147
148
๕.๔ ศูนย์กสิกรรมธรรมชาติบ้านพะกอยวา (ก�ำนันวิทยา) ต�ำบลพระธาตุ อ�ำเภอแม่ระมาด จังหวัดตาก ศูนย์กสิกรรมธรรมชาติบ้านพะกอยวา (ก�ำนันวิทยา) บ้านห้วยกระทิง ต�ำบลพระธาตุอ�ำเภอแม่ระมาด จังหวัดตาก ที่ดินแปลงนี้ เดิมเป็นไร่หมุนเวียน ได้เริ่มท�ำกินเมื่อ พ.ศ. ๒๕๓๘ ท�ำไร่ข้าวแบบผสม ผสาน ๖๐ ไร่ มีการแบ่งท�ำกินปีละ ๒๐ ไร่ หมุนเวียนได้๓ ปีในไร่จะมีข้าว เป็นหลัก และจะมีพืชผัก ต่างๆ เช่น พริก แตง ฟักทอง ฟักเขียว ผักชี ผักอีหลง ฯลฯ ประมาณ ๓๕ ชนิด ท�ำให้มีกินแบบพอเพียง ใน พ.ศ. ๒๕๔๕ ได้เริ่มปลูกพืชเชิงเดี่ยว คือ ข้าวโพด จึงถางไร่ ทั้งหมดท�ำข้าวโพด ช่วงสองปีแรก ข้าวโพดก็ให้ผลผลิตดีแต่เข้าปีที่ ๓ การเพาะปลูกข้าวโพดไม่ดีต้องซื้อปุ๋ย ยาฆ่าหญ้า ฆ่าแมลงเข้ามาใช้แล้ว ยิ่งท�ำให้ดินเสีย ในไร่ก็ไม่มีข้าว ไม่มีพืชผักที่จะกิน ทุกอย่างจึงต้องซื้อกิน จากที่อื่น ผลผลิตในไร่ข้าวโพดก็ลดลง ท�ำให้เงินทุนที่มีอยู่หมด ประกอบกับ ราคาข้าวโพดตกต่อเนื่อง ปีต่อมาไม่มีทุนจึงต้องไปกู้เงินจากธนาคารเพื่อ การเกษตรและสหกรณ์การเกษตร เพื่อมาลงทุนซื้อเมล็ดพันธ์ุซื้อปุ๋ย ซื้อยา ฆ่าหญ้า หวังจะแก้มือแต่ก็ต้องผิดหวัง ผลผลิตไม่ค่อยดีราคาข้าวโพดก็ตก ภาพหน้าซ้ายล่าง นาขั้นบันได ศูนย์กสิกรรม ธรรมชาติบ้านพะกอยวา (ก�ำนันวิทยา) ต�ำบลพระธาตุ อ�ำเภอแม่ระมาด จังหวัดตาก ภาพหน้าขวาล่าง กิจกรรมในศูนย์กสิกรรม ธรรมชาติบ้านพะกอยวา (ก�ำนันวิทยา) ต�ำบลพระธาตุ อ�ำเภอแม่ระมาด จังหวัดตาก ๓ 149
150
กิจกรรมและฐานการเรียนรู้ ในศูนย์กสิกรรมธรรมชาติ บ้านพะกอยวา (ก�ำนันวิทยา) ต�ำบลพระธาตุอ�ำเภอแม่ระมาด จังหวัดตาก 151
152
คลองไส้ไก่บนพื้นที่สูงในศูนย์กสิกรรมธรรมชาติบ้านพะกอยวา (ก�ำนันวิทยา) ต�ำบลพระธาตุอ�ำเภอแม่ระมาด จังหวัดตาก กิจกรรมและฐานการเรียนรู้ ในศูนย์กสิกรรมธรรมชาติ บ้านพะกอยวา (ก�ำนันวิทยา) ต�ำบลพระธาตุอ�ำเภอแม่ระมาด จังหวัดตาก 153
ท�ำให้เป็นหนี้เป็นสิน แต่ก็ยังท�ำไปเรื่อยๆ เพราะหวังว่าจะมีปีที่ข้าวโพดดี ราคาดีซึ่งลูกบ้านในหมู ่บ้านห้วยกระทิง ๖๐ หลังคาเรือน ก็ตกอยู ่ใน สถานการณ์เช่นนี้ประกอบกับ ใน พ.ศ. ๒๕๕๕ เกิดปัญหาการแผ้วถางที่ดิน ของลูกบ้านกับเจ้าหน้าที่ป่าไม้ด้วยความไม่ชัดเจนของพื้นที่ท�ำกิน ท�ำให้ ต้องเข้าไปไกล่เกลี่ย ในฐานะผู้น�ำหมู่บ้านจึงได้ร้องขอให้สภาคริสตจักร โดยอาจารย์นัฐ และอาจารย์ขวัญ เข้ามาช่วยวัดพื้นที่ท�ำกินด้วย GPS เพื่อ ความชัดเจนในพื้นที่ท�ำกิน ต่อมา พ.ศ. ๒๕๕๗ สภาคริสตจักรได้แนะน�ำให้เข้าอบรมที่ศูนย์ กสิกรรมธรรมชาติมาบเอื้องกับอาจารย์ยักษ์(นายวิวัฒน์ศัลยก�ำธร) จึง ได้เรียนรู้ว่า เงินทองคือของมายา ข้าวปลาคือของจริง ค้นพบทางออกว่า สิ่งที่ส�ำคัญ คือ ชีวิตและอาหาร จึงยกเลิกการท�ำไร่ข้าวโพด โดยหันกลับมา ปรับพื้นที่ท�ำกินเป็น โคก หนอง นา ปลูกข้าว ปลูกป่า ปลูกผักที่กิน เลี้ยงปลา เลิกใช้สารเคมีโดยมีผู้สนับสนุนจากหลายฝ่าย เช่น อาจารย์พิเชฐโสวิทยสกุล ช ่วยออกแบบพื้นที่ คุณสัณหจุฑา จิราธิวัฒน์ส ่งเสริมการแปรรูปและ การตลาด นายวิวัฒน์ศัลยก�ำธรและนายประชาเตรัตน์มาส่งเสริมติดตาม ให้ก�ำลังใจ ปัจจุบันในพื้นที่ ๖๐ ไร่นี้เป็นเหมือนค�ำกล่าวที่ว่าในน�้ำมีปลา ในนา มีข้าวแถมในโคกมีป่า มีสัตว์เลี้ยงเช่น วัว พื้นที่แปลงนี้ปลอดสารเคมีอีกครั้ง เป็นแหล่งอาหารที่ปลอดภัยที่สามารถกินได้ประมาณ ๓๕ ชนิด ท�ำให้มีผู้ที่ สนใจเข้ามาดูมาชม ศึกษาเรียนรู้บ่อยครั้ง ทั้งนี้โดยการน�ำของก�ำนันวิทยา ท�ำให้ลูกบ้านร่วม โคก หนอง นา ด้วย ๖๔ ครัวเรือน ในพื้นที่ ๑,๐๐๐ ไร่ ในแต ่ละแปลงเริ่มเป็นแหล ่งอาหารที่ปลอดภัยเช ่นเดียวกับในพื้นที่ของ ก�ำนันวิทยา ภาพหน้าขวาบน บ่อน�้ำแหล่งกักน�้ำ ในศูนย์กสิกรรมธรรมชาติ บ้านพะกอยวา (ก�ำนันวิทยา) ต�ำบลพระธาตุอ�ำเภอแม่ระมาด จังหวัดตาก ภาพล่างหน้าซ้าย-ขวา บรรยากาศในศูนย์กสิกรรม ธรรมชาติบ้านพะกอยวา (ก�ำนันวิทยา) ต�ำบลพระธาตุ อ�ำเภอแม่ระมาด จังหวัดตาก 154
155
156
ลุงก่าลีตระกูลพสุพชระ บ้านห้วยกระทิง อ�ำเภอแม่ระมาด จังหวัดตาก ผู้พบทางรอดของชีวิตด้วยหลักเศรษฐกิจพอเพียง ลุงก ่าลีเป็นชาวปกากะญออยู ่ที่บ้านห้วยกระทิงมาตั้งแต ่สมัยบรรพบุรุษ ต่อมาเมื่อมีการประกาศพื้นที่เป็นเขตอุทยานแห่งชาติเขาและครอบครัวผู้เข้าไป ปลูกข้าวในป ่า จึงกลายเป็นผู้รุกป ่าและถูกเจ้าหน้าที่จับกุม ลุงก ่าลีเคยคิด สั้น จนมาเห็นตัวอย่างการท�ำเกษตรแบบวิถีดั้งเดิมของเพื่อนบ้านที่ไปอบรม จากศูนย์กสิกรรมธรรมชาติมาบเอื้อง เขาก็เห็นทางออกและหันมาท�ำเกษตร แบบดั้งเดิมเหมือนกับที่พ่อแม่เคยท�ำ น้อมน�ำทฤษฎีใหม่ เดินตามหลักปรัชญา เศรษฐกิจพอเพียงมาเป็นประทีปน�ำทาง โดยการขุดบ ่อน�้ำ ท�ำนาขั้นบันได ปลูกพืชผสมผสาน ลดการปลูกข้าวโพด เพื่อพิสูจน์ว่าคนกับป่าอยู่ร่วมกันได้ อย่างยั่งยืน ลุงก่าลีตระกูลพสุพชระ 157
๕.๕ พื้นที่เรียนรู้กสิกรรมธรรมชาติ (ก�ำนันเคว็ด) บ้านน้อยกลางป่าใหญ่ ต�ำบล วังตะกอ อ�ำเภอหลังสวน จังหวัดชุมพร บ้านน้อยกลางป่าใหญ่ เริ่มต้นด้วยที่ดินจับจอง เพียง ๙ ไร่บนที่พรุซึ่งมีความชุ่มชื้นสูงเมื่อ พ.ศ. ๒๕๓๑ จึงเลือกปลูกปาล์ม ซึ่งเป็นพืชเชิงเดี่ยวและเป็นที่นิยม ของชาวหลังสวน แต่ในครั้งนั้นประสบปัญหาขาดแคลน โรงงานและคนที่จะมารับซื้อผลปาล์มทั้งทะลาย จึงต้อง ทยอยต่อยอด แยกเป็นเม็ดเล็กๆ แล้วขนไปขายที่ตลาด ปากน�้ำหลังสวน โดยการท�ำสวนปาล์มอย่างเดียวไม่ เพียงพอที่จะเลี้ยงครอบครัวได้จึงออกไปรับจ้างท�ำงาน ในธุรกิจนากุ้ง ซึ่งขณะนั้นเป็นที่นิยมอย่างมาก หลังจาก ได้สะสมเงินทุนพอสมควรแล้ว จึงได้ซื้อที่ดินเพิ่มเติม จาก ๙ ไร่ เป็น ๒๘ ไร่ ในปัจจุบัน เมื่อเกิดวิกฤตเศรษฐกิจต้มย�ำกุ้งในพ.ศ.๒๕๔๐ เศรษฐกิจพังพินาศ แต่ในทุกวิกฤตย่อมมีโอกาส ประกอบ กับได้เฝ้าศึกษาหลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงและ ทฤษฎีใหม ่ทางการเกษตรของพระบาทสมเด็จ พระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร มานานพอสมควร จึงได้ลงมือปลูก ต้นตะเคียน มะฮอกกานีจ�ำปาทอง แทรกในสวนปาล์ม เพื่อเป็นการออมให้แก่ครอบครัวตัวเอง เป็นการสร้าง เสถียรภาพทางการเงินในอนาคต ไม้ใหญ่ยืนต้นในสวนปาล์ม บ้านน้อยกลางป่าใหญ่ ต�ำบลวังตะกอ อ�ำเภอหลังสวน จังหวัดชุมพร 158
159
นายประวิทย์ ภูมิระวิ (เคว็ด) ก� ำนันต� ำบล วังตะกอ เจ้าของบ้านน้อยกลางป่าใหญ่แห่งนี้ได้รับเลือก ให้เป็นก� ำนัน เมื่อ พ.ศ. ๒๕๓๙ จนปัจจุบันได้ด� ำรงต� ำแหน่ง นายกเทศบาลต� ำบลวังตะกอ เป็นผู้มีความคิดริเริ่ม มีความเพียรอดทนในการเดินตามรอยในหลวง รัชกาลที่ ๙ อย ่างต ่อเนื่อง และได้ส ่งมอบที่ดินแปลงนี้ให้แก ่นางสาว เมธยา ภูมิระวิบุตรสาว ซึ่งได้สานต่อแนวคิดและวิธีปฏิบัติ ของบิดาได้อย่างเป็นรูปธรรม จนในปลายปี๒๕๖๑ จึงได้เริ่ม ลงมือท� ำโครงการโคก หนอง นา โดยทดลองในที่ดินแปลงเล็กๆ จ� ำนวน ๑ ไร่ และในอนาคตอันใกล้นี้ได้วางแผนขยายไปใน พื้นที่ที่เหมาะสมต่อไป ๒ นายประวิทย์ภูมิระวิกับนางสาวเมธยา ภูมิระวิบุตรสาว บ้านน้อยกลางป่าใหญ่ ต� ำบลวังตะกอ อ� ำเภอหลังสวน จังหวัดชุมพร นายประวิทย์ภูมิระวิ(เคว็ด) ก� ำนันต� ำบลวังตะกอ ผู้ก่อตั้ง บ้านน้อยกลางป่าใหญ่ ต� ำบลวังตะกอ อ� ำเภอหลังสวน จังหวัดชุมพร 160
บรรยากาศภายในพื้นที่เรียนรู้กสิกรรมธรรมชาติ (ก�ำนันเคว็ด) บ้านน้อยกลางป่าใหญ่ ต�ำบลวังตะกอ อ�ำเภอหลังสวน จังหวัดชุมพร 161
162
บรรยากาศภายในพื้นที่เรียนรู้กสิกรรมธรรมชาติ (ก�ำนันเคว็ด) บ้านน้อยกลางป่าใหญ่ ต�ำบลวังตะกอ อ�ำเภอหลังสวน จังหวัดชุมพร 163
แนวคิดการจัดการน�้ำนับว่า เป็นเรื่องส�ำคัญที่สุด เราต้องรู้ภูมิศาสตร์ความลาดเอียง ของที่ดินให้ได้ที่ดินแปลงนี้มีความลาดเอียง ๑ เมตร ต่อ ๒ เซนติเมตร หมายความว่าทุกๆ ๑ เมตร พื้นดินจะ ลาดเอียงลงไป ๒ เซนติเมตร เมื่อฝนตก เราต้องเดินออก ไปกลางสายฝน เพื่อส�ำรวจว่าน�้ำฝนตกมาแล้วไหลไป ทางไหน ไปรวมกันอยู่ที่ใด เมื่อรู้แล้วจึงจะสามารถออกแบบ จัดสรรปันส่วนที่ดินของเราได้อย่างถูกต้อง 164
บรรยากาศภายในพื้นที่เรียนรู้กสิกรรมธรรมชาติ (ก�ำนันเคว็ด) บ้านน้อยกลางป่าใหญ่ ต�ำบลวังตะกอ อ�ำเภอหลังสวน จังหวัดชุมพร 165
166
ปลูกป ่า โดยไม่ต้องปลูก ตามหลักทฤษฎีของในหลวง รัชกาลที่ ๙ พื้นที่โดยรอบที่อยู่ อาศัย จึงปลูกต้นไม้ที่นกชอบ กินผล คือต้นหว้าต้นไทรต้นซ�ำ (มะหวด) และหมากเม่า เอาไว้ ล้อมรอบท�ำให้เราได้ฟังเสียงนก และให้นกเป็นตัวกลางน�ำเมล็ด ของต้นไม้เหล่านี้ไปขยายพันธุ์ ในที่ต่างๆ ตามธรรมชาติต่อไป 167
บรรณานุกรม สิ่งพิมพ์ ๙ หลักน�ำชัยให้ชีวิต. กรุงเทพฯ: ศิริวัฒนาอินเตอร์พริ้นท์, ๒๕๖๐. จดหมายเหตุเฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิราลงกรณ สยามมกุฎราชกุมารเนื่องในโอกาสพระราชพิธี มหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๕ รอบ ๒๘ กรกฎาคม ๒๕๕๕. กรุงเทพฯ: กรมศิลปากร กระทรวงวัฒนธรรม, ๒๕๕๘. จิราพรอ่อนเรือง.สมเด็จพระบรมโอรสาธิราชเจ้าฟ้ามหาวชิราลงกรณสยามมกุฎราชกุมาร. กรุงเทพฯ: โรงพิมพ์รุ่งเรืองรัตน์, ๒๕๑๖. เฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิราลงกรณ สยามมกุฎราชกุมาร. กรุงเทพฯ: ไทยวัฒนาพานิช, ๒๕๑๖. สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช สยามมกุฎราชกุมาร. พระนคร: กรมศิลปากร, ๒๕๑๕. (กรมศิลปากรจัดพิมพ์เฉลิมพระเกียรติ เนื่องในพระราชพิธีสถาปนาสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิราลงกรณ สยามมกุฎราชกุมาร วันที่ ๒๘ ธันวาคม พ.ศ. ๒๕๑๕). แนวคิดและทฤษฎีการพัฒนาอันเนื่องมาจากพระราชด�ำริในพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว. พิมพ์ครั้งที่ ๒. กรุงเทพฯ: ส�ำนักงาน กปร., ๒๕๔๐. ประมวลพระราชด�ำรัสและพระบรมราโชวาทที่พระราชทานในโอกาสต่างๆ พ.ศ. ๒๕๔๑. กรุงเทพฯ:ส�ำนักราชเลขาธิการ, ๒๕๔๒. พิพิธภัณฑ์ธรรมชาติจัดการน�้ำชุมชน ตามแนวพระราชด�ำริพ.ศ. ๒๕๖๑. กรุงเทพฯ: มูลนิธิอุทกพัฒน์ในพระบรมราชูปถัมภ์, ๒๕๖๑. ราชอาณาจักรไทยใต้ร่มพระบารมี. กรุงเทพฯ: กรมศิลปากร กระทรวงวัฒนธรรม, ๒๕๕๔. (เอกสารประกอบการสัมมนาทางวิชาการ เฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวเนื่องในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๗ รอบ ๕ ธันวาคม ๒๕๕๔ จัดโดยส�ำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์กรมศิลปากร กระทรวงวัฒนธรรม วันที่ ๗-๘ กรกฎาคม ๒๕๕๔). เศรษฐกิจพอเพียงคืออะไร ? และเศรษฐกิจพอเพียงกับโลกาภิวัตน์๔๐ ตอน. กรุงเทพฯ: ด่านสุทธาการพิมพ์, ๒๕๕๐. (อนุสรณ์ เนื่องในโอกาสที่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารีเสด็จพระราชด�ำเนินแทนพระองค์ไปพระราชทานเพลิงศพนายสุนทร หงส์ลดารมภ์วันอาทิตย์ที่ ๕ สิงหาคม พ.ศ. ๒๕๕๐). สัมภาษณ์ นายปัญญา ปุลิเวคินทร์ศูนย์ภูมิรักษ์ธรรมชาติอ�ำเภอเมืองนครนายก จังหวัดนครนายก ผู้ช่วยศาสตราจารย์พิเชฐ โสวิทยสกุล และรองศาสตราจารย์วรวรรณ โรจนไพบูลย์ คณะสถาปัตยกรรมศาสตร์สถาบันเทคโนโลยีพระจอมเกล้าเจ้าคุณทหารลาดกระบัง วันพุธที่ ๑๐ มิถุนายน พ.ศ. ๒๕๖๓ นายวิวัฒน์ศัลยก�ำธร (อาจารย์ยักษ์) ประธานมูลนิธิกสิกรรมธรรมชาติ ประธานสถาบันเศรษฐกิจพอเพียง วันอังคารที่ ๑๖ มิถุนายน พ.ศ. ๒๕๖๓ วันอังคารที่ ๒ มีนาคม พ.ศ. ๒๕๖๔ นางบุสดีขุนศรีศูนย์กสิกรรมธรรมชาติอ�ำเภอรัตนบุรีจังหวัดสุรินทร์(พระอาจารย์สังคม ธนปัญโญ) วันพฤหัสบดีทื่ ๑๘ มิถุนายน พ.ศ. ๒๕๖๓ นางสาวณัฐกานต์เสมเพียร วันพุธที่ ๑๐ มีนาคม พ.ศ. ๒๕๖๔ 168
กรมการพัฒนาชุมชน การประยุกต์ทฤษฎีใหม่ สู่ โคก หนอง นา แห่งน�้ำใจและความหวัง กรมการพัฒนาชุมชน กระทรวงมหาดไทย จัดพิมพ์เป็นที่ระลึกในพระราชพิธีบรมราชาภิเษก พุทธศักราช ๒๕๖๒ การประยุกต์ทฤษฎีใหม่ สู่ โคก หนอง นา แห่งน�้ำใจและความหวัง ISBN 978-974-458-700-8