NOTA BIOLOGI SEMPOI

Nota Sempoi Biologi SPM

KANDUNGAN

BAB TAJUK (TINGKATAN 4) MS
1 Pengenalan Kepada Biologi 5
1.1 Kajian Biologi 5
1.2 Penyiasatan Saintifik 6
2 Struktur Dan Organisasi Sel 8
2.1 Struktur Dan Fungsi Sel 8
2.2 Organisasi Sel 13
3 Pergerakan Bahan Merentas Membran Plasma 25
3.1 Pergerakan Bahan Merentas Membran Plasma 25
3.2 Pergerakan Bahan Merentas Membran Plasma Dalam 26
Kehidupan Seharian
4 Komposisi Kimia Dalam Sel 30
4.1 Komposisi Kimia Dalam Sel 30
4.2 Karbohidrat 31
4.3 Protein 33
4.4 Lipid 36
4.5 Enzim 37

5 Pembahagian Sel 40
5.1 Mitosis 40
5.2 Meiosis 48
6 Nutrisi 51
6.1 Jenis-Jenis Nutrisi 51
6.2 Gizi Seimbang 52
6.3 Malnutrisi 55
6.4 Pencernaan Makanan 56
6.5 Penyerapan Dan Asimilasi Hasil Pencernaan Makanan 61
6.6 Pembentukan Tinja Dan Penyahtinjaan 63
6.7 Menilai Tabiat Pemakanan 65
6.9 Kepentingan Makronutrien Dan Mikronutrien Dalam 66

1

Nota Sempoi Biologi SPM

6.10 Tumbuhan 69
6.11 Fotosintesis 71
6.12 Mekanisme Fotosintesis 73
6.14 Faktor-Faktor Yang Mempengaruhi Fotosintesis 74
6.15 Teknologi Dalam Pengeluaran Makanan 77
Perkembangan Teknologi Dalam Pemprosesan Makanan 80
7 Respirasi 80
7.1 Proses Respirasi Dalam Penghasilan Tenaga 82
7.2 Struktur Respirasi Dalam Mekanisme Pernafasan Dalam
Manusia Dan Haiwan 90
7.3 Pertukaran Gas Merentas Permukaan Respiarasi Dan
Pengangkutan Gas Dalam Badan Manusia 93
7.4 Mekanisme Kawal Atur Respirasi 94
7.5 Kepentingan Mengekalkan Sistem Respirasi Yang Sihat 96
7.6 Respirasi Dalam Tumbuhan 100
8 Ekosistem Dinamik 100
8.1 Komponen Abiosis Dan Biosis Dalam Persekitaran 105
8.2 Pengkolonian Dan Sesaran Dalam Suatu Ekosistem 108
8.3 Ekologi Populasi 110
8.4 Biokepelbagaian 112
8.5 Impak Mikroorganisma Terhadap Kehidupan 117
9 Ekosistem Terancam 117
9.1 Aktiviti Manusia Yang Mengancam Ekosistem 127
9.2 Fenomena Kesan Rumah Hijau Dan Penipisan Lapisan
Ozon 130
9.3 Kepentingan Pengurusan Terancang Aktiviti
Pembangunan Dan Ekosistem

2

Nota Sempoi Biologi SPM

KANDUNGAN

BAB TAJUK (TINGKATAN 5) MS
1 Pengangkutan 134
1.1 Sistem Pengangkutan dalam Organisma Multisel 134
1.2 Konsep Sistem Peredaran Darah 135
1.3 Mekanisme Pembekuan Darah 146
1.4 Sistem Limfa 148
1.5 Peranan Sistem Peredaran Darah dalam Mekanisme 154
Pertahanan Badan
1.6 Sistem Kardiovaskular yang sihat 164
1.7 Pengangkutan Bahan dalam Tumbuhan 165
1.8 Konsep Pengangkutan Bahan dalam Tumbuhan 170
2 Pergerakan dan Sokongan 178
2.1 Pergerakan dan Sokongan dalam Manusia dan Haiwan 178
2.2 Menghargai Sistem Otot Rangka yang sihat 197
2.3 Sokongan dalam Tumbuhan 198
3 Koordinasi dan Gerak balas 199
3.1 Koordinasi dan Gerak balas 199
3.2 Peranan Sistem Saraf Manusia 201
3.3 Peranan Hormon dalam Manusia 210
3.4 Homeostasis dalam Manusia 212
3.5 Mengamalkan Gaya Hidup yang sihat 222
3.6 Memahami Hormon Tumbuhan 223
4 Pembiakan dan Pertumbuhan 230
4.1 Pembentukan Gamet 230
4.2 Peranan Hormon dalam Kitar Haid 238
4.3 Perkembangan Awal Zigot dalam Manusia 243
4.4 Sumbangan Sains dan Teknologi kepada Pembiakan 249
Manusia
4.5 Pembiakan Seks dalam Tumbuhan Berbunga 252
4.6 Pertumbuhan dalam Organisma Multisel 258

3

Nota Sempoi Biologi SPM

4.7 Lengkung Pertumbuhan 260
4. Pertumbuhan Primer dan Sekunder dalam Tumbuhan 263

5 Perwarisan 271
5.1 Hukum Mendel Pertama dan Kedua 271
5.2 Perwarisan 276
5.3 Gen dan Kromosom 286
6 Variasi 295
6.1 Variasi dalam Organisma 295
6.2 Punca Variasi 296

4

Nota Sempoi Biologi SPM

BAB 1 PENGENALAN KEPADA BIOLOGI

1.1 Kajian Biologi

1. Perkataan ‘Biologi’ berasal daripada dua kata dasar bahasa
Yunani, iaitu ‘bios’ dan ‘logos’.

2. ‘Bios’ bermaksud kehidupan dan ‘logos’ bermaksud kajian
mengenai kehidupan.

Kepentingan penyelidikan biologi

1. Memahami dengan lebih baik bagaimana badan manusia berfungsi
2. Mengetahui cara merawat penyakit
3. Menyelamatkan spesies terancam yang hampir pupus
4. Menguruskan masalah berkaitan dengan persekitaran dengan lebih

baik

Bidang kajian dalam biologi

Anatomi

Taksonomi Biokimia

Zoologi Perubatan

Mikrobiologi Biologi

Bioteknologi

Ekologi Genetik
Botani Fisiologi

5

Nota Sempoi Biologi SPM

Kerjaya yang berkaitan dengan biologi

1.2 Penyiasatan Saintifik

1. Kemahiran saintifik dibahagikan kepada dua komponen iaitu
kemahiran proses sains dan kemahiran manipulatif.

2. Kemahiran proses sains melibatkan kemahiran pemikiran secara
kritis, analitis dan kreatif yang membolehkan seseorang ahli sains
merumus persoalan dan mencari jawapan serta penerangan untuk
sesuatu fenomena dengan cara yang sistematik.

3. Kemahiran manipulatif merupakan psikomotor yang membolehkan
ahli sains menjalankan sesuatu penyiasatan saintifik.

Kaedah saintifik

Langkah- langkah dalam penyiasatan saintifik:

1. Mengenal 6. Mengumpulkan 7. Menganalisis
pasti masalah data data

2. 5. Menjalankan 8. Mentafsir
Membuat eksperimen data
hipotesis
4. Mengenal pasti 9.
3. Merancang dan mengawal Membuat
penyiasatan pemboleh ubah kesimpulan

10. Menulis
laporan

6

Nota Sempoi Biologi SPM

Kemahiran
proses sains

Sikap saintifik Kemahiran
dan nilai-nilai manipulatif

murni

7

Nota Sempoi Biologi SPM

BAB 2 STRUKTUR SEL DAN ORGANISASI SEL

2.1 Struktur dan Fungsi Sel

Sel Tumbuhan

Vakuol Jalinan endoplasma
Mitokondrion licin

Membran sel

Kloroplas

Sitoplasma Nukleus
Vesikel angkutan
Ribosom
Jasad Golgi Jalinan
Dinding sel
endoplasma kasar

Vesikel rembesan

8

Sel Haiwan Nota Sempoi Biologi SPM

Sentriol Lisosom
Jalinan
endoplasma Membran
sel
licin Sitoplasma
Nukleus
Jalinan
Mitokondrion endoplasma kasar

Vesikel Ribosom
angkutan Vesikel
Jasad Golgi rembesan

9

Nota Sempoi Biologi SPM

Organel dan bukan organel yang ada dalam sel tumbuhan dan sel haiwan:

Organel/ Bukan Organel Struktur Fungsi
Membran PlaSma (SPM) -Separa telap Membenarkan
S=Semi P=Permeable/Phospholipid, -Dwilapisan fosfolipid/ sebahagian bahan
M=Model Mozek Bendalir* masuk- keluar sel.
protein/kolesterol
SitoplaSMa (SMS) -Dinamik/ bersifat bendalir/ Medium tindak balas
S=Sap sel, S=Salt=garam kimia.
M=Mineral/medium keanjalan
MiTOkondrion (MOT) -Sap sel mengandungi air dan Menjana tenaga
O=Oval=bujur
M=menjana, T=Tenaga mineral. Mengangkut protein ke
Jalinan EndosPlasmA Kasar (JPA) Jasad Golgi
J=Jasad Golgi -Bentuk bujur
P=Protein, A=Angkut -Dua lapisan membran Mensintesis lipid
Jalinan EndoplaSma Licin
(SiLi) -Vesikel angkutan Mensintesis protein
S=Sintesis, L=Lipid - Ribosom melekat padanya.
RiboSoM (RiSM) Mengubah suai protein
R=Repair tissue by Protein -Tiada ribosom kepada enzim.
S=Sintesis Membungkus enzim ke
M=Melekat -Kecil dan melekat pada dalam vesikel rembesan.
JAsad GolGi (AGKPB) Jalinan Endoplasma Kasar. Bergerak dan bergabung
A=Angkut dgn membran plasma.
G=GliKoProtein -Jalinan berbentuk matriks Untuk dirembes ke luar
K=KarBohidrat yang mengandungi vesikel sel.
P=Protein, Proses rembesan Mengawal semua aktiviti
B=Bungkus sel
‘Aku Guru Kanan Panitia Biologi’

NukleuS Mengandungi membran
S=Semua nukleus, nukleolus dan
nukleoplasma.

10

Nota Sempoi Biologi SPM

Organel yang berbeza antara sel tumbuhan (SeTu) dan sel haiwan(SeHa):

Organel Struktur Fungsi
Dinding sel -Gentian selulosa yang liat dan kuat. Memastikan sel kekal
(SeTu) -Telap sepenuhnya. dan tidak mudah pecah.
Kloroplas -Mengandungi stroma dan grana. Memerangkap cahaya
(SeTu) -dua lapisan membran. untuk fotosintesis.
Vakuol - Kantung berisi cecair (sap sel) yang Sap sel menyokong
(SeTu) dikelilingi oleh membran separa telap yang tumbuhan herba supaya
disebut tonoplas. tidak layu dengan
Sentriol - Sap sel mengandungi air, asid organik, mudah.
(SeHa) gula, asid amino, garam mineral, bahan
Lisosom buangan dan pigmen. Menghasilkan gentian
(SeHa) -Mula terbentuk pada peringkat profasa gelendong.
mitosis sel haiwan. Mencernakan organel
-Mengandungi enzim lisozim. rosak.

Membandingkan dan membezakan struktur sel haiwan dengan sel tumbuhan.

Persamaan

Kedua-dua sel mengandungi mitokondrion, jalinan endoplasma kasar, jalinan

endoplasma licin, ribosom, nukleus, membran plasma, sitoplasma dan jasad Golgi.

Perbezaan

Sel haiwan Struktur Sel tumbuhan

Berubah-ubah Bentuk Tetap

Tiada Dinding sel Ada

Tiada Vakuol Ada

Tiada Kloroplas Ada

Glikogen Simpanan makanan Kanji

11

Nota Sempoi Biologi SPM

Menghubungkan kepadatan sesuatu organel dengan fungsi khusus sel.

Jenis sel Fungsi Jenis organel yang
berkepadatan tinggi
Sel sperma Berenang ke dalam uterus
untuk bersenyawa dengan dalam sel
Sel otot untuk Mitokondria.
penerbangan dalam ovum.
serangga dan Mengecut dan mengendur Mitokondria.
burung
Sel meristem secara antagonis. Nukleus.

Sel mesofil palisad Pembahagian sel secara Kloroplas / klorofil.
mitosis giat berlaku untuk
menambahkan bilangan sel.
Proses fotosintesis berlaku.

12

Nota Sempoi Biologi SPM

2.2 Organisasi Sel
(a) Amoeba sp.

Nukleus Endoplasma

Ektoplasma

Vakuol Pseudopodium
mengecut
memanjang
Vakuol makanan
Vakuol air

Kriteria Penerangan
Struktur 1. Tidak mempunyai bentuk yang tetap.
2. Diselaputi oleh membran plasma.
Cara makan 3. Sitoplasma terdiri daripada ektoplasma yang lebih pejal di

bahagian luar dan endoplasma yang lebih berair di bahagian
dalam.
4. Terdapat vakuol makanan dan vakuol mengecut dalam
sitoplasma.
5. Mempunyai nukleus.
1. Memakan bakteria, alga dan mikroorganisma.
2. Memakan melalui proses fagositosis.
3. Pseudopodium dihulurkan untuk mengelilingi makanan, lalu
membentuk vakuol makanan.

13

Nota Sempoi Biologi SPM

Respirasi 1. Pertukaran gas respirasi merentasi membran plasma secara
Perkumuhan resapan.

Pergerakan 1. Pengosmokawalaturan dijalankan oleh vakuol mengecut.
2. Air masuk ke dalam amoeba sp. akan dikumpul di dalam
Bergerak
balas vakuol mengecut.
terhadap 3. Apabila vakuol mengecut mencapai saiz maksimum, struktur
rangsangan
Pembiakan ini mengecut untuk mengeluarkan kandungan di dalamnya.
Habitat 4. Bahan buangan dikeluarkan merentas membran plasma

melalui resapan.
1. Bergerak dengan menghulurkan pseudopodium ke arah

pergerakan.
2. Pseudopodium dikenali sebagai kaki palsu.
3. Sitoplasma mengalir ke dalam pseudopodium yang

dihulurkan.
4. Pseudopodium yang lain ditarik balik.
1. Amoeba sp. bergerak ke arah rangsangan yang sesuai seperti

makanan dengan menggunakan pseudopodium.
2. Mikroorganisma ini menjauhi rangsangan yang tidak sesuai

seperti larutan asid atau alkali, cahaya terang dan suhu yang
tinggi.
1. Membiak secara aseks.
- Belahan dedua ketika keadaan sesuai.
- Pembentukan spora ketika keadaan tidak sesuai.
1. Kawasan air tawar seperti tasik dan kolam.
2. Air dalam tanah.
3. Sesetengah adalah parasitik.

14

Nota Sempoi Biologi SPM

(b) Paramecium sp.

mikronukleus Alur mulut Sitostom

Silia

Makronukleus Vakuol makanan Vakuol mengecut

Kriteria Penerangan
Struktur 1. Berbentuk selipar.
2. Permukaan paramecium sp. ditutup dengan silia.
Cara makan 3. Mempunyai dua nukleus;

- Makronukleus yang mengandungi aktiviti sel kecuali
proses pembiakan.

- Mikronukleus yang terlibat dalam proses pembiakan.
4. Mempunyai vakuol mengecut pada setiap hujung sel.
5. Alur mulut dan sitostom terlibat dalam makanan.
1. Memakan mikroorganisma.
2. Pukulan beritma silia sepanjang alur mulut menyapu

makanan ke dalam sitostom.
3. Vakuol makanan terbentuk.
4. Enzim dirembes untuk mencerna makanan dalam vakuol

makanan semasa bergerak dalam sitoplasma.

15

Nota Sempoi Biologi SPM

Respirasi 5. Nutrien diserap ke dalam sitoplasma manakala makanan
Perkumuhan yang tidak dicerna disingkir melalui liang dubur.

Pergerakan 1. Pertukaran gas respirasi merentas membran plasma
melalui resapan.
Bergerak
balas 1. Pengosmokawalaturan dijalankan oleh vakuol mengecut.
terhadap 2. Air meresap ke dalam sitoplasma paramecium sp. dan
rangsangan
Pembiakan dikumpul dalam vakuol mengecut.
3. Pengecutan vakuol mengecut yang penuh menyingkirkan
Habitat
kandungannya.
4. Bahan buangan dikumuhkan merentas membran plasma

melalui resapan.
1. Bergerak secara pukulan beritma silia.
2. Gelombang yang terhasil akibat pukulan silia

menyebabkan paramecium sp. berputar dan berpilin
sepanjang paksinya semasa bergerak ke hadapan.
1. Silia berfungsi seperti struktur deria.
2. Menjauhi rangsangan yang tidak sesuai seperti cahaya
terang, larutan asid atau alkali dengan menggunakan silia.
3. Bergerak ke arah rangsangan yang sesuai seperti
makanan dengan menggunakan silia.
1. Membiak secara seks melalui konjugasi apabila keadaan
tidak sesuai.
2. Pertukaran mikronukleus antara dua paramecium berlaku.
3. Membiak secara aseks melalui belahan dedua apabila
keadaan sesuai.
1. Kawasan air tawar seperti tasik dan kolam.

16

Nota Sempoi Biologi SPM

Pengkhususan sel dalam organisma multisel

1. Organisma multisel ialah organisma yang mempunyai lebih
daripada satu sel.

2. Sebagai contoh, manusia memulakan hayat hidup bermula
daripada satu sel tunggal yang disebut zigot, iaitu sel yang
terbentuk hasil persenyawaan antara gamet jantan dengan
gamet betina.

3. Zigot membahagi membentuk dua, empat, lapan sehingga
beratus-ratus sel yang seiras yang disebut Morula.

4. Morula akan berkembang menjadi embrio.
5. Sel ini akan mengalami pertumbuhan, perubahan bentuk

dan pembezaan bagi menjalankan fungsi khusus melalui
proses pengkhususan.

Organisasi sel dalam organisma multisel

Sistem Organisma
Otot
Tisu

Sel

Ingat ‘STOSO’

17

Nota Sempoi Biologi SPM

Organisasi sel dalam haiwan

Terdapat empat jenis tisu utama dalam haiwan:

(a) Tisu epitelium
(b) Tisu otot
(c) Tisu saraf
(d) Tisu penghubung

Ingat ‘POSE’

Jenis tisu Ciri-ciri Contoh Fungsi
Tisu epitelium Satu atau lebih -Kulit. -Membentuk
(TE) lapisan sel. -Ruang mulut. halangan dan
Tersusun rapat. -Permukaan pelindung daripada
Tisu otot (TO) berongga. jangkitan,
‘LRK’ Sel panjang dengan kecederaan
unjuran. -Sel goblet di mekanikal dan
usus. penyahidratan.
Ada gentian otot. -Silium di -Merembes mukus.
Tiga jenis TO iaitu : trakea. -Memerangkap
otot licin. otot mikrob.
rangka dan Usus, salur Mengecut dan
otot kardium darah, salur mengendur.
kencing dan
salur pembiakan
-jantung

18

Nota Sempoi Biologi SPM

Tisu saraf Ada neuron atau sel -Neuron deria, Menghantar impuls
(TS) saraf (jasad sel dan neuron dari reseptor ke
gentian saraf). perantaraan sistem saraf pusat
Tisu dan neuron dan ke efektor.
penghubung -TP Longgar. motor.
(TP) -memautkan TE
-TP berGentian. -tendon dan dengan tisu
Cara ingat: (kolagen) ligamen. dibawahnya.
‘LGRTDA’ - hubungkan tulang
‘Lembu Gila -Rawan -hidung, telinga, dengan otot dan
Rempuh (kuat dan fleksibel) hujung tulang hubungkan tulang
Tiang Dapur pada sendi. dengan tulang.
-Tulang (mineral -semua tulang -memberi
Aku’ spt. Kalsium fosfat) sokongan,
menyerap tekanan
-Tisu Darah -sel darah -melindungi organ
merah dan menyokong
-Tisu Adipos -Dermis kulit badan.
(tersusun padat dan dan keliling -pengangkutan
menyimpan lemak) organ utama.
-tenaga simpanan,
penebat dan
perlindungan

19

Nota Sempoi Biologi SPM

Organ -Terdiri daripada dua atau lebih tisu yang bergabung
 bersama untuk melakukan sesuatu fungsi khusus.

Contoh: Jantung, kulit, peparu, ginjal, mata dan telinga.

Keratan rentas kulit manusia

20

Nota Sempoi Biologi SPM

Organisasi sel dalam tumbuhan

Tisu

 Terdapat dua jenis tisu iaitu:
- Tisu meristem dan
- Tisu kekal.

Tisu meristem Perbezaan Tisu kekal
Bersaiz kecil, nukleus Ciri-ciri khusus Bersaiz besar.
besar, sitoplasma
padat, tiada vakuol. Tahap tisu Tisu matang.
Tisu muda. Proses pembezaan Sedang/ telah berlaku
Tidak/ belum berlaku Tisu epidermis, tisu asas
Hujung akar dan tunas Contoh dan tisu vaskular.
pucuk

Tisu kekal

 Terdapat 3 jenis tisu kekal iaitu: EKsPerimen
- Tisu Epidermis APliKaSi
- Tisu Asas VaXiFlo
- Tisu Vaskular

CARA NAK INGAT!!!

21

Nota Sempoi Biologi SPM

Tisu Kekal

Epidermis Asas Vaskular

Kutikel Tisu Parenkima Xilem

Sel Pengawal Tisu Kolenkima Floem

Tisu
Sklerenkima

Tisu kekal Jenis tisu Gambarajah Struktur Fungsi Contoh
Epidermis Kutikel Lapisan berlilin Atas
yang kalis air. Mengurangkan permukaan
Sel kehilangan air daun.
Pengawal Mempunyai secara
(daun dan unjuran panjang penyejatan, Sel epidermis
akar). (akar). melindungi daun,
daun daripada Sel epidermis
kecederaan akar.
mekanikal dan
menghalang
jangkitan
penyakit.
Mengawal
penutupan dan
pembukaan
stoma.

22

Nota Sempoi Biologi SPM

Parenkima Sel yang paling Menyimpan Semua organ
ringkas dan kanji dan gula, tumbuhan.
Kolenkima tidak khusus, memberi
Sklerenkima dinding sel sokongan dan Tumbuhan
nipis, vakuol bentuk kepada herba, batang
besar. tumbuhan muda dan
herba. petiol.
Dinding sel Memberi
yang menebal sokongan
secara tidak
Asas seragam.

Vaskular Xilem Dinding sel Sokongan dan Tumbuhan
ditebalkan dgn kekuatan matang.
Floem seragam oleh mekanikal
lignin dan tisu Akar, batang
mati. Mengangkut dan daun.
Salur xilem air dan garam
yang mineral dari Akar, batang
memanjang dan akar ke dan daun.
bersambungan bahagian-
antara satu bahagian lain,
sama lain dari memberi
akar ke daun, sokongan dan
tiada kekuatan
sitoplasma, mekanikal.
dinding
berlignin. Mengangkut
Sel tiub tapis sebatian
yang tersusun organik,
hujung ke karbohidrat,
hujung untuk asid amino
membentuk dari daun ke
struktur tiub bahagian
yang tumbuhan lain.
memanjang dan
bersambungan.

23

Nota Sempoi Biologi SPM

Pengawalaturan persekitaran dalam
Maksud persekitaran dalam

1. Persekitaran dalam juga disebut Homeostasis iaitu
pengekalan persekitaran dalam yg secara relatifnya tetap
utk sel berfungsi dlm keadaan optimum.

2. Faktor-faktor yang mempengaruhi persekitaran dalam :
 Fizikal

- Suhu, tekanan darah dan tekanan osmosis.
 Kimia

- Kandungan garam dan gula serta nilai pH.

24

Nota Sempoi Biologi SPM

BAB 3 PERGERAKAN BAHAN MERENTAS MEMBRAN PLASMA
3.1 Pergerakan Bahan Merentas Membran Plasma

- Model mozek bendalir (MMB).
- Ingat di mana struktur Kepala Hidrofilik, Ekor Hidrofobik,

Protein Pembawa, Protein Liang, Dwilapisan Fosfolipid,
Kolesterol dan Glikoprotein.

Proses Jenis Definisi Contoh
Resapan proses
Ringkas Pasif Proses pergerakan molekul gas atau Gas O2
cecair dari kawasan berkepekatan dan CO2
Osmosis tinggi ke kawasan berkepekatan Air
rendah.
Proses pergerakan molekul air dari Air
kawasan berkepekatan zat terlarut
rendah ke kawasan berkepekatan zat
terlarut tinggi melalui membran
separa telap.

25

Nota Sempoi Biologi SPM

Resapan Aktif Proses pergerakan molekul bersaiz Glukosa,
Berbantu besar dari kawasan berkepekatan Asid
tinggi ke kawasan berkepekatan amino,
Pengangkutan rendah dengan bantuan protein Asid
Aktif pembawa. nukleik
Proses pergerakan molekul besar Ion Na+,
atau berion dari kawasan ion K+,
berkepekatan rendah ke kawasan ion Cl-
berkepekatan tinggi dengan bantuan
tenaga ATP.

3.2 Pergerakan Bahan Merentas Membran Plasma dalam
Kehidupan Seharian

Jenis larutan Definisi Sel haiwan Sel Tumbuhan
Hipotonik Larutan yang Air dari luar Air dari luar masuk
‘po=lo =rendah’ berkepekatan meresap masuk ke ke dalam sel
lebih rendah dalam sel darah menyebabkan saiz
berbanding merah (SDM) vakuol bertambah
larutan menyebabkan dan sel menjadi
bandingan. SDM semakin semakin segah.
besar dan pecah
Isotonik Larutan yang (hemolisis). Pergerakan air
‘iso=sama’ berkepekatan Pergerakan air keluar masuk sel
sama dengan keluar masuk sel adalah sama. Tiada
larutan adalah sama. perubahan pada
bandingan. Tiada perubahan Sel.
pada SDM.

26

Nota Sempoi Biologi SPM

Hipertonik Larutan yang Air dari dalam SDM Air dari dalam sel
‘Hi=high=tinggi’ berkepekatan meresap keluar ke meresap keluar ke
lebih tinggi persekitaran luar persekitaran luar
berbanding menyebabkan menyebabkan saiz
larutan SDM semakin kecil vakuol &
bandingan. dan mengecut sitoplasma
(krenasi). mengecut dan
membran plasma
menjauhi dinding
sel (Plasmolisis).

Keadaan yang berlaku apabila keratan batang sawi direndam ke
dalam tiga jenis larutan berbeza.

Larutan hipertonik Larutan isotonik Larutan hipotonik

(larutan sukrosa 30%) (Larutan sukrosa 5%) (Air suling)

27

Nota Sempoi Biologi SPM

Perhatikan grafik di bawah dan bandingkan dengan bentuk keratan
batang sawi di atas. Apakah persamaannya?

28

Nota Sempoi Biologi SPM

Kesan dan aplikasi osmosis dalam kehidupan seharian.

Fenomena Keadaan kepekatan Kesan keadaan tersebut
Tumbuhan Kepekatan zat terlarut Air dari luar meresap masuk ke
akuatik dalam sel lebih tinggi dalam sel secara osmosis dan
berbanding luar sel. sel tumbuhan menjadi segah.
Penggunaan Kepekatan zat terlarut Air meresap keluar sel secara
baja berlebihan (air tanah) di luar sel osmosis dan menyebabkan
lebih tinggi berbanding plasmolisis / flasid sel serta
Penjerukkan dalam sel. tumbuhan layu/ mati.
ikan Kepekatan zat terlarut Air meresap keluar daripada sel
(larutan garam) di luar secara osmosis. Sel menjadi
sel ikan lebih tinggi kontang /dihidrasi dan tidak
berbanding dalam sel sesuai untuk pertumbuhan
ikan. bakteria. Kesannya makanan
tahan lama.
Penjerukkan Kepekatan zat terlarut Air meresap keluar daripada sel
sayur (larutan garam) di luar secara osmosis. Sel menjadi
sel sayur lebih tinggi kontang/ dihidrasi dan tidak
bebanding dalam sel. sesuai untuk pertumbuhan
bakteria. Makanan tahan lama.

29

Nota Sempoi Biologi SPM

BAB 4 KOMPOSISI KIMIA DALAM SEL

4.1 Komposisi kimia dalam sel
- Unsur ialah bahan yang terdiri daripada satu jenis atom sahaja dan

tidak boleh diuraikan kepada bahan yang lebih ringkas melalui
tindak balas kimia.
- Terdapat lebih 25 unsur utama dan umumnya mempunyai karbon,
hidrogen, oksigen dan nitrogen.
- Sebatian organik ialah sebatian kimia yang mengandungi unsur
karbon (C).
- Unsur utama: Karbon (C), Hidrogen (H), Oksigen (O),

Nitrogen(N)=CHONg
- Unsur lain: Kalium (K), Klorin (Cl), Kalsium (Ca), Ferum (Fe),

Magnesium (Mg), Sulfur (S), Natrium (Na) dan Fosforus
(P)
‘Kamal Cuba CaKap Fizik Memang SeNang Pass’ (lulus)

- Unsur surih: Zink (Zn), Kobalt (Co), Mangan (Mn), Iodin (I),
Selenium (Se), Boron(B),Kromium(Cr),
Molibdenum(Mb), Kuprum (Cu), Besi (Be), Fluorin (F)
‘Fuhh! Zain Malik Cuba Cari Borang ‘Coba Makan Ikan
Selar Besar’

30

Nota Sempoi Biologi SPM

4.2 Karbohidrat

- Terdiri daripada 3 unsur iaitu Karbon (C), Hidrogen (H) dan
Oksigen (O)

- Hanya ingat CHO.
- Terdapat tiga jenis iaitu Monosakarida, Disakarida dan

Polisakarida.
Mono= satu, Di= dua, Poli= lebih daripada dua atau banyak.
Sakarida = bilangan gula

- Contoh monosakarida ialah GLUkosa, GALAKtosa dan FRUktosa
(GLUGALAKFRU).
‘GLUGALAKFRU= GurU GALAK makan FRUit’

- Contoh disakarida ialah MAltosa, SUKrosa dan LAKtosa
(MASUKLAK).
‘MASUKLAK= MAn SUKa LAKsa’

- Contoh polisakarida ialah KAnji, GLIkogen dan SELulosa
(KAGLISELU).
KAGLISELU= KAmi GeLI SELalu

Bagaimana pula nak ingat persamaan kondensasi dan hidrolisis
karbohidrat?

Monosakarida boleh membentuk disakarida melalui proses
kondensasi manakala disakarida boleh diuraikan kepada

monosakarida melalui proses hidrolisis.

31

Nota Sempoi Biologi SPM

Persamaan kondensasi monosakarida adalah seperti berikut:

1. GlUkosa + GlUkosa MALtoSA + air

‘GurU GurU MALaySiA’

2. Glukosa + Galaktosa Laktosa + air

‘GurU GALAK LATihan’

3. Glukosa + Fruktosa Sukrosa + air

‘GurU FRee SoKmo’

kondensasi kondensasi

GlUkosa MALtoSA Kanji

Hidrolisis hidrolisis

# Nota:

Jika pertukaran dari molekul ringkas ke molekul kompleks=
proses kondensasi, manakala Jika pertukaran dari molekul
kompleks ke molekul ringkas= proses hidrolisis.

32

Nota Sempoi Biologi SPM

4.3 Protein
- Terdiri daripada Karbon (C), Hidrogen (H), Oksigen (O) dan

Nitrogen (N).
- Ingatlah CHON!
- Daripada perkataan PROTEiN:

P •Protein
R •Ringkas

•Asid amino

0 •Organik (ada unsur C)
•Oksigen

T •Tak perlu dan perlu (Asid amino
perlu dan asid amino tak perlu)

E •Elektrik=Hidroelektrik (H)
I
N •Nitrogen

33

Nota Sempoi Biologi SPM

- Terdapat empat struktur protein iaitu:

Primer

Kuarterner Struktur Sekunder
Protein

Tertier

Primer = Pertama
SekunDer= keDua. Ada Dua jenis iaitu heliks-α dan

kepingan berlisu-β
Tertier= keTiga

KuartErner= KeEmpat

34

Primer Nota Sempoi Biologi SPM
Tertier
Sekunder

Kuarterner

Persamaannya: kondensasi
Asid amino+ Asid amino
Dipeptida + air

kondensasi Polipeptida + air
Dipeptida

AADP
Agensi Anti-Dadah Pahang

35

Nota Sempoi Biologi SPM

4.4 Lipid
- Mengandungi CHO.
- Terdapat lima jenis lipid iaitu Fosfolipid Lemak, Steroid Minyak dan

Lilin.
Fuyoo! Lembu Suka Main
Lumpur.

- Perbezaan antara Lemak Tepu (LT) dengan Lemak Tak Tepu:

Lemak Tepu Perbezaan Lemak Tak Tepu
Tiada Kehadiran ikatan ganda dua Ada

Tidak boleh antara atom-atom karbon Boleh
dalam asid lemak
Pepejal Cecair
Tinggi Keupayaan bertindak dengan Rendah
Sumber lemak satu atom hidrogen tambahan Sumber minyak
haiwan seperti daripada tumbuhan
mentega dan Keadaan dalam suhu bilik seperti minyak
minyak sapi Aras kolesterol masak, minyak
Contoh jagung dan soya.

36

Nota Sempoi Biologi SPM

4.5 Enzim

Definisi:
- Enzim ialah protein yang bertindak sebagai mangkin organik untuk

mempercepatkan tindak balas biokimia dalam sel.
- Ciri-ciri enzim iaitu:

Cepat, tidak Musnah selepas tindak balas, Kofaktor, kuantiti Kecil,
Berbalik, Spesifik, Sensitif terhadap perubahan Suhu, Sensitif pada
perubahan pH, Perencat.

Cara nak ingat!!
‘Cikgu Minah Kata Kena Balik Segera Sebelum Pengetua Panggil’

 Mekanisme tindakan enzim:
‘Hipotesis mangga dan kunci’

Mangga= Enzim Kunci= Substrat
Substrat

Tapak aktif

Enzim Kompleks enzim-substrat

Enzim + Substrat Kompleks enzim-substrat molekul enzim + hasil tindak balas

37

Nota Sempoi Biologi SPM

 Terdapat empat faktor yang mempengaruhi tindakan enzim:
1. Suhu
2. pH
3. Kepekatan Enzim
4. Kepekatan Substrat
‘Susu Protein Enak Sekali’

38

Nota Sempoi Biologi SPM

Suhu •Semakin bertambah suhu, semakin bertambah kadar tindak
balas.

•tindakan enzim paling optimum pada suhu 37oC.

•Tindakan optimum enzim pepsin pada pH 2, Enzim Amilase

pH pH 7, Enzim Tripsin pH 12.

Kepekatan Enzim • Semakin bertambah kepekatan enzim, semakin
bertambah kadar tindak balas.

•sehingga dihadkan oleh faktor pengehad iaitu
kepekatan substrat.

Kepekatan Substrat •Semakin bertambah kepekatan substrat, semakin
bertambah kadar tindak balas.

•sehingga dihadkan oleh faktor pengehad iaitu
kepekatan enzim.

Kegunaan Enzim dalam kehidupan harian dan Industri

Enzim Kegunaan 1 Kegunaan 2 Kegunaan 3
Selulase Mengekstrak kulit
Protease tumbuhan Menanggalkan bulu Menanggalkan
Melembutkan daging/ pada kulit kotoran berasaskan
Lipase daging
Zimase Menanggalkan kotoran
lemak dan minyak. Membuat doh
Penapaian yis untuk untuk
menghasilkan wain menghasilkan roti

39

Nota Sempoi Biologi SPM

BAB 5 PEMBAHAGIAN SEL
5.1 Mitosis
Keperluan pembahagian sel dalam organisma hidup
- Apabila kulit tercedera, pembahagian sel membantu

menyembuhkan kecederaan.
- Sel rambut baharu tumbuh menggantikan rambut yang gugur dan

kuku baharu terbentuk untuk menggantikan kuku yang patah.
Peringkat pembahagian sel dibahagikan kepada dua peringkat iaitu:
- Pembahagian nukleus.
- Pembahagian sitoplasma.
Kepentingan mitosis
- Menambahkan bilangan dan saiz sel.
- Mengekalkan sifat diploid induk kepada anak.
- Membaiki tisu yang rosak dengan tisu yang baharu.
Kitar sel
- Ialah suatu tempoh bermulanya peringkat sel baharu dihasilkan

sehinggalah peringkat sel tersebut selesai membahagi dan
menghasilkan dua sel anak.
- Dibahagikan kepada fasa interfasa dan fasa mitotik atau fasa M.

40

Nota Sempoi Biologi SPM

- Fasa interfasa terdiri daripada Fasa G1, S dan G2.
- Fasa M pula terdiri daripada Profasa, Metafasa, Anafasa,

Telofasa dan Sitokinesis.
- Fasa mitosis dibahagikan kepada pembahagian nukleus

atau mitosis dan pembahagian sitoplasma atau sitokinesis.

41

Nota Sempoi Biologi SPM

Fasa-fasa dalam kitar sel

Interfasa

Sitokinesis Profasa

Telofasa Metafasa

Anafasa

 Interfasa (I)
 Profasa(P)
 Metafasa(M)
 Anafasa(A)
 Telofasa(T)
 Sitokinesis (S)

‘I Pak MAT Sudin’

42

Fasa Gambar rajah Nota Sempoi Biologi SPM
Interfasa
Perlakuan kromosom
Profasa Peringkat G1-
Metafasa Pertumbuhan aktif,
protein disintesis,
kromosom tidak jelas
kelihatan (kromatin).
Peringkat S- Sintesis
DNA yang menjalani
proses replikasi
(mengganda) membentuk
kromatid kembar.
Peringkat G2-Protein dan
enzim diperlukan. Tenaga
dikumpulkan.
Kromosom padat dan
berpilin. Kromosom lebih
tebal dan pendek. Kedua-
dua kromatid bercantum
pada sentromer.

Kromosom tersusun pada
sentromer di satah
khatulistiwa.

43

Anafasa Nota Sempoi Biologi SPM

Kromosom terpisah pada
sentromer dan bergerak
ke kutub bertentangan.

Telofasa Kromosom membentuk
dan bebenang halus kromatin
semula. Kromosom
Sitokinesis kurang jelas kelihatan.

Pembahagian sitoplasma
berlaku sebaik sahaja
nukleus terbentuk iaitu
pada akhir telofasa.

Kepentingan pembahagian sel yang terkawal

- Membolehkan sel anak memperoleh jumlah kromosom dan
kandungan genetik yang seiras seperti induknya.

Kesan pembahagian sel yang tidak terkawal

- Sel membahagi secara mitosis berulang kali secara tidak terkawal
boleh menyebabkan sel kanser.

- Pembentukan sel kanser ini menghasilkan tumor.

44

Nota Sempoi Biologi SPM

Sel kanser Kesan Tumor

Kesan Tumor Kesan Kanser

Aplikasi pengetahuan mengenai mitosis dalam pengklonan.

- Pengklonan ialah proses penghasilan klon atau organisma yang
seiras dengan organisma induk melalui pembiakan aseks.

- Aplikasi daripada pengklonan ialah kultur tisu.

- Kultur tisu ialah teknik pengkulturan cebisan tisu organisma hidup
dalam larutan medium kultur steril yang mengandungi nutrien dan
hormon pertumbuhan.

- Tumbuhan boleh dikultur secara aseks dengan menggunakan
cebisan tisu kecil yang disebut eksplan.

45

Nota Sempoi Biologi SPM

- Eksplan yang telah disterilkan dimasukkan ke dalam medium kultur
yang membahagi secara mitosis membentuk kalus, iaitu
sekumpulan tisu yang belum membeza.

- Sel dalam kalus membesar menjadi embrio dan seterusnya
menjadi anak tumbuhan sebelum dipindahkan ke tanah.

- Pengklonan pada haiwan melibatkan pemindahan nukleus
daripada sel soma ke dalam ovum atau sel embrio tanpa nukleus.
Contohnya, Dolly.

Pengklonan

46

Nota Sempoi Biologi SPM

Kultur tisu

47

Nota Sempoi Biologi SPM

5.2 Meiosis

 Meiosis I dan Meiosis II
‘Pak MAT I dan Pak MAT II’

Fasa Gambar rajah Penerangan
Profasa I Kromosom menjadi padat.
Kromosom memendek,
Metafasa I menebal dan jelas kelihatan.
Kromosom membentuk bivalen
melalui proses sinapsis.
Proses pindah silang berlaku
di kiasma.
Kromosom homolog tersusun
di satah khatulistiwa.
Sentromer tidak membahagi.

Anafasa I Gentian gelendong mengecut
Telofasa I dan menarik setiap kromosom
homolog. Kromosom homolog
berpisah daripada pasangan
homolognya dan bergerak ke
kutub bertentangan.
Gentian gelendong
menghilang. Nukleolus muncul
semula dan membran nukleus
terbentuk. Dua sel anak
terhasil.

48

Profasa II Nota Sempoi Biologi SPM
Metafasa II
Anafasa II Gentian gelendong mula
terbentuk. Nukleolus dan
Telofasa II membran plasma hilang.

Kromosom tersusun secara
rawak pada satah khatulistiwa.
Setiap kromatid terikat kepada
gentian gelendong pada
sentromer.
Sentromer kromatid kembar
membahagi. Setiap kromatid
kembar berpisah dan bergerak
ke kutub sel bertentangan
dengan didahului oleh
sentromer.
Gentian gelendong hilang.
Membran plasma dan
nukleolus muncul semula.
Empat sel anak terhasil
dengan setiap sel anak
mengandungi separuh
daripada kromosom induk. Sel
haploid ini akan membesar
menjadi gamet.

49

Nota Sempoi Biologi SPM

Perbandingan antara meiosis dan mitosis

Meiosis Persamaan Mitosis

√ Kedua-dua melibatkan pembahagian nukleus dan sitoplasma (sel haiwan).

√ kedua- duanya bermula daripada sel diploid.

√ kedua-duanya terlibat dalam pemisahan kromatid dalam anafasa bagi mitosis

dan dalam anafasa II.

√ Peringkat-peringkat pembahagian dalam meiosis II adalah sama dengan

mitosis.

Meiosis Perbezaan Mitosis

Organ pembiakan Tempat berlaku Sel soma / badan

Dua Bilangan pembahagian Satu

Empat Bilangan sel anak Dua

terhasil

Separuh daripada induk Bilangan kromosom Sama seperti induk

sel anak terhasil

Berlaku semasa Profasa I Pindah silang Tidak berlaku

Berbeza atau sama antara Kandungan genetik Sama seperti induk

anak dengan induk

Berlaku semasa Profasa I Sinapsis kromosom Tidak berlaku

homolog

Menghasilkan gamet // Peranan Menambahkan bilangan

menghasilkan sel anak / saiz sel //

yang haploid. menggantikan tisu

rosak dengan tisu baru

// menghasilkan sel

anak yang diploid.

50