ศาสนาและหน้าที่พลเมือง (สค21002) ม.ต้น

92

คณะผกู อ การบางสว น ไดม คี วามคิดที่จะเปล่ยี นแปลงโครงการเศรษฐกิจของประเทศ อยาง
ใหญหลวง จึงเกิดแตกราวกันขนึ้ เองในคณะผูกอการ และพวกพอง จนตองมีการปดสภา
และงดใชรัฐธรรมนูญบางมาตรา โดยคําแนะนําของรัฐบาล ซึ่งถือตําแหนงอยูในเวลา
ทําการนน้ั ทง้ั นี้ เปนเหตุใหมีการปนปว นในการเมอื ง ตอ มา พระยาพหลฯ กับพวกก็กลับ
เขาทําการยดึ อํานาจ โดยกําลงั ทหารเปนครั้งที่ 2 และตั้งแตนั้นมา ความหวังท่ีจะใหการ
เปลี่ยนแปลงตาง ๆ เปน ไปโดยราบรนื่ ก็ลดนอ ยลง

เน่ืองจาก เหตุที่คณะผูกอการมิไดกระทําใหมีเสรีภาพในการเมืองอันแทจริงและ
ประชาชนมิไดมโี อกาสออกเสียงกอ นท่จี ะดําเนินนโยบายอนั สําคัญตาง ๆ จึงเปนเหตุใหมี
การกบฏขึ้น ถึงกบั ตอ งตอสฆู าฟนกนั เองในระหวา งคนไทย

เมอ่ื ขา พเจา ไดข อรอ งใหเปล่ยี นแปลงรฐั ธรรมนญู เสียใหเขารูปประชาธิปไตยอันแทจ ริง
เพ่ือใหเปน ทพ่ี อใจแกประชาชน คณะรัฐบาลและพวก ซ่ึงกุมอํานาจอยูบริบูรณในเวลาน้ี
กไ็ มยินยอม ขาพเจา ไดขอรองใหราษฎร ไดมีโอกาสออกเสียงกอนที่จะเปลี่ยน หลักการ
และนโยบายอันสําคัญ มีผลไดเสยี แกพลเมอื ง รัฐบาลก็ไมยินยอม และแมแตการประชุม
ในสภาผูแทนราษฎรในเร่อื งสาํ คญั เชน เรอ่ื งคํารอ งขอตา ง ๆ ของขา พเจา สมาชิกก็มไิ ดมี
โอกาสพจิ ารณาเรอื่ งโดยถองแท และละเอยี ดลออเสียกอ น เพราะถูกเรงรัดใหลงมติอยาง
รีบดวนภายในวาระประชุมเดียว นอกจากน้ี รัฐบาล ไดออกกฎหมายใชวิธีปราบปราม
บคุ คล ซงึ่ ถกู หาวา ทาํ ความผิดทางการเมืองในทางท่ีผิดยุติธรรมของโลก คือ ไมใหโอกาส
ตอสคู ดีในศาล มีการชาํ ระโดย คณะกรรมการอยางลับ ไมเปดเผย ซงึ่ เปน วธิ ีการทข่ี า พเจา
ไมเ คยใช ในเมอื่ อาํ นาจอนั สทิ ธิขาดยงั อยใู นมอื ของขาพเจา เอง และขาพเจา ไดรองขอให
เลกิ วิธีน้รี ฐั บาลกไ็ มยอม

ขาพเจา เหน็ วาคณะรัฐบาล และพวกพอ ง ใชวิธีการปกครองซ่ึงไมถูกตองตามหลักการ
ของเสรภี าพในตัวบคุ คล และหลกั ความยุติธรรม ตามความเขาใจ และยึดถือของขาพเจา
ขาพเจา ไมสามารถท่ีจะยินยอมใหผูใด คณะใด ใชวิธีการปกครองอยาง น้ัน ในนาม
ขา พเจา ตอไปได

ขา พเจา เตม็ ใจท่ีจะสละอาํ นาจอันเปนของขาพเจา อยแู ตเดิมใหแ กราษฎรโดยทวั่ ไป
แตขาพเจา ไมยินยอมยกอาํ นาจทัง้ หลายของขาพเจา ใหแ กผ ใู ด คณะใด โดยเฉพาะ เพื่อ
ใชอาํ นาจนน้ั โดยสิทธิขาด และโดยไมฟง เสียงอันแทจ รงิ ของประชาราษฎร

บัดนี้ ขา พเจา เห็นวาความประสงคของขาพเจาที่จะใหราษฎรมีสิทธิออกเสียงใน
นโยบายของประเทศโดยแทจริง ไมเปนผลสําเร็จ และเม่ือขาพเจารูสึกวา บัดน้ี เปนอัน
หมดหนทางท่ีขาพเจาจะชวยเหลือ หรือใหความคุมครองแกประชาชนไดตอไปแลว
ขา พเจา จึงขอสละราชสมบัติ และออกจากตําแหนงพระมหากษัตริยแตบัดนี้เปนตนไป

93

ขา พเจา ขอสละสิทธิของขาพเจา ท้ังปวง ซง่ึ เปนของขา พเจาในฐานะที่เปนพระมหากษัตริย
แตขาพเจา สงวนไวซึ่งสิทธิทง้ั ปวงอันเปนของขาพเจา แตเดิมมา กอนที่ขาพเจาไดรับ
ราชสมบัติสืบสันตตวิ งศ

ขาพเจา ไมม คี วามประสงคท ี่จะบง นามผหู นง่ึ ผูใด ใหเปนผรู บั ราชสมบตั ิสบื สนั ตติวงศ
ตอไป ตามท่ขี า พเจา มีสทิ ธทิ จี่ ะทาํ ไดต ามกฎมณเฑยี รบาลวา ดวยการสืบสนั ตตวิ งศ

อนงึ่ ขา พเจาไมม คี วามประสงคท ่ีจะใหผ ูใดกอ การไมส งบขนึ้ ในประเทศ เพอ่ื ประโยชน
ของขาพเจา ถาหากมีใครอางใชน ามของขา พเจา พึงเขาใจวามิไดเ ปน ไปโดยความยินยอม
เหน็ ชอบ หรอื สนบั สนนุ ของขา พเจา

ขาพเจา มีความเสียใจเปนอยางยิ่ง ท่ีไมสามารถจะยังประโยชนใหแกประชาชน
และประเทศชาตขิ องขาพเจา ตอ ไป ไดต ามความต้งั ใจ และความหวัง ซ่ึงรับสืบตอกันมา
ตัง้ แตบ รรพบุรษุ ยงั ไดแตต ้ังสตั ยาอธษิ ฐาน ขอใหประเทศสยาม จงไดประสบความเจริญ
และขอประชาชนชาวสยามจงไดมีความสขุ สบาย
(พระปรมาภิไธย) ประชาธิปก ปร
วันที่ 2 มนี าคม พ.ศ. 2477
เวลา 13 นาฬิกา 55 นาที

ที่มาhttp://www.panyathai.or.th/wiki/index.php/<เม่ือวนั ที่ 11 กมุ ภาพนั ธ 2552>

จากพระราชหัตถเลขาสละราชสมบัตมิ ีขอความทีถ่ อื วาเปนหลักการสําคัญของการปกครอง
ในระบอบประชาธิปไตยวา “ขาพเจา เต็มใจท่ีจะสละอํานาจอันเปนของขาพเจาอยูแตเดิม ใหแก
ราษฎรโดยทว่ั ไป แตขาพเจา ไมย นิ ยอมยกอาํ นาจทงั้ หลายของขาพเจาใหแกผูใด คณะใด โดยเฉพาะ
เพอ่ื ใชอ ํานาจน้นั โดยสิทธิขาด และโดยไมฟ ง เสียงอนั แทจ รงิ ของประชาราษฎร”

นบั แตป  พ.ศ. 2475 เปนตนมาจนถงึ ป พ.ศ. 2552 ประเทศไทยมกี ารประกาศใชร ัฐธรรมนูญ
มาแลวรวม 18 ฉบับ ดงั น้ี

1. พระราชบัญญัติธรรมนญู การปกครองแผนดินสยามช่ัวคราว พุทธศักราช 2475
ประกาศใช เมื่อวันท่ี 10 ธันวาคม พ.ศ. 2475 มีทั้งหมด 39 มาตรา แบงเปน 6 หมวด

พระราชบัญญัติธรรมนูญการปกครองแผนดินสยามชั่วคราว พุทธศักราช 2475 ไดม กี ารยกเลิกไปเมื่อ
อนุกรรมการรางรัฐธรรมนูญ ซึ่งมีพระยามโปกรณนิติธาดา เปนประธานไดรางรัฐธรรมนูญแหง
ราชอาณาจักรสยามเสรจ็ และประกาศใชร ฐั ธรรมนูญฉบับใหมในปเ ดยี วกนั

94

2. รฐั ธรรมนูญแหงราชอาณาจักรสยาม พุทธศกั ราช 2475
ประกาศ ใชเ ม่อื วันท่ี 10 ธันวาคม พ.ศ. 2475 ดงั นนั้ จึงถือวาวันที่ 10 ธันวาคมของทุกป

เปน วนั รฐั ธรรมนญู รัฐบาลใหหยุดราชการได 1 วัน มีทั้งหมด 68 มาตราประกอบดวยบทท่ัวไปและ
หมวดตา ง ๆ อีก 7 หมวด รฐั ธรรมนญู ฉบบั นมี้ ีผลบงั คับใชน านถงึ 14 ป มีการแกไขเพิ่มเติมถึง 3 ครั้ง
คือ

คร้งั ท่ี 1 รัฐธรรมนูญแกไขเพิ่มเติมวาดวยนามประเทศ พุทธศักราช 2482 ใหเรียกวา
ประเทศไทย และบทแหงรฐั ธรรมนญู หรือกฎหมายอื่นใด ทีใ่ ชคาํ วา “สยาม” ใหใชคําวา “ไทย” แทน

คร้งั ที่ 2 รัฐธรรมนูญแกไขเพิ่มเติมวาดวยบทเฉพาะกาล พุทธศักราช 2483 ใหยกเลิก
ความในมาตรา 65 แหงรฐั ธรรมนญู แหง ราชอาณาจักรไทย ใหยืดอายุเวลาการมสี มาชิกประเภทท่ี 2
ออกไปเปน 20 ป

ครงั้ ที่ 3 รัฐธรรมนูญแกไขเพ่ิมเติมวาดวยการเลือกต้ังสมาชิกสภาผูแทนราษฎร
พทุ ธศกั ราช 2485 ใหย กเลกิ ความในมาตรา 18 ของรัฐธรรมนูญแหง ราชอาณาจักรไทย ถามีเหตุขัดของ
ทาํ การเลอื กต้ังสมาชิกสภาผูแทนราษฎรไมไ ด เมอื่ อายุสมาชิกสภาผูแ ทนราษฎรครบส่ีปแลว ใชขยาย
เวลาเลือกตั้งออกไป เปน คราวละไมเกินสองป

รัฐธรรมนญู แหงราชอาณาจกั รสยาม พทุ ธศกั ราช 2475 ไมมีบทบัญญตั หิ า มขา ราชการประจํา
ยุงเก่ียวการเมือง จึงเปนผลใหบุคคลสําคัญของคณะราษฎรที่เปนขาราชการประจําสามารถเขาคุม
ตาํ แหนง ทางการเมือง ทั้งในสภาผูแ ทนราษฎรและในคณะรฐั มนตรี รัฐธรรมนญู ไมรับรองสิทธิในการ
ตัง้ พรรคการเมือง จึงทําใหไมสามารถรวมพลังเพื่อเสรีในเร่ืองอ่ืน ๆ ได รัฐบาลยังไดออกพระราชบัญญัติ
ปองกันรัฐธรรมนูญ มีผลใหบุคคลจํานวนหนึ่งถูกจับกุม และลงโทษ เพราะละเมิดพระราชบัญญัติ
ดังกลาว ตอมา พ.ศ. 2489 ซึง่ เปนชวงสมัยทพ่ี ันตรี ควง อภัยวงศ เปนนายกรัฐมนตรี และนายปรีดี
พนมยงค เปนผูสําเร็จราชการแทนพระองค บุคคลท้ังสองพิจารณาวา สมควรจะเลิกบทเฉพาะกาล
ของรัฐธรรมนูญแหงราชอาณาจักรสยาม พุทธศักราช 2475 และไดปรับปรุงแกไขใหม เพราะไดใช
รัฐธรรมนูญมาแลว 14 ป เหตกุ ารณบ า นเมืองเปล่ยี นแปลงไป ดงั น้นั จงึ ไดมรี ัฐธรรมนูญฉบับใหมเปน
ฉบับท่ี 3

3. รฐั ธรรมนูญแหงราชอาณาจกั รไทย พทุ ธศักราช 2489
ประกาศใช เม่ือวันท่ี 10 พฤษภาคม พ.ศ. 2489 มีท้ังหมดรวม 96 มาตรา รัฐธรรมนูญ

ฉบบั น้ี มีแนวทางในการดาํ เนินการปกครองเปนประชาธปิ ไตยมากกวารัฐธรรมนูญฉบับท่ี 2 กลาวคือ
สมาชิกรัฐสภามาจากการเลือกตั้ง ใหประชาชนมีเสรีภาพรวมกันต้ังพรรคการเมือง เพื่อดําเนิน
กจิ กรรมทางการเมืองไดเปนการใหโอกาสรวมกลมุ เพอื่ รักษาประโยชนข องตน และถวงดุลอาํ นาจของ
กลุมอื่น อีกประการหนงึ่ คือ ใหแยกขา ราชการการเมอื งออกจากขาราชการประจาํ การแยกขาราชการ
การเมอื งออกจากขาราชประจํา ทาํ ความไมพ อใจแกกลุม ขา ราชการทีม่ ีบทบาททางการเมือง นับแตมี

95

การเปล่ียนแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475 ประกอบในระยะน้ันเกิดภาวะเศรษฐกิจตกตํ่าหลังสงครามโลก
คร้ังท่ี 2 พลเอก ผิน ชุณหะวัน นําทหารกอการรัฐประหารในวันท่ี 8 พฤศจิกายน พ.ศ. 2490 ได
ยกเลิกรัฐธรรมนูญแหง ราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2489 ซ่ึงรัฐธรรมนูญฉบับที่ 3 หลังจากท่ี
ประกาศใชไดเพยี ง 18 เดอื น

4. รัฐธรรมนญู แหง ราชอาณาจักรไทย (ฉบบั ชัว่ คราว) พุทธศกั ราช 2490
ประกาศใช ในวันท่ี 9 พฤศจกิ ายน พ.ศ. 2490 โดยมีการอางเหตุผลในการเปล่ียนรัฐธรรมนูญ

ฉบับที่ 3 วา “เพราะประเทศชาติอยูในภาวะวิกฤติ ประชาชนไดร ับความลําบาก เพราะขาดแคลน
เคร่ืองอุปโภคและบรโิ ภค ราคาสินคาสงู ขึ้น มคี วามเสอ่ื มทรามในศลี ธรรม รัฐธรรมนูญฉบับท่ีใชอยูเปน
เหตุใหประเทศชาติทรุดโทรม จึงขอใหยกเลิก และมาใชรัฐธรรมนูญฉบับใหม ที่จะชวยจรรโลงชาติ
และบาํ บัดยคุ เข็ญใหเขาสภู าวะปกต”ิ มที ั้งหมด 98 มาตรา

5. รฐั ธรรมนญู แหง ราชอาณาจักรไทย พุทธศกั ราช 2492
เกดิ ข้นึ โดย สภารา งรัฐธรรมนูญ ประกาศใชบังคับ เม่ือวันท่ี 23 มีนาคม 2492 มีท้ังหมด

188 มาตรา ซึ่งนับวา เปนรัฐธรรมนูญท่ีเปนประชาธิปไตยมากฉบับหน่ึง แตในท่ีสุดก็ถูกฉีกท้ิง เมื่อ
วนั ที่ 29 พฤศจกิ ายน 2494 โดยการทาํ รัฐประหารภายใตการนําของจอมพล ป. พิบูลสงคราม รวมอายุ
การประกาศ และบังคับใช 2 ป 8 เดือน 6 วัน

6. รฐั ธรรมนญู แหง ราชอาณาจกั รไทย พุทธศักราช 2475 แกไขเพมิ่ เติม พทุ ธศักราช 2495
หลังจากท่ีรฐั ธรรมนญู แหงราชอาณาจกั รไทย พุทธศกั ราช 2492 ถูกใชไดเพียง 2 ปเศษ ก็มี

การทํารัฐประหาร เพอ่ื นาํ เอารัฐธรรมนญู พ.ศ. 2475 กลับมาใชอีกครั้ง โดยอางวารัฐธรรมนูญ พ.ศ. 2492 น้ัน
ใหสิทธิเสรภี าพมากเกนิ ไป ทําใหไมสามารถปองกันภัยคุกคามจากลัทธิคอมมิวนิสตได จึงไดเกิดการ
รฐั ประหารนาํ รฐั ธรรมนูญฉบับท่ี 2 พ.ศ. 2475 ฉบบั แกไขเพมิ่ เติม (พ.ศ. 2482 กับ พ.ศ. 2483) มาใช
แทนเปน การช่ัวคราวไปพลางกอ น และใหสภาผูแ ทนราษฎรประชุมปรกึ ษา เพอ่ื แกไขรฐั ธรรมนญู ฉบับ
ดงั กลา วใหส มบรู ณยงิ่ ขน้ึ เพ่ือใชเปนรัฐธรรมนูญฉบับถาวรตอไป ซ่งึ ก็ไดตั้งคณะกรรมาธิการวิสามัญ
พิจารณารา งรฐั ธรรมนญู จํานวน 24 คน เมอื่ ไดดาํ เนนิ การเสรจ็ แลว จงึ ไดเสนอตอผแู ทนราษฎร และ
สภา มมี ติเหน็ ชอบจึงไดประกาศมผี ลใชบังคบั ตง้ั แต วันที่ 8 มีนาคม 2495 ประกอบดวย บทบัญญัติ
ทง้ั หมด 123 มาตรา โดยมบี ทบญั ญตั เิ ดิมของรัฐธรรมนูญฉบับ พ.ศ. 2475 อยูเพียง 41 มาตรา เทานั้น
นอกน้ันอีก 82 มาตรา เปนบทบัญญัติท่ีเขียนเพิม่ เติมข้ึนใหม ซึง่ บทบัญญัติดังกลาวน้ัน สวนใหญก็
นํามาจากรัฐธรรมนูญฉบับ พ.ศ. 2492 รัฐธรรมนูญฉบับท่ี 6 นี้ จึงมีลักษณะผสมผสานกันระหวาง
รฐั ธรรมนูญทงั้ 2 ฉบบั ขางตน นนั่ เอง ในระหวา งทมี่ ีการใชรัฐธรรมนูญฉบับนี้ไปไดประมาณ 5 ป ไดเกิด
การเลือกตง้ั ท่มี คี วามไมบรสิ ุทธแิ์ ละเปน ธรรมโดยการ เจาหนา ทผี่ ดู ําเนินการเลือกตั้งไมสุจริต มีการโกง
การเลือกตั้งใหแกผูสมัครพรรคเสรีมนังคศิลา ของจอมพล ป. พิบูลสงคราม โดยเฉพาะตามหนวย

96

เลือกตั้งหลายหนว ยในจังหวัดพระนคร กรณนี ้ีเปน สาเหตุสําคัญที่ทําใหคณะรฐั ประหาร ภายใตการนํา
ของจอมพล สฤษดิ์ ธนะรชั ต ไดท าํ การยดึ อาํ นาจการปกครองประเทศ เมอ่ื วนั ที่ 16 กนั ยายน 2500
และประกาศยบุ เลกิ สมาชกิ สภาผแู ทนราษฎรทั้ง 2 ประเภท แตก็มไิ ดยกเลิกรฐั ธรรมนูญ ทวายังคงให
ใชร ัฐธรรมนญู ตอ ไป ในขณะเดยี วกันกก็ ําหนดใหมกี ารเลือกตงั้ สมาชิกประเภทที่ 1 ภายใน 90 วนั เมื่อ
เลอื กตงั้ เสรจ็ เรียบรอ ยแลว กลับปรากฏวา การบรหิ ารราชการแผน ดนิ ก็ไมเปนไปโดยราบรื่นนัก ในทีส่ ุด
รัฐธรรมนญู ฉบับน้กี ็จึงไดถ ูก “ฉกี ทงิ้ ” เม่อื วนั ที่ 20 ตุลาคม 2501 โดยการทาํ รฐั ประหารอีกครั้งหน่ึงของ
คณะรัฐประหารชุดเดิม ซ่ึงมี จอมพล สฤษดิ์ ธนะรัชต ในฐานะผูบัญชาการทหารสูงสุดและผูบัญชาการ
ทหารบก เปน หวั หนา คณะปฏิวัติ รวมอายกุ ารประกาศและบังคับใชรัฐธรรมนูญแหงราชอาณาจักรไทย
พทุ ธศกั ราช 2475 แกไ ขเพม่ิ เติม พทุ ธศักราช2495 ทัง้ ส้นิ 6 ป 7 เดือน 12 วัน

7. ธรรมนญู การปกครองราชอาณาจกั ร พุทธศักราช 2502
ประกาศใช เมือ่ วนั ท่ี 28 มกราคม 2502 หลังการปฏวิ ัติ เมอื่ วันท่ี 20 ตุลาคม 2501จอมพล

สฤษด์ิ ธนะรัชต ไดออกประกาศคณะปฏิวัติฉบับท่ี 3 ยกเลิกรัฐธรรมนูญแหงราชอาณาจักรไทย
พทุ ธศักราช 2475 แกไขเพ่มิ เติมพุทธศกั ราช 2495 (ฉบบั ที่ 6) และประกาศใหส มาชิกภาพแหงสภา-
ผูแทนราษฎร และคณะรัฐมนตรีสิ้นสุดลง โดยคณะปฏิวัติ ทําหนาที่บริหารประเทศ โดยจอมพล
สฤษด์ิ ธนะรชั ต ผูที่เปนทั้งหัวหนา คณะปฏิวตั ิ และเปน ผบู ัญชาการสูงสุด ไมม ีการแบงแยกอาํ นาจนติ -ิ
บัญญตั ิ อาํ นาจบริหาร และอํานาจตุลาการใหออกจากกัน คณะปฏิวัติ เปนผูสั่งการเปนผูใชอํานาจ
ประเทศไทย จงึ มกี ารปกครองโดยปราศจากรัฐธรรมนูญเปนเวลา 101 วัน นับต้ังแตวันที่20 ตุลาคม 2501
จนถึงวันท่ี 28 มกราคม 2502 จึงไดประกาศใชธรรมนูญการปกครองราชอาณาจักร พุทธศักราช
2502 ซึ่งเปนรัฐธรรมนูญไทยท่ีส้ันที่สุด คือมีเพียง 20 มาตรา รัฐธรรมนูญฉบับนี้ ถึงแมจะไดชื่อวา
เปน รฐั ธรรมนญู ฉบับช่ัวคราว เพื่อรอการรา งรฐั ธรรมนญู ฉบบั ถาวร แตถูกใชเ ปนเวลายาวนานรวม ถึง
9 ป 4 เดอื น 20 วัน จนกระทั่งถูกยกเลิกอยา ง “สนั ต”ิ เม่อื สภารางรัฐธรรมนูญ รางรัฐธรรมนูญฉบับ
ถาวรแลวเสร็จ และประกาศบังคบั ใชเปนรฐั ธรรมนูญฉบับใหม เมื่อวันท2ี่ 0 มถิ นุ ายน 2511

8. รัฐธรรมนญู แหงราชอาณาจกั รไทย พทุ ธศกั ราช 2511
ประกาศใช เมอ่ื วนั ท่ี 20 มิถนุ ายน 2511 มีท้งั หมด 183 มาตรา ถอื เปนรัฐธรรมนูญฉบบั ที่ 2

ของไทย ซง่ึ ถกู ยกรางโดยสภารางรัฐธรรมนูญ เปนรัฐธรรมนูญที่ใชเวลาในการยกรางจัดทํายาวนาน
ทีส่ ดุ ถงึ 9 ปเ ศษ แตทวากลบั มีอายุการใชงานเพยี ง 3 ป 4 เดอื น 27 วัน กลาวคอื หลังจากใชบังคับได
ไมน านนกั เพราะรฐั ธรรมนูญฉบับนี้ใชขาราชการประจํา เปนเคร่ืองมือรักษาเสถียรภาพของรัฐบาล
โดยฝา ยวฒุ ิสภา ซง่ึ มอี าํ นาจท่สี าํ คญั เทา เทยี มกับสมาชิกสภาผูแทนราษฎร ซึ่งมาจากการเลือกตั้งอีก
ทง้ั รัฐธรรมนูญฉบบั ที่ 8 ยงั หามมใิ หส มาชิกผแู ทนราษฎร เปน รฐั มนตรใี นคณะเดียวกันดวย จึงเทากับ
กีดกนั มใิ หผ ูแ ทนราษฎร ซ่งึ มาจากการเลอื กตงั้ เขามามสี วนรว มในการใชอํานาจบริหาร อันเปนความ
ปรารถนาของนกั การเมอื งทกุ คน จึงสรา งความไมพอใจใหแ กผ แู ทนราษฎรเปน อยา งมาก ในขณะเดยี วกัน

97

เมอ่ื ปรากฏวา รฐั บาลไมส นบั สนุนจัดสรรงบประมาณแผนดนิ ใหแ กผ แู ทนราษฎรในรูปของงบประมาณ
จังหวัด อันเปนขอเรียกรองของผูแทนราษฎร เพื่อพวกเขาจะไดเงินงบพัฒนาจังหวัดไปใช ใหเกิด
ประโยชนใ นการเลอื กตั้งคร้งั ตอไป จึงทาํ ใหผแู ทนราษฎรรวมหัวกัน พยายามจะตัดเงินงบประมาณท่ี
รฐั บาลเสนอขออนุมตั ิจากสภาทกุ ป ทําใหตองมกี ารเจรจาตอ รองกนั อยางหนักกวา จะตกลงกันไดดวย
เหตุนี้รางพระราชบัญญัติงบประมาณของรัฐบาลจึงประกาศใชลาชาทุกป คณะทหารและบรรดา
ขา ราชการประจําทไ่ี มช อบตอการบรหิ ารงานแบบประชาธิปไตย ดังน้ัน เม่ือวันท่ี 17 พฤศจิกายน 2514
รัฐธรรมนญู ฉบับที่ 8 กจ็ ึงถกู “ฉกี ทิง้ ” อกี คร้งั หนงึ่ โดยการทํารฐั ประหารตนเองของจอมพล ถนอม กิตติขจร
ซง่ึ เปนนายกรัฐมนตรี และผบู ญั ชาการสงู สดุ ในขณะนัน้ และก็ไดนาํ เอารัฐธรรมนูญฉบับท่ี 7 มาแกไข
ปรับปรุงรายละเอียดใหมเ ลก็ นอย กอ นประกาศใชบ งั คับ

9. ธรรมนญู การปกครองราชอาณาจกั ร พุทธศักราช 2515
ประกาศใช เมื่อวันท่ี 15 ธันวาคม 2515 มีท้ังหมด 23 มาตรา รัฐธรรมนูญฉบับน้ี ได

นาํ เอาอํานาจพเิ ศษของนายกรัฐมนตรี ตามมาตรา 17 มาบัญญัติไวอีกดวย ขณะที่มีเวลาใชบังคับอยู
เพยี ง 1 ป 9 เดอื น 22 วนั ตองถูกยกเลิกไป เมอื่ เกิดเหตุการณวันมหาวิปโยค เม่ือวันท่ี 14 ตุลาคม 2516
สบื เน่อื งจากการทม่ี ีกลุมบคุ คลไมพอใจทรี่ ฐั บาลของจอมพล ถนอม กิตติขจร ใชเวลารางรัฐธรรมนูญ
ฉบับใหมนานเกินไปท้งั ๆ ที่เคยรางรัฐธรรมนูญมาคร้ังหน่ึงแลว กลุมดังกลาวประกอบดวย ผูนํานิสิต
นักศกึ ษา และประชาชนทวั่ ไป เร่มิ รณรงคเ รียกรอ งใหรฐั บาลประกาศใชรัฐธรรมนูญฉบับใหมโดยเร็ว
ปรากฏวา รฐั บาลกลบั ตอบโตการเรยี กรองดงั กลา ว โดยการจบั กุมกลุมผเู รยี กรองรฐั ธรรมนญู จํานวน
13 คน โดยต้ังขอหาวาเปนการทําลายความสงบเรยี บรอยภายในประเทศ และมีการกระทําอันเปน
คอมมิวนิสต รวมท้ังใชอํานาจตามมาตรา 17 แหงรัฐธรรมนูญฉบับท่ี 9 ควบคุมผูตองหาดังกลาว
ในระหวา งการสอบสวนโดยไมม กี ําหนด ทําใหศูนยกลางนิสิตนักศึกษาแหงประเทศไทย ตองออกมา
เคล่ือนไหวใหรัฐบาลปลอยตัวผูตองหาทั้งหมด โดยไมมีเง่ือนไข และขอใหรัฐบาลประกาศใช
รัฐธรรมนูญใหมภายใน 1 ป ดวย แตรัฐบาลไมยอมปฏิบัติตามขอเรียกรองนักเรียน นิสิต นักศึกษา
และประชาชน จึงไดเดินทางมาชุมนุมกัน ณ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร จํานวนเรือนแสน วันที่
13 ตลุ าคม 2516 ในตอนบาย ๆ ฝงู ชนกไ็ ดเ ดินขบวนออกจากหาวทิ ยาลยั ธรรมศาสตร ผานถนนราชดําเนิน
ไปชุมนุมอยูท่ีบริเวณพระบรมรูปทรงมา จนกระทั่งชวงเชามืดของ วันที่ 14 ตุลาคม 2516 กลุม
ผูชมุ นมุ จํานวนหน่งึ ปะทะกับกองกําลังของเจาหนาท่ีตํารวจอยางรุนแรงท่ีขางพระตําหนักจิตรลดา
เหตกุ ารณลกุ ลามใหญโ ต จนในทสี่ ดุ ก็นําไปสูก ารจลาจลครั้งสาํ คญั ในประวัตศิ าสตรไ ทยโดยมีผูเ สียชวี ติ
นับรอย และบาดเจ็บอกี เปนจํานวนมาก ขณะที่สถานท่ีราชการตาง ๆ อันเปนสัญลักษณของอํานาจ
เผด็จการก็ไดถกู ประชาชนเผาทาํ ลายไปหลายแหง ดวยเชน กัน

98

10. รัฐธรรมนูญแหงราชอาณาจกั รไทย พุทธศกั ราช 2517
ประกาศใช เม่ือวนั ที่ 7 ตลุ าคม 2517 มีบทบัญญตั ิรวมท้ังสิ้น 238 มาตราเปนรัฐธรรมนูญ

ฉบับหน่ึงท่ไี ดช ่ือวา เปน ประชาธปิ ไตยมากท่ีสดุ เพราะวามีบทบญั ญตั ิทีเ่ ปลยี่ นแปลงไปในทางกา วหนา
และเปนแบบเสรีนยิ มมากข้นึ ในหลายเรื่องดวยกัน เริม่ ตน ในหมวด 1 บททวั่ ไป ไดมีบทบญั ญัติหามมิใหมี
การนริ โทษกรรมแกผ กู ระทําการลมลางสถาบันกษตั รยิ  หรอื รฐั ธรรมนูญ และหมวด 2 พระมหากษัตริย
ไดบ ัญญัตขิ ึน้ เปน ครง้ั แรกวา ในการสืบราชสนั ตติวงศ น้ัน ในกรณีที่ไมมีพระราชโอรส รัฐสภาอาจให
ความเห็นชอบในการใหพระราชธิดาสืบราชสันตติวงศได นอกจากน้ัน ยังมีบทบัญญัติอันเปนการเพ่ิม
หลกั ประกันในเรื่อง สิทธิ เสรภี าพ และประโยชนข องประชาชนไวมากกวารัฐธรรมนูญทุกฉบับท่ีผาน ๆ มา
กอนหนา น้ัน รฐั ธรรมนญู ฉบบั น้ไี ดร บั การแกไ ขเพม่ิ เตมิ 1 ครง้ั เม่ือ พ.ศ. 2518 ในเรื่อง การรับสนอง
พระบรมราชโองการ แตงตั้งวุฒิสมาชิกจากเดิมใหประธานองคมนตรี เปนผูรับสนองพระบรมราช-
โองการ เปลี่ยนมาเปนนายกรัฐมนตรี รัฐธรรมนูญฉบับน้ี มีการแกไขเพิ่มเติมเพียงครั้งเดียวและมี
ระยะเวลาการใชเ พยี ง 2 ป ก็ถูก “ฉกี ทิง้ ” โดยประกาศของ “คณะปฏิรูปการปกครองแผนดิน” ซึ่งมี
พล.ร.อ. สงัด ชลออยู ผูบัญชาการทหารสูงสุดและผูบัญชาการทหารเรือ เปนหัวหนาคณะปฏิรูป
เมอ่ื วันที่ 6 ตุลาคม 2519

11. รฐั ธรรมนูญแหงราชอาณาจักรไทย พทุ ธศักราช 2519
หลังจากปฏิวตั ลิ ม รฐั บาลอันเนอ่ื งมาจากเหตกุ ารณนองเลอื ด เมอื่ วันที่ 6 ตลุ าคม 2519 แลว

คณะปฏิวตั ิกไ็ ดแ ตง ตง้ั นายธานนิ ทร กรัยวิเชียร ขนึ้ เปน นายกรฐั มนตรีพรอ ม ๆ กับประกาศใชร ฐั ธรรมนูญ
แหง ราชอาณาจักรไทย พุทธศกั ราช 2519 ซง่ึ เปน รัฐธรรมนูญฉบับที่ 11 เมื่อวันที่ 22 ตุลาคม 2519
โดยมีบัญญัตเิ พียง 29 มาตราเทาน้ัน ตอมา เกิดการทํารัฐประหารของคณะปฏิรูปการปกครองแผนดิน
ชดุ เดมิ ในชอ่ื ใหมวา “คณะปฏิวัติ” ในวันท่ี 20 ตุลาคม 2520 ซ่ึงมีหัวหนาคนเดิม คือ พล.ร.อ. สงัด ชลออยู
ดงั น้นั อายกุ ารบังคบั ใชรฐั ธรรมนูญฉบับน้ี เพียงแค 1 ปเ ทาน้นั

12. ธรรมนญู การปกครองราชอาณาจักร พุทธศักราช 2520
รฐั ธรรมนญู ฉบับน้เี กิดจากการทาํ รัฐประหารของคณะปฏิวตั ิ เม่ือวันท่ี 20 ตุลาคม 2520

โดยคณะปฏิวัติ ใหเหตผุ ลในการปฏิวตั ิวา “เพราะภัยคกุ คามของคอมมิวนสิ ต” หลังจากยกเลิกรัฐธรรมนูญ
ฉบับท่ี 11 แลว คณะปฏวิ ัติไดจดั ตง้ั คณะกรรมการยกรา งรัฐธรรมนูญฉบับชั่วคราวขึ้น ตามหลักการที่
คณะปฏิวัตกิ าํ หนดไว จากน้ันคณะปฏิวัติ จึงไดประกาศใชธรรมนูญการปกครองราชอาณาจักรไทย
พ.ศ. 2520 ในวนั ที่ 9 พฤศจิกายน 2520 รัฐธรรมนูญฉบับน้ี มีบทบัญญัติ 32 มาตรา และถูกยกเลิก
เมื่อวันท่ี 22 ธันวาคม 2521 เนื่องจากการประกาศใชธรรมนูญฉบับใหม คือ รัฐธรรมนูญแหง
ราชอาณาจกั รไทย พุทธศักราช 2521 อันเปน รฐั ธรรมนญู ฉบบั ที่ 13 ของประเทศไทย

99

13. รฐั ธรรมนูญแหง ราชอาณาจกั รไทย พทุ ธศกั ราช 2521
เปน ผลจากการรางของคณะกรรมาธิการรางรัฐธรรมนูญของสภานิติบัญญัติแหงชาติ

ตามขอกําหนดในธรรมนูญการปกครองราชอาณาจักร พุทธศักราช 2520 ซึ่งรางรัฐธรรมนูญใหมขึ้น
เพ่ือใชแทนรัฐธรรมนูญเกา และสภานิติบัญญัติแหงชาติ ไดใหความเห็นชอบแลว ประกาศใชเปน
รัฐธรรมนูญตงั้ แต วนั ที่ 22 ธนั วาคม 2521 มที ้ังหมด 206 มาตรา สาระสาํ คัญของรัฐธรรมนูญฉบับนี้
นบั วาเปน ประชาธิปไตยพอสมควร หากไมน บั บทบัญญัตเิ ฉพาะกาลทมี่ ีผลใชบังคับอยูในชวง 4 ปแรก
ของการใชรัฐธรรมนูญฉบับนี้ ไดมีความพยายามทีจ่ ะแกไ ขเพ่ิมเติมรัฐธรรมนูญฉบับน้อี ยหู ลายครั้ง ซึ่ง
ครั้งสุดทายก็ประสบความสําเร็จ เมื่อป พ.ศ. 2528 วาดวย เรื่อง ระบบการเลือกตั้ง โดยแกไขจาก
แบบรวมเขตรวมเบอร หรือคณะเบอรเดียว มาเปนการเลือกตั้งแบบผสม เขตละไมเกิน 3 คน การ
แกไ ขเพม่ิ เตมิ ครง้ั นี้ ถือวา เปนการแกไ ขเพม่ิ เติมคร้งั ที่ 1 ขณะท่ีการแกไขเพิ่มเติมอีกคร้ัง คือ คร้ังที่ 2
น้นั เกิดขน้ึ ในป พ.ศ. 2532 เก่ยี วกับเรอ่ื งประธานรฐั สภา โดยแกไ ขใหป ระธานสภาผูแทนราษฎรดํารง
ตาํ แหนง เปน ประธานรฐั สภา รัฐธรรมนูญ ฉบบั ที่ 13 ไดใชบงั คับเปนเวลาคอนขางยาวนานถึง 12 ปเศษ
แตก ถ็ กู “ยกเลกิ ” โดยคณะรักษาความสงบเรียบรอยแหงชาติ (ร.ส.ช.) ภายใตการนาํ ของ พลเอก สุนทร
คงสมพงษ ไดเขา ทาํ การยดึ อํานาจการปกครองประเทศ จากรัฐบาลของนายกรัฐมนตรี พลเอก ชาติชาย
ชุณหะวณั เมือ่ วันที่ 23 กมุ ภาพนั ธ 2534

14. ธรรมนญู การปกครองราชอาณาจกั ร พทุ ธศกั ราช 2534
ภายหลงั จากท่คี ณะรักษาความสงบเรียบรอยแหงชาติ (ร.ส.ช.) ไดทําการยึดอํานาจแลว

ก็กําหนดใหร ัฐธรรมนูญแหงราชอาณาจักรไทย พ.ศ. 2521 และวฒุ สิ ภาสภาผแู ทนราษฎร คณะรัฐมนตรี
สิ้นสุดลง โดยชแี้ จงถึงเหตุผลและความจาํ เปน ของการเขายดึ และควบคมุ อํานาจในการปกครองประเทศ
โดยกลาวหารัฐบาล และผูบริหารประเทศวา “มีพฤตกิ ารณการฉอราษฎรบังหลวง ขาราชการการเมือง
ใชอาํ นาจกดข่ี ขม เหง ขา ราชการประจาํ ผซู ่ือสตั ยสจุ รติ รฐั บาลเปนเผดจ็ การทางรัฐสภา การทําลาย
สถาบนั การทหาร และการบดิ เบือนคดลี ม ลา งสถาบันกษัตริย” ธรรมนูญการปกครองราชอาณาจักร
พ.ศ. 2534 ประกาศเมื่อวนั ท่ี 1 มนี าคม 2534 มีทงั้ หมด 33 มาตรา มีระยะเวลาการใชบังคับ 9 เดือน 8 วัน
กถ็ ูกยกเลกิ ไป จากผลการประกาศใชรฐั ธรรมนญู แหงราชอาณาจกั รไทย พ.ศ. 2534 เมอ่ื วนั ที่ 9 ธนั วาคม
พ.ศ. 2534

15. รฐั ธรรมนูญแหงราชอาณาจกั รไทย พทุ ธศักราช 2534
มกั จะถกู เรียกขานกันวาเปน “รัฐธรรมนญู ฉบับ ร.ส.ช.” เพราะเปนผลงานการยกราง

และจัดทาํ ของสภานติ ิบัญญตั แิ หง ชาติ อนั ประกอบดวยสมาชิก จํานวน 292 คน ซึ่งพระมหากษัตริย
ทรงแตง ต้ังตามคาํ กราบบงั คมทูลของประธานสภารกั ษาความสงบเรยี บรอยแหง ชาติ ประกาศใช เม่ือ
วันท่ี 9 ธันวาคม 2534 มีท้ังหมด 233 มาตรา ในการรางรัฐธรรมนูญฉบับท่ี 15 น้ี มีประเด็นปญหา
ทางกฎหมายรฐั ธรรมนูญหลายประเด็น อันกอ ใหเ กดิ ความขัดแยงทางความคิดระหวางคณะกรรมาธิการ

100

พจิ ารณารา งรฐั ธรรมนูญของสภานิติบญั ญตั แิ หง ชาติกบั สาธารณชนโดยทวั่ ไป โดยเฉพาะประเดน็ เร่ืองวา
นายกรัฐมนตรีตองเปนสมาชิกสภาผูแทนราษฎร เพราะประชาชนตางเขาใจกันดีวา การกําหนดให
บุคคลภายนอกเขามาเปนนายกรัฐมนตรีไดนั้น เทากับวาเปนการเปดโอกาสใหมีการสืบทอดอํานาจ
ใหกบั คณะ ร.ส.ช. ออกไปไดอกี ในท่สี ดุ เมอื่ รฐั ธรรมนูญน้ีมผี ลบังคับใช บทบญั ญัตมิ าตรา159 ก็ไดเปด
โอกาสใหเชิญบุคคลภายนอกมาเปนนายกรัฐมนตรีได และหลังจากที่มีการเลือกตั้งท่ัวไปตาม
รัฐธรรมนญู นี้ เนอ่ื งดว ยปญ หาบางประการ ทําใหพ รรคการเมอื งท่ีไดเ สยี งขา งมาก ในฐานะพรรคแกนนํา
ในการจัดต้ังรัฐบาล ไดเชญิ นายทหารใน คณะ ร.ส.ช. คือ พลเอก สุจินดา คราประยูร ใหมาเปน
นายกรฐั มนตรี พรอมกับเหตุผลทว่ี า “เสียสัตย เพอ่ื ชาติ” ซ่ึงนับวาเปนการทวนกระแสกับความรูสึก
ของประชาชนไมนอ ย เพือ่ ท่จี ะควบคุมสถานการณเอาไว รัฐบาลก็เลยออกคําสั่งใหทหารและตํารวจ
เขาสลายการชุมนุมของกลุมประชาชน ซ่งึ รวมตัวกนั ประทวงอยทู บี่ รเิ วณอนุสาวรยี ประชาธิปไตยและ
ถนนราชดําเนิน ในชวงระหวางวันท่ี 17 ถึง 20 พฤษภาคม พ.ศ. 2535 แตทวากลับเปนการนําสู
เหตกุ ารณนองเลอื ดทเี่ รยี กกนั วา เหตกุ ารณพ ฤษภาทมฬิ ในท่ีสดุ ซง่ึ ตอ มาสถานการณต าง ๆ ก็บบี รัดจน
ทําใหพลเอก สุจินดา คราประยูร ตองลาออก จากตําแหนงนายกรัฐมนตรีไปอยางจํายอม รัฐบาล
ช่วั คราวภายหลังเหตุการณดังกลาว และบรรดาสมาชิกสภาผูแทนราษฎรในขณะน้ัน ไดดําเนินการ
แกไขวิกฤตการณ อนั สืบเน่อื งมาจากรัฐธรรมนูญโดยเสนอใหมีการแกไขรัฐธรรมนูญรวม 4 ฉบับ ซ่ึง
นับวา เปน ความสําเรจ็ ครงั้ แรกทสี่ มาชิกสภาผแู ทนราษฎรไดแสดงเจตนาเปนอันหน่งึ อันเดยี วกนั ในการ
แกไขรัฐธรรมนูญไปสูความเปนประชาธิปไตยใหมากย่ิงข้ึน แตทวาความสําเร็จในคร้ังน้ีก็เปนผล
สบื เนื่องมาจากการสญู เสยี ครง้ั สําคัญอีกครั้งหนึ่งของการเมืองไทย เพราะรัฐธรรมนูญฉบับที่ 15 มี
ระยะเวลาใชบังคับ รวมทั้งสิ้น 5 ป10 เดือน 2 วันไดถูก “ยกเลิก” เมื่อวันที่ 11 ตุลาคม 2540 โดย
การประกาศใชร ัฐธรรมนูญแหง ราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2540

16. รัฐธรรมนูญแหงราชอาณาจกั รไทย พทุ ธศกั ราช 2540
ประกาศใช เม่อื วันที่ 11 ตุลาคม พ.ศ. 2540 มีท้งั หมด 336 มาตรา รฐั ธรรมนูญฉบบั ที่ 16 นี้

ถือเปนรัฐธรรมนูญที่ริเร่ิมข้ึนโดย พรรคชาติไทยมี นายบรรหาร ศิลปะอาชา เปนนายกรัฐมนตรี
ในขณะนัน้ ไดแตงตั้งคณะกรรมการปฏริ ูปการเมืองเขา มาดําเนนิ งาน และไดแ ตง ตงั้ คณะกรรมาธิการ-
วสิ ามัญ พจิ ารณารางรัฐธรรมนูญขึ้นมา และมกี ารเลือกต้ังสมาชิกสภารางรัฐธรรมนูญจํานวน 99 คน
โดย 76 คน เปนตัวแทนของแตละจังหวัด และอกี 23 คน มาจากผูเ ชีย่ วชาญหรอื ผูมีประสบการณ ซง่ึ
ถอื วาเปนรฐั ธรรมนญู ทมี่ าจากการเลอื กตั้งฉบับเดยี วของประเทศไทย โดยกอ นหนา น้ี 15 ฉบับ มาจาก
คณะรฐั มนตรีท่ีมาจากการแตงตั้งหรือรัฐบาลทหาร เจตนารมณของรัฐธรรมนูญฉบับท่ี 16 คือ การ
ปฏริ ูปการเมือง โดยมีเปาหมาย 3 ประการ คือ

101

1) ขยายสทิ ธิ เสรภี าพ และสว นรวมของพลเมือง
2) การเพิม่ การตรวจสอบการใชอํานาจรัฐ โดยประชาชน เพื่อใหเกิดความ
สจุ ริต และโปรงใสในระบอบการเมอื ง
3) การทาํ ใหระบบการเมอื งมเี สถยี รภาพ และประสิทธภิ าพ
รัฐธรรมนูญฉบับที่ 16 ไดสิ้นสุดลงดวยการรัฐประหาร เมื่อวันท่ี 19 กันยายน
พ.ศ. 2549 สมยั พ.ต.ท. ทักษิณ ชินวัตร เปนนายกรัฐมนตรี โดยคณะปฏิรูปการปกครองในระบอบ
ประชาธิปไตยอนั มพี ระมหากษตั ริยทรงเปนประมุข นําโดย พลเอก สนธิ บุญยรัตกลิน ผูบัญชาการ-
ทหารบก ไดออกประกาศรัฐธรรมนูญแหง ราชอาณาจักรไทยฉบับชั่วคราว พุทธศักราช 2549 ทั้งนี้
คณะปฏิรูปฯ ไดออกประกาศคงบทบัญญัติบางหมวดของรัฐธรรมนูญแหงราชอาณาจักรไทย
พทุ ธศกั ราช 2549 ไวภ ายหลัง
17. รัฐธรรมนูญแหง ราชอาณาจกั รไทย (ฉบบั ชว่ั คราว) พทุ ธศกั ราช 2549
ประกาศใช เมอื่ วนั ท่ี 1 ตลุ าคม พ.ศ. 2549 มีท้งั หมด 39 มาตรา เปนรัฐธรรมนูญฉบับ
ช่ัวคราวที่หัวหนาคณะปฏิรูปการปกครองในระบอบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริยทรงเปน
ประมขุ เปนผูส นองพระบรมราชโองการ หลังจากท่ีไดกระทําการรัฐประหารเปนผลสําเร็จ เมื่อวันท่ี
19 กนั ยายน พ.ศ. 2549 สิ้นสุดลง เม่ือมีการประกาศใชแหงราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2550
เม่ือวนั ที่ 24 สิงหาคม พ.ศ. 2550
18. รัฐธรรมนูญแหง ราชอาณาจักรไทย พุทธศกั ราช 2550
ประกาศใช เมื่อวันที่ 24 สิงหาคม พ.ศ. 2550 มีทั้งหมด 309 มาตรา ดําเนินการยกราง
โดยสภารางรัฐธรรมนูญ (สสร.) ระหวาง พ.ศ. 2549 - พ.ศ. 2550 ภายหลังการรัฐประหารในประเทศ
โดยคณะปฏริ ปู การปกครองในระบอบประชาธปิ ไตยอนั มีพระมหากษตั รยิ ท รงเปน ประมุข (คปค.) เมอ่ื
วันท่ี 19 กันยายน พ.ศ. 2549 รัฐธรรมนูญฉบับที่ 18 เปนรัฐธรรมนูญฉบับแรกท่ีเมื่อรางเสร็จ และ
ไดรบั ความเหน็ ชอบฝา ยนติ ิบัญญัตแิ ลว ไดมกี ารเผยแพรใ หป ระชาชนทราบ และจดั ใหม ีการลงประชามติ
เพ่ือขอความเห็นชอบ หรือไมเห็นชอบ ในการรางรัฐธรรมนูญจากประชาชนทั้งประเทศ เม่ือวันที่
19 สิงหาคม พ.ศ. 2550 ผลปรากฏวา มผี ลู งมติเห็นชอบ รอยละ 57.81 และไมเห็นชอบ รอยละ 42.19
รัฐธรรมนูญแหงราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2550 ยังคงมีผลบังคับใชในปจจุบัน ทามกลางเสียง
เรียกรอ งใหมกี ารแกไข แตต กลงกนั ไมไดวา จะแกไขประเดน็ ใดบาง ซ่ึงเปนเร่ืองที่ตองรอดูกันตอไปวาจะ
เปน อยา งไร
จากความเปน มาของรฐั ธรรมนญู ท้งั 18 ฉบับ เม่อื ศกึ ษาใหดี จะพบวา มีท่ีมาใน 2 ลกั ษณะ คือ
1. มงุ ใชเปนการถาวร มักใชชอื่ วา “รฐั ธรรมนญู แหง ราชอาณาจกั ร”
2. มุงใชบ ังคบั เปนการชว่ั คราว มักใชช ื่อวา “ธรรมนูญการปกครอง”

102

รัฐธรรมนูญฉบับชั่วคราวบางฉบับ ใชบังคับเปนเวลานาน เชน ธรรมนูญการปกครอง
ราชอาณาจักรไทย พ.ศ. 2502 ซ่ึงเกดิ ข้นึ โดยการทํารฐั ประหารของจอมพล สฤษด์ิ ธนะรัชต ใชบ งั คบั
เปนเวลา 9 ปเศษ แตรัฐธรรมนูญฉบับใชบังคับในระยะส้ัน ๆ เพราะเปนรัฐธรรมนูญท่ีมีหลักการ
สอดคลอ งกับการปกครองในระบอบประชาธิปไตย แตไ มสอดคลอ งกับโครงสรางอํานาจทางการเมือง
ของประชาชนอยางแทจริง ทวาตกอยูในมือของกลุมขาราชการประจําโดยเฉพาะอยางย่ิง
คณะนายทหารระดับสูง ดวยเหตุน้ีรัฐธรรมนูญที่มุงจะใชบังคับเปนการถาวร จึงมักจะถูกยกเลิกโดย
การทํารฐั ประหารโดยคณะผนู าํ ทางทหาร เมอ่ื คณะรฐั ประหารซึ่งมชี ่ือเรียกแตกตางกันไป เชน คณะปฏิวัติ
คณะปฏิรปู หรือคณะรกั ษาความสงบเรยี บรอย ยดึ อํานาจไดสาํ เร็จ ที่จะประกาศใชรัฐธรรมนูญ ที่มุง
จะใชบ ังคบั เปน การถาวร แลวก็จะมีการเลือกต้ัง และตามดวยการจัดต้ังรฐั บาลใหมตามวิถีทางของ
รัฐธรรมนูญฉบบั ถาวร แลวก็ประกาศใชรฐั ธรรมนูญฉบับชั่วคราว พรอ มทงั้ จัดใหม ีการรา งรฐั ธรรมนูญ
ฉบับถาวรใหมอีกครั้ง มีการรางแลวรางอีกหมุนเวียนเปนวงจรการเมืองของรัฐบาลไทยมาอยาง
ตอเนอื่ งเปนเวลานานนบั หลายสบิ ป นบั ต้งั แตเ ปลีย่ นแปลงการปกครอง เม่ือ พ.ศ. 2475 เปนตน มา

แมจ ะเกิดกรณี 14 ตุลาคม พ.ศ. 2516 ซง่ึ เปนเหตุการณท ี่ประชาชนเขา รวมเรียกรองรัฐธรรมนูญ
ทีเ่ ปนประชาธิปไตยมากทีส่ ดุ เปน ประวตั ิการณ หลังจาก จอมพล ถนอม กิตติขจร ทํารัฐประหารรฐั บาล
ของตนเอง เพราะขณะทํารัฐประหารยึดอํานาจการปกครองนั้น จอมพล ถนอม กิตติขจร ดํารง
ตาํ แหนง เปน นายกรัฐมนตรี ตามรัฐธรรมนูญ พ.ศ. 2511 และเมื่อมีการประกาศใชรัฐธรรมนูญฉบับ
ชั่วคราว พรอมกับเตรียมรางรัฐธรรมนูญฉบับถาวร ตามวงจรการเมืองของไทยท่ีเคยเปนมา ก็เกิด
กระบวนการเรียกรอ งรฐั ธรรมนูญจนนาํ ไปสูเ หตกุ ารณน องเลือด เมือ่ วันที่ 14 ตุลาคม พ.ศ. 2516 จน
ทาํ ให จอมพล ถนอม กติ ติขจร ตอ งลาออกจากตาํ แหนง นายกรฐั มนตรี และเดินทางออกนอกประเทศไทย
และแมตอ มาจะมกี ารรา งรัฐธรรมนูญ พ.ศ. 2517 ท่เี ปนรัฐธรรมนญู ซง่ึ มีหลักการที่เปนประชาธิปไตย
มากฉบับหน่งึ แตในท่สี ดุ ก็มกี ารทํารฐั ประหารอีก และก็เกิดเหตุการณนองเลือด เม่ือวันท่ี 6 ตุลาคม
พ.ศ. 2519 ทาํ ใหวงจรการเมืองไทยหมุนกลับไปสูวงจรเดิม คือ รัฐประหาร ประกาศใชรัฐธรรมนูญ
ฉบบั ชวั่ คราว รา งรฐั ธรรมนญู ฉบับถาวร จัดใหม ีการเลือกต้ังจัดต้ังรัฐบาล ตามรัฐธรรมนูญฉบับถาวร
และทํารัฐประหาร ยกเลิกรัฐธรรมนญู ฉบบั ถาวร ซํ้าซากวนเวียนอยใู นวงั วนตอไปไมจบไมส ้นิ

ดวยเหตุนี้กระบวนการเปลี่ยนแปลงทางการเมืองของไทยที่ผานมา จึงมีสภาพชะงักงัน
ในขัน้ ตอนของการพฒั นาไปสูเ ปา หมายอุดมการณประชาธปิ ไตยตลอดมา วัฏจกั รของความไมตอเนอ่ื ง
ดงั กลา วขา งตนมสี ภาพเปนวงจร ดงั ภาพ

103

จนกระทงั่ เกดิ กระบวนการปฏริ ูปการเมือง เพื่อแกไขปญ หาของระบบการเมืองไทยท้ังระบบ
หลงั การรัฐประหาร เม่ือ พ.ศ. 2534 และเกิดเหตุการณนองเลือดอีกครั้งหนึ่ง เมื่อ เดือน พฤษภาคม 2535
ในทส่ี ุดกระบวนการปฏิรปู การเมืองกไ็ ดน าํ ไปสูการรา งรัฐธรรมนูญ พ.ศ. 2540 ซ่งึ ถอื วา เปน รัฐธรรมนูญ
ฉบบั ประชาชน ซง่ึ ใชม าจนถึงเหตุการณการปฏิรูปการปกครองในป พ.ศ. 2549 และนําไปสูการราง
รัฐธรรมนญู พ.ศ. 2550 และจดั ใหมีการลงประชามตริ ับรางรัฐธรรมนญู เปนคร้ังแรกของประเทศไทย
และใชมาจนถึงปจ จุบัน

1.2 หลกั การและเจตนารมณ
ของรัฐธรรมนญู แหงราชอาณาจกั รไทย

จากการศึกษาความเปนมาของรัฐธรรมนูญนั้น พบวา มีความสัมพันธกับการเปลี่ยนแปลง
การปกครองมาต้งั แตป พ.ศ. 2475 และไมวาจะเกดิ การปฏวิ ตั ริ ฐั ประหารก่ีคร้ังก็ตาม กระแสการเรียกรอง
ใหมีการปกครองในระบอบประชาธิปไตย และเรียกรองใหรัฐธรรมนูญมีความเปนประชาธิปไตยก็
เกิดขึ้นอยางตอเน่ือง และมีวิวัฒนาการมาตามลําดับ หากศึกษาถึงมูลเหตุของการเรียกรองใหมี
การเปลี่ยนแปลงการปกครองและประกาศใชรัฐธรรมนูญในประเทศไทยน้ัน พบวา การประกาศใช
รัฐธรรมนูญ มเี ปา หมายสําคัญอยา งนอย 2 ประการ คือ

104

1. เปน หลักประกันในเรอื่ งสิทธิ และเสรภี าพ ของประชาชน ซงึ่ ผปู กครองจะละเมดิ มิได
2. เปน บทบัญญัติท่กี ลาวถึงขอบเขต อาํ นาจหนา ที่ ของผปู กครอง และปองกนั มใิ หผปู กครอง
ใชอาํ นาจตามอําเภอใจ
ดังนั้น ในการประกาศใชรัฐธรรมนูญแตละฉบับ คณะผูยกรางจึงไดเขียนหลักการและ
เจตนารมณใ นการจัดทาํ ไวท กุ ครงั้ ซ่งึ หลกั การ และเจตนารมณทคี่ ณะผยู กรา งเขียนไว นั้น ชวยใหคน
รุนหลังไดม คี วามรู ความเขา ใจ ในเนอ้ื หาท่ีมาของรัฐธรรมนญู แตละฉบบั วา มมี าอยางไร รวมท้งั สภาพ
สังคมในชว งเวลาน้นั ดว ย ซ่ึงในที่นี้จะขอยกตัวอยางหลกั การและเจตนารมณของรัฐธรรมนูญฉบับแรก
คือ “พระราชบัญญัติธรรมนูญการปกครองแผนดินสยามชั่วคราว พุทธศักราช 2475” และรัฐธรรมนูญ
ฉบบั ท่ี 18 คือ รัฐธรรมนูญแหงราชอาณาจกั รไทย พุทธศกั ราช 2550 ดงั นี้
1. หลักการและเจตนารมณของรัฐธรรมนูญฉบบั แรก คอื “พระราชบญั ญตั ิธรรมนูญการปกครอง
แผน ดินสยามชัว่ คราว พทุ ธศักราช 2475” สรปุ สาระสําคญั คือ

1) ประกาศวา อาํ นาจสูงสุดของประเทศเปนของราษฎร (มาตรา 1) ซ่ึงแสดงถึงการ
เปล่ียนแปลงการปกครองจากระบอบสมบูรณาญาสทิ ธิราชย มาเปน ระบอบประชาธปิ ไตย

2) พระมหากษัตริยเปนประมุขของประเทศ กิจการสําคัญของรัฐ ทําในนามของ
พระมหากษัตริย

3) เปนการปกครองแบบสมัชชาโดยกําหนดใหคณะกรรมการราษฎรซึ่งมีจํานวน 15 คน
ทาํ หนา ทบ่ี ริหารราชการแผนดนิ ดําเนนิ การใหเปนไปตามวัตถปุ ระสงคของสภาผูแทนราษฎร

4) เร่มิ มีรัฐสภาขึ้นเปนครั้งแรก โดยกําหนดใหเปนสภาเดียว คือ สภาผูแทนราษฎร
ซ่งึ มอี ํานาจสูงสุดกลา ว คือ

- ตรากฎหมาย
- ควบคุมดแู ลราชการกิจการของประเทศ
- มีอํานาจ ถอดถอน หรือสามารถ ปลดกรรมการราษฎร และขาราชการ
ทกุ ระดับช้ันได โดยคณะกรรมการราษฎรไมม ีอาํ นาจท่จี ะยุบสภาผแู ทนราษฎร
- วินิจฉยั การกระทําของพระมหากษตั รยิ 
5) รัฐธรรมนญู ฉบบั นี้ ไดก ําหนดอายุของผูมีสิทธิออกเสยี งเลือกตงั้ และผมู สี ทิ ธสิ มคั ร
รบั เลือกตง้ั ไว 20 ปบริบรู ณเ ทากนั สวนวิธีการเลือกต้ังเปนการเลือกต้ังทางออม คือ ใหราษฎรเลือก
ผแู ทนตาํ บล และผูแ ทนตําบล กเ็ ลือกสมาชกิ สภาผูแ ทนราษฎร อีกทอดหนึ่ง
6) ศาล มีอํานาจพจิ ารณา พิพากษาคดี ตามกฎหมาย แตไมม ีหลกั ประกันความอสิ ระ
ของผูพพิ ากษา

105

2. หลักการและเจตนารมณข องรฐั ธรรมนญู ฉบับท่ี 18 คอื รัฐธรรมนูญแหงราชอาณาจักรไทย
พุทธศักราช 2550 สรุปสาระสําคญั ได ดงั นี้

1) คมุ ครอง สงเสรมิ ขยาย สิทธิ และเสรภี าพ ของประชาชนอยางเตม็ ที่
2) ลดการผูกขาดอํานาจรฐั และเพ่มิ อํานาจประชาชน
3) การเมอื ง มคี วามโปรง ใส มคี ุณธรรม และจริยธรรม
4) ทาํ ใหองคก รตรวจสอบ มีความอิสระเขม แขง็ และทาํ งานอยางมีประสิทธภิ าพ

106

เรือ่ งที่ 2 โครงสรา งและสาระสําคญั
ของรัฐธรรมนญู แหง ราชอาณาจกั รไทย

โครงสรางและสาระสําคัญของรัฐธรรมนูญทั้ง 18 ฉบับ มีวิวัฒนาการมาเปนลําดับจาก
การศึกษาพบวา มีโครงสรา งและสาระสําคัญท่บี ัญญตั ไิ ว ดงั น้ี
1) ประมุขแหง รฐั สวนนีจ้ ะระบถุ งึ องคพระมหากษัตริย และพระราชอํานาจ ของพระองค การ
แตง ตง้ั ผูสาํ เรจ็ ราชการ และการสืบราชสนั ตตวิ งศ
2) ระบอบการปกครอง สว นนจ้ี ะระบุรปู แบบของรฐั และลักษณะการปกครองไว กลาวคือ
ประเทศไทยเปนรัฐเด่ียว และมีการปกครองในระบอบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริยทรงเปน
ประมุข
3) สทิ ธิ เสรีภาพ ความเสมอภาค และหนา ที่ สวนนร้ี ฐั ธรรมนญู ระบไุ ว โดยในสว นของสิทธิ
เชน สิทธิในการศึกษา สิทธใิ นการรักษาพยาบาล เปนตน ในสว นของความเสมอภาค เชน การไมเลอื ก
ปฏบิ ตั อิ นั เน่ืองมาจากเชื้อชาติ สผี วิ รายได และสภาพรางกาย เปน ตน ในสวนของหนา ที่ เชน ประชาชน
มีหนา ทต่ี อ งไปเลือกตง้ั มีหนา ท่ตี องเสียภาษี และมหี นาท่ตี อ งรกั ษาชาติ ศาสนา พระมหากษตั รยิ  เปนตน
4) แนวนโยบายพ้ืนฐานแหงรัฐ สวนน้ีจะระบุ แนวนโยบาย ท่ีจะทําใหประเทศมีความม่ันคง
มีความเจริญเติบโต มีสันติสุข และประชาชน มีมาตรฐานการครองชีพ และมีคุณภาพชีวิตท่ีดี เชน
การรกั ษาธรรมชาติ การสรา งความเขมแขง็ ของชุมชน การกระจายรายไดท เ่ี ปน ธรรม เปน ตน
5) อํานาจอธิปไตย สวนนี้จะกําหนด สถาบันที่ใชอํานาจอธิปไตย ไดแก ฝายบริหาร ฝายนิติ-
บญั ญัติ และฝายตลุ าการ รวมถึงความสมั พนั ธระหวา งสถาบันทัง้ สามสถาบนั
6) การตรวจสอบการใชอ ํานาจรฐั สว นนีจ้ ะระบุ กลไกที่ใชสาํ หรับตรวจสอบการทํางานของ
รัฐ เพอ่ื ใหเ กดิ ความโปรง ใส และความบริสุทธยิ์ ตุ ิธรรม เชน ศาลรฐั ธรรมนญู คณะกรรมการปองกันและ
ปราบปรามการทจุ รติ แหง ชาติ คณะกรรมการการเลือกต้งั เปนตน
รฐั ธรรมนญู แตละฉบบั จะกําหนดโครงสรา ง และสาระสําคัญแตกตางกันไป การจะตัดหรือ
เพิ่มเรื่องใดเขา ไปในรฐั ธรรมนูญ เปนเร่อื งของความจําเปนในขณะน้นั ๆ ซึ่งผเู รยี นไมตองยึดถอื ตายตวั
เพราะสงิ่ เหลาน้ี เปน ความเหมาะสมของสถานการณในแตละยคุ สมัย โดยจะตองพิจารณาบริบทของ
สภาพสงั คมโดยรวมของทง้ั ประเทศ และสถานการณของโลกประกอบดว ย
รัฐธรรมนูญแหงราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2550 แบงโครงสรางออกเปน 15 หมวด
ดังนี้
หมวด 1 บททั่วไป
หมวด 2 พระมหากษัตริย

107

หมวด 3 สิทธิและเสรีภาพของชนชาวไทย
หมวด 4 หนาที่ของชนชาวไทย
หมวด 5 แนวนโยบายพื้นฐานแหง รฐั
หมวด 6 รัฐสภา
หมวด 7 การมสี วนรวมทางการเมอื งโดยตรงของประชาชน
หมวด 8 การเงินการคลังและงบประมาณ
หมวด 9 คณะรัฐมนตรี
หมวด 10 ศาล
หมวด 11 องคก รตามรฐั ธรรมนญู
หมวด 12 การตรวจสอบการใชอ าํ นาจรัฐ
หมวด 13 จริยธรรมของผูดาํ รงตาํ แหนง ทางการเมอื ง
หมวด 14 และเจาหนา ที่ของรัฐ
หมวด 15 การปกครองสวนทองถ่นิ
บทเฉพาะกาล การแกไขเพม่ิ เตมิ รฐั ธรรมนญู

เพ่อื ใหมีความรูความเขาใจเพิม่ มากข้นึ ผเู รยี นสามารถศกึ ษารายละเอียดของรัฐธรรมนญู แหง
ราชอาณาจักรไทยพุทธศกั ราช 2550 เพ่ิมเติมได

108

เร่อื งที่ 3 จดุ เดน ของรัฐธรรมนูญท่เี กีย่ วกบั
สิทธิเสรีภาพและหนาทข่ี องประชาชน

สทิ ธแิ ละเสรภี าพ เปน รากฐานสําคญั ในการปกครองตามระบอบประชาธิปไตย การที่จะรูวา
การปกครองของประเทศใดมีความเปนประชาธิปไตยไดมากนอยเพียงใด ตองดูที่สิทธิเสรีภาพของ
ประชาชนในประเทศน้นั ๆ เปนสาํ คัญ ถา ประชาชนมีสิทธิเสรีภาพมาก ความเปนประชาธิปไตยของ
ประเทศนั้นก็มีมาก หากสิทธิเสรีภาพของประชาชนถูกจํากัด หรือถูกลิดรอน โดยผูมีอํานาจในการ
ปกครอง ประชาธิปไตยก็จะมีไมได ดวยเหตุนี้กฎหมายรัฐธรรมนูญของไทยทุกฉบับ จึงไดบัญญัติ
คุมครอง สิทธิ เสรีภาพ ของประชาชนไว และมีการบัญญัติเพิ่มและชัดเจนขึ้นเร่ือย ๆ จนถึง
รัฐธรรมนูญแหงราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2550 ซ่ึงเปนรัฐธรรมนูญที่ยังคงมีผลบังคับใชใน
ปจจบุ นั ไดบ ญั ญตั ิไวเรื่อง สิทธิ และเสรีภาพ ของประชาชน ไวอยา งชดั เจน และเปนหมวดหมปู รากฏอยู
ในหมวดที่ 3 ดังน้ี

สว นที่ 1 บททั่วไป
สวนท่ี 2 ความเสมอภาค
สวนท่ี 3 สิทธแิ ละเสรีภาพสว นบคุ คล
สวนท่ี 4 สทิ ธใิ นกระบวนการยตุ ิธรรม
สวนที่ 5 สทิ ธใิ นทรพั ยสนิ
สว นท่ี 6 สทิ ธิและเสรภี าพในการประกอบอาชีพ
สว นท่ี 7 เสรีภาพในการแสดงความคิดเหน็ ของบคุ คลและสอ่ื มวลชน
สวนที่ 8 สทิ ธแิ ละเสรภี าพในการศึกษา
สวนที่ 9 สทิ ธิในการไดร ับบริการสาธารณสขุ และสวัสดกิ ารจากรัฐ
สวนท่ี 10 สทิ ธใิ นขอมลู ขา วสารและการรองเรยี น
สวนที่ 11 เสรีภาพในการชุมนมุ และสมาคม
สวนท่ี 12 สิทธิชมุ ชน
สว นที่ 13 สทิ ธพิ ทิ กั ษรฐั ธรรมนญู
ผูเรียนสามารถศึกษารายละเอียดของ สิทธิ และเสรีภาพ ไดในเอกสารรัฐธรรมนูญแหง
ราชอาณาจกั รไทย พทุ ธศักราช 2550 หมวด 3

109

นอกจากจะบัญญตั ิ สิทธิ และเสรีภาพของประชาชนไวแลว รัฐธรรมนูญกย็ งั ไดบัญญัติหนาที่
ของประชาชนไว เชนกัน ดังตัวอยาง หนาท่ีของประชาชนชาวไทยในหมวด 4 ของรัฐธรรมนูญแหง
ราชอาณาจักรไทย พทุ ธศักราช 2550 ซ่ึงบัญญัตไิ ว ดงั น้ี

1. บคุ คล มหี นาทพี่ ิทักษ รกั ษาไวซ ่งึ ชาติ ศาสนา พระมหากษัตรยิ  และการปกครองระบอบ
ประชาธปิ ไตยอนั มีพระมหากษัตรยิ ทรงเปนประมุข ตามรฐั ธรรมนูญน้ี (มาตรา 70)

2. บุคคล มีหนาท่ีปองกันประเทศ รักษาผลประโยชนของชาติ และปฏิบัติตามกฎหมาย
(มาตรา 71)

3. บคุ คล มหี นาทไ่ี ปใชสทิ ธเิ ลือกตั้ง บุคคลซึ่งไปใชสิทธิหรือไมไปใชสิทธิ โดยไมแจง เหตุอัน
สมควรทท่ี ําใหไ มอาจไปใชสิทธไิ ด ยอมไดรับสิทธิ หรือเสียสิทธิตามที่กฎหมายบัญญัติ การแจงเหตุที่
ทําใหไมอาจไปเลือกต้ัง และการอํานวยความสะดวกในการไปเลือกต้ัง ใหเปนไปตามท่ีกฎหมาย
บัญญตั ิ (มาตรา 72)

4. บุคคล มีหนาที่รับราชการทหาร ชวยเหลอื ในการปอ งกัน และบรรเทาภัยพิบัติสาธารณะ
เสยี ภาษีอากร ชวยเหลือราชการ รบั การศึกษา อบรม พทิ กั ษ ปกปอ ง และสืบสานศลิ ปวฒั นธรรมของ
ชาติและภูมิปญญาทองถ่ิน และอนุรักษทรัพยากรธรรมชาติและส่ิงแวดลอม ท้ังน้ีตามท่ีกฎหมาย
บญั ญัติ (มาตรา 73)

5. บคุ คล ผูเปนขาราชการพนักงาน ลูกจาง ของหนวยราชการ หนวยงานของรัฐ รัฐวิสาหกิจ
หรือเจาหนาท่ีอื่นของรัฐ มีหนาที่ดําเนินการใหเปนไปตามกฎหมาย เพื่อรักษาประโยชนสวนรวม
อํานวยความสะดวก และใหบริการแกประชาชน ตามหลักธรรมาภิบาลของการบริหารกิจการ
บานเมอื งทด่ี ี ในการปฏิบัติหนาที่ และในการปฏิบัติการอื่นทีเ่ ก่ยี วของกบั ประชาชน บุคคล ตามวรรคหน่ึง
ตองวางตนเปนกลางทางการเมือง (มาตรา 74)

110

กิจกรรมท่ี 10

1. เมื่อผูเรียนไดศ ึกษาความเปนมาของรฐั ธรรมนญู แหง ราชอาณาจักรไทย แลว
ใหผ ูเ รยี นลําดบั ววิ ฒั นาการของรัฐธรรมนูญแหงราชอาณาจกั รไทยตามระยะเวลา

………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………

2. จากพระราชหัตถเลขาท่ที รงสละราชสมบัติของพระบาทสมเดจ็ พระปกเกลาเจาอยูหัว
ไดทรงคาดหวงั วาประเทศไทย ควรจะมีรูปแบบการปกครองเปนอยางไร และปจจุบัน
ประเทศไทยมีรูปแบบการปกครองตามท่ีพระบาทสมเด็จพระปกเกลาเจาอยูหัว
ทรงคาดหวงั ไวแลวหรือไม ถามี มใี นเรอ่ื งใดบาง

………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………….............................................................................

3. ใหผูเรียนวิเคราะหวิถีชีวิตของผูเรียนวามีเร่ืองใดบางในชีวิตของผูเรียนที่มีความ
เก่ยี วของกับบทบัญญตั ิในรัฐธรรมนญู ฉบบั ทใี่ ชอ ยูป จจุบัน และความเก่ียวของน้ันเปน
สงิ่ ที่ผูเรยี นมคี วามพงึ พอใจแลวหรือไม ตอ งการใหม ีการเปล่ียนแปลง อยา งไร

………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………

111

4. หากผูเ รยี นจะนาํ หลกั การสาํ คญั ของระบอบประชาธิปไตยมาใชในครอบครัว ผูเรยี นจะ
นาํ หลักการนั้นมาใช และมวี ิธีปฏบิ ัตอิ ยางไรกับสมาชกิ ในครอบครวั จงึ จะไดชื่อวาเปน
ครอบครวั ประชาธิปไตยทมี่ องเหน็ และสมั ผัสไดอยางเปน รปู ธรรม

………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………

เร่อื งท่ี 4 หลักการสําคัญของประชาธิปไตยและคณุ ธรรม
จริยธรรม คานิยม ในการอยรู ว มกันอยา ง สันติ
สามัคคี ปรองดอง

ความหมายและความสําคญั ของประชาธิปไตย
ประชาธปิ ไตย เปน รูปไดท ง้ั แบบการปกครอง

และวถิ กี ารดาํ เนนิ ชวี ติ ซงึ่ ยดึ หลักของความเสมอภาค
เสรีภาพและศักดศ์ิ รีแหง ความเปนมนษุ ย การปกครอง
ระบอบประชาธปิ ไตยถือวาทกุ คนมสี ิทธิเสรีภาพ
เทา เทียมกันและอาํ นาจอธปิ ไตยตองมาจากปวงชน

ระบอบประชาธปิ ไตย หมายถึง ระบอบการปกครองท่ีอํานาจอธิปไตยเปนของปวงชน ประชาชน
มสี ิทธิ เสรภี าพ โดยอาศยั หลักการของการแบงแยกอํานาจ และหลักการที่วาดวยความถูกตองแหง
กฎหมาย ผปู กครองประเทศท่มี าจากการเลือกตงั้ ของประชาชน เปนเพียงตัวแทนท่ีไดรับมอบอํานาจ
ใหใชอ าํ นาจอธปิ ไตยแทนประชาชน

112

หลักการสาํ คญั ของระบอบประชาธปิ ไตยที่สาํ คญั
1. หลกั อํานาจอธปิ ไตย เปนของปวงชน ประชาชนแสดงออกซึ่งการเปนเจาของ โดยใชอ ํานาจที่
มีตามกระบวนการเลือกตั้งอยางอิสระและทั่วถึง ในการใหไดมาซึ่งตัวผูปกครอง และผูแทนของตน
รวมทั้งประชาชนมอี าํ นาจในการคดั คาน และถอดถอนผปู กครอง และผูแทนที่ประชาชนเห็นวา มิได
บรหิ ารประเทศ ในทางทเี่ ปน ประโยชนต อ สงั คมสวนรวม เชน มีพฤตกิ รรมรา่ํ รวยผดิ ปกติ
อํานาจอธปิ ไตย หมายถึง อํานาจสูงสุดในการปกครองรัฐหรือประเทศ ดังน้ัน ส่ิงอื่นใดจะมี
อํานาจยิ่งกวา หรือขัดตออํานาจอธิปไตยไมได อํานาจอธิปไตยยอมมีความแตกตางกันไปในแตละ
ระบอบการปกครอง เชน ในระบอบประชาธิปไตย อํานาจอธิปไตยเปนของประชาชน กลาวคือ
ประชาชน คือ ผูมีอํานาจสูงสุดในการปกครองประเทศ ในระบอบสมบูรณาญาสิทธิราช อํานาจ
อธิปไตย เปน ของพระมหากษัตรยิ  คือ กษัตริย เปนผูมีอํานาจสูงสุดในการปกครองประเทศ เปนตน
อน่งึ อํานาจอธปิ ไตยน้ี นับเปนองคประกอบสําคญั ที่สุดของความเปนรัฐ เพราะการท่ีจะเปนรัฐไดน้ัน
นอกจากจะตองประกอบดวยอาณาเขต ประชากร และรัฐบาลแลว ยอมตองมีอํานาจอธิปไตยดวย
กลาวคือ ประเทศนั้นตองเปนประเทศท่ีสามารถมีอํานาจสูงสุด (อํานาจอธิปไตย) ในการปกครอง
ตนเอง จึงจะสามารถ เรยี กวา “รฐั ” ได
ในระบอบประชาธปิ ไตย อํานาจอธปิ ไตย เปนอาํ นาจสงู สุดในการปกครองประเทศ แบง
ออกเปน 3 สว น ดงั น้ี

1) อาํ นาจนติ บิ ญั ญตั ิ เปนอํานาจในการออกกฎหมายและควบคุมการทํางานของ
รัฐบาล เพื่อประโยชนข องประชาชนและประเทศชาติ ประชาชนชาวไทยใชอํานาจนี้โดยการเลือกตั้ง
สมาชกิ สภาผแู ทนราษฎรไปทาํ หนาทแ่ี ทนในรฐั สภา

2) อํานาจบรหิ าร เปน อาํ นาจการบริหารราชการแผนดินและการปกครอง ซึ่งมี
คณะรฐั มนตรีหรือรฐั บาลเปน ผใู ชอ าํ นาจ และรับผดิ ชอบในการบริหารราชการแผนดินใหเปนไปตาม
นโยบายที่แถลงตอรัฐสภา

113

3) อํานาจตลุ าการ เปน อํานาจในการวินจิ ฉยั ตดั สินคดีความตามกฎหมาย โดยมี
ศาลเปนผใู ชอํานาจ

2 หลกั สทิ ธเิ สรภี าพ ประชาชนทุกคน มคี วามสามารถในการกระทํา หรืองดเวนการกระทํา
อยางใดอยางหนึ่งตามที่บุคคลตองการ ตราบเทาท่ีการกระทําของเขานั้น ไมไปละเมิดลิดรอนสิทธิ
เสรภี าพของบคุ คลอื่น หรือละเมดิ ตอความสงบเรยี บรอยของสงั คม และความมน่ั คงของประเทศชาติ

3. หลักความเสมอภาค การเปดโอกาสใหประชาชนทุกคน สามารถเขาถึงทรัพยากรและ
คณุ คาตา ง ๆ ของสังคมท่ีมอี ยจู ํากดั อยางเทา เทยี มกนั โดยไมถกู กดี กัน ดวยสาเหตุแหงความแตกตาง
ทางชนั้ วรรณะทางสังคม ชาตพิ ันธุ วฒั นธรรม ความเปน อยู ฐานะทางเศรษฐกจิ หรือดว ยสาเหตุอนื่

4. หลักนิติรัฐและหลักนิติธรรม เปนหลักการของรัฐท่ีมีการปกครองโดยกฎหมาย หรือ
หลักนิติธรรม การใชหลักกฎหมายเปนกฎเกณฑการอยูรวมกัน เพ่ือความสงบสุขของสังคม การให
ความคุมครองสิทธิขั้นพ้ืนฐานของประชาชน ทั้งในเรื่องสิทธิเสรีภาพในทรัพยสิน การแสดงออก
การดํารงชพี ฯลฯ อยางเสมอหนากัน ผูปกครองไมสามารถใชอํานาจใด ๆ ลิดรอนเพิกถอนสิทธิ เสรีภาพ
ของประชาชนได และไมสามารถใชอภสิ ิทธอิ ยเู หนือกฎหมาย หรอื เหนือกวา ประชาชนคนอื่น ๆ ได

5. หลักการเสียงขา งมาก ควบคไู ปกบั การเคารพในสทิ ธิของเสียงขางนอย การตัดสินใจใด ๆ
ที่สงผลกระทบตอประชาชนหมูมาก ไมวาจะเปนการเลือกต้ังผูแทนของประชาชน เขาสูระบบ
การเมือง การตัดสินใจของฝา ยนติ ิบญั ญัติ ฝา ยบริหาร หรอื ฝายตลุ าการ ยอมตอ งถอื เอาเสียงขางมาก
ที่มีตอ เรื่องน้นั ๆ เปน เกณฑใ นการตัดสนิ ทางเลอื ก โดยถือวา เสยี งขา งมาก เปนตัวแทนทีส่ ะทอนความ
ตองการ และขอเรียกรองของประชาชนหมูมาก หลักการนี้ ตอ งควบคูไปกับการเคารพ และคุมครอง
สทิ ธเิ สียงขา งนอ ยดว ย ทงั้ นี้ก็ เพ่อื เปน หลักประกันวา ฝายเสียงขางมากจะไมใชวิธีการ พวกมากลากไป
ตามผลประโยชน ความเห็นหรือกระแสความนิยมของพวกตนอยางสุดโตง แตตองดําเนินการ เพ่ือ
ประโยชนค วามเหน็ ของประชาชนทั้งหมด เพ่ือสรางสงั คมท่ปี ระชาชนเสียงขางนอย รวมท้ังชนกลุมนอย
ผูดอยโอกาสตาง ๆ สามารถอยูรวมกันไดอยางสันติสขุ โดยไมมีการเอาเปรียบกันและสรางความ
ขดั แยงในสังคม

6. หลกั เหตุผล เปน หลกั การใชเหตุผลทีถ่ กู ตอ ง ในการตัดสนิ หรอื ยตุ ปิ ญ หาในสังคม ในการอยู
รว มกนั อยา งสนั ติ สามคั คี ปรองดอง ผคู นตอ งรูจ กั ยอมรบั ฟงความเห็นตาง และรับฟงเหตุผลของผอู ื่น
ไมด อื้ ดึงในความคิดเห็นของตนเอง จนคนอน่ื มองเราเปนคนมมี ิจฉาทิฐิ

7. หลักประนปี ระนอม เปนการลดความขัดแยง โดยการผอนหนักผอนเบาใหกัน รวมมอื กัน
เพ่ือเห็นแกประโยชนของสวนรวมเปนสําคัญ เปนทางสายกลาง ซ่ึงท้ังสองฝายจะตองไดและเสียใน
บางอยาง ไมไดครบตามท่ตี นปรารถนา จัดเปนวิธกี ารท่ที ําใหท กุ ฝา ย สามารถอยูรวมกันตอไปไดอยางสันติ
วิธีการในการประนีประนอม อาจใชเทคนิคการเจรจาตอรอง การไกลเกลี่ย โดยผูบังคับบัญชา หรือ
บุคคลทส่ี าม เปนตน

114

8. หลักการยอมรบั ความเห็นตา ง หลักการน้ี เพ่ือเปนการอยูรวมกันดวยความสันติ สามัคคี
ปรองดอง ไมวาเสียงขางมากหรือเสียงขางนอย ตองทําใจยอมรับความเห็นตาง อันเปนการหลอมรวม
หลกั ความเสมอภาค หลกั เสรีภาพ และหลักประนีประนอม โดยการเคารพและคมุ ครองสทิ ธิของผูอ ื่นดว ย
ทง้ั น้กี ็เพื่อ เปนหลักประกนั วา ไมว า ฝายเสียงขางมากหรอื ฝา ยเสยี งขา งนอ ย เปนจะสามารถอยูรว มกนั
ดวยความสันตสิ ามัคคี ปรองดอง ทุกฝายตอ งยอมรับความเห็นตาง รวมทั้งฝายเสียงขางมากเองก็จะ
ไมใ ชว ิธกี าร พวกมากลากไป ตามผลประโยชนห รอื ความเห็น หรอื กระแสความนยิ มของพวกตนอยาง
สดุ โตง ดงั ไดก ลา วไวแลวขา งตน แตตองดาํ เนินการเพื่อประโยชนของประชาชนท้ังหมดหรือทุกฝาย
เพ่ือสรางสังคมที่ประชาชนเสียงขางนอย หรือประชาชนที่มีความเห็นตางจากฝายตน สามารถอยู
รว มกันไดอ ยา งสนั ติ สามัคคี ปรองดอง โดยไมมกี ารเอาเปรยี บกัน และสรา งความขัดแยง ในสังคมมาก
เกนิ ไป

กลาวโดยสรปุ วิถีทางประชาธิปไตยอันมี
หลกั การทส่ี ําคญั เชน หลกั การอํานาจอธิปไตย
หลักสิทธเิ สรภี าพ หลกั ความเสมอภาค หลกั นติ ริ ัฐ
และหลกั นติ ิธรรม หลักการเสยี งขา งมาก หลักเหตผุ ล
หลกั ประนีประนอม หลักการยอมรับความเหน็ ตา ง
ผูเ รียนจะตองศกึ ษา เพอื่ ใหมคี วามรู ความเขา ใจ
และนํามาประยกุ ตใชใ นชีวติ ประจาํ วนั เพ่ือการอยู
รวมกันอยางสันติ

คณุ ธรรม จรยิ ธรรม และคา นิยมในการเสรมิ สรา งสันติ สามัคคี ปรองดองในสงั คมไทย
ความหมาย การเสริมสรา งความปรองดองในสงั คมไทย
การเสรมิ สรางความปรองดองในสังคมไทย หมายถงึ “การเพิ่มพูนใหด ีขนึ้ หรือมั่นคงยง่ิ ข้นึ ดวย

ความพรอ มเพรียงกนั หรือ การเพ่มิ พูนใหด ีข้นึ ดวยการออมชอม ประนีประนอม ยอมกันไมแกงแยงกัน
ตกลงดวยความไกลเ กลี่ย และตกลงกนั ดวยความมีไมตรีจิตของประชาชนคนไทย”

คนไทยสวนใหญ ลวนมีความรักใครและสามัคคีกันอยูแลวในทุกถิ่น ดวยความมีจารีต
วัฒนธรรม ประเพณี กับความมีศีลธรรมในสายเลือด และในจิตใจสืบทอดตอกันมา การขัดแยงทาง
ความคิดในกลุมคน ยอมเกดิ มีไดบางเปนเรื่องธรรมดา แตถาหากการขัดแยงทางความคิด ไดรับการ
ไกลเ กล่ยี ไดร บั ความรู ไดร บั ขาวสาร หรือไดร บั การอธิบายจนเกิดความรู ความเขาใจที่ถูกตอง การขัดแยง
ทางความคิดเหลา น้นั ก็จะหมดไปได ไมก อ ใหเ กิดความแตกแยกสามัคคี ไมก อ ใหเกดิ ความรุนแรงใดใด
ท้งั ทางวาจาและทางกาย เพราะคนไทย เปนชนชาติทร่ี ักสงบ รักพวกพอง และรักแผน ดนิ ถนิ่ เกดิ

115

ดังน้ัน ประชาชนควรมีความรู ความเขาใจ ในระบอบการปกครอง รวมถึงระบบ ระเบียบ
วิธีการทํางาน หรือกลวิธีของพรรคการเมือง และควรไดรับความรู มีความเขาใจ เกี่ยวกับกลวิธีใน
การทุจริตคอรร ปั ช่ัน ประพฤตมิ ิชอบ การรับเงินสมนาคณุ หรือกฎหมายที่เกี่ยวของกบั พรรคการเมอื ง
และนักการเมืองทุกรูปแบบ รวมถึงความรู เกี่ยวกับกฎหมายท่ีสําคัญในชีวิตประจําวัน และอื่น ๆ
เพอ่ื ใหป ระชาชนเกดิ การเคารพในกฎหมาย ประพฤติปฏิบัติตามกฎเกณฑ กติกา หรือตามกฎหมาย
ประชาชนทุกหมูเหลา ทุกสาขาอาชีพ ควรไดรับการพัฒนาทางดานจิตใจใหมีคุณธรรมทางศาสนา
ใหเกิดมีความรู มีความเขาใจในหลักการหรือหลักคําสอนทางศาสนา อันจะเปนบรรทัดฐานหรือ
เปนแนวทางในการประพฤติปฏิบัติตามหนาท่ี แหงความเปนประชาชนชาวไทย เพื่อใหเกิดความมี
ระเบยี บ มวี นิ ัย ทั้งความคิด ทง้ั จติ ใจ ในทุกดา น อนั จกั ทาํ ใหก ารขดั แยง ทางความคิดในทุกชุมชน ทุกสังคม
ทุกหนว ยงาน ทกุ กลมุ บุคคล ลดนอยลงหรอื ไมม ี การขดั แยง ทางความคดิ ท่รี นุ แรงเกดิ ขึน้ น้ัน ยอ มแสดงให
เห็นวา คนไทย ไดเสริมสรางความสามัคคี คือ ไดเพ่ิมพูนใหดีขึ้น หรือมั่นคงยิ่งขึ้น ดวยความพรอม-
เพยี งกนั ออมชอม ประนีประนอม ยอมกัน ไมแกงแยงกัน ตามจารตี วัฒนธรรม ประเพณีตามหลักกฎหมาย
ตามหลักศีลธรรมในศาสนา ซ่ึง “การเสริมสรางความสามัคคีของคนไทย” จะสําเร็จได ก็ดวยคนไทย
รว มมอื รว มใจกนั ประพฤตปิ ฏบิ ตั ิ เพือ่ ประเทศไทย และเพื่อคนไทย
หลกั การเสริมสรา งความปรองดองในสงั คมไทย

116

การเสริมสรางความปรองดอง เปนกระบวนการท่ีชวยปองกัน หรือลดปญหาความขัดแยง
สรางสันติ ใหคนในสังคมอยูรวมกันอยางสามัคคี บนพื้นฐานของหลักการทางประชาธิปไตย และ
คุณธรรมในการอยูร วมกนั ในสงั คมอยา งมีความสขุ
คุณธรรมพน้ื ฐานในการอยรู ว มกนั อยางสันติ สามัคคี ปรองดองตามหลักการทางประชาธิปไตย

พระพรหมคณุ าภรณ (ป.อ. ปยุตฺโต) (2551 : 51, 57) ไดใ หความหมายของคําวา “คุณธรรม”
ไวอ ยางชดั เจนวา หมายถงึ ธรรมที่เปนคุณ ความดีงาม สภาพที่เกอ้ื กูลกัน สวนคาํ วา “จริยธรรม” หมายถึง
หลักความประพฤติ หลกั ในการดาํ เนินชีวติ หรือความประพฤติอนั ประเสริฐ หรือการดําเนินชีวิตอัน
ประเสริฐ

คณุ ธรรม จริยธรรม เปน เร่อื งของระบบคดิ ทย่ี อมรบั ความเปน จรงิ ของชีวติ การสรา งคุณธรรม
จรยิ ธรรม ใหเกดิ ขึน้ ได ตองอาศัยการปลูกฝงระบบคิดดังกลาวใหเขาไปอยูในทุกชวงชีวิตของมนุษย
และตอ งไมเ ปนหนา ทข่ี องหนว ยงานใดหนว ยงานหน่งึ อยา งสถาบนั การศึกษา หากแตควรเปน ทุกภาคสวน
ของสังคม ตอ งเขา มามีสวนรว มในการปลูกฝง คณุ ธรรม จรยิ ธรรม ใหเกดิ มขี น้ึ ใหไ ด

จะเหน็ ไดวา เร่อื งของ คณุ ธรรม จรยิ ธรรม เปนการพัฒนาความเปนมนุษยท่ีสมบูรณ ไมเพียง
เฉพาะ เพื่อการอยรู ว มกนั อยางสนั ติ สามัคคี ปรองดอง เทาน้นั ยงั เปนพ้นื ฐานของการอยูรว มกันอยาง
สงบสุข ไมแ ตกแยก การอยูรว มกันในฐานะสมาชิกในสังคมเดียวกัน จะนํามาซึ่งการอยูรวมกันอยาง
สนั ติสุขได

คุณธรรมทน่ี าํ ไปสกู ารอยรู ว มกนั อยางสนั ติ สามัคคี ปรองดอง ตามหลกั การทางประชาธปิ ไตย
(ดร.สาโรช บัวศรี) มีดังน้ี

1. คารวธรรม คือ การเคารพซึง่ กันและกัน
2. สามคั คธี รรม คือ การรวมมือชว ยเหลือซ่ึงกันและกัน
3. ปญ ญาธรรม คอื การใชส ติปญ ญาในการดําเนนิ ชวี ิต
1. คารวธรรม คือ การเคารพซ่งึ กนั และกนั มพี ฤติกรรมทแ่ี สดงออก ดงั นี้
1.1 เคารพในสถาบันพระมหากษัตริย ไดแก การแสดงความเคารพเทดิ ทูนสถาบันพระมหากษัตริย
ในทุกโอกาส การรวมกิจกรรมตาง ๆ ท่ีจัด เพ่ือแสดงความจงรักภักดีตอสถาบันพระมหากษัตริย
ในโอกาสวันสําคัญตา ง ๆ การไปรับเสดจ็ เมือ่ พระมหากษัตริยหรือพระบรมวงศานุวงศเสดจ็ ไปในถิ่นทอี่ ยู
หรอื บรเิ วณใกลเคยี ง การปฏบิ ัติตอสัญลกั ษณท แ่ี สดงถงึ สถาบันพระมหากษัตริย เชน ธงชาติ พระบรม-
ฉายาลกั ษณ เพลงสรรเสริญพระบารมี ฯลฯ ดว ยความเคารพ เมอ่ื ไดย ิน หรอื เห็นบุคคลใดแสดงกิริยา
วาจา หรือมีการกระทําอันไมสมควรตอสถาบันพระมหากษัตริย ตองกลาวตักเตือน และหามไมให
ปฏบิ ตั เิ ชน นน้ั อีก

117

1.2 เคารพบุคคลท่ีเกยี่ วของ โดยเฉพาะบิดามารดา ซ่ึงเปน ผูใหกําเนิด เคารพญาติผูใหญ
เชน ปู ยา ตา ยาย และผสู งู อายุ เคารพครูอาจารย และเพ่ือน ๆ ทง้ั ทางกายและทางวาจา

1.2.1 ทางกาย ไดแก การทักทาย การใหเกียรติผูอ่ืน การแสดงความเคารพแกบุคคล
ซึง่ อาวุโสกวา การใหการตอ นรบั แกบ ุคคล การแสดงความเอ้อื เฟอซึง่ กนั และกนั เปนตน

1.2.2 ทางวาจา ไดแก การพูดใหเหมาะสมกับกาลเทศะ การใชค ําพดู เหมาะสมตามฐานะ
ของบุคคล การพดู จาสภุ าพ ไมก าวราว สอเสียด การไมพดู ในสงิ่ ทจ่ี ะทาํ ใหผอู ื่นเกดิ ความเดอื ดรอน ไมนาํ
ความลบั ของบคุ คลอื่นไปเปดเผย ไมพูดนนิ ทา หรอื โกหก หลอกลวง เปน ตน

1.3 เคารพสิทธิของผูอ่ืน ไดแก การไมลวงละเมิดสิทธิของผูอ่ืน ท้ังทางกาย หรือวาจา การ
รจู ักเคารพในสิทธิของคนทีม่ ากอ นหลัง การเคารพในความเปนเจาของ สิ่งของเคร่ืองใช การรูจักขอ
อนุญาต เมื่อลวงล้ําเขาไปในที่อยูอาศัยของบุคคลอื่น การไมทํารายผูอ่ืนโดยเจตนา การไมทําใหผูอื่น
เสอื่ มเสยี ชอื่ เสยี ง เปนตน

1.4 เคารพในความคิดเห็นของผอู ืน่ ไดแก การยอมรับฟงความคิดเห็นของผูอื่น เมื่อมีผูพูด
เสนอความคดิ เห็น ควรฟงดวยความตั้งใจและใครครวญดวยวิจารณญาณ หากเห็นวาเปนการเสนอ
แนวความคิดที่ดีมีประโยชนมากกวาความคิดเห็นของตนเอง ก็ควรยอมรับและปฏิบัติตาม ไมควร
ยึดถอื ความคิดเห็นของตนวา ถูกเสมอไป

1.5 เคารพในกฎระเบียบของสังคม ไดแก การยึดมั่นในกฎระเบียบของสังคม เชนวัฒนธรรม
ประเพณี กฎเกณฑของสงั คม และกฎหมายของประเทศ

1.6 มเี สรีภาพ และใชเสรภี าพในขอบเขตของกฎหมายและขนบธรรมเนยี มประเพณี
2. สามัคคีธรรม คือ การรวมมอื ชวยเหลอื ซึง่ กันและกัน มีความเอื้อเฟอเผ่ือแผตอ กัน เพื่อให
เกดิ ประโยชนตอสวนรวม มีพฤติกรรมทแี่ สดงออกดงั นี้

2.1 การรูจ ักประสานประโยชน คาํ นึงถึงประโยชนของชาติเปนที่ต้ัง ไดแก ทํางานรวมกัน
อยา งสนั ติวิธี รูจักประนปี ระนอม เสยี สละความสขุ สว นตน หรือหมูคณะ

2.2 รว มมือกันในการทํางาน หรอื ทํากจิ กรรมอยางหน่งึ อยา งใดรว มกนั จะมีการวางแผนและ
ทํางานรวมกัน ดําเนนิ งานตามข้ันตอน ชวยเหลือกันอยางต้ังใจ จริงจัง ไมหลีกเล่ียง หรือเอาเปรียบ
ผอู น่ื

2.3 รับผิดชอบตอ หนา ทที่ ่ไี ดร ับมอบหมายจากสวนรวม และหนาทตี่ อ สังคม
2.4 ความเปนนาํ้ หนึ่งใจเดยี วกนั ของคนในกลุม ในหนวยงาน และสงั คม
3. ปญ ญาธรรม คอื การใชส ตปิ ญญาในการดาํ เนินชวี ติ มีพฤตกิ รรมท่ีแสดงออก ดังนี้
3.1 การไมถือตนเปนใหญ ไดแก การรูจักรับฟงความคิดเห็นของผูอื่น การรูจักเปนผูนํา
และผูตามท่ีดี

118

3.2 เนน การใชปญญา ใชเหตุผล และความถูกตอง ในการตัดสินปญหาทั้งปวง ไมใชเสียง
ขางมาก ในการตัดสินปญหาเสมอไป เพราะเสียงขางมากบอกเฉพาะความตองการ ความคิดเห็น
ความพงึ พอใจ แตไ มอ าจบอกความจรงิ ความถูกตองได

3.3 มีความกลาหาญทางจรยิ ธรรม กลาทีจ่ ะยืนหยัดในส่ิงทถ่ี กู ตอ ง
3.4 แสวงหาความรู ขา วสารขอมลู อยางมีวจิ ารญาณ เพ่อื เปนขอมูลในการตัดสนิ ใจ
การปฏิบัตติ ามคณุ ธรรมขางตน เมื่อไดประพฤติปฏิบัติ ความสามัคคียอมจะเกิดข้ึน เมื่อเกิด
ความสามัคคีข้ึนแลว การงานทุกอยางแมจะยากสักเพียงใดก็กลายเปนงาย ชีวิตมีแตความราบรื่น
แมจะเกิดอุปสรรคก็สามารถขจัดใหหมดสิ้นได ดังคํากลาวที่วา “สามัคคีคือพลัง” เพียงแตทุกคน
ดาํ รงชีวติ บนพ้ืนฐานแหงคณุ ธรรม ใหทุกคนมีความรัก และชว ยเหลือซง่ึ กันและกนั มคี วามสามัคคแี ละ
เสยี สละเพือ่ สว นรวม การใชห ลักธรรมในการสงเสรมิ ความสามคั คีเปนแนวทางในระยะยาว และเปน
การปองกันความแตกสามคั คี ขณะทีก่ ารสรา งความสามัคคีในระยะสั้นเปนการทาํ กจิ กรรมตา ง ๆรวมกัน
โดยอาจเริ่มจากกิจกรรมบันเทิงทส่ี ามารถดึงกลุมคนใหเ ขารวมไดง า ย เชน การเขาคายตาง ๆ การทํา
กิจกรรมพัฒนาสงั คมและชุมชนรว มกนั การทาํ กจิ กรรมพฒั นาคุณภาพชีวติ ทีห่ ลากหลาย จากนนั้ คอ ย
ขยายสูกิจกรรมท่ีมีความยากขึ้น และการสรางวัฒนธรรม ประเพณีในการทํากิจกรรมรวมกันเปน
ประจาํ จะชวยสรางวฒั นธรรมการทํางานกลุม และการสัมพนั ธก บั สงั คม ซ่ึงชวยใหเกิดความรักความ
สามคั คีไดม ากยง่ิ ขึน้
คา นิยมพนื้ ฐานในการอยรู ว มกนั อยา งสมานฉนั ท 12 ประการ
ขอ 1. มีความรักชาติ ศาสนา พระมหากษัตรยิ 
ขอ 2. ซื่อสัตย เสียสละ อดทน
ขอ 3. กตัญตู อ พอแม ผูปกครอง ครูบาอาจารย
ขอ 4. ใฝหาความรู หมนั่ ศึกษาเลา เรียน ท้ังทางตรงและทางออม
ขอ 5. รกั ษาวฒั นธรรม ประเพณไี ทยอนั งดงาม
ขอ 6. มศี ีลธรรม รักษาความสัตย หวงั ดีตอ ผูอืน่ เผอื่ แผแ ละแบง ปน
ขอ 7. เขา ใจเรยี นรูการเปนประชาธิปไตยอนั มพี ระมหากษัตริยท รงเปน ประมขุ ท่ีถูกตอง
ขอ 8. มีระเบียบวินยั เคารพกฎหมาย ผนู อยรูจักเคารพผูใ หญ
ขอ 9. มีสติรูตวั รคู ิด รทู าํ รูปฏบิ ัติ ตามพระราชดํารัสของพระบาทสมเดจ็ พระปรมินทรมหา-
ภมู ิพลอดุลยเดช
ขอ 10. รูจักดํารงตนอยูโดยใชหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงตามพระราชดํารัสของ
พระบาทสมเดจ็ พระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช รูจักอดออมไวใชเม่ือยามจําเปน มีไวพอกินพอใช
ถาเหลอื ก็แจกจาย จาํ หนาย และขยายกจิ การเมอื่ มคี วามพรอ มโดยมภี มู คิ มุ กันท่ีดี

119

ขอ 11. มีความเขมแขง็ ทั้งรา งกายและจติ ใจ ไมยอมแพต ออาํ นาจฝา ยต่าํ หรอื กเิ ลส มีความละอาย
เกรงกลัวตอ บาปตามหลักของศาสนา

ขอ 12. คาํ นึงถงึ ผลประโยชนข องสว นรวมและตอ ชาติมากกวาผลประโยชนของตนเอง
คา นิยมพื้นฐานดงั กลา วขางตน มีความสาํ คญั อยางย่ิงท่ีคนไทยจะตองนํามาประพฤติปฏิบัติใน
ชวี ิตประจาํ วันอยูเสมอ และเพ่ือใหเ กดิ ความเขาใจย่งิ ขึ้นจะขอกลาวในรายละเอียดเพ่มิ เตมิ ดังน้ี
1. มคี วามรักชาติ ศาสนา พระมหากษัตริย เปนคุณลักษณะที่แสดงถึงรักความเปนชาติไทย
เปนพลเมืองดีของชาติ มีความสามัคคี เห็นคุณคา ภูมิใจ เชิดชูความเปนไทย ปฏิบัติตนตามหลัก
ศาสนาที่ตนนับถือ และแสดงความจงรกั ภักดีตอ สถาบันพระมหากษตั รยิ 
2. ซ่อื สัตย เสยี สละ อดทน เปนคุณลักษณะที่แสดงถึงการยึดมน่ั ในความถูกตอง ประพฤติ
ตรงตามความเปน จรงิ ตอ ตนเองและผูอน่ื ละความเหน็ แกตัว รจู กั แบง ปน ชวยเหลือสังคมและบุคคลท่ี
ควรใหร ูจักควบคมุ ตนเองเมือ่ ประสบกับความยากลําบากและสิ่งท่กี อ ใหเกิดความเสียหาย
3. กตัญูตอพอ แม ผูปกครอง ครูบาอาจารย เปนคณุ ลักษณะที่แสดงออกถึงการรูจักบุญคุณ
ปฏิบตั ิตามคาํ สง่ั สอน แสดงความรัก ความเคารพ ความเอาใจใส รักษาช่ือเสียง และตอบแทนบุญคุณ
ของพอแม ผปู กครอง และครบู าอาจารย
4. ใฝห าความรู หมน่ั ศึกษาเลา เรยี น ท้งั ทางตรงและทางออ ม เปน คุณลักษณะที่แสดงออก
ถึงความตัง้ ใจ เพยี รพยายามในการศึกษาเลา เรียน แสวงหาความรู ทัง้ ทางตรงและทางออ ม
5. รกั ษาวฒั นธรรม ประเพณีไทยอันงดงาม เปน การปฏิบัติสืบทอดอนุรักษวัฒนธรรม และ
ประเพณไี ทยอันดีงามดวยความภาคภมู ิใจเหน็ คุณคา ความสําคัญ
6. มศี ีลธรรม รกั ษาความสตั ย หวังดตี อ ผูอน่ื เผ่อื แผแ ละแบง ปน เปนความประพฤติท่ีควร
ละเวน และความประพฤตทิ ่คี วรปฏิบตั ติ าม
7. เขา ใจเรยี นรกู ารเปนประชาธิปไตย อันมพี ระมหากษัตริยทรงเปนประมุขที่ถูกตอง คือ
มีความรู ความเขาใจ ประพฤติปฏิบัติตนตามสิทธิ และหนาที่ของตนเอง เคารพสิทธิและหนาที่ของ
ผูอ่ืน ใชเสรีภาพดวยความรับผิดชอบภายใตขอบเขตของกฎหมาย ตามระบอบประชาธิปไตยอันมี
พระมหากษตั ริยทรงเปน ประมขุ
8. มีระเบียบวินัย เคารพกฎหมาย ผูนอยรูจักการเคารพผูใหญ เปนคุณลักษณะท่ี
แสดงออกถงึ การปฏบิ ัติตามขอตกลง กฎเกณฑ ระเบียบ ขอบังคับ และกฎหมาย มีความเคารพและ
นอบนอ มตอ ผใู หญ

120

9. มสี ติรูตัว รูคิด รูทํา รูปฏิบัติ ตามพระราชดํารัสของพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหา-
ภมู พิ ลอดุลยเดช เปน การประพฤตปิ ฏิบตั ติ นอยา งมีสตริ ตู ัว รูคดิ รูท ํา อยางรอบคอบถูกตอ ง เหมาะสม
และนอมนําพระราชดํารัสของพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช มาปฏิบัติใน
ชีวติ ประจาํ วนั

10. รูจักดํารงตนอยูโดยใชหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงตามพระราชดํารัสของ
พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช รูจักอดออมไวใชเม่ือยามจําเปน มีไวพอกิน
พอใช ถา เหลือก็แจกจาย จําหนาย และขยายกิจการเมื่อมีความพรอม สามารถดําเนินชีวิตอยาง
พอประมาณ มีเหตผุ ลมีภูมคิ ุมกนั ในตวั ทีด่ ี มีความรู มคี ณุ ธรรม และปรบั ตวั เพื่ออยใู นสงั คมไดอยางมี
ความสุข

11. มีความเขมแข็งทัง้ รา งกายและจติ ใจ ไมย อมแพตอ อํานาจฝา ยตา่ํ หรอื กิเลส มคี วามละอาย
เกรงกลัวตอบาปตามหลักของศาสนา เปนการปฏิบัติตนใหมีรางกายสมบูรณ แข็งแรงปราศจาก
โรคภัยและมจี ติ ใจทเี่ ขมแขง็ ไมก ระทาํ ความช่ัวใด ๆ ยดึ มั่นในการทาํ ความดีตามหลักของศาสนา

12. คํานึงถึงผลประโยชนของสวนรวมและตอชาติมากกวาผลประโยชนของตนเอง ให
ความรวมมือ ในกิจกรรมท่ีเปนประโยชนตอสวนรวม และประเทศชาติ เสียสละประโยชนสวนตน
เพอ่ื รกั ษาประโยชนข องสว นรวม

121

การจดั กจิ กรรมการเรียนรู
วิชาหนาท่พี ลเมอื ง ระดับมัธยมศึกษาตอนตน
เร่อื ง สทิ ธมิ นุษยชนในการมีสว นรว มคมุ ครองตนเองและผอู น่ื

กรณตี วั อยา งเรอื่ ง “รกั แทหรอื รงั แกกนั ”
ตัวชวี้ ดั ท่ี 6 และ 7 ตระหนักถึงสทิ ธหิ นา ทก่ี ารมสี วนรว มในการคุมครองปอ งกนั ตนเองและผูอนื่

ตามหลักสทิ ธมิ นษุ ยชน
วัตถปุ ระสงค

1. เขาใจถงึ หลกั สทิ ธมิ นุษยชนทีจ่ ะเกดิ ประโยชนต อ ตนเองและผอู ่ืน
2. เพือ่ ใหมีสวนรวมในการคุมครองปอ งกนั ตนเองและผอู นื่ ตามหลักสิทธมิ นุษยชน
3. เพ่อื ใหต ระหนกั ถงึ สทิ ธิ และหนาทขี่ องประชาชน ในเร่ือง สทิ ธิมนุษยชน สามารถ

นาํ มาใชเพื่อหาทางเลือกแกป ญ หาขอขดั แยง และคมุ ครองปองกันตนเองและผูอ ื่น
ในชุมชน
เน้อื หาสาระ
1. ชว งเวลาที่ผา นมามคี วามขัดแยงในเรื่อง การละเมดิ สิทธิมนุษยชน เกิดขึ้นหลายตอ
หลายกรณี ความขัดแยงนี้เปนกรณีระหวางหนวยงานภาครัฐกับชุมชนบาง ระหวางหนวยงาน
ภาคเอกชนกบั ภาคเอกชนบาง ระหวา งหนวยงานเอกชนกับชุมชนบาง หรือแมกระทั่งระหวางชุมชน
หรือภาคเอกชนดวยกนั เองบา ง
2. เนื้อหาความขัดแยงในเร่ืองการละเมิดสิทธิมนุษยชนดังกลา ว สวนใหญเนนเรื่อง
การออกกฎหมาย และการบังคับใชกฎหมายของหนวยงานภาครัฐที่ไมสอดคลองหรือไมเปนไปตาม
ขอเทจ็ จริงทเี่ กดิ ข้ึนในชุมชน หรอื ขดั ตอธรรมเนียมประเพณี ความเชอ่ื ถอื ของประชาชนสวนใหญท ี่อยู
มานานแลว หรือกอใหเ กดิ ความไมปลอดภัยตอชีวิตและอาชีพการทํามาหากิน กอใหเกิดการทําลาย
ทรัพยากรธรรมชาติสิ่งแวดลอม ความขัดแยงที่เกิดจากความเห็นตางของภาคสวนท่ีเกี่ยวของ
ความขัดแยงทเี่ นื่องมาจากการขาดความรู ความเขาใจ ขาดขอมูลท่ีหลากหลายและพอเพียง รวมท้ัง
การขดั ผลประโยชนข องภาคสวนทเี่ กี่ยวของ ความขัดแยงท่ีเกิดจากการตีความกฎหมายท่ีไมตรงกัน
หรือความขัดแยงท่ีเกิดจากความไมพรอม และไมปฏิบัติตามข้ันตอนการดําเนินการของภาคสวน
ทเี่ ก่ยี วของ ฯลฯ

122

3. มตี วั อยางท่ีเปนความขัดแยงอันเนื่องมาจากการละเมิดสิทธิมนุษยชนที่ปรากฏใน
สงั คม เชน ภาครัฐออกกฎหมายการสรางเขื่อน เพ่ือประโยชนทางการพลังงานไฟฟาและการเกษตร
และการปอ งกันนา้ํ ทว มท่ีตอ งทําลายปา ไม ตนนํ้าลําธารท่ีเปนตนเหตุของความแหงแลง ทําอันตราย
ตอสตั วป าหายาก พืชสมุนไพร และการทาํ มาหากินของชาวบา นในพ้ืนทที่ ่อี ยกู นั มานานแลว หรือการ
ทหี่ นว ยงานภาครัฐออกกฎหมายเวนคืนท่ีดนิ ในพืน้ ที่ทจี่ ะสรางทางดวนไปกระทบตอประเพณีศาสนา
ที่อยูอาศัยของชมุ ชน หรอื การทีห่ นวยงานภาครฐั ออกกฎหมายเพอื่ ความม่ันคง ประกาศกฎอยั การศึก
ภาวะฉุกเฉินทเ่ี ปนการละเมิดสิทธมิ นุษยชน เชน หา มออกจากเคหะสถานหลงั สามทุม หามชุมนุมเกิน
5 คน เขา ควบคมุ ตัว จบั กุม กกั ขงั ประชาชนโดยไมตองใชห มายสั่ง ฯลฯ เปนตน

4. เม่อื เกดิ กรณีขัดแยง ระหวา งหนว ยงานภาครฐั กับชมุ ชนในเรอ่ื ง สิทธมิ นษุ ยชน มักจะ
มีขอ กลาวหา 2 แนวทาง คอื

1) หนวยงานภาครัฐ ละเมิดสิทธิมนุษยชนและรังแกประชาชนและชุมชน โดยมี
เรือ่ ง การทุจรติ คอรร ัปชั่น เพอื่ ประโยชนต น ประโยชนพ รรคพวก เขามาเกย่ี วขอ ง

2) ประชาชนและชุมชนมีผลประโยชนสวนตน โดยไมคํานึงถึงประโยชนของ
สว นรวม หรือถูกภาคเอกชน หรือ NGO ยยุ งสง เสรมิ เพ่อื ประโยชนของกลุมดังกลาว รวมท้ังถูกชักจูง
ใหเลอื กขา งทางการเมอื ง

5. ประเด็นการอภิปรายถกแถลง
1) ทา นเหน็ ดว ยกับขอกลา วหาดังกลาวหรอื ไม เพราะอะไร
2) ถา ทา นอยูในเหตุการณเปนคกู รณดี วย ทานจะมีแนวทางในการแกปญหาเหลา น้ัน

อยา งไรบา ง จึงจะใหม กี ารดําเนินการไดโดยไมเปนการละเมิดสิทธิมนุษยชน
3) ทา นเห็นดวยหรอื ไมก บั คํากลาวทว่ี า “สทิ ธิมนุษยชนตองควบคูไปกับหนาท่ีของ

พลเมืองดว ย” เพราะเหตุใด
วิธีการดําเนินงาน

ขนั้ นาํ ครนู ําเขา สบู ทเรยี นดว ยการนาํ สนทนาถึงเนอื้ หาสาระ เรอื่ ง สิทธิมนุษยชน ความคิด
ความเหน็ โดยท่ัวไปของ เรื่อง สทิ ธมิ นุษยชน ตามความคิดของผเู รยี นรวมท้ังเหตกุ ารณตา ง ๆ ทเ่ี กิดขน้ึ
อันเนือ่ งมาจากปญ หาที่กลาวหาวา ละเมิดสทิ ธิมนุษยชน อาจมสี อื่ ประกอบการเสวนา หรือใหผูเรียน
ชว ยกันเสนอขาวทเี่ กิดขน้ึ ในชุมชน

ครูแนะนาํ แหลงขอ มูล แหลงความรูเกีย่ วกบั เร่อื ง สทิ ธิมนุษยชน ท่ีผูเรียนจะใชแสวงหา
ขอมลู เพ่มิ เตมิ

123

ขนั้ ดาํ เนนิ การ
ครูแจกกรณตี ัวอยา ง “รักแทห รือรังแกกนั ” ใหกลมุ ผเู รียนศึกษาและรวมกันอภิปราย

ถกแถลงตามประเด็นท่ีกําหนดให โดยครูอาจใหขอมูลเพิ่มเติมหรือเสนอประเด็นสืบเน่ือง หรือมี
ขอ คาํ ถามเพอ่ื กระตนุ การอภปิ รายตามความจําเปน

ข้ันสรุป
ครแู ละผูเรียนรว มกันจดั ทําขอ สรปุ จากการอภิปรายถกแถลงของกลมุ ผเู รยี น

กจิ กรรมเพื่อการเรยี นรูตอ เน่อื ง
ครูเสนอกิจกรรมตอเนื่องตามความเห็นของกลุม เชน การศึกษาขอมูลเพ่ิมเติมจาก

แหลง ความรูตาง ๆ การสนทนาหรือสัมภาษณบคุ คล เพื่อแสวงหาความคิด ขอคิดเห็น ขอเสนอแนะ
เพม่ิ เติม การสอบถามความคดิ เหน็ ฯลฯ เปน ตน แลว ใหผ เู รียนรวบรวมนาํ เสนอในรูปแฟมความรู เพอ่ื
การแลกเปล่ียนเรยี นรู
สอ่ื /แหลงคน ควา /ใบความรู

1. สอ่ื เอกสาร สอ่ื บคุ คล สอื่ อเิ ล็กทรอนกิ ส
2. แหลงคน ควา หองสมุด หนว ยงานภาครฐั เอกชน สถานศกึ ษา
3. ใบความรู ขอมูลเรอื่ ง สิทธิมนษุ ยชน ท่ีเลือกนํามาจากเอกสารหรือเอกสารที่
สําเนามาจากหนังสอื พิมพ
ระยะเวลา
1. การนําเสนอขอ การอภปิ รายถกแถลง การสรุป การเตรียมเพื่อทํากจิ กรรมสืบเน่ือง
รวมทัง้ การสรุป 1 ช่ัวโมง
2. กิจกรรมตอเน่ืองใชเวลาตามความเหมาะสมโดยเนนการศึกษาดวยตนเอง
นอกเวลา
การวัดประเมนิ ผล
1. โดยการสังเกตพฤติกรรมการมีสวนรวมของผูเรียน การรวมเสนอความคิดเห็น
การคดิ หาเหตผุ ล การถกแถลง กระตอื รือรน ความตง้ั ใจ ความสนใจ
2. ตรวจสอบผลการรวบรวมขอ มูล ความสมบรู ณของแฟม การเรยี นรู (portfolio)
3. สงั เกตความใสใ จ จริงจงั ของการทํางานกลุมของผูเรยี น

124

กจิ กรรม
1. ผเู รยี นสามารถปฏิบตั ติ นตามหลักการสาํ คญั ของประชาธปิ ไตยไดอยา งไรบา ง จงยกตัวอยาง
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
2. หลกั การสาํ คญั ของประชาธิปไตยมคี วามสําคญั ตอการอยรู วมกันอยา งสนั ตอิ ยางไรบาง
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
3. ถามคี วามขดั แยง กนั ในสงั คม ควรนาํ หลกั คุณธรรมใดมาใชแ กปญหา จงอธิบาย
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
4. ความสามัคคี ปรองดอง มผี ลดตี อ สงั คมและประเทศชาติอยางไรบา ง
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

125

บทท่ี 4

พฒั นาการทางการเมือง
และการอยูรว มกันในระบอบประชาธิปไตย

อนั มพี ระมหากษตั รยิ ท รงเปน ประมุข

฀ สาระสําคญั

การอยูรวมกันในสังคมท่ีมีความแตกตางท้ังความคิด อาชีพ สถานะทางสังคมและ
สภาพแวดลอม การศึกษาเรียนรู การพัฒนาการทางการเมืองและการมีสวนรวมทางการเมืองการ
ปกครองตามระบอบประชาธปิ ไตยอนั มพี ระมหากษตั รยิ ทรงเปนประมขุ เปนสวนหนึ่งที่จะทําใหสังคม
อยไู ดอยา งสงบสุขตามวถิ ีประชาธิปไตย

฀ ผลการเรียนรทู ่ีคาดหวงั

1. อธิบายสาเหตุ และความเปนมา ของการปฏิรูปการเมืองหลังการเปลี่ยนแปลงการ
ปกครอง พ.ศ. 2475 ได

2. อธิบายการมสี ว นรว มทางการเมอื ง และการอยูร วมกันอยา งสันติในระบอบประชาธิปไตย
อนั มีพระมหากษตั รยิ ท รงเปนประมุขได

฀ ขอบขายเนอ้ื หา

เร่อื งท่ี 1 พัฒนาการทางการปฏิรูปทางการเมอื งเพอื่ การปกครองในระบอบประชาธิปไตย
อันมีพระมหากษตั ริยท รงเปน ประมขุ

เรอื่ งท่ี 2 การมีสว นรวมทางการเมืองและการอยรู ว มกันอยา งสันตใิ นระบอบประชาธิปไตย
อนั มพี ระมหากษตั ริยทรงเปนประมขุ

฀ ส่ือประกอบการเรยี นรู

1. ซีดีเหตุการณสาํ คัญการเปล่ยี นแปลงทางการเมอื ง
2. คอมพิวเตอรอนิ เทอรเน็ต
3. บทความทางหนังสอื พิมพ

126

127

เรือ่ งที่ 1 พฒั นาการทางการปฏริ ูปการเมือง
เพอ่ื การปกครองในระบอบประชาธิปไตย
อนั มพี ระมหากษัตรยิ ทรงเปนประมขุ

1.1 พฒั นาการทางความคิดและเหตุการณสําคัญ

กอ นการเปลีย่ นแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475

ความคิดและความเคลือ่ นไหว เพอ่ื ใหมีการปกครองในระบอบประชาธิปไตยในประเทศไทย
ไดรับอิทธพิ ลทางความคดิ มาจากการตดิ ตอ กบั กลุมประเทศทางตะวนั ตกโดยในกลุมประเทศทางยโุ รป
และสหรฐั อเมรกิ าไดมกี ารปฏริ ูปการปกครองเปนระบอบประชาธปิ ไตย ในป พ.ศ. 2319 (ค.ศ. 1776)
และเกดิ การปฏวิ ัตฝิ รัง่ เศส ในป พ.ศ. 2332 (ค.ศ. 1789)

ประเทศไทย เร่มิ ติดตอ ทางการคากับประเทศอังกฤษ เม่ือ พ.ศ. 2367 ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จ-
พระนัง่ เกลาเจาอยูหัว หลังจากน้ันก็มีกลุมมิชชันนารีจากสหรัฐอเมริกาเขามาเผยแพรคริสตศาสนา
คนไทยจึงเร่ิมศึกษาภาษาอังกฤษศึกษาวิทยาการตาง ๆ โดยเฉพาะพระภิกษุเจาฟามงกุฎ กลุม
พระบรมวงศานวุ งศ และกลมุ ขา ราชการ ก็ศึกษาวชิ าการตาง ๆ ดวย ดงั น้ัน สงั คมไทย บางกลุมจึงได
มคี านยิ มโลกทศั นตามวทิ ยาการตะวนั ตกในหลาย ๆ ดาน รวมทั้ง แนวความคิดในเร่ือง การปกครอง
ในระบอบประชาธิปไตยทีค่ อย ๆ กอตวั ขนึ้

ในรชั สมยั ของพระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัว เม่ือพระองคเสด็จข้ึนครองราชย ใน
ป พ.ศ. 2394 จากการที่พระองคไดรับการศึกษาตามแนวทางของตะวันตกดวย ทําใหพระองค ทรง
ตระหนักวาถึงเวลาทปี่ ระเทศไทย จะตอ งยอมเปด สนั ตภิ าพกับประเทศตะวันตก ในลักษณะใหมและ
ปรับปรุงบานเมืองใหกาวหนาเย่ียงอารยประเทศ ทั้งนี้ เพราะเพื่อนบานกําลังถูกคุกคามดวยลัทธิ
จักรวรรดินิยม จึงทรงเปลย่ี นนโยบายตางประเทศของไทย มาเปน การยอมทําสนธิสัญญาตามเง่ือนไข
ของประเทศตะวันตก และพยายามรักษาไมตรนี ั้นไว เพ่ือความอยูรอดของประเทศ

ตอมา ในรชั สมยั ของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจา อยหู ัว ไดส งพระราชโอรสไปศึกษา
ในตางประเทศจํานวนมากทั้งประเทศอังกฤษ รัสเซีย เยอรมนี ฝรั่งเศส และเดนมารก และในปท่ี
พระบาทสมเดจ็ พระจลุ จอมเกลา เจา อยหู ัวข้นึ ครองราชย ตรงกบั ร.ศ. 103 (พ.ศ. 2427)

มีเจานายและขาราชการจํานวนหน่ึงที่รับราชการ ณ สถานทูตไทย ณ กรุงลอนดอน และ
กรงุ ปารสี ไดร ว มกนั ลงชือ่ ในเอกสารกราบบังคมทลู ความเหน็ จัดการเปล่ียนแปลงการปกครองราชการ
แผนดิน ร.ศ. 103 ทูลเกลาฯ ถวาย ณ วันพฤหัสบดี แรม 8 ค่ํา เดือน 2 ปวอก ฉอศอ ศักราช 124
ตรงกบั วนั ที่ 9 เดอื นมกราคม พ.ศ. 2427

128

สาระสาํ คญั ของคาํ กราบบังคมทูล 3 ขอ คือ
1. ภัยอนั ตรายจะมาถึงบา นเมือง เน่อื งจากการปกครองในขณะนั้น คือ ภัยอันตรายที่จะมี
มาจากประเทศที่มอี ํานาจมากกวาประเทศไทย ถา มหาอํานาจในยุโรป ประสงคจะไดเมืองใดเปนอาณานิคม
กจ็ ะตอ งอา งเหตุผลวา เปน ภารกจิ ของชาวผวิ ขาว ท่มี มี นษุ ยชาติตองการใหมนุษยมีความสุขความเจริญ
ไดรับความยุติธรรมเสมอกัน ประเทศที่มีการปกครองแบบเกา นอกจากจะกีดขวางความเจริญของ
ประเทศในเอเชยี แลว ยงั กีดขวางความเจริญของประเทศท่ีเจริญรุงเรืองแลวดวย สรุปวา รัฐบาลท่ีมี
การปกครองแบบเกา จัดการบานเมืองไมเรียบรอย เกิดอันตราย ทําใหอันตรายน้ันมาถึง ชาวยุโรป
นับวา เปนชองทางทช่ี าวยุโรปจะเขา จัดการใหห มดอันตราย และอีกประการหน่ึงถาปดประเทศไมให
คา ขายก็จะเขามา เปด ประเทศคา ขายใหเกิดประโยชนท ้ังหมด เปนเหตุผลท่ีประเทศในยโุ รปจะยึดเอา
เปน อาณานคิ ม
2. การท่ีจะรักษาบานเมืองใหพนอันตราย ตองอาศัยการเปลี่ยนแปลงการบํารุงรักษา
บานเมืองแนวเดยี วกับทญ่ี ปี่ ุนไดทาํ ตามแนวการปกครองของประเทศยโุ รป และการปองกันอนั ตรายท่ี
จะบงั เกิดข้นึ อยหู ลายทางแตค ดิ วา ใชไ มไ ด คือ

1) การใชความออนหวาน เพอ่ื ใหมหาอํานาจสงสาร ประเทศญี่ปุนไดใชความออนหวาน
มานานแลว จนเหน็ วาไมไ ดป ระโยชน จึงไดจ ัดการเปลีย่ นการบริหารประเทศใหยุโรปนับถือ จงึ เห็นวา
การใชความออนหวานน้นั ใชไมได

2) การตอสูดวยกําลังทหาร ซ่ึงก็เปนความคิดที่ถูกตองกําลังทหารของไทยมีไมเพียงพอ
ทั้งยงั ตอ งอาศัยซือ้ อาวุธจากตางประเทศ หากไดร บกันจริง ๆ กับประเทศในยุโรป ประเทศในยุโรปที่
เปนมติ รประเทศของคสู งครามกับประเทศไทย ก็จะไมข ายอาวธุ ใหป ระเทศไทยเปนแน

3) การอาศัยประโยชน ท่ีประเทศไทยมีเขตแดนติดตอกับประเทศที่เปนอาณานิคมของ
ประเทศองั กฤษและประเทศฝร่ังเศส อาจทาํ ใหประเทศไทยเปน รฐั กนั ชน (Buffer State) และก็คงใหมี
อาณาเขตแดนเพยี งเปนกาํ แพงกั้นระหวางอาณานิคม ประเทศไทยก็จะเดอื ดรอนเพราะเหตุน้ี

4) การจัดการบานเมืองเพียงเฉพาะเร่ือง ไมไดจัดใหเรียบรอยต้ังแตฐานราก ไมใชการ
แกปญหา

5) สัญญาทางพระราชไมตรที ีท่ ําไวกับตา งประเทศ ไมมีหลกั ประกนั วาจะคมุ ครองประเทศ-
ไทยได ตัวอยางที่ สหรัฐอเมรกิ า สญั ญาจะชวยประเทศจีน ครั้นมีปญหาเขาจริง สหรัฐอเมริกาก็มิไดชว ย
และถาประเทศไทยไมทําสัญญาใหผลประโยชนแกตางประเทศ ประเทศนั้น ๆ ก็จะเขามากดข่ีให
ประเทศไทยทําสญั ญาอยูนัน่ เอง

6) การคาขายและผลประโยชนข องชาวยโุ รป ที่มีอยูในประเทศไทย ไมอาจชวยคุมครอง
ประเทศไทยได ถา จะมชี าติท่ีหวังผลประโยชนม ากขน้ึ มาเบยี ดเบยี น

129

7) คํากลาวที่วา ประเทศไทยรักษาเอกราชมาไดก็คงจะรักษาไดอ ยางเดมิ คาํ กลา วอยางน้ัน
ใชไมไ ดใ นสถานการณปจ จุบัน ซึ่งเปนเวลาที่ประเทศในยุโรป กําลังแสวงหาเมอื งข้นึ และประเทศที่ไม
มีความเจริญก็ตกเปนอาณานิคมไปหมดแลว ถาประเทศไทยไมแกไข ก็อาจจะเปนไปเหมือนกับ
ประเทศท่กี ลา วมา

8) กฎหมายระหวา งประเทศ จะคุม ครองประเทศทีเ่ จริญและมีขนบธรรมเนียมคลา ยคลึงกับ
ประเทศญ่ปี นุ ไดแ กไ ขกฎหมายใหค ลายกบั ยโุ รป ก็จะไดร ับความคุมครอง ประเทศไทยก็ตอ งปรับปรุง
การจัดบา นเมอื งใหเปน ท่ยี อมรับเชนเดยี วกับประเทศญี่ปนุ มฉิ ะนั้น กฎหมายระหวางประเทศ ก็ไมชวย
ประเทศไทยใหพน อันตราย

3. การทีจ่ ะจดั การตามขอ 2 ใหสาํ เรจ็ ตอ งลงมอื จดั ใหเ ปนจริงทุกประการ
และในหนงั สือกราบบังคมของคณะผูกอการ ร.ศ.103 ไดเสนอความเห็นที่เรียกวา การ
จัดการบา นเมืองตามแบบยุโรปรวม 7 ขอ คือ
1. ใหเปลีย่ นการปกครองจาก แอบโสรูทโมนากี (Absolute Monarchy) ใหเปนการปกครอง
ที่เรียกวา คอนสตติ วิ ชั่นแนลโมนากี (Constitutional Monarchy) ซึ่งพระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัว
ทรงเปนประธานของบานเมือง มีขาราชการรับสนองพระบรมราชโองการเหมือนสมเด็จพระเจา-
แผน ดินทกุ พระองค ในยโุ รปท่ีมติ องทรงราชการเองทว่ั ไปทกุ อยาง
2. การทาํ นุบาํ รงุ แผน ดนิ ตอ งมีพวกคาบิเนต (Carbinet) รบั ผิดชอบและตอ งมีพระราชประเพณี
จัดสืบสันตติวงศใหเปน ที่รูทั่วกัน เม่ือถึงคราวเปล่ียนแผนดินจะไดไมยุงยาก และปองกันไมใหผูใด
แสวงหาอาํ นาจเพื่อตัวเองดวย
3. ตองหาทางปองกันคอรร ัปชน่ั ใหข าราชการมีเงนิ เดือนพอใชต ามฐานานุรปู
4. ตอ งใหประชาชน มคี วามสุข เสมอกนั มีกฎหมาย ใหค วามยุตธิ รรมแกประชาชนทั่วไป
5. ใหเ ปล่ียนแปลง แกไขขนบธรรมเนียม และกฎหมายทใ่ี ชไมไดที่กีดขวางความเจริญของ
บานเมือง
6. ใหมีเสรีภาพในทางความคิดเห็น และใหแสดงออกไดในที่ประชุม หรือในหนังสือพิมพ
การพดู ไมจรงิ จะตองมโี ทษตามกฎหมาย
7. ขาราชการทุกระดับชน้ั ตอ งเลอื กเอาคนที่มีความรูมีความประพฤติดีอายุ 20 ปข้ึนไป ผูที่
เคยทาํ ชัว่ ถอดยศศักด์ิหรอื เคยประพฤติผิดกฎหมายไมค วรรับเขาราชการอีก และถาไดขาราชการท่ีรู
ขนบธรรมเนยี มยโุ รปไดย ิ่งดี
ดังนน้ั จะเห็นไดวา การพัฒนาการปกครองของประเทศจึงเร่ิมขึ้นมาตั้งแตสมัยรัชกาลท่ี 5
จนมาถึงป พ.ศ. 2455 ไดม คี วามพยายามเปลยี่ นแปลงการปกครอง ท่ีเรยี กวา “กบฏ ร.ศ. 130”ในรชั สมัย
ของพระบาทสมเดจ็ พระมงกุฎเกลาเจาอยูหวั มพี วกนายทหารบกทหารเรือและพลเรือนรวมประมาณ

130

100 คน เรียกตวั เองวา คณะ ร.ศ. 130 ไดว างแผนการปฏิวตั ิการปกครองหวังใหพระมหากษัตริยพระราชทาน
รฐั ธรรมนญู ใหแ กป วงชนชาวไทย คณะ ร.ศ. 130 ไดกําหนดวันปฏิวัติเปนวันที่ 1 เมษายน พ.ศ. 2455 อันเปน
วันขนึ้ ปใหมของไทยสมยั น้นั แตค ณะกอการคณะนี้ไดถูกจบั กมุ เสียกอน เม่อื วันที่ 27 กมุ ภาพนั ธ พ.ศ. 2454

1.2 การเปลีย่ นแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475

เหตกุ ารณที่เกดิ ขนึ้ จงึ เปน วิวฒั นาการทางความคิดของคนไทยในเร่ือง ระบอบประชาธปิ ไตย
ท่คี อ ย ๆ กอ ตวั และมพี ฒั นาการข้นึ มาตามลําดบั และนบั จากกบฏ ร.ศ. 130 เม่ือป พ.ศ. 2445 เวลา
ผานไปอีก 20 ป จนถงึ ป พ.ศ. 2475 (วันที่ 24 มิถุนายน พ.ศ. 2475) จึงไดเกิดเหตุการณเปลี่ยนแปลง
การปกครองคร้ังสําคัญของประเทศไทยขึ้น โดยคณะบุคคลที่เรียกวา “คณะราษฎร” ประกอบดวย
ทหารและพลเรือน ไดยึดอํานาจการปกครองจากพระมหากษัตริย คือ พระบาทสมเด็จพระปกเกลา-
เจา อยหู ัว รัชกาลทเ่ี จด็ และเปล่ยี นแปลงการปกครองจากระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชยเปนระบอบ
ประชาธปิ ไตยอันมพี ระมหากษตั ริยท รงเปน ประมขุ อยภู ายใตก ฎหมายรัฐธรรมนญู

สาเหตขุ องการเปล่ียนแปลงการปกครองเมือ่ ป พ.ศ. 2475 มดี ังน้ี
1. คนรุนใหมทีไ่ ดร ับการศกึ ษาประเทศตะวันตก ไดรับอิทธิพลของลัทธิเสรีนิยมและแบบแผน
ประชาธปิ ไตยของตะวนั ตก จึงตอ งการนาํ มาปรับปรุงประเทศชาติ
2. เกดิ ภาวะเศรษฐกจิ ตกตํา่ รฐั บาลไมส ามารถแกไขได
3. ประเทศญี่ปุนและจนี ไดมกี ารเปล่ียนแปลงการปกครองแลว ทําใหป ระชาชนตอ งการเห็น
การปกครองระบอบประชาธิปไตยภายในบา นเมอื งเรว็ ข้ึน
4. เกิดความขดั แยงระหวา งพระราชวงศก ับกลมุ ท่ีจะทําการเปลี่ยนแปลงการปกครอง ซึ่งไม
พอใจท่ีพระราชวงศชั้นสูง มีอาํ นาจและดาํ รงตําแหนง เหนอื กวา ท้งั ในราชการฝายทหารและพลเรือน
ทําใหก ลมุ ผูจะทําการเปล่ียนแปลงการปกครองไมม ีโอกาสมีสว นรวมในการแกไขปรับปรุงบานเมือง
5. พระบาทสมเด็จพระปกเกลา เจาอยูหวั ไมอ าจทรงใชอ ํานาจสิทธิเ์ ด็ดขาดในการปกครอง
ทําใหผ ทู ่จี ะเปล่ียนแปลงการปกครองรูสึกวาพระองคตกอยูใตอํานาจอิทธิพลของพระราชวงศชั้นสูง
โดยเฉพาะอยางยง่ิ เมื่อพระบรมวงศานุวงศ ไดย บั ยั้งพระราชดําริที่จะพระราชทานรัฐธรรมนูญ จึงทําให
เกิดความไมพ อใจในพระบรมวงศานุวงศ และการปกครองระบอบสมบูรณาญาสิทธริ าชยเ พม่ิ ข้ึน

131

1.3 พัฒนาการทางการเมืองและการปกครอง
หลังการเปลยี่ นแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475

หลงั จากการเปลี่ยนแปลงการปกครอง ป พ.ศ. 2475 ประเทศไทยไดกา วเขา สูระบอบการปกครอง
แบบประชาธปิ ไตยอันมพี ระมหากษัตริยทรงเปนประมุข แตแนวคิด ความรู ความเขาใจในเร่ืองการ
ปกครองระบอบประชาธปิ ไตย ยงั จํากัดอยูเฉพาะกลมุ ปญญาชนทไี่ ดรบั การศึกษาจากตะวันตกเทาน้ัน
จึงมคี วามขดั แยงทางความคดิ ทั้งในกลมุ ผูปกครอง ขา ราชการ และประชาชน จนเกิดเปนกบฏปฏิวัติ
และรัฐประหารสลับกันไปมา (ปญหาทางการเมืองและการปกครองของประเทศไทยหลัง ป พ.ศ. 2475
ที่ไมม เี สถยี รภาพทางการเมอื ง การเปลยี่ นรัฐบาลหรือผูป กครองประเทศ มกั ไมเ ปน ไปตามกติกา หรือ
ระเบยี บ แบบแผนโดยสนั ติวธิ ี ตรงกนั ขามมกั เกดิ การแยงชิงอํานาจดวยการใชกําลังอยูเนือง ๆ ไมวา
จะเปนไปในรูปของการจลาจล กบฏ ปฏวิ ตั ิ หรือรัฐประหาร) ความหมายของคําเหลานี้เหมอื นกัน ในแง
ที่วา เปน การใชกาํ ลังอาวธุ ยดึ อาํ นาจทางการเมือง แตมีความหมายตางกันในดานผลของการใชกําลัง
ความรนุ แรง น้นั กลา วคือ หากการยดึ อาํ นาจคร้งั ใด ท่ผี กู อการทําการไมสําเร็จจะถูกเรียกวา “กบฏ”
หากการยดึ อาํ นาจนนั้ สําเร็จและเปลี่ยนเพยี งรฐั บาล เรยี กวา รัฐประหาร นับแตป พ.ศ. 2475 เปนตนมา
ประเทศไทย มีการพัฒนาการทางการเมืองและการปกครองโดยเรียงลําดับตามระยะเวลาของ
เหตุการณสาํ คัญ ๆ ที่เกิดข้ึนไดด ังน้ี

1. พ.ศ. 2476 : การรัฐประหารครง้ั ที่ 1
โดย พ.อ.พระยาพหลพลพยุหเสนา ไดยึดอํานาจจากพระยามโนปกรณนิติธาดา
นายกรัฐมนตรคี นแรกของไทย นบั เปน การกระทํารฐั ประหารครัง้ แรกในประวัติศาสตร
การเมืองไทยดวยการเปลีย่ นรฐั บาล และยดึ อาํ นาจภายในกลุมคณะราษฎรดว ยกันเอง
เมอ่ื วนั ที่ 20 มถิ นุ ายน 2476

2. พ.ศ. 2476 : กบฏคร้งั ที่ 1 กบฏบวรเดช
ความขัดแยงระหวางคณะราษฎรและกลุมผูนิยมระบอบเกา ในป พ.ศ. 2476 ทําให
พระวรวงศเ ธอพระองคเจาบวรเดช และพวกกอ การกบฏ ในเดือนตุลาคม พ.ศ. 2476
เพื่อตั้งรัฐบาลใหมมีพระมหากษัตริยทรงเปนประมุข ในระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย
แตถ กู ฝา ยรฐั บาลในขณะนน้ั ปราบได การกบฏครัง้ น้มี ีผลกระทบกระเทอื นตอ พระราชฐานะ
ของพระบาทสมเด็จพระปกเกลาเจายูหัว ท้ัง ๆ ท่ีทรงวางพระองคเปนกลาง เพราะ
คณะราษฎรเขาใจวาพระองคทรงสนับสนนุ การกบฏ ความสมั พันธร ะหวางรัชกาลที่ 7
และคณะราษฎร จึงรา วฉานยง่ิ ขนึ้ ในตน พ.ศ. 2477 รัชกาลที่ 7 ไดเสด็จไปรักษาพระเนตร
ทีป่ ระเทศสหราชอาณาจักร และทรงสละราชสมบัติ เม่ือวนั ท่ี 2 มีนาคม พ.ศ. 2477

132

3. พ.ศ. 2478 : กบฏครัง้ ท่ี 2 กบฏนายสบิ
เกิดขึ้น เมื่อวันที่ 3 สิงหาคม 2478 เม่ือทหารช้ันประทวนในกองพันตาง ๆ ซ่งึ มี
สิบเอก สวัสด์ิ มหะมัด เปนหวั หนา ไดร ว มกันกอการเพือ่ เปล่ียนแปลงการปกครองโดย
จะสังหารนายทหารในกองทัพ และจบั พระยาพหลพลพยุหเสนาฯ และหลวงพิบูลสงคราม
ไวเปนประกัน แตรัฐบาลสามารถจับกุมผูคิดกอการเอาไวได หัวหนาฝายกบฏ
ถกู ประหารชีวติ โดยการตดั สนิ ของศาลพเิ ศษในระยะตอมา

4. พ.ศ. 2482 : กบฏครัง้ ที่ 3 กบฏพระยาทรงสรุ เดช หรอื กบฏ 18 ศพ
เกดิ ขน้ึ เม่อื วนั ที่ 29 มกราคม 2482 เนอื่ งจากความขดั แยง ระหวา งหลวงพบิ ลู สงคราม
กับพระยาทรงสุรเดช ตัง้ แตก อนการเปลย่ี นแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475 การสนับสนุน
พระยามโนปกรณนิติธาดา เหตุการณครั้งกบฏบวรเดช และเหตุการณพยายามลอบ
สงั หารหลวงพบิ ลู สงคราม ติดตอกันหลายครง้ั (ลอบยงิ 2 ครั้ง วางยาพิษ 1 ครั้ง) การ
กอกบฏครง้ั น้ี เปนความพยายามท่จี ะลมลา งรัฐบาลในขณะนั้น เพื่อเปล่ียนแปลงการ
ปกครองใหกลบั ไปสรู ะบอบสมบูรณาญาสิทธิราชยด งั เดมิ

5. พ.ศ. 2490 : การรฐั ประหารคร้ังท่ี 2
เกิดขึ้น เม่ือวันท่ี 8 พฤศจิกายน 2490 โดยคณะนายทหารกลุมหน่ึงมี พลโท ผนิ ชุณหะวัน
เปนหวั หนา ไดเ ขายึดอาํ นาจรฐั บาลทม่ี ี พลเรือตรี ถวลั ย ธาํ รงนาวาสวสั ด์ิ เปนนายกรฐั มนตรี
ไดสําเร็จแลวมอบให นายควง อภัยวงศ เปนนายกรัฐมนตรี จัดต้ังรัฐบาลตอไป
ขณะเดยี วกนั ไดแตง ต้ัง จอมพล ป. พิบลู สงคราม เปน ผบู ญั ชาการทหารแหงประเทศไทย

6. พ.ศ. 2491 : กบฏครง้ั ท่ี 4 กบฏเสนาธกิ าร
เกิดข้นึ เมอ่ื วันที่ 6 เมษายน 2491 คณะนายทหารซ่ึงทํารัฐประหาร เมื่อวันท่ี 8 พฤศจิกายน
2490 ไดบงั คบั ให นายควง อภยั วงศ ลาออกจากตําแหนงนายกรัฐมนตรี แลวมอบให
จอมพล ป. พบิ ูลสงคราม เขา ดํารงตําแหนงตอ ไป และนํามาสู “กบฏเสนาธิการ” 1 ตุลาคม
2491 ซึ่ง พลตรี สมบรู ณ ศรานุชิต และพลตรี เนตร เขมะโยธนิ เปนหัวหนา คณะ และ
นายทหารกลุมหน่ึงวางแผนท่ีจะเขายึดอํานาจการปกครองและปรับปรุงกองทัพจาก
ความเสื่อมโทรม และไดใหทหารเขาเลนการเมืองตอไป แตรัฐบาลซึ่งมี จอมพล ป.
พิบูลสงคราม เปน นายกรัฐมนตรีทราบแผนการ และจับกุมผคู ดิ กบฏไดส ําเรจ็

7. พ.ศ. 2492 : กบฏครง้ั ที่ 5 กบฏวงั หลวง
เกิดข้ึน เม่ือวันท่ี 26 มิถุนายน 2492 นายปรีดี พนมยงค กับคณะนายทหารเรือและ
พลเรือนกลุมหน่ึงไดนํากําลังเขายึดพระบรมมหาราชวัง และตั้งเปนกองบัญชาการ
ประกาศถอดถอนรัฐบาล จอมพล ป. พิบูลสงคราม และนายทหารผูใหญหลายนาย
พลตรี สฤษด์ิ ธนะรชั ต ไดรบั การแตงต้งั เปน ผูอํานวยการปราบปราม มีการสูรบกันใน

133

พระนครอยา งรนุ แรง รฐั บาลสามารถปราบฝา ยกอ การกบฏไดส ําเรจ็ นายปรีดี พนมยงค
ตอ งหลบหนอี อกนอกประเทศอีกครั้งหนึ่ง ความพยายามยดึ อํานาจครั้งนั้น ถูกเรียกวา
“กบฏวังหลวง”
8. พ.ศ. 2494 : กบฏคร้งั ท่ี 6 กบฏแมนฮตั ตนั
เกิดขนึ้ เม่อื วนั ที่ 29 มถิ นุ ายน 2494 เม่อื นาวาตรี มนสั จารภุ า ผบู ังคบั การเรือรบหลวง
สุโขทัย ใชปนจ้ี จอมพล ป. พิบูลสงคราม ไปกักขังไวในเรือรบหลวงศรีอยุธยา
นาวาเอก อานน บุญฑริกธาดา หัวหนาผูกอการ ไดส่ังใหหนวยทหารเรือมุงเขาสูพระนคร
เพื่อยึดอํานาจ และประกาศต้ัง พระยาสารสาสน ประพันธ เปนนายกรัฐมนตรี เกิด
การสูรบกันระหวางทหารเรือกับทหารอากาศ จอมพล ป. พิบูลสงคราม สามารถ
หลบหนอี อกมาได และฝายรฐั บาลไดปราบปรามฝายกบฏจนเปน ผลสาํ เร็จ
9. พ.ศ. 2494 : การรฐั ประหารครงั้ ท่ี 3
เกิดขึ้น เม่ือวันท่ี 29 พฤศจิกายน 2494 เม่ือ จอมพล ป. พิบูลสงคราม ไดทํา
รัฐประหารยึดอาํ นาจตนเอง เน่ืองจากรัฐบาลไมส ามารถควบคุมเสยี งขา งมากในรัฐสภาได
10. พ.ศ. 2497 : กบฏครง้ั ที่ 7 กบฏสันติภาพ
เกิดข้ึนในยุคท่ีโลกตกอยูในสภาวะสงครามเย็น และประเทศไทยเปนยุคของอัศวินตํารวจ
รัฐบาลทไี่ ดอ ํานาจมาจากการกระทํารัฐประหาร ตั้งแตวันท่ี 8 พฤศจิกายน พ.ศ. 2490
นบั เปนรฐั บาลท่ีดําเนินนโยบายทาํ สงครามกบั ฝายคอมมวิ นสิ ตอยา งเต็มทีด่ วยการร้ือฟน
กฎหมายคอมมิวนสิ ต พ.ศ. 2495 และกวาดจับผูมีความคิดเห็นแตกตางจากรัฐบาล
ครัง้ ใหญทร่ี จู ักกนั ในนาม “กบฏสันตภิ าพ” ในป พ.ศ. 2497
11. พ.ศ. 2500 : การรฐั ประหารครัง้ ท่ี 4
เกิดข้ึน เมื่อวันที่ 16 กันยายน 2500 มี จอมพล สฤษดิ์ ธนะรัชต เปนหัวหนาคณะ
นาํ กําลังเขายดึ อาํ นาจของรัฐบาล จอมพล ป. พบิ ูลสงคราม ที่เปนนายกรัฐมนตรี ภายหลัง
จากเกิดการเลือกตัง้ สกปรก และรฐั บาลไดร บั การคดั คา นจากประชาชนอยางหนักหลังการ
ยดึ อาํ นาจ จอมพล ป. พิบูลสงคราม และพลตํารวจเอก เผา ศรียานนท ตองหลบหนี
ออกไปนอกประเทศ และแตง ต้ัง นายพจน สารสนิ เปนนายกรัฐมนตรี
12. พ.ศ. 2501 : การรัฐประหารครัง้ ท่ี 5
เกิดขน้ึ เมอื่ วันที่ 20 ตุลาคม 2501 มี จอมพล สฤษดิ์ ธนะรัชต เปนหัวหนา ไดช่ือวา
การปฏิวัติเงียบ เพราะเปนการยึดอํานาจของตนเองหลังการรัฐประหาร จอมพล
สฤษด์ิ ธนะรัชต ไดเขาดํารงตําแหนงนายกรัฐมนตรี ประกาศยกเลิกรัฐธรรมนูญ
ยกเลิกพระราชบัญญัติพรรคการเมือง และใหสภาผูแทนราษฎรและคณะรัฐมนตรี
ชดุ เดิมส้ินสุดลง

134

13. พ.ศ. 2514 : การรัฐประหารคร้งั ที่ 6
เกิดขึ้น เม่ือวันท่ี 17 พฤศจิกายน 2514 โดย จอมพล ถนอม กิตติขจร ซงึ่ ดํารง
ตาํ แหนงนายกรัฐมนตรี ควบรัฐมนตรีวา การกระทรวงกลาโหม และผบู ญั ชาการทหารสูงสุด
ทําการรัฐประหารตัวเอง ประกาศยกเลิกรัฐธรรมนญู ยุบสภาผแู ทนราษฎร และจัดตั้ง
สภานิติบัญญัติแหงชาติขึ้น ทําหนาท่ีฝายนิติบัญญัติ และใหรางรัฐธรรมนูญใหเสร็จ
ภายในระยะเวลา 3 ป

14. พ.ศ. 2514 : วันมหาวปิ โยค
การปฏวิ ัตโิ ดยประชาชน 14 ตลุ าคม 2516 นับเปนจุดเปลี่ยนสําคัญในประวัติศาสตร
การเมอื งไทย เมอ่ื การเรียกรอ งใหมีรัฐธรรมนูญของนิสติ นกั ศกึ ษา และประชาชนกลุมหน่ึง
ไดแผขยายกลายเปนพลังประชาชนจํานวนมาก จนเกิดการปะทะสูรบกันระหวาง
รัฐบาลกับประชาชน เปน ผลให จอมพล ถนอม กติ ติขจร นายกรัฐมนตรี จอมพล ประภาส
จารุเสถียร และพันเอก ณรงค กิตตขิ จร ตองหลบหนีออกนอกประเทศ ไดน ายกรัฐมนตรี
พระราชทาน คอื นายสญั ญา ธรรมศักดิ์

15. พ.ศ. 2519 : การรัฐประหารคร้งั ที่ 7
ค ว า ม ต่ื น ตั ว ท า ง ป ร ะ ช า ธิ ป ไ ต ย ท่ี กํ า ลั ง เ บ ง บ า น ต อ ง ห ยุ ด ช ะ งั ก ล ง อี ก ค รั้ ง เ มื่ อ
พลเรือเอก สงดั ชลออยู และคณะนายทหาร เขายดึ อาํ นาจ เมือ่ วันที่ 6 ตุลาคม พ.ศ. 2519
เนอื่ งจากเกดิ การจลาจล และรฐั บาลพลเรือนในขณะน้ันยังไมสามารถแกไขปญหาได
หลงั การรัฐประหาร ไดมอบให นายธานินทร กรัยวิเชียร ดํารงตําแหนงนายกรัฐมนตรี

16. พ.ศ. 2520 : กบฏครง้ั ท่ี 8 กบฏ 26 มนี าคม 2520
เกิดข้นึ เม่อื วนั ท่ี 26 มนี าคม 2520 นาํ โดย พลเอก ฉลาด หริ ัญศิริ และนายทหารกลุมหน่ึง
ไดนํากาํ ลงั ทหารจากกองพลที่ 9 จงั หวัดกาญจนบรุ ี เขา ยึดสถานทส่ี าํ คญั ฝา ยทหารของ
รัฐบาลพลเรือนภายใตการนําของ พลเรือเอก สงัด ชลออยู ไดปราบปรามฝายกบฏ
เปนผลสําเร็จ พลเอก ฉลาด หิรัญศิริ ถูกประหารชีวิตตามคําสั่งนายกรัฐมนตรี
ซง่ึ อาศัยอาํ นาจตามมาตรา 21 ของรฐั ธรรมนูญแหง ราชอาณาจกั รไทย พ.ศ. 2520

17. พ.ศ. 2520 : การรฐั ประหารครั้งที่ 8
เกดิ ข้ึน เมอื่ วนั ที่ 20 ตลุ าคม 2520 เมื่อ พลเรือเอก สงัด ชลออยู ใหทําการรัฐประหาร
รัฐบาล ของ นายธานินทร กรัยวิเชียร โดยใหเหตุผลวาการบริหารงานของรัฐบาล
นายธานนิ ทร กรัยวิเชียร ไมอาจแกไขปญหาสําคัญของประเทศ ท้ังในดานเศรษฐกิจ
สงั คมและอุตสาหกรรมใหล ลุ วงไปอยางมปี ระสทิ ธิภาพ ท้งั การปดกนั้ เสรภี าพทางความ
คิดเห็นของประชาชน ตลอดจนทาทีของรัฐบาลในเหตุการณลอบวางระเบิดใกล

135

พลับพลาทปี่ ระทับของพระบาทสมเดจ็ พระปรมนิ ทรมหาภูมพิ ลอดลุ ยเดช ท่จี งั หวัดยะลา
และแตงตั้ง พลเอก เกรียงศักดิ์ ชมะนันท เปนนายกรฐั มนตรี
18. พ.ศ. 2524 : กบฏคร้ังท่ี 9 กบฏยงั เตริ ก
เกดิ ข้ึน เม่ือวันที่ 1 เมษายน 2524 นําโดย พลเอก สณั ห จติ รปฏมิ า ดวยการสนบั สนนุ
ของคณะนายทหารหนุม โดยการนําของ พันเอก มนูญ รูปขจร และพันเอก ประจักษ
สวางจิตร ไดพ ยายามใชกําลังทหารในบงั คบั บัญชา เขายดึ อาํ นาจปกครองประเทศซ่ึงมี
พลเอก เปรม ติณสลู านนท เปนนายกรฐั มนตรี เนือ่ งจากเกิดความแตกแยกในกองทัพบก
แตการปฏิวัติลมเหลวฝายกบฏยอมจํานน และถูกควบคุมตัวพลเอก สัณห จิตรปฏิมา
สามารถหลบหนอี อกไปนอกประเทศได ตอ มารัฐบาลไดออกกฎหมายนิรโทษกรรมแก
ผมู สี ว นเก่ียวของการกบฏในคร้งั น้ี
19. พ.ศ. 2528 : กบฏครง้ั ที่ 10 กบฏทหารนอกราชการ
เกดิ ข้นึ เมื่อวันที่ 9 กนั ยายน 2528 โดยคณะนายทหารนอกราชการที่พยายามยดึ อํานาจ
จากรฐั บาลของ พลเอก เปรม ตณิ สลู านนท แตด าํ เนนิ การไมสาํ เร็จผูกอ การ คอื พนั เอก
มนูญ รูปขจร และนาวาอากาศ โทมนัส รูปขจร ไดล ้ภี ยั ไปสิงคโปร และเดนิ ทางไปอยูใ น
ประเทศเยอรมนตี ะวันตก
20. พ.ศ. 2534 : การรัฐประหารครัง้ ที่ 9
เกดิ ขึน้ เมอ่ื วันท่ี 23 กุมภาพนั ธ พ.ศ. 2534 นําโดยพลเอก สนุ ทร คงสมพงษ ผูบัญชาการ
ทหารสูงสุด หัวหนาคณะรักษาความสงบเรียบรอยแหงชาติ (รสช.) ยึดอํานาจจาก
รฐั บาล พลเอก ชาตชิ าย ชุณหะวณั นายกรัฐมนตรีในขณะน้นั และแตงต้ัง นายอานันท
ปนยารชนุ ขึ้นเปนนายกรฐั มนตรี ทวารัฐบาลที่มีอายุเพียง 1 ปของ รสช. ก็ตองประสบ
กบั อุปสรรคในการเรียกรอ งรฐั ธรรมนูญท่ีเปนประชาธิปไตยจากประชาชนอันนํามาสู
การชมุ นมุ เรียกรอ งทางการเมืองทกี่ ลายเปนชนวนเหตุของเหตกุ ารณพฤษภาทมฬิ ในป
พ.ศ. 2535 ภายหลงั การเลือกตัง้ ท่ี พลเอก สุจินดา คราประยูร ขึ้นเปนนายกรัฐมนตรีใน
เวลาตอ มา
21. พ.ศ. 2549 : การรัฐประหารคร้งั ท่ี 10
เกิดขนึ้ เมอื่ วันที่ 19 กนั ยายน 2549 นําโดย พลเอก สนธิ บุญยรัตกลิน ผูบัญชาการ
ทหารบก ทําการยึดอํานาจจากรัฐบาลรักษาการของ พันตํารวจโท ทักษิณ ชินวัตร
เรียกตนเองวา คณะปฏิรูปการปกครองในระบอบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริย
ทรงเปนประมขุ

136

จากพัฒนาการทางการเมืองการปกครองท่ีเกิดข้ึนในประเทศไทย หลังการเปลี่ยนแปลง
การปกครองป พ.ศ. 2475 ท่ีมกี ารเปลี่ยนแปลงเกิดข้นึ อยางบอยคร้งั รวมทงั้ เปน ทีม่ าของรฐั ธรรมนญู
ฉบับตา ง ๆ ดวย จะเห็นวามีพัฒนาการในทางที่ใหสิทธิและเสรีภาพแกประชาชนมากข้ึน แมวาบาง
ยคุ สมัยจะถกู กลา วหาวาเปนเผด็จการก็ตาม เราก็จะเห็นพัฒนาการทางการเมืองในภาคประชาชน
ท่ีคอ ย ๆ กอตวั ข้ึนในทั่วทุกภูมิภาคของประเทศ จนคลายกับเปนความขัดแยงทางสังคมโดยเฉพาะ
อยางย่ิงหลังเหตุการณรัฐประหาร พ.ศ. 2549 ไดทําใหเกดิ ความคดิ เห็นทแ่ี ตกตา งของประชาชนทัง้ ประเทศ
อยา งไมเคยเกดิ ขึ้นมากอ น จนหลายฝา ยวิตกวาจะนาํ ไปสสู งครามการเมอื ง แตเ มือ่ มองในดา นดี จะพบวา
ในเหตกุ ารณด งั กลา วไดกอใหเ กดิ ความตืน่ ตวั ของภาคประชาชนในดานการเมอื งท้ังประเทศอยางที่ไม
เคยมีมากอน ความคิดเห็นทางการเมืองตางกันท่ีเกิดข้ึนในเวลานี้ เปนเรื่องใหมและยังไมมีความ
คิดเหน็ ที่ตรงกัน ตอ งอาศัยระยะเวลา และการเรยี นรูข องผคู นทงั้ ประเทศ ท่ีจะตองอดทนเรียนรูและ
อยูรว มกนั ใหไ ดท า มกลางความแตกตา ง และปรับความคิดเขาหากนั ใหถงึ จดุ ทพ่ี อจะยอมรบั กนั ได

สถานการณความแตกตางทางความคิดท่ีเกิดขึ้นหลังจากการรัฐประหาร พ.ศ. 2549
จงึ เปน โอกาสอันดีของผคู นในยุคสมัยนี้ที่จะรวมกันหาคําตอบและทางออกของเหตุการณวา เราจะ
รวมกนั หาทางออกของเหตุการณดว ยสนั ตวิ ิธี หรอื ดวยความรนุ แรง ซง่ึ เราทุกคนในเวลานล้ี วนมีสว นรวม
ในการหาคําตอบและทางออกดว ยกนั ทุกคน

เร่ืองท่ี 2 การมสี ว นรว มทางการเมอื ง
และการอยูรวมกนั อยางสันติ
ในระบอบประชาธปิ ไตย
อันมีพระมหากษัตริยท รงเปน ประมขุ

2.1 การมสี ว นรวมทางการเมอื ง

การปกครองระบอบประชาธิปไตยมหี ลักการพืน้ ฐานสําคัญ 5 ประการ คอื
1. หลักการอํานาจอธิปไตยเปนของปวงชน ประชาชนแสดงออกซึ่งการเปนเจาของ
โดยใชอาํ นาจที่มีตามกระบวนการเลือกต้ังอยางอิสระและท่ัวถึง ในการใหไดมาซ่ึงตัวผูปกครองและ
ผูแ ทนของตน รวมทัง้ ประชาชนมีอาํ นาจในการคัดคา นและถอดถอนผปู กครองและผูแ ทนทปี่ ระชาชน
เหน็ วามิไดบริหารประเทศในทางท่ีเปนประโยชนตอสังคมสวนรวม เชน มีพฤติกรรมร่ํารวยผิดปกติ
หรือ คอรรัปช่ัน (Corruption)

137

2. หลักเสรีภาพ ประชาชนทุกคน มีความสามารถในการกระทําหรืองดเวนการกระทํา
อยางใดอยางหนึ่งตามท่ีบุคคลตองการตราบเทาท่ีการกระทําของเขานั้น ไมไปละเมิดลิดรอนสิทธิ
เสรภี าพของบคุ คลอนื่ หรือละเมิดตอความสงบเรียบรอ ยของสังคม และความมั่นคงของประเทศชาติ

3. หลกั ความเสมอภาค การเปดโอกาสใหประชาชนทกุ คน สามารถเขา ถงึ ทรพั ยากรและ
คุณคาตาง ๆ ของสงั คมท่ีมอี ยูจาํ กดั อยา งเทาเทียมกัน โดยไมถูกกีดกันดวยสาเหตุแหงความแตกตาง
ทางชั้นวรรณะทางสงั คม ชาตพิ ันธุ วัฒนธรรม ความเปน อยู ฐานะทางเศรษฐกิจ หรอื ดว ยสาเหตุอืน่

4. หลักการปกครองโดยกฎหมายหรือหลักนิติธรรม การใหความคุมครองสิทธิ
ข้ันพ้ืนฐานของประชาชนท้ังให เร่อื ง สิทธิเสรีภาพในทรัพยส ิน การแสดงออกการดํารงชีพ ฯลฯ อยาง
เสมอหนา กนั โดยผปู กครองไมสามารถใชอ ํานาจใด ๆ ลิดรอนเพิกถอนสทิ ธเิ สรีภาพของประชาชนได
และไมส ามารถใชอภสิ ิทธ์อิ ยูเหนือกฎหมายหรือเหนอื กวาประชาชนคนอื่น ๆ ได

5. หลักการเสียงขางมาก (Majority rule) ควบคูไปกับการเคารพในสิทธิของเสียง
ขางนอย (Minority Rights) การตัดสินใจใด ๆ ที่สงผลกระทบตอประชาชนหมูมาก ไมวาจะเปน
การเลือกตัง้ ผแู ทนของประชาชนเขาสูระบบการเมือง การตัดสินใจของฝา ยนิติบัญญัติ ฝายบริหาร
หรือฝายตุลาการ ยอมตองถือเอาเสียงขางมากท่ีมีตอเร่ืองนั้น ๆ เปนเกณฑในการตัดสินทางเลือก
โดยถือวาเสียงขางมาก เปนตัวแทนที่สะทอนความตองการ/ขอเรียกรองของประชาชนหมูมาก
หลกั การนต้ี องควบคูไปกบั การเคารพคมุ ครองสิทธิเสียงขางนอยดวย ทั้งน้ี ก็เพ่ือเปนหลักประกันวา
ฝา ยเสียงขา งมากจะไมใ ชว ธิ ีการ “พวกมากลากไป” ตามผลประโยชนความเหน็ หรือกระแสความนยิ ม
ของพวกตนอยางสุดโตง แตตองดําเนินการเพ่ือประโยชนของประชาชนทั้งหมด เพื่อสรางสังคมท่ี
ประชาชนเสียงขา งนอ ย รวมทง้ั ชนกลุมนอ ยผดู อ ยโอกาสตาง ๆ สามารถอยูรว มกันไดอยา งสันติสขุ โดย
ไมมกี ารเอาเปรยี บกนั และสรา งความขัดแยง ในสงั คมมากเกนิ ไป

คานิยมทัศนคติที่สงเสริมประชาธิปไตยระบอบประชาธิปไตย นอกจากจะเปนระบอบ
การเมืองแลว ยังเปน ระบอบเศรษฐกิจสงั คมวฒั นธรรมดวย ดงั นัน้ จึงไมใชอยูที่รัฐธรรมนูญ กฎหมาย
การเลือกตง้ั และการตอ รองทางการเมืองเทาน้นั หากอยทู สี่ มาชิกในสงั คมจะตองชวยกันหลอหลอม
สรา งคา นิยมวิถีชวี ติ ที่เปนประชาธปิ ไตยมาตง้ั แตใ นครอบครวั โรงเรยี น ที่ทํางาน ชุมชน เพ่อื จะนาํ ไปสู
หรอื การปกปอ งระบอบประชาธิปไตยทั้งทางการเมืองเศรษฐกจิ และสังคม

จากหลักการพ้ืนฐานของระบอบประชาธิปไตยดงั กลาวแลว จะเห็นวาการมีสวนรวมทาง
การเมอื งของประชาชนเปนส่ิงทม่ี คี วามสําคัญมาก หากปราศจากการมีสว นรวมของประชาชนในทาง
การเมืองระบอบประชาธิปไตยน้ันจะไมต า งจากระบอบเผดจ็ การ ดังนน้ั รัฐธรรมนูญแหงราชอาณาจักรไทย
พุทธศักราช 2550 จึงไดบัญญัติการมีสวนรวมโดยตรงของประชาชนไวในหมวด 7 มาตรา 163 -
มาตรา 165 ดงั น้ี

138

หมวด ๗
การมสี วนรวมทางการเมืองโดยตรงของประชาชน

มาตรา๑๖๓ ประชาชนผูม ีสิทธเิ ลอื กต้ังไมนอยกวาหนึ่งหมื่นคน มีสิทธิเขาช่ือรองขอตอ
ประธานรฐั สภา เพ่อื ใหรัฐสภาพจิ ารณารา งพระราชบัญญัตติ ามท่กี าํ หนดในหมวด ๓ และ
หมวด ๕ แหง รฐั ธรรมนูญน้ี

คํารองขอตามวรรคหน่ึงตอ งจัดทาํ รางพระราชบัญญตั เิ สนอมาดว ย
หลกั เกณฑและวิธกี ารเขา ชอื่ รวมท้ังการตรวจสอบรายชื่อใหเปนไปตามที่
กฎหมายบัญญัติ
ในการพิจารณารางพระราชบญั ญัติตามวรรคหนึ่ง สภาผูแทนราษฎรและ
วุฒสิ ภาตอ งใหผ แู ทนของประชาชนผูมสี ิทธิเลือกตั้งท่ีเขา ช่ือเสนอรางพระราชบัญญัติน้ัน
ชี้แจงหลักการของรางพระราชบัญญัติและคณะกรรมาธิการวิสามัญเพ่ือพิจารณาราง
พระราชบัญญัติดังกลาว จะตองประกอบดวย ผูแทนของประชาชนผูมีสิทธิเลือกต้ังที่
เขา ช่อื เสนอรา งพระราชบญั ญัตนิ น้ั จาํ นวนไมน อ ยกวา หน่งึ ในสามของจาํ นวนกรรมาธิการ
ทั้งหมดดวย
มาตรา๑๖๔ ประชาชนผูม สี ิทธเิ ลือกต้งั จํานวนไมนอ ยกวา สองหม่นื คน มสี ทิ ธเิ ขา ชื่อรองขอ
ตอประธานวฒุ ิสภา เพื่อใหว ุฒสิ ภามีมติตามมาตรา ๒๗๔ ใหถอดถอนบุคคลตามมาตรา
๒๗๐ ออกจากตําแหนง ได
คํารองขอตามวรรคหน่ึงตองระบุพฤตกิ ารณท่ีกลาวหาวาผูดํารงตําแหนง
ดงั กลาวกระทาํ ความผดิ เปนขอ ๆ ใหช ดั เจน
หลกั เกณฑว ิธกี ารและเง่ือนไขในการท่ปี ระชาชนจะเขา ชอ่ื รอ งขอตามวรรคหนง่ึ
ใหเปน ไปตามพระราชบัญญัตปิ ระกอบดวยรัฐธรรมนญู วาดว ยการปอ งกันและปราบปราม
การทุจริต

139

มาตรา๑๖๕ ประชาชนผูมีสิทธิเลือกต้ัง ยอมมีสิทธิออกเสียงประชามติ การจัดใหมีการ
ออกเสยี งประชามตใิ หกระทาํ ไดในเหตุ ดังตอ ไปนี้

(๑) ในกรณีท่ีคณะรัฐมนตรีเห็นวา กิจการในเรื่องใดอาจกระทบถึง
ประโยชนไดเสียของประเทศชาติหรือประชาชน นายกรัฐมนตรีโดยความเห็นชอบของ
คณะรฐั มนตรอี าจจะปรึกษาประธานสภาผแู ทนราษฎรและประธานวุฒิสภาเพื่อประกาศ
ในราชกจิ จานุเบกษาใหม กี ารออกเสียงประชามติได

(๒) ในกรณีทีม่ ีกฎหมายบญั ญตั ิใหมีการออกเสียงประชามติการออกเสียง
ประชามตติ าม (๑) หรือ (๒) อาจจัดใหเปนการออกเสยี งเพอื่ มีขอ ยตุ ิโดยเสยี งขางมากของ
ผูม สี ทิ ธิออกเสยี งประชามตใิ นปญหาที่จดั ใหมีการออกเสยี งประชามติหรอื เปน การออกเสียง
เพื่อใหคําปรึกษาแกค ณะรัฐมนตรีก็ไดเวน แตจะมีกฎหมายบัญญตั ไิ วเ ปนการเฉพาะ

การออกเสียงประชามติตองเปนการใหออกเสียงเห็นชอบหรือ
ไมเห็นชอบในกิจการตามท่ีจัดใหมีการออกเสียงประชามติและการจัดการออกเสียง
ประชามติในเรื่องที่ขัดหรือแยงตอรัฐธรรมนูญหรือเก่ียวกับตัวบุคคลหรือคณะบุคคลจะ
กระทํามไิ ด

กอนการออกเสียงประชามติรัฐตองดําเนินการใหขอมูลอยาง
เพียงพอและใหบุคคลฝายท่ีเห็นชอบและไมเห็นชอบกับกิจการ นั้น มีโอกาสแสดง
ความคิดเห็นของตนไดอยางเทาเทียมกันหลักเกณฑและวิธีการออกเสียงประชามติให
เปน ไปตามพระราชบัญญตั ปิ ระกอบรฐั ธรรมนญู วาดว ยการออกเสยี งประชามติ ซึง่ อยางนอย
ตอ งกําหนดรายละเอียดเกี่ยวกับวิธีการออกเสียงประชามติระยะเวลาในการดําเนินการ
และจํานวนเสียงประชามติเพอ่ื มีขอ ยุติ

นอกจากการมีสว นรว มโดยตรงทางการเมอื งแลว สงิ่ ท่ีมคี วามสาํ คญั เปนอยางมาก ก็คือ การ
เลือกตัวแทนของตนในทุกระดับ จะตองเลือกคนที่มีความเหมาะสมกับตําแหนงนั้น ๆ ซ่ึงจะมีการ
เลือกตั้งตัวแทนประชาชนเกือบทุกระดับ แตประชาชนสวนใหญยังมิไดแยกแยะวา การเลือกต้ังนั้น ๆ
เลือกเขาไปทําหนาทีอ่ ะไร ประชาชนมักจะเลอื กจากผทู ่ีตนเอง มีความคุนเคยสนิทสนม หรือมพี ระคุณ
หรือมากกวานนั้ ท่ีมกี ารกลา วหากันแตขาดพยานหลกั ฐาน ก็คอื เลอื กผูทใ่ี หเงนิ ตน (ทเ่ี รียกวา ซือ้ เสียง)

หากประชาชนสามารถเลือกต้ังตัวแทนของตนเองไดเหมาะสมกับตําแหนงท่ีไดมาจาก
การเลอื กต้งั แลว จะสามารถพลกิ โฉมการเมืองไทยไดม ากกวา ทีเ่ ปนอยทู ุกวันนี้

140

กิจกรรมท่ี 11
ใหผ เู รยี นวิเคราะหการพฒั นาการทางการเมอื งของประเทศไทยตามความเขาใจโดย
ใชข อมลู ประกอบ

2.2 การอยรู ว มกันอยา งสนั ตใิ นระบอบประชาธิปไตย

จากหลักการของระบอบประชาธิปไตย เห็นไดวาประชาชนตองมีบทบาทและมีสวนรวม
ในทางการเมอื งมากกวาระบอบเผด็จการและในระบอบประชาธิปไตยท่ียึดหลักสิทธิและเสรีภาพของ
ประชาชนทกุ คนอยางเทา เทียมในสงั คมทมี่ ีขนาดใหญ หากทกุ คนยึดแตหลักการพ้ืนฐานของระบอบ
ประชาธิปไตยเทา น้นั เชื่อวา ความวุนวายและไรร ะเบียบของสังคมยอ มเกิดข้ึนในสังคมไทยแนวคดิ ของ
ระบอบประชาธิปไตยเปนส่ิงท่ีเรารับมาจากประเทศทางตะวันตกซึ่งมีขอดีในเรื่อง วินัยสิทธิเสรีภาพ
และความเสมอภาค สวนวิถีของสังคมไทยที่เปนสังคมพุทธมีขอดีในเร่ือง ความอบอุน การเคารพ
ผูอาวุโส ความกตัญู เปนขอดีที่เราตองนํามาใชใหถูกตอง ดังนั้น การจะอยูรวมกันอยางสันติใน
ระบอบประชาธปิ ไตยของสังคมไทยคงมิใชการยึดหลกั การพื้นฐานของระบอบประชาธิปไตยเทานั้น
แตต อ งมองรากฐานของคนไทยดว ยวา มีวิถีชีวติ อยา งไร

วถิ ชี ีวติ ไทย
สงั คมไทยในอดีตปกครองดวยระบอบสมบรู ณาญาสิทธริ าชย จนถึงป พ.ศ. 2475 เมื่อคณะราษฎร
ไดทําการปฏิวตั เิ ปลีย่ นแปลงระบอบการปกครองมาเปนระบอบประชาธิปไตย เวลาท่ีผานมา 70 กวาป
วิถีชีวติ ของชนชาวไทยไดปรับตนเองใหเ ขากับระบอบการปกครองแบบประชาธปิ ไตยอยา งไร
การศกึ ษาเพอื่ ใหเกิดความเขาใจวิถีชีวิตไทยภายใตระบอบการปกครองแบบประชาธิปไตย
ผูเรียนควรจะมีความรู ความเขา ใจ ในความหมายของคาํ หลกั ที่เกยี่ วของกอน ไดแก คําวา “วถิ ีชีวิต”
“ระบอบ” และ “ประชาธิปไตย” เพื่อเปนพน้ื ฐานในการวิเคราะหตอ ไป ซง่ึ พจนานกุ รมฉบบั ราชบัณฑิตย-
สถาน พ.ศ. 2542 ไดใหค วามหมายของคาํ ดังกลาวไว ดงั นี้
วิถชี วี ติ หมายถึง ทางดําเนนิ ชวี ติ เชน วถิ ชี ีวิตชาวบา น
ระบอบ หมายถึง แบบอยางธรรมเนียม เชน ทําถูกระบอบ ระเบียบ การปกครอง เชน
การปกครองระบอบประชาธปิ ไตย การปกครองระบอบสมบรู ณาญาสทิ ธริ าชย
ประชาธปิ ไตย (ประชาทิปะไต/ประชาทบิ ปะไต) หมายถึง ระบอบการปกครองที่ถือมติปวงชน
เปนใหญการถือเสียงขางมากเปน ใหญ
จากความหมายของคําหลัก ท้ังสามคําดังกลาวขางตน เมื่อนําความหมายมารวมกัน “วิถีชีวิตไทย
ภายใตการปกครองระบอบประชาธิปไตย” จึงหมายถึง การดําเนินชีวิตของชนชาวไทย โดยการ
ถือเสยี งขา งมากเปนใหญ

141

เราจะทาํ การศกึ ษาตอไปวา การดําเนินชวี ิตของคนไทยนัน้ ไดถอื เสยี งขา งมากในเร่ืองใดบาง
และขอดี ขอเสีย ของการถือเสียงขางมากเปนใหญ มีอะไรบาง โดยการพิจารณาจากลักษณะของ
สังคมไทยในปจจบุ ัน

ลักษณะที่สาํ คัญของสงั คมไทย
ประเทศไทยตัง้ อยูบ นคาบสมุทรอนิ โดจนี ท่ีเรยี กวา “สวุ รรณภูมิ” มพี ืน้ ท่ีประมาณ 513.115
ตารางกิโลเมตร มกี ลุม ชนชาตไิ ทย และกลุมชาติพนั ธุอนื่ ๆ อีกมากกวา 50 ชาติพนั ธุ เชน จนี ลาว มอญ
เขมร กยู ฝรง่ั แขก ซาไก ทมฬิ ฯลฯ มาอาศัยอยูในประเทศไทย มีภาษาไทยเปน ของตนเอง มีประวัติศาสตร
การตัง้ ถ่ินฐานท่ียาวนาน ประชากรสว นใหญป ระกอบอาชีพเกษตรกรรม มพี ระมหากษัตริยทรงเปนประมุข
จนถงึ ป พ.ศ. 2475 เมอื่ เกดิ การเปล่ยี นแปลงระบอบการปกครองจากระบอบสมบรู ณาญาสิทธิราชย
มาเปนระบอบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริยทรงเปนประมุขเวลาผานไปเกือบ 80 ป จนถึง
ปจจุบนั เม่ือวเิ คราะหลกั ษณะของสงั คมไทยในปจ จุบนั เราจะพบวา มีลักษณะสําคญั ดังนี้
1. สงั คมไทยเปนสงั คมทเี่ คารพเทิดทนู สถาบนั พระมหากษตั ริย

สังคมไทย ปกครองโดยเฉพาะพระมหากษัตริยมาตั้งแตสมัยสุโขทัย ที่เรียกวา
สมบูรณาญาสทิ ธิราชย จนมาถึง การปกครองในระบอบประชาธิปไตย พระมหากษัตริย
ทรงเปน ทัง้ องคพระประมุข เปนขวญั และกาํ ลังใจใหกับประชาชน และทรงเปน ศูนยรวม
แหงความสามัคคีของคนในชาติ สถาบันพระมหากษัตริย จึงไดรับการเคารพเทิดทูน
อยางสงู ในสังคมไทย