30 เอกสารอางอิง กฤษณา เกษมศิลป. (มปป.). รอยตอประวัติศาสตร. กรุงเทพฯ: วงษสวาง. กาญจนา นาคสกุล และคณะ. (2554). บรรทัดฐานภาษาไทย เลม 1: ระบบเสียง อักษรไทย การอานคำและการเขียนสะกดคำ. (พิมพครั้งที่ 2). กรุงเทพฯ: สถาบันภาษาไทย สำนักวิชาการและมาตรฐานการศึกษา สำนักงานคณะกรรมการ การศึกษาขั้นพื้นฐาน กระทรวงศึกษาธิการ. เกรียงศักดิ์ พลอยแสง. (2558). คำภาษาบาลีและสันสกฤต: ภาพสะทอนพัฒนาการภาษาไทย. วารสาร มจร มนุษยศาสตรปริทรรศน. 1(1): 87-100. จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย. (2526). นิทรรศการสัญจร ฉลอง 700 ป ลายสือไทย. กรุงเทพฯ: จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย. ธวัช ปุณโณทก. (2549). อักษรไทยโบราณ ลายสือไทย และวิวัฒนาการของชนชาติไทย. กรุงเทพฯ: โรงพิมพจุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย. นววรรณ พันธุเมธา. (2558). ไวยากรณไทย. (พิมพครั้งที่ 7). กรุงเทพฯ: สำนักพิมพจุฬาลงกรณ มหาวิทยาลัย. นิตยา กาญจนะวรรณ. (2550). สอนไทยใหตางชาติ (จากอเมริกาถึงญี่ปุน). กรุงเทพฯ: โอ. เอส. พริ้นติ้ง เฮาส. บรรจบ พันธุเมธา. (2562). ลักษณะภาษาไทย. (พิมพครั้งที่ 24). กรุงเทพฯ: สำนักพิมพ มหาวิทยาลัยรามคำแหง. เปรมจิต ชนะวงศ. (2543). หลักภาษาไทย. (พิมพครั้งที่ 9). นครศรีธรรมราช: สถาบันราชภัฏ นครศรีธรรมราช. ผอบ โปษะกฤษณะ, คุณหญิง. (2538). ลักษณะเฉพาะของภาษาไทย การเขียน การอาน การพูด การฟง. กรุงเทพฯ: รวมสาสน. ราชกิจจานุเบกษา. (2485). ประกาศสำนักนายกรัฐมนตรี เรื่องการปรับปรุงอักษรไทย. [ออนไลน], เขาถึงไดจาก: http://www.ratchakitcha.soc.go.th. (2564, 11 กุมภาพันธ). วัลยา ชางขวัญยืน และคณะ. (2553). บรรทัดฐานภาษาไทยเลม 2. (พิมพครั้งที่ 2). กรุงเทพฯ: สถาบันภาษาไทย สำนักวิชาการและมาตรฐานการศึกษา สำนักงานคณะกรรมการการศึกษา ขั้นพื้นฐาน กระทรวงศึกษาธิการ. วิจินตน ภาณุพงศ. (2543). โครงสรางของภาษาไทย: ระบบไวยากรณ. (พิมพครั้งที่ 15). กรุงเทพฯ: โรงพิมพมหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช. วิเชียร เกษประทุม. (2561). หลักภาษาไทย. กรุงเทพฯ: พ.ศ.พัฒนา.
31 วิโรจน ผดุงสุนทรารักษ. (2547). อักษรไทยและอักษรขอม. กรุงเทพฯ: สำนักพิมพมหาวิทยาลัย รามคำแหง. วิไลวรรณ ขนิษฐานันท. (2550). อิทธิพลภาษาอังกฤษ ภาษาเขมร และภาษาจีนในภาษาไทย: มุมมองใหม. ภาษาและภาษาศาสตร. 26(1): 1-24. ศูนยมานุษยวิทยาสิรินธร. (2550). จารึกพอขุนรามคำแหง. [ออนไลน], เขาถึงไดจาก: http://www.sac.or.th/jaruk. (2564, 11 ธันวาคม). สุธิวงศ พงศไพบูลย. (2544). หลักภาษาไทย. (พิมพครั้งที่ 13). กรุงเทพฯ: ไทยวัฒนาพานิช. สุนันท อัญชลีนุกูล. (2562). ระบบคำภาษาไทย. กรุงเทพฯ: สำนักพิมพจุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย. หลักศิลาจารึก. (2564). เทียบคำอานอักษรอริยกะกับอักษรไทย. [ออนไลน], เขาถึงไดจาก: http://www. https://th.wikipedia.org/wiki. (2564, 18 ธันวาคม). อนุมานราชธน, พระยา. (2515). ความหมายของวัฒนธรรม. กรุงเทพฯ: อักษรเจริญทัศน. อมรา ประสิทธิ์รัฐสินธุ, ยุพาพรรณ หุนจำลอง และสรัญญา เศวตมาลย. (2554). ทฤษฎีไวยากรณ. กรุงเทพฯ: สำนักพิมพจุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย. อุปกิตศิลปสาร, พระยา. (2546). หลักภาษาไทย. กรุงเทพฯ: ไทยวัฒนาพานิช. Cary H. P. (1989). The Tenth Muse. The United States of America: Southern Illinois University Press. Finegan, E. (1999). Language: Its Structure and Use. (3nd ed). Fort Worth. Harcourt Brace College Publishers. Fred W. (1975). The Way of Language: An Introduction. English: Harcourt College. James R. H. (2014). The Origins of Language. New York: Oxford University Press. Li, F. K. (1960). A Tentative Classification of tai Dialects. Honolulu: In Diamond (ed.). Mandavilli S. R. (2016). On the Origin and spread of Language: Propositioning Twenty–first century axioms on the evolution and spread of Languages with concomitant views on Language dynamics. ELK Asia Pasific Journal of Social. 3(1): 6-7. Muller, E. S. (1891). Language Change. Milan: Arnokda Marxiadbri Arte.
แผนบริหารการสอนประจำบทที่2 หัวขอเนื้อหาประจำบท พยัญชนะ 1. ประเภทของพยัญชนะ 1.1 รูปพยัญชนะ 1.2 เสียงพยัญชนะ 2. พยัญชนะตน 2.1 พยัญชนะตนเดี่ยว 2.2 พยัญชนะควบกล้ำหรืออักษรควบ 2.3 พยัญชนะตนที่เปนอักษรนำ 3. พยัญชนะทาย สระ 1. รูปสระ 1.1 รูปสระที่นำไปใชเปนเสียงสระได 1.2 รูปสระที่ใชแทนรูปสระอื่น 1.3 รูปสระที่นำไปใชตามลำพังไมได 1.4 รูปสระที่นำมาจากบาลีสันสกฤต 2. เสียงสระ 2.1 สระแท 2.2 สระเลื่อน 2.3 สระเกิน วรรณยุกต 1. ความหมายของวรรณยุกต 2. การจำแนกประเภทของวรรณยุกต 2.1 วรรณยุกตมีรูป 2.2 วรรณยุกตไมมีรูป 3. การผันวรรณยุกต 3.1 คำเปนคำตาย 3.2 ไตรยางศ
34 วัตถุประสงคเชิงพฤติกรรม 1. บอกความแตกตางของรูปและเสียงพยัญชนะได 2. ยกตัวอยางคำที่เปนพยัญชนะตนเดี่ยว พยัญชนะควบกล้ำและพยัญชนะที่เปนอักษรนำได 3. บอกความแตกตางของรูปและเสียงสระได 4. เลือกใชตัวอักษรที่สะกดดวยมาตราตาง ๆ ไดถูกตอง 5. ผันวรรณยุกตไดถูกตอง 6. เห็นประโยชนของระบบเสียงในภาษาไทย วิธีสอนและกิจกรรมการเรียนการสอนประจำบท วิธีการจัดการเรียนการสอน กิจกรรมการเรียนการสอน สัปดาหที่ 3 1. การเรียนรูรายบุคคล (Individual Study) โดยใชเทคนิคการเชื่อมโยง ความรูเดิมกับความรูใหม (KnowWant –Learned) 2. การเรียนรูรายบุคคล (Individual Study) โดยใชเทคนิคการตรวจสอบ ความรูผูเรียนจากภาพ (Conceptmapping) 1. เชื่อมโยงความรูเดิมกับความรูใหม โดยใหผูเรียน เชื่อมโยงความรูเรื่อง พยัญชนะ ไดแก รูปและเสียงของ พยญชนะ พยัญชนะตน พยัญชนะทาย (ตัวสะกด) 2. ผูสอนกระตุนใหผูเรียนคิด ตามหลักการเรียง พยัญชนะแบบเดิมกับตามหลักการเรียงพยัญชนะแบบ บาลี พรอมอภิปรายรวมกัน 3. ผูเรียนสืบคนขอมูลจากเอกสารประกอบการสอน และหองสมุดเรื่องพยัญชนะไทย พรอมสรุป หลักเกณฑรวมกัน โดยจัดทำเปนแผนภาพความคิด 4. ผูเรียนแบงกลุม 4-5 คน วางแผนจัดทำสื่อการสอน ระบบเสียงในภาษาไทย โดยผูสอนเปนผูแนะนำ และ มานำเสนอในชั้นเรียนสัปดาหที่ 5 สัปดาหที่ 4 1. การเรียนรูรายบุคคล (Individual Study) โดยใชเทคนิคการเชื่อมโยง ความรูเดิมกับความรูใหม (KnowWant –Learned) 2. การเรียนรูเปนรายบุคคล (Individual Study) โดยใชเทคนิค กระบวนการกลุม (Group Process) 1. เชื่อมโยงความรูเดิมกับความรูใหม โดยใผูเรียน เชื่อมโยงความรูเรื่อง สระ ไดแก รูปสระและเสียงสระ จากการที่ผูสอนถามคำถามเพื่อทบทวนความรูเดิม 2. ผูเรียนและผูสอนรวมกันอภิปรายความรูเรื่องรูป และเสียงของสระในภาษาไทย 3. ผูเรียนจับคูรวมกันทำแบบฝกหัดรูปสระและ เสียงสระ จากนั้นรวมกันสรุปความรูที่ได
35 วิธีการจัดการเรียนการสอน กิจกรรมการเรียนการสอน สัปดาหที่ 5 1. ใชการเรียนรูแบบแสวงหาความรู ไดดวยตนเอง (Self – Study) 1. ผูเรียนรวมกันศึกษา ความหมาย และการจำแนก ประเภทของวรรณยุกต 2. ผูเรียนศึกษาวิธีการผันวรรณยุกตจากคลิปวีดิโอ ทั้งนี้เพื่อเปนเทคนิคในการจำการผันวรรณยุกตและ สามารถนำไปพัฒนาการสอนเรื่องการผันวรรณยุกต ตอไปได 3. ผูเรียนทำแบบฝกหัดเรื่องการผันวรรณยุกตเพื่อ ทบทวนความเขาใจ 4. ผูเรียนแตละกลุมนำเสนอสื่อการสอน ระบบเสียงใน ภาษาไทย โดยเลือกนำเสนอกลุมละ 1 สื่อการสอน พรอมสาธิตวิธีการใชสื่อ โดยใหผูเรียนในหองรวมสาธิต ดวย สื่อการเรียนการสอน 1. เอกสารประกอบการสอนรายวิชา หลักภาษาไทย 2. คลิปวีดิโอ เรื่อง การผันวรรณยุกต 3. หนังสือเพิ่มเติมในหองสมุด เกี่ยวกับเรื่อง ระบบเสียงในภาษาไทย 4. แบบฝกหัดทายบท 5. การนำเสนอผลงานสื่อการสอนเรื่องระบบเสียงในภาษาไทย การวัดผลและการประเมินผล 1. การวัดผล 1.1 การเขาชั้นเรียน 1.2 การตอบคำถามในชั้นเรียน 1.3 การมีสวนรวมในการอภิปรายในกลุม 1.4 การทำแบบฝกหัด 1.5 การนำเสนอผลงานหนาชั้นเรียน 2. การประเมินผล 2.1 ประเมินผลจากการเขาชั้นเรียน 2.2 ประเมินผลจากแบบประเมินการสังเกตพฤติกรรมในชั้นเรียน
36 2.3 ประเมินผลจากแบบประเมินการทำงานกลุม 2.4 ประเมินผลจากความถูกตองของการทำแบบฝกหัด 2.5 ประเมินจากการนำเสนอผลงานหนาชั้นเรียน
บทที่ 2 ระบบเสียงในภาษาไทย เสียงของแตละภาษายอมกำหนดไวชัดเจนวา มีเสียงอะไรบาง ออกเสียงอยางไร และเสียงใด ที่มีใชในภาษา คนที่พูดภาษานั้นยอมออกเสียงไดถนัด หากเสียงใดไมมีในภาษาอาจทำใหออกเสียงนั้น ๆ ไมไดเลย หรือถึงแมพยายามก็จะออกเสียงไดไมชัดเจน ดังนั้นคำที่ยืมจากภาษาอื่น หากมีเสียงแปลกไป ไมมีเสียงเหมือนกับเสียงในภาษานั้น ก็ตองดัดแปลงใหเขากับเสียงและวิธีการออกเสียงที่มีอยูเสียกอน จึงจะทำใหการออกเสียงเปนไปไดอยางสะดวก เสียงที่กำหนดไวเปนระเบียบตลอดจนมีวิธีการออกเสียง ที่ลงรอยเปนแบบเดียวกันเชนนี้เรียกวา “ระบบเสียง” ระบบเสียงของภาษาไทยนอกจากมีเสียงพยัญชนะ สระอยางภาษาอื่น ๆ แลว ก็ยังมีเสียงสูงต่ำ ที่เรียกวาเสียงวรรณยุกตอีกดวย ซึ่งกาญจนา นาคสกุล (2556: 5) ไดศึกษาระบบเสียงภาษาไทย กรุงเทพมหานครหรือภาษาไทยมาตรฐาน มีหนวยเสียง 3 ระบบ คือ พยัญชนะ สระ และวรรณยุกต ดังนั้นในบทนี้จึงกลาวถึงระบบเสียงของพยัญชนะ สระ และวรรณยุกตซึ่งเปนระบบเสียงใน ภาษาไทย พยัญชนะ พยัญชนะเปนอักษรประเภทหนึ่งซึ่งไมสามารถออกเสียงไดดวยตนเอง ตองประกอบกับ เสียงของสระเปนตัวชวยใหออกเสียงได พยัญชนะในภาษาไทยมีการจำแนกดังนี้ 1. ประเภทของพยัญชนะ การศึกษาดานพยัญชนะแบงประเภทของพยัญชนะไดเปน 2 ลักษณะ ไดแก รูปพยัญชนะ และ เสียงพยัญชนะ ดังรายละเอียดตอไปนี้ 1.1 รูปพยัญชนะ รูปพยัญชนะไทยมี 44 รูป ดังนี้ ก ข ฃ ค ฅ ฆ ง จ ฉ ช ซ ฌ ญ ฎ ฏ ฐ ฑ ฒ ณ ด ต ถ ท ธ น บ ป ผ ฝ พ ฟ ภ ม ย ร ล ว ศ ษ ส ห ฬ อ ฮ การจำแนกรูปพยัญชนะ เปรมจิต ชนะวงศ (2543: 44-45) ไดแบงรูปพยัญชนะตาม ลักษณะการใชเปน 3 จำพวก ไดแก
38 1.1.1 พยัญชนะกลาง หมายถึง รูปพยัญชนะที่มีทั่วไป ทั้งในภาษาไทย ภาษาบาลี สันสกฤต มอญ เขมร มี 21 รูป คือ ก ข ค ง จ ฉ ช ต ถ ท น ป ผ พ ม ย ร ล ว ส ห 1.1.2 พยัญชนะเดิม หมายถึง พยัญชนะที่มีในภาษาบาลี สันสกฤต เมื่อไทยรับ ภาษาบาลีสันสกฤตเขามาใชก็ไดนำพยัญชนะเหลานี้เขามาดวย จึงใชสำหรับเขียนภาษาบาลี สันสกฤตในภาษาไทยเปนสวนใหญ มี 13 รูป คือ ฆ ฌ ญ ฎ ฐ ฑ ฒ ณ ธ ภ ศ ษ ส พยัญชนะเหลานี้ใชเขียนคำไทยบาง แตมีจำนวนนอย เชน ฆ ไดแก ฆา เฆี่ยน ฆอง ระฆัง ญ ไดแก หญา ใหญ หญิง ญวน เทอญ ฒ ไดแก เฒา ณ ไดแก ณ (ใน) ธ ไดแก ธง เธอ ภ ไดแก ตะเภา เภตรา สะใภ สำเภา เสภา อำเภอ ศ ไดแก ศก ศอ ศอก ศึก เศิก เศรา ษ ไดแก กระดาษ ดาษดา 1.1.3 พยัญชนะเติม หมายถึง พยัญชนะไทยที่คิดเพิ่มขึ้นภายหลัง เพื่อตองการใช เขียนคำไดอยางกวางขวาง มี 10 รูป คือ ฃ ฅ ซ ฏ ด บ ฝ ฟ อ ฮ จากรูปพยัญชนะทั้ง 44 รูป หานำมาแบงเปนวรรคโดยวิธีการของพยัญชนะวรรคในภาษาบาลี สันสกฤต จะแบงเปน 5 วรรค และเศษวรรค ตามตารางพยัญชนะทั้ง 44 รูป แบงเปน 5 วรรค และเศษวรรค ดังนี้
39 ตารางที่ 2.1 พยัญชนะทั้ง 44 รูป แบงเปน 5 วรรค และเศษวรรค แถว วรรค 1 2 3 4 5 1. วรรค กะ 2. วรรค จะ 3. วรรค ฏะ 4. วรรค ตะ 5. วรรค ปะ ก จ (ฎ) ฏ (ด) ต (บ) ป ข (ฃ) ฉ ฐ ถ ผ (ฝ) ค (ฅ) ช (ซ) ฑ ท พ (ฟ) ฆ ฌ ฒ ธ ภ ง ญ ณ น ม 6. เศษวรรค ย ร ล ว (ศ ษ) ส ห ฬ (อ ฮ) หมายเหตุ: พยัญชนะที่อยูในวงเล็บไมใชพยัญชนะของภาษาบาลีเปนพยัญชนะที่เพิ่มมาในภายหลัง การแบงรูปพยัญชนะออกเปนวรรคดังกลาวนี้ เพื่อประโยชนในการศึกษาการแบงอักษร สามหมู อักษรคู อักษรเดี่ยว อักษรควบ อักษรนำ การพิจารณาตัวสะกดการันต ใหงายยิ่งขึ้น ซึ่งจะศึกษาในลำดับตอไป จากการศึกษารูปพยัญชนะ 44 รูป เมื่อจัดแบงตามการกำหนดเสียงวรรณยุกตประจำ รูปพยัญชนะ แบงไดเปน 3 กลุม คือ อักษรเสียงสูง อักษรเสียงกลาง และอักษรเสียงต่ำ โดยนิยม เรียกสั้น ๆ วา อักษรสูง อักษรกลาง และอักษรต่ำ ตามตารางการแบงอักษรสามหมูหรือไตรยางศ ดังนี้ ตารางที่ 2.2 การแบงอักษรสามหมูหรือไตรยางศ อักษรกลาง อักษรสูง อักษรต่ำ อักษรต่ำคู อักษรต่ำเดี่ยว ก จ ฎ ฏ ด ต บ ป อ ข ฃ ฉ ฐ ถ ผ ฝ ศ ษ ส ห ค ฅ ฆ ช ซ ฌ ฑ ฒ ท ธ พ ฟ ภ ฮ ง ญ ณ น ม ย ร ล ว ฬ
40 เห็นไดวาหากเขาใจพยัญชนะวรรคตามรูปแบบภาษาบาลีจะชวยใหสามารถจำอักษรสามหมู ไดงายขึ้น เนื่องจากอักษรกลางคือพยัญชนะวรรคแถวที่ 1 กับเศษวรรค อ สวนอักษรสูงคือ พยัญชนะวรรคแถวที่ 2 กับเศษวรรค ห ศ ษ ส สวนอักษรต่ำคู คือ พยัญชนะวรรค แถวที่ 3 4 และเศษวรรค ฮ และอักษรต่ำเดี่ยว คือพยัญชนะวรรค แถวที่ 5 กับเศษวรรค ย ร ล ว ฬ การกำหนดอักษรสามหมูนี้เพื่อเปนหลักในการศึกษาการผันวรรณยุกตตอไป เนื่องจาก พยัญชนะตนของพยางคที่เปนอักษรสูง อักษรกลาง และอักษรต่ำ กำหนดรูปและเสียงวรรณยุกต ตางกัน ดังนั้นเมื่อพยัญชนะตนตางกลุมกันกฎเกณฑการผันวรรณยุกตจึงแตกตางกันดวย อักษรต่ำ มีจำนวน 24 รูป แบงไดเปนอักษรต่ำคูและอักษรต่ำเดี่ยว อักษรต่ำคู หมายถึง อักษรต่ำที่มีเสียงคูหรือเสียงเดียวกับอักษรสูง มี 14 รูป อักษรต่ำเดี่ยว หมายถึง อักษรต่ำที่ไมมีเสียงคูกับอักษรสูง มี 10 รูป ทั้งนี้อักษรดังกลาวจะ มีคูดวยการใช ห นำ ซึ่งจะศึกษาในเรื่องอักษรนำตอไป 1.2 เสียงพยัญชนะ หนวยเสียงพยัญชนะ ลักษณะและหนาที่ของเสียงพยัญชนะหรือเสียงแปร มีดังนี้ 1.2.1 ลักษณะของหนวยเสียงพยัญชนะ ไดแก 1) เปนเสียงที่เกิดจากลมผานบริเวณเสนเสียง 2) พยัญชนะไมสามารถออกเสียงตามลำพังได ตองอาศัยเสียงสระชวย จึงจะ สามารถออกเสียงได เชน ใช สระออ ออกเสียงตัวพยัญชนะ กอ ขอ คอ งอ 3) เสียงพยัญชนะสามารถปรากฏที่ตนคำ โดยนำหนาเสียงสระ เรียกวา พยัญชนะตน และปรากฏหลังคำ โดยอยูหลังเสียงสระ เรียกวา พยัญชนะสะกด 1.2.2 หนวยเสียงพยัญชนะไทยมีทั้งหมด 21 เสียง และแทนดวยตัวอักษรถึง 44 รูป ในระบบเขียนจึงมักเกิดปญหาวา จะใชอักษรตัวไหนเขียนแทนเสียงนั้น ๆ หากไมรูความหมาย เสียกอน ซึ่งมีพยัญชนะบางตัวมีเสียงซ้ำกัน กาญจนา นาคสกุล (2556: 7) แบงหนวยเสียงตาม ลักษณะการออกเสียงตามลักษณะการออกเสียงได 6 ประเภท ดังนี้ 1) เสียงระเบิด (Plosive) มี 9 หนวยเสียง มีฐานที่เกิดที่ริมฝปาก ปุมเหงือก เพดานออนและชองระหวางเสนเสียง มีหนวยเสียงไดแก 1.1) /ป/ หรือ /p/ เปนพยัญชนะระเบิด ไมกอง ไมมีลม เกิดที่ริมฝปาก มีรูป ป 1.2) /พ/ หรือ /ph/ เปนพยัญชนะระเบิด ไมกอง มีลม เกิดที่ริมฝบาก มีรูป พ ภ ผ 1.3) /บ/ หรือ /b/ เปนพยัญชนะระเบิด กอง ไมมีลม เกิดที่ริมฝปาก มีรูป บ
41 1.4) /ต/ หรือ /t/ เปนหนวยเสียงพยัญชนะระเบิด ไมกอง ไมมีลม เกิดที่บริเวณปุมเหงือก มีรูป ต ฏ 1.5) /ท/ หรือ /th/ เปนหนวยเสียงพยัญชนะระเบิด ไมกอง มีลม เกิดที่ บริเวณปุมเหงือก มีรูป ท ถ ฑ ฒ ฐ ถ 1.6) /ด/ หรือ /d/ เปนหนวยเสียงพยัญชนะระเบิด กอง ไมมีลม เกิด ที่บริเวณปุมเหงือก มีรูป ด ฎ 1.7) /ก/ หรือ /k/ เปนหนวยเสียงพยัญชนะระเบิด ไมกอง ไมมีลม เกิดที่เพดานออน มีรูป ก 1.8) /ค/ หรือ /kh/ เปนหนวยเสียงพยัญชนะระเบิด ไมกอง มีลม เกิด ที่เพดานออน มีรูป ค ฅ ฆ ข ฃ 1.9) /อ/ หรือ /ʔ/ เปนหนวยเสียงพยัญชนะระเบิด ไมกอง ไมมีลม เกิดที่ชองระหวางเสนเสียง มีรูป อ 2) เสียงนาสิก (Nasal) มี 3 หนวยเสียง มีฐานที่เกิดที่ริมฝปาก มีหนวยเสียง ไดแก 2.1) /ม/ หรือ /m/ เปนหนวยเสียงพยัญชนะนาสิก กอง เกิดที่ ริมฝปาก มีรูป ม 2.2) /น/ หรือ /n/ เปนหนวยเสียงพยัญชนะนาสิก กอง เกิดที่ ปุมเหงือก มีรูป น ณ 2.3) /ง/ หรือ /ŋ/ เปนหนวยเสียงพยัญชนะนาสิก กอง เกิดที่ เพดานออน มีรูป ง 3) เสียงเสียดแทรก (Fricative) มี 3 หนวยเสียง มีหนวยเสียง ไดแก 3.1) /ฟ/ หรือ /f/ เปนหนวยเสียงพยัญชนะเสียดแทรก ไมกอง เกิดที่ ริมฝปากกับฟน มีรูป ฟ ฝ 3.2) /ซ/ หรือ /S/ เปนหนวยเสียงพยัญชนะเสียดแทรก ไมกอง เกิดที่ ริมฝปากกับฟน มีรูป ซ ส ศ ษ 3.3) /ฮ/ หรือ /h/ เปนหนวยเสียงพยัญชนะเสียดแทรก ไมกอง เกิดที่ ชองระหวางเสนเสียง มีรูป ฮ ห 4) เสียงกึ่งเสียดแทรก (Affricate) มี 2 หนวยเสียง มีฐานที่เกิดที่เพดานแข็ง มีหนวยเสียงยอย ไดแก 4.1) /จ/ หรือ /c/ เปนหนวยเสียงพยัญชนะกึ่งเสียดแทรก ไมกอง ไมมีลม เกิดที่เพดานแข็ง มีรูป จ
42 4.2) /ช/ หรือ /ch/ เปนหนวยเสียงพยัญชนะกึ่งเสียดแทรก ไมกอง มีลม เกิดที่เพดานแข็ง มีรูป ช ฌ ฉ 5) เสียงขางลิ้น (Lateral) มี 1 หนวยเสียง มีฐานที่เกิดที่ปุมเหงือกไดแก /ล/ หรือ /l/ มีรูป ล ฬ 6) เสียงรัว (Trill) มี 1 หนวยเสียง มีฐานที่เกิดที่ปุมเหงือก ไดแก /ร/ หรือ /r/ มีรูป ร 7) เสียงเปด (Approximant) มี 2 หนวยเสียง มีฐานที่เกิดที่ริมฝปากและ เพดานแข็ง มีหนวยเสียงยอย ไดแก 7.1) /ว/ หรือ /w/ เปนหนวยเสียงพยัญชนะเสียงเปด กอง เกิดที่ ริมฝปากทั้งสอง มีรูป ว 7.2) /ย/ หรือ /j/ เปนหนวยเสียงพยัญชนะเสียงเปด กอง เกิดที่ เพดานแข็ง มีรูป ย จากที่กลาวมานี้สรุปไดวาพยัญชนะในภาษาไทยแบงไดเปน 21 เสียง และมีรูปพยัญชนะ 44 รูป ตามตารางพยัญชนะในภาษาไทยมี21 เสียง และมีรูปพยัญชนะ 44 รูปดังนี้ ตารางที่ 2.3 พยัญชนะในภาษาไทยมี21 เสียง และมีรูปพยัญชนะ 44 รูป ลำดับ ที่ เสียง พยัญชนะ สัญลักษณ รูปพยัญชนะ ตัวอยางคำ 1 /ป/ /p/ ป ป ไป ปอน ปุย 2 /พ/ /ph/ พ ภ ผ พา เภา ผิด 3 /บ/ /b/ บ บัง บอก เบิก 4 /ต/ /t/ ต ฏ เตา เตี้ย ตัด ฏอ 5 /ท/ /th/ ท ธ ถ ฑ ฒ ฐ ทำ ธง ถู ฑา เฒา ฐี 6 /ด/ /d/ ด ฎ ดำ ฎี 7 /ก/ /k/ ก กา กอ กิ่ง 8 /ค/ /kh/ ค ฅ ฆ ข ฃ คบ ฆัง ขุด 9 /อ/ /ʔ/ อ อาง อือ อาย 10 /ม/ /m/ ม มวย มาน มืด หมอ 11 /น/ /n/ น ณ นุง เณร หนู 12 /ง/ / ŋ / ง งง งอ เงา
43 ลำดับ ที่ เสียง พยัญชนะ สัญลักษณ รูปพยัญชนะ ตัวอยางคำ 13 /ฟ/ /f/ ฟ ฝ ฟน ฝา 14 /ซ/ /s/ ซ ส ษ ศ ขาง เสา ษา ศุกร 15 /ฮ/ /h/ ฮ ห เฮา หู 16 /จ/ /c/ จ จะ จำ จาก 17 /ช/ /ch/ ช ฌ ฉ ชาง ฌาน เฉา 18 /ล/ /l/ ล ลาบ เลา หลา 19 /ร/ /r/ ร ราน รอ รุม หรือ 20 /ว/ /w/ ว หวาน วาน ไหว 21 /ย/ /j/ ย ญ ยาย อยู หยา 2. พยัญชนะตน พยัญชนะตน หมายถึง พยัญชนะที่ปรากฏในตำแหนงตนพยางคหรือคำ หรือพยัญชนะที่ ปรากฏนำหนาสระ มี 3 ลักษณะ ดังนี้ 2.1 พยัญชนะตนเดี่ยว 2.2 พยัญชนะควบกล้ำหรืออักษรควบ 2.3 พยัญชนะตนที่เปนอักษรนำ 2.1 พยัญชนะตนเดี่ยว พยัญชนะตนเดี่ยว หมายถึง พยัญชนะที่ปรากฏตนพยางคหรือคำเพียง 1 รูป หรือ 1 เสียง พยัญชนะทั้ง 44 รูปของไทย สามารถทำหนาที่เปนพยัญชนะตนเดี่ยวไดทุกรูป แตปจจุบัน พยัญชนะไทย จำนวน 2 รูป ที่ไมไดใชคือ ฃ ฅ ไดแก ไก ขา คา ฆา งาน แจ ฉก ช้ำ โซ ญาณ ปฎก กุฏิ กรีฑา เฒา เณร เด็ก ตา ถูก ทุก เธอ นา บึง ปู ผา แฝด เพื่อน ฟา ภพ มา ยุง รำ แลก วัว โศก รักษา สู เหา จุฬา อาง ฮั้ว
44 2.2 พยัญชนะควบกล้ำหรืออักษรควบ พยัญชนะควบกล้ำหรืออักษรควบ หมายถึง พยัญชนะ 2 รูป รวมกันใชสระเดียวกันในพยางคหนึ่ง หรือพยัญชนะรูปใดรูปหนึ่งควบกับ ร ล ว โดยพระยาอุปกิตศิลปสาร (2546: 21)กลาวถึงคำควบกล้ำ ไววามีหลักฐานปรากฏมาตั้งแตสมัยสุโขทัย จากศิลาจารึกพอขุนรามคำแหง พบวามีคำควบกล้ำ เชน ...ในน้ำมีปลา ใครใครคามาคา ที่ปากประตูมีกระดิ่งแขวน ไพรฟาหนาใส ... คำควบกล้ำจำแนกได 2 ลักษณะ ไดแก 2.2.1 อักษรควบแท คือ พยัญชนะตน 2 ตัว รวมกันใชสระเดียวกันหรือประสมกับ สระเดียวกันแลวออกเสียงมาพรอมกัน โดยมีผูใหความหมายไวดังนี้ พระยาศรีสุนทรโวหาร (2552: 39) กลาวในหนังสือนิติสารสาธกวา คำที่ใชอักษร ร ล ว ควบกล้ำวามีเสียงควบกล้ำ ร ล ว รวม 21 เสียง เรียกวาอักษรประโยค ซึ่งมี 7 หมวด ไดแก หมวดที่ 1 ก ไดแก กร กล กว หมวดที่ 2 จ ไดแก จร จล จว หมวดที่ 3 ต ไดแก ตร ตล ตว หมวดที่ 4 ป ไดแก ปร ปล ปว หมวดที่ 5 ค ไดแก คร คล คว หมวดที่ 6 ท ไดแก ทร ทล ทว หมวดที่ 7 พ ไดแก พร พล พว เห็นไดวา อักษรทั้ง 7 หมวดนี้ ปจจุบันยังคงมีใชอยู ไดแก เสียง กร ขร คร ตร ปร ทร พร กล ขล ปล พล ผล กว ขว คว พระยาอุปกิตศิลปสาร (2546: 21) กลาววา อักษรควบแทคือ คำที่มีพยัญชนะ 2 ตัวเรียงกัน ออกเสียงพรอมกันเปนพยัญชนะตน ไดแก ก กร กล กว ข ขร ขล ขว ค คร คล คว ต ตร ป ปร ปล ผ ผล พ พร พล กำชัย ทองหลอ (2556: 80-82) กลาววา อักษรควบแท คือ อักษรควบที่เกิดจาก พยัญชนะ 2 ตัวควบหรือกล้ำกันอยูในสระเดียวกัน ไดแก พยัญชนะที่ควบหรือกล้ำกับตัว ร ล ว
45 เมื่อควบหรือกล้ำกันแลว จะตองออกเสียงพรอมกันเปนตัวสะกดหรือการันตก็ตองไมออกเสียงไป ดวยกัน ตัวอยางเชน ออกเสียงพรอมกัน เชน ไกร ตรา ครู คลา กลอง พลอด ไกว ขวา ควาน เปนตัวสะกดดวยกัน เชน บุตรี เนตร มิตร บัตร สมัคร เปนตัวการันตดวยกัน เชน พักตร ศาสตร อินทร อรินทร กาญจนา นาคสกุล (2556: 7) กลาวถึงพยัญชนะควบกล้ำในภาษาไทยเกิดจากหนวยสียง พยัญชนะเดี่ยวสองหนวยเสียงเรียงกัน หนวยเสียงพยัญชนะที่ปรากฏเปนพยัญชนะตำแหนงที่หนึ่ง ของพยัญชนะตนควบ มี 5 หนวยเสียง คือ /p/ /ph/ /t/ /k/ /kh/ สวนหนวยเสียงพยัญชนะที่ ปรากฏเปนพยัญชนะตำแหนงที่สองของพยัญชนะตนควบมี 3 หนวย คือ /r/ /l/ /w/ โดยหนวยเสียง พยัญชนะควบกล้ำในภาษาไทยมาตรฐานมี 11 หนวยเสียง ไดแก /kr/ /kl/ /kw/ /khr/ /khl/ /khw/ /pr/ /pl/ /phr/ /phl/ /tr/ นิตยา กาญจนะวรรณ (2550: 206) กลาววา คำควบกล้ำหากพิจารณาในแงของเสียงทาง สัทศาสตร อาจกลาวไดวา พยัญชนะที่นำหนาไดนั้นตองเปนพยัญชนะเสียงแข็ง ซึ่งไดแกพยัญชนะ เสียงหยุด เชน ป /p/ ต /t/ ก /k/ สวนพยัญชนะที่ตามมาตองเปนพยัญชนะเสียงออน ไดแก ร ล ว แตทั้งนี้เมื่อพิจารณาอยางละเอียดพบวา ไมไดเปนไปตามนั้นทุกตัว พยัญชนะควบกล้ำชนิด ควบแทของไทยแตเดิม มีอยูเพียง 13 คู ดังนี้ ก+ร ก+ล ข+ร ข+ล ค+ร ค+ล ต+ร ท+ร ป+ร ป+ล ผ+ล พ+ร พ+ล ตอมาเมื่อมีการติดตอกับตางประเทศ โดยเฉพาะภาษาอังกฤษ จึงมี พยัญชนะควบกล้ำเพิ่มขึ้นมาอีก 5 คู คือ ด+ร บ+ร บ+ล ฟ+ร ฟ+ล จากความหมายของคำควบกล้ำแทสรุปไดวา คำควบกล้ำของไทยประกอบดวยพยัญชนะตน 7 รูป คือ ก ข ค ป พ ผ ต โดยแบงเปน 5 หนวยเสียง คือ /k/ /kh/ /p/ /ph/ /t/ สามารถสรุปเปนตารางไดดังนี้ ตารางที่ 2.4 คำควบกล้ำของไทยประกอบดวย 15 รูป 11 เสียง หนวยเสียงและรูป พยัญชนะ /r/ ร /l/ ล /w/ ว /k/ ก /kr/ กร /kl/ กล /kw/ กว /kh/ ข ค /khr/ ขร คร /khl/ ขล คล /khw/ ขว คว /p/ ป /pr/ ปร /pl/ ปล -- /ph/ พ ผ /phr/ พร /phl/ พล ผล -- /t/ ต /tr/ ตร -- -- หมายเหตุ: เครื่องหมาย – แสดงการไมปรากฏ
46 จากตารางสรุปไดวา พยัญชนะควบกล้ำไทยหากแบงตามรูปมีจำนวน 15 รูป ไดแก กร กล กว ขร คร ขล คล ขว คว ปร ปล พร พล ผล ตร หากแบงตามเสียงจะมีจำนวน 11 เสียง ไดแก /kr/ /kl/ /kw/ /khr/ /khl/ /khw/ /pr/ /pl/ /phr/ /phl/ /tr/ นอกจากนี้การรับภาษาตางประเทศเขามาทำใหภาษาไทยมีการรับคำควบกล้ำบางตัวที่ไมมี ในภาษาไทยมาใชในภาษาไทยเพิ่มเติม ดังตารางดังนี้ ตารางที่ 2.5 คำควบกล้ำของภาษาตางประเทศ ภาษา อักษรควบ ตัวอยางคำ สันสกฤต ทร จันทรา อินทรา นิทรา ตัวควบเปนตัว ฤ ทฤษฎี (ทริด-สะ-ดี) พฤษภาคม (พรึด-สะ-พา-คม) พฤกษา (พรึก-สา) อังกฤษ บร บรอนซ บริดจ บรั่นดี บล บล็อก บลูเบอรี่ ดร ดราฟต ดรัมเมเยอร ฟร ฟรี ฟรักโตส ฟล ฟลูออรีน ฟลุก ทร แทรกเตอร จากตารางเห็นไดวาการรับภาษาตางประเทศเขามาใชทำใหคำควบกล้ำของไทยมีเพิ่มขึ้นจากเดิม โดยที่เสียง /ทร/ หรือ /tr/ มีทั้งในภาษาสันสกฤต และภาษาอังกฤษดวย 2.2.2 อักษรควบไมแท กำชัย ทองหลอ (2556: 81-82) ใหความหมายของอักษรควบไมแทไววา อักษรควบที่เกิดจาก พยัญชนะ 2 ตัว ควบหรือกล้ำอยูในสระตัวเดียวกัน ไดแกพยัญชนะที่ควบกับตัว ร ออกเสียงแต พยัญชนะตัวหนาตัวเดียว หรือออกเสียงเปนพยัญชนะตัวอื่น โดยเปนตัวสะกดหรือการันตดวยกันก็ได อักษรควบไมแท แบงไดเปน 2 ประเภท ดังนี้ 1) ออกเสียงเฉพาะตัวหนา เชน จริง ไซร ศรัทธา ปราศรัย ศรี เศรา สรง สรวง สรวล สรอย สระ สราง เสร็จ เสริม แสรง 2) ออกเสียงแปรไปเปนเสียงตัวอื่น เชน เสียง ทร เปนเสียง ซ เชน ทรวดทรง ทราบ ทราย ทรุดโทรม อินทรี นนทรี พุทรา ทรวง ไทร ทรัพย แทรก ฉะเชิงเทรา
47 จากประเภทของคำควบกล้ำไมแทสามารถสรุปเปนตารางไดดังนี้ ตารางที่ 2.6 ลักษณะของคำควบกล้ำไมแท ออกเสียงเฉพาะพยัญชนะตัวแรก ออกเสียงเปนพยัญนะอื่น ทร เปน ซ จร – จริง ซร – ไซร ศร – เศรา ศรี ปราศรัย สร – สรง สรวง สรอย สราง แสรง ทรวงทรง อานวา ซวด-ซง ทราบ อานวา ซาบ ทรุดโทรม อานวา ซุด-โซม ฉะเชิงเทรา อานวา ฉะ-เชิง-เซา 2.3 พยัญชนะตนที่เปนอักษรนำ อักษรนำ เปนคำที่มีลักษณะการสะกดคำแตกตางจากคำทั่วไปในภาษาไทย คือมีพยัญชนะ 2 ตัว ประสมกับสระตัวเดียว กำชัย ทองหลอ (2556: 83) ไดใหความหมายของอักษรนำไววา พยัญชนะ 2 ตัวรวมอยูในสระตัวเดียวกัน บางคำก็ออกเสียงรวมกันสนิท บางคำก็ออกเสียงคลายกันเปน 2 พยางค เนื่องจากตองออกเสียงพยัญชนะตัวหนาประสมกับพยัญชนะตัวหลัง แตพยัญชนะ ทั้ง 2 ตัวนั้น ประสมกันไมสนิทเหมือนอักษรควบแท จึงออกเสียงคลายกับมีเสียงสระอะดังออกมา แผว ๆ อยางไรก็ตามเสียงของคำที่เปลงออกมายอมบงชัดวาเปนพยัญชนะประสมกัน เชน กนก ขนม แถลง พระยาศรีสุนทรโวหาร (2552: 120) กลาวไวถึงหลักเกณฑของอักษรนำไวใน “วาหนิติ์นิกร” ซึ่งเปนแบบเรียนวาดวยอักษรนำวา อักษรนำคือ อักษรสูงนำอักษรต่ำ และอักษรกลางนำอักษรต่ำ โดยอธิบายวา อักษรสูงในภาษาไทยมีเพียง 11 ตัว และหากตองการใหมีเสียงสูงเพิ่มขึ้นในภาษา มีวิธีการใชอักษรสูงนำอักษรต่ำใหออกเสียงเปนเสียงสูง อักษรสูง 10 ตัวแรก ( ข ฃ ฉ ฐ ถ ผ ฝ ศ ษ ส) สามารถจูงเสียงของอักษรต่ำเดี่ยวได 7 ตัว (ง น ม ย ร ล ว) เมื่ออักษรสูงนำอักษรต่ำเดี่ยวทั้ง 7 ตัวนี้ อักษรสูงจะมีเสียงเหมือนประวิสรรชนีย ตัวอยางอักษรสูงนำอักษรต่ำเดี่ยว และอักษรกลางนำอักษร ต่ำเดี่ยว เชน อักษร ข นำตัวอักษร น เชน ขนบ ขนม เขนย อักษร อ นำตัวอักษร ร เชน อราม เอร็ด อรอย เห็นไดวาเสียงของอักษรต่ำเดี่ยวจะถูกจูงใหเปนอยางเสียงของอักษรสูง นอกจากนี้ “ห” เมื่อใชเปนอักษรนำจะไมมีเสียงสระกำกับ แตจะทำหนาที่จูงเสียงอักษรต่ำ 10 ตัว คือ ง ญ ณ น ม ย ร ล ว ฬ และเวลาอานไมตองออกเสียงตัว “ห” เชน บุหงา หญิง
48 สวน กำชัย ทองหลอ (2556: 83) ไดกลาวถึงหลักเกณฑของอักษรนำไววา พยัญชนะตัวนำหนา เปนอักษรสูง อักษรกลาง หรืออักษรต่ำก็ได เชน ขนม กนก เชลย พยัญชนะตัวหลังก็เชนเดียวกัน จะเปนอักษรชนิดใดก็ได แตมีขอสังเกตวา ถาพยัญชนะตัวหนาเปนอักษรสูงหรือกลาง ตัวหลังตอง เปนตัวอักษรต่ำเดี่ยว อักษรต่ำเดี่ยวนั้นจะออกเสียงอยางอักษรสูงและกลางซึ่งเปนตัวนำ เชน สงา อรอย ถาพยัญชนะตัวหลังไมใชอักษรต่ำเดี่ยวใหออกเสียงปกติไมตองออกเสียงตามอักษรสูงหรือ กลางซึ่งเปนตัวนำหนา เชน แสดง สบาย เมื่อพิจารณาอักษรตัวนำและตัวตามแลวจากหลักเกณฑดังกลาวแลว เห็นไดวาอักษรนำจะ เปนอักษรสูง อักษรกลาง และอักษรต่ำ สวนอักษรตัวตามมักเปนอักษรต่ำเดี่ยว สามารถสรุปไดเปน ตารางดังนี้ ตารางที่ 2.7 ลักษณะอักษรตัวนำและตัวตามของอักษรนำ อักษรนำ อักษรสูง นำ อักษรต่ำเดี่ยว อักษรนำ อักษรกลาง นำ อักษรต่ำเดี่ยว อักษรอื่น ๆ ที่ไมใชอักษรนำ ขนม อานวา ขะ-หนม ถนน อานวา ถะ-หนน ผนึก อานวา ผะ-หนึก สนาม อานวา สะ-หนาม หงาย อานวา หงาย หมอ อานวา หมอ แหวน อานวา แหวน กนก อานวา กะ-หนก จรวด อานวา จะ-หรวด จรัส อานวา จะ-หรัด ตลาด อานวา ตะ-หลาด ปลัด อานวา ปะ-หลัด อรอย อานวา อะ-หรอย อยา อานวา หยา เชลย อานวา ชะ-เลย แชลง อานวา ชะ-แลง เชวง อานวา ชะ-เวง เผชิญ อานวา ผะ-เชิน แสดง อานวา สะ-แดง ผทม อานวา ผะ-ทม สบาย อานวา สะ-บาย จากตารางเห็นไดวา อักษรสูงนำอักษรต่ำเดี่ยว และอักษรกลางนำอักษรต่ำเดี่ยวสามารถอาน ออกเสียงได 2 แบบ คือ 1) แบบอะกึ่งเสียง และ2) แบบ ห นำ สวนอักษรอื่นๆ ที่ไมเขากฎเกณฑ ทั้ง 2 ขอขางตน จะออกเสียงแบบอะกึ่งเสียง แตไมมี “ห”นำ ทั้งนี้จากการศึกษาเรื่องอักษรนำ ทำใหเห็นวาอักษรนำมีความสำคัญที่ชวยใหภาษาไทยมีคำ สำหรับใชในการสื่อสารเพิ่มมากขึ้น โดยพยัญชนะตนที่เปนอักษรต่ำเดี่ยว เชน คำวา นา จะผันวรรณยุกตไดเพียง 3 เสียง คือ นา นา นา หากตองการใหผันวรรณยุกตครบ 5 เสียง ตองนำ ดวยอักษรสูง ซึ่งอักษรต่ำเดี่ยวจะไมมีคูกับอักษรสูง จำเปนตองใช “ห” นำขางหนาเพื่อใหเกิดเสียง สูงขึ้น ทำใหสามารถผันวรรณยุกตไดครบ 5 เสียง คือ นา หนา นา (หนา) นา หนา จึงเห็นไดวาอักษรนำมีคุณคาในฐานะทำใหภาษาไทยมีคำเพิ่มขึ้นและชวยใหอักษรต่ำเดี่ยวสามารถ ผันวรรณยุกตไดครบ 5 เสียง
49 3. พยัญชนะทาย พระยาอุปกิตศิลปสาร (2546: 23-24) อธิบายวาพยัญชนะทายหรือตัวสะกด คือ พยัญชนะที่ ประกอบอยูขางทายสระและมีเสียงประสมเขากับสระ ทำใหเสียงพยัญชนะหนักขึ้นตามฐานของ พยัญชนะ เชน กา เปน กาก กาง กาด กาน กาบ กาม กาย กาว โดยจัดไวเปนพวก ๆ ตาม มาตรา ดังนี้ คือ 1) แม กก มีพยัญชนะวรรค ก เวนตัว ง 2) แม กง ตัว ง สะกด 3) แมกด วรรค จ วรรค ฏ วรรค ต และ ศ ษ ส เวนตัว ญ ณ น เปนตัวสะกด 4) แมกน ตัว ญ ณ ร ล ฬ เปน ตัวสะกด 5) แม กบ วรรค ป เปนตัวสะกด ยกเวน ม เปนตัวสะกด 6) แม กม ตัว ม เปนตัวสะกด 7) แม เกย ตัว ย เปนตัวสะกด และ 8) แม เกอว ตัว ว เปนตัวสะกด กำชัย ทองหลอ (2556: 85) กลาวถึงความหมายของตัวสะกด คือ พยัญชนะที่ประสมขาง หลังพยางคในแม ก กา แลวทำหนาที่บังคับแม ก กา ใหกลายเปนแม กง กน กก กด กบ กม เกย เกอว หรืออีกความหมาย คือ พยัญชนะที่ทำหนาที่ประสมเปนสวนที่ 4 ของพยางค คือ สระ + พยัญชนะ + วรรณยุกต + ตัวสะกด) สรุปไดวา ตัวสะกด เปนพยัญชนะที่ใชบังคับเสียงทายคำ ใหมีเสียงตามตองการ มาตรา ตัวสะกดบางมาตรา ใชตัวสะกดตรงตามแม บางมาตราใชตัวสะกดไมตรงตามแม มี8 เสียง ไดแก / ป / - แมกบ / ต / - แมกด / ก / - แมกก / ง / - แมกง / น / - แมกน / ม / - แมกม / ย / - แม เกย / ว / - แมเกอว และมีมาตราแม ก กา ซึ่งไมมีตัวสะกดในตำแหนงพยางคทาย ตารางที่ 2.8 ตัวอักษรที่ใชสะกดไดในมาตราตัวสะกด ที่ มาตรา ตัวอักษรที่ใชสะกดได 1 มาตราแม กก ใช ก ข ค ฆ สะกดได เชน โกรก เลข อัคนี เมฆ 2 มาตราแม กง ใช ง สะกด เชน หมาง ยุง 3 มาตราแม กด ใช จ ฎ ฏ ฐ ฒ ด ต ถ ท ธ ซ ส ศ ษ สะกดไดแกอัจฉรา กฎ ปรากฏ รัฐ 4 มาตราแม กน ใช น ญ ณ ร ล ฬ สะกดไดแก กัน กัญญา ญาณ 5 มาตราแม กบ ใช บ ป พ ฟ ภ สะกดไดแก สาบ สาป 6 มาตราแม กม ใช ม สะกด เชน กรรม 7 มาตราแม เกย ใช ย สะกด เชน สวย รวย 8 มาตราแม เกอว ใช ว สะกด เชน กาว แม ก กา ไมมีตัวสะกด หมายเหตุ: ฉ ฌ ผ ฝ ห อ ฮ ไมใชเปนตัวสะกด
50 กระทรวงศึกษาธิการ (2558: 26) ไดกลาวเพิ่มเติมถึงตัวสะกดไววา ปจจุบันมีคำยืมจาก ภาษาอังกฤษและภาษาฝรั่งเศสหลายคำ ทำใหเกิดเสียงพยัญชนะทายเพิ่มขึ้นในภาษาไทย เชน ซ ฟ ล ในคำไทยตอไปนี้ /ซ/ เชน เสียงพยัญชนะทาย ในคำวา แกส กาซ เทนนิส /ฟ/ เชน เสียงพยัญชนะทาย ในคำวา ลิฟต ปรูฟ เซฟ /ล/ เชน เสียงพยัญชนะทาย ในคำวา บิล เจล บอล แรลลี่ ขอสังเกตเกี่ยวกับเรื่องเสียงพยัญชนะ 1. เสียงพยัญชนะมี 21 เสียง แตแทนดวยรูปพยัญชนะ 44 รูป จึงมีปญหาเกี่ยวกับการเขียน เสียงพยัญชนะที่มีหลายรูป เชน เสียง /ท/ มีรูปพยัญชนะตนที่ออกเสียงเหมือนกัน จำนวน 6 ตัว ประกอบดวยเสียงสามัญ จำนวน 4 ตัว ไดแก ท ธ ฑ ฒ และเสียงจัตวา จำนวน 2 ตัว ไดแก ถ ฐ ดังนั้นจึงควรคำนึงถึงการเขียนสะกดคำ และการใชรูปแทนเสียงพยัญ ชนะใหถูกตอง 2. รูปพยัญชนะมีลักษณะผูกพันกับเสียงวรรณยุกต การที่จัดอักษรสูง กลาง ต่ำ แสดงวา ตัวพยัญชนะเมื่อผสมสระแลว จะเกิดเสียงวรรณยุกตติดตามมา เชน เสา เปนอักษรสูง ไมมีรูป วรรณยุกต แตมีเสียงวรรณยุกตตรี 3. รูปพยัญชนะบางตัวไมออกเสียง ดังนี้ 3.1 พยัญชนะที่มีเครื่องหมายทัณฑฆาตกำกับ เชน สงฆวงคจันทร 3.2 พยัญชนะที่ตามหลังพยัญชนะสะกดบางคำ เชน สมุทร พุทธ 3.3 ร ซึ่งเปนสวนหนึ่งของอักษรควบไมแท เชน ทรง ทราบ ทรวง 3.4 ร หรือ ห ที่นำหนาพยัญชนะสะกดบางคำ เชน ปรารถนา พรหม 3.5 ห หรือ อ ที่นำอักษรเดี่ยว เชน หลาย หลาก อยา อยู 4. ตัวอักษรเรียงกัน 2 ตัว บางครั้งออกเสียงควบ บางครั้งออกเสียง สระแทรก เชน จมปลัก (อานวา จม – ปลัก) ปรักหักพัง (อานวา ปะ-หรัก-หัก-พัง) ดังนั้นจึงควรศึกษาวิธีการอานแตละคำให ชัดเจน เพราะแตละคำมีความหมายไมเหมือนกัน 5. ตัว "ว" ทำหนาที่ไดหลายอยาง ทั้ง พยัญชนะ อักษรนำ และสระ ดังนี้ 5.1 พยัญชนะ สามารถเปนพยัญชนะควบ เชน ควาย ขวาด พยัญชนะตน วูบ วาบ และ พยัญชนะทาย เชน ราว ราว 5.2 อักษรนำ เชน หวั่น ไหว 5.3 สระอัว เชน กลัว รวย
51 สระ สระ เปนเสียงที่เปลงโดยใหลมออกทางชองปาก และไมกระทบหรือ ถูกปดกั้น จากอวัยวะ สวนใดสวนหนึ่งในชองปาก มีผูใหความหมายของสระ ไวดังนี้ กาญจนา นาคสกุล (2556: 31) ใหความหมายและลักษณะของสระไววา สระ แปลวาเสียง เปนเสียงกอง ซึ่งทำหนาที่เปนแกนของพยางค ลักษณะของสระที่สำคัญ คือ เปนเสียงกองที่เปลงโดย ใหลมออกทางชองปาก อวัยวะในชองปากจะไมปดกั้นลมและไมทำใหเกิดเปนชองแคบ จนลมตองออกอยางมีเสียงเสียดแทรก อีกทั้งไมทำใหอวัยวะในชองปากสวนใดสวนหนึ่งสั่นสะบัด พระยาอุปกิตศิลปสาร (2546: 2-3) ใหความหมายของสระวา สระคือใชสำหรับแทนเสียงแท ในภาษาไทย มีรูปสระใชประสมกับพยัญชนะ ไมใชเขียนโดด ๆ เมื่อตองการจะเขียนโดด ๆ ใหนำตัว “อ” ซึ่งจัดอยูในกลุมพยัญชนะมาประสมเขา ออกเสียงเชนเดียวกับสระเปลาทั้งสระเสียงสั้นและ เสียงยาว เชน อะ อา อุ อู เอะ เอ สวน กำชัย ทองหลอ (2556: 54) ไดใหความหมายของสระเพิ่มเติมไววา สระสามารถออก เสียงไดตามลำพังในภาษาพูด หมายถึงกระแสเสียงหรือหางเสียงที่มีทำนองสูงต่ำ ซึ่งเปลงออกมาตาม จังหวะนิยม ในภาษาหนังสือ หมายถึง เครื่องหมายใชแทนเสียงที่เปลงออกมา ตามหลักภาษาถือวา พยัญชนะจำเปนตองอาศัยสระ จึงจะออกเสียงได จากนิยามความหมายของสระ แสดงใหเห็นวาสระเปนใจกลางของพยางค เปนสวนที่ทำให พยัญชนะมาเกาะขางหนาหรือเกาะขางหลัง แลวเกิดเปนพยางคขึ้นโดยมีลักษณะและหนาที่ของเสียงแท หรือเสียงสระ ไดแก 1) เปนเสียงที่ลมผานออกมาไดโดยสะดวกไมถูกอวัยวะในปากกักทางลม 2) อวัยวะที่ชวยใหเสียงสระตางกัน ไดแก ลิ้น และริมฝปาก 3) เสียงสระออกเสียงไดยาวนาน 4) เสียงสระมีทั้งเสียงสั้นและเสียงยาว 5) เสียงสระเปนเสียงที่ชวยใหพยัญชนะออกเสียงได เพราะ เสียงพยัญชนะตองอาศัยเสียงสระเกาะเสมอ จึงออกเสียงได ในการศึกษาดานสระ สระแบงไดเปน 2 ประเภท คือ รูปสระ เสียงสระ ดังมีรายละเอียด ตอไปนี้ 1. รูปสระ พระยาอุปกิตศิลปสาร (2546: 3) ไดกลาววา รูปสระของไทยนั้นบางทีก็ใชรูปเดียวเปนสระหนึ่ง บางทีก็ใชหลายรูปประสมกันเปนสระหนึ่ง ในภาษาไทยมีรูปสระ 21 รูป ซึ่งเมื่อนำมาประสมกัน แลวจะเกิดเปนสระตาง ๆ จำนวน 32 เสียง ซึ่งนับวามากพอใชในภาษาไทย เพราะเหตุที่ใน ภาษาไทยมีสระมากเชนนี้ ทำใหสามารถเขียนคำที่มาจากภาษาอื่นไดถูกตองหรือใกลเคียงกับ สำเนียงในภาษานั้น ๆ มากที่สุด
52 ตารางที่ 2.9 ชื่อเรียกรูปสระในภาษาไทยจำนวน 21 รูป ลำดับที่ รูปสระ ชื่อเรียก 1 ะ วิสรรชนีย 2 ั ไมผัด/ไมหันอากาศ 3 ็ ไมไตคู 4 า ลากขาง 5 ิ พินทุอิ 6 ฝนทอง 7 " ฟนหนู 8 ˚ นิคหิต/ นฤคหิต 9ุตีนเหยียด 10ู ตีนคู 11 เ ไมหนา 12 โ ไมโอ 13 ใ ไมมวน 14 ไ ไมมลาย 15 อ ตัว ออ 16 ย ตัว ยอ 17 ว ตัว วอ 18 ฤ ตัว รึ 19 ตัวรือ 20 ฦ ตัวลึ 21 ตัวลือ รูปสระทั้ง 21 รูปนี้ หากพิจารณาตามลักษณะคุณสมบัติแลว สามารถจำแนกความ แตกตางไดดังนี้ 1.1 รูปสระที่นำไปใชเปนเสียงสระได โดยไมตองประสมกับรูปสระอื่น มี 12 รูป คือ 1) ะ วิสรรชนีย ใชเปนสระ อะ 2) ั ไมผัด/ไมหันอากาศ ใชเปนสระ อะ 3) ็ ไมไตคู ใชเปนสระ เอาะ
53 4) า ลากขาง ใชเปนสระ อา 5) ิ พินทุอิ ใชเปนสระ อิ 6) ุ ตีนเหยียด ใชเปนสระ อุ 7) ู ตีนคู ใชเปนสระ อู 8) เ ไมหนา ใชเปนสระ เอ 9) โ ไมโอ ใชเปนสระ โอ 10) ใ ไมมวน ใชเปนสระ ใอ 11) ไ ไมมลาย ใชเปนสระ ไอ 12) อ ตัว ออ ใชเปนสระ ออ สระทั้ง 12 รูปนี้ยังจำแนกไดเปน 2 กลุม คือกลุมที่สามารถประสมกับรูปสระอื่นได และ กลุมที่ประสมกับรูปสระอื่นไมได ไดแก 1.1.1 กลุมที่สามารถประสมกับรูปสระอื่นได มี 8 รูป คือ 1) ะ วิสรรชนีย 2) ั ไมผัด/ไมหันอากาศ 3) ็ ไมไตคู 4) า ลากขาง 5) ิ พินทุอิ 6) เ ไมหนา 7) โ ไมโอ 8) อ ตัว ออ 1.1.2 กลุมที่ประสมกับรูปสระอื่นไมได มี 4 รูป คือ 1) ุ ตีนเหยียด 2) ู ตีนคู 3) ใ ไมมวน 4) ไ ไมมลาย 1.2 รูปสระที่ใชแทนรูปสระอื่น มี 1 รูป คือ ็ไมไตคู ใชแทนสระ เอาะ ในคำ เกาะ ใชแทนคำวา ก็ 1.3 รูปสระที่นำไปใชตามลำพังไมได จะตองประสมกับรูปสระอื่นเสมอ มี 5 รูป คือ 1) ฝนทอง 2) " ฟนหนู 3) ˚ นิคหิต/ นฤคหิต
54 4) ย ตัว ยอ 5) ว ตัว วอ 1.4 รูปสระที่นำมาจากภาษาสันสกฤต มี 4 รูป คือ 1) ฤ เรียกวา ตัว รึ 2) เรียกวา ตัวรือ 3) ฦ เรียกวา ตัวลึ 4) เรียกวา ตัวลือ 2. เสียงสระ กาญจนา นาคสกุล และคณะ (2554: 22) ใหความหมายของเสียงสระ หมายถึง เสียงกองที่ เปลงออกมาทางปาก โดยลมไมถูกกักหรือบีบใหผานชองแคบใด ๆ ในปาก เสียงสระ แบงเปน 3 ประเภท ไดแก สระหนา สระกลาง สระหลัง โดยใชตำแหนงของลิ้นเปนคำเรียกชื่อสระ ดังนี้ สระหนา หมายถึง สระที่ออกเสียงเมื่อลิ้นสวนหนายกขึ้นสูงกวาสวนอื่น จำนวน 6 เสียง ไดแก สระ อิ อี เอะ เอ แอะ แอ สระกลาง หมายถึง สระที่ออกเสียงเมื่อลิ้นสวนกลางยกสูงขึ้นกวาสวนอื่น จำนวน 6 เสียง ไดแก สระ อึ อือ เออะ เออ อะ อา สระหลัง หมายถึง สระที่ออกเสียงเมื่อลิ้นสวนหลังยกสูงขึ้นกวาสวนอื่น จำนวน 6 เสียง ไดแก สระ อุ อู โอะ โอ เอาะ ออ เสียงสระดังกลาว มีลักษณะการเกิดตาง ๆ กัน สระบางเสียงเกิดจากรูปสระรูปเดียว บางเสียงเกิดจากสระหลายรูป และสระรูปหนึ่งสามารถประสมกับสระรูปอื่นไดหลายรูปเปน เสียงสระไดหลายเสียง เสียงสระจึงมีจำนวนมากกวารูปสระ ดังนี้ ตารางที่ 2.10 เสียงสระในภาษาไทย จำนวน 32 เสียง ลำดับที่ เสียงสระ จำนวนรูป เกิดจากรูปสระ 1 2 3 4 5 6 อะ อา อิ อี อึ อื 1 1 1 2 2 2 วิสรรชนีย ลากขาง พินทุอิ พินทุอิ + ฝนทอง พินทุอิ + นิคหิต พินทุอิ + ฟนหนู
55 ลำดับที่ เสียงสระ จำนวนรูป เกิดจากรูปสระ 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 อุ อู เอะ เอ แอะ แอ โอะ โอ เอาะ ออ เออะ เออ เอียะ เอีย เอือะ เอือ อัวะ อัว อำ ไอ ใอ เอา ฤ ฦ 1 1 2 1 3 2 2 1 3 1 3 2 5 4 5 4 3 2 2 1 1 2 1 1 1 1 ตีนเหยียด ตีนคู ไมหนา + วิสรรชนีย ไมหนา ไมหนา + ไมหนา + วิสรรชนีย ไมหนา + ไมหนา ไมโอ + วิสรรชนีย ไมโอ ไมหนา + ลากขาง + วิสรรชนีย ตัว อ ไมหนา + ตัว อ +วิสรรชนีย ไมหนา + ตัว อ ไม ห น า + พิ น ทุ อิ + ฝ น ท อง + ตั ว ย + วิสรรชนีย ไมหนา + พินทุอิ + ฝนทอง + ตัว ย ไมหนา + พินทุอิ + ฟนหนู + ตัว อ +วิสรรชนีย ไมหนา + พินทุอิ + ฟนหนู + ตัว อ ไมผัด + ตัว ว + วิสรรชนีย นิคหิต + ลากขาง ไมมลาย ไมมวน ไมหนา + ลากขาง ตัว รึ ตัวรือ ตัวลึ ตัวลือ เสียงสระในภาษาไทยแบงออกเปน 3 ประเภท ไดแก สระแท สระเลื่อน สระเกิน ดังนี้ 2.1. สระแทหรือสระเดี่ยว หมายถึง เสียงสระที่มีที่เกิดเพียงแหงเดียว หรือเสียงสระ ซึ่งขณะที่เปลงเสียง ลักษณะของลิ้นและลักษณะของริมฝปากไมมีการเปลี่ยนแปลงหรือ
56 มีการเปลี่ยนแปลงนอยมาก ตำแหนงที่สูงที่สุดของลิ้นจะมีเพียงตำแหนงเดียว สระเดี่ยวมี 18 หนวยเสียง คือ อะ อา อิ อี อึ อือ อุ อู เอะ เอ แอะ แอ โอะ โอ เอาะ ออ เออะ เออ การออกเสียงสระเดี่ยว เสียงสระเดี่ยวในภาษาไทยเกิดจากการใชลิ้นแตละสวนเคลื่อนไหว ไปตามตำแหนงตาง ๆ ในปาก แตลิ้นจะไมแตะเพดาน ทำใหลมออกมาจากลำคอไดโดยสะดวก หากใชลิ้นสวนหนายกขึ้นระดับสูงเขาไปใกล ๆ เพดานสวนหนา ริมฝปากแผออก จะไดเสียง อิ อี และถาลดลิ้นมาอยูในระดับกลางและระดับต่ำ จะไดเสียง เอะ เอ และ แอะ แอ ตามลำดับ จัดเปนเสียงสระหนา หากใชลิ้นสวนกลางโดยการเกร็งลิ้นใหเคลื่อนไหวในระดับสูง ระดับกลาง และระดับต่ำ โดยริมฝปากแผออกก็จะไดเสียง อึ อือ เออะ เออ และ อะ อา ตามลำดับ จัดเปน เสียงสระกลาง และถาใชลิ้นสวนหลัง โดยการเกร็งลิ้นใหเคลื่อนไหวในระดับสูง ระดับกลาง และ ระดับต่ำ โดยใหริมฝปากหอกลม จะไดเสียง อุ อู โอะ โอ และ เอาะ ออ ตามลำดับ จัดเปนเสียง สระหลัง ดังตารางการเกิดสระเดี่ยวดังตอไปนี้ ตารางที่ 2.11 การเกิดเสียงสระเดี่ยว ส ว น ของลิ้น ระดับของลิ้น ลิ้นสวนหนา ลิ้นสวนกลาง ลิ้นสวนหลัง เสียงสั้น เสียงยาว เสียงสั้น เสียงยาว เสียงสั้น เสียงยาว ระดับสูง ระดับกลาง ระดับต่ำ อิ อี เอะ เอ แอะ แอ อึ อือ เออะ เออ อะ อา อุ อู โอะ โอ เอาะ ออ ริมฝปากแผ ริมฝปากหอ 2.2 สระเลื่อน หรือ สระประสม หมายถึง เสียงสระที่มีที่เกิดตั้งแต 2 แหงขึ้นไป หรือ เสียงที่เกิดจากการออกเสียงหนึ่งแลวอวัยวะภายในปากคอย ๆ เปลี่ยนแปลงเปนออกเสียงสระอีกเสียงหนึ่ง ติอตอกัน สระประสมในภาษาไทยเกิดจากการเลื่อนของลิ้นจากระดับสูงลงสูระดับต่ำอยางรวดเร็ว จนฟงคลายสระสองเสียงประสมกัน สระประสมมี 3 หนวยเสียง ไดแก เอีย เอือ อัว การออกเสียงสระประสม เสียงสระประสมในภาษาไทยเกิดจากการเลื่อนของลิ้นจาก ตำแหนงสระ อิ อี อึ อือ อุ อู ลงสูต่ำแหนงสระ อะ อา อยางรวดเร็ว เชน สระเอียะ เกิดจากการเลื่อน ของลิ้นจากตำแหนงสระอิ สูตำแหนงสระอะอยางรวดเร็ว จนฟงคลายเสียง อิ กับ อะ ประสมกัน เสียงสระประสมอื่น ๆ ก็มีลักษณะการเกิดเสียงเชนเดียวกัน ดังตารางตอไปนี้
57 ตารางที่ 2.12 การเกิดเสียงสระประสม สวนของ ลิ้น ระดับของลิ้น ลิ้นสวนหนา ลิ้นสวนกลาง ลิ้นสวนหลัง เสียงสั้น เสียงยาว เสียงสั้น เสียงยาว เสียงสั้น เสียงยาว ระดับสูง ระดับกลาง ระดับต่ำ อิ อี อึ อือ อะ อา อุ อู ริมฝปากแผ ริมฝปากหอ นักภาษาศาสตรบางกลุมเห็นวา สวนใหญคำที่ประสมดวยสระประสมเสียงสั้น มักเปนคำยืม มาจากภาษาอื่นหรือคำเลียนเสียง เชน เกี๊ยะ เพียะ เจี๊ยะ เฉือะ ฉัวะ ผัวะ ยัวะ เปรี๊ยะ จึงนับวา เสียงสระประสมในภาษาไทยที่เปนเสียงสำคัญมีเพียง 3 หนวยเสียง คือ /เอีย/ เอือ/ /อัว/ และ แตละเสียงจะมีเสียงยอย 2 เสียง คือ /เอีย/ มีหนวยเสียงยอยเปน [เอียะ] [เอีย] /เอือ/ มีหนวยเสียงยอยเปน [เอือะ] [เอือ] /อัว/ มีหนวยเสียงยอยเปน [อัวะ] [อัว] 1.3 สระเกิน คือสระที่มีเสียงพยัญชนะประสมอยูดวย สุธิวงศ พงศไพบูลย (2544: 356); กาญจนา นาคสกุล และคณะ (2554 : 28-29) ไดกลาววาสระเกินหรือสระพิเศษ อำ ไอ ใอ เอา ฤ ฦ ไมจัดวาเปนหนวยเสียงสระที่แทจริง คือ ฤ (ร ประสมกับ อึ) (ร ประสมกับ อื) ฦ (ล ประสม กับ อึ) (ล ประสมกับ อื) อำ (อะ ประสมกับ ม) ไอ ใอ (อะ ประสมกับ ย) เอา (อะ ประสมกับ ว) สระ ไอ และใอ เสียงพองกัน เสียงประกอบดวย อะ กับ อิ หรือ อา กับ อิ โดยออกเสียงสระ อะ หรือ อา กอนควบกันโดยเร็ว จะไดเสียง ไอ หรือถาออกเสียง อะ ตามดวย ย โดยเร็วจะไดเสียง ไอ เชนเดียวกัน ไอ จึงไมใชสระแท และไมจัดเปนสระประสม เพราะสระ ไอ มีตัวสะกดไมได ไมเหมือนกับสระอื่น ๆ สระ เอา เสียงเกิดจาก อา อู ออกเสียง อา ตามดวย อู หรือ ว โดยเร็วจะไดเสียง เอา เชนเดียวกัน และสระ เอา มีตัวสะกดไมไดจึงจัดเปนสระพิเศษ สระ อำ เปนสระที่มีแตรูปไมมีเสียง เพราะเสียงสระ อำ คือ สระ อะ มี ม สะกดนั่นเอง เอียะ เอีย เอือะ เอือ อัวะ อัว
58 ขอสังเกตเกี่ยวกับเรื่องเสียงสระ 1. เสียงสระสั้น - ยาวของเสียงสระเดี่ยว สามารถแยกความหมายของคำใหแตกตางกัน เชน มิด - มีด, เข็ด - เขต, อึด - อืด, อุด - อูฐ, หด - โหด 2. ฤ ฦ อำ ไอ ใอ เอา ถือเปนสระเกิน คือสระที่มีเสียงพยัญชนะประสมอยูดวย ดังนั้น สระเกินเหลานี้ จึงไมสามารถมีตัวสะกดไดอีก 3. เมื่อประสมคำเขากันแลว รูปสระอาจจะลดรูปหรือเปลี่ยนรูปไดเชน 3.1 ลดรูปวิสรรชนีย (สระอะ) เชน อนุชา พนักงาน ณ ธ 3.2 เปลี่ยนรูปวิสรรชนียเปนไมผัด (ไมหันอากาศ) เมื่อมีตัวสะกด เชน กัก กัด กัน และ เปนตัว ร หัน เชน สรร สวรรค 3.3 เปลี่ยนรูปสระออ ในบางคำ เชน บ จรลี ทรกรรม พร กร (สวนมากเปน ตัว ร สะกด) 3.4 เปลี่ยนรูปสระเอะ แอะ เปนไมใตคู เชน เล็ก เก็ง แข็ง บางคำเพียงแตลดรูป เชน เพชร 3.5 ลดรูปสระโอะ เชน คน กก กง กด กบ ลด นก จด ขด นนท 3.6 เปลี่ยนรูปสระเอาะ โดยใชตัว อ กับไมใตคูแทน เชน ล็อคเกต หรือเพียงแตลดรูป เชน นอต นอกจากนี้ยังมีอีกหนึ่งคำเปนคำพิเศษ ใชบนคำวา ก็ (อานวา เกาะ) 3.7 เปลี่ยนรูปสระเออ เปนรูปสระอิแทนรูป อ เชน เกิน เริง เชิด เพลิง 3.8 ลดรูป อ ในสระเออ ในคำที่สะกดดวยแมเกย เชน เกย เขย เคย (ปจจุบัน ยังมีคำที่ เขียนเต็มรูปอยูบาง เชน เทอม เทอญ ) 3.9 ลดรูปไมผัดในสระ อัว ในคำที่มีตัวสะกด เชน ควง ขวด เพราะฉะนั้น เวลาพิจารณา เรื่องเสียงสระ ตองไมลืมนึกถึงการลดรูป หรือเปลี่ยนรูปสระดวย 3.10 เสียงสระบางเสียงใชรูปสระแทนไดหลายรูป เชน เสียง ไอ อาจเขียน ใน ไน นัย ทำ ใหความหมายตางกัน 3.11 เสียงสระบางเสียงใชอักษรแทนไดหลายรูปเชน เสียง อำ อาจเขียน ทำ ธรรม วรรณยุกต ในการศึกษาเรื่องวรรณยุกต สามารถแบงเนื้อหาเปน 3 หัวขอ ไดแก ความหมายของ วรรณยุกต การจำแนกประเภทของวรรณยุกต และการผันวรรณยุกต ดังรายละเอียดตอไปนี้ 1. ความหมายของวรรณยุกต จากการศึกษาความหมายของวรรณยุกต ไดมีผูอธิบายความหมายของวรรณยุกตของไทยไว ในแงมุมตาง ๆ ดังนี้
59 เปลื้อง ณ นคร (2545: 55, 152) กลาววา วรรณยุกต แปลตามตัวอักษรวา กำหนดเสียง หรือกำหนดพวก คือเสียงภาษาไทยนั้นมีเสียงสูงต่ำตางกันหลายเสียง แตพอจะกำหนดไดวามี 5 เสียง คือ เสียงสามัญ เสียงเอก เสียงโท เสียงตรี เสียงจัตวา วรรณยุกตมีมาตั้งแตสมัยพอขุนรามคำแหง สวนชื่อที่เรียกวา วรรณยุกต นั้นยังไมทราบวาใครบัญญัติชื่อนี้ขึ้นตั้งแตเมื่อไร หากแปลตามคำศัพท ไดวา วรรณ แปลวาสี ผิว ชนิด เพศ ตัวอักษร สวน ยุกต แปลวา ตกลง จบ เลิก รวมความแปลวา ตกลงในเรื่องตัวอักษร หรือการบังคับเสียงตัวอักษรนั่นเอง กาญจนา นาคสกุล (2556: 111) กลาววา ในภาษาไทยระดับเสียงสูงต่ำของคำ เรียกกันวา วรรณยุกต เปนสวนสำคัญที่ทำใหคำตั้งแต 2 คำขึ้นไป ซึ่งมีสวนประกอบอื่น ๆ คือ พยัญชนะตน สระ และพยัญชนะทายอยางเดียวกัน มีความหมายตางกันได วรรณยุกตในภาษาไทยจึงจัดเปนหนวยเสียง เรียกวา หนวยเสียงวรรณยุกต หนวยเสียงวรรณยุกตจัดเปนหนวยเสียงซอนเพราะไมเกิดตามลำพัง จะเกิดพรอมกับหนวยเสียงเรียง โดยปรกติวรรณยุกตจะเกิดพรอมกับสระ บรรจบ พันธุเมธา (2562: 53) กลาววา เสียงวรรณยุกต คือ เสียงสูงต่ำในคำภาษาไทย เชนเดียวกับภาษาจีน และภาษาอื่นที่เปนภาษาคำโดดซึ่งมีการกำหนดเสียงสูงต่ำไวตายตัวในคำแตละคำ ถาออกเสียงสูงต่ำผิดไปความหมายยอมผิดไปดวย ที่จริงภาษาแทบทุกภาษายอมมีเสียงสูงต่ำในภาษา แตไมไดกำหนดไวในคำ คำ ๆ เดียวกันอาจออกเสียงสูงต่ำอยางไรก็ได แลวแตจะไปอยูที่ใดของ ประโยคและผูพูด พูดแสดงความรูสึกอยางไร มุงหมายอยางไร บอกเลา ถาม ขอรอง หรือบังคับ การที่คำในภาษาไทยมีเสียงสูงต่ำ กำหนดไวตายตัว เชื่อกันวาเปนเพราะตองการแยกความหมายให เห็นเดนชัด ใหเสียงหนึ่งมีความหมายอยางหนึ่ง เชน ปา มีความหมายตางกับ ปา ปา มิฉะนั้น ถา ปา คำเดียว มีความหมายไดทั้ง ปา ปา ปา ยอมทำใหจดจำไดยาก จากความหมายของวรรณยุกต ทำใหเห็นวา วรรณยุกตเปนเครื่องหมายประกอบตัวหนังสือ ของเสียงในภาษาไทย นอกจากเสียงแท คือ เสียงสระ เสียงแปร คือ เสียงพยัญชนะ ยังมีระดับเสียง สูงต่ำของคำที่มีความหมายดวย นับเปนเสียงชนิดที่ 3 ที่มีในภาษาไทย ซึ่งเรียกเสียงสูง ต่ำ นี้วา “เสียงดนตรี” และเรียกเครื่องหมายแสดงเสียงสูงต่ำนี้วา “วรรณยุกต” มีรูปที่เปนเครื่องหมาย ไดแก และเสียงวรรณยุกต ไดแก สามัญ เอก โท ตรี จัตวา ซึ่งทำใหภาษาไทยมีการออกเสียงสูงต่ำ คลายเสียงดนตรี 2. การจำแนกประเภทของวรรณยุกต จากการศึกษาเรื่องประเภทของวรรณยุกต พระยาอุปกิตศิลปสาร (2546: 13) ไดจำแนก วรรณยุกตออกเปน 2 พวก ตามลักษณะของการใช คือ วรรณยุกตมีรูปและวรรณยุกตไมมีรูป ดังนี้ 2.1 วรรณยุกตมีรูป ไดแก คำที่มีเครื่องหมายวรรณยุกตกำกับอยูเห็นไดชัดเจน ตัวอักษรเขียนอยูบนสวนทายของพยัญชนะตน ถาเปนคำที่มีรูปสระอยูขางบนจะตองเขียนรูป
60 วรรณยุกตกำกับบนสระอีกที่หนึ่ง และถาคำนั้นเปนคำควบกล้ำ วรรณยุกตตองอยูบนตัวอักษร ตัวที่สอง 2.2 วรรณยุกตไมมีรูป ไดแก เสียงซึ่งมีทำนองสูงต่ำตามหมูของอักษร โดยไมตองมี รูปวรรณยุกตกำกับ การจำแนกวรรณยุกตดังกลาว สอดคลองกับ เปลื้อง ณ นคร (2545: 55) กลาววา วรรณยุกตแบงออกเปน 2 อยาง คือ 1) รูปวรรณยุกต และ 2) เสียงวรรณยุกต โดยที่พยัญชนะของ ไทยแบงออกเปนไตรยางศ คือ อักษรสามหมู ดังนั้นในตัวอักษรเดียว ก็อาจจะออกเสียงอยางหนึ่ง แตมีรูปวรรณยุกตเปนอยางอื่นได เชน คา เปนเสียงตรี แตวรรณยุกตโท หา เปนเสียงวรรณยุกต จัตวา แตไมแสดงรูปวรรณยุกต 3. การผันวรรณยุกต กระทรวงศึกษาธิการ (2558) กลาวถึงการผันวรรณยุกต หมายถึง การเปลี่ยนเสียงวรรณยุกต ของพยางคที่ประกอบดวยพยัญชนะตนกับสระ หรือพยัญชนะตนกับสระและตัวสะกดอยางเดียวกัน ใสรูปวรรณยุกตตางกันตามที่ปรากฏเปนพยางคในภาษาไทยได เชน ปา ปา ปา หรือ เขา เขา เขา ดังนั้นการผันวรรณยุกตจึงเปนการอานออกเสียงพยางคที่มีพยัญชนะตนและสระตัวเดียวกันไลตาม ระดับของเสียงวรรณยุกตที่เปลี่ยนไปตามพยัญชนะ สระ หรือรูปวรรณยุกตที่ปรากฏ ในการศึกษาเรื่องการผันวรรณยุกต ควรมีความรูพื้นฐานเกี่ยวกับ คำเปนคำตาย และ ไตรยางศ ดังนี้ 3.1 คำเปนคำตาย วชิรา เจริญจิตร (2559: 55-56) ไดกลาวถึง คำเปนคำตายไววา คำเปน คือ เสียงที่ประสม ดวยสระเสียงยาวในแม ก กา พยางคที่มีตัวสะกดในแม กน กง กม เกย เกอว และพยางคที่ประสม ดวยสระ อำ ไอ ใอ เอา (เพราะออกเสียงเหมือนมี ม ย ว อยูขางหลัง) เชน ตา เจอ วาน กัน คม เลย ดาว รำ ไม ใคร เขา สวนคำตาย คือ เสียงที่ประสมสระเสียงสั้นในแม ก กา และพยางคที่มีตัวสะกดใน แม กก กด กบ เชน นะ และ รัก สุด อาบ 3.2 ไตรยางศ กำชัย ทองหลอ (2556: 75) อธิบายความหมายของไตรยางศไววา ไตรยางศคืออักษรสามหมู ซึ่งจัดแยกออกมาเปนพวก ๆ จากพยัญชนะ 44 ตัว ไดแก อักษรสูง อักษรกลาง และอักษรต่ำ อักษรสูงมี 11 ตัว คือ ข ฃ ฉ ฐ ถ ฝ ผ ส ศ ษ ห อักษรกลางมี 9 ตัว คือ ก จ ฎ ฏ ด ต บ ป อ อักษรต่ำมี 24 ตัว คือ ค ฅ ฆ ง ช ซ ฌ ญ ฑ ฒ ณ ท ธ น พ ฟ ภ ม ย ร ล ว ฬ ฮ
61 การที่จัดแยกพยัญชนะออกเปน 3 หมู (ไตรยางศ) นั้น โดยถือเสียงเปนสำคัญ คือ พยัญชนะ ตัวใดพื้นเสียงที่ยังไมไดผันดวยรูปวรรณยุกต มีพื้นเสียงอยูในระดับสูง ก็จัดเปนพวกอักษรสูง พยัญชนะตัวใดพื้นเสียงที่ยังไมไดผันดวยรูปวรรณยุกต มีพื้นเสียงอยูในระดับกลางก็จัดเปนพวกอักษรกลาง พยัญชนะตัวใด พื้นเสียงที่ยังไมไดผันดวยรูปวรรณยุกต มีพื้นเสียงอยูในระดับต่ำ ก็จัดเปนพวกอักษรต่ำ ที่เรียกวาอักษรต่ำ นาจะหมายถึงเสียงต่ำกวาอักษรทั้งสองพวกขางตน การจำแนกพยัญชนะออกเปน 3 หมู มีประโยชน ดังนี้ 1) สามารถผันคำใหมีเสียงและรูปตาง ๆ เมื่อเสียงและรูปตางกัน ความหมายก็ตางกัน ดวย เชน ไข ไข ไข ยอมแสดงความหมายที่แตกตางกัน ทั้งนี้นับวาเปนแนวทางที่สำคัญที่ทำใหภาษา ขยายตัว และแสดงความประณีตในการเขียนอักษรไทย ซึ่งสามารถบันทึกเสียงไดใกลเคียงกับ การออกเสียงเปนอยางดี 2) สามารถนำคำบาลีและสันสกฤตมาใชใหมีสำเนียงแบบไทยไดอยางกลมกลืน เชน เลห สนเทห พุทโธ สมุทร 3) ไมตองเขียนเครื่องหมายวรรณยุกตกำกับลงไปทุกคำ เชน ขา ไมตองเขียนเปน คา ทั้งนี้นับวาชวยใหเขียนสะดวกและรวดเร็วขึ้น การผันวรรณยุกตตามลักษณะคำเปนคำตายสามารถสรุปไดตามตารางดังนี้ ตารางที่ 2.13 การผันวรรณยุกต ตามลักษณะคำเปนคำตาย ลักษณะ คำ พยัญชนะตน เสียงวรรณยุกต ลักษณะการผัน รูป หมูอักษร สามัญ เอก โท ตรี จัตวา คำเปน ก กลาง กา กา กา กา กา ผันไดครบ 5 เสียงและเสียงตรง รูป ข สูง ขา ขา ขา ผันรวมกันไดครบ 5 เสียง โดยสับหลีกกันและเสียงซ้ำกัน ค ต่ำ (คู) คา คา คา ตรงเสียงโท น ต่ำ(เดี่ยว) นา หนา นา นา หนา ผันได 3 เสียง รูปเอกตรงกับเสียง โท รูปโทตรงกับเสียงตรี สวน เสียงเอกและเสียงจัตวาจะใช ห นำ คำตาย ก กลาง กะ กะ กะ กะ ผันได 4 เสียงแตเสียงเอกไมมีรูป ข สูง (สระสั้น) ขะ ขะ ผันได 2 เสียง คือ เสียงเอกและ เสียงโท ค ต่ำ (สระสั้น) คะ คะ ผันได 2 เสียง คือ เสียงโทและ เสียงตรี
62 ขอสังเกตเกี่ยวกับเรื่องเสียงวรรณยุกต คำไทยบางคำออกเสียงวรรณยุกตไมตรงกับรูปวรรณยุกต หรือมีเสียงวรรณยุกตแตไมมีรูป วรรณยุกต มีหลักสังเกต คือ 1. เสียงวรรณยุกต หรือเสียงดนตรี คือ เสียงสูง ๆ ต่ำ ๆ ที่เปลงออกมาพรอมกับเปลงเสียง สระเสียงสูงต่ำนี้ ทำใหความหมายตางกัน เสียงวรรณยุกตในภาษาไทย มี 5 เสียง คือ สามัญ เอก โท ตรี และจัตวา 2. คำที่ออกเสียงวรรณยุกต แตไมมีรูปวรรณยุกต คือ คำที่เปนพื้นเสียงของอักษรทั้ง 3 หมู ไดแก 2.1 อักษรสูง คำเปน พื้นเสียงจัตวา คำตายพื้นเสียง เอก 2.2 อักษรต่ำ คำเปน พื้นเสียงสามัญ คำตายพื้นเสียงตรี 3. คำที่ออกเสียงไมตรงรูปวรรณยุกต คือ อักษรต่ำ ทั้งคำเปนและคำตาย สรุป ระบบเสียงของภาษาไทย นอกจากมีเสียงพยัญชนะ สระ อยางภาษาอื่น ๆ แลว ก็ยังมีเสียง สูงต่ำที่เรียกเสียงวรรณยุกตอีกดวย ซึ่งระบบเสียงของภาษาไทย ประกอบดวยหนวยเสียง 3 หนวยเสียงคือ 1) พยัญชนะเปนอักษรประเภทหนึ่งซึ่งไมสามารถออกเสียงไดดวยตนเอง ตองประกอบกับเสียงของ สระเปนตัวชวยใหออกเสียงได 2) สระ หรือเสียงแท เปนเสียงที่เปลงโดยใหลมออกทางชองปาก และ ไมกระทบหรือถูกปดกั้น จากอวัยวะสวนใดสวนหนึ่ง ในชองปาก 3) วรรณยุกต คือ เสียงสูงต่ำ ซึ่งทำ ใหภาษาไทยมีการออกเสียงสูงต่ำคลายเสียงดนตรี
63 แบบฝกหัด 1. จงแจกแจงพยัญชนะ สระ วรรณยุกต ของคำจากขอมูลตอไปนี้ คำ พยัญชนะตน สระ วรรณยุกต มาตรา เดี่ยว ควบ นำ รูป เสียง รูป เสียง ตัวสะกด ตัวอยาง บาน บ ลากขาง อา โท โท แม กน 1. แต 2. จืด 3. วัน 4. หนี 5. อู 6. กลวย 7. ไขว 8. สราง 9. บาตร 10.ใช 11. พัก 12. เปด 13. ขนุน 14. ปลอด 15. ฉลาม 2. จงบอกวาคำตอไปนี้ประกอบดวยรูปสระกี่รูป อะไรบาง คำ จำนวนรูปสระ (รูป) ประกอบดวยรูปสระ ตัวอยาง แปง 2 เ (ไมหนา) 1. กอน 2. เพราะ 3. เต็ม 4. เปอน 5. พุทธ 6. ชบา
64 คำ จำนวนรูปสระ (รูป) ประกอบดวยรูปสระ 7. เกณฑ 8. จรวด 9. พึ่ง 10. ตรง 3. จงหาคำที่มีรูปสระตามที่กำหนดให จำนวนรูปสระ คำ ชื่อรูปสระ ตัวอยาง 3 รูป เคาะ 1. ไมหนา 2. ลากขาง 3. วิสรรชนีย 1. 1 รูป 2. 2 รูป 3. 3 รูป 4. 4 รูป 5. 5 รูป 4. จงผันคำตอไปนี้ใหถูกตอง คำศัพท เสียงสามัญ เสียงเอก เสียงโท เสียงตรี เสียงจัตวา ตัวอยาง กาน ลำ สู กาน ลำ - กาน - สู กาน ล่ำ สู กาน ล้ำ - กาน - สู 1. ตี 2. จับ 3. เขา 4. วาน 5. โมง 6. คะ 7. ถำ 8. ปูน 9. รวม 10. เชือม
65 เอกสารอางอิง กระทรวงศึกษาธิการ. (2558). หลักภาษาไทย: เรื่องที่ครูภาษาไทยตองรู. กรุงเทพฯ: สกสค. ลาดพราว. กาญจนา นาคสกุล. (2556). ระบบเสียงภาษาไทย. กรุงเทพฯ: โรงพิมพจุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย. กาญจนา นาคสกุล และคณะ. (2554). บรรทัดฐานภาษาไทย เลม 1: ระบบเสียง อักษรไทย การอานคำและการเขียนสะกดคำ. (พิมพครั้งที่ 2). กรุงเทพฯ: สถาบันภาษาไทย สำนัก วิชาการและมาตรฐานการศึกษา สำนักงานคณะกรรมการ การศึกษาขั้นพื้นฐาน กระทรวงศึกษาธิการ. กำชัย ทองหลอ. (2556). หลักภาษาไทย. กรุงเทพฯ: รวมสาสน. นิตยา กาญจนะวรรณ. (2550). สอนไทยใหตางชาติ (จากอเมริกาถึงญี่ปุน). กรุงเทพฯ: โอ. เอส. พริ้นติ้ง เฮาส. บรรจบ พันธุเมธา. (2562). ลักษณะภาษาไทย. กรุงเทพฯ: สำนักพิมพแหงมหาวิทยาลัย รามคำแหง. เปรมจิต ชนะวงศ. (2543). หลักภาษาไทย. (พิมพครั้งที่ 9). นครศรีธรรมราช: มหาวิทยาลัย ราชภัฏนครศรีธรรมราช. เปลื้อง ณ นคร. (2545). พจนะภาษา. กรุงเทพฯ: โรงพิมพไทยวัฒนาพานิช. วชิรา เจริญจิตร. (2559). หลักภาษาไทย. สมุทรปราการ: สำนักพิมพมหาวิทยาลัยหัวเฉียวเฉลิม พระเกียรติ. ศรีสุนทรโวหาร (นอย อาจารยางกูร), พระยา. (2552). มูลบทบรรพกิจ วาหนิติ์นิกร อักษร ประโยค สังโยคพิธาน วพจนพิจารณ พิศาลการันต. กรุงเทพฯ: สำนักพิมพแหง จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย. สุธิวงศ พงศไพบูลย. (2544). หลักภาษาไทย. กรุงเทพฯ: ไทยวัฒนาพานิช. อุปกิตศิลปสาร, พระยา. (2546). หลักภาษาไทย. กรุงเทพฯ: โรงพิมพไทยวัฒนาพานิช.
แผนบริหารการสอนประจำบทที่3 หัวขอเนื้อหาประจำบท 1. คำมูล 1.1 ความหมายของคำมูล 1.2 ประเภทของคำมูล 2. คำประสม 2.1 ลักษณะของคำประสม 2.2 การสรางคำประสม 3. คำซอน 3.1 ความหมายที่เกิดจากคำซอน 3.2 ชนิดของคำซอน 3.3 ตำแหนงและคำที่บอกความหมายของคำซอน 4. คำสมาส 4.1 ประเภทของคำสมาส 4.2 ลักษณะคำสมาสที่พบในภาษาไทย 4.3 การสนธิในคำสมาสของไทย วัตถุประสงคเชิงพฤติกรรม 1. อธิบายลักษณะคำในภาษาไทยได 2. อธิบายวิธีการสรางคำในภาษาไทยได 3. ยกตัวอยางคำมูล คำประสม คำซอน คำสมาส ได 4. วิเคราะหคำที่กำหนดใหตามการสรางคำในภาษาไทยได 5. สรางคำในภาษาไทยได 6. เห็นประโยชนของการสรางคำในภาษาไทย
68 วิธีสอนและกิจกรรมการเรียนการสอนประจำบท วิธีการจัดการเรียนการสอน กิจกรรมการเรียนการสอน สัปดาหที่ 6 การเรียนเปนรายบุคคล (Individual Study) โดยใชเทคนิคเชื่อมโยงความรูเดิม กับความรูใหม (Know want learned) และ เทคนิคตรวจสอบความรูผูเรียนจาก ภาพ (Concept mapping) 1. ผูสอนยกตัวอยางคำที่มีการสรางคำจากหลาย รูปแบบ เชน ใจดี รถมา หนาตา ถวยชาม รามไห จิตรกรรม ธรรมชาติ แลวใหผูเรียน วิเคราะหความแตกตาง 2. ผูเรียนรวมกันศึกษาวิธีการสรางคำใน ภาษาไทยจากเอกสารประกอบการสอน และ จากหนังสือในหองสมุด 3. ผูเรียนรวมกันอธิบายลักษณะของคำใน ภาษาไทย วิธีการสรางคำในภาษาไทย และ ยกตัวอยางคำที่เกิดจากการสรางคำประเภท ตาง ๆ ได 4. ผูเรียนเขียนสรุป นำเสนอความรูเปนแผนภาพ ความรู เรื่องการสรางคำในภาษาไทย สัปดาหที่ 7 การเรียนรูจากกรณีปญหา (PBL) ผูเรียนคิดและดำเนินการเรียนรู เลือก แหลงเรียนรูเอง เนนการทำงานเปนกลุม 1. ผูเรียนแบงกลุม 4-5 คน ศึกษาวิเคราะหคำ ประเภทตาง ๆ จากบทอานรอยแกวภาษาไทยใน แบบเรียน ภาษาพาที ของระดับชั้น ป.4-6 2. ผูเรียนนำมาเสนอผลการศึกษาคนควาหนาชั้น เรียน 3. ผูเรียนและผูสอนรวมกันสรุปความรูหลักการ สำคัญของการสรางคำแตละประเภท 4. ผูเรียนสรางคำในภาษาไทยจากการทำ แบบฝกหัดทายบท 5. ผูเรียนและผูสอนรวมกันสรุปประโยชนของ การสรางคำในภาษาไทย
69 สื่อการเรียนการสอน 1. เอกสารประกอบการสอนวิชา หลักภาษาไทย 2. ตำราหลักภาษาไทยในหองสมุดและแหลงอื่น ๆ 3. บทอานรอยแกวภาษาไทยในแบบเรียน ภาษาพาที ของระดับชั้น ป.4-6 4. Power Point การนำเสนอผลงาน คำประเภทตาง ๆ จากบทอานรอยแกวภาษาไทยใน แบบเรียน ภาษาพาที ของระดับชั้น ป.4-6 5. แบบฝกหัดทายบท การวัดผลและการประเมินผล 1. การวัดผล 1.1 การเขาชั้นเรียน 1.2 การมีสวนรวมในชั้นเรียน 1.3 การเขียนแผนภาพความรู เรื่องการสรางคำในภาษาไทย 1.4 การนำเสนอผลงานหนาชั้นเรียน 1.5 การทำแบบฝกหัดทายบท 2. การประเมินผล 2.1 ประเมินผลจากการเขาชั้นเรียน 2.2 ประเมินผลจากสังเกตพฤติกรรมการมีสวนรวมในชั้นเรียน 2.3 ประเมินผลจากการเขียนแผนภาพความรู เรื่องการสรางคำในภาษาไทย 2.4 ประเมินผลจากการนำเสนอผลงานหนาชั้นเรียน 2.5 ประเมินผลจากการทำแบบฝกหัดทายบท
บทที่ 3 การสรางคำในภาษาไทย คำคือเสียงที่เปลงออกมาแลวมีความหมาย เปนหนวยทางภาษาที่ประกอบดวย พยัญชนะ สระ วรรณยุกต และความหมาย จัดเปนหนวยทางภาษาที่เล็กที่สุด คำมีลักษณะคลายคลึงกับพยางค ตางกันที่คำจะตองมีความหมายในเสียงนั้น สวนพยางคจะมีความหมายหรือไมก็ได คำในภาษาไทยมี ทั้งพยางคเดียว คำสองพยางค และคำหลายพยางค การสรางคำในภาษาไทย เปนการนำคำที่มีใชอยูในภาษาไทยมาสรางเปนคำใหมเพื่อ สื่อความหมายใหม และใหมีคำใชอยางเพียงพอกับสภาพสังคมที่เจริญขึ้น ในภาษาไทยมีการสรางคำ หลายประเภท ในบทนี้จำแนกการสรางคำในภาษาไทยแบงไดเปน 4 ประเภท ดังนี้ 1. คำมูล 2. คำประสม 3. คำซอน 4. คำสมาส 1. คำมูล 1.1 ความหมายของคำมูล พระยาอุปกิตศิลปสาร (2546: 60) ใหความหมายของคำมูลไววา คำมูล หมายถึง คำที่ตั้งขึ้น เฉพาะคำเดียว เปนคำที่มีในภาษาแตเดิมและใชมาถึงปจจุบันหรือมาจากภาษาอื่นก็ได คำมูลมีอยูใน ทุกภาษา ในภาษาไทยมีทั้งคำมูลภาษาไทยและคำมูลภาษาอื่นที่ยืมมา วชิรา เจริญจิตร (2559) กลาวถึงคำมูลไววา คำมูล หรือ คำเดี่ยว หมายถึงคำที่มีความหมาย สมบูรณในตัวเองไมสามารถแยกเปนคำไดอีก สรุปไดวา คำมูลเปนคำที่มีความหมายในตัวเอง ไมสามารถแยกยอยไปได ทั้งนี้สามารถเปนทั้ง คำไทยหรือคำที่มาจากภาษาอื่น ๆ ได 1.2 ประเภทของคำมูล คำมูลไดเปน 2 ประเภท (พระยาอุปกิตศิลปสาร, 2546; วชิรา เจริญจิตร, 2559; บรรจบ พันธุเมธา, 2562) จำแนกดังนี้ 1) คำมูลพยางคเดียว คือ คำพยางคเดียวที่เปนคำอิสระ มีทั้งคำไทยและคำยืม เชน เตียง เพื่อน สุข ฟรี
72 2) คำมูลหลายพยางค คือ คำที่ออกเสียงตั้งแตสองพยางคขึ้นไป มีความหมาย ชัดเจน ถาแยกพยางคออกจากกัน แตละพยางคอาจมีความหมายหรือไมมีความหมาย เมื่อรวม พยางคเขาดวยกันจะมีความหมายโดยไมมีเคาความหมายเดิม เชน มะระ กะละมัง นาิกา บุปผา ขอสังเกต คำมูลหลายพยางค การพิจารณาวาคำหลายพยางคนั้นเปนคำมูลหรือไมนั้น พิจารณาจากการแยกพยางค หาก เปนคำมูลจะแยกไมได เนื่องจาก 1) เมื่อแยกพยางคแลวแตละพยางคจะไมมีความหมาย 2) ถาแตละพยางคมีความหมาย ความหมายก็จะตางไปจากคำเดิมทั้งคำ 3) บางพยางคมีความหมาย บางพยางคไมมีความหมาย ตัวอยาง กระจก มีความหมายวา แกวที่ทำเปนแผน หากแยกพยางคจะมีความหมายดังนี้ กระ มีความหมายวา ชื่อเตาทะเลขนาดใหญ ปากยาวงุมคลายปากเหยี่ยว จก เปนคำกริยา มีความหมายเหมือนคำวา ฉก ลวง ควัก ขุด คุย สับ เชน ฉันรูสึก เหมือนกับวามีใครมาจกกระเปา เห็นไดวา ความหมายของคำวา “กระจก” ไมเกี่ยวของกับความหมายเดิมในแตละพยางค ประกาศิต มีความหมายวา คำสั่งเด็ดขาด ประ มีความหมายวา ทำใหเปนจุด ๆ หรือเม็ด ๆ ทั่วไป เชน ประไขปลา ประแปง กา มีความหมายวา นกชนิดหนึ่ง ปากใหญหนาแบนขาง ตาสีดำ ตัวสีดำ รองเสียง กา ๆ ศิต มาจากคำวา ศิตะ เปนคำวิเศษณ มีความหมายวา คม เห็นไดวา ความหมายของคำวา “ประกาศิต” ไมเกี่ยวของกับความหมายเดิมในแตละพยางค สรุปไดวา คำมูลหากแยกพยางคแลว แตละพยางคมีความหมายที่ไมเกี่ยวของกับคำเดิม หรือเมื่อแยกพยางคแลว อาจมีบางคำที่ไมมีความหมายก็ได 2. คำประสม นักการศึกษาไดใหความหมายของคำประสมไวดังนี้ วชิรา เจริญจิตร (2559) ไดใหความหมายของคำประสม ไววา การนำคำมูลตั้งแต 2 คำขึ้นไป มารวมกันเปนคำเดียว ทำใหเกิดคำใหมและมีความหมายใหม เชน “แม” รวมกับ “บาน” เปน “แมบาน” “เล็บ” รวบกับ “มือ” รวมกับ “นาง” เปน “เล็บมือนาง” บรรจบ พันธุเมธา (2562) ไดใหความหมายของคำประสมไววา เกิดจากการนำคำมูลที่มี ความหมายตางกันหรือคำที่ไมมีความสัมพันธกันตั้งแต 2 คำขึ้นไป มาประกอบกันเปนคำใหมที่มี
73 ความหมายใหม โดยอาจมีเคาความหมายเดิมอยูดวย หรือคือคำที่มีคำ 2 คำ หรือมากกวาประสมกัน เขาเปนคำใหมอีกคำหนึ่ง โดยความหมายสำคัญอยูที่คำตนสวนคำที่ตามมาเปนสวนขยาย หนึ่งฤทัย ชวนะลิขิกร (2561) ไดกลาวเพิ่มเติมถึงการรวมกันของคำประสมไววา การนำ คำมูลมารวมกันเปนคำประสมนั้น นอกจากจะเปนคำมูลซึ่งเปนคำดั้งเดิมในภาษาไทยแลว อาจเปน คำมูลที่รับมาจากภาษาอื่นก็ได เชน คำไทยกับคำบาลี คำสันสกฤต คำเขมร คำจีน คำอังกฤษ สรุปไดวา คำประสม หมายถึง การนำคำมูลตั้งแตสองคำขึ้นไป มารวมกันแลวเกิดคำใหม ซึ่งมีความหมายใหมหรืออาจมีเคาความหมายเดิมอยูดวย เชน หลัก (ไทย) หมายถึง เสาที่ปกไว ฐาน (บาลี) หมายถึง ที่ตั้ง รวมเปน หลักฐาน หมายถึง ความมั่นคงอันเปนพื้นที่ตั้ง ทุน (ไทย) หมายถึง ของเดิมหรือเงินเดิมที่มีไว ทรัพย (สันสกฤต) หมายถึง เงินตรา รวมเปน ทุนทรัพย หมายถึง จำนวนทรัพยที่ตั้งเปนของเดิม นาย (ไทย) หมายถึง ผูเปนหัวหนา ตรวจ (เขมร) หมายถึง พิจารณาดูความเรียบรอย รวมเปน นายตรวจ หมายถึง ชื่อตำแหนงในราชการ เชน นายตรวจสรรพากร กิน (ไทย) หมายถึง เคี้ยว ทำใหลวงลำคอลงไปสูกระเพาะ โตะ (จีน) หมายถึง สิ่งที่ใชวางสิ่งของตาง ๆ รวมเปน กินโตะ หมายถึง รุมทำราย เรียง (ไทย) หมายถึง การจัดเปนแถวหรือเปนลำดับ เบอร (อังกฤษ ตัดมาจาก number) หมายถึง หมายเลขลำดับ รวมเปน เรียงเบอร หมายถึง ใบตรวจสลากกินแบงรัฐบาลที่ถูกรางวัล 2.1 ลักษณะของคำประสม จากการศึกษาลักษณะของคำประสม สามารถแบงลักษณะสำคัญของคำประสมไดเปน 4 ประเภท ดังนี้
74 2.1.1 มีความหมายใหม คือ คำประสมที่เกิดขึ้นตองมีความหมายที่แตกตางไปจาก คำเดิม แตยังคงเคาความหมายเดิม พระยาอุปกิตศิลปสาร (2546: 60-62) แยกออกเปน 5 ประเภท ยอย ไดดังนี้ 1) คำประสมที่มีความหมายใหม แตยังตองอาศัยความหมายของคำมูลเดิม เปนหลัก เชน หางเสือ ลูกน้ำ แมยาย 2) คำประสมที่มีความหมายใหมผิดจากรูปเดิมไป เชน ตัวอยาง ใจหาย หายใจ คำเหลานี้เมื่อแยกออกจากกันแลว จะไมไดความหมายเชนเดียวกับเมื่อนำมารวมกันเปน คำประสม 3) คำประสมที่เอาคำมูลมีรูปหรือเนื้อความซ้ำกันมารวมเปนคำเดียว โดยมี ความหมายคลายคำมูลเดิม หรือเพี้ยนออกไปบางเล็กนอย เชน ดำ ๆ แดง ๆ และอีกประการหนึ่งที่ นำเอาคำมูลที่มีความหมายเหมือนกัน แตรูปตางกันมารวมกันเขาเปนคำประสม ซึ่งใหความหมาย ตางออกไป เชน ถอยคำ ดูแล วากลาว จากลักษณะคำประสมประเภทนี้เห็นไดวา มีลักษณะเชนเดียวกับคำซ้ำและคำซอน ที่จะ กลาวถึงการสรางคำในหัวขอตอไป 4) คำประสมที่ยอมาจากใจความมาก เปนการยอจากขอความหนึ่งใหเปนคำที่มี ความหมายเชนเดียวกับขอความนั้น เชน “ชาวปา” ยอมาจาก “คนอยูในปา” “ชาววัง” ยอมาจาก “คนอยูในวัง” คำประสมพวกนี้มีคำตอไปนี้อยูขางหนา ไดแก “ชาว ผู นัก ชาง หมอ การ ความ เครื่อง ของ ที่” โดยคำเหลานี้มักใชประกอบคำขางหนาคำประสมพวกนี้อยางเดียว โดยแยกใชเฉพาะคำเดียวโดด ๆ ไมได ตองนำมาประสมกับคำอื่นเพื่อใหไดความหมายที่ชัดเจน เชน ชาวนา ชาวบาน ผูชาย ผูดี นักเรียน นักรอง ชางไฟ ชางทำผม หมอฟน หมอดู การบาน การคิดวิเคราะห ความดี ความถนัด เครื่องใชไฟฟา เครื่องมือ ของเลน ของกำนัล ที่ดิน ที่นอน 2.1.2 แบงหรือแทรกคำไมได คำประสมที่นำมาประกอบกันเปนคำประสมจะ แบงแยกหรือแทรกคำใดลงไประหวางคำไมได เพราะถาแยกหรือนำเอาคำอื่นมาแทรกจะไมสื่อ ความหมาย เชน ชอนกลาง หมายถึง ชอนที่วางอยูในจานกับขาว สำหรับตักกับขาวมาใสจานของตน คำ “ชอนกลาง” จะแยกออกจากกันหรือแทรกคำอื่นลงไปไมได ถาแยกคำโดยใชคำอื่น แทรกเปน “ฉันใชชอนที่อยูกลาง” เห็นไดวาจะทำใหความหมายของชอนกลางเปลี่ยนไปจากเดิม เสื้อกลาม หมายถึง เสื้อชั้นใน มักทำดวยผายืด ไมมีแขน คำ “เสื้อกลาม” จะแยกออกจากกันหรือแทรกคำอื่นลงไปไมได ถาแยกคำโดยใชคำอื่นแทรก เปน “เขาใสเสื้อมีกลาม” เห็นไดวาจะทำใหประโยคไมมีความหมาย ไมสามารถสื่อสารได
75 2.1.3 มีลักษณนามเฉพาะ คำลักษณนามที่ใชกับคำประสมประเภทนาม จะตอง เปนลักษณนามของคำทั้งคำ ไมใชลักษณนามของคำใดคำหนึ่ง อยางไรก็ตามมีคำประสมบางคำที่มี ลักษณนามตรงกับคำที่นำมาประกอบกันเปนคำประสมก็ได เชน กลวยแขก ใชลักษณนาม ชิ้น อัน กลวย ใชลักษณนาม ผล หวี แขก ใชลักษณนาม คน เห็นไดวาเมื่อประกอบกันเปน กลวยแขก ใชลักษณนาม ชิ้น อัน ซึ่งเปนลักษณนามใหม ไมเกี่ยวกับลักษณนามที่นำมาประกอบกัน รถมา ใชลักษณนาม คัน รถ ใชลักษณนาม คัน มา ใชลักษณนาม ตัว เห็นไดวาเมื่อประกอบกันเปน รถมา ใชลักษณนาม คัน ซึ่งเปนลักษณนามเชนเดียวกับคำ วา รถ ซึ่งเปนคำแรกที่นำมาประกอบกันเปนคำประสม แตไมใชลักษณนามเปนตัว เหมือนกับ มา 2.1.4 ไมเวนจังหวะของเสียงที่นำมาประกอบกัน คำประสมจะไมมีการเวนจังหวะ ของเสียงระหวางคำที่นำมาประกอบกัน เชน “น้ำเย็น” ถาเปนคำประสมเมื่อออกเสียงจะไมมี บรรจบการหยุดระหวางคำ แตถามีการหยุดระหวางคำจะทำใหความหมายเปลี่ยนไปและไมเปนคำ ประสม ตัวอยางเชน น้ำเย็น/หมดแลว เปนคำประสม ระหวาง น้ำ กับ เย็น น้ำ/เย็นหมดแลว เปนประโยค โดยมี น้ำ เปนประธาน เย็น เปนกริยา 2.2 การสรางคำประสม คำประสมนับวาเปนการสรางคำอยางหนึ่งในภาษา เพื่อใหมีคำใชในภาษาเพิ่มมากขึ้น บรรจบ พันธุเมธา (2562: 108) และนิตยา กาญจนวรรณ (2551: 142-143) ไดอธิบายวิธีการสราง คำประสมไวสรุปไดวา 2.2.1 คำที่มีความหมายสมบูรณ ที่มีใชในภาษาจำนวน 2 คำ หรือมากกวานั้นมา ประสมกัน โดยใหคำตนเปนตัวตั้งมีความหมายสำคัญ คำอื่นนอกจากนั้นซึ่งอาจถือเปนคำขยายก็ได ชวยขยายความเพื่อบอกลักษณะ ทั้งลักษณะใหญและลักษณะยอย 2.2.2 คำที่ประสมแลวจะมีความหมายใหม ตองการใหหมายถึงอะไร เปนชื่อของ อะไร ก็กำหนดคำตัวตั้งตามนั้น ถาตองการบอกรายละเอียดวาลักษณะเปนอยางไร ประโยชนใชสอย อยางไร หรืออื่น ๆ ก็กำหนดคำขยายที่ตามมาใหไดความหมายตามตองการ 2.2.3 คำตัวตั้งหรือคำขยาย อาจเปนคำที่มีหนาที่ตางกัน เชน คำนาม คำกริยา คำวิเศษณ แตเมื่อประสมกันแลวคำนั้นจะทำหนาที่เพียงอยางใดอยางหนึ่งเทานั้น
76 นอกจากนี้ ผอบ โปษะกฤษณะ (2538: 36-38) อธิบายวิธีการสรางคำโดยการเติมคำหรือวลี ขางหลังคำหนา แบงออกเปน 1) คำประสมที่เปนคำนาม โดยเติมคำชนิดตาง ๆ ลงขางหลังคำนามเดิม ไดแก 1.1) “นาม” คำประสมกับ “กริยา” เชน น้ำตก น้ำคาง น้ำพุ 1.2) “นาม” คำประสมกับ “กริยา” คำประสมกับ “นาม” เชน หองรับแขก เครื่องซักผา 1.3) “นาม” คำประสมกับ “นาม” เชน น้ำชา น้ำกะทิ ฟองน้ำ 1.4) “นาม” คำประสมกับ “วิเศษณ” เชน น้ำมัน น้ำหอม เงินสด 2) คำประสมที่เปนคำกริยา โดยเติมคำขางหลังใหเปนคำแสดงอาการอีกอยางหนึ่ง ไดแก 2.1) “กริยา” คำประสมกับ “นาม” เชน เขาใจ ตั้งใจ กินที่ 2.2) “กริยา” คำประสมกับ “กริยา” เชน ขนสง ติดตั้ง สวยงาม เปรี้ยวหวาน ทั้งนี้เห็นไดวามีคำหลัก ซึ่งเปนคำนามและคำกริยาอยูขางหนา และมีคำเติม ซึ่งเปนคำนาม คำกริยา คำวิเศษณ ก็ได มาตอทายคำหลัก เพื่อใหเกิดคำที่มีความหมายใหม 3. คำซอน ประสิทธิ์ กาพยกลอน และคณะ (2557: 30) ไดใหความหมายของคำซอนไววา คำที่เกิดจาก การนำคำมูลที่มีความหมายเหมือนกันหรือคลายคลึงกัน เปนคำประเภทเดียวกัน ตั้งแต 2 คำขึ้นไปมา รวมกัน ทำใหเกิดความหมายใหมขึ้น วันเพ็ญ เทพโสภา (2558: 79) ไดใหความหมายของคำซอน หมายถึง คำประสมชนิดหนึ่ง โดยนำคำที่มีความหมายเหมือนหรือคลายคลึงกันมาเรียงซอนกัน เพื่อใหคำนั้น ๆ มีความชัดเจนขึ้น เชน บานเรือน มากมาย เดียวดาย ปกปด จากความหมายของคำซอน สรุปไดวา เปนคำประสมชนิดหนึ่ง ที่เกิดจากการประสมกันของ คำมูลที่มีความหมายเหมือนกันหรือคลายคลึงกัน ทำใหเกิดความหมายใหมที่มีความชัดเจนขึ้นกวาเดิม 3.1 ความหมายที่เกิดจากคำซอน คำที่นำมาซอนกันทำใหเกิดความหมายลักษณะใด ลักษณะหนึ่ง ดังนี้ 3.1.1 มีความหมายชัดเจน หนักแนนขึ้น เชน ใหญโต หมายถึง ใหญมาก ทรัพยสิน หมายถึง ของมีคาทั้งหมด
77 3.1.2 มีความหมายกวางขึ้น เชน พี่นอง หมายถึง ญาติทั้งหมด เสื้อผา หมายถึง เครื่องนุงหม 3.1.3 มีความหมายแคบลง เชน หยิบยืม หมายถึง ยืม เงียบเชียบ หมายถึง เงียบ เอร็ดอรอย หมายถึง อรอย 3.1.4 มีความหมายเชิงอุปมา เชน อุมชู หมายถึง เลี้ยงดูอยางยกยอง ถากถาง หมายถึง มีเจตนาวาใหเจ็บใจ ดูดดื่ม หมายถึง ซาบซึ้ง หลงใหล 3.2 ชนิดของคำซอน แบงไดเปน 2 ประเภท ดังนี้ 3.2.1 คำซอนเพื่อความหมาย ไดแก การนำคำมูลที่มีความหมายอยางเดียวกัน หรือใกลเคียงกันหรือตรงขามมารวมกัน โดยทำใหเกิดความหมายดังนี้ 1) เกิดจากคำมูลที่มีความหมายอยางเดียวกันหรือทำนองเดียวกัน สวนมากอยู ที่คำใดคำหนึ่งเพียงพยางคเดียว เชน กีดกัน ความหมายอยูที่ กัน เนื้อตัว ความหมายอยูที่ ตัว ปากคอ ความหมายอยูที่ ปาก 2) เกิดจากคำมูลที่มีความหมายอยางเดียวกันหรือทำนองเดียวกัน โดยความหมายอยูที่คำมูลคำหนาหรือคำหลัง คำใดคำหนึ่ง เชน รากฐาน ความหมายอยูที่ ราก หรือ ฐาน บานเรือน ความหมายอยูที่ บาน หรือ เรือน รูปราง ความหมายอยูที่ รูป หรือ ราง เขตแดน ความหมายอยูที่ เขต หรือ แดน 3) เกิดจากคำมูลที่มีความหมายอยางเดียวกันหรือทำนองเดียวกัน แตคำหนึ่ง เปนภาษาถิ่น ความหมายอยูที่คำภาษากลางหรือภาษามาตรฐาน เชน เสื่อสาด สาด เปนภาษาถิ่น (เหนือ อีสาน ใต) หมายถึง เสื่อ ทองคำ คำ เปนภาษาถิ่น (เหนือ อีสาน) หมายถึง ทอง อวนพี พี เปนภาษาถิ่น (อีสาน ใต) หมายถึง อวน ขมเหง เหง เปนภาษาถิ่น (ใต) หมายถึง ทับ ขม
78 4) เกิดจากคำมูลที่มีความหมายอยางเดียวกันหรือทำนองเดียวกัน แตคำหนึ่ง เปนภาษาตางประเทศ ความหมายอยูที่คำไทย เชน สรางสรรค สรรค เปนคำภาษาสังสกฤต หมายถึง สราง พงไพร ไพร เปนคำภาษาเขมร หมายถึง พง ปา แบบฟอรม ฟอรม เปนคำภาษาอังกฤษ หมายถึง แบบ 5) เกิดจากคำมูลที่มีความหมายอยางเดียวกันหรือทำนองเดียวกัน มีความหมายใหม กวางกวาคำมูลเดิม เชน พี่นอง ไมไดหมายเฉพาะพี่กับนอง แตรวมถึงญาติทั้งหมด ลูกหลาน ไมไดหมายเฉพาะลูกกับหลาน แตรวมถึงญาติทั้งหมด ถวยชามรามไห ถวยโถโอชาม หมายถึง ภาชนะใสอาหาร หมูเห็ดเปดไก หมายถึง อาหารอยางดีมีทั้งอาหารคาวและหวาน เรือกสวนไรนา หมายถึง ที่สำหรับเพาะปลูกพืช 6) เกิดจากคำมูลที่มีความหมายอยางเดียวกัน มีความหมายใหม แตมี เคาความหมายเดิมเชนเดียวกับคำประสม เชน ถากถาง หมายถึง พูดเสียดแทง ดูแล หมายถึง เอาใจใส เดือดรอน หมายถึง เปนทุกข ออนนอม หมายถึง แสดงกิริยาวาจานอบนอม นิ่มนวล หมายถึง ออนโยน 7) เกิดจากคำมูลที่มีความหมายอยางเดียวกันหรือทำนองเดียวกัน ความหมาย อยูที่คำตนและคำทาย เชน เคราะหหามยามราย หมายถึง เคราะหราย ฤกษงามยามดี หมายถึง ฤกษดี 8) เกิดจากคำมูลที่มีความหมายตรงกันขาม เกิดความหมายใหม ซึ่งเปน ความหมายกวางขึ้น เชน สูงต่ำ หมายถึง ระดับความสูงของสิ่งตาง ๆ มากนอย หมายถึง ปริมาณของสิ่งตาง ๆ เร็วชา หมายถึง อัตราความเร็ว ถูกแพง หมายถึง ราคา เปรี้ยวหวาน หมายถึง รสอาหาร
79 3.2.2 คำซอนเพื่อเสียง เกิดจากการนำคำที่มีเสียงคลายกันมาซอนกันเพื่อใหออก เสียงงายขึ้น มีเสียงคลองจองกัน เกิดความไพเราะขึ้น เชน เกะกะ ขรุขระ เกงกาง โผงผาง ทอแท เพลิดเพลิน กินแก็น ยูยี่ หลุกหลิก จุมจิ๋ม หยุมหยิม โอนเอน ตุกติก ตูมตาม 3.3 ตำแหนงและคำที่บอกความหมายของคำซอน คำที่นำมารวมกันเปนคำซอน อาจมีเพียงคำใดคำหนึ่งใชตรงกับความหมายของคำซอน ทั้งคำ อีกคำหนึ่งเปนเพียงคำที่เขามาประกอบเทานั้น คำที่ใชในความหมายตรงกับความหมายของ คำซอนทั้งคำ อาจเปนคำที่อยูสวนหนาหรือสวนหลังของคำซอนก็ได กระทรวงศึกษาธิการ (2553: 62) กลาวถึงตำแหนงของคำที่บอกความหมายของคำซอนไว 2 ตำแหนง ดังนี้ 3.3.1 ความหมายของคำซอนตรงกับคำที่อยูสวนหนา เชน ใจคอ ความหมายอยูตรงสวนหนา คือคำวา ใจ หนาตา ความหมายอยูตรงสวนหนา คือคำวา หนา ประเทศชาติ ความหมายอยูตรงสวนหนา คือคำวา ประเทศ ถวยชามรามไห ความหมายอยูตรงสวนหนา คือคำวา ถวยชาม 3.3.2 ความหมายของคำซอนตรงกับคำที่อยูสวนหลัง เชน แขงขา ความหมายอยูตรงสวนหลัง คือคำวา ขา บาดแผล ความหมายอยูตรงสวนหลัง คือคำวา แผล น้ำหูน้ำตา ความหมายอยูตรงสวนหลัง คือคำวา น้ำตา เท็จจริง ความหมายอยูตรงสวนหลัง คือคำวา จริง 4. คำสมาส คำสมาส หมายถึง คำที่เกิดจากการสรางศัพทในภาษาบาลีและสันสกฤต โดยนำคำตั้งแต 2 คำขึ้นไปมารวมกันเปนคำเดียว มีคำหลักอยูหลังคำขยายอยูหนา (วันเพ็ญ เทพโสภา, 2558: 131; กระทรวงศึกษาธิการ, 2558: 86) โดยออกเสียงตอเนื่องระหวางคำ 4.1 ประเภทของคำสมาส ตามที่ วัลยา ชางขวัญยืน และคณะ (2555: 85-86) แบงไว ไดแกสมาสไมมีสนธิ และสมาสที่มีสนธิ 4.1.1 สมาสไมมีสนธิ คือ คำสมาสของภาษาบาลีและสันสกฤตที่ยืมเขามาใชใน ภาษาไทย เปนคำที่ภาษาไทยยืมมาใช โดยยังไมมีการเปลี่ยนแปลงรูป ตัวอยางคำสมาสแบบไมมี สนธิ กรณียกิจ มาจาก กรณีย สมาสกับ กิจ จิตรกรรม มาจาก จิตร สมาสกับ กรรม พันธบัตร มาจาก พันธ สมาสกับ บัตร
80 เภสัชกรรม มาจาก เภสัช สมาสกับ กรรม สวัสดิภาพ มาจาก สวัสดิ สมาสกับ ภาพ 4.1.2 สมาสที่มีสนธิ คือ คำสมาสที่ไทยสรางขึ้นใหม โดยมีการนำคำยืมจากภาษา บาลีและสันสกฤตมาสนธิกัน เมื่อนำคำภาษาบาลีและสันสกฤตมารวมเขาดวยกันแลว ภาษาไทยจะ เรียงลำดับ หนวยขยาย และ หนวยหลัก ตามลักษณะของภาษาบาลีและสันสกฤต การแปลคำสมาส จึงมักแปลคำหลักที่มาขางหลังกอนคำขยายที่มาขางหนา ตัวอยางคำสมาสแบบที่มีสนธิ เชน กรรมมาธิการ มาจาก กรรม สมาสกับ อธิการ ปรมาณู มาจาก ปรม สมาสกับ อณู วิทยาลัย มาจาก วิทยา สมาสกับ อาลัย สุโขทัย มาจาก สุข สมาสกับ อุทัย 4.2 ลักษณะคำสมาสที่พบในภาษาไทย มี3 ลักษณะ ไดแก 1) คำที่นำมาสมาสตอง เปนคำยืมภาษาบาลีและหรือสันสกฤต 2) การอานคำสมาสตองอานออกเสียงระหวางคำ 3) การเขียนคำสมาส คำสมาสจะไมประวิสรรชนียและลงทัณฑฆาตระหวางคำ 4) มีคำวา “พระ” แผลงมาจาก “วร” นำหนา มีรายละเอียดดังนี้ 4.2.1 คำที่นำมาสมาสตองเปนคำยืมภาษาบาลีหรือภาษาสันสกฤต โดยอาจใชคำ ภาษาบาลีสมาสกับภาษาบาลี หรือภาษาสันสกฤตสมาสกับภาษาสันสกฤต ดังตารางคำสมาสที่เปน คำยืมจากภาษาบาลีหรือสันสกฤตดังนี้ ตารางที่ 3.1 คำสมาสที่เปนคำยืมจากภาษาบาลีหรือสันสกฤต ภาษา คำ คำสมาส บาลี สมาสกับ บาลี นาม สมาสกับ กร ภาระ สมาสกับ กิจ ราช สมาสกับ โอรส นามกร ภารกิจ ราชโอรส บาลี สมาสกับ สันสกฤต จิต สมาสกับ แพทย พันธ สมาสกับ บัตร รัฐ สมาสกับ บุรุษ จิตแพทย พันธบัตร รัฐบุรุษ สันสกฤต สมาสกับ บาลี ธรรม สมาสกับ ชาติ ทศ สมาสกับ พร สมรรถ สมาสกับ ภาพ ธรรมชาติ ทศพร สมรรถภาพ
81 ภาษา คำ คำสมาส สันสกฤต สมาสกับ สันสกฤต คณิต สมาสกับ กรณ ตรรก สมาสกับ ศาสตร พฤติ สมาสกับ กรรม คณิตกรณ ตรรกศาสตร พฤติกรรม 4.2.2 การอานคำสมาสตองอานออกเสียงระหวางคำ คือออกเสียงสระของ พยัญชนะสุดทายของคำตนตอเนื่องกับคำหลัง โดยออกเสียงเพียงกึ่งมาตรา เชน กิจ สมาสกับ กรรม เปน กิจกรรม อานวา กิด-จะ-กำ เกษตร สมาสกับ กรรม เปน เกษตรกรรม อานวา กะ-เสด-ตระ-กำ นิยม สมาสกับ วิเศษณ เปน นิยมวิเศษณ อานวา นิ-ยะ-มะ-วิ-เสด ธาตุ สมาสกับ เจดีย เปน ธาตุเจดีย อานวา ทา-ตุ-เจ-ดี ประถม สมาสกับ ศึกษา เปน ประถมศึกษา อานวา ประ-ถม-มะ-สึก-สา ประวัติ สมาสกับ ศาสตร เปน ประวัติศาสตร อานวา ประ-หวัด-ติ-สาด พืช สมาสกับ ศาสตร เปน พืชศาสตร อานวา พืด-ชะ-สาด มัธยม สมาสกับ ศึกษา เปน มัธยมศึกษา อานวา มัด-ทะ-ยม-มะ-สึก-สา สัตว สมาสกับ แพทย เปน สัตวแพทย อานวา สัด-ตะ-วะ-แพด อาการ สมาสกับ นาม เปน อาการนาม อานวา อา-กาน-ระ-นาม เอก สมาสกับ ชน เปน เอกชน อานวา เอก-กะ-ชน แตทั้งนี้ยังมีคำสมาสบางคำที่อานตามนิยม โดยไมอานออกเสียงตอเนื่องระหวางคำ เชน เกียรตินิยม ชาตินิยม สมัยนิยม นามสกุล ภาพพจน สกลนคร ธนบุรี สุภาพชน สุภาพสตรี ปทุมธานี สุภาพบุรุษ อุดรธานี นอกจากนี้ยังมีบางคำที่อานไดออกเสียงตอเนื่องระหวางคำและไมออกเสียงตอเนื่องระหวางคำ เชน ชลประทาน เพชรบุรี ราชบุรี ประวัติศาสตร อุบัติเหตุ อุดมคติ พรหมลิขิต สังคมสงเคราะห 4.2.3 การเขียนคำสมาส คำสมาสจะไมประวิสรรชนียและลงทัณฑฆาตระหวางคำ เชน ชีวะ สมาสกับ ภาพ เปน ชีวภาพ ธุระ สมาสกับ กิจ เปน ธุรกิจ พละ สมาสกับ ศึกษา เปน พลศึกษา
82 ลักษณะ สมาสกับ นาม เปน ลักษณนาม วีระ สมาสกับ ชน เปน วีรชน ศิลปะ สมาสกับ ศาสตร เปน ศิลปศาสตร ครุศาสตร สมาสกับ บัณฑิต เปน ครุศาสตรบัณฑิต มนุษย สมาสกับ ศาสตร เปน มนุษยศาสตร สัตว สมาสกับ แพทย เปน สัตวแพทย หัตถ สมาสกับ กรรม เปน หัตถกรรม 4.2.4 มีคำวา “พระ” แผลงมาจาก “วร” นำหนา เมื่อนำไปรวมกับคำเรียก อวัยวะ หรือสวนตาง ๆ ของรางกายที่มาจากภาษาบาลีสันสกฤตเพื่อสรางคำใหเปนคำราชาศัพท นับเปนคำสมาสดวย เชน พระกร พระหัตถ พระเศียร พระบาท พระโอษฐ ขอสังเกต มีคำประสมในภาษาไทยบางคำที่เกิดจากการนำคำไทยประสมกับคำภาษาบาลี สันสกฤต และอานออกเสียงตอเนื่องระหวางคำ แตคำเหลานี้ไมใชคำสมาส เชน กรมทา พลขับ พุทธเจา ตรัสรู พลความ ภูมิลำเนา ทุนทรัพย ผลไม พลเมือง พลรบ มูลคา ราชวัง 4.3 การสนธิในคำสมาสของไทย กระทรวงศึกษาธิการ (2553, 85) กลาวถึงการสนธิ ไววา การสนธิ ไมใชกระบวนการสรางคำใหม แตเปนปรากฏการณในระบบเสียง ที่หนวยเสียง 2 เสียง เมื่อมาอยูประชิดกันแลว เกิดการเปลี่ยนแปลง พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน (2556: 1161) ใหความหมายของคำวา สนธิ หมายถึง การเปลี่ยนแปลงเสียงซึ่งเกิดจากการเชื่อมเสียง 2 เสียง ที่อยู ชิดกันใหกลมกลืนกัน การจำแนกการสนธิ ตามลักษณะการเชื่อมเสียงหรือการกลมกลืนเสียงไดเปน 3 ประเภท ดังนี้ 4.3.1 สระสนธิ เปนการสมาสแบบเชื่อมหรือกลมกลืนเสียงดวยสระ คือ เสียงสระ ของพยางคหลังในคำหนากลมกลืนกับสระของพยางคหนาในคำหลัง โดยกลมกลืนเสียงตามเสียงของ พยางคหนาของคำหลังหรือแผลงเปนสระอื่นตามลักษณะการแผลงสระ เชน ภัตตาหาร ราชินูปถัมภหลักการสนธิของสระสนธิ มีดังนี้ 1) กลุม อะ อา การสนธิสระในกลุมนี้มี 4 ลักษณะ ไดดังนี้ 1.1) คำหนาเปน อะ อา สนธิกับ อะ อา จะกลมกลืนเปนเสียง อา อะ อะ / อา สมาสกับ อะ / อา เปน อา เชน ราชะ สมาสกับ อภิเษก เปน ราชาภิเษก ราช สมาสกับ อนุสรณ เปน ราชานุสรณ