คู่มือครู วิทยาศาสตร์โลก และอวกาศ บทที่ 10 | ข้อมูลสารสนเทศทางอุตุนิยมวิทยากับการใช้ประโยชน์ 333 จุดประสงค์กิจกรรม แปลความหมายสัญลักษณ์ลมฟ้าอากาศบริเวณกว้างบนแผนที่อากาศผิวพื้น และระบุ สภาพลมฟ้าอากาศ วัสดุอุปกรณ์ 1. เอกสารความรู้เรื่องสัญลักษณ์แสดงข้อมูลสภาพลมฟ้าบริเวณกว้าง 1 ชุด 2. แผนที่อากาศผิวพื้น 1 ชุด หมายเหตุ ข้อมูล 1 และข้อมูล 2 สามารถดาวน์โหลดได้จาก QR Code เวลา 1 ชั่วโมง การเตรียมตัวล่วงหน้า ครูอาจให้นักเรียนศึกษาเอกสารความรู้เรื่องสัญลักษณ์แสดงข้อมูลสภาพลมฟ้าบริเวณ กว้างมาล่วงหน้าโดยดาวน์โหลดเอกสารจาก QR Code วิธีทำ กิจกรรม 1. ศึกษาเอกสารความรู้เรื่องสัญลักษณ์แสดงข้อมูลสภาพลมฟ้าบริเวณกว้างที่กำ หนดให้ 2. เลือกแผนที่อากาศผิวพื้น 1 แผ่น จากนั้นใช้ความรู้ที่ได้ศึกษามาแปลความหมาย สัญลักษณ์แสดงข้อมูลสภาพลมฟ้าอากาศบริเวณกว้างที่ปรากฏบนแผนที่อากาศผิวพื้น พร้อมทั้งระบุสภาพลมฟ้าอากาศ 3. เปรียบเทียบสภาพลมฟ้าอากาศที่ระบุได้จากแผนที่อากาศผิวพื้นแต่ละแผ่น 4. นำ เสนอและอภิปรายผลการทำ กิจกรรม กิจกรรม 10.1 สัญลักษณ์แสดงสภาพลมฟ้าอากาศบริเวณกว้าง สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี
334 บทที่ 10 | ข้อมูลสารสนเทศทางอุตุนิยมวิทยากับการใช้ประโยชน์ คู่มือครู วิทยาศาสตร์โลก และอวกาศ ตัวอย่างผลการทำ กิจกรรม แผนที่อากาศผิวพื้นหมายเลข 1 สัญลักษณ์ ชื่อสัญลักษณ์ ความหมายสัญลักษณ์ และลักษณะลมฟ้าอากาศ เส้นความกด อากาศเท่า (isobar) บริเวณที่เส้นความกดอากาศเท่าอยู่ห่าง กันมาก ลมบริเวณนั้นจะมีกำ ลังอ่อน ส่วน บริเวณที่เส้นความกดอากาศเท่าอยู่ใกล้กัน ลมบริเวณนั้นจะมีกำ ลังแรง L ห ย่ อ ม ค ว า ม ก ด อากาศต่ำ (low pre ssure cell) หากสัญลักษณ์นี้อยู่เหนือแผ่นดินหมายความ ว่าบริเวณนั้นจะมีอากาศร้อนและความชื้นต่ำ แต่หากสัญลักษณ์นี้อยู่เหนือทะเลหมายความ ว่าบริเวณนั้นจะมีอากาศชื้นและมีโอกาสเกิด เมฆมาก สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี
คู่มือครู วิทยาศาสตร์โลก และอวกาศ บทที่ 10 | ข้อมูลสารสนเทศทางอุตุนิยมวิทยากับการใช้ประโยชน์ 335 สัญลักษณ์ ชื่อสัญลักษณ์ ความหมายสัญลักษณ์ และลักษณะลมฟ้าอากาศ H บริเวณความกด อากาศสูง (high pressure area) มีอากาศเย็น ความชื้นต่ำ และมักพบท้องฟ้า แจ่มใส พายุไต้ฝุ่น (tropical typhoon) มีฝนฟ้าคะนองและลมแรง แนวปะทะอากาศ เย็น (cold front) มีลมแรงและพายุฝนฟ้าคะนอง หลังจากนั้น อุณหภูมิจะลดต่ำ ลงและอาจมีหิมะ แนวปะทะ อากาศอุ่น (warm front) มีลมแรง เกิดฝนตกพรำ ๆ และอาจมี หยาดน้ำ ฟ้าชนิดอื่น ๆ ตกเป็นบริเวณกว้าง และเป็นระยะเวลานาน หลังจากนั้นอุณหภูมิ จะเพิ่มสูงขึ้น แนวปะทะอากาศ อุ่น (warm front) มีลมแรงและพายุฝนฟ้าคะนอง อาจมีหิมะ หลังจากนั้นอุณหภูมิจะลดต่ำ ลง สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี
336 บทที่ 10 | ข้อมูลสารสนเทศทางอุตุนิยมวิทยากับการใช้ประโยชน์ คู่มือครู วิทยาศาสตร์โลก และอวกาศ สภาพลมฟ้าอากาศ • บริเวณความกดอากาศสูงปกคลุมบริเวณประเทศจีนและประเทศโดยรอบทำ ให้มี อากาศเย็น ความชื้นต่ำ และท้องฟ้าค่อนข้างปลอดโปร่ง • บริเวณประเทศออสเตรเลียปกคลุมด้วยหย่อมความกดอากาศต่ำ เป็นส่วนใหญ่ทำ ให้ มีอากาศร้อนและความชื้นต่ำ • บริเวณมหาสมุทรอินเดียมีพายุไซโคลนทำ ให้บริเวณดังกล่าวมีฝนฟ้าคะนองและลมแรง • เหนือมหาสมุทรแปซิฟิกทางตะวันออกประเทศญี่ปุ่นพบแนวปะทะอากาศชนิดต่าง ๆ ซึ่งทำ ให้เกิดสภาพลมฟ้าอากาศดังนี้ • บริเวณแนวปะทะอากาศเย็น มีลมแรงและพายุฝนฟ้าคะนอง อาจมีหิมะ หลังจากนั้น อุณหภูมิจะลดต่ำ ลง • แนวปะทะอากาศอุ่น มีลมแรง เกิดฝนตกพรำ ๆ และอาจมีหยาดน้ำ ฟ้าชนิดอื่น ๆ ตกเป็นบริเวณกว้างและเป็นระยะเวลานาน หลังจากนั้นอุณหภูมิจะเพิ่มสูงขึ้น • แนวปะทะอากาศรวม มีลมแรงและพายุฝนฟ้าคะนอง อาจมีหิมะ หลังจากนั้นอุณหภูมิ จะลดต่ำ ลง แผนที่อากาศผิวพื้นหมายเลข 2 สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี
คู่มือครู วิทยาศาสตร์โลก และอวกาศ บทที่ 10 | ข้อมูลสารสนเทศทางอุตุนิยมวิทยากับการใช้ประโยชน์ 337 L หย่อมความ กดอากาศต่ำ (low pressure cell) หากสัญลักษณ์นี้อยู่เหนือแผ่นดินหมายความว่า บริเวณนั้นจะมีอากาศร้อนและความชื้นต่ำ แต่หากสัญลักษณ์นี้อยู่เหนือทะเลหมายความว่า บริเวณนั้นจะมีอากาศชื้นและมีโอกาสเกิดเมฆมาก H บ ริ เ ว ณ ความกด อากาศสูง (high pressure area) มีอากาศเย็น ความชื้นต่ำ และมักพบท้องฟ้า แจ่มใส พายุดี เปรสชัน (tropical depression) มีฝนฟ้าคะนองและลมแรง พ า ยุ โ ซ น ร้อน (tropical storm) มีฝนฟ้าคะนองและลมแรง สัญลักษณ์ ชื่อ สัญลักษณ์ สภาพลมฟ้าอากาศ เส้นความกด อากาศเท่า (isobar) บริเวณที่เส้นความกดอากาศเท่าอยู่ห่างกันมาก ลมบริเวณนั้นจะมีกำ ลังอ่อน ส่วนบริเวณที่เส้น ความกดอากาศเท่าอยู่ใกล้กัน ลมบริเวณนั้นจะมี กำ ลังแรง สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี
338 บทที่ 10 | ข้อมูลสารสนเทศทางอุตุนิยมวิทยากับการใช้ประโยชน์ คู่มือครู วิทยาศาสตร์โลก และอวกาศ สัญลักษณ์ ชื่อสัญลักษณ์ สภาพลมฟ้าอากาศ แนวปะทะ อากาศคงที่ (stationary front) อาจมีท้องฟ้าจะปลอดโปร่ง หรือมีโอกาสเกิดฝน หรือหิมะตกต่อเนื่องเป็นเวลานาน ร่องความกด อากาศต่ำ (low pressure trough line) มีฝนตกชุก พายุฝนฟ้าคะนอง และลมกระโชกแรง สภาพลมฟ้าอากาศ • บริเวณประเทศจีน อินเดีย ไทย และประเทศข้างเคียง ปกคลุมด้วยหย่อมความกด อากาศต่ำ ทำ ให้มีอากาศร้อนและความชื้นต่ำ • บริเวณประเทศออสเตรเลียปกคลุมด้วยบริเวณความกดอากาศสูงทำ ให้มีอากาศเย็น ความชื้นต่ำ และท้องฟ้าค่อนข้างปลอดโปร่ง • ชายฝั่งทางตอนใต้ของประเทศจีนมีพายุโซนร้อน และบริเวณมหาสมุทรแปซิฟิกมีพายุ ดีเปรสชันทำ ให้บริเวณที่ปกคลุมด้วยพายุมีฝนฟ้าคะนองและลมแรง • เหนือมหาสมุทรแปซิฟิกบริเวณใกล้ประเทศญี่ปุ่นพบแนวปะทะอากาศคงที่ทำ ให้อาจ มีท้องฟ้าจะปลอดโปร่ง หรือมีโอกาสเกิดฝนหรือหิมะตกต่อเนื่องเป็นเวลานาน • บริเวณประเทศไทย พม่า และตอนบนของมหาสมุทรอินเดียมีร่องความกดอากาศต่ำ พาดผ่านทำ ให้มีฝนตกชุก พายุฝนฟ้าคะนอง และลมกระโชกแรง สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี
คู่มือครู วิทยาศาสตร์โลก และอวกาศ บทที่ 10 | ข้อมูลสารสนเทศทางอุตุนิยมวิทยากับการใช้ประโยชน์ 339 แผนที่อากาศผิวพื้นหมายเลข 3 สัญลักษณ์ ชื่อสัญลักษณ์ สภาพลมฟ้าอากาศ เส้นความกด อากาศเท่า (isobar) บริเวณที่เส้นความกดอากาศเท่าอยู่ห่างกันมาก ลมบริเวณนั้นจะมีกำ ลังอ่อน ส่วนบริเวณที่เส้น ความกดอากาศเท่าอยู่ใกล้กัน ลมบริเวณนั้นจะมี กำ ลังแรง L หย่อมความ กดอากาศต่ำ (low pressure cell) หากสัญลักษณ์นี้อยู่เหนือแผ่นดินหมายความว่า บริเวณนั้นจะมีอากาศร้อนและความชื้นต่ำ แต่หากสัญลักษณ์นี้อยู่เหนือทะเลหมายความว่า บริเวณนั้นจะมีอากาศชื้นและมีโอกาสเกิดเมฆมาก H บริเวณความ กดอากาศสูง (high pressure area) มีอากาศเย็น ความชื้นต่ำ และมักพบท้องฟ้า แจ่มใส สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี
340 บทที่ 10 | ข้อมูลสารสนเทศทางอุตุนิยมวิทยากับการใช้ประโยชน์ คู่มือครู วิทยาศาสตร์โลก และอวกาศ สัญลักษณ์ ชื่อสัญลักษณ์ สภาพลมฟ้าอากาศ พายุไต้ฝุ่น (tropical typhoon) มีฝนฟ้าคะนองและลมแรง แนวปะทะ อากาศเย็น (cold front) มีลมแรงและพายุฝนฟ้าคะนอง หลังจากนั้น อุณหภูมิจะลดต่ำ ลงและอาจมีหิมะ แนวปะทะ อากาศอุ่น (warm front) มีลมแรง เกิดฝนตกพรำ ๆ และอาจมีหยาดน้ำ ฟ้า ชนิดอื่น ๆ ตกเป็นบริเวณกว้างและเป็นระยะเวลา นาน หลังจากนั้นอุณหภูมิจะเพิ่มสูงขึ้น แนวปะทะ อากาศรวม (occluded front) มีลมแรงและพายุฝนฟ้าคะนอง อาจมีหิมะ หลังจากนั้นอุณหภูมิจะลดต่ำ ลง แนวปะทะ อากาศ คงที่(stationary front) ท้องฟ้าจะปลอดโปร่งหรือมีโอกาสเกิดฝนหรือหิมะ ตกต่อเนื่องเป็นเวลานาน สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี
คู่มือครู วิทยาศาสตร์โลก และอวกาศ บทที่ 10 | ข้อมูลสารสนเทศทางอุตุนิยมวิทยากับการใช้ประโยชน์ 341 สภาพลมฟ้าอากาศ • พื้นที่ส่วนใหญ่ปกคลุมด้วยหย่อมความกดอากาศต่ำ ซึ่งบริเวณแผ่นดินที่ปกคลุมด้วย หย่อมความกดอากาศต่ำ จะมีอากาศร้อนและความชื้นต่ำ ส่วนบริเวณมหาสมุทรที่ปกคลุม ด้วยหย่อมความกดอากาศต่ำ จะมีอากาศชื้นและมีโอกาสเกิดเมฆมาก • บางบริเวณปกคลุมด้วยบริเวณความกดอากาศสูง เช่น บางบริเวณของ แถบตะวันออกกลาง ทางทิศตะวันออกเฉียงเหนือของประเทศจีน บางบริเวณเหนือ มหาสมุทรแปซิฟิก ทำ ให้บริเวณดังกล่าวมีอากาศเย็น ความชื้นต่ำ และมักพบท้องฟ้าแจ่มใส • ทางตอนใต้ของประเทศญี่ปุ่นถึงชายฝั่งด้านตะวันออกเฉียงใต้ของประเทศจีนมีแนว ปะทะอากาศคงที่ทำ ให้อาจมีท้องฟ้าจะปลอดโปร่ง หรือมีโอกาสเกิดฝนหรือหิมะตกต่อเนื่อง เป็นเวลานาน • ทางตอนเหนือของประเทศญี่ปุ่นพบแนวปะทะอากาศชนิดต่าง ๆ ซึ่งทำ ให้เกิดสภาพลม ฟ้าอากาศดังนี้ - บริเวณแนวปะทะอากาศเย็น มีลมแรงและพายุฝนฟ้าคะนอง อาจมีหิมะหลังจากนั้น อุณหภูมิจะลดต่ำ ลง - แนวปะทะอากาศอุ่น มีลมแรง เกิดฝนตกพรำ ๆ และอาจมีหยาดน้ำ ฟ้าชนิดอื่น ๆ ตกเป็นบริเวณกว้างและเป็นระยะเวลานาน หลังจากนั้นอุณหภูมิจะเพิ่มสูงขึ้น - แนวปะทะอากาศรวม มีลมแรงและพายุฝนฟ้าคะนอง อาจมีหิมะ หลังจากนั้น อุณหภูมิจะลดต่ำ ลง สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี
342 บทที่ 10 | ข้อมูลสารสนเทศทางอุตุนิยมวิทยากับการใช้ประโยชน์ คู่มือครู วิทยาศาสตร์โลก และอวกาศ สรุปผลการทำ กิจกรรม - บนแผนที่อากาศผิวพื้นมีสัญลักษณ์ต่าง ๆ ที่แสดงสภาพลมฟ้าอากาศที่เกิดขึ้นเป็น บริเวณกว้าง ได้แก่ เส้นความกดอากาศเท่า หย่อมความกดอากาศต่ำ บริเวณความกดอากาศสูง พายุหมุนเขตร้อน แนวปะทะอากาศ และร่องความกดอากาศต่ำ สัญลักษณ์บนแผนที่อากาศ ผิวพื้นแต่ละแผ่นทำ ให้ทราบสภาพลมฟ้าอากาศเป็นบริเวณกว้างครอบคลุมพื้นที่ระดับประเทศ ภูมิภาค และทวีป ดังนี้ - แผนที่อากาศผิวพื้นแผ่นที่ 1 บริเวณประเทศจีนและประเทศโดยรอบมีอากาศเย็น ความชื้นต่ำ และท้องฟ้าค่อนข้างปลอดโปร่ง บริเวณส่วนใหญ่ของประเทศออสเตรเลียมี อากาศร้อนและความชื้นต่ำ บริเวณกลางมหาสมุทรอินเดียมีฝนฟ้าคะนองและลมแรงเนื่องจาก พายุไซโคลน เหนือมหาสมุทรแปซิฟิกบริเวณใกล้ประเทศญี่ปุ่นมีอากาศพบแนวปะทะอากาศ ชนิดต่าง ๆ ซึ่งทำ ให้เกิดสภาพลมฟ้าอากาศแตกต่างกันตามชนิดของแนวปะทะอากาศ - แผนที่อากาศผิวพื้นแผ่นที่ 2 บริเวณประเทศจีน อินเดีย ไทย และประเทศข้างเคียงมี อากาศร้อนและความชื้นต่ำ บริเวณประเทศออสเตรเลียมีอากาศเย็น ความชื้นต่ำ และท้องฟ้า ค่อนข้างปลอดโปร่ง ชายฝั่งทางตอนใต้ของประเทศจีนและบริเวณมหาสมุทรแปซิฟิกมีฝนฟ้า คะนองและลมแรง เนื่องจากพายุโซนร้อนและพายุดีเปรสชันตามลำ ดับ เหนือมหาสมุทรแปซิฟิก บริเวณใกล้ประเทศญี่ปุ่นพบแนวปะทะอากาศคงที่ทำ ให้มีท้องฟ้าจะปลอดโปร่งหรือมีเมฆ บางส่วน บริเวณประเทศไทย พม่า และตอนบนของมหาสมุทรอินเดียมีฝนตกชุก พายุฝนฟ้า คะนอง และลมกระโชกแรงเนื่องจากร่องความกดอากาศต่ำ พาดผ่าน - แผนที่อากาศผิวพื้นแผ่นที่ 3 พื้นที่ส่วนใหญ่บนแผ่นดินมีอากาศร้อนและความชื้นต่ำ ส่วนบริเวณมหาสมุทรพื้นที่ส่วนใหญ่มีอากาศชื้นและมีโอกาสเกิดเมฆมาก พื้นที่บางบริเวณ มีอากาศเย็น ความชื้นต่ำ และมักพบท้องฟ้าแจ่มใส บริเวณชายฝั่งทางตอนเหนือของประเทศ ออสเตรเลียมีฝนฟ้าคะนองและลมแรงเนื่องจากพายุไซโคลน บริเวณประเทศญี่ปุ่นและชายฝั่ง ด้านตะวันออกเฉียงใต้ของประเทศจีนพบแนวปะทะอากาศชนิดต่าง ๆ ซึ่งทำ ให้เกิดสภาพ ลมฟ้าอากาศแตกต่างกันตามชนิดของแนวปะทะอากาศ สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี
คู่มือครู วิทยาศาสตร์โลก และอวกาศ บทที่ 10 | ข้อมูลสารสนเทศทางอุตุนิยมวิทยากับการใช้ประโยชน์ 343 3. เส้นความกดอากาศเท่าจะมีลักษณะแตกต่างกันอย่างไร ระหว่างบริเวณที่มีลมกำ ลังแรง และบริเวณที่มีลมกำ ลังอ่อน แนวคำ ตอบ บริเวณที่มีลมกำ ลังแรง เส้นความกดอากาศเท่าจะอยู่ชิดกัน และบริเวณบริเวณ ที่มีลมกำ ลังแรง เส้นความกดอากาศเท่าจะอยู่ห่างกัน 4. หากพิจารณาเฉพาะประเทศไทย แผนที่อากาศผิวพื้นแผ่นใดที่แสดงสภาพลมฟ้าอากาศ ในฤดูฝน ฤดูหนาว และฤดูร้อน และทราบได้อย่างไร แนวคำ ตอบ แผนที่อากาศผิวพื้นแผ่นที่ 1 แสดงสภาพลมฟ้าอากาศในฤดูหนาว เนื่องจาก บริเวณความกดอากาศสูงจากประเทศจีนแผ่ลงมาปกคลุมประเทศไทย ส่งผลให้ประเทศ มีอุณหภูมิอากาศลดต่ำ ลง แผนที่อากาศผิวพื้นแผ่นที่ 2 แสดงสภาพลมฟ้าอากาศในฤดูฝน เนื่องจากพบร่องความกดอากาศต่ำ พาดผ่านบริเวณประเทศไทย ส่งผลให้ประเทศไทยมี ฝนตกชุก พายุฝนฟ้าคะนอง และลมกระโชกแรง และแผนที่อากาศผิวพื้นแผ่นที่ 3 แสดง สภาพลมฟ้าอากาศในฤดูร้อน เนื่องจากพบหย่อมความกดอากาศต่ำ ปกคลุมบริเวณ ประเทศไทย ส่งผลให้มีอากาศร้อน คำ ถามท้ายกิจกรรม 1. บริเวณที่เกิดหยาดน้ำ ฟ้าจะพบสัญลักษณ์ใดบ้าง แนวคำ ตอบ 2. บริเวณที่ท้องฟ้าโปร่งจะพบสัญลักษณ์ใดบ้าง แนวคำ ตอบ H สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี
344 บทที่ 10 | ข้อมูลสารสนเทศทางอุตุนิยมวิทยากับการใช้ประโยชน์ คู่มือครู วิทยาศาสตร์โลก และอวกาศ 8. ให้นักเรียนแต่ละกลุ่มนำ เสนอผลการทำ กิจกรรม และร่วมกันอภิปราย พร้อมตอบคำ ถามท้าย กิจกรรม โดยแนวทางการอภิปรายและการตอบคำ ถามดังแสดงด้านบน 9. ครูให้ความรู้เพิ่มเติมเกี่ยวกับการตรวจวัดและรายงานค่าความกดอาศ ดังนี้ โดยส่วนใหญ่สารสนเทศทางอุตุนิยมวิทยาจะรายงานเป็นเวลาสากลเชิงพิกัด (Coordinate Universal Time, UTC) ซึ่งสามารถแปลงเป็นเวลาท้องถิ่นในประเทศไทย โดยการบวกเพิ่มอีก 7 ชั่วโมง ตัวอย่างเช่น 06 UTC คือเวลา 13.00 น. ของประเทศไทย 10. ครูอาจอธิบายนักเรียนเพิ่มเติมเกี่ยวกับเส้นความกดอากาศเท่าบนแผนที่อากาศของ กรมอุตุนิยมวิทยาซึ่งมีหลายรูปแบบว่า เส้นความกดอากาศเท่าบนแผนที่อากาศผิวพื้นมีได้หลายลักษณะแตกต่างกันตามวัตถุประสงค์ ที่กำ หนด สำ หรับประเทศไทยมีการใช้เส้นความกดอากาศเท่าทั้งหมด 4 ลักษณะ ซึ่งมีความหมาย แตกต่างกันดังนี้ • เส้นสีน้ำ เงินแบบบาง ( ) เป็นเส้นความกดอากาศเท่าที่พบได้ทั่วไปบนแผนที่อากาศ ผิวพื้น • เส้นสีน้ำ เงินแบบหนา ( ) เป็นเส้นที่แสดงความกดอากาศ 1020 hPa หรือ 1040 hPa กำ หนดขึ้นเพื่อช่วยให้นักอุตุนิยมวิทยาระบุขอบเขตของอากาศที่มีอุณหภูมิต่ำ กว่าอากาศโดย รอบได้ชัดเจนขึ้น • เส้นประสีน้ำ เงิน ( ) เป็นเส้นความกดอากาศเท่าที่ปรากฏขึ้นในบางบริเวณเพื่อช่วย ในการแบ่งขอบเขตระหว่างมวลอากาศ • เส้นสีแดง ( ) มักปรากฏขึ้นในแผนที่อากาศช่วงที่เป็นฤดูหนาวของประเทศไทย โดยเป็นเส้นที่แสดงความกดอากาศ 1012 hPa 11. ครูและนักเรียนร่วมกันอภิปรายเพิ่มเติมเกี่ยวกับสภาพลมฟ้าอากาศในฤดูกาลต่าง ๆ โดยใช้ คำ ถามดังต่อไปนี้ รูป 10.3 ในฤดูร้อน พบสัญลักษณ์แสดงสภาพลมฟ้าอากาศบริเวณกว้างใดบ้างบริเวณ ประเทศไทย แนวคำ ตอบ สัญลักษณ์หย่อมความกดอากาศต่ำ สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี
คู่มือครู วิทยาศาสตร์โลก และอวกาศ บทที่ 10 | ข้อมูลสารสนเทศทางอุตุนิยมวิทยากับการใช้ประโยชน์ 345 รูป 10.3 ในฤดูร้อน เส้นความกดอากาศเท่าที่อยู่ระหว่างบริเวณความกดอากาศสูงเหนือประเทศ จีนและหย่อมความกดอากาศต่ำ เหนือประเทศไทย มีลักษณะเป็นอย่างไร แนวคำ ตอบ มีลักษณะคล้ายลิ่มมาทางประเทศไทย ลักษณะดังกล่าวบ่งชี้ว่าอากาศมีการเคลื่อนที่อย่างไร แนวคำ ตอบ อากาศกำ ลังเคลื่อนที่จากบริเวณประเทศจีนมาทางประเทศไทย หากอากาศเย็นเคลื่อนที่มาถึงบริเวณที่มีอากาศร้อนปกคลุมอยู่ จะเกิดอะไรขึ้น แนวคำ ตอบ เกิดพายุฝนฟ้าคะนองและอาจมีลูกเห็บตก นักเรียนจะปฏิบัติตนอย่างไรให้ปลอดภัยจากสภาพพายุฝนฟ้าคะนอง แนวคำ ตอบ หลีกเลี่ยงการอยู่ในที่โล่งแจ้ง ใต้ต้นไม้ใหญ่ หรือป้ายโฆษณาขนาดใหญ่ที่ ไม่แข็งแรง ในฤดูฝน หากมีร่องความกดอากาศต่ำ พาดผ่านประเทศไทยจะมีโอกาสเกิดภัยพิบัติใดได้ มากขึ้น เพราะเหตุใดจึงเป็นเช่นนั้น แนวคำ ตอบ มีโอกาสเกิดน้ำ ท่วมและแผ่นดินถล่มเนื่องจากได้รับปริมาณน้ำ ฝนมากขึ้น ในฤดูหนาว (รูป 10.4) เส้นความกดอากาศเท่าที่อยู่รอบบริเวณความกดอากาศสูง มีลักษณะ เป็นอย่างไร แนวคำ ตอบ มีลักษณะเป็นแนวแผ่จากประเทศจีนลงมาปกคลุมประเทศไทยและประเทศ ใกล้เคียง ลักษณะดังกล่าวบ่งชี้ว่าอากาศมีการเคลื่อนที่อย่างไร แนวคำ ตอบ อากาศกำ ลังกำ ลังเคลื่อนที่ลงมายังประเทศไทยและประเทศใกล้เคียง จากลักษณะการเคลื่อนที่ของอากาศ นักเรียนควรเตรียมพร้อมกับสภาพลมฟ้าอากาศ อย่างไรบ้าง แนวคำ ตอบ เตรียมพร้อมกับอากาศหนาวและระมัดระวังอันตรายจากปริมาณฝนที่เพิ่ม มากขึ้น สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี
346 บทที่ 10 | ข้อมูลสารสนเทศทางอุตุนิยมวิทยากับการใช้ประโยชน์ คู่มือครู วิทยาศาสตร์โลก และอวกาศ 12. ให้นักเรียนตรวจสอบความเข้าใจเกี่ยวกับการระบุฤดูของประเทศไทยโดยสังเกตจากสัญลักษณ์ แสดงสภาพลมฟ้าอากาศบริเวณกว้างบนแผนที่อากาศผิวพื้น โดยใช้คำ ถามในหนังสือเรียนหน้า 254 ดังนี้ ในช่วงฤดูร้อน ฤดูฝน และฤดูหนาว ของประเทศไทย จะปรากฏสัญลักษณ์แสดงสภาพลมฟ้า อากาศบริเวณกว้างที่แตกต่างกันอย่างไรบ้าง แนวคำ ตอบ ในช่วงฤดูร้อนจะพบสัญลักษณ์หย่อมความกดอากาศปกคลุมบริเวณประเทศไทย ในช่วงฤดูฝนจะพบสัญลักษณ์ร่องความกดอากาศต่ำ พาดผ่านบบริเวณประเทศไทย และในช่วง ฤดูหนาวจะพบเส้นความกดอากาศเท่าเป็นแนวแผ่จากประเทศจีนลงมาปกคลุมประเทศไทย 13. ครูและนักเรียนร่วมกันอภิปรายรายละเอียดเพิ่มเติมเกี่ยวกับพายุหมุนเขตร้อนและ แนวปะทะอากาศ โดยใช้คำ ถามดังต่อไปนี้ พายุหมุนเขตร้อนที่ปรากฏในรูป 10.5 มีความรุนแรงอยู่ในระดับใด แนวคำ ตอบ พายุไต้ฝุ่น พายุดังกล่าวเคลื่อนที่ไปทางทิศใด แนวคำ ตอบ ทางทิศตะวันตกเฉียงเหนือค่อนมาทางตะวันตกเล็กน้อย (WNW) หมายเหตุ ในแผนที่อากาศผิวพื้นรายงานทิศทางการเคลื่อนที่ของพายุเป็น 16 ทิศ ดังรูป ด้านล่าง N S E NNE NE ENE ESE SE SSE W NW NNW WNW SW SSW WSW สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี
คู่มือครู วิทยาศาสตร์โลก และอวกาศ บทที่ 10 | ข้อมูลสารสนเทศทางอุตุนิยมวิทยากับการใช้ประโยชน์ 347 บริเวณใดบ้างได้รับผลกระทบจากพายุโดยตรง และส่งผลกระทบอย่างไร แนวคำ ตอบ เกาะไหหลำ และชายฝั่งประเทศเวียดนาม ทำ ให้เกิดภัยพิบัติ เช่น คลื่มลมแรง การกัดเซาะชายฝั่ง น้ำ ท่วม ดินถล่ม บริเวณใดของประเทศไทยที่ได้รับผลกระทบจากพายุดังกล่าว และส่งผลกระทบอย่างไร แนวคำ ตอบ บริเวณภาคเหนือและภาคตะวันออกเฉียงเหนือของประเทศไทยได้รับผลกระทบ มากที่สุด โดยทำ ให้เกิดฝนตกเป็นบริเวณกว้างซึ่งทำ ให้มีโอกาสเกิดอุทกภัยและแผ่นดินถล่ม มากขึ้น ส่วนอ่าวไทยและทะเลอันดามันอาจมีคลื่นลมแรง ครูอธิบายเพิ่มเกี่ยวการสังเกตทิศทางการเคลื่อนที่ของแนวปะทะอากาศ โดยแนวปะทะอากาศจะ เคลื่อนที่ไปทางด้านที่มีสัญลักษณ์สามเหลี่ยมหรือครึ่งวงกลมปรากฏอยู่ดังรูป ทางด้านที่มีสัญลักษณ์สามเหลี่ยมหรือครึ่งวงกลมปรากฏอยู่ ดังรูป จากรูป 10.6 แนวปะทะอากาศเย็นและแนวปะทะอากาศอุ่นกำ ลังเคลื่อนที่ไปทางทิศใด แนวคำ ตอบ แนวปะทะอากาศเย็นกำ ลังเคลื่อนที่ไปทางทิศตะวันออกเฉียงใต้ และแนวปะทะ อากาศอุ่นกำ ลังเคลื่อนที่ไปทิศเหนือ ตอนใต้ของประเทศญี่ปุ่นและทางตอนเหนือของประเทศญี่ปุ่นจะมีสภาพลมฟ้าอากาศเป็น อย่างไร แนวคำ ตอบ ทางตอนใต้ของประเทศญี่ปุ่นเกิดลมพัดแรง พายุฝนฟ้าคะนอง และอาจมี หิมะตก หลังจากนั้นอุณหภูมิอากาศจะลดลง ทางตอนเหนือของประเทศญี่ปุ่นจะมีลมแรง เกิดฝนตกพรำ ๆ และอาจมีหยาดน้ำ ฟ้าชนิดอื่น ๆ ตกเป็นบริเวณกว้างและเป็นระยะเวลานาน หลังจากนั้นอุณหภูมิจะสูงขึ้น สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี
348 บทที่ 10 | ข้อมูลสารสนเทศทางอุตุนิยมวิทยากับการใช้ประโยชน์ คู่มือครู วิทยาศาสตร์โลก และอวกาศ 14. ครูให้นักเรียนตอบคำ ถามตามความคิดของตนเองว่า “นอกจากแผนที่อากาศผิวพื้นแล้ว สารสนเทศทางอุตุนิยมวิทยามีอะไรอีกบ้าง และสารสนเทศเหล่านั้นนำ มาใช้ประโยชน์อย่างไร” เพื่อนำ เข้าสู่หัวข้อ 10.1.2 ข้อมูลสารสนเทศทางอุตุนิยมวิทยาอื่น ๆ 15. ครูให้นักเรียนดูวิดิทัศน์เกี่ยวกับข่าวพยากรณ์อากาศที่มีการนำ เสนอภาพถ่ายดาวเทียมหรือ เรดาร์ร่วมด้วย แล้วให้นักเรียนอภิปราย โดยใช้คำ ถามดังตัวต่อไปนี้ ข่าวพยากรณ์อากาศนำ เสนอข้อมูลลมฟ้าอากาศ โดยใช้สารสนเทศทางอุตุนิยมวิทยาใดบ้าง แนวคำ ตอบ เช่น ภาพถ่ายดาวเทียม เรดาร์ 16. ครูอธิบายเกี่ยวกับภาพถ่ายดาวเทียมที่จะศึกษาในลำ ดับต่อไป ดังนี้ “ภาพถ่ายดาวเทียมอุตุนิยมวิทยา เป็นภาพที่ได้จากการตรวจวัดคลื่นแม่เหล็กไฟฟ้าโดยดาวเทียม อุตุนิยมวิทยาและนำ ข้อมูลจากการตรวจวัดมาประมวลผลเป็นภาพ สำ หรับภาพถ่ายดาวเทียม ที่ศึกษาในบทเรียนนี้ คือ ภาพถ่ายดาวเทียมช่วงคลื่นอินฟราเรด และภาพถ่ายดาวเทียม ช่วงคลื่นที่มองเห็น” 17. ครูให้นักเรียนศึกษาหลักการตรวจวัดและการแปลความหมายภาพถ่ายดาวเทียมในช่วงคลื่น อินฟราเรดและช่วงคลื่นที่มองเห็น จากหนังสือเรียนหน้า 257 - 260 จากนั้นร่วมกันอภิปราย โดยใช้คำ ถามต่อไปนี้ คำ ถามอภิปรายภาพถ่ายดาวเทียมในช่วงคลื่นอินฟราเรด ภาพถ่ายดาวเทียมอุตุนิยมวิทยาช่วงคลื่นอินฟราเรด มีหลักการตรวจวัดอย่างไร แนวคำ ตอบ ตรวจวัดปริมาณของรังสีอินฟราเรดที่แผ่ออกมาจากวัตถุ การตรวจวัดรังสีอินฟราเรดสามารถทำ ได้ในช่วงเวลาใด แนวคำ ตอบ ได้ทุกช่วงเวลา ภาพถ่ายดาวเทียมอุตุนิยมวิทยาช่วงคลื่นอินฟราเรดมีเฉดสีแตกต่างกันตามสิ่งใด และแปลผล แตกต่างกัน อย่างไร แนวคำ ตอบ แตกต่างกันตามอุณหภูมิของพื้นผิววัตถุ โดยถ้าภาพมีเฉดสีขาวถึงเทาอ่อนแสดงว่า วัตถุนั้นมีอุณหภูมิต่ำ ถ้าภาพมีเฉดสีเทาเข้มถึงดำ แสดงว่าวัตถุนั้นมีอุณหภูมิสูง สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี
คู่มือครู วิทยาศาสตร์โลก และอวกาศ บทที่ 10 | ข้อมูลสารสนเทศทางอุตุนิยมวิทยากับการใช้ประโยชน์ 349 ภาพถ่ายดาวเทียมอุตุนิยมวิทยาช่วงคลื่นอินฟราเรดที่ยังไม่ได้ปรับสีมีข้อจำ กัดอย่างไร แนวคำตอบ ถ้าวัตถุมีอุณหภูมิใกล้เคียงกันมาก สีของภาพจากการตรวจวัดจะมีความ แตกต่างกันน้อย ทำ ให้แปลความหมายของภาพได้ยาก เพราะเหตุใด ภาพถ่ายดาวเทียมช่วงคลื่นอินฟราเรดที่ปรับสีของภาพจึงช่วยแก้ไขข้อจำ กัดของ ภาพถ่ายดาวเทียมช่วงคลื่นอินฟราเรดได้ แนวคำ ตอบ เพราะมีการปรับสีของภาพในแต่ละช่วงอุณหภูมิให้มีความละเอียดมากขึ้น จึงแสดงความแตกต่างของอุณหภูมิเมฆได้ชัดเจนขึ้น คำ ถามอภิปรายภาพถ่ายดาวเทียมในช่วงคลื่นที่มองเห็น ภาพถ่ายดาวเทียมอุตุนิยมวิทยาช่วงคลื่นที่มองเห็น มีหลักการตรวจวัดอย่างไร แนวคำ ตอบ ตรวจวัดการสะท้อนรังสีของวัตถุ การตรวจวัดการสะท้อนรังสีของวัตถุสามารถทำ ได้ในช่วงเวลาใด แนวคำ ตอบ สามารถตรวจวัดได้ในช่วงที่มีแสง ภาพถ่ายดาวเทียมอุตุนิยมวิทยาช่วงคลื่นที่มองเห็นมีเฉดสีแตกต่างกันตามสิ่งใด แนวคำ ตอบ เฉดสีแตกต่างกันตามอัตราส่วนรังสีสะท้อนของวัตถุ เฉดสีขาว เทาอ่อน เทาเข้ม และดำ ในภาพถ่ายดาวเทียมอุตุนิยมวิทยาช่วงคลื่นที่มองเห็นมี ความสัมพันธ์กับอัตราส่วนรังสีสะท้อนอย่างไร และแปลความหมายได้อย่างไร แนวคำ ตอบ เฉดสีขาวจนถึงเทาอ่อน เป็นบริเวณที่มีอัตราส่วนรังสีสะท้อนมาก ซึ่งหมายถึง บริเวณที่มีเมฆมีความหนามาก และเฉดสีเทาเข้มถึงสีค่อนข้างดำ เป็นบริเวณที่มีอัตราส่วนรังสี สะท้อนน้อย ซึ่งหมายถึงบริเวณที่มีเมฆมีความหนาน้อย การระบุเมฆก้อนและเมฆแผ่นจากภาพถ่ายดาวเทียมอุตุนิยมวิทยาช่วงคลื่นที่มองเห็นสามารถ ทำ ได้อย่างไร แนวคำ ตอบ สังเกตรูปทรงและลักษณะพื้นผิวของเมฆ โดยหากสังเกตเห็นรูปทรงของเมฆมี ลักษณะเป็นก้อนและมีพื้นผิวไม่เรียบแสดงว่าเป็นเมฆก้อน และหากสังเกตเห็นรูปทรงทรงของ เมฆไม่ชัดเจนและมีพื้นผิวเรียบแสดงว่าเป็นเมฆแผ่น สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี
350 บทที่ 10 | ข้อมูลสารสนเทศทางอุตุนิยมวิทยากับการใช้ประโยชน์ คู่มือครู วิทยาศาสตร์โลก และอวกาศ 18. ครูตรวจสอบความเข้าใจนักเรียนเกี่ยวกับความรู้เรื่องภาพถ่ายดาวเทียมอุตุนิยมวิทยาช่วงคลื่น ต่าง ๆ โดยใช้คำ ถามในหนังสือเรียนหน้า 260 ดังนี้ ถ้าภาพถ่ายดาวเทียมอุตุนิยมวิทยาช่วงคลื่นอินฟราเรด พบบริเวณที่เป็นสีขาวสว่างเช่นเดียวกับ ภาพถ่ายดาวเทียมอุตุนิยมวิทยาช่วงคลื่นที่มองเห็น เมฆบริเวณนั้นน่าจะเป็นเมฆใด เพราะเหตุใด และส่งผลต่อลมฟ้าอากาศอย่างไร แนวคำ ตอบ เมฆฝนฟ้าคะนอง เพราะภาพถ่ายดาวเทียมช่วงคลื่นที่มองเห็นที่ปรากฏเป็น สีขาวสว่างแสดงว่าเป็นเมฆที่มีความหนามาก ส่วนภาพถ่ายดาวเทียมอุตุนิยมวิทยาช่วงคลื่น อินฟราเรดปรากฏสีขาวสว่าง แสดงว่าเป็นเมฆที่มียอดเมฆสูง เมฆดังกล่างส่งผลให้เกิดฝน ตกหนัก ลมพัดแรง อาจเกิดฟ้าแลบ ฟ้าร้อง และฟ้าผ่า 19. ให้นักเรียนร่วมกันสรุปความรู้เกี่ยวกับภาพถ่ายดาวเทียมอุตุนิยมวิทยา โดยใช้คำ ถามดังตัวอย่าง ต่อไปนี้ ดาวเทียมอุตุนิยมวิทยาช่วงคลื่นอินฟราเรดและดาวเทียมอุตุนิยมวิทยาช่วงคลื่นที่มองเห็นมี หลักการตรวจวัดแตกต่างกันอย่างไร แนวคำ ตอบ ดาวเทียมอุตุนิยมวิทยาช่วงคลื่นอินฟราเรด ตรวจวัดปริมาณของรังสีอินฟราเรดที่ แผ่ออกมาจากวัตถุ ดาวเทียมอุตุนิยมวิทยาช่วงคลื่นที่มองเห็น ตรวจวัดการสะท้อนรังสีของวัตถุ ภาพถ่ายดาวเทียมอุตุนิยมวิทยาให้ข้อมูลใดบ้าง แนวคำ ตอบ ตำ แหน่งที่พบเมฆ ชนิดและปริมาณของเมฆที่ปกคลุมท้องฟ้า 20. ให้นักเรียนร่วมกันอภิปรายตามความคิดของตนเองว่า “หากต้องการคาดการณ์ความแรงฝน ทิศทาง การเคลื่อนตัวของกลุ่มฝน และปริมาณน้ำ ฝน นักเรียนควรจะศึกษาจากสารสนเทศทางอุตุนิยมวิทยาใด” จากนั้นให้นักเรียนปฏิบัติกิจกรรม 10.2 เพื่อศึกษาการแปลความหมายข้อมูลเรดาร์ตรวจอากาศ สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี
คู่มือครู วิทยาศาสตร์โลก และอวกาศ บทที่ 10 | ข้อมูลสารสนเทศทางอุตุนิยมวิทยากับการใช้ประโยชน์ 351 จุดประสงค์กิจกรรม 1. ระบุบริเวณที่พบกลุ่มฝน ความแรงของกลุ่มฝนจากข้อมูลเรดาร์ตรวจอากาศ 2. วิเคราะห์ทิศทางการเคลื่อนที่ของกลุ่มฝนจากข้อมูลเรดาร์ตรวจอากาศ ณ เวลาต่อเนื่องกัน เวลา 1 ชั่วโมง วัสดุ-อุปกรณ์ 1. เอกสารความรู้ เรื่อง การแปลความหมายข้อมูลเรดาร์ตรวจอากาศ 2. ข้อมูลเรดาร์ตรวจอากาศ 3. ข้อมูลเรดาร์ตรวจอากาศแบบต่อเนื่อง หมายเหตุ ข้อมูล 1, 2 และ 3 ดาวน์โหลดได้จาก QR Code แหล่งเรียนรู้ เว็บไซต์กรมอุตุนิยมวิทยา > เรดาร์ตรวจอากาศ (http://weather.tmd.go.th/) การเตรียมตัวล่วงหน้า 1. ครูเตรียมทำ สำเนาเอกสารที่ระบุไว้ในรายการวัสดุ-อุปกรณ์ และถ้ารูปไม่ชัดเจนสามารถ ดาวน์โหลดเฉพาะรูปมาใช้ในกิจกรรมได้จาก QR code ของบทในคู่มือครู 2. เตรียมคอมพิวเตอร์สำ หรับให้นักเรียนสืบค้นข้อมูลเรดาร์ตรวจอากาศของท้องถิ่นตนเอง ณ เวลาปัจจุบัน จากเว็บไซต์กรมอุตุนิยมวิทยา 3. ศึกษาเอกสารความรู้เกี่ยวกับการสืบค้นข้อมูลเรดาร์ โดยดาวน์โหลดได้จาก QR code ของบทในคู่มือครู กิจกรรม 10.2 แปลความหมายข้อมูลเรดาร์ตรวจอากาศ สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี
352 บทที่ 10 | ข้อมูลสารสนเทศทางอุตุนิยมวิทยากับการใช้ประโยชน์ คู่มือครู วิทยาศาสตร์โลก และอวกาศ การเตรียมตัวล่วงหน้า 1. ครูเตรียมทำ สำ เนาเอกสารที่ระบุไว้ในรายการวัสดุ-อุปกรณ์ และถ้ารูปไม่ชัดเจนสามารถ ดาวน์โหลดเฉพาะรูปมาใช้ในกิจกรรมได้จาก QR code ของบทในคู่มือครู 2. เตรียมคอมพิวเตอร์สำ หรับให้นักเรียนสืบค้นข้อมูลเรดาร์ตรวจอากาศของท้องถิ่นตนเอง ณ เวลาปัจจุบัน จากเว็บไซต์กรมอุตุนิยมวิทยา 3. ศึกษาเอกสารความรู้เกี่ยวกับการสืบค้นข้อมูลเรดาร์ โดยดาวน์โหลดได้จาก QR code ของ บทในคู่มือครู ข้อเสนอแนะสำ หรับครู ข้อมูลเรดาร์ตรวจอากาศที่กำ หนดให้มีทั้งหมด 3 ชุด โดยในข้อมูล 1 ชุดประกอบด้วยข้อมูล เรดาร์ตรวจอากาศจาก 2 สถานี ครูอาจแบ่งนักเรียนกลุ่ม ๆ จากนั้นให้นักเรียนสุ่มเลือกข้อมูล เรดาร์ตรวจอากาศกลุ่มละ 1 ชุด วิธีการทำ กิจกรรม 1. ศึกษาการแปลความหมายข้อมูลเรดาร์ตรวจอากาศจากเอกสารความรู้ที่กำ หนดให้ 2. ระบุข้อมูลเรดาร์ตรวจอากาศ ในประเด็นต่อไปนี้ และบันทึกผล - วันและเวลาที่ทำ การตรวจวัด - ชื่อสถานีเรดาร์ตรวจอากาศ - รัศมีการตรวจวัด - พื้นที่ที่ตรวจพบกลุ่มฝน - ความเข้มของสัญญาณคลื่นแม่เหล็กไฟฟ้า 3. แปลความหมายข้อมูลความเข้มของสัญญาณคลื่นแม่เหล็กไฟฟ้าในข้อ 2 และระบุความแรง ของกลุ่มฝนโดยประมาณของแต่ละภาคในประเทศไทย และบันทึกผล สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี
คู่มือครู วิทยาศาสตร์โลก และอวกาศ บทที่ 10 | ข้อมูลสารสนเทศทางอุตุนิยมวิทยากับการใช้ประโยชน์ 353 4. วิเคราะห์ข้อมูลเรดาร์ตรวจอากาศแบบต่อเนื่องตามที่กำ หนด และคาดการณ์แนวโน้มทิศทาง ของกลุ่มฝน และบันทึกผล 5. สืบค้นข้อมูลเรดาร์ตรวจอากาศของท้องถิ่นตนเอง ณ เวลาปัจจุบันจากเว็บไซต์กรม อุตุนิยมวิทยา วิเคราะห์หากลุ่มฝน และถ้าพบให้ระบุข้อมูลพื้นที่ที่ตรวจพบ ความแรงและ ทิศทางการเคลื่อนที่ของกลุ่มฝน 6. นำ เสนอและอภิปรายผลการทำ กิจกรรม ชื่อสถานีเรดาร์ตรวจอากาศและ รัศมีการตรวจวัดนี พื้นที่ที่ตรวจพบ กลุ่มฝน ความแรงของฝน (dBz) สถานีเรดาร์เชียงราย รัศมีการตรวจวัด 120 กิโลเมตร น่าน พะเยา ลำ ปาง ∼ 19-26.5 สถานีเรดาร์สมุทรสงคราม รัศมีการตรวจวัด 120 กิโลเมตร นครปฐม สมุทรสงคราม สมุทรสาคร ราชบุรี เพชรบุรี ∼ 26-41 สถานีเรดาร์สุวรรณภูมิ รัศมีการตรวจวัด 240 กิโลเมตร นครปฐม สมุทรสงคราม สมุทรสาคร ราชบุรี ชลบุรี ระยอง ปราจีนบุรี นครนายก ∼ 26-41 สถานีอุบลราชธานี รัศมีการตรวจวัด 240 กิโลเมตร สุรินทร์ บุรีรัมย์ อุบลราชธานี ศรีสะเกษ ∼ 26-41 สถานีสุราษฎร์ธานี รัศมีการตรวจวัด 120 กิโลเมตร ชุมพร ระนอง สุราษฎร์ธานี ∼ 26-41 ตัวอย่างผลการทำ กิจกรรม สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี
354 บทที่ 10 | ข้อมูลสารสนเทศทางอุตุนิยมวิทยากับการใช้ประโยชน์ คู่มือครู วิทยาศาสตร์โลก และอวกาศ ภาคของประเทศไทย พื้นที่ที่ตรวจพบ กลุ่มฝน ความแรงของฝน (dBz) ภาคเหนือ น่าน พะเยา ลำ ปาง ฝนกำ ลังอ่อน หรือ มีฝนโปรยและฝนตกเล็กน้อย ภาคกลาง นครปฐม สมุทรสงคราม สมุทรสาคร นครนายก ฝนกำ ลังอ่อนถึงฝนกำ ลังปานกลางหรือ มีฝนตกเล็กน้อยถึงหนักปานกลาง ภาคตะวันตก ราชบุรี เพชรบุรี ฝนกำ ลังอ่อนถึงฝนกำ ลังปานกลางหรือ มีฝนตกเล็กน้อยถึงหนักปานกลาง ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ สุรินทร์ บุรีรัมย์ อุบลราชธานี ศรีสะเกษ ฝนกำ ลังอ่อนถึงฝนกำ ลังปานกลางหรือ มีฝนตกเล็กน้อยถึงหนักปานกลาง ภาคตะวันออก ปราจีนบุรี ชลบุรี ระยอง ฝนกำ ลังอ่อนถึงฝนกำ ลังปานกลางหรือ มีฝนตกเล็กน้อยถึงหนักปานกลาง ภาคใต้ตอนบน ชุมพร ระนอง สุราษฎร์ธานี ฝนกำ ลังอ่อนถึงฝนกำ ลังปานกลางหรือ มีฝนตกเล็กน้อยถึงหนักปานกลาง การแปลความหมายข้อมูลเรดาร์ตรวจอากาศ สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี
คู่มือครู วิทยาศาสตร์โลก และอวกาศ บทที่ 10 | ข้อมูลสารสนเทศทางอุตุนิยมวิทยากับการใช้ประโยชน์ 355 ทิศทางการเคลื่อนที่ของกลุ่มฝนจากข้อมูลเรดาร์ตรวจอากาศแบบต่อเนื่อง บริเวณ ทิศทางการเคลื่อนที่ของกลุ่มฝน จ.ปทุมธานี เคลื่อนที่ไปทางทิศตะวันตกเฉียงใต้ จ.ปราจีนบุรี เคลื่อนที่ไปทางทิศตะวันตกเฉียงใต้ อ่าวไทย เคลื่อนที่ไปทางทิศใต้ สรุปผลการทำ กิจกรรม ข้อมูลเรดาร์ตรวจอากาศให้ข้อมูลบริเวณที่พบกลุ่มฝน และความแรงของกลุ่มฝน รวมทั้ง ข้อมูลการติดตามและคาดการณ์แนวโน้มทิศทางการเคลื่อนที่ของกลุ่มฝน โดยแปลความหมาย จากสีที่สอดคล้องกับค่าความเข้มของคลื่นที่สะท้อนกลับซึ่งมีหน่วยเดซิเบล คำ ถามท้ายกิจกรรม 1. หากพบกลุ่มฝนสีส้ม (40 dBZ) ณ บริเวณหนึ่งเป็นเวลา 30 นาที นักเรียนคาดว่าจะมีปริมาณ น้ำ ฝนเท่าใด แนวคำตอบ พบกลุ่มฝนที่มีความเข้มของคลื่นที่สะท้อนกลับ 40 dBZ แปลความหมายได้ว่า มีปริมาณน้ำ ฝน ประมาณ 12 มม.ชม/. ดังนั้นถ้าฝนตกเป็นเวลา 30 นาที แสดงว่าบริเวณ ดังกล่าวมีปริมาณน้ำ ฝนประมาณ 6 มิลลิเมตร 2. นักเรียนมีแนวทางในการคาดการณ์แนวโน้มทิศทางการเคลื่อนที่ของกลุ่มฝนจากข้อมูลเรดาร์ ตรวจอากาศได้อย่างไร แนวคำตอบ พิจารณาข้อมูลเรดาร์ตรวจอากาศแบบต่อเนื่องว่ากลุ่มฝนมีแนวโน้มทิศทาง การเคลื่อนที่อย่างไร 3. ถ้าหากต้องการศึกษากลุ่มฝนและเส้นทางการเคลื่อนที่ของกลุ่มฝนในบริเวณที่กว้างกว่ารัศมี การตรวจวัดของเรดาร์ที่กำ หนด จะมีวิธีการอย่างไร แนวคำ ตอบ เลือกช่วงรัศมีการตรวจวัดที่กว้างขึ้นเป็น 240 กิโลเมตร หรือเลือกดูข้อมูลเรดาร์ จากสถานีใกล้เคียง สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี
356 บทที่ 10 | ข้อมูลสารสนเทศทางอุตุนิยมวิทยากับการใช้ประโยชน์ คู่มือครู วิทยาศาสตร์โลก และอวกาศ 21. ให้นักเรียนแต่ละกลุ่มนำ เสนอ และร่วมกันอภิปรายผลการทำ กิจกรรม พร้อมตอบคำ ถามท้าย กิจกรรม โดยมีแนวทางการอภิปรายและตอบคำ ถามดังแสดงด้านบน 22. ให้นักเรียนร่วมกันสรุปความรู้เกี่ยวกับข้อมูลเรดาร์ตรวจอากาศ โดยใช้คำ ถามดังตัวอย่าง ต่อไปนี้ เรดาร์ตรวจอากาศมีหลักการตรวจวัดอย่างไร แนวคำ ตอบ ส่งคลื่นออกไปโดยรอบ เมื่อคลื่นกระทบกับหยาดน้ำ ฟ้า เช่น กลุ่มฝน หิมะ ลูกเห็บ คลื่นบางส่วนจะสะท้อนกลับมาสู่ตัวรับสัญญาณ การแปลผลข้อมูลเรดาร์ตรวจอากาศทำ ได้อย่างไร แนวคำ ตอบ แปลผลจากสีที่แตกต่างกัน โดยสีจะสอดคล้องกับค่าความเข้มของคลื่นที่สะท้อน กลับซึ่งมีหน่วยเดซิเบล และความเข้มของคลื่นที่ตรวจวัดได้จะแปรผันตามความแรงและชนิด ของหยาดน้ำ ฟ้าที่กำ หนด ข้อมูลเรดาร์ตรวจอากาศให้ข้อมูลใดบ้าง แนวคำ ตอบ บริเวณที่พบกลุ่มฝน และความแรงของกลุ่มฝน ทิศทางการเคลื่อนตัวของกลุ่มฝน 23. ให้นักเรียนร่วมกันอภิปรายตามความคิดของตนเองว่า “สารสนเทศทางอุตุนิยมวิทยาทั้งแผนที่ อากาศผิวพื้น ภาพถ่ายดาวเทียม และเรดาร์ตรวจอากาศ สามารถนำ ใช้ประโยชน์ในการวางแผนการ ประกอบอาชีพและการดำ รงชีวิตได้หรือไม่ อย่างไร” แนวทางการวัดและประเมินผล KPA แนวทางการวัดและประเมินผล K: 1. การแปลความหมายสัญลักษณ์แสดงสภาพ ลมฟ้าอากาศบริเวณกว้างบนแผนที่อากาศ ผิวพื้น 2. การแปลความหมายข้อมูลภาพถ่ายดาวเทียม และเรดาร์ตรวจอากาศี 1. การตอบคำ ถามตรวจสอบความเข้าใจ 2. การตอบคำ ถาม และการนำ เสนอผลกา อภิปราย 3. แบบฝึกหัด สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี
คู่มือครู วิทยาศาสตร์โลก และอวกาศ บทที่ 10 | ข้อมูลสารสนเทศทางอุตุนิยมวิทยากับการใช้ประโยชน์ 357 KPA แนวทางการวัดและประเมินผล P: 1. การตีความหมายข้อมูลและลงข้อสรุป 2. ความร่วมมือ การทำ งานเป็นทีมและภาวะ ผู้นำ 1. การแปลความหมายสัญลักษณ์แสดง สภาพลมฟ้าอากาศบริเวณกว้างบน แผนที่อากาศผิวพื้น ภาพถ่ายดาวเทียม และเรดาร์ตรวจอากาศ 2. มีส่วนร่วมในการคิด ออกความเห็น และตัดสินใจร่วมกับผู้อื่น รวมทั้งมีการ แบ่งหน้าที่และความรับผิดชอบในการ ทำ งานกลุ่ม A: การยอมรับความเห็นต่าง การรับฟังความเห็นของผู้อื่นในการร่วม อภิปราย ความรู้เพิ่มเติมสำ หรับครู อากาศที่อยู่ในบริเวณความกดอากาศสูงเหนือมหาสมุทรแปซิฟิกบริเวณประเทศญี่ปุ่น เป็นอากาศที่มีความชื้นต่ำ เนื่องจากบริเวณความกดอากาศสูงดังกล่าวมีแหล่งกำ เนิดมาจาก แถบละติจูดสูงทำ ให้มีอุณหภูมิต่ำ เมื่อเคลื่อนตัวมาปกคลุมอยู่เหนือมหาสมุทรจึงทำ ให้น้ำ ระเหย เข้าสู่อากาศได้น้อยจึงมีความชื้นต่ำ สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี
358 บทที่ 10 | ข้อมูลสารสนเทศทางอุตุนิยมวิทยากับการใช้ประโยชน์ คู่มือครู วิทยาศาสตร์โลก และอวกาศ 10.2 การใช้ประโยชน์จากข้อมูลสารสนเทศทางอุตุนิยมวิทยา จุดประสงค์การเรียนรู้ นำ ข้อมูลสารสนเทศทางอุตุนิยมวิทยาต่าง ๆ และพยากรณ์อากาศมาวางแผนการดำ เนินชีวิตและ ประกอบอาชีพให้สอดคล้องกับสภาพลมฟ้าอากาศ สื่อและแหล่งการเรียนรู้ 1. หนังสือเรียนรายวิชาพื้นฐานวิทยาศาสตร์ วิทยาศาสตรโลกและอวกาศ ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 6 2. กรมอุตุนิยมวิทยา http://www.tmd.go.th แนวการจัดการเรียนรู้ 1. ครูนำ เข้าสู่บทเรียน โดยให้นักเรียนร่วมกันอภิปรายเกี่ยวกับการใช้ข้อมูลสารสนเทศทาง อุตุนิยมวิทยากับการดำ รงชีวิตหรือการประกอบอาชีพ โดยใช้คำ ถามดังตัวต่อไปนี้ จากข้อมูลสารสนเทศทางอุตุนิมวิทยาสามารนำ มาใช้ประโยชน์ในเรื่องใดบ้าง แนวคำ ตอบ การเกษตร การประมง การเดินทาง 2. ครูให้นักเรียนร่วมกันอภิปรายตามความคิดของตนเองว่า “ข้อมูลองค์ประกอบลมฟ้าอากาศมี ประโยชน์ต่อการประกอบอาชีพต่าง ๆ หรือไม่ อย่างไร” จากนั้นให้นักเรียนปฏิบัติกิจกรรม 10.3 สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี
คู่มือครู วิทยาศาสตร์โลก และอวกาศ บทที่ 10 | ข้อมูลสารสนเทศทางอุตุนิยมวิทยากับการใช้ประโยชน์ 359 จุดประสงค์กิจกรรม วิเคราะห์ข้อมูลสารสนเทศอุตุนิยมวิทยาและพยากรณ์อากาศ และนำ มาวางแผนใน การประกอบอาชีพต่าง ๆ เวลา 1 ชั่วโมง วัสดุ-อุปกรณ์ 1. เอกสารข้อมูลสารสนเทศทางอุตุนิยมวิทยาประกอบสถานการณ์ที่ 1 2. เอกสารข้อมูลสารสนเทศทางอุตุนิยมวิทยาประกอบสถานการณ์ที่ 2 3. เอกสารข้อมูลโปรแกรมการท่องเที่ยวประกอบสถานการณ์ที่ 2 หมายเหตุ เอกสารข้อมูล 1 2 และ 3 ดาวน์โหลดได้จาก QR Code วิธีการทำ กิจกรรม 1. นักเรียนแต่ละกลุ่มเลือกสถานการณ์ที่กำ หนดให้ 1 สถานการณ์ 2. ศึกษาและวิเคราะห์ข้อมูลที่จำ เป็นในการวางแผนประกอบอาชีพจากสถานการณ์ที่เลือก 3. วิเคราะห์ข้อมูลสารสนเทศทางอุตุนิยมวิทยาจากเอกสารที่กำ หนดให้และสอดคล้องกับ สถานการณ์ที่เลือก 4. วางแผนการประกอบอาชีพให้สอดคล้องกับเงื่อนไขของสถานการณ์ที่เลือก 5. นำ เสนอผลการทำ กิจกรรมและอภิปรายร่วมกัน สถานการณ์ที่ 1 เกษตรกรท่านหนึ่งในภาคตะวันออกเฉียงเหนือต้องการที่จะปลูกข้าวโพดหวาน ในช่วงเดือนกันยายน - พฤศจิกายน พ.ศ. 2561 จึงได้ศึกษาข้อมูลเกี่ยวกับการเพาะปลูก ดังรายละเอียดต่อไปนี้ กิจกรรม 10.3 การใช้ประโยชน์จากข้อมูลสารสนเทศทางอุตุนิยมวิทยา สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี
360 บทที่ 10 | ข้อมูลสารสนเทศทางอุตุนิยมวิทยากับการใช้ประโยชน์ คู่มือครู วิทยาศาสตร์โลก และอวกาศ ระยะการเจริญเติบโต จำ นวนวันหลังปลูก (วัน) หยอดเมล็ด - เริ่มงอก 3 - 5 สร้างช่อ 25 - 40 ออกดอกและผสมเกสร 53 -58 สร้างเมล็ด 60 - 75 เก็บเกี่ยว 70 - 75 การปลูกข้าวโพดหวานสามารถปลูกได้ตลอดทั้งปีหากมีการจัดการน้ำ อย่างเพียงพอ โดยเมื่อหยอดเมล็ดควรให้น้ำ ทันทีหรือเลือกปลูกหลังวันฝนตก และในช่วงระยะการเจริญ เติบโตควรระวังอย่าให้เกิดการขาดน้ำ ในช่วงออกดอก ผสมเกสร และสร้างเมล็ด รวมทั้ง การใส่ปุ๋ยซึ่งควรใส่ในช่วง 20 – 25 วันหลังเพาะปลูก หากข้าวโพดหวานขาดน้ำ ในช่วง เวลาข้างต้นจะทำ ให้การเจริญเติบโตชะงักได้ ส่วนอุณหภูมิจะมีผลต่อการสร้างเมล็ด โดย การสร้างเมล็ดจะไม่ดีเท่าที่ควรถ้าอุณหภูมิสูงกว่า 35 องศาเซลเซียส ปัญหาของสถานการณ์ที่ 1 1. เกษตรกรควรเริ่มหยอดเมล็ดในวันใดได้บ้าง เพราะเหตุใด 2. ระหว่างการเพาะปลูกนั้นเกษตรกรควรจะมีการจัดการน้ำ หรือไม่อย่างไร เพราะเหตุใด 3. เกษตรกรควรเก็บเกี่ยวข้าวโพดหวานในช่วงใด เพราะเหตุใด ข้าวโพดหวานเป็นพืชที่ชอบแสงแดด อุณหภูมิที่เหมาะสมในการเจริญเติบโตอยู่ใน ช่วงระหว่าง 24 - 35 องศาเซลเซียส ดินที่ใช้ปลูกเป็นดินร่วนปนทรายที่มีการระบายน้ำ และถ่ายเทอากาศได้ดี โดยข้าวโพดมีระยะการเจริญเติบโตดังนี้ สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี
คู่มือครู วิทยาศาสตร์โลก และอวกาศ บทที่ 10 | ข้อมูลสารสนเทศทางอุตุนิยมวิทยากับการใช้ประโยชน์ 361 เงื่อนไขของสถานการณ์ที่ 2 นักเรียนจะเลือกท่องเที่ยวในวันใด โปรแกรมใด เพราะเหตุใด ตัวอย่างผลการทำ กิจกรรม ช่วงการเพาะปลูกที่ ขาดน้ำ ไม่ได้ จำ นวนวันหลัง ปลูก (วัน) ช่วงเวลาที่ ดำ เนินการ การวิเคราะห์สารสนเทศ อุตุนิยมวิทยา หยอดเมล็ด - 1 – 6 ก.ย. มีฝนฟ้าคะนองร้อยละ 40-60 ของพื้นที่ ออกดอกและ ผสมเกสร 50 – 60 29 ต.ค. – 3 พ.ย. เป็นช่วงที่เปลี่ยนจากฤดู ฝนเป็นฤดูหนาว บริเวณ ประเทศไทยตอนบนฝนและ อุณหภูมิจะลดลงและเริ่มมี อากาศเย็นตั้งแต่กลางเดือน เป็นต้นไป อุณหภูมิเฉลี่ย สูงสุด 31- 33 องศาเซลเซียส สร้างเมล็ด 60 – 75 5 – 20 พ.ย. ประเทศไทยตอนบนจะ มีฝนน้อยและอากาศเย็น ตลอดเดือน เก็บเกี่ยว 70 - 75 15 - 20 พ.ย. สถานการณ์ที่ 2 จากข้อมูลสถิติด้านการท่องเที่ยว กระทรวงการท่องเที่ยวและกีฬา ปี 2561 มีจำ นวน นักท่องเที่ยวทั้งชาวไทยและชาวต่างชาติเข้ามาท่องเที่ยวในจังหวัดภูเก็ต จำ นวนมากถึง 1,301,294 คน การท่องเที่ยวในจังหวัดภูเก็ตมีหลายรูปแบบ ไม่ว่าจะเป็นการท่องเที่ยว ทางทะเล วัฒนธรรม การแสดง ผจญภัย นักเรียนและครอบครัวไปเยี่ยมญาติที่จังหวัดภูเก็ต ในช่วงวันที่ 27-29 เมษายน 2561 และ มีเวลา 1 วัน ในการท่องเที่ยว จึงไปบริษัทท่องเที่ยวแห่งหนึ่งเพื่อเลือกโปรแกรมการท่องเที่ยว สำ หรับ 1 วัน ซึ่งมีอยู่จำ นวน 4 โปรแกรม ดังเอกสารข้อมูลโปรแกรมการท่องเที่ยวประกอบ สถานการณ์ที่ 2 สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี
362 บทที่ 10 | ข้อมูลสารสนเทศทางอุตุนิยมวิทยากับการใช้ประโยชน์ คู่มือครู วิทยาศาสตร์โลก และอวกาศ สถานการณ์ที่ 2 จากพยากรณ์อากาศระหว่างวันที่ 27 – 29 เมษายน ตลอดทั้งสามวันสภาพลมฟ้าอากาศ มีเมฆมาก ฝนฟ้าคะนอง ร้อยละ 60-70 ของพื้นที่ ในทะเลมีคลื่นสูงประมาณ 2 เมตร ดังนั้น โปรแกรมการท่องเที่ยวจึงควรเลือกโปรแกรมที่เที่ยวบนเกาะภูเก็ต ในวันที่ 27 หรือ 28 เมษายน โดยอาจเลือกโปรแกรมที่ 1 เที่ยวรอบเมืองภูเก็ต หรือ โปรแกรมที่ 2 เที่ยวภูเก็ต เดินชมสัตว์ น้ำ ส่วนการท่องเที่ยวทางทะเลยังไม่เหมาะสมในช่วงเวลาดังกล่าวเนื่องจากยังมีโอกาสเกิดฝน ฟ้าคะนอง และบริเวณที่มีฝนฟ้าคะนองจะมีคลื่นสูงประมาณ 2 เมตร สรุปผลการทำ กิจกรรม ข้อมูลสารสนเทศทางอุตุนิยมวิทยามีประโยชน์ต่อการนำ มาใช้ในการวางแผนประกอบ อาชีพ เช่น เกษตรกรรม การท่องเที่ยว โดยอาชีพเกษตรกร อาจนำ ข้อมูลปริมาณน้ำ ฝน อุณหภูมิ ความชื้นสัมพัทธ์ พยากรณ์อากาศในล่วงหน้าในปีนั้นในการคาดการณ์สถานการณ์น้ำ ส่วนกิจกรรมที่มีการท่องเที่ยวทางทะเล มีความจำ เป็นต้องใช้ข้อมูลสารสนเทศทางอุตุนิยมวิทยา เช่น ความสูงของคลื่น ปริมาณฝน ทิศทางลม ความเร็วลม ประกอบการตัดสินใจใน การเดินเรือ เพื่อความปลอดภัยต่อชีวิตและทรัพย์สิน คำ ถามท้ายกิจกรรม 1. จากสถานการณ์ที่ 1 ข้อมูลสารสนเทศทางอุตุนิยมวิทยาในเรื่องใดบ้าง ใช้ประกอบการ ตัดสินใจในการเพาะปลูก แนวคำ ตอบ อุณหภูมิ ปริมาณฝน สภาพลมฟ้าอากาศ ความเร็วลม 2. จากสถานการณ์ที่ 2 ข้อมูลสารสนเทศทางอุตุนิยมวิทยาในเรื่องใดบ้าง ใช้ประกอบการ ตัดสินใจในการเลือกโปรแกรมการท่องเที่ยว แนวคำ ตอบ ความสูงคลื่น ปริมาณฝน ทิศทางและความเร็วลม สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี
คู่มือครู วิทยาศาสตร์โลก และอวกาศ บทที่ 10 | ข้อมูลสารสนเทศทางอุตุนิยมวิทยากับการใช้ประโยชน์ 363 3. ให้นักเรียนแต่ละกลุ่มนำ เสนอผลการทำ กิจกรรม และร่วมกันอภิปราย พร้อมตอบ คำ ถามท้ายกิจกรรม โดยมีแนวทางการอภิปรายและตอบคำ ถามดังแสดงด้านบน 4. ครูให้นักเรียนสังเกตรูป 10.13 ในหนังสือเรียนหน้า 269 จากนั้นร่วมกันอภิปรายโดย อาจใช้ตัวอย่างคำ ถามดังนี้ จากรูป แสดงข้อมูลใด แนวคำ ตอบ เส้นทางเดินพายุไต้ฝุ่นเชบี ข้อมูลเส้นทางเดินพายุไต้ฝุ่นเชบีมีประโยชน์หรือไม่ อย่างไร แนวคำตอบ ทำ ให้ทราบพื้นที่ที่อาจได้รับผลกระทบ และสามารถเตรียมความพร้อม เพื่อลดการสูญเสียที่เกิดขึ้น 5. ครูให้ความรู้นักเรียนเกี่ยวกับผลกระทบจากพายุไต้ฝุ่นเชบีและการลดผลกระทบ ดังนี้ “พายุไต้ฝุ่นเชบีเคลื่อนที่เข้าสู่ทางชายฝั่งทางตอนใต้ของประเทศญี่ปุ่น ระหว่างวันที่ 4 - 5 กันยายน พ.ศ. 2561 พายุไต้ฝุ่นเชบีได้สร้างความเสียหายเป็นบริเวณกว้าง อาคาร บ้านเรือน สนามบินเสียหาย ต้องยกเลิกเที่ยวบินจำ นวนมากกว่า 700 เที่ยวบิน แต่จาก การติดตามข้อมูล สารสนเทศดังกล่าว ทำ ให้สำ นักอุตุนิยมวิทยาญี่ปุ่น (Japan Meteorological Agency) ได้ประกาศให้ประชาชนในพื้นที่ที่อาจได้รับผลกระทบกว่า 1 ล้านคน เตรียมความพร้อมและอพยพได้ทันจึงลดการสูญเสียชีวิตและความเสียหายใน ด้านต่าง ๆ ได้เป็นอย่างมาก” 6. ครูและนักเรียนร่วมกันอภิปรายว่า ยังมีหน่วยงาน องค์กร หรืออาชีพใดอีกบ้างที่ใช้ประโยชน์ จากข้อมูลสารสนเทศทางอุตุนิยมวิทยา แนวทางการอภิปราย หน่วยงานที่มีภารกิจในการบริหารจัดการน้ำ การทำ ฝนหลวง การคมนาคมขนส่งทั้งทางบก ทางน้ำ และอากาศ การปฏิบัติการนอกชายฝั่ง กิจกรรมกลางแจ้ง ต่าง ๆ สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี
364 บทที่ 10 | ข้อมูลสารสนเทศทางอุตุนิยมวิทยากับการใช้ประโยชน์ คู่มือครู วิทยาศาสตร์โลก และอวกาศ KPA แนวทางการวัดและประเมินผล K: วิเคราะห์ข้อมูลสารสนเทศทางอุตุนิยมวิทยา เพื่อใช้ประโยชน์ในชีวิตประจำ วันและการ ประกอบอาชีพ 1. การตอบคำ ถาม และการนำ เสนอผลการ อภิปราย 2. แบบฝึกหัด P: 1. การคิดอย่างมีวิจารณญาณ 2. ความร่วมมือ การทำ งานเป็นทีมและภาวะ ผู้นำ 1. การวิเคราะห์และใช้เหตุผลที่เหมาะ สมในการตัดสินใจตามกับสถานการณ์ ที่กำ หนด 2. มีส่วนร่วมในการวิเคราะห์ อภิปราย และ ลงข้อสรุปเกี่ยวกับการหมุนเวียนของ น้ำ ผิวหน้ามหาสมุทรและผลที่มีต่อภูมิ อากาศ ลมฟ้าอากาศ สิ่งมีชีวิต และสิ่ง แวดล้อม A: การยอมรับความเห็นต่าง การรับฟังความเห็นของผู้อื่นในการร่วม อภิปราย แนวทางการวัดและประเมินผล สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี
คู่มือครู วิทยาศาสตร์โลก และอวกาศ บทที่ 10 | ข้อมูลสารสนเทศทางอุตุนิยมวิทยากับการใช้ประโยชน์ 365 1 ใช้แผนที่อากาศผิวพื้นที่กำ หนดให้ประกอบการตอบคำ ถามข้อ 1.1 – 1.4 แบบฝึกหัดท้ายบท (ก) (ข) (ค) 1.1. รูป (ก) (ข) และ (ค) เป็นแผนที่อากาศผิวพื้นในฤดูใดบ้าง สังเกตจากอะไร แนวคำตอบ รูป (ก) เป็นแผนที่อากาศผิวพื้นในฤดูหนาว สังเกตจากบริเวณ ความกดอากาศสูงแผ่ลงมาปกคลุมประเทศไทย รูป (ข) เป็นแผนที่อากาศผิวพื้นในฤดูร้อน สังเกตจากหย่อมความกดอากาศต่ำ ปกคลุมประเทศไทย รูป (ค) เป็นแผนที่อากาศผิวพื้น ในฤดูฝน สังเกตจากร่องความกดอากาศต่ำ พาดผ่านบริเวณประเทศไทย สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี
366 บทที่ 10 | ข้อมูลสารสนเทศทางอุตุนิยมวิทยากับการใช้ประโยชน์ คู่มือครู วิทยาศาสตร์โลก และอวกาศ 1.2. แผนที่อากาศผิวพื้นในรูปใดบ่งชี้ว่าพื้นที่ภาคใต้ของประเทศไทยอาจประสบกับอุทกภัย และแผ่นดินถล่ม ทราบได้อย่างไร แนวคำตอบ รูป (ก) เนื่องจากความกดอากาศสูงที่แผ่ลงมาปกคลุมประเทศไทยทำ ให้อากาศ เคลื่อนที่ผ่านอ่าวไทย จึงเกิดฝนตกบริเวณภาคใต้ฝั่งตะวันออก นอกจากนี้ พายุหมุนเขต ร้อนมีทิศทางการเคลื่อนที่มาทางทิศตะวันตกซึ่งมีโอกาสเคลื่อนที่ไปยังบริเวณภาคใต้ของ ประเทศไทย 1.3. แผนที่อากาศผิวพื้นในรูปใดบ่งชี้ว่าบริเวณประเทศไทยจะเกิดฝนตกอย่างต่อเนื่องและมี ปริมาณฝนมากกว่าช่วงอื่นของปี ทราบได้อย่างไร แนวคำ ตอบ รูป (ค) เนื่องจากมีร่องความกดอากาศต่ำ พาดผ่านประเทศไทย 1.4. แผนที่อากาศผิวพื้นในรูปใดบ่งชี้ว่าจะเกิดพายุฝนฟ้าคะนองบริเวณประเทศไทย ทราบได้อย่างไร แนวคำตอบ รูป (ข) เนื่องจากอากาศเย็นจากบริเวณความกดอากาศต่ำ กำลังเคลื่อนที่มายัง บริเวณประเทศไทยซึ่งปกคลุมด้วยอากาศร้อน และ รูป (ค) เนื่องจากมีร่องความกดอากาศ ต่ำ พาดผ่านประเทศไทย 2 จากแผนที่อากาศผิวพื้นที่กำ หนดให้ บริเวณ ก และ ข บริเวณใดมีลมพัดแรงและบริเวณใดมี ลมพัดเบา เพราะเหตุใดจึงเป็นเช่นนั้น แนวคำตอบ บริเวณ (ก) มีลมพัดแรง เนื่องจากเส้นความกดอากาศเท่าอยู่ชิดกัน และบริเวณ (ข) มีลมพัดเบา เนื่องจากเส้นความกดอากาศเท่าอยู่ห่างกัน ก ข สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี
คู่มือครู วิทยาศาสตร์โลก และอวกาศ บทที่ 10 | ข้อมูลสารสนเทศทางอุตุนิยมวิทยากับการใช้ประโยชน์ 367 3. จากแผนที่อากาศผิวพื้นที่กำ หนดให้ นักเรียนควรวางแผนการเดินทางหรือเตรียมตัวไปยัง บริเวณ ก และ ข ของประเทศญี่ปุ่นอย่างไร เพราะเหตุใด แนวคำ ตอบ หากเดินทางไปยังบริเวณ ก ควรเตรียมอุปกรณ์กันหนาว เนื่องจากบริเวณดัง กล่าวปกคลุมด้วยบริเวณความกดอากาศสูงทำ ให้อากาศมีอุณหภูมิต่ำ และหากเดินทางไป ยังบริเวณ ข ควรเลื่อนกำ หนดการเดินทางเนื่องจากพายุไต้ฝุ่นกำ ลังเคลื่อนที่ไปยังบริเวณ ดังกล่าว ก ข สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี
368 บทที่ 10 | ข้อมูลสารสนเทศทางอุตุนิยมวิทยากับการใช้ประโยชน์ คู่มือครู วิทยาศาสตร์โลก และอวกาศ 4. จงเติมเครื่องหมาย ( ) และ ( ) ลงในช่องว่างเพื่อแสดงหลักการตรวจวัด ช่วงเวลาที่ตรวจ วัด และการแปลความหมายที่สัมพันธ์กับประเภทของภาพถ่ายดาวเทียมที่กำหนด ประเด็น ประเภทของภาพถ่ายดาวเทียม ช่วงคลื่นอินฟราเรด ช่วงคลื่นที่ตามองเห็น การตรวจวัด ป ริ ม า ณ ข อ ง รั ง สี อินฟราเรด ที่แผ่ออกมาจากวัตถุ การสะท้อนแสงของวัตถุ ปริมาณของรังสีอินฟราเรด ที่แผ่ออกมาจากวัตถุ การสะท้อนแสงของวัตถุ ช่วงเวลาที่สามารถ ตรวจวัดคลื่น กลางวัน กลางคืน กลางวัน กลางคืน ประเด็น ประเภทของภาพถ่ายดาวเทียม ช่วงคลื่นอินฟราเรด ช่วงคลื่นที่ตามองเห็น การแปลความหมาย 1. เฉดสีขาวถึงเทาอ่อน วัตถุที่มีอุณหภูมิต่ำ วัตถุที่มีอุณหภูมิสูง เช่น เมฆชั้นสูง เมฆฝนฟ้า คะนอง 2. เฉดสีเทาเข้มถึงดำ วัตถุที่มีอุณหภูมิต่ำ วัตถุที่มีอุณหภูมิสูง เช่น เมฆชั้นต่ำ 1. เฉดสีขาวสว่าง วัตถุที่มีอัตราส่วนรังสีสะท้อนสูง วัตถุที่มีอัตราส่วนรังสีสะท้อนต่ำ เช่น เมฆที่มีความหนามาก 2. เฉดสีเทาถึงดำ วัตถุที่มีอัตราส่วนรังสีสะท้อนสูง วัตถุที่มีอัตราส่วนรังสีสะท้อนต่ำ เช่น เมฆที่มีความหนาน้อย สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี
คู่มือครู วิทยาศาสตร์โลก และอวกาศ บทที่ 10 | ข้อมูลสารสนเทศทางอุตุนิยมวิทยากับการใช้ประโยชน์ 369 5. จากภาพถ่ายดาวเทียมช่วงคลื่นอินฟราเรด (ก) และช่วงคลื่นที่มองเห็น (ข) ประจำ วันที่ 4 กันยายน พ.ศ. 2561 เวลา 2:10 UTC (ก) (ข) ข้อมูลข้างต้น ภาคใดของประเทศไทยมีโอกาสเกิดฝนมากที่สุด เพราะเหตุใด แนวคำตอบ ภาคใต้ จากข้อมูลภาพถ่ายดาวเทียมช่วงคลื่นอินฟราเรด พบภาพที่มี สีขาวสว่างกว่าบริเวณอื่น แสดงว่าเป็นเมฆที่มีอุณหภูมิต่ำ ประกอบกับข้อมูลภาพถ่าย ดาวเทียมในช่วงคลื่นที่มองเห็น บริเวณภาคใต้พบกลุ่มเมฆที่มีความหนา มีรูปทรงชัดเจน และ มีเฉดสีขาวมากกว่าบริเวณอื่น ๆ แสดงว่าเป็นเมฆก้อน ดังนั้น ข้อมูลภาพถ่ายดาวเทียมทั้งสอง ช่วงคลื่น แสดงให้เห็นว่าภาคใต้ของประเทศไทยมีโอกาสเกิดฝนมากกว่าภาคอื่น ๆ 6. ภาพถ่ายดาวเทียมช่วงคลื่นอินฟราเรดที่ปรับสีแล้ว ประจำ วันที่ 26 กันยายน พ.ศ. 2561 เวลา 07:40 UTC จากข้อมูลข้างต้น ให้ตอบคำ ถามต่อไปนี้ สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี
370 บทที่ 10 | ข้อมูลสารสนเทศทางอุตุนิยมวิทยากับการใช้ประโยชน์ คู่มือครู วิทยาศาสตร์โลก และอวกาศ 6.1. ภาคใต้ของประเทศไทยกับประเทศมาเลเซียพื้นที่ใดที่มีโอกาสเกิดฝนตกมากที่สุด ทราบได้อย่างไร แนวคำตอบ ประเทศมาเลเซีย เพราะพบบริเวณที่มีสีเหลืองถึงสีส้ม แสดงถึงบริเวณที่ มีเมฆอุณหภูมิในช่วง -60 ถึง -50 องศาเซลเซียส ซึ่งเป็นเมฆที่มีอุณหภูมิต่ำ กว่าเมฆที่ ปกคลุมบริเวณโดยรอบและต่ำ กว่าเมฆที่ปกคลุมภาคใต้ของประเทศไทย จึงมีโอกาสเกิด ฝนตกมากกว่าบริเวณภาคใต้ของประเทศไทย 6.2. ในวันดังกล่าวพบพายุหมุนเขตร้อนหรือไม่ ทราบได้อย่างไร แนวคำตอบ พบพายุหมุนเขตร้อน เนื่องจากพบแนวเมฆที่เป็นลักษณะของพายุหมุน ปกคลุมในมหาสมุทรแปซิฟิก 7. จากภาพเรดาร์ตรวจอากาศประจำ วันที่ 24 พฤษภาคม 2561 (ก) (ข) (ก) 1:50 UTC (ข) 2:50 UTC 7.1. กลุ่มฝนบริเวณอ่าวไทยมีการเคลื่อนที่หรือไม่ อย่างไร แนวคำตอบ มีการเคลื่อนที่ โดยเมื่อเวลา 1:50 UTC กลุ่มฝนปกคลุมอยู่ในบริเวณ อ่าวไทย และภาคตะวันออกบริเวณจังหวัดชลบุรี และเมื่อเวลาผ่านไปถึง 2:50 UTC กลุ่มฝนเคลื่อนที่เข้าปกคลุมจังหวัดสมุทรปราการ กรุงเทพฯ และทางเหนือของ จังหวัดชลบุรี เช่น บริเวณอำ เภอพานทอง อำ เภอพนัสนิคม และอำ เภอบ่อทอง สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี
คู่มือครู วิทยาศาสตร์โลก และอวกาศ บทที่ 10 | ข้อมูลสารสนเทศทางอุตุนิยมวิทยากับการใช้ประโยชน์ 371 แนวคำ ตอบ ควรวางแผนเที่ยวบนชายฝั่งและเตรียมอุปกรณ์กันฝน ไม่ควรเดินทางไปยังเกาะ เสม็ดเนื่องจากอาจเกิดพายุฝนฟ้าคะนองระหว่างเดินทางข้ามไปยังเกาะเสม็ด 7.2. กลุ่มฝนบริเวณอ่าวไทยทวีความรุนแรงขึ้นหรืออ่อนกำ ลังลง พร้อมให้เหตุผลประกอบ แนวคำ ตอบ กลุ่มฝนอ่อนกำ ลังลง เพราะเมื่อเวลา 2:50 UTC พื้นที่ที่เคยปรากฏเป็น เขียวล้อมรอบสีเหลืองและสีส้ม เปลี่ยนมาเป็นปกคลุมสีเขียวทั้งหมด แสดงถึงความเข้ม ของคลื่นที่ตรวจวัดได้ลดลงเหลือประมาณ 19 - 26 เดซิเบล ซึ่งหมายความว่ามีฝนโปรย จนถึงไม่มีฝน 8. จากข้อมูลเรดาร์ตรวจอากาศ ประจำ วันที่ 19 กันยายน 2561 ณ สถานีเรดาร์ระยอง ที่กำ หนดให้ ถ้านักเรียนวางแผนจะไปเที่ยวทะเลที่จังหวัดระยองในวันดังกล่าว นักเรียนจะ วางแผนการท่องเที่ยวอย่างไรได้บ้างและต้องเตรียมตัวอย่างไร เพราะเหตุใด เกาะเสม็ด สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี
ภาคผนวก สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี 372 ภาคผนวก คู่มือครู วิทยาศาสตร์โลก และอวกาศ
แบบทดสอบแบบเลือกตอบแบบคำ ถามเดี่ยวที่ไม่มีสถานการณ์ คำ ถาม……………………………………………………………………. ตัวเลือก ก................................................ ข................................................ ค................................................ ง................................................ แบบทดสอบ การประเมินผลด้วยแบบทดสอบเป็นวิธีที่นิยมใช้กันอย่างแพร่หลายในการวัดผลสัมฤทธิ์ในการ เรียนโดยเฉพาะด้านความรู้และความสามารถทางสติปัญญา ครูควรมีความเข้าใจในลักษณะของแบบ ทดสอบ รวมทั้งข้อดีและข้อจำ กัดของแบบทดสอบรูปแบบต่าง ๆ เพื่อประโยชน์ในการสร้างหรือเลือก ใช้แบบทดสอบให้เหมาะสมกับสิ่งที่ต้องการวัด โดยลักษณะของแบบทดสอบ รวมทั้งข้อดีและข้อจำ กัด ของแบบทดสอบรูปแบบต่าง ๆ เป็นดังนี้ 1) แบบทดสอบแบบที่มีตัวเลือก แบบทดสอบแบบที่มีตัวเลือก ได้แก่ แบบทดสอบแบบเลือกตอบ แบบทดสอบแบบถูกหรือผิด และ แบบทดสอบแบบจับคู่ รายละเอียดของแบบทดสอบแต่ละแบบเป็นดังนี้ 1.1) แบบทดสอบแบบเลือกตอบ เป็นแบบทดสอบที่มีการกำ หนดตัวเลือกให้หลายตัวเลือก โดยมีตัวเลือกที่ถูกเพียงหนึ่งตัวเลือก องค์ประกอบหลักของแบบทดสอบแบบเลือกตอบมี 2 ส่วน คือ คำ ถามและตัวเลือก แต่บางกรณีอาจ มีส่วนของสถานการณ์เพิ่มขึ้นมาด้วย แบบทดสอบแบบเลือกตอบมีหลายรูปแบบ เช่น แบบทดสอบ แบบเลือกตอบคำ ถามเดี่ยว แบบทดสอบแบบเลือกตอบคำ ถามชุด แบบทดสอบแบบเลือกตอบคำ ถาม 2 ชั้น โครงสร้างดังตัวอย่าง ตัวอย่างเครื่องมือวัดและประเมินผล สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี คู่มือครู วิทยาศาสตร์โลก และอวกาศ ภาคผนวก 373
แบบทดสอบแบบเลือกตอบแบบคำ ถามเดี่ยวที่มีสถานการณ์ สถานการณ์……………………………………………………………...................... คำ ถาม…………………………………………………....................…………………. ตัวเลือก ก................................................ ข................................................ ค................................................ ง................................................ แบบทดสอบแบบเลือกตอบแบบคำ ถามเป็นชุด สถานการณ์……………………………………………………………...................... คำ ถาม…………………………………………………....................…………………. ตัวเลือก ก................................................ ข................................................ ค................................................ ง................................................ คำ ถามที่ 2 …………………………………………………………….................. ตัวเลือก ก................................................ ข................................................ ค................................................ ง................................................ สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี 374 ภาคผนวก คู่มือครู วิทยาศาสตร์โลก และอวกาศ
แบบทดสอบแบบเลือกตอบมีข้อดีคือ สามารถใช้วัดผลสัมฤทธิ์ของนักเรียนได้ครอบคลุม เนื้อหาตามจุดประสงค์ สามารถตรวจให้คะแนนและแปลผลคะแนนได้ตรงกัน แต่มีข้อจำ กัดคือ ไม่เปิด โอกาสให้นักเรียนได้แสดงออกอย่างอิสระจึงไม่สามารถวัดความคิดระดับสูง เช่น ความคิดสร้างสรรค์ ได้ นอกจากนี้นักเรียนที่ไม่มีความรู้สามารถเดาคำ ตอบได้ 1.2) แบบทดสอบแบบถูกหรือผิด เป็นแบบทดสอบที่มีตัวเลือก ถูกและผิด เท่านั้น มีองค์ประกอบ 2 ส่วน คือ คำ สั่งและข้อความ ให้นักเรียนพิจารณาว่าถูกหรือผิด ดังตัวอย่าง แบบทดสอบแบบเลือกตอบแบบคำ ถาม 2 ชั้น สถานการณ์……………………………………………………………...................... คำ ถาม…………………………………………………....................…………………. ตัวเลือก ก................................................ ข................................................ ค................................................ ง................................................ คำ ถามที่ 2 (ถามเหตุผลของการตอบคำ ถามที่ 1) ……………………………………………………………........................................ ……………………………………………………………........................................ สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี คู่มือครู วิทยาศาสตร์โลก และอวกาศ ภาคผนวก 375
แบบทดสอบแบบถูกหรือผิด คำ สั่ง ให้พิจารณาว่าข้อความต่อไปนี้ถูกหรือผิด แล้วใส่เครื่องหมาย หรือ หน้า ข้อความ ………… 1. ข้อความ……………………………………………..……………..…………………..... ………… 2. ข้อความ……………………………………………..……………..…………………..... ………… 3. ข้อความ……………………………………………..……………..…………………..... ………… 4. ข้อความ……………………………………………..……………..…………………..... ………… 5. ข้อความ……………………………………………..……………..…………………..... แบบทดสอบแบบจับคู่ คำ สั่ง ให้นำ ตัวอักษรหน้าข้อความในชุดคำ ตอบมาเติมในช่องว่างหน้าข้อความในชุด คำ ถาม ชุดคำ ถาม ชุดคำ ตอบ ……… 1. ………………………………… ก. ………………………………… ……… 2. ………………………………… ข. ………………………………… ……… 3. ………………………………… ค. ………………………………… ง. ………………………………… แบบทดสอบรูปแบบนี้สามารถสร้างได้ง่าย รวดเร็ว และครอบคลุมเนื้อหา สามารถตรวจได้ รวดเร็วและให้คะแนนได้ตรงกัน แต่นักเรียนมีโอกาสเดาได้มาก และการสร้างข้อความให้เป็นจริงหรือ เป็นเท็จโดยสมบูรณ์ในบางเนื้อทำ ได้ยาก 1.3) แบบทดสอบแบบจับคู่ ประกอบด้วยส่วนที่เป็นคำ สั่ง และข้อความ 2 ชุด ที่ให้จับคู่กัน โดยข้อความชุดที่ 1 อาจเป็น คำ ถาม และข้อความชุดที่ 2 อาจเป็นคำ ตอบหรือตัวเลือก โดยจำ นวนข้อความในชุดที่ 2 อาจมีมากกว่า ในชุดที่ 1 ดังตัวอย่าง สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี 376 ภาคผนวก คู่มือครู วิทยาศาสตร์โลก และอวกาศ
แบบทดสอบรูปแบบนี้สร้างได้ง่ายตรวจให้คะแนนได้ตรงกัน และเดาคำ ตอบได้ยากเหมาะ สำ หรับวัดความสามารถในการหาความสัมพันธ์ระหว่างคำ หรือข้อความ 2 ชุด แต่ในกรณีที่นักเรียน จับคู่ผิดไปแล้วจะทำ ให้มีการจับคู่ผิดในคู่อื่น ๆ ด้วย 2) แบบทดสอบแบบเขียนตอบ เป็นแบบทดสอบที่ให้นักเรียนคิดคำ ตอบเอง จึงมีอิสระในการแสดงความคิดเห็นและสะท้อน ความคิดออกมาโดยการเขียนให้ผู้อ่านเข้าใจ โดยทั่วไปการเขียนตอบมี 2 แบบ คือ การเขียนตอบ แบบเติมคำ หรือการเขียนตอบอย่างสั้น และการเขียนตอบแบบอธิบาย รายละเอียดของแบบทดสอบ ที่มีการตอบแต่ละแบบเป็นดังนี้ 2.1) แบบทดสอบเขียนตอบแบบเติมคำ หรือตอบอย่างสั้น ประกอบด้วยคำ สั่ง และข้อความที่ไม่สมบูรณ์ซึ่งจะมีส่วนที่เว้นไว้เพื่อให้เติมคำ ตอบหรือ ข้อความสั้น ๆ ที่ทำ ให้ข้อความข้างต้นถูกต้องหรือสมบูรณ์ นอกจากนี้แบบทดสอบยังอาจประกอบด้วย สถานการณ์และคำ ถามที่ให้นักเรียนตอบโดยการเขียนอย่างอิสระ แต่สถานการณ์และคำ ถามจะเป็น สิ่งที่กำ หนดคำ ตอบให้มีความถูกต้องและเหมาะสม แบบทดสอบรูปแบบนี้สร้างได้ง่าย มีโอกาสเดาได้ยาก และสามารถวินิจฉัยคำ ตอบที่นักเรียน ตอบผิดเพื่อให้ทราบถึงข้อบกพร่องทางการเรียนรู้หรือความเข้าใจที่คลาดเคลื่อนได้ แต่การจำ กัด คำ ตอบให้นักเรียนตอบเป็นคำ วลี หรือประโยคได้ยาก ตรวจให้คะแนนได้ยากเนื่องจากบางครั้งมี คำ ตอบถูกต้องหรือยอมรับได้หลายคำ ตอบ 2.2) แบบทดสอบเขียนตอบแบบอธิบาย เป็นแบบทดสอบที่ต้องการให้นักเรียนสร้างคำ ตอบอย่างอิสระ ประกอบด้วยสถานการณ์และ คำ ถามที่สอดคล้องกัน โดยคำ ถามเป็นคำ ถามแบบปลายเปิด แบบทดสอบรูปแบบนี้ให้อิสระแก่นักเรียนในการตอบจึงสามารถใช้วัดความคิดระดับสูงได้ แต่ เนื่องจากนักเรียนต้องใช้เวลาในการคิดและเขียนคำ ตอบมาก ทำ ให้ถามได้น้อยข้อ จึงอาจทำ ให้วัดได้ไม่ ครอบคลุมเนื้อหาทั้งหมด รวมทั้งตรวจให้คะแนนยาก และการตรวจให้คะแนนอาจไม่ตรงกัน สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี คู่มือครู วิทยาศาสตร์โลก และอวกาศ ภาคผนวก 377
ตัวอย่างแบบสำ รวจรายการทักษะปฏิบัติการทดลอง รายการที่ต้องสำ รวจ ผลการสำ รวจ มี (ระบุจำ นวนครั้ง) ไม่มี การวางแผนการทดลอง การทดลองตามขั้นตอน การสังเกตการทดลอง การบันทึกผล การอภิปรายผลการทดลองก่อนลงข้อสรุป แบบประเมินทักษะ เมื่อนักเรียนได้ลงมือปฏิบัติกิจกรรมจริงจะมีหลักฐานร่องรอยที่แสดงไว้ทั้งวิธีการปฏิบัติและ ผลการปฏิบัติ ซึ่งหลักฐานร่องรอยเหล่านั้นสามารถใช้ในการประเมินความสามารถ ทักษะการคิด และ ทักษะปฏิบัติได้เป็นอย่างดี การปฏิบัติการทดลองเป็นกิจกรรมที่สำ คัญที่ใช้ในการจัดการเรียนรู้ทางวิทยาศาสตร์ โดยทั่วไป จะประเมิน 2 ส่วน คือ ประเมินทักษะการปฏิบัติการทดลองและการเขียนรายงานการทดลอง โดยเครื่องมือที่ใช้ประเมินดังตัวอย่าง สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี 378 ภาคผนวก คู่มือครู วิทยาศาสตร์โลก และอวกาศ
ตัวอย่างแบบประเมินทักษะปฏิบัติการทดลองที่ใช้เกณฑ์การให้คะแนนแบบแยกองค์ประกอบย่อย ทักษะปฏิบัติ การทดลอง คะแนน 3 2 1 การเลือกใช้อุปกรณ์/ เครื่องมือในการทดลอง เลือกใช้อุปกรณ์/ เครื่องมือในการ ทดลองได้ถูกต้อง เหมาะสมกับงาน เลือกใช้อุปกรณ์/ เครื่องมือในการ ทดลองได้ถูกต้องแต่ ไม่เหมาะสมกับงาน เลือกใช้อุปกรณ์/ เครื่องมือในการ ทดลองไม่ถูกต้อง การใช้อุปกรณ์/เครื่องมือ ในการทดลอง ใช้อุปกรณ์/เครื่อง มือในการทดลอง ได้อย่างคล่องแคล่ว แ ล ะ ถู ก ต้ อ ง ต า ม หลักการปฏิบัติ ใช้อุปกรณ์/เครื่อง มือในการทดลองได้ ถูกต้องตามหลักการ ปฏิบัติ แต่ไม่ คล่องแคล่ว ใช้อุปกรณ์/เครื่อง มือในการทดลองไม่ ถูกต้อง การทดลองตามแผนที่ กำ หนด ท ด ล อ ง ต า ม วิ ธี การและขั้นตอนที่ กำ หนดไว้อย่างถูก ต้อง มีการปรับปรุง แก้ไขเป็นระยะ ท ด ล อ ง ต า ม วิ ธี ก า ร แ ล ะ ขั้ น ต อ น ที่กำ หนดไว้ มีการ ปรับปรุงแก้ไขบ้าง ท ด ล อ ง ต า ม วิ ธี ก า ร แ ล ะ ขั้ น ต อ น ที่ กำ ห น ด ไ ว้ ห รื อ ดำ เ นิ น ก า ร ข้ า ม ขั้นตอนที่กำ หนด ไว้ ไม่มีการปรับปรุง แก้ไข สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี คู่มือครู วิทยาศาสตร์โลก และอวกาศ ภาคผนวก 379
แบบประเมินคุณลักษณะด้านจิตวิทยาศาสตร์ การประเมินจิตวิทยาศาสตร์ไม่สามารถทำ ได้โดยตรง โดยทั่วไปทำ โดยการตรวจสอบพฤติกรรม ภายนอกที่ปรากฏให้เห็นในลักษณะของคำ พูด การแสดงความคิดเห็น การปฏิบัติหรือพฤติกรรมบ่งชี้ที่ สามารถสังเกตหรือวัดได้ และแปลผลไปถึงจิตวิทยาศาสตร์ซึ่งเป็นสิ่งที่ส่งผลให้เกิดพฤติกรรมดังกล่าว เครื่องมือที่ใช้ประเมินคุณลักษณะด้านจิตวิทยาศาสตร์ ดังตัวอย่าง ตัวอย่างแบบประเมินทักษะปฏิบัติการทดลองที่ใช้เกณฑ์การให้คะแนนแบบมาตรประมาณค่า ทักษะที่ประเมิน ผลการประเมิน ระดับ 3 ระดับ 2 ระดับ 1 1. วางแผนการทดลองอย่างเป็น ขั้นตอน 2. ปฏิบัติการทดลองได้อย่าง คล่องแคล่ว สามารถเลือกใช้ อุปกรณ์ได้ถูกต้อง เหมาะสม และจัดวางอุปกรณ์เป็นระเบียบ สะดวกต่อการใช้งาน 3. บันทึกผลการทดลองได้ถูกต้อง และครบถ้วนสมบูรณ์ ระดับ 3 หมายถึง ปฏิบัติได้ทั้ง 3 ข้อ ระดับ 2 หมายถึง ปฏิบัติได้ทั้ง 2 ข้อ ระดับ 1 หมายถึง ปฏิบัติได้ทั้ง 1 ข้อ ตัวอย่างแนวทางการให้คะแนนการเขียนรายงานการทดลอง คะแนน 3 2 1 เขียนรายงานตาม ลำ ดั บ ขั้ น ต อ น ผลการทดลองตรง ตามสภาพจริงและ สื่อความหมาย เขียนรายงานการ ทดลองตามลำ ดับ แ ต่ ไ ม่ สื่ อ ค ว า ม หมาย เขียนรายงานโดย ลำ ดับขั้นตอนไม่ สอดคล้องกัน และ ไม่สื่อความหมาย สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี 380 ภาคผนวก คู่มือครู วิทยาศาสตร์โลก และอวกาศ
ตัวอย่างแบบประเมินคุณลักษณะด้านจิตวิทยาศาสตร์ คำ ชี้แจง จงทำ เครื่องหมาย ลงในช่องว่างที่ตรงกับคุณลักษณะที่นักเรียนแสดงออก โดยจำ แนก ระดับพฤติกรรมการแสดงออกเป็น 4 ระดับ ดังนี้ มาก หมายถึง นักเรียนแสดงออกในพฤติกรรมเหล่านั้นอย่างสม่ำ เสมอ ปานกลาง หมายถึง นักเรียนแสดงออกในพฤติกรรมเหล่านั้นเป็นครั้งคราว น้อย หมายถึง นักเรียนแสดงออกในพฤติกรรมเหล่านั้นน้อยครั้ง ไม่มีการแสดงออก หมายถึง นักเรียนไม่แสดงออกในพฤติกรรมเหล่านั้นเลย รายการพฤติกรรมการแสดงออก ระดับพฤติกรรมการแสดงออก มาก ปาน กลาง น้อย ไม่มีการ แสดงออก ด้านความอยากรู้อยากเห็น 1. นักเรียนสอบถามจากผู้รู้หรือไปศึกษา ค้นคว้าเพิ่มเติม เมื่อเกิดความสงสัยใน เรื่องราววิทยาศาสตร์ 2. นักเรียนชอบไปงานนิทรรศการ วิทยาศาสตร์ 3. นักเรียนนำ การทดลองที่สนใจไป ทดลองต่อที่บ้าน ด้านความซื่อสัตย์ 1. นักเรียนรายงานผลการทดลองตามที่ ทดลองได้จริง 2. เมื่อทำ การทดลองผิดพลาด นักเรียนจะ ลอกผลการทดลองของเพื่อส่งครู 3. เมื่อครูมอบหมายให้ทำ ชิ้นงาน ออกแบบสิ่งประดิษฐ์ นักเรียนจะ ประดิษฐ์ตามแบบที่ปรากฏอยู่ใน หนังสือ สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี คู่มือครู วิทยาศาสตร์โลก และอวกาศ ภาคผนวก 381
รายการพฤติกรรมการแสดงออก ระดับพฤติกรรมการแสดงออก มาก ปาน กลาง น้อย ไม่มีการ แสดงออก ด้านความใจกว้าง 1. แม้ว่านักเรียนจะไม่เห็นด้วยกับการสรุป ผลการทดลองในกลุ่ม แต่ก็ยอมรับผล สรุปของสมาชิกส่วนใหญ่ 2. ถ้าเพื่อนแย้งวิธีการทดลองของนักเรียน และมีเหตุผลที่ดีกว่า นักเรียนพร้อม ที่จะนำ ข้อเสนอแนะของเพื่อนไป ปรับปรุงงานของตน 3. เมื่องานที่นักเรียนตั้งใจและทุ่มเททำ ถูกตำ หนิหรือโต้แย้ง นักเรียนจะหมด กำ ลังใจ ด้านความรอบคอบ 1. นักเรียนสรุปผลการทดลองทันทีเมื่อ เสร็จสิ้นการทดลอง 2. นักเรียนทำ การทดลองซ้ำ ๆ ก่อนที่จะ สรุปผลการทดลอง 3. นักเรียนตรวจสอบความพร้อมของ อุปกรณ์ก่อนทำ การทดลอง ด้านความมุ่งมั่นอดทน 1. ถึงแม้ว่างานค้นคว้าที่ทำ อยู่มีโอกาส สำ เร็จได้ยาก นักเรียนจะยังค้นคว้าต่อไป 2. นักเรียนล้มเลิกการทดลองทันที เมื่อผล การทดลองที่ได้ขัดจากที่เคยได้เรียนมา 3. เมื่อทราบว่าชุดการทดลองที่นักเรียน สนใจต้องใช้ระยะเวลาในการทดลอง นาน นักเรียนก็เปลี่ยนไปศึกษาชุดการ ทดลองที่ใช้เวลาน้อยกว่า สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี 382 ภาคผนวก คู่มือครู วิทยาศาสตร์โลก และอวกาศ