของตัวเองขึ้นเปนผลสําเร็จที่เมืองกัว (Goa) หลังจากชาวโปรตุเกสแลว ก็มีชาวฮอลันดาและชาวฝรั่งเศส
สว นองั กฤษนน้ั เขา มาในภายหลงั เม่อื ชาวโปรตเุ กส ฮอลนั ดา และฝรัง่ เศสไดม กี จิ การท่ีอนิ เดียอยกู อนแลว และ
นาํ ศาสนาครสิ ตม าเผยแผใ นอนิ เดยี ดว ย

64

บริษัทอิสตอินเดียของอังกฤษ ทําใหเกิดเปนปฏิปกษกับชาวอินเดีย ทั้งท่ีเปนมุสลิมและฮินดู
เพราะบทเรียนเชนนี้ พอ คา ชาวองั กฤษจงึ ไมป รารถนาจะใหเ รื่องศาสนามาเปนอปุ สรรคในการทําธุรกิจการคา
ที่สําคัญคือ ชาวอังกฤษเองกลับเปนผูสนับสนุนชาวอินเดียไมวาจะเปนมุสลิมหรือฮินดูในการตอสูกับพอคา
ตางศาสนา

แมจะเขามาสูอินเดียหลังชาติอ่ืน แตอังกฤษกลับประสบความสําเร็จอยางรวดเร็วและมากกวา
ชาติอ่นื ภายในเวลาไมนาน บรษิ ัทอิสตอินเดียของอังกฤษ ก็สามารถจัดต้ังศูนยการคาของตัวเองไดตามเมืองทา
สําคัญ นบั ตงั้ แตแ ถบตะวนั ตกทเ่ี มอื งสรุ ัต บอมเบย มาจนถงึ แถบตะวนั ออก คอื มัทราส และกลั กตั ตา ท้งั นก้ี ด็ ว ย
ความชว ยเหลอื จากเจาผูครองนครตา งๆ

เมือ่ มาถึงชวงกลางคริสตศตวรรษที่ 18 เปนชวงที่อํานาจปกครองรวมศูนยโดยกษัตริยมุสลิมเร่ิม
เสอ่ื มลง เปนโอกาสใหพ อ คาชาวอังกฤษมีโอกาสเขาไปแทรกแซงดวยการชวยเหลือฝายใดฝายหนึ่งท่ีมีความ
ขัดแยงกัน จนในทส่ี ดุ บริษทั อิสตอ นิ เดยี กม็ ีอิทธพิ ลเหนือเจา ผูปกครองเหลา นน้ั และนําไปสูการมีอํานาจเหนือ
แผนดินอินเดียในเวลาตอ มา

ลว งมาถงึ ศตวรรษท่ี 19 ประเทศอินเดยี ท้งั หมดกต็ กอยภู ายใตอ ทิ ธิพลของอังกฤษ น่ันคอื บางสวน
เปน เขตปกครองของอังกฤษโดยตรง เรียกวา บริทชิ ราช (British Raj) เขตปกครองโดยตรงนี้มีประมาณ 3 ใน 5
ของอินเดียท้งั หมด สว นทเ่ี หลือเปนการปกครองโดยมหาราชาผูครองนคร ที่แตกแยกเปนแควนเล็กแควนนอย
ทีแ่ มจ ะปกครองตนเองไดแตกต็ กอยภู ายใตอ ํานาจของอังกฤษ กลา วคือ ไมสามารถปฏเิ สธอาํ นาจขององั กฤษได

ชวงประมาณ 100 ป ต้งั แตตนศตวรรษที่ 19 ถึงตนศตวรรษที่ 20 เปน รอยปแ หงความเปนไปของ
อินเดยี ที่ถกู กาํ หนดทิศทางโดยผปู กครองชาวองั กฤษ อินเดยี ทแ่ี ตกเปน แควนเลก็ แควนนอยมานานหลายรอ ยป
ถกู เชื่อมโยงใหตดิ กนั เปน หนึง่ เดียว ดว ยระบบทางรถไฟและการสอื่ สารไปรษณยี ท ีอ่ ังกฤษจัดสรางข้ึนบนแผน ดนิ
อินเดยี

นับต้ังแตชวงตนศตวรรษที่ 20 มา จนถึงชวงไดรับอิสรภาพในชวงกลางศตวรรษ กระบวนการ
เรียกรอ งเอกราชจากการปกครองของอังกฤษก็ทวรี นุ แรงขึน้ เรื่อยๆ จนในทส่ี ดุ อนิ เดยี สามารถประกาศเอกราช
ไดส ําเร็จ ผนู ํา คอื มหาตมะคานธีททีต่ อ ตานองั กฤษดวยวิธีการ “อหิงสา” ซึ่งเปนวธิ กี ารสงบสนั ติ พรอ ม ๆ กับ
การแตกอนิ เดยี ออกเปนฮนิ ดสู ถาน (เขตประเทศชาวฮินด)ู และปากสี ถาน (เขตประเทศชาวมุสลิม)

การทําสนธสิ ญั ญาเบาวริง่ พ.ศ. 2398 (Bowring Treaty, 1855) ในสมยั รัชกาลที่ 4

ในชว ง พ.ศ. 2398 เปนชวงทีภ่ ูมิภาคเอเชียตองเผชิญกับการคุกคามของลัทธิจักรวรรดินิยม โดยชาติ
มหาอํานาจตะวันตกไดใชนโยบายเรือปน คือ การใชกองกําลังทหารเรือเขายึดครองประเทศหรือดินแดน
ที่ออนแอกวา นโยบายเรือปนเปนที่นิยมใชของมหาอํานาจทางตะวันตก โดยเฉพาะประเทศฝร่ังเศสและ
ประเทศองั กฤษ ซึง่ ขณะนน้ั ไดข ยายอาํ นาจมาทางเอเชียใตและเอเชียตะวันออกเฉียงใต โดยไดใชอํานาจทาง
ทะเล คือ เรือรบท่ีมีปนใหญทท่ี นั สมยั พรอมกําลงั ทหารประจําเรอื เขายึดครอง โดยองั กฤษยดึ ครองอินเดีย พมา
มลายู สวนฝรัง่ เศสเขา ยึดครองเวยี ดนาม ลาว และกมั พูชา และตอมาฝร่ังเศสไดพ ยายามใชนโยบายเรือปนเขา
ยึดครองประเทศไทย ทําใหไทยตอ งเสยี ดินแดนบางสวนไปใน รศ. 112 (พ.ศ. 2423) โดยฝรั่งเศสไดสงเรือปน

65

ชื่อลตู เิ ขา มาในแมน า้ํ เจา พระยา ถึงหนาสถานทตู ฝรง่ั เศสในกรงุ เทพมหานคร เพื่อขมขูใหไ ทยยกดินแดนฝง ขวา
ของแมนํ้าโขงและดินแดนไทยในกัมพูชาบางสวนใหกับฝรั่งเศส และเพ่ือเขามาบีบบังคับใหประเทศตาง ๆ
ทาํ ตามขอเรยี กรอ งของตน ประเทศไทยไดต ระหนักถึงภัยคุกคามดังกลาว ซ่ึงไดเห็นบทเรียนจากการพายแพ
ของจักรวรรดจิ ีนอนั ยง่ิ ใหญตอ ประเทศองั กฤษในสงครามฝน ครง้ั ที่ 1 (พ.ศ. 2385) การคุกคามของอังกฤษที่มี
ตอประเทศเพอ่ื นบานอยา งพมา และการยึดครองเวียดนามของฝร่ังเศษ ดวยเหตุผลดังกลาวเปนเหตุใหไทย
ตองดําเนินนโยบายแบบผอนปรนหรือลูตามลม (Bending with the wind) เพื่อความอยูรอดของชาติและ
ยนิ ยอมทที่ าํ สนธิสัญญาทไ่ี มเ สมอภาค

เม่ืออังกฤษสงเซอรจอหน เบาวริ่ง (Sir.John Bowring) มาเจรจาทําสนธิสัญญาทางพระราชไมตรี
และการคา ในป พ.ศ. 2398 ตรงกับรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัว ไทยไดยินยอม
ทาํ สนธสิ ญั ญาท่เี รียกวา "สนธสิ ัญญาเบาวร ง่ิ " เมือ่ วันท่ี 18 เมษายน พ.ศ. 2398 ซ่ึงเปาหมายของสนธิสัญญา
ฉบับน้คี ือชาตมิ หาอํานาจตะวันตกตองการใหไทยเปนตลาดระบายสินคาและการลงทุน ซึ่งสงผลใหไทยตอง
สูญเสียรายไดจ ากการคา ตา งประเทศและอํานาจทางการศาลหรือสิทธิสภาพนอกอาณาเขต (Extra territoriality)

สรุปสาระสําคญั ของสนธิสญั ญาเบาวร ิง่ ไดด ังนี้

1. ใหคนในบงั คบั อังกฤษอยภู ายใตก ารควบคุมของกงสุลอังกฤษ ทําใหคนในบังคับอังกฤษไมตองขึ้น
ศาลไทย

2. ยกเลิกพระคลังสินคา ใหคนในบังคับของอังกฤษไดรับสิทธิในการคาเสรีในทุกเมืองทา สามารถ
ซือ้ ขายสนิ คา ไดโดยตรงกับธรุ กิจเอกชนของไทย

3. กําหนดอัตราภาษีศุลกากรขาเขาของสินคาทุกชนิดในอัตรารอยละ 3 นอกจากภาษีศุลกากร
หา มเกบ็ คาธรรมเนยี มและอากรอื่น ๆ จากพอ คา ของประเทศคสู ญั ญา นอกจากไดรับความเหน็ ชอบจากสถาน
กงสลุ

4. อังกฤษเปนประเทศท่ีไดรับการอนุเคราะหจากไทย หมายความวา ถาฝายไทยยอมใหส่ิงใด ๆ
แกชาติอ่นื ๆ นอกเหนือไปจากสญั ญาน้ี ไทยก็ตอ งยอมมอบใหองั กฤษเชน กนั

5. ขาวเปนสนิ คาหลกั รฐั บาลไทยสงวนสิทธกิ ารสงออกขา ว ปลา และเกลอื ในยามที่ไทยขาดแคลน
6. หามมกี ารเปลยี่ นแปลงสญั ญานี้จนกวาจะใชไปครบ 10 ป และถาตองการแกไขเปล่ียนแปลงตอง
แจงใหค ูสญั ญาทราบลวงหนา 1 ป โดยทง้ั สองฝายตองยินยอม
ในการนี้พระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจา อยหู วั มพี ระกรุณาโปรดเกลาฯ แตงต้ังเซอรจอหน เบาวร่ิง
เปน “พระยาสยามมานกุ ูลกิจสยามมติ รมหายศ” เปน การแสดงถึงพระราชไมตรอี นั ดที ไี่ ทยมีตอรัฐบาลอังกฤษ
อีกดวย
สนธิสัญญาเบาวร่ิงไดกลายเปนตนแบบของสนธิสัญญาท่ีนานาชาติเขามาเจริญพระราชไมตรีและ
การคา กับไทยในชว งเวลาตอมาท่ีไทยตอ งลงนามในสนธิสญั ญาทไี่ มเ ปน ธรรมกับประเทศอ่นื ๆ เชน เดียวกับในป
พ.ศ. 2303 ทไี่ ทยไดท ําสนธสิ ัญญากับฮอลันดาและปรัสเซยี (เยอรมนี)

66

ผลกระทบของสนธิสญั ญาเบาวร งิ่

1. การสญู เสยี สทิ ธสิ ภาพนอกอาณาเขต
สงผลใหร ัฐบาลไทยพยายามปรับปรุงแกไขระบบกฎหมายและการศาลไทยที่ตะวันตกไมยอมรับ

เพราะขาดความเปนสากล อีกทั้งระเบียบการพิจารณาคดีและวิธีการลงโทษแบบรุนแรงตามจารีตเปนอุปสรรค
ตอการพฒั นาบานเมอื งอยา งย่งิ

2. การเปลย่ี นแปลงในระบบเศรษฐกจิ ของไทย
การทําสนธสิ ัญญาเบาวร่ิง ทําใหระบบการคา แบบผกู ขาดสน้ิ สุดลง นาํ ไปสกู ารท่ีไทยตองเปดประเทศ

สกู ารคาเสรที าํ ใหเ กดิ การเปลยี่ นแปลงในระบบเศรษฐกิจ ดงั นี้
2.1 การเปล่ียนแปลงโครงสรางสินคาเขา และสินคาออกของไทย กลาวคือ กอนทําสนธิสัญญา

เบาวร ิง่ ไทยสงสนิ คาออกหลายชนิด แตเมื่อมีการทําสนธิสัญญาเบาวริ่งแลวไทยมีสินคาสงออกท่ีสําคัญเพียง
ไมก่ีชนิด โดยสินคาออกที่สําคัญของไทยหลังสนธิสัญญาเบาวร่ิง ไดแก ขาว ยางพารา และดีบุก สวนสินคา
นําเขาจากเดิมมีอยูไมก่ีชนิด สวนใหญเปนประเภทสินคาฟุมเฟอยท่ีตอบสนองความตองการของชนชั้นสูง
กเ็ ปลี่ยนเปนสินคาหลากหลายชนิดเพ่อื ใหคนทั่วไปใชอ ปุ โภคบรโิ ภค

2.2 การเปลี่ยนแปลงวิธีการผลิตสินคาทําใหประเทศไทยตองเปล่ียนจากการผลิตเพื่อเลี้ยงชีพ
มาทําหนาท่ีผลิตสินคาเฉพาะ ท่ีถูกกําหนดตามความตองการของตลาดโลก ซ่ึงขาวกลายเปนสินคาสําคัญ
จงึ เกดิ การขยายพนื้ ทเ่ี พาะปลูก และใชแรงงานคนมากข้ึน ดังนั้น รัฐจึงสนับสนุนใหประชาชนเพาะปลูกขาว
มากขน้ึ โดยวธิ กี ารตาง ๆ เชน การขดุ คลอง ลดภาษีคา นา ลดการเกณฑแรงงาน มีการใชแรงงานจีนชวยเสริม
กําลงั การผลิต และเกดิ การจา งแรงงานเพ่ือชว ยในการทาํ นา

2.3 การคาระหวางประเทศขยายตัวมากยงิ่ ขน้ึ เศรษฐกิจของไทยพึ่งพงิ ตา งประเทศมากย่ิงข้ึน และ
เกดิ ระบบเงนิ ตรา เนื่องจากการคาท่ีขยายตวั เงนิ พดดวงไมเพยี งพอ จึงมกี ารผลิตเหรยี ญกษาปณในสมัยรัชการ
ที่ 4 และการผลติ ธนบัตร ในสมยั รชั การที่ 5 ตอ มา

2.4 การลงทุนและพัฒนาการดานอุตสาหกรรม ดว ยการใชเทคโนโลยีจากตะวันตกโดยมีนายทุน
จากยุโรปและจีนไดล งทุนอุตสาหกรรม เชน ไมสัก มีการลงทุนทําไมสักทางภาคเหนือ การทําเหมืองแรดีบุก
ในภาคใต การทําโรงสไี ฟ อตู อเรือสมยั ใหม

3. การเปล่ียนแปลงทางดา นสงั คม
เนื่องจากระบบการคาเสรีสง ผลกระทบตอวถิ ีชีวติ ของผคู นในสงั คม ระบบไพร - ทาส ไมไดเอื้อตอ

ระบบเศรษฐกจิ สมยั ใหมนาํ ไปสกู ระบวนการยกเลกิ ทาสและไพรในการตอมาจึงทําใหระบบความสัมพันธของ

ผคู นในสังคมเปลยี่ นแปลงไป เมอื่ ขา วกลายเปนสินคาหลกั ชาวนาจงึ ผลิตมุงท่ีจะผลิตขาว โดยละทิ้งกิจกรรม

อ่ืนๆ เชน หัตถกรรมพื้นบาน การทอผา เพราะสามารถนําเงินที่ไดจ ากการขายขา วไปซื้อสินคา อน่ื ๆ ไดต ามความ

พอใจ ซ่งึ มสี ว นทําใหคานิยมในสงั คมไทยใหความสําคญั กบั เงินทองทรพั ยสนิ ยง่ิ ข้นึ แรงงานและที่ดินกลายเปน

สง่ิ ที่มมี ูลคา

67

การปฏิรปู ประเทศในสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาจา อยหู ัว (รชั กาลท่ี 5)

ในสมยั พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว ประเทศไทยไดมีการเปลี่ยนแปลงประเทศใหมี
ความเจริญกาวหนาตามแบบตะวันตก โดยการปรับปรุงระบบการบริหารราชการแผนดินคร้ังใหญ ซึ่งเปน
รากฐานทส่ี าํ คญั และสงผลมาถึงปจจุบัน การปฏิรูปประเทศมี 3 ดาน ไดแก 1) การปฏิรูปดานการเมืองการ
ปกครอง 2) การปฏิรปู ดา นเศรษฐกิจ และ 3) การปฏริ ปู ดานสงั คม

สาเหตขุ องการปฏริ ปู ประเทศ

การปกครองตง้ั แตส มัยรัชกาลที่ 5 ในสมยั พระบาทสมเดจ็ พระจุลจอมเกลา เจา อยูหัว ไดทรงปฏิรูป
การปกครองแผนดินอยางขนานใหญ ควบคูไปกับการปฏิรูปเศรษฐกิจและสังคม ทั้งนี้ก็เพ่ือใหเหมาะสมกับ
สภาพแวดลอมตาง ๆ ทเ่ี ปล่ียนแปลงไป การปฏริ ูปเศรษฐกิจ ไดแ ก การปรบั ปรงุ ระบบบรหิ ารงานคลังและภาษี
อากร สวนการปฏริ ปู สังคมไดแ ก การเลกิ ทาส การปฏริ ูปการศึกษา รวมทั้งการปรับปรุงการสื่อสาร และการ
คมนาคม เปน ตน สําหรับมลู เหตสุ าํ คญั ทีผ่ ลักดันใหมกี ารปฏิรูปการปกครองมี ดงั นี้

ดา นการเมอื งการปกครอง
1. มูลเหตุภายใน ทรงพจิ ารณาเห็นวา การปกครองแบบเดิมไมเ หมาะสมกบั สภาพทางการปกครอง
และทางสงั คมท่เี ปลีย่ นแปลงไป เชน ประเทศไทยมปี ระชากรเพม่ิ ขน้ึ การคมนาคมและการติดตอ ส่อื สาร เริ่มมี
ความทันสมัยมากข้ึน การปกครองแบบเดิมจะมีผลทําใหประเทศชาติขาดเอกภาพในการปกครอง
ขาดประสทิ ธิภาพในการบรหิ ารราชการแผนดินและพัฒนาไดย าก
2. มูลเหตุภายนอก ทรงพิจารณาเห็นวา หากไมทรงปฏิรูปการปกครองแผนดินยอมจะเปน
อนั ตรายตอ เอกราชของชาติ เพราะขณะน้นั จกั รวรรดินยิ มตะวันตก ไดเ ขามาแสวงหาอาณานิคมในแถบเอเชีย
ตะวนั ออกเฉยี งใต นอกจากนน้ั แตเ ดิมเราตอ งยนิ ยอมใหป ระเทศตะวันตกหลายประเทศมสี ิทธิภาพนอกอาณา
เขต คือ สามารถตั้งศาลกงสุลข้ึนมาพิจารณาความคนในบังคับของตนได โดยไมตองอยูใตการบังคับของ
ศาลไทย เพราะอา งวา ศาลไทยลา สมยั

ดานเศรษฐกจิ
สมัยรัชกาลท่ี 5 พระองคทรงเห็นวาถึงแมรายไดของแผนดินจะเพ่ิมพูนมากขึ้นอันเปนผลมาจาก
ระบบเศรษฐกิจเปลยี่ นไป แตก ารที่ระบบการคลังของแผน ดนิ ยังไมรดั กมุ พอ ทาํ ใหเ กดิ การรัว่ ไหลไดง า ย จงึ ทรง
จดั การปฏริ ปู การคลงั โดยจดั ตั้งหอรัษฎากรพพิ ฒั นข ้นึ เพอ่ื ปรบั ปรงุ และจดั ระบบภาษใี หท นั สมัย ใน พ.ศ.2416
มกี ารประกาศใชพ ระราชบัญญัตงิ บประมาณ พ.ศ. 2434 เรมิ่ โครงการปฏิรูปเงินตราใหม พ.ศ.2442 จัดการ
สง เสริมการเกษตรและการผลติ เพื่อการสง ออกใหม ากขึ้น ปรับปรุงการคมนาคมใหทันสมัยโดยการสรางทาง
รถไฟ ตัดถนนสายตาง ๆ ขุดคลอง เพื่อใหเกิดความสะดวกในการคมนาคม การขนสงสินคาและผลผลิต
การเกษตร ซ่ึงผลจากการปฏริ ปู เศรษฐกจิ ในสมัยรชั กาลที่ 5 ทาํ ใหรายไดของประเทศเพ่ิมมากข้นึ

68

ดา นสังคม
สมัยรัชกาลท่ี 5 ประเทศไทยมีการเปล่ียนแปลงทางสังคม โดยมีสาเหตุของการเปลี่ยนแปลง
โครงสรางทางสงั คม ดังน้ี
1. สาเหตุภายนอก

- การคุกคามของมหาอํานาจตะวันตกรัชกาลที่ 5 จึงทรงผอนปรนตอการบีบบังคับของ
ประเทศตะวนั ตกและเรงปรบั ปรุงภายในประเทศใหเจรญิ กา วหนาข้ึน

- การรับอิทธิพลแนวความคิดแบบตะวันตก โดยการเรียนรูและศึกษาศิลปะวิทยาการ
ตลอดจนแนวความคิดแบบตะวันตกมากขึ้น

- การเสด็จประพาสประเทศใกลเคียง ทําใหเห็นความเจริญของประเทศเหลานี้ จึงไดทรง
ปรับปรุงและเปลี่ยนแปลงสังคมไทยใหเ จรญิ ทัดเทียมประเทศเพ่อื นบาน

2. สาเหตภุ ายใน
- การมรี ะบบไพรและทาสทําใหเกดิ ความเหลือ่ มลา้ํ และความไมเ ปนธรรมในสงั คม
- รัชกาลท่ี 5 ทรงเห็นวาการเกณฑแรงงานของไพรเปนอุปสรรคตอการขยายตัวของระบบ

เศรษฐกจิ สมยั ใหม
- การมีไพรอ ยใู นความดูแลเปนจํานวนมาก อาจทําใหขุนนางผูใหญใชเปนฐานกําลัง เพื่อแยง

ชงิ อํานาจทางการเมือง และลมลางพระราชอํานาจของพระมหากษตั ริยได
- การมีระบบทาสทําใหชาติตะวันตกดถู ูกวา เมืองไทยเปนเมืองเถ่อื นและอาจใชเปนขอ อางเขา

ยึดครองประเทศได

การปฏิรปู ดานการเมืองการปกครอง

พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลา เจาอยูหวั ทรงปฏิรปู การปกครองเพราะทรงเห็นวาเปน หนทางหนึ่ง

ท่จี ะรกั ษาเอกราชของบานเมืองไวไดในชวงการขยายลัทธิจักรวรรดินิยมของชาติตะวันตก การปรับปรุงการ

ปกครองใหท ันสมัย ทาํ ใหช าวตางชาติเหน็ วาประเทศไทยเปน ประเทศที่เจริญแลว สามารถปกครองดแู ลพัฒนา

บา นเมอื งได นอกจากนย้ี ังทาํ ใหประชาชนมีความเปน อยดู ีขน้ึ ประเทศชาติมีรายไดในการทํานุบํารุงบานเมือง

มากข้ึน ทําใหสายตาของชาวตางชาติมองประเทศไทยตางจากประเทศเพ่ือนบานอ่ืน ๆ และดวยการวาง

วิเทโศบายทางการทูตกับชาติตะวันตกอยางเหมาะสม ยอมรับวาชาวยุโรปเปนชาติท่ีเจริญ ใหเกียรติและ

ยกยองพรอมกับเปล่ยี นแปลงวธิ ปี ฏิบัตบิ างอยาง เพ่อื ใหเ ห็นวาไทยไมใ ชช นชาติปา เถอื่ น เชน ใหข า ราชการสวม

เสอื้ เวลาเขาเฝา นอกจากนน้ั ยังยอมผอนปรนอยางชาญฉลาดแมจ ะเสียผลประโยชนหรือดินแดนไปบาง แตก็

เปน สว นนอ ยยังสามารถรกั ษาสวนใหญไวได ประเทศไทยจึงคงความเปนชาติท่มี ีเอกราชตลอดมา

69

พระบาทสมเดจ็ พระจลุ จอมเกลาเจาอยหู วั ทรงมแี นวความคิดในการปฏิรปู การปกครอง 3 ประการ คือ
1. การรวมอํานาจเขาสูสวนกลางมากข้ึนทั้งนี้เพ่ือมิใหชาติตะวันตกอางเอาดินแดนไปยึดครองอีก

ถาอํานาจของรัฐบาลกลางแผไปถึงอาณาเขตใดก็เปนการยืนยันวาเปนอาณาเขตของประเทศไทย
2. การศาลและกฎหมายที่มีมาตรฐานจากการยอมเสียสิทธิสภาพนอกอาณาเขตในรัชกาลท่ี 4

เปนเพราะประเทศอาณานิคมอางวาศาลไทยไมมีคุณภาพ ไมไดมาตรฐาน ดังนั้น รัชกาลที่ 5 จึงทรง
พระราชดาํ รทิ ีจ่ ะปรบั ปรุงการศาลยตุ ิธรรมและกฎหมายไทยใหเ ปน สากลมากขน้ึ

3. การพัฒนาประเทศพระองคทรงริเร่ิมนําสิ่งใหม ๆ เขามาใชเพื่อพัฒนาประเทศในดานตาง ๆ
เชน สรา งถนน ขุดคคู ลอง จดั ใหม ีการปกครองไฟฟา ไปรษณีย โทรเลข รถไฟ เปนตน

การปฏิรปู การปกครองของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัวไดกอใหเกิดการจัดระเบียบ
การปกครองท่ีสําคญั จําแนกได 3 สวนคือ

1. การปกครองสวนกลาง

พระบาทสมเดจ็ พระจลุ จอมเกลา เจา อยูหวั ยังทรงแตงตง้ั "สภาทีป่ รึกษาในพระองค" ซ่ึงตอมาได
เปลี่ยนเปน "รฐั มนตรีสภา" ประกอบดวย เสนาบดี หรือผูแทนกับผูที่โปรดเกลาฯ แตงตั้ง รวมกันไมนอยกวา
12 คนจดุ ประสงคเพอื่ ใหเ ปนทป่ี รกึ ษาและคอยทดั ทานอํานาจพระมหากษัตริย แตการปฏิบัติหนาท่ีของสภา
ดังกลาวไมไดบรรลุจุดประสงคท่ีทรงหวังไวเพราะสมาชิกสวนใหญไมกลาโตแยงพระราชดําริ คณะท่ีปรึกษา
สวนใหญมักพอใจที่จะปฏิบัติตามมากกวาที่จะแสดงความคิดเห็น นอกจากน้ีพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลา
เจาอยูหัว ยังทรงแตงต้ัง "องคมนตรีสภา" ข้ึนอีก ประกอบดวยสมาชิกเม่ือแรกตั้งถึง 49 คน มีทั้งสามัญชน
ต้ังแตช้ันหลวงถึงเจาพระยา และพระราชวงศองคมนตรี สภาน้ีอยูในฐานะรองจากรัฐมนตรีสภา เพราะ
ขอ ความที่ปรกึ ษาและตกลงกันในองคมนตรสี ภาแลวจะตองนําเขาที่ประชุมรฐั มนตรีสภากอ น จากน้ันจึงเสนอ
ตอเสนาบดีกระทรวงตาง ๆ

การปรับปรงุ การบรหิ ารราชการในสว นกลางของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัวรัชกาล
ที่ 5 คือ ทรงยกเลิกตําแหนงอัครเสนาบดี 2 ตําแหนง คือ สมุหกลาโหม และสมุหนายกรวมท้ังจตุสดมภ
โดยแบงการบริหารราชการออกเปนกระทรวงตามแบบอารยประเทศและใหมีเสนาบดีเปนผูวาการแตละ
กระทรวง กระทรวงท่ีตั้งขึน้ ทง้ั หมด เมื่อ พ.ศ. 2435 มี 12 กระทรวง คือ

1. กระทรวงมหาดไทย มีอาํ นาจหนาทบี่ ังคบั บัญชาหัวเมอื งฝา ยเหนอื และเมืองลาวทง้ั หมด
2. กระทรวงกลาโหม มอี าํ นาจหนาทบี่ ังคบั บัญชาหัวเมืองฝา ยใต หัวเมืองฝายตะวันออก ตะวนั ตก
และหวั เมืองมลายู ประเทศราช ตอ มา พ.ศ. 2437 กระทรวงกลาโหมทาํ หนา ทบี่ งั คบั บญั ชาฝา ยทหารอยา ง
เดียว สว นการปกครองหวั เมืองทั้งหมดอยใู นความควบคุมดแู ลของกระทรวงมหาดไทย

70

3. กระทรวงการตา งประเทศ ทําหนา ท่ีวา การตา งประเทศโดยเฉพาะ
4. กระทรวงวัง มีอํานาจหนาที่บังคับบัญชาเกี่ยวกับกิจการพระราชสํานักและงานเก่ียวกับ

องคพระมหากษตั ริย
5. กระทรวงเมืองหรือกระทรวงนครบาล มีอํานาจหนาที่บังคับบัญชาตํารวจ ดูแลความสงบ

เรียบรอ ยในพระนครและงานเกีย่ วกับนักโทษ
6. กระทรวงเกษตราธกิ าร มอี าํ นาจหนา ที่ควบคุมดูแลเกยี่ วกับงานดา นการเพาะปลกู การคาขาย

การปา ไมและเหมอื งแร
7. กระทรวงพระคลังมหาสมบัติ มีอํานาจหนาที่ดูแลรับผิดชอบเก่ียวกับภาษีอากรและ

งบประมาณแผน ดนิ
8. กระทรวงยุตธิ รรม มอี าํ นาจและหนา ที่บงั คบั บญั ชาศาลทว่ั ประเทศ
9. กระทรวงยทุ ธนาธกิ าร มอี าํ นาจหนา ทต่ี รวจตราและวางแผนเกยี่ วกับกจิ การทหารบก ทหารเรอื
10. กระทรวงธรรมการ มีอํานาจหนา ท่ีดูแลรบั ผดิ ชอบเกี่ยวกบั การศกึ ษา การสาธารณสขุ วัดและ

พระสงฆ
11. กระทรวงโยธาธกิ าร มีอาํ นาจหนาที่รับผิดชอบเก่ียวกบั การกอ สราง ถนน คลอง การชางรถไฟ

ไปรษณียแ ละโทรเลข
12. กระทรวงมุรธาธิการ รับผิดชอบเก่ียวกับการรักษาตราแผนดินและงานระเบียบสารบรรณ

ภายหลังไดย บุ กระทรวงยุทธนาธิการไปรวมกบั กระทรวงกลาโหมและยบุ กระทรวงมุรธาธิการไปรวม
กับกระทรวงวัง คงเหลือเพียง 10 กระทรวงเสนาบดีทุกกระทรวงมีฐานะเทาเทียมกัน และประชุมรวมกัน
เปนเสนาบดีสภาทําหนาที่ปรึกษาและชวยบริหารราชการแผนดินตามที่พระมหากษัตริยทรงมอบหมาย
เพราะอํานาจสงู สดุ เดด็ ขาดเปนของพระมหากษตั ริยต ามระบอบสมบูรณาญาสทิ ธริ าชย

2. การปกครองสว นภูมภิ าค

พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัวทรงมีพระราชดําริ ใหยกเลิกการปกครองหัวเมือง
และใหเปลี่ยนแปลงเปนการปกครองสวนภูมิภาค โดยโปรดเกลาฯใหตราพระราชบัญญัติลักษณะปกครอง
ทองที่ ร.ศ. 116 ขึน้ เพือ่ จัดการปกครองเปน มณฑลเมือง อาํ เภอ ตาํ บล และหมบู า น ดงั น้ี

1. ใหจัดระเบียบบริหารราชการหัวเมืองใหม ใหยกเลิกเมืองพระยามหานคร ชั้นเอก โท ตรี
จัตวา และหัวเมอื งประเทศราช โดยจัดเปนมณฑลเทศาภิบาล ใหอ ยูใ นความดูแลของกระทรวงมหาดไทยเพียง
กระทรวงเดยี ว มณฑลเทศาภบิ าล ประกอบดวยเมอื งตัง้ แต 2 เมืองข้นึ ไป มสี มหุ เทศาภบิ าลที่พระมหากษัตริย
ทรงแตง ตั้งไปปกครองดูแลตา งพระเนตรพระกรรณ

71

2. เมอื ง ประกอบดวยอาํ เภอหลายอาํ เภอ มีผวู าราชการเมืองเปนผูรบั ผิดชอบข้ึนตรงตอ ขา หลวง
เทศาภิบาล

3. อาํ เภอ ประกอบดว ยทอ งท่หี ลาย ๆ ตาํ บล มีนายอําเภอเปน ผรู ับผิดชอบ
4. ตาํ บล ประกอบดวยทองท่ี 10 - 20 หมบู านมีกาํ นันซง่ึ เลอื กต้งั มาจากผใู หญบ า นเปน
ผูรบั ผดิ ชอบ
5. หมบู า น ประกอบดว ยบา นเรอื นประมาณ 10 บา นขึ้นไป มรี าษฎรอาศัยประมาณ 100 คน
เปนหนวยปกครองทเี่ ลก็ ทส่ี ดุ มีผใู หญบ า นเปนผรู ับผิดชอบตอ มาในสมัยพระบาทสมเดจ็ พระมงกุฎเกลาเจา อยหู ัว
ไดยกเลกิ มณฑลเทศาภบิ าลและเปลี่ยน เมอื ง เปน จงั หวัด
การบริหารราชการในระบบใหมประสบปญหาและอุปสรรค เน่ืองจากกลุมบุคคลท่ีเคยมีอํานาจ
ในการปกครองประชาชนตามระบอบเกา สญู เสียผลประโยชน จงึ พยายามขัดขวาง พระบาทสมเด็จพระจอม-
เกลาเจาอยูหัว ทรงไมตองการใหเกิดความขัดแยงกันอยางรุนแรง ทรงมีพระบรมราโชบายแบบคอยเปน
คอยไป จึงใชเวลาหลายปก วา จะปฏิรปู การปกครองไดท ว่ั ประเทศ จนกระท่ังถึง พ.ศ. 2449 จึงมีการปกครอง
แบบมณฑล

3. การปกครองสวนทอ งถิน่

การปกครองสวนทองถ่ิน หมายถึง การใหประชาชนในทองท่ีแตละแหงไดมีโอกาสปกครอง
และบริหารงานในทองที่ท่ีตนอาศัยอยู เพื่อฝกฝนใหบุคคลในทองท่ีรูจักพ่ึงพาและชวยเหลือตนเองโดยใช
ทรพั ยากรทมี่ อี ยู และบางสว นมาจากการใหค วามชวยเหลือของรัฐบาลกลาง เพื่อใหเกิดประสิทธิภาพสูงสุด
เปนการวางรากฐานการปกครองตนเองตามระบอบประชาธิปไตยในระดบั ทอ งถนิ่

ใน พ.ศ. 2440 โปรดเกลาใหตรา พ.ร.บ. ลักษณะการปกครองทองท่ี ร.ศ.116 โดยรัฐบาลใหสิทธิ
ประโยชนในการเลือกผใู หญบ า นเปน หวั หนา ปกครองประชาชนในหมูบ า น และใหผ ูใหญบ า นมีสิทธเิ ลือกกํานนั
เปนหัวหนาปกครองในตําบลของตน การเลือกกํานันผูใหญบานยังเปนระบบการปกครองสวนทองถิ่นที่ใชกัน
เร่อื ยมาจนถึงปจจุบนั

การจดั สขุ าภิบาล ใน พ.ศ. 2440 เร่ิมจัดต้งั สุขาภิบาลกรุงเทพข้ึนเปนครั้งแรก เพื่อทําหนาที่รักษา
ความสะอาด ความเปน ระเบียบเรยี บรอยในชุมชน การปองกันโรคภัยไขเจ็บ เปนตน ตอมาจึงขยายงานเปน
กรมสุขาภิบาลสังกดั อยูในกระทรวงนครบาล สําหรับตางจังหวัด เร่ิมจัดต้ังสุขาภิบาลเปนแหงแรกท่ี ตําบล-
ทาฉลอม จังหวัดสมุทรสาคร โดยมีคณะกรรมการประกอบดวย กํานัน ผูใหญบาน ทําหนาที่บริหารงาน
สขุ าภบิ าล รับผิดชอบงานดา นตา ง ๆ เกย่ี วกบั สวัสดิภาพของประชาชน เชน การรกั ษาความสะอาด การกําจัด
ขยะ การสงเสริมสุขภาพอนามัย และการปองกันโรคระบาดที่เกิดกับประชาชน บํารุงรักษาถนนหนทาง
เปนตน หนว ยงานราชการสว นทองถิ่น คอื สขุ าภบิ าลและเทศบาลยังปรากฏมาจนถงึ ปจจบุ นั

การปฏิรปู ดา นเศรษฐกจิ

ในสมัยรัชกาลที่ 5 ประเทศไทยเร่ิมตนพัฒนาทางเศรษฐกิจ เพราะเปนผลมาจากการติดตอกับ
ตา งประเทศอยางกวางขวาง โดยมีการปฏริ ปู ทางเศรษฐกิจ มีดังตอไปน้ี

72

1. การปฏริ ูปดา นการคลังรชั กาลที่ 5 โปรดเกลา ฯ ใหจัดตั้งหอรัษฎากรพิพัฒนขึ้นในป พ.ศ. 2416
ในพระบรมมหาราชวังทําหนาท่ีรับผิดชอบรวบรวมเงินภาษีอากรทุกชนิดนําสงพระคลังมหาสมบัติ ทําบัญชี
รวบรวมผลประโยชน ตรวจตราการเก็บภาษีอากรของหนวยราชการตาง ๆ ใหเรียบรอยรัดกุมรับผิดชอบ
การจายเงินเดอื นในอัตราทแี่ นนอนใหก บั ขา ราชการฝา ยพลเรอื นและทหารเฉพาะในสว นกลางแทนการจา ยเบย้ี
หวัดและเงินป

2. การปฏิรูประบบเงินตรา พระบาทสมเดจ็ พระจลุ จอมเกลา เจา อยหู วั ทรงปฏิรปู ระบบเงินตรา ดงั น้ี
2.1 การประกาศกําหนดมาตราเงนิ ใหม ใหมีเพียง 2 หนวย คอื บาทกับสตางค สตางคท ่ี

ออกมาใชคร้งั แรก มี 4 ขนาด คือ 20, 10, 5 และ 2 สตางคค รง่ึ และประกาศยกเลิกใชเงินพดดวง
2.2 การออกธนบตั รประกาศใชพระราชบัญญัติธนบัตร จัดตั้งกรมธนบัตรขึ้น เพ่ือทําหนาท่ี

ออกธนบตั รใหไดมาตรฐาน ธนบตั รนนั้ เดมิ ประกาศใชมาตง้ั แตร ัชกาลท่ี 4 แลว
2.3 เปรยี บเทียบคาเงินไทยกับมาตรฐานทองคํา ใน พ.ศ. 2451 ประกาศใชพระราชบัญญัติ

มาตรฐานทองคาํ กาํ หนดอตั ราแลกเปล่ียน 13 บาท เทากับ 1 ปอนดเ พอื่ ใหส อดคลอ งกบั หลกั สากล
3. การตั้งธนาคารมีบุคคลคณะหน่ึงรวมมือกอตั้งธนาคารของไทยแหงแรกเรียกวาบุคคลัภย

(Book Club) ไดร บั พระราชทานพระบรมราชานุญาตจดั ตง้ั ธนาคารจดทะเบยี นถกู ตอ งตามกฎหมายเรยี กชื่อวา
แบงคสยามกมั มาจล (Siam Commercial Bank) ตอมาไดเปลีย่ นชอื่ เปน ธนาคารไทยพาณิชย จาํ กดั

4. การทํางบประมาณแผน ดิน ใน พ.ศ. 2439 รัชกาลท่ี 5 โปรดใหม กี ารจดั ทาํ งบประมาณแผนดิน
ข้นึ เปน ครงั้ แรกเพอื่ ใหก ารรบั จายของแผนดินมคี วามรัดกมุ โปรดใหแ ยกเงินสวนแผนดินและสวนพระองคออก
จากกันอยา งเด็ดขาดโดยใหพระคลงั ขางทเี่ ปน ผูดูแลพระราชทรพั ยส ว นพระองค

5. การปรบั ปรุงทางดา นการเกษตรและการชลประทานมกี ารขดุ คลองเกาบางแหง และขดุ คลองใหม
อกี หลายแหง เชน คลองนครเนอ่ื งเขต คลองดําเนินสะดวก คลองประเวศบรุ รี มย คลองเปรมประชา คลองทวี
วฒั นา สรางประตรู ะบายนํ้า เพอ่ื ชว ยสงนํ้าใหเ ขา ถึงพนื้ ทีท่ ี่ทาํ การเพาะปลกู ได ดา นการปาไม โปรดใหตง้ั กรม
ปา ไม สงเสรมิ ใหป ลกู สวนสกั อกี ทงั้ ไดสง นกั เรยี นไทยไปศึกษาวิชาปา ไม ณ ตา งประเทศ

การปฏิรปู ดานสังคม

ในสมัยรชั กาลท่ี 5 ทรงสงเสรมิ ใหประชาชนไดร ับสิทธ์ิ เสรภี าพและความเสมอภาคทางสงั คม ดังน้ี
1. ทรงยกเลิกระบบไพร ซึ่งเปนระบบท่ีทางราชการเกณฑประชาชนไปทํางานใหแกขุนนาง
โดยไมไ ดรบั คา จางหรือผลประโยชนตอบแทน ทําใหประชาชนขาดอิสระในการประกอบอาชีพ บางคร้งั ถกู กด
ข่ีขม เหงจากมลู นายอีกดวย เปนเหตุใหเกิดการแบงชนช้ันในสังคมไทย ราษฎรไทยไมไดรับความเสมอภาค
และความยุติธรรมเทา ทีค่ วร พระองคจงึ ทรงโปรดเกลา ใหย กเลกิ แตกระทําแบบคอยเปนคอยไป จนถึง พ.ศ.
2448 จงึ ยกเลิกโดยเดด็ ขาด
2. ทรงเลกิ ทาส พระบาทสมเดจ็ พระจุลจอมเกลา เจา อยหู วั ทรงเห็นวา การมที าสทําใหประเทศชาติ
ลา หลงั เปน สังคมท่มี นษุ ยย ังไรศกั ด์ิศรี ขาดความเสมอภาค อิสรภาพและเสรภี าพ ทง้ั อารยประเทศตา ง ๆ

73

กไ็ ดย กเลิกทาสในประเทศของตน จงึ มีพระราชดาํ ริยกเลิกทาสแบบคอ ยเปนคอยไป ซึ่งเริ่มข้ึนเม่ือพ.ศ. 2417
การเลิกทาสดําเนนิ ไปอยางเปน ขน้ั เปนตอนใชเ วลานานถึง 31 ป จึงสาํ เรจ็ เรียบรอยทว่ั ประเทศโดยไมขัดแยง
กันถึงข้ันทาํ สงครามกันเองเหมอื นดังเชนทเ่ี กดิ ขึน้ ในระเทศสหรฐั อเมรกิ า ในพ.ศ. 2448 จึงตราพระราชบัญญตั ิ
เลกิ ทาส เปน กฎหมายทหี่ า มมใิ หซ ้ือขายเอาคนมาเปน ทาสโดยเด็ดขาด

การยกเลกิ ระบบไพรและทาสดังกลา ว นบั เปนการปฏวิ ตั ิสงั คมไทยคร้งั ยง่ิ ใหญท าํ ใหชาวไทยไดร บั
อสิ รภาพ เสรภี าพและความเสมอภาค ซ่ึงเปนรากฐานในการพัฒนาสังคมไทยใหกาวหนาไปสสู งั คมทมี่ ีการ
ปกครองแบบประชาธปิ ไตยในเวลาตอมา

3. ปฏริ ูปการศกึ ษา การศกึ ษาเปน ส่ิงสาํ คัญในการพฒั นาประเทศ จงึ ทรงมุงพฒั นาการศึกษาของ
ไทยใหมคี วามเจรญิ รุง เรอื งและเพอื่ ใหป ระชาชนสามารถดาํ รงชวี ิตในสังคมไดอยา งมีความสุข กาวหนา ในการ
สรา งสรรคอารยธรรมและวฒั นธรรม เชน ต้งั โรงเรียนหลวงข้นึ ในวัง พ.ศ. 2414 ตั้งโรงเรียนนายทหาร
มหาดเล็กทพ่ี ระตาํ หนักสวนกหุ ลาบ ตง้ั โรงเรียนสาํ หรับราษฏรขน้ึ ครง้ั แรกท่ีวดั มหรรณพาราม เมื่อ พ.ศ. 2427
และขยายการศึกษาออกสหู ัวเมอื งอยางจริงจงั ใน พ.ศ. 2441 โดยใชวดั เปนสถานศึกษาและมพี ระสงฆเ ปน
ครผู สู อน

4. ทรงยกเลกิ ประเพณีวัฒนธรรมทลี่ าสมัย ดงั น้ี
- การเปล่ียนแปลงประเพณีการสืบสันตติวงศ รัชกาลท่ี 5 โปรดใหยกเลิกตําแหนงวังหนา

(พระมหาอุปราช) และทรงสถาปนาตําแหนงสมเด็จพระบรมโอรสาธิราชสยามมกุฎราชกุมาร แทนสมเด็จ-
พระบรมโอรสาธิราชสยามมกุฎราชกมุ ารองคแรก คอื เจาฟามหาวชิรุณหิศ แตทรงส้ินพระชนมกอนจึงมีการ
สถาปนาสมเดจ็ พระเจา ลูกเธอเจาฟามหาวชริ าวธุ ขน้ึ เปน สยามมกุฎราชกมุ ารแทน

- การเปลยี่ นแปลงวฒั นธรรมการแตง กาย ทรงผมโปรดใหชายไทยในราชสํานัก เลิกไวผมทรง
มหาดไทยเปลย่ี นเปนไวผมตัดยาวทั้งศรี ษะอยางฝรัง่ ผูห ญิงโปรดใหเ ลิกไวผ มปก ใหไวผมยาวทรงดอกกระทุม
โปรดใหชายไทยในราชสํานกั นงุ ผา มว งสตี า ง ๆ สวมเส้อื ราชปะแตน สวมหมวกอยา งยุโรปใหขาราชการทุกกรม
กองแตงเครอ่ื งแบบนุงกางเกงอยา งทหารในยุโรปแทนโจงกระเบน การแตง กายสตรเี ร่มิ เปลี่ยนแปลงหลังจาก
รัชกาลท่ี 5 กลับจากประพาสยุโรป คร้ังที่ 2 โดยสตรีไทยนิยมสวมเสื้อของอังกฤษ เปนเสื้อคอต้ังแขนยาว
ตน แขนพองคลายขาหมูแฮม

- การเปลี่ยนแปลงประเพณีการเขาเฝาโปรดเกลา ฯ ใหย กเลิกประเพณกี ารหมอบคลานในเวลา
เขา เฝา แตใหใ ชว ิธถี วายคาํ นบั แทนและใหน่งั เกา อี้ ไมต องน่งั กบั พ้ืน

- การใชศักราชและวันทางสุริยคติในทางราชการโปรดเกลาฯ ใหใช ร.ศ. (รัตนโกสินทรศก)
แทน จ.ศ. (จุลศกั ราช) ซงึ่ ใชม าต้งั แตสมัยอยุธยาโดยเร่มิ ใช ร.ศ. ตั้งแตว ันที่ 28 มนี าคม พ.ศ. 2431 เปนตน ไป
เร่ิม ร.ศ. 1 ต้งั แตป 2325 ซง่ึ เปนปที่สถาปนากรุงรัตนโกสนิ ทร

74

ไทยกบั การเขารวมสงครามโลกครงั้ ท่ี 1

ไทยเขาสสู งครามโลกคร้ังที่ 1 ในรชั สมยั ของพระบาทสมเด็จพระมงกุฏเกลา เจาอยูหวั ในชวงแรกของ
สงครามไทยไดประกาศตนเปนกลางไมเขาขางฝา ยใดฝา ยหน่งึ เพอื่ รักษาสมั พนั ธภาพท่ดี ีไวทง้ั 2 ฝาย กลาวคือ
ไทยยังมคี วามสมั พนั ธอนั ดีกบั อังกฤษมาชา นาน ขณะเดียวกนั เยอรมนแี ละ ฝรง่ั เศส ก็ยงั ถือเปน มิตรทด่ี ขี องฝา ยไทย

ตอ มาไทยไดเ ปลย่ี นนโยบายและประกาศสงครามกับฝายเยอรมนั นแี ละออสเตรยี -ฮังการี หรือเรียกวา
ฝายมหาอํานาจกลาง (Central Powers) เมื่อวันท่ี 28 กรกฎาคม 2460 เน่ืองจากฝายไทย พิจารณาแลว
เหน็ วา ฝา ยเยอรมนีเปน ฝา ยท่ีละเมดิ กฎหมายระหวางประเทศและรุกรานประเทศกอน อีกทั้งสหรัฐอเมริกา
ไดประกาศสงครามกับเยอรมนีไปกอนหนานี้ ทําใหไทยมั่นใจวาฝายพันธมิตร (Allied Power) จะเปนฝาย
มชี ยั ชนะ ถา ไทยเขา รว มกับฝายพันธมติ รจะสามารถ สรางเกียรตภิ ูมิใหกับประเทศชาติ และจะทําใหประเทศ
ไทยเปน ท่ีรูจ ักของประชาคมโลก ซง่ึ จะเปนโอกาสของไทย ท่ีจะเจรจาเรียกรองชาติตะวันตกใหทบทวนแกไข
สนธิสญั ญาที่ไมเ ปนธรรมกับฝายไทยท่เี คยทําไว ต้ังแตสมัยรัชกาลท่ี 4

ดังน้ันในการเขารวมสงครามโลกครั้งที่ 1 เปนเหตุการณที่ไทยไดเขาสูประชาคมนานาชาติ
พระบาทสมเดจ็ พระมงกฏุ เกลา เจา อยหู วั จงึ ทรงใชสญั ลักษณและสรางสถาบันเพอ่ื เปนเคร่ืองมือ ในการสราง
ความเปน ชาติ และเกยี รติภมู ขิ องคนไทยใหป รากฎสูสายตาประชาคมโลก พระองคท รงโปรดเกลาฯใหป ระดิษฐ
ธงชาตใิ หม ในป พ.ศ. 2460 ซึง่ มลี ักษณะเปน ธง 3 สี ประกอบดว ย สแี ดง สขี าว สีนํา้ เงนิ เพื่อเปนเครื่องหมาย
แทนสถาบันสูงสุดของไทย คือชาติศาสนา และพระมหากษัตริย โดยพระราชทานชื่อวา “ธงไตรรงค” และ
นําไปใชในหนวยงาน กรม กอง ตา ง ๆ เพ่อื เปนเครอื่ งเตอื นใจใหคนไทยสํานึกในหนาท่ี รักษาชอื่ เสียงเกียรตยิ ศ
ของหมคู ณะ

หลังจากสงครามโลกคร้ังที่ 1 สิ้นสุด ประเทศไทยสามารถเรียกรองชาติตะวันตกตาง ๆ ใหทบทวน
แกไขสนธิสญั ญากบั ไทยได โดยเฉพาะสนธิสัญญาที่ไมเปน ธรรมระหวา งไทยกับเยอรมนีและออสเตรีย ฮังการี
ประเทศไทยไดรับการสนับสนุนจากสหรัฐอเมริกาในสมัยประธานาธิบดี วูดโรว วิลสัน (Woodrow Wilson)
ในการแกไขสนธิสัญญากบั สหรัฐอเมรกิ า ในฐานะท่ีเปนประเทศท่ีมีผลประโยชนไมม ากนกั แตเ ปนมหาอํานาจ
ที่สําคัญ โดยในป พ.ศ. 2463 รัฐบาลไทยและรัฐบาลสหรัฐอเมริกาไดทําสนธิสัญญา ซ่ึงระบุใหคนในบังคับ
สหรฐั อเมรกิ าขึน้ ศาลไทย และยกเลกิ ขอจาํ กดั ทางภาษี โดยใหไทยมีสิทธิ์เต็มที่ในการต้ังพิกัดอัตราภาษีอากร
สนธสิ ญั ญาไทย - อเมรกิ ัน จงึ มีความสําคัญเพราะเปน ครั้งแรกท่ไี ทยไดอิสรภาพ ทางภาษีอากร และมีอํานาจ
ในทางการศาลเหมือนคนในบังคบั ตางชาติ โดยไมต อ งเสยี สงิ่ ใดเปนการตอบแทน ซ่ึงทําใหฐานะทางการเมือง
ระหวางประเทศของไทยดีข้ึนในเวลาตอ มา

โดยสนธิสญั ญาฉบับน้ียงั ใชเ ปนแบบอยางในการแกไขสัญญาที่ไมเปนธรรมที่ชาติตะวันตกในป พ.ศ.
2467 และ พ.ศ. 2468 ไทยประสบความสําเร็จในการเจรจาแกไขสัญญาไมเปนธรรมกับฝร่ังเศสและอังกฤษ
โดยอาศัยความสามารถของพระวรวงศเธอ พระองคเจาไตรทศประพันธ กรมหม่ืนเทววงศวโรทัย เสนาบดี
กระทรวงการตา งประเทศในขณะนน้ั และ ดร. ฟรานซสิ บี แซร ทีป่ รึกษาการตา งประเทศชาวอเมรกิ นั สามารถ
แกไขสนธสิ ัญญาได การเขา รว มสงครามโลกครั้งท่ี 1 ของไทย จึงเปน การตัดสินใจครงั้ สําคญั มผี ลทาํ ใหเกดิ การ

75

แกไขสนธิสัญญาอันไมเปนธรรมและทวงคืนอํานาจอธิปไตยทางการศาล และอิสรภาพทางการเมืองไทย
กลบั คนื มา

การเขา รวมสงครามโลกครง้ั ที่ 2 ของประเทศไทย

สงครามโลกคร้ังที่ 2 เกิดขึ้นในยุโรปตั้งแต พ.ศ. 2482 เมื่ออังกฤษและฝรั่งเศสประกาศสงครามกับ
เยอรมนี และไดน ําพาประเทศอาณานคิ มของตนเขาสสู งครามจนลุกลาม เปนสงครามโลก ประเทศไทยถึงแม
จะไมตกเปนอาณานิคมของชาติใด แตก็ไดรับผลกระทบจากกระแสความคิดแบบชาตินิยม และการขยาย
อิทธิพลของญปี่ ุนในเอเชีย จึงไดปรับเปลี่ยนทาทีในการดําเนินความสัมพันธระหวางประเทศของตนในสมัย
รัฐบาลจอมพล ป.พิบูลสงคราม เชน การตอตานชาวจีนและชาวยุโรป กรณีพิพาทอินโดจีนใน พ.ศ. 2483
การเขารวมมือกับญ่ีปุนในสงครามโลกคร้ังท่ี 2 ของรัฐบาลไทย ซ่ึงสาระสําคัญของการเขารวมสงครามโลก
ครั้งที่ 2 มีดังน้ี

1. ไทยกบั สงครามโลกคร้ังที่ 2
ในขณะทมี่ หาอาํ นาจฝายสัมพนั ธมิตรกําลงั เพลย่ี งพลา้ํ โดยเฉพาะฝรงั่ เศสที่ตองยอมแพต อ เยอรมนี

วันที่ 22 มิถุนายน พ.ศ. 2483 จึงเปนโอกาสใหไทยซ่ึงมีแนวคิดชาตินิยมเรียกรองดินแดนคืนจากฝรั่งเศส
และไดเ กิดเปนกรณีพิพาทจนเกิดเปนสงครามอินโดจีนระหวางไทยกับฝรั่งเศส โดยฝรั่งเศสเขามาท้ิงระเบิด
สนามบิน ท่ีจังหวัดปราจีนบุรี รวมท้ังระดมยิงปนใหญเขามาในฝงไทย ในวันท่ี 28 พฤศจิกายน พ.ศ. 2483
ฝร่ังเศส สง เครอื่ งบินทิ้งระเบดิ จงั หวดั นครพนม และฝา ยไทยกไ็ ดสง เครือ่ งบนิ ท้ิงระเบดิ ทพ่ี กั ทหารฝร่ังเศสในวัน
เดียวกัน หลงั จากนนั้ ก็มีการตอ สกู นั เรอ่ื ยมาจนฝายไทยสามารถเขายึดดินแดนบางสวนของกัมพูชา และลาว
จากฝรั่งเศสมาได กรณีพิพาทคร้ังนี้ ญี่ปุนเขาแทรกแซงโดยเสนอตนเปนผูไกลเกล่ีย และการลงนามใน
อนสุ ญั ญาโตเกียว เม่อื วันท่ี 9 พฤษภาคม พ.ศ.2484 สงผลใหฝ รัง่ เศสตองยอมยกดินแดนบางสว นของอนิ โดจีน
รวมทัง้ ดินแดนฝง ขวาแมนํ้าโขงท่ีฝรั่งเศสยดึ ไปตงั้ แตสมัยรัชกาลท่ี 5 คืนแกไทยดว ย

วนั ที่ 7 ธนั วาคม พ.ศ. 2484 ญ่ีปุน ประกาศสงครามกบั สมั พันธมติ ร โดยยกกําลงั พลเขามาในภูมิภาค
นี้และในวันท่ี 8 ธันวาคม พ.ศ. 2484 กองทหารญ่ีปุนก็เขาเมืองไทยทางสงขลา ปตตานี ประจวบคีรีขันธ
นครศรีธรรมราช สุราษฎรธ านี และสมทุ รปราการ และสง ทหารข้ึนบกท่มี ลายู และโจมตสี งิ คโปรทางเคร่อื งบนิ
ซง่ึ ญีป่ นุ ไดร อ งขอใหร ฐั บาลไทย ยนิ ยอมใหทหารญปี่ ุน เดนิ ทพั ผา นไทย เพ่อื ไปโจมตีพมา และมลายูของ อังกฤษ
และขอใหระงับการตอตานของคนไทย จอมพล ป.พิบูลสงคราม นายกรัฐมนตรีในขณะนั้น ปฏิบัติตาม
ความตอ งการของญปี่ นุ เพื่อรักษาชวี ิตและเลือดเนือ้ ของคนไทย

วันที่ 21 ธันวาคม พ.ศ. 2484 รัฐบาลไทยไดทํากตกิ าสัมพนั ธไมตรีกับญ่ีปนุ สงครามท่เี กิดขึน้ ในเอเชีย
นี้เรียกกันวา สงครามมหาเอเชียบูรพา ญ่ีปุนมีวัตถุประสงค จะสรางวงศไพบูลยมหาเอเชียบูรพา
(The Greater East Asia Co-prosperity Sphere) ทั้งในทางวัฒนธรรม การเมือง และเศรษฐกิจ
ซึ่งประกอบดวยประเทศตาง ๆ ในเอเชีย โดยมีญ่ีปุนเปนผูนํา ในระยะเริ่มแรกของสงคราม กองทัพญ่ีปุน
มีชยั ชนะท้ังทางบก ทางเรือ และทางอากาศ ทาํ ใหร ฐั มนตรบี างคน เห็นควรใหไทยประกาศสงครามกับอังกฤษ
และสหรฐั อเมริกา ดวยคิดวาญี่ปุนจะชนะสงคราม ไทยจึงตัดสินใจประกาศสงครามกับอังกฤษและอเมริกา

76

เมื่อวันที่ 25 มกราคม พ.ศ. 2485 ระหวางสงครามน้ัน ญ่ีปุนไดโอนดินแดนบางสวน ที่ยึดไดจากอังกฤษ
คืนใหแ กไทย คือ รัฐไทรบุรี กลันตัน ตรังกานู ปะลิส และสองรฐั ในแควนไทยใหญ คอื เชียงตุง และเมืองพาน

2. ขบวนการเสรไี ทย
ขบวนการเสรีไทยท่เี กดิ ขึ้นในสงครามหาเอเชียบูรพา และเปนสวนหนึ่งของสงครามโลกครั้งที่ 2

เกิดจากกลุมคนไทยท่ตี อ ตา นการรุกรานของญี่ปุน และไมเห็นดวยกับการท่ีรัฐบาลไทยรวมมือกับญ่ีปุน และ
ประกาศสงครามของรฐั บาลไทยตอ ฝายสัมพันธมิตรแบงเปน 3 กลุม กลาวคือ ขบวนการเสรีไทยในประเทศ
นาํ โดยนายปรีดี พนมยงค ขบวนการเสรไี ทยในสหรฐั อเมริกา นําโดย ม.ร.ว.เสนยี  ปราโมช เอกอัครราชทตู ไทย
ประจํากรงุ วอชงิ ตนั ด.ี ซี. ซึง่ มีบทบาทสาํ คญั ในการไมยอมสงคําประกาศสงครามตอสหรัฐอเมริกา และถือวา
การประกาศสงครามน้ันมิใชเจตนาของคนไทย และขบวนการเสรไี ทยในอังกฤษ นาํ โดยนักเรียนไทย ในองั กฤษ
ซึ่งไดทาํ หนังสอื เสนอ นายวินสตนั เชอรชลิ นายกรัฐมนตรีอังกฤษ เพอ่ื กอ ต้งั กองทหารไทยสรู บกับญีป่ นุ
ในประเทศไทย

ท้ัง 3 กลุมไดทํางานประสานความรวมมือกันดวยความยากลําบากในภาวะขอจํากัดของสงคราม
ท้ังการจัดตั้งกองกําลังตอตานญ่ีปุน และการสรางความเขาใจกับสหรัฐอเมริกา อังกฤษและชาติพันธมิตร
จนกระทั่งในวันที่ 16 สิงหาคม พ.ศ. 2488 นายปรีดี พนมยงค ในฐานะผูสําเร็จราชการแทนพระองค
ไดป ระกาศสนั ตภิ าพ มีสาระสําคัญวา การประกาศสงครามตอสหรฐั ฯ และองั กฤษตลอดจนการกระทําอันเปน
ปฏปิ กษต อฝา ยสัมพันธมติ รท้ังปวงผิดจากเจตจาํ นงของประชาชนชาวไทยและขดั กับรัฐธรรมนญู และกฎหมาย
บานเมือง การประกาศสงครามตอฝายสัมพันธมิตรเปนโมฆะ ไมผูกพันประชาชนชาวไทย ประเทศไทย
ไดตดั สินใจท่จี ะใหก ลบั คนื มาซงึ่ สมั พนั ธไมตรอี นั ดีอันเคยมมี ากบั นานาประเทศเหมือนเมอ่ื กอนวันที่ 8 ธันวาคม
พ.ศ. 2484 และพรอมทจ่ี ะรว มมือเตม็ ทีท่ กุ ทางกบั สหประชาชาติในการสถาปนาเสถียรภาพในโลกน้ี

ดังนั้นขบวนการเสรีไทย เปนขบวนการของประชาชนชาวไทยผูรักชาติท่ีมีเปาหมายชัดเจน
คือตอ งการรักษาเอกราชของชาติไทยไมใหตกเปนของตางชาติในสงครามโลกคร้ังท่ี2ไมวาจะเปนฝายอักษะ
หรือฝายสัมพันธมติ รกต็ าม โดยมีอดุ มการณที่จะรักษาเอกราชและอธิปไตยของชาติไทยเอาไวใหเปนของคน
ไทย ท่ีไมอาจปฏิเสธไดตอบทบาทของเสรีไทยน้ันคือ การตอสูจนไดเอกราชของชาติไทยกลับคืนมาหลัง
สงครามโลกครงั้ ที่ 2 จบลง

3. ผลกระทบของสงครามโลกครงั้ ที่ 2 ทมี่ ีตอประเทศไทย
3.1 ผลกระทบดานการเมอื ง
ญี่ปุนแพสงครามเมื่อวันท่ี 24 สิงหาคม พ.ศ. 2488 รัฐบาลไทยประกาศวา การประกาศ

สงครามกบั สัมพนั ธมติ รเปนโมฆะ เพราะขัดตอรฐั ธรรมนูญ และความประสงคข องประชาชนชาวไทย ไทยตอง
ปรับความเขาใจกับสัมพันธมิตร สหรัฐอเมริกามิไดถือไทยเปนศัตรู ตามประกาศของรัฐบาลสหรัฐอเมริกา
โดย นาย เจมส เบิรนส (James Byrnes) รฐั มนตรีตางประเทศเปนผูลงนาม แตรัฐมนตรีตางประเทศอังกฤษ
นายเออรเ นสต เบวิน (Ernest Bevin) ไมยอมรับทราบการโมฆะของการประกาศสงคราม วันที่ 1 มกราคม
พ.ศ. 2489 (เวลาน้ัน ม.ร.ว. เสนีย ปราโมช เปนหัวหนารัฐบาล) ผูแทนไทยไดลงนามกับผูแทนอังกฤษ

77

ท่ีสิงคโปร ความตกลงน้ีเรียกวา "ความตกลงสมบูรณแบบ เพื่อเลิกสถานะสงคราม ระหวางประเทศไทยกับ
บริเตนใหญ และอนิ เดีย" ซ่ึงมสี าระสําคญั ดังน้ี

1. ไทยจะตอ งจัดการเรอ่ื งทีไ่ ทยประกาศสงครามกบั องั กฤษใหส สู ภาพเดิมกอ นวนั ประกาศ
สงคราม

2. การกระทาํ ทไี่ ทยทําตอ องั กฤษหลงั จากญี่ปุนเขา ประเทศไทยถือเปน โมฆะ และไทยตอง
จัดการใหส สู ภาพเดิม หากมคี วามเสียหายตอ งจายคาชดเชยใหองั กฤษ

3. ไทยตองยินยอมรับผิดชอบการพิทักษรักษาและคืนในสภาพไมเสื่อมเสีย ซ่ึงบรรดา
ทรัพยส ิน สทิ ธิ และผลประโยชนของอังกฤษทกุ ชนดิ ในประเทศไทย

4. ไทยจะรวมมอื อยางเตม็ ที่ในบรรดาขอ ตกลง เพ่อื ความมัน่ คงระหวางประเทศ ซึ่งองคกร
สหประชาชาตหิ รือคณะมนตรีความมั่นคงเหน็ ชอบแลว

5. ไทยตองไมตัดคลองขา มอาณาเขตไทย เชือ่ มมหาสมทุ รอนิ เดียกับอาวไทย (คลองคอดกระ)
โดยรฐั บาลองั กฤษมไิ ดเ หน็ พอ งดวยกอ น

6. ไทยจะใหขา วสารโดยไมคดิ มูลคา 1.5 ลา นตันแกอ งคก าร ซ่ึงรัฐบาลองั กฤษจะไดร ะบุ
7. โดยสญั ญาฉบับน้อี งั กฤษและอินเดยี จะสนบั สนุนไทยเขา เปน สมาชิกสหประชาชาติ
การที่ไทยเอาตัวรอดไดท้ัง ๆ ท่ีอยูในฝายประเทศแพสงครามนี้ ขบวนการเสรีไทยมีสวนชวยเหลือ
เปนอยา งมาก ทาํ ใหป ระเทศสัมพนั ธมิตร โดยเฉพาะสหรัฐอเมริกากลับเขาใจเมืองไทย ขณะที่ ม.ร.ว. เสนีย
ปราโมช อคั รราชทูตไทยประจําสหรัฐอเมริกา ไดประทว งการประกาศสงครามของรัฐบาลไทย และไดรวบรวม
คนไทยในสหรัฐอเมริกาข้ึนเปนขบวนการเสรีไทยตอตานญ่ีปุน ในอังกฤษก็มีขบวนการเสรีไทยเชนเดียวกัน
ตดิ ตอ กบั หนว ยพลพรรคใตใ นดินประเทศ ซ่ึงมีนายปรีดี พนมยงค ผูสําเร็จราชการแทนพระองคเปนหัวหนา
เสรีไทยทั้งหลายเตรียมท่ีจะจับอาวุธขึ้นตอสูกับญ่ีปุน ตามวันเวลาที่นัดหมาย พรอม ๆ กับกําลังของ
สัมพันธมติ รที่จะรกุ เขา มาทางพมา แตญีป่ ุนไดยอมแพ
3.2 ผลกระทบดา นเศรษฐกิจและสังคม
การที่ไทยเขารวมสงครามโลกครั้งท่ี 2 สงผลใหเกิดความเสียหายตอเศรษฐกิจไทยเปน
อยา งมาก เกดิ ภาวะการขาดแคลนสินคาอุปโภคบรโิ ภค ในดา นสงั คมก็เกิดปญ หาโจรผรู ายชกุ ชุม อกี ท้งั ประสบ
ปญหาภาวะเงินเฟอ ในขณะเดียวกันประเทศไทยยังตองแบกรับภาระชดใชคาเสียหายที่เรียกวา
คาปฏิกรรมสงคราม หมายถึงของมีคา ทตี่ อ งจา ยเปนคาชดเชยเพอ่ื ใหค รอบคลุมความเสียหายระหวางสงคราม
ซ่ึงโดยทั่วไปหมายถึงเงินหรือสินคาเปล่ียนมือ มากกวาการถายโอนกรรมสิทธิ์ ที่สําคัญการแกปญหาและ
เยยี วยาความขาดแคลนยากไรใ นชวงสงครามและหลังสงครามไดกลายเปนปญหาใหญท่ีรัฐบาลขณะน้ันตอง
แกไ ขฟน ฟอู ยา งเรงดว น เพอ่ื ใหบ านเมืองคนื สภู าวะปกติโดยเร็ว

78

การเปลี่ยนแปลงการปกครองในป พ.ศ. 2475
สภาพการณโ ดยทัว่ ไปของบานเมืองกอ นการเปลยี่ นแปลงการปกครอง

การปกครองแบบสมบูรณาญาสิทธิราชย ที่ประเทศไทยใชมาหลายรอยปไดส้ินสุดลงหลังจาก
“คณะราษฎร” ไดเขายึดอํานาจการปกครองและนําไปสูการเปล่ียนแปลงการปกครองแบบประชาธิปไตยอันมี
พระมหากษตั ริยทรงเปนพระประมขุ เมอื่ วันท่ี 24 มถิ ุนายน พ.ศ. 2475

สาเหตุของการเปลี่ยนแปลงการปกครอง

การยึดอํานาจเพ่ือเปล่ียนแปลงการปกครอง เม่ือวันที่ 24 มิถุนายน พ.ศ. 2475 มีสาเหตุสรุปได
ดังนี้

1. การพัฒนาทางดานการศกึ ษาแบบสมัยใหม ต้ังแตสมัยรัชกาลท่ี 5 เปนตนมา ประเทศไทยเร่ิมใช
ระบบการศกึ ษาแบบตะวนั ตก เด็กไทยสามัญชนมีโอกาสเลาเรียนในโรงเรียนหลวง ตอมาในสมัยรัชกาลท่ี 6
รัฐบาลประกาศใช พ.ร.บ. การศึกษาภาคบังคับทําใหการศึกษาของชาติแพรหลายไปสวนภูมิภาค การที่
ชาวไทยไดรับการศึกษาสูงข้ึนกวาแตกอน ทําใหชาวไทยมีโอกาสเรียนรูความกาวหนาแบบสมัยใหมและ
วทิ ยาการจากประเทศตะวนั ตกรวมไปถึงความคิดสมยั ใหมท างการเมืองการปกครองดวย นอกจากน้ันเจานาย
ชนช้ันสูงและสามัญชนไดรับทุนเลาเรียนหลวงเดินทางไปศึกษายังประเทศในทวีปยุโรป จึงประทับใจใน
ความเจริญของบานเมืองและระบอบการปกครองของประเทศตะวันตก ผูนําคณะราษฎรหลายคนไดรับ
การศกึ ษาจากประเทศตะวันตก อาทิ นายปรีดี พนมยงค นายประยูร ภมรมนตรี รอยโทแปลก ขีตตะสังคะ
(ตอมาคือ จอมพล ป.พิบูลสงคราม) นายแนบ พหลโยธิน นายจรูญ สิงหเสนี เปนตน บุคคลเหลาน้ีจึงมี
แนวความคิดตองการใหประเทศไทยเจริญรุงเรืองตามแบบอยางประเทศตะวนั ตก

2. การแพรอารยธรรมแบบตะวันตกในประเทศไทย อิทธิพลของอารยธรรมตะวันตกไดแพรเขาสู
ประเทศไทย พรอม ๆ กับการขยายตัวทางการคา พอคาและมิชชันนารีไดนําวิทยาการแผนใหมและความรู
ทางดานวิทยาศาสตรมาเผยแพรในประเทศไทยซึ่งเริ่มในสมัยรัชกาลท่ี 3 เปนตนมา ชาวไทยเริ่มสนใจอาน
หนังสือพมิ พท ีว่ พิ ากษว จิ ารณร ฐั บาลตลอดจนหนังสอื ทีเ่ กี่ยวของกับความคดิ ทางการเมอื งและการเปลยี่ นแปลง
ท่ัวโลก เหตกุ ารณท ี่เกดิ ขึ้นในประเทศตาง ๆ ทําใหชาวไทยไดทราบถึงความเจริญกาวหนาแบบตะวันตกเห็น
ความสําคัญและความจาํ เปน ทีจ่ ะตอ งปรับตวั เขา สยู ุคใหมใ นฐานะอารยประเทศ

3. การปฏิวัติในประเทศแถบทวีปเอเชีย ดังเชนในประเทศจีน คณะปฏิวัติไดลมราชวงศแมนจู
ซ่ึงปกครองประเทศจนี และเปลี่ยนการปกครองมาเปนแบบสาธารณรัฐ การปฏิวัติในตุรกีเพ่ือลมการปกครอง
ในระบบสุลตาน การปฏิวัติในรัสเซียเพื่อลมระบบกษัตริย การปฏิวัติประเทศญี่ปุนเพื่อกาวไปสูความ
เจริญรงุ เรอื งแบบยุโรปและกลายเปนประเทศมหาอํานาจทางทหาร การปฏิวัติในประเทศตาง ๆ จึงเปนการ
กระตุน ความคิดของผนู าํ ชาวไทยรุนใหม ทจ่ี ะทําตามแบบอยา งการปฏิวัติดงั กลาว

4. สภาวะเศรษฐกิจตกต่ําอยางรุนแรงและรัฐบาลไมสามารถแกไขปญหาได จากสถานการณหลัง
สงครามโลกครง้ั ที่ 1 เศรษฐกจิ ตกต่าํ ไปทว่ั โลกกอใหเกิดผลกระทบมาถึงประเทศไทย คณะราษฎรมีความเห็น

79

วาเปนเพราะความลมเหลวของระบบการปกครองของไทยจึงตองเปลี่ยนระบบการปกครองใหมเพ่ือแกไข
ปญ หาเศรษฐกจิ

5. ระบอบการปกครองแบบสมบูรณาญาสทิ ธริ าชยมขี อบกพรอ งหลายประการ ระบอบการปกครอง
ไมเหมาะสมทีจ่ ะนํามาใชในขณะท่ีความคิดและสังคมของชาวไทยเริ่มเปล่ียนแปลงไป เชน พระมหากษัตริย
พระราชวงศและขุนนาง ซึ่งเปนชนช้ันท่ีควบคุมอํานาจการปกครองและเศรษฐกิจของประเทศโดยส้ินเชิง
ในขณะทรี่ าษฎรทัว่ ไปมฐี านะยากจน ไมมีสิทธิ์มีเสียงในการปกครองประเทศ คณะราษฎรจึงมีความคิดที่จะ
สรางความเสมอภาคในสงั คม

6. การท่พี ระมหากษตั ริยไ ทยตงั้ แตร ัชกาลท่ี 4 เปนตนมา ทรงพยายามพัฒนาประเทศเพ่ือกาวไปสู
ความเปนสมัยใหมแบบตะวันตกตลอดจนปลุกความคิดของประชาชนใหต่ืนตัวในเร่ืองความคิดชาตินิยม
เทา กับเปน การจุดความคิดของประชาชนใหต่นื ตัวในระบอบการปกครองแบบประชาธิปไตยไปดวย แมวาจะมี
คณะบุคคลทีไ่ ดรบั การศึกษาจากตะวันตกกราบบังคมทูลเสนอแนะใหเปลี่ยนระบบการปกครองมาเปนแบบ
ประชาธิปไตยกต็ าม แตพ ระมหากษัตริยไทยทรงเห็นวาประชาชนชาวไทยในขณะน้ันยังไมพรอมท่ีจะรับการ
ปกครองแบบใหม ทรงเหน็ วาควรตระเตรียมประชาชนใหเขาใจเสียกอน ดวยวิธีคอยเปนคอยไปนาจะดีกวา
ในท่สี ดุ ก็ไมสามารถหลกี เลีย่ งการเปลีย่ นแปลงการปกครองไปได

การดําเนินการเปลย่ี นแปลงการปกครอง

การยึดอาํ นาจของคณะราษฎร เชาตรูของวนั ท่ี 24 มิถุนายน พ.ศ. 2475 คณะราษฎร ประกอบดวย
ทหารบก ทหารเรือและพลเรือน โดยมี พ.อ. พระยาพหลพลพยุหเสนา เปนหัวหนา รวมดวย พ.อ. พระยา
ทรงสรุ เดช พ.อ. พระยาฤทธิอคั เนย พ.ท. พระประศาสนพ ทิ ยายุทธ พ.ต. หลวงพิบูลสงครม (แปลก ขีตตะสังคะ)
น.ต. หลวงสนิ ธุสงครามชัย น.ต. หลวงศภุ ชลาศัย หลวงประดิษฐมนูธรรม (นายปรีดี พนมยงค) นายประยูร
ภมรมนตรี นายตั้ว ลพานุกรม นายควง อภัยวงศ ฯลฯ ไดนํากําลังทหารและพลเรือนเขายึดอํานาจการ
ปกครองไดสาํ เรจ็ โดยเขา ควบคุมเจานายและขุนนางช้ันสูงมิใหคิดตอตาน จากนั้นจึงกราบบังคมทูลอัญเชิญ
พระบาทสมเด็จพระปกเกลาเจาอยูหัว (รัชกาลท่ี 7) ซ่ึงประทับอยูท่ีพระราชวังไกลกังวล หัวหิน จังหวัด
ประจวบคีรีขนั ธ เสด็จนิวตั พิ ระนครทรงดาํ รงพระประมุขของชาตภิ ายใตรัฐธรรมนญู

เม่ือพระบาทสมเดจ็ พระปกเกลาเจา อยูหัว (รัชกาลท่ี 7) ทรงทราบขาวการยึดอํานาจในพระนครแลว
พระองค ทรงเชิญเจานายช้ันสูงและแมทัพนายกอง ซึ่งตามเสด็จมายังพระราชวังไกลกังวล เขารวมประชุม
ปรึกษาหารือวาจะดาํ เนนิ การอยา งไรกนั ตอ ไป ทีป่ ระชุมเสนอความเห็นตาง ๆ กันไป บางทา นเสนอใหใชกําลัง
ทหารในตา งจังหวัดยดึ อาํ นาจคนื บางทานเสนอใหพ ระบาทสมเด็จพระปกเกลา เจา อยหู ัว (รชั กาลที่ 7) เสด็จหนี
ไปยงั ประเทศเพื่อนบาน ในท่ีสดุ พระบาทสมเด็จพระปกเกลา เจาอยูหัว (รัชกาลท่ี 7) ทรงตัดสินพระทัยยอมรับ
ขอ เสนอของคณะราษฎร เพอื่ เห็นแกความสงบสุขและความเรียบรอยของบานเมือง

พระบาทสมเด็จพระปกเกลาเจาอยหู ัว (รชั กาลที่ 7) เสด็จนิวัติถึงพระนคร โดยขบวนรถไฟพระท่ีนั่ง
พเิ ศษ เมือ่ ตอนดกึ ของคืนวันที่ 25 มถิ ุนายน ในตอนสายของวันท่ี 26 มิถนุ ายน คณะราษฎรไดสง ผูแทนเขาเฝา ณ
วงั ศโุ ขทยั พรอ มกบั ทูลเกลาฯ ถวายรางรัฐธรรมนูญช่ัวคราว วันรุงขึ้นคือวันท่ี 27 มิถุนายน พระบาทสมเด็จ

80

พระปกเกลาเจาอยหู วั (รัชกาลที่ 7) ลงพระปรมาภิไธยในรัฐธรรมนูญฉบับชั่วคราวพระราชทานแกประชาชน
ชาวไทย ถือเปนรัฐธรรมนูญฉบับแรกของประเทศไทย เรียกช่ือวา “พระราชบัญญัติธรรมนูญการปกครอง
แผนดินสยามช่วั คราว พทุ ธศักราช 2475”

ตอมาในวันท่ี 10 ธันวาคม พ.ศ. 2475 พระบาทสมเด็จพระปกเกลาเจาอยูหัว (รัชกาลท่ี 7)
พระราชทานรัฐธรรมนูญฉบับถาวรและทรงโปรดเกลา ฯ แตงต้งั คณะรัฐมนตรี โดยมพี ระยามโนปกรณนิติธาดา
เปน นายกรฐั มนตรคี นแรกของประเทศไทย

ผลกระทบทเี่ กดิ ขึ้นจากการเปลี่ยนแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475

1. ผลกระทบทางดานการเมือง การเปลี่ยนแปลงสงผลกระทบตอสถานภาพของสถาบัน
พระมหากษตั รยิ เปน อยางมาก เพราะเปนการสิ้นสดุ พระราชอํานาจในระบอบสมบรู ณาญาสิทธริ าชย ถึงแมวา
พระบาทสมเด็จพระปกเกลาเจาอยูหัว (รัชกาลที่ 7) จะทรงยอมรับการเปลี่ยนแปลง และทรงยินยอม
พระราชทานรัฐธรรมนูญใหกับปวงชนชาวไทยแลวก็ตาม แตพระองคก็ทรงเปนหวงวาประชาชนจะมิไดรับ
อํานาจการปกครองที่พระองคทรงพระราชทานใหโดยผานทางคณะราษฎรอยางแทจริง พระองคจึงทรงใช
ความพยายามที่จะขอใหราษฎรไดดําเนินการปกครองประเทศดวยหลักการแหงประชาธิปไตยอยางแทจริง
แตพระองคก็มิไดรับการสนองตอบจากรัฐบาลของคณะราษฎรแตประการใด จนกระท่ังภายหลังพระองค
ตองทรงประกาศสละราชสมบัติใน พ.ศ. 2477

นอกจากนี้ การเปล่ียนแปลงการปกครอง 2475 ยังกอใหเกิดความขัดแยงทางการเมืองระหวาง
กลุมผลประโยชนต า ง ๆ ทมี่ สี ว นรวมในการเปล่ียนแปลงการปกครองเม่ือวันที่ 24 มิถุนายน 2475 ท้ังนี้เปน
เพราะยังมีผูเห็นวาการท่ีคณะราษฎรยึดอํานาจการปกครองมาจากพระบาทสมเด็จพระปกเกลาเจาอยูหัว
(รชั กาลท่ี 7) เพ่ือเปลี่ยนแปลงการปกครองทม่ี ีพระมหากษตั ริยเปน ประมขุ ภายใตร ฐั ธรรมนูญนน้ั ยงั มิไดเปน ไป
ตามคําแถลงที่ใหไวกับประชาชนนอกจากน้ีการที่คณะราษฎรไดมอบหมายใหนายปรีดี พนมยงค รางเคา
โครงการเศรษฐกิจแหงชาติ เพอ่ื ดาํ เนนิ การปรับปรุงเศรษฐกิจของประเทศตามที่ไดประกาศไวเม่ือครั้งกระทํา
การยึดอํานาจเพอื่ เปล่ยี นแปลงการปกครองนั้น หลายฝา ยมองวา เคา โครงการเศรษฐกิจมีลักษณะโนมเอียงไป
ในทางหลักเศรษฐกิจแบบคอมมิวนิสต ความขัดแยงจึงเกิดข้ึนในหมูผูที่เกี่ยวของภายหลังการเปล่ียนแปลง
การปกครองส้ินสุดลงแลวไมนาน พระยามโนปกรณนิติธาดา นายกรัฐมนตรี เห็นวาการบริหารประเทศ
ทา มกลางความขัดแยงในเรื่องเคาโครงเศรษฐกิจไมสามารถจะดําเนินตอไปได จึงประกาศปดสภาและงดใช
รฐั ธรรมนูญบางมาตรา สงผลให พ.อ.พระยาพหลพลพยุหเสนา นํากําลังทหารยึดอํานาจรัฐบาลพระยามโน
ปกรณนิติธาดาในวันที่ 20 มิถุนายน 2476 และหลังจากนั้น พ.อ.พระยาพหลพลพยุหเสนา ไดเขาดํารง
ตาํ แหนงนายกรัฐมนตรีบริหารราชการแผนดินสืบแทน แตรัฐบาลของ พ.อ.พระยาพหลพลพยุหเสนา ไดเขา
บริหารประเทศไดไ มน าน กม็ บี คุ คลคณะหน่ึงซ่ึงเรียกตนเองวา คณะกูบานกูเมือง นําโดยพลเอกพระองคเจา-
บวรเดช ไดก อ การรฐั ประหารยดึ อาํ นาจรฐั บาลในเดือนตลุ าคม 2476 โดยอา งวารัฐบาลไดทาํ การหมิ่นประมาท
องคพระประมุขของชาติ และรับนายปรีดี พนมยงค เขารวมในคณะรัฐบาล พรอมกับเรียกรองใหรัฐบาล
ดําเนินการปกครองประเทศในระบอบรัฐธรรมนูญที่เปนประชาธิปไตยอยางแทจริง แตในท่ีสุดรัฐบาล

81

พ.อ.พระยาพหลฯ ก็สามารถปราบรฐั ประหารของคณะกูบานกูเมืองไดสําเร็จ หลังจากน้ันก็มีการจับกุมและ
กวาดลางผูตองสงสัยวาจะรวมมือกับคณะกูบานกูเมือง จนดูเหมือนวาประเทศไทยมิไดปกครองในระบอบ
ประชาธปิ ไตยอยา งแทจ ริง

2. ผลกระทบทางดานเศรษฐกจิ การเปล่ียนแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475 เปนการเปล่ียนแปลง
ทางการเมืองทส่ี ําคัญของไทย และมผี ลกระทบทางเศรษฐกจิ เพราะความพยายามที่จะเปลี่ยนแปลงโครงสราง
ทางเศรษฐกจิ ทีค่ ณะราษฎรไดมอบหมายใหน ายปรดี ี พนมยงค เปนคนรางเคาโครงการเศรษฐกิจ เพ่ือนําเสนอ
น้ัน มิไดรับการยอมรับจากคณะราษฎรสวนใหญ ดังนั้น ระบบเศรษฐกิจภายหลังการเปลี่ยนแปลง
การปกครอง จงึ มกี ารเปล่ยี นแปลงเปน ทนุ นิยมโดยรัฐทเ่ี รียกวารัฐวิสาหกิจและโครงสรางทางเศรษฐกิจยังคง
เนน ท่กี ารเกษตรกรรมมากกวาอุตสาหกรรม ซึง่ ตา งจากประเทศตะวันตกสวนใหญท่ีมีการปกครองในระบอบ
ประชาธิปไตย ไดพฒั นาไปสคู วามเปนประเทศอตุ สาหกรรม

3. ผลกระทบทางดา นสังคม ภายหลงั การเปลีย่ นแปลงการปกครอง สงั คมไทยไดร ับผลกระทบจาก
เปลี่ยนแปลงพอสมควร คือ ประชาชนเริ่มไดรับเสรีภาพและมีสิทธิตางๆ ตลอดจนความเสมอภาคภายใต
บทบญั ญตั แิ หงรฐั ธรรมนูญ และไดรบั สิทธิในการปกครองตนเอง ในขณะท่ีบรรดาเจาขุนมูลนาย ขุนนาง ซ่ึงมี
อํานาจภายใตระบอบการปกครองด้ังเดิมไดสูญเสียอํานาจและสิทธิประโยชนตางๆ ที่เคยมีมากอน โดยที่
คณะราษฎรไดเขาไปมีบทบาทแทนบรรดาเจานายและขุนนางในระบบเกา เนื่องจากคณะราษฎรมีนโยบาย
สงเสริมการศึกษาของราษฎรอยางเต็มที่ นอกจากนั้นรัฐบาลไดกระจายอํานาจการปกครองไปสูทองถ่ิน
ดว ยการจดั ต้ังเทศบาลตําบล เทศบาลเมือง และเทศบาลนคร มีสภาเทศบาลคอยควบคุมกิจการบริหารของ
เทศบาลเฉพาะทอ งถนิ่ น้ันๆ โดยมีเทศมนตรีเปน ผูบริหารตามหนาที่พ.ศ. 2479 รัฐบาลของ พ.อ.พระยาพหล
พลพยหุ เสนา ไดประกาศใชแผนการศึกษาแหงชาติ พ.ศ. 2479 โดยกําหนดแบง การศึกษาออกเปน 2 ประเภท
คือ สายสามัญศึกษาและสายอาชีวศึกษา ซึ่งเปนการเนนความสําคัญของอาชีวศึกษาอยางแทจริง โดยได
กําหนดความมุงหมายเพ่ือสงเสริมใหผูท่ีเรียนจบการศึกษาในสายสามัญ ไดเรียนวิชาอาชีพเพ่ิมเติม
นอกเหนือไปจากเรียนวชิ าสามญั ทัง้ นี้ เพ่ือประโยชนท ีจ่ ะออกไปประกอบอาชพี ตอ ไป

ดงั นัน้ การเปล่ยี นแปลงการปกครองใน พ.ศ.2475 จึงไดนําไปสกู ารปรบั ปรงุ ใหร าษฎรไดร บั การศกึ ษา
และสามารถใชวิชาการความรูท่ีไดรับไปประกอบอาชีพอยางม่ันคงและมีความสุข ขณะเดียวกัน
การเปลย่ี นแปลงการปกครองในคร้งั นสี้ งผลใหชนช้ันเจานายและขุนนางในระบบเกาถูกลิดรอนผลประโยชน
ทางเศรษฐกจิ ลง

82

เรอ่ื งท่ี 3 พระราชกรณยี กจิ ของพระบาทสมเดจ็ พระปรมินทรมหาภูมพิ ลอดลุ ยเดช
และสมเด็จพระนางเจา สิรกิ ติ ิ์ พระบรมราชินนี าถ ท่ีสงผลตอการเปลย่ี นแปลงของ
ประเทศไทย

พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภมู พิ ลอดุลยเดช
พระราชประวตั ิพระบาทสมเด็จพระปรมนิ ทรมหาภมู พิ ลอดุลยเดช (รชั กาลท่ี 9)

พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ทรงเสด็จพระราชสมภพ เมื่อวันท่ี 5 ธันวาคม
พ.ศ. 2470 ณ โรงพยาบาลเมานทออเบอรน (MOUNT AUBURN) รัฐแมสซาชูเซตต (MASSACHUSETTS)
ประเทศสหรฐั อเมริกา พระบาทสมเดจ็ พระปรมนิ ทรมหาภูมพิ ลอดุลยเดช ทรงพระนามเดมิ วา “พระวรวงศเ ธอ
พระองคเจาภูมิพลอดุลยเดช” ทรงเปนพระราชโอรสในสมเด็จเจาฟามหิดลอดุลยเดช กรมหลวงสงขลา
นครนิ ทร (ตอ มาไดรบั การเฉลมิ พระนามาภไิ ธยเปน สมเด็จพระมหติ ลาธิเบศร อดลุ ยเดชวิกรม พระบรมราชชนก)
และหมอมสังวาล มหดิ ล ณ อยุธยา ตอมาไดร บั การเฉลมิ พระนามาภไิ ธยเปน สมเดจ็ พระศรีนครนิ ทราบรมราชชนนี

การศกึ ษา

เม่ือพระชนมายุได 5 พรรษา ทรงเริ่มเขารับการศึกษาที่โรงเรียนมาแตรเดอี กรุงเทพมหานคร
ตอจากน้ันทรงเสด็จไปศึกษาตอ ณ ประเทศสวิตเซอรแลนด จากการศึกษาดังกลาว ทรงรอบรูหลายภาษา
ไดแก อังกฤษ ฝรั่งเศส เยอรมัน และ ละติน ในระดับอุดมศึกษา ทรงเขาศึกษาในแผนกวิทยาศาสตร
มหาวทิ ยาลยั เมอื งโลซานน ตอ มาในป พ.ศ. 2481 ไดเสด็จนิวัตกลับประเทศไทยพรอมดวยพระบรมเชษฐาธิราช
(พระบาทสมเด็จพระปรเมนทรมหาอานันทมหิดล รัชกาลท่ี 8) พระบรมราชชนนี และพระเชษฐภคินี
(สมเด็จพระเจาพ่ีนางเธอ เจา ฟา กัลยาณวิ ฒั นา กรมหลวงนราธวิ าสราชนครนิ ทร)

การเถลิงถวลั ยราชสมบตั ิ

เมื่อพระบาทสมเด็จพระปรเมนทรมหาอานันทมหิดลเสด็จสวรรคต รัฐบาลโดยความเห็นชอบของ
รัฐสภาไดอัญเชิญสมเด็จพระเจานองยาเธอ เจาฟาภูมิพลอดุลยเดช พระชนมพรรษา 18 พรรษา เสด็จข้ึน
ครองราชยเปนพระมหากษัตริย รัชกาลที่ 9 แหงพระบรมราชจักรีวงศ เม่ือวันที่ 9 มิถุนายน พ.ศ. 2489
ทรงเฉลมิ พระปรมาภไิ ธยวาพระบาทสมเด็จพระเจาอยหู ัวภมู พิ ลอดุลยเดช เนือ่ งจากยังทรงพระเยาวและยังมี
พระราชกจิ ดา นการศกึ ษา จึงเสด็จพระราชดําเนินกลับไปศึกษาตอ ณ ประเทศสวิตเซอรแ ลนด โดยทรงเลือก
ศึกษาวชิ ากฎหมายและวิชารฐั ศาสตรแ ทน

พระราชพิธีราชาภเิ ษกสมรส

วนั ท่ี 24 มีนาคม พ.ศ.2493 พระบาทสมเดจ็ พระปรมนิ ทรมหาภมู พิ ลอดลุ ยเดช เสด็จฯนิวตั ิประเทศไทย
โปรดเกลาฯ ใหต้ังการพระราชพิธีถวายพระเพลิงพระบรมศพพระบาทสมเด็จพระปรเมนทรมหาอานันทมหิดล
เม่ือวันที่ 29 มีนาคม 2493 ตอมาเม่ือวันท่ี 28 เมษายน 2493 ทรงโปรดเกลาฯใหจัดการราชาภิเษกสมรสกับ

83

หมอมราชวงศส ิริกติ ์ิ กติ ยิ ากร ท่ีวังสระปทมุ และไดทรงสถาปนาหมอมราชวงศสริ ิกติ ข์ิ น้ึ เปนสมเดจ็ พระราชินี-
สริ กิ ิต์ิ

พระบรมราชาภเิ ษก

วันที่ 5 พฤษภาคม 2493 พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ไดทรงประกอบ
พระราชพิธีบรมราชาภิเษกตามโบราณขัตติยราชประเพณี ณ พระที่น่ังไพศาลทักษิณ ในพระมหาราชวัง
เฉลิมพระปรมาภิไธยตามจารึกในพระสุพรรณบัฏวา “พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช
มหิตลาธิเบศร รามาธิบดี จักรีนฤบดินทร สยามินทราธิราช บรมนาถบพิตร” และไดพระราชทานพระปฐม
บรมราชโองการวา “เราจะครองแผนดินโดยธรรม เพ่ือประโยชนสุขแหงมหาชนชาวสยาม” ในการน้ีไดทรง
พระกรุณาโปรดเกลาฯ สถาปนาเฉลิมพระเกียรติยศ สมเด็จพระราชินีสิริกิต์ิ เปนสมเด็จพระนางเจาสิริกิต์ิ
พระบรมราชินีนาถ ตอมาเม่ือวันที่ 5 มิถุนายน 2493 พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช
ไดเ สด็จฯพรอมดว ย สมเดจ็ พระนางเจาสริ กิ ิติ์ พระบรมราชินนี าถ ไปยงั ประเทศสวติ เซอรแลนดอ กี ครัง้ เพื่อทรง
รกั ษา พระสขุ ภาพ และเสด็จพระราชดําเนนิ นวิ ตั ิพระนคร เม่ือวันที่ 2 ธันวาคม 2494 ประทับ ณ พระตําหนัก
จิตรลดารโหฐาน และพระทนี่ งั่ อัมพรสถาน ท้ังสองพระองคมีพระราชธดิ า และพระราชโอรส 4 พระองคด งั น้ี

1. สมเดจ็ พระเจา ลูกเธอ เจา ฟา อุบลรัตนราชกัญญา สิริวัฒนาพรรณวดี ประสูติเมื่อวันที่ 5 เมษายน
2494 ณ โรงพยาบาลมองซวั ชี นครโลซาน ประเทศสวิสเซอรแ ลนด

2. สมเดจ็ พระเจา ลูกยาเธอ เจาฟาวชิราลงกรณฯ ประสูติเม่ือวันที่ 28 กรกฏคม 2495 ณ พระท่ีนั่ง
อัมพรสถาน ตอมา ทรงไดรับสถาปนาเปน สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจาฟามหาวชิราลงกรณฯ
สยามมกุฎราชกุมาร เม่อื วนั ที่ 28 กรกฎาคม 2515

3. สมเดจ็ พระเจาลูกเธอเจาฟา สิรินธรเทพรัตนสุดา กิติวัฒนาดลุ โสภาคย ประสตู ิเมอื่ วันที่ 2 เมษายน
2498 ณ พระทีน่ ่งั อัมพรสถาน ภายหลังทรงไดรับสถาปนาเปน สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา เจาฟามหาจักรี
สริ ินธร รัฐสีมาคณุ ากรปยชาติ สยามบรมราชกมุ ารี เมอื่ วันที่ 5 ธันวาคม 2520

4. สมเด็จพระเจาลูกเธอ เจาฟาจุฬาภรณวลัยลักษณ อัครราชกุมารี ประสูติเม่ือวันที่ 4 กรกฏคม
2500 ณ พระท่นี ั่งอมั พรสถาน

ทรงพระผนวช

วันที่ 22 ตุลาคม 2499 พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ไดทรงพระผนวช ณ
วดั พระศรรี ัตนศาสดาราม ทรงจาํ พรรษา ณ วดั บวรนิเวศวิหาร ปฏบิ ตั พิ ระศาสนกจิ เปนเวลา 15 วัน ระหวางนี้
สมเดจ็ พระนางเจา สิรกิ ิติ์ พระบรมราชินี ทรงปฏบิ ตั ิพระราชกรณียกิจแทนพระองค ตอมาจึงทรงพระกรุณา
โปรดเกลาฯ สถาปนาเปน สมเดจ็ พระนางเจา สิรกิ ิต์ิ พระบรมราชินีนาถ

พระมหากษัตรยิ ผูม ากอัจฉรยิ ภาพ

ประชาชนชาวไทยหรือแมแตชาวตางชาติ จะมองพระมหากษัตริยพระองคนี้วามีพระปรีชาชาญ
ดานการเกษตรหรือการพัฒนาแหลงนํ้าเปนหลัก เพื่อแกปญหาการอยูดีกินดีของราษฎร ซ่ึงสะทอนผาน

84

โครงการอันเน่ืองมาจากพระราชดําริมากมายท่ัวประเทศ หรือแมแตโครงการหลวงที่ทรงรับสั่งเปนพิเศษ
อยเู นือง ๆ

จนเร่อื งราวเหลานไ้ี ดบดบงั พระอจั ฉริยภาพดานอื่น ๆ ของพระองค ซ่ึงลวนมีความโดดเดนไมแพกัน
ซึง่ หลาย ๆ เรอ่ื งไมใ ชสง่ิ ที่เรนลับปด บัง หรอื แมแตก ารกลา วอา งทเี่ กินจริง

เชนในหมูศิลปนไดยกยองพระองคเปน “อัครศิลปน” เนื่องจากพระอัจฉริยภาพอันสูงสง
ดานจิตรกรรมที่พระองคทรงปฏิบัติดวยพระราชหฤทัยมานาน เชนเดียวกับงานดานดนตรีท่ีรับรูกันในหมู
นักดนตรีระดบั โลก

ในหมูน ักอา นกเ็ ชนที่รับรกู ันวา พระองคม ีพระอัจฉริยภาพอันลํ้าลึกดานการประพันธ หรือแมแตงาน
พระราชนพิ นธแปล ลว นจดั เปน วรรณกรรมอมตะทีฝ่ ากไวใ นบรรณพภิ พ

ดา นการกีฬาก็เปนที่รูก ันวา พระองคท รงเปน นักกฬี าเหรยี ญทองในกฬี าซีเกมส จากการแขงขันเรือใบ
ทพี่ ระองคท รงประดษิ ฐเองในชื่อ “ซปุ เปอรมด”

ในดานงานชางก็เปนที่ประจักษกันวาพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ทรงสน
พระทัยและทรงมีฝม ือ ไมวา จะเปน งานชา งไม ชา งโลหะ ชางกล ตลอดถงึ การเปน นักประดิษฐค ดิ คน นวัตกรรม
ใหม ๆ อยูตลอดเวลา

พระราชกรณียกจิ ของพระบาทสมเดจ็ พระปรมินทรมหาภมู พิ ลอดลุ ยเดช

นับแตเสด็จข้ึนครองราชยสมบัติ พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ทรงปฏิบัติ
พระราชภารกิจอยางมิทรงเห็นแกความเหน็ดเหน่ือย เพ่ือใหประชาชนของพระองคมีความเปนอยูที่ดีขึ้น
คนไทยทุกคนรูสึกและรับรูตลอดมาวาพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ทรงงานหนัก
เพื่อใหประชาชนของพระองคม ีความสุข นอกจากจะทรงสนพระราชหฤทัยในเร่ืองการพัฒนาดานทรัพยากร
และส่งิ แวดลอ มตา ง ๆ แลว พระบาทสมเดจ็ พระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ยังทรงใหความสําคัญตอการ
พัฒนาคนทั้งกายและจิตใจเปนอยางมาก ท้ังดานการศึกษา ศาสนา ศิลปวัฒนธรรมและดานสาธารณสุข
รวมทั้งการใหค วามเปน ธรรมแกประชาชน พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ทรงใหความ
ชว ยเหลอื ประชาชนของพระองคครอบคลมุ วถิ ีชวี ติ ในทุก ๆ ดาน ดังนี้

1. ดานการตา งประทศ
พระบาทสมเด็จพระปรมนิ ทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ไดเสด็จพระราชดําเนินเยือนประเทศตาง ๆ

หลายประเทศ ทัง้ ในทวปี เอเชยี ทวีปยโุ รปและทวีปอเมริกาเหนือ เพ่ือเปน การเจริญทางพระราชไมตรีระหวาง
ประเทศไทยกบั บรรดามิตรประเทศเหลานั้น ที่มีความสัมพันธอันดีอยูแลวใหมีความสัมพันธแนนแฟนย่ิงขึ้น
ทรงนาํ ความปรารถนาดีของประชาชนชาวไทยไปยงั ประเทศตาง ๆ นนั้ ดวยทําใหประเทศไทยเปนท่ีรูจักอยาง
กวา งไกลมากย่ิงขนึ้ นบั วาเปน ประโยชนตอประเทศไทยอยางมหาศาล และประเทศตาง ๆ ที่เสด็จพระราช-
ดําเนินไปทรงเจรญิ ทางพระราชไมตรี มีทง้ั ประเทศในทวีปยโุ รป ทวีปอเมรกิ า ทวีปออสเตรเลีย และทวปี เอเชีย
เมื่อเสรจ็ สนิ้ การเสด็จพระราชดําเนินเยอื นประเทศตา ง ๆ แลว กไ็ ดท รงตอ นรับพระราชอาคันตุกะ ทีเ่ ปนประมุข

85

ของประเทศตาง ๆ ท่ีเสดจ็ ฯ และเดินทางมาเยือนประเทศไทยเปนการตอบแทน และบรรดาพระราชอาคันตุกะ
ท้งั หลายตางกป็ ระทับใจในพระราชวงศของไทย

2. ดา นการพัฒนาสังคม
พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ไดทรงพัฒนาสังคมเพ่ือใหประชาชน

มีความเปน อยทู ่ดี ใี นหลาย ๆ ดา น ดงั น้ี
3. ดานการศึกษา
พระบาทสมเดจ็ พระปรมนิ ทรมหาภมู พิ ลอดุลยเดช ทรงเห็นความสําคญั ของการศกึ ษาวา เปน ปจ จยั

ในการสรางและพัฒนาความรู ความคดิ ความประพฤติและคณุ ธรรมของบุคคล การศกึ ษาจึงเปน การพฒั นาคน
ซ่ึงจะนําไปสกู ารพัฒนาในทกุ ๆ ดา น ทั้งดานเศรษฐกิจ สังคม จึงพระราชทานความเกื้อหนุนดานการศึกษา
ท้งั ในระบบและนอกระบบโรงเรียน ตง้ั แตชัน้ ประถมศกึ ษาไปจนถึงอดุ มศกึ ษา ดังท่มี พี ระราชดาํ รสั วา

“การศึกษาเปนปจจัยในการสรางและพัฒนาความรู ความคิด ความประพฤติและคุณธรรมของ
บคุ คล สงั คมและบา นเมืองใดใหการศกึ ษาทดี่ ีแกเยาวชนไดอยางครบถวน ลวนพอเหมาะกันทุก ๆ ดานสังคม
และบา นเมอื งน้นั จะมีพลเมืองท่ีมีคุณภาพ ซ่ึงสามารถธํารงรักษาความเจริญม่ันคงของประเทศชาติไว และ
พัฒนาใหก า วหนาตอ ไปไดโดยตลอด”

พระราชดํารัสดังกลาวสะทอนใหเห็นถึงความสําคัญของการศึกษา วาประเทศชาติจะพัฒนา
ใหเจริญกา วหนา ได กด็ ว ยการพัฒนาประชาชนในชาตใิ หม ีคณุ ภาพโดยการใหก ารศึกษา

พระราชกรณกี ิจดานการศึกษาของพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช เร่ิมตั้งแต
พ.ศ. 2498 โปรดเกลาฯ ใหตั้งโรงเรียนสําหรับพระราชโอรสและพระราชธิดา บุตรขาราชบริพาร ตลอดจน

บคุ คลทั่วไป ๆ ไดมีโอกาสรวมเรียนดวย คือ โรงเรียน
จิตรลดา และเม่ือไดเสด็จพระราชดําเนินเยี่ยมราษฎร
และหนวยปฏิบัติการทหารตํารวจตามบริเวณชายแดน
ทุรกันดาร ทําใหทรงทราบถึงปญหาการขาดแคลน
ที่เรียนของเด็กและเยาวชน พระบาทสมเด็จ
พระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ไดพระราชทาน
พระราชทรัพยสวนพระองคเพ่ือพัฒนาดานการศึกษา
โ ด ย ก า ร จั ด ตั้ ง โ ร ง เ รี ย น สํ า ห รั บ เ ย า ว ช น ใ น ท อ ง ถ่ิ น
ทุรกนั ดารใน พ.ศ. 2499 นอกจากน้ียังไดพระราชทานพระราชทรัพยสวนพระองคในการกอสรางโรงเรียน
พระราชทานนามวาโรงเรยี นรม เกลา ซึงเปนโรงเรียนสําหรบั เยาวชนในทอ งถ่ินชนบทหา งไกลที่มีความไมสงบจาก
ภยั ตาง ๆ พระราชทานพระราชทรัพยเพื่อรวมสรางโรงเรียนตํารวจตระเวนชายแดน สําหรับชาวไทยภูเขา
ทีอ่ าศัยอยูในดินแดนทุรกันดารหา งไกลการคมนาคม ซ่ึงมีช่ือเรียกวา “โรงเรียนเจาพอหลวงอุปถัมภ” จัดตั้ง
โรงเรียนราชประชาสมาสัยเพ่ือเปนสถานศึกษาอยูประจําสําหรับเยาวชนที่เปนบุตรธิดาของคนไขโรคเรื้อน
จดั ตงั้ โรงเรียนราชประชานเุ คราะหร ว มกบั ประชาชนเมอื่ เกดิ วาตภยั ในภาคใตท ีแ่ หลมตะลุมพกุ อาํ เภอปากพนงั
จังหวดั นครศรธี รรมราชและจงั หวดั ใกลเคยี ง

86

นอกจากการศึกษาระดับประถมศึกษา
และมธั ยมศึกษาแลว พระบาทสมเดจ็ พระปรมนิ ทร
มหาภูมิพลอดุลยเดช ยังทรงสนพระราชหฤทัย
ในการศกึ ษาระดบั อดุ มศึกษาดวย โปรดเกลาฯ ใหต้ัง
ทุนภูมิพลข้ึน พระราชทานแกผูท่ีมีผลการเรียนดี
แตขาดแคลนทุนทรัพย และพระราชกรณียกิจ
ท่ีคุนตาคนไทยดี คือ การเสด็จฯพระราชทาน
ปริญญาบัตรแกบัณฑิตผูสําเร็จการศึกษาจาก
มหาวิทยาลัยของรฐั มาตงั้ แต พ.ศ. 2493

พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ยังไดพระราชทานพระราชทรัพยสวนพระองค
กอ ตัง้ ทุน “อานนั ทมหิดล” ขนึ้ เมอื่ พ.ศ. 2498 และทรงพระกรณุ าโปรดเกลาฯ ใหต งั้ เปนมูลนิธิ อานนั ทมหิดล
เม่อื พ.ศ. 2502 เพ่ือสนบั สนุนนกั เรยี นไทยท่มี คี วามสามารถทางวิชาการยอดเย่ยี มและมคี ุณธรรมสงู ใหม โี อกาส
ไปศึกษาจนถงึ ช้ันสูงสุดในตา งประเทศ

4. ดานการศาสนา
พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ทรงเลื่อมใสศรัทธาพระพุทธศาสนาเปน

อยา งยิ่ง ทรงเปนองคอัครศาสนูปภัมภกของพระพุทธศาสนา ไดทรงประกอบพระราชกรณียกิจนานัปการเพ่ือ
สงเสริมพระพุทธศาสนา เชน เสด็จพระราชดําเนิน
บําเพ็ญ พระราชกุศลในวันสําคัญทางศาสนาอยาง
สมาํ่ เสมอ เชน วันมาฆบูชา วันวิสาขบูชา วันอาสาฬหบูชา
รวมทั้งการเสด็จพระราชดําเนินถวายผาพระกฐินตาม
พระอารามตาง ๆ และทรงรวมในงานพิธีทางศาสนา
ท่ปี ระชาชนกราบบงั คมทลู เชญิ
พระราชกรณยี กจิ ทางศาสนาของ
พระบาทสมเดจ็ พระปรมนิ ทรมหาภมู พิ ลอดุลยเดช

นอกจากทรงทาํ นบุ าํ รุงวัดตามพระราชประเพณมี าแตเดมิ แลว ยังทรงประกอบศาสนพิธไี ดอยางครบถวน
ท่สี ําคญั คือ ศาสนธรรม ซงึ่ ทรงปฏิบตั ิและทรงสอนธรรมอยา งหาผใู ดเสมอเหมือนได พระราชดาํ รัสพระบรม-
ราโชวาททพ่ี ระราชทานในโอกาสตาง ๆ จงึ มาจากหลักธรรมท้ังสนิ้ บางสวนมาจากทศพธิ ราชธรรม บางสวน
มาจากหลักสังคหวตั ถุ จกั วรรดวิ ตั หรือนวโอวาท และหลกั ธรรมทอ่ี า งถงึ ไมวา คนในศาสนาใดกส็ ามารถรับฟง และ
เขาใจได นับวาพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดลุ ยเดชทรงเปนธรรมราชาอยา งแทจ รงิ

นอกจากนน้ั พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดลุ ยเดช ในฐานะองคอ คั รศาสนูปภัมภกยังได
พระราชทาน พระราชูปภมั ภบ ํารงุ ศาสนาอ่นื ๆ ในประเทศไทยที่คนไทยนับถือดวย ท้ังศาสนา คริสต ศาสนา

87

อิสลาม ศาสนาสิกข ในพระราชอาณาจักรอยางทั่วถึง โดยไดพระราชทานพระราชทรัพยอุปภัมภและบํารุง
ศาสนาเหลาน้นั ดวย

5. ดานศิลปวัฒนธรรม
ศลิ ปวฒั นธรรมเปนสงิ่ ทแ่ี สดงใหเ หน็ ถงึ ความเปน มาของบานเมืองท่ปี ระกอบดว ยคนหลายชาตพิ ันธุ

และความเปนชาติ แมว า พระบาทสมเดจ็ พระปรมนิ ทรมหาภูมิพลอดลุ ยเดชจะทรงพระปรีชาสามารถทางดนตรี
จิตรกรรม และประติมากรรม แตก็ทรงสนพระราชหฤทัยเรื่องศิลปวัฒนธรรมดานอ่ืน ๆ และการจัดการ
ทรัพยากรวัฒนธรรมทกุ แขนง รวมทงั้ ภาษาไทยอันเปน ภาษาประจําชาติดวย

วิสัยทัศนของพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพล
อดุลยเดช ดานการจัดการวัฒนธรรม อันเปนเอกลักษณและ
มีประโยชนอยางยิ่งตอการศึกษา สรางความภาคภูมิใจของคน
ในชาติและความกาวหนาทางเศรษฐกิจ ดังจะเห็นไดจากที่เสด็จ
ประพาสสถานท่ีสําคัญทางประวัติศาสตรและโบราณคดี แสดงให
เห็นความหวงใยสมบัติวัฒนธรรมของชาติ จนมีรับส่ังเตือนสติอยู
เนือง ๆ ใหชวยกันอนุรักษและนํามาใชใหเกิดประโยชน คือ การเรียนการสอนใหคนไดรูจักและเขาใจ
อัตลักษณของบานเมือง ไมควรปลอยใหซื้อขายสมบัติของชาติกันอยางไมถูกตองตามกฎหมาย ไมเชนน้ัน
อาจจะตองไปชมหรือศึกษาของเราท่ีตางประเทศ “...ก็ควรเปนเรื่องเศราและนาอับอายมาก...” และ
พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ทรงยํ้าเสมอวาประเทศเรามีความเปนมายืนยาวนาน
“...มเี อกราช มีภาษา ศิลปะและขนบธรรมเนียมเปน ของตนเอง...”

เร่ืองภาษาไทย ทรงเตือนใหตระหนักวาเปนภาษาประจําชาติ เปนมรดกและสมบัติอันล้ําคาของ
ประเทศชาติควร “...รักษาไว...” และยกตัวอยางบางประการที่ประสบมา เชน การออกเสียงไมถูกตอง
สรางประโยคไมถูกตอ ง และบญั ญตั ิศัพทใหมโดยไมจําเปน ดังมีพระกระแสรับสั่งวา ภาษาไทยเปนสิ่งสําคัญ
สําหรับบา นเมอื ง

พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ทรงสนพระราชหฤทัยอยางมากในเรื่อง
ขนบธรรมเนียมประเพณี ศลิ ปวัฒนธรรมของชาติ และทรงมีบทบาทในการดํารงรักษามรดกไวไมใหสูญหาย
พระราชกรณียกจิ ของพระบาทสมเด็จพระปรมนิ ทรมหาภูมพิ ลอดลุ ยเดช ทางดานศลิ ปวฒั นธรรมของชาติ คือ
ทรงฟนฟูพระราชพิธีพืชมงคลจรด พระนังคัลแรกนาขวัญ จึงเปนพระราชพิธีโบราณเพราะประเทศของเรา
เปนประเทศเกษตรกรรม พระราชพิธีน้ีทําเพื่อความเปนสิริมงคลแดพืชพันธธัญญาหาร และเพ่ือบํารุงขวัญ
กําลงั ใจแดเกษตรกร ซงึ่ เปน ประชากรสว นใหญของประเทศ

นอกจากน้ี พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ยังทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ
ใหฟนฟูพระราชพิธีเสด็จพระราชดําเนินถวายผาพระกฐิน โดยทรงขบวนพยุหยาตราทางชลมารค พ้ืนฟู

88

พระราชพธิ เี สด็จพระราชดาํ เนินโดยกระบวนพยหุ ยาตราทางชลมารค เพ่ือถวายผาพระกฐินแดพระอารมหลวง
ซง่ึ เปนมรดกทางวฒั นธรรมที่แสดงใหเห็นถึงความเจรญิ รงุ เรืองของชาตทิ ี่มสี บื ตอ มาจนปจจบุ ันนี้

พระบาทสมเดจ็ พระปรมินทรมหาภมู ิพลอดลุ ยเดช มีพระราชดาํ รัสอยเู สมอวา โบราณวัตถุ ศลิ ปวัตถุ
และโบราณสถานทั้งหลายลว นเปนของมคี า และจาํ เปน แกการศึกษาคนควาในทางประวัติศาสตร ศิลปะและ
โบราณคดี เพราะเปนเครือ่ งแสดงถึงความเจรญิ รงุ เรอื งของชาตไิ ทยที่มมี าแตอดตี กาล จึงควรจะสงวนรักษาไว
ใหคงทนถาวรเปนสมบัตสิ ว นรวมของชาติไวต ลอดไป

พระราชกรณยี กจิ ดานการพฒั นาคณุ ภาพชีวิตของประชาชน

พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภมู ิพลอดุลยเดช ทรงงานอยางหนักอยางตอเนื่อง เพื่อยกระดับ
คุณภาพชีวิตและสภาพความเปนอยขู องประชาชนใหด ีขน้ึ ในทุกดา น โดยเฉพาะผูยากไรในชนบท ในการพฒั นา
คณุ ภาพชวี ติ ของราษฎร พระบาทสมเดจ็ พระปรมินทรมหาภมู ิพลอดลุ ยเดช ทรงมงุ เนน เร่อื งการเกษตร ซ่งึ เปน
อาชีพหลักของราษฎรท้ังประเทศ โดยทรงใหความสําคัญตอการพัฒนาทรัพยากรและส่ิงแวดลอม เชน
แหลงนํ้า ดินและปาไม ทรงตระหนักวา นํ้าเปนปจจัยสําคัญย่ิงและเปนความตองการอยางมากของราษฎร
ในชนบท ท้ังการใชอุปโภคและบริโภคและเพ่ือการเกษตร ทรงสนพระราชหฤทัยเรื่องการใชท่ีดินเพ่ือ
การเกษตรและทรงเนนการพัฒนาท่ีดิน รวมท้ังปาไมอันเปนทรัพยากรธรรมชาติที่สําคัญของประเทศ
พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ทรงปฏิบัติพระราชกรณียกิจนานัปการดานการใช
ทรพั ยากรธรรมชาตแิ ละสง่ิ แวดลอมใหเ กดิ ประโยชนส งู สดุ แกร าษฏร จนเปนท่ีประจักษชัดทั้งภายในประเทศ
และตา งประเทศ แนวพระราชดําริเร่ืองทฤษฎีใหม ซึ่งเปนการจัดการทรัพยากรน้ําและที่ดินเพื่อการเกษตร
เปน แนวพระราชดาํ ริทีไ่ ดร บั การยอมรบั โดยทว่ั ไป

1. ดานทรพั ยากรธรรมชาติ
การจดั การทรัพยากรนํ้า พระราชกรณียกิจดานการพัฒนาของพระบาทสมเด็จพระปรมินทร-

มหาภูมิพลอดุลยเดช ที่สําคัญยิ่งคือ งานพัฒนาที่เก่ียวของกับนํ้า ศาสตรทั้งปวงที่เก่ียวกับนํ้าทั้งการพัฒนา
การจัดหาแหลง นํา้ การเกบ็ กักน้าํ การระบาย การควบคมุ การทํานํ้าเสยี ใหเ ปนน้ําดี ตลอดจนการแกไขปญหา
นํา้ ทวม พระราชกรณียกิจในชวงตน ๆ แหงการเสด็จพระราชดําเนินทรงเยี่ยมราษฎรในภูมิภาคตาง ๆ ของ
ประเทศ ทรงเนนเรอ่ื งความสาํ คญั ของแหลง น้ําเพ่อื ใชใ นการอุปโภคและการเกษตรกรรม ดังพระราชดาํ รสั ท่ีวา

...หลกั สําคัญตองมนี า้ํ บริโภค นํ้าใชเพื่อการเพาะปลูก เพราะวาชีวิตอยูที่นั่น ถามีน้ําคนอยูได ไมมี
ไฟฟาคนอยูไ ด แตถ า มไี ฟฟา ไมมีนา้ํ คนอยูไมไ ด...

พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ทรงสนพระราชหฤทัยเรื่องนํ้ามาต้ังแตยังทรง
พระเยาว จึงสงผลใหมีโครงการอันเนื่องมาจากพระราชดําริจํานวนมากที่เก่ียวกับทรัพยากรน้ํา นอกจากน้ี
ความสนพระราชหฤทยั เร่อื งน้าํ ของพระองค มิไดจาํ กัดอยูเฉพาะโครงการพัฒนาแหลงน้ําดวยวิธีการจัดสราง
แหลง นา้ํ ถาวร ซึ่งอาจจะเปน อา งเก็บนํ้าหรอื ฝายใหราษฎรในทองถนิ่ ตา ง ๆ ใหมีนํ้าใชโดยไมขาดแคลนเทาน้ัน

89

แตยังทรงหาวธิ กี ารจัดหาน้าํ ชวยเหลือราษฎรในทุกทาง ดวยเหตุน้ีจึงเกิดแนวพระราชดําริเรื่อง “ฝนหลวง”
ขนึ้ ดงั มี พระราชดํารสั วา

...แตมาเงยดทู องฟา มเี มฆ ทาํ ไมมเี มฆ อยา งน้ีทาํ ไมจะดงึ เมฆนใี่ หล งมาได ก็เคยไดย ินเรือ่ งทาํ ฝน ก็มา
ปรารภกบั คุณเทพฤทธ์ิ ฝนทาํ ได มหี นงั สือ เคยอานหนังสือทาํ ได. ..

จากน้ันโครงการ “ฝนหลวง” หรอื “ฝนเทยี ม” จงึ เกดิ ขนึ้ ภายใตก ารพระราชทานคําแนะนาํ ของ
พระบาทสมเดจ็ พระปรมนิ ทรมหาภูมพิ ลอดุลยเดชอยางใกลช ดิ โดยเริม่ ตงั้ แตวันที่ 14 พฤศจกิ ายน พ.ศ. 2498

และไดเ รมิ่ ทําฝนเทยี มครง้ั แรกเมอ่ื วนั ท่ี 20 กรกฎาคม
พ.ศ. 2512 จากน้นั การคน ควา พัฒนาเกยี่ วกบั
พระบาทสมเดจ็ พระปรมนิ ทรมหาภมู พิ ลอดุลยเดช ก็ได
กา วหนาขึ้นอยา งตอเน่อื ง พระบาทสมเดจ็ พระปรมินทรมหา-
ภมู พิ ลอดลุ ยเดชไดทรงทดลองวจิ ัยดวยพระองคเ อง และ
พระราชทานทรัพยส ินสว นพระองครว มเปนคาใชจ า ย
ในทีส่ ดุ ดวยพระวริ ิยอตุ สาหะเปนเวลาเกอื บ 30 ป ดว ย
พระปรชี าสามารถและพระอจั ฉรยิ ภาพ ทาํ ใหส ามารถกาํ หนดบังคับฝนใหต กลงสูพ้นื ทเี่ ปาหมายได จากฝน
หลวงที่มงุ หวงั ชว ยเหลือเกษตรทป่ี ระสบภยั แลง โดยการชว ยแกไขปญหาขาดแคลนนํา้ หรือฝนทง้ิ ชว ง และชวย
ดานการอุปโภคบรโิ ภค รวมทง้ั การทาํ ฝนหลวงเพ่ือเพิ่มปรมิ าณนํา้ เหนือเขื่อนภูมพิ ล เมือ่ เกดิ ภาวะวกิ ฤตขิ าด
แคลนนํ้าอยางรุนแรงในชวงหนาแลง

การแกไ ขปญหานา้ํ เสยี แนวพระราชดาํ ริเก่ยี วกับเรอ่ื งนา้ํ ท่สี าํ คญั มหี ลายโครงการ เชน เรอื่ ง “นาํ้ ดี
ไลนาํ้ เสีย” ในการแกไขปญหามลพิษทางนา้ํ โดยทรงใชนํ้าท่มี คี ณุ ภาพดีจากแมนํา้ เจาพระยาใหช วยผลกั ดันและ
เจือจางนํ้าเนาเสียใหออกจากแหลงน้ําของชุมชน พระราชดําริบําบัดนํ้าเสียโดยหลักการน้ีเปนวิธีการที่งาย
ประหยดั พลังงาน และสามารถปฏิบัติไดตลอดเวลา แสดงใหเห็นถึงพระปรีชาสามารถและพระวิริยอุตสาหะ
ที่ทรงปฏิบัติเพ่ือประโยชนของราษฎร และยังโปรดเกลาฯ ใหมีการทดลองใชผักตบชวามาชวยดูดซับความ
สกปรก รวมทั้งสารพิษตาง ๆ จากน้ําเนาเสีย ประกอบกับเคร่ืองบําบัดนํ้าเสียแบบตาง ๆ ท่ีไดทรงคิดคน
ประดิษฐข ึ้นโดยเนนท่ีวธิ กี ารเรียบงา ย ประหยัด และไมกอ ใหเกิดความเดอื ดรอนราํ คาญแกประชาชนในพนื้ ที่

การแกไขปญหาน้ําทวม พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดชไดพระราชทาน
แนวทางแกไขปญหาน้ําทวมดวยวิธีการตาง ๆ อยางเหมาะสมในแตละพื้นที่ เชน การกอสรางคันกั้นนํ้า
การกอสรางทางผนั นา้ํ การปรับปรงุ ตกแตงสภาพลาํ นา้ํ เพื่อใหน ํ้าทท่ี ว มทะลกั สามารถไหลไปตามลาํ น้ําไดส ะดวก
หรือชวยใหก ระแสนาํ้ ไหล เร็วยง่ิ ขึ้น อันเปน การบรรเทาความเสยี หายจากนาํ้ ทว มขังได นอกจากน้ี การกอ สรา ง
เขื่อนเก็บกักนํ้าเปนมาตรการการปองกันนํ้าทวมที่สําคัญประการหนึ่งในการกักเก็บน้ําท่ีไหลทวมลนในฤดู
นํา้ หลาก โดยเก็บไวทางดานเหนือเขื่อนในลักษณะอางเก็บนํ้า เพ่ือประโยชนในการเพาะปลูกของพ้ืนท่ีดาน
ทายเข่ือนในชว งทีฝ่ นไมตกหรือฤดูแลง เข่ือนเหลาน้ีมีประโยชนดานการชลประทานเปนหลักและประโยชน
อน่ื ๆ เชน การผลติ ไฟฟา การเพาะเล้ียงปลาและกงุ ในอา งเกบ็ นํ้า และการบรรเทานา้ํ ทว ม

90

นอกจากนี้ แนวพระราชดําริที่สําคัญในการแกไขปญหานํ้าทวมที่สําคัญโครงการหนึ่งของ
พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ซึ่งเปนโครงการแกไขปญหาน้ําทวมพื้นที่ในเขต
กรุงเทพมหานครและปริมณฑลตามแนวพระราชดําริคือ “โครงการแกมลิงอันเนื่องมาจากพระราชดําริ”
ในพ้นื ทฝี่ ง ตะวนั ออกและฝง ตะวนั ตกของแมน ํา้ เจาพระยา

พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภมู ิพลอดลุ ยเดช มีพระราชดาํ ริในการพัฒนาทรัพยากรนํ้าซ่ึงเปน
เรอื่ งสาํ คญั ทส่ี ุด จนเปนทีย่ อมรับกนั โดยทว่ั ไปในหมปู ระชาชนชาวไทยวา ทรงเปนผูเช่ียวชาญในเรื่องนํ้า และ
ถอื วา เปนงานพัฒนาท่สี ําคญั ยง่ิ ของพระองค การพฒั นาเรอ่ื งทรพั ยากรอนั เปน พระราชกรณียกิจท่ีสาํ คัญนน้ั มเี ปน
จาํ นวนมาก จนไมอาจกลาวไดอยางครบถวนและดวยพระอัจฉริยภาพดานการบริหารจัดการทรัพยากรน้ําของ
พระบาทสมเดจ็ พระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช รัฐบาลไทย จึงไดเทิดพระเกียรติคุณในฐานะที่มีพระมหา-
กรุณาธิคุณในการพัฒนาทรัพยากรนํ้า โดยถวายพระราชสมัญญาวา “พระบิดาแหงการจัดการทรัพยากรนํ้า”
เม่ือวนั ที่ 21 พฤศจกิ ายน พ.ศ. 2539 ในมหามงคลสมัยที่พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช
ทรงครองราชยสมบัตคิ รบ 50 ป ใน พ.ศ. 2539

การจัดการทรัพยากรปา ไม พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ทรงสนพระราช
หฤทัยและทรงตระหนักถึงความสําคัญของปาไมเปนอยางยิ่ง ทรงหวงในเรื่องปริมาณปาไมท่ีลดลง ไดทรง

คิดคนวิธีการตาง ๆ ท่ีจะเพิ่มปริมาณปาไมใหมากขึ้น
พ ร ะ บ า ท ส ม เ ด็ จ พ ร ะ ป ร มิ น ท ร ม ห า ภู มิ พ ล อ ดุ ล ย เ ด ช
มีพระราชดาํ ริที่จะอนุรักษปาไม ดวยการสรางความสํานึก
ใ ห รั ก ป า ไ ม ร ว ม กั น ม า ก ก ว า วิ ธี ก า ร ใ ช อํ า น า จ บั ง คั บ
ดังพระราชดําริท่ีพระราชทานใหมีการปลูกตนไม 3 ชนิด
ท่ีแตกตางกนั คือ ไมผล ไมโตเร็ว และไมเศรษฐกิจ เพ่ือให
เกิดปา ไมแ บบผสมผสานและสรางความสมดุลแกธรรมชาติ
อยา งยงั่ ยนื สามารถตอบสนองความตองการของรัฐและวิถีประชาในชุมชน พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหา-
ภูมพิ ลอดุลยเดชไดพระราชทานพระราชดาํ รเิ รอ่ื งการปลูกปา หลายประการ เชน การปลกู ปาทดแทน การปลูกปา
ในท่ีสูง การปลูกปาตนนํ้าท่ีลําธารหรือการปลูกปาธรรมชาติ และการปลูกปา 3 อยาง ไดประโยชน 4 อยาง
ดงั พระราชดํารสั วา
การปลูกปา 3 อยาง แตใหประโยชน 4 อยาง ซ่ึงไดไมผล ไมสรางบาน และไมฟนนั้น สามารถให
ประโยชนไ ดถ งึ 4 อยา งคอื นอกจากประโยชนในตัวเองตามชอื่ แลว ยงั สามารถใหประโยชนอันท่ี 4 ซ่ึงเปนขอ
สําคัญคือ สามารถชวยอนรุ กั ษดินและตนนาํ้ ลาํ ธารดว ย
และไดม ีพระราชดาํ รัสเพ่ิมเติมถงึ การปลกู ปา 3 อยาง ไดประโยชน 4 อยางวา
...การปลกู ปาถา จะใหร าษฎรมปี ระโยชนใหเขาอยูได ใหใชวิธีปลูกไม 3 อยาง แตมีประโยชน 4 อยาง
คือ ไมใชสอย ไมกินได ไมเศรษฐกิจ โดยปลูกรองรับการชลประทาน ปลูกรับซับนํ้า และปลูกอุดชวงไหล
ตามรอ งหว ย โดยรบั น้าํ ฝนอยา งเดียว ประโยชนอ ยา งท่ี 4 คือ ไดระบบอนุรักษดนิ และนํ้า...

91

นอกจากน้ี พระบาทสมเดจ็ พระปรมนิ ทรมหาภมู ิพลอดลุ ยเดช ยงั มพี ระราชดําริหลายประการในการ
พฒั นาปาไม เชน การสรา งภเู ขาปา การอนุรักษและพัฒนาปาชายเลน ซ่ึงเปนการสรางวงจรของระบบนิเวศ
ดวยการอนุรกั ษแ ละขยายพันธไุ มป าชายเลน พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมพิ ลอดลุ ยเดช มพี ระราชดําริ
ใหห าทางปอ งกนั อนรุ กั ษแ ละขยายพนั ธุเพ่ิมขึ้น โดยเฉพาะตนโกงกาง ซ่ึงเปนไมชายเลนท่ีขยายพันธุคอนขาง
ยาก นอกจากการอนุรักษและฟนฟูปาชายเลนแลว ยังมีพระราชดําริในการอนุรักษและพัฒนา “ปาพรุ”
ซ่ึงเปนปาไมทึบไมผลัดใบประเภทหน่ึง ซึ่งเหลืออยูเพียงผืนเดียวในภาคใตของประเทศไทย โดยมีลักษณะ
เดนชัดคือ เปนปาดงดิบที่มีน้ําทวมขังทั่วบริเวณ ประเทศไทยมีพื้นที่ปาพรุที่ใหญที่สุดอยูท่ีจังหวัดนราธิวาส
ทําใหมีการจัดตั้งศูนยศึกษาการพัฒนาพิกุลทองขึ้น และใหดําเนินการพัฒนาพ้ืนท่ีพรุใหเกิดประโยชน
หลายดาน จนปจ จุบนั ปา พรไุ ดกอ ใหเ กดิ ประโยชนอยางอเนกประสงค และชวยใหเกิดความสมดุลของระบบ
นิเวศ ตามพระราชดาํ ริของพระองค

การจัดการทรัพยากรดนิ พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ทรงสนพระราชหฤทัย
ในงานพัฒนาแหลงนํ้าเพื่อการเกษตรและปองกันอุทกภัย โดยทรงเริ่มต้ังแตฟนฟูท่ีภูเขาตนนํ้าโดยการ
ปลูกปาเพื่อการอนุรกั ษดนิ และเพ่ิมความชุม ชน้ื ใหแกด นิ และปา ไมใ นพ้นื ทตี่ า ง ๆ ทกุ ภูมิภาคของประเทศ

ก า ร พั ฒ น า ใ น เ ร่ื อ ง ดิ น ต า ม พ ร ะ ร า ช ดํ า ริ ข อ ง
พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ท่ีมี
ความสําคัญโครงการหนึ่ง คือ การปลูกหญาแฝกปองกัน
การเส่อื มโทรมและพังทลายของดิน เพราะการชะลางพงั ทลาย
ข อ ง ดิ น ก อ ใ ห เ กิ ด ก า ร สู ญ เ สี ย ห น า ดิ น ที่ ป ร ะ ก อ บ ไ ป ด ว ย
สารอาหารท่ีสะสมในดิน รวมทั้งความอุดมสมบูรณจาก
ธรรมชาติ พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช
ทรงตระหนกั ถึงปญหาสภาพปญ หาและสาเหตทุ ี่เกิดขึ้น โดยทรงศกึ ษาถึงศกั ยภาพของหญา แฝกที่มีคุณสมบัติ
พเิ ศษในการชวยปองกนั การชะลางการพงั ทลายของหนา ดินและอนรุ กั ษความชุม ช้ืนใตดินไว วธิ กี ารปลกู งาย ๆ
เกษตรกรสามารถดําเนนิ ไดเ อง ไมต อ งดแู ลหลงั การปลูกมาก
การดําเนนิ การปลูกหญาแฝกตามแนวพระราชดํารขิ องพระบาทสมเดจ็ พระปรมนิ ทรมหาภูมพิ ลอดลุ ยเดช
ไดร บั การยอมรับจากธนาคารโลกวา “ประเทศไทยทําไดผลอยางเตม็ ทแี่ ละมีประสิทธิภาพยอดเย่ยี ม” และเมอ่ื
วันท่ี 25 กุมภาพันธ 2536 International Erosion Control Association (IECA) ไดมีมติใหถวายรางวัล
The International Erosion Control Association’s International Merit Award แดพระบาทสมเด็จ-
พระปรมนิ ทรมหาภูมิพลอดลุ ยเดช ในฐานะทท่ี รงเปน แบบอยางในการนําหญา แฝกมาใชในการอนรุ กั ษด นิ และ
นํา้ และเม่ือวันที่ 30 ตุลาคม 2536 ผูเชี่ยวชาญเรื่องหญาแฝกเพื่อการอนุรักษดินและนํ้าแหงธนาคารโลก
ไดท ูลเกลา ฯ ถวายแผน เกยี รตบิ ตั ร เปน ภาพรากหญาแฝกชุบสําริด เปนรางวัลสดุดีพระเกียรติคุณ (Award
0f Recognition) ในฐานะที่ทรงมุงม่ันในการพัฒนาและสงเสริมการใชหญาแฝกในการอนุรักษดินและนํ้า
ผลการดําเนินงานหญา แฝกในประเทศไทยไดร ับการตีพิมพเ ผยแพรไปทั่วโลก นอกจากนี้ประเทศไทยยังไดรับ