Laporan Tahunan NAHRIM 2020

Cetakan Pertama, 2021
Hakcipta Terpelihara ©
Institut Penyelidikan Air Kebangsaan Malaysia

Penerbit: Tel : +603 8947 6400
INSTITUT PENYELIDIKAN AIR KEBANGSAAN MALAYSIA Faks : +603 8948 3044
Kementerian Alam Sekitar dan Air (KASA) Laman web : www.nahrim.gov.my
Lot 5377, Jalan Putra Permai, E-mel : webmaster@nahrim.gov.my
43300 Seri Kembangan, Selangor

Hakcipta terpelihara. Tidak dibenarkan mengeluar ulang mana-mana bahagian rencana, ilustrasi, isi kandungan buku ini dalam apa-apa bentuk dan dengan
apa juga cara sama ada secara elektronik, fotokopi, mekanikal, rakaman atau cara lain sebelum mendapat izin bertulis daripada Institut Penyelidikan Air
Kebangsaan Malaysia.

Ir. Mohd Zaki Mat Amin ChM. Jamilah Karim Kamil Adli Puteh Ariffin
Adi Satria Jamaludin Ts. Ahmad Hadi Mohamed Rashidi Mohd Fazlin Zainal
Gs. Khairul Anam Musa @ Mahmud, P.Geol Dr. Khairul Anuar Mohamad Muhammad Ismawi Hassan
Dr. Mohd Khairul Nizar Shamsuddin, P.Geol Mohd Azuan Sahak Nor Azura Mohamed
Noor Azme Omar Ernie Abd Manan Siti Nashreen Rohazad
Anuar Sefie, P.Geol Ts. Dr. Ahmad Farhan Hamzah Nur Afifah Husna Zanzuri
Dunstan Anthony Pereira Noor Shahida Rosli
Mohd Syazwan Faisal Mohd Syazana Mohamad Zahri
Elyasabath Mohd Ghazali Erna Corina Simba Bigam
Dr. Noor Haza Fazlin Hashim Mohd Asri Ramli

01 05

Perutusan Maklumat
Ketua Pengarah Korporat

15 86

Penyelidikan Perundingan
& Pembangunan
104
102
Pengurusan Kewangan
Pingat, Anugerah & Sumber Manusia
& Pengiktirafan
114
110
Aktiviti Nahrim
Penerbitan

124

Direktori Warga
NAHRIM



Bismillahir-Rahmanir-Rahim,
Segala puji bagi Allah, Tuhan Semesta Alam,
Selawat dan salam ke atas junjungan mulia Nabi
Muhammad SAW.
Assalamualaikum Warahmatullahi Wabarakatuh
dan Salam Sejahtera.
In the Name of Allah, the Most Beneficent, the Most
Merciful,
All Praises be to Allah, The Lord of The Universe,
Blessings and Peace of Allah be upon
Prophet Muhammad SAW.
Assalamualaikum Warahmatullahi
Wabarakatuh.

INSTITUT PENYELIDIKAN AIR KEBANGSAAN MALAYSIA | 1

Terlebih dahulu saya mengucapkan syukur ke hadrat Allah
SWT kerana dengan izin dan rahmatNya kita dapat menjayakan
setiap agenda yang dirancang sepanjang tahun 2020. Semangat
kerja secara berpasukan dan komitmen yang tinggi di pelbagai
peringkat jawatan yang ditunjukkan oleh semua warga NAHRIM
sesungguhnya menjadi wadah kejayaan NAHRIM sepanjang tahun
ini. Walaupun negara berhadapan dengan pandemik Covid-19,
namun tanggungjawab semua warga NAHRIM terhadap tugas yang
telah diamanahkan dapat dilaksanakan dengan jayanya. Saya
ingin merakamkan ucapan setinggi-tinggi penghargaan dan terima
kasih kepada semua warga NAHRIM yang telah memberi sokongan
padu dan kerjasama yang tidak berbelah bagi kepada pihak
pengurusan tertinggi NAHRIM. Tahun 2020 merupakan tahun
bersejarah buat NAHRIM kerana telah dijenamakan semula
daripada Institut Penyelidikan Hidraulik Kebangsaan Malaysia
kepada Institut Penyelidikan Air Kebangsaan Malaysia dengan
pertambahan skop baharu iaitu bekalan air dan pembetungan.

First of all, I would like to thank Allah SWT because with His
permission and mercy, we have succeeded in every agenda planned
throughout the year 2020. The teamwork spirit and high commitment
at various levels of positions shown by all NAHRIM staff are catalysts
for NAHRIM's success throughout the year. Although the country faces
the COVID-19 pandemic, all NAHRIM staff have fulfilled their entrusted
task responsibly. I wish to express my most profound appreciation and
thanks to all NAHRIM staff who have provided substantial assistance
and unwavering cooperation on behalf of NAHRIM’s top management.
Year 2020 is a historic year for NAHRIM. It has been rebranded from
the National Hydraulic Research Institute of Malaysia to the National
Water Research Institute of Malaysia with new scopes, which are
water supply and sewerage.

2 | INSTITUT PENYELIDIKAN AIR KEBANGSAAN MALAYSIA -

Sepanjang tahun 2020, sejumlah 50 kertas penyelidikan
yang disediakan oleh penyelidik NAHRIM bersama dengan komuniti
penyelidikan air dan sekitaran dari universiti-universiti tempatan
telah dibentangkan. Manakala 14 kertas penyelidikan juga telah
diterbitkan di dalam Malaysia Water Research Journal (MWRJ).
Institut Penyelidikan Air Kebangsaan Malaysia (NAHRIM) turut
mengambil inisiatif menyediakan bekalan Air Minuman Berbungkus
yang dibotol bersumberkan air hujan (Raindrops and Cloudrain).
Pada Ogos 2020, NAHRIM sekali lagi telah melancarkan Program
Mobile Water Dispenser yang dirasmikan oleh YB Menteri Alam
Sekitar dan Air. Program ini membolehkan air hujan terawat dapat
dibekalkan di premis-premis kerajaan seperti Bangunan Parlimen
dan Blok F11, Kompleks F, Kementerian Alam Sekitar dan Air (KASA)
tanpa menggunakan botol minuman plastik sekali guna. Ini secara
tidak langsung dapat menyokong kempen hindari penggunaan
plastik sekali guna sejajar dengan Pelan Hala Tuju Sifar Plastik
Pakai Buang 2018-2030 oleh kerajaan persekutuan.

Throughout 2020, a total of 50 research papers has been
prepared and presented by NAHRIM researchers together with the
water and environment research community from local universities.
Meanwhile, 14 research papers have also been published in the
Malaysia Water Research Journal (MWRJ). The National Water
Research Institute of Malaysia (NAHRIM) also took the initiative to
supply Bottled Drinking Water sourced from rainwater (Raindrops and
Cloudrain). In August 2020, NAHRIM once again launched the Mobile
Water Dispenser Program officiated by the Honorable Minister of
Environment and Water. This program enables treated rainwater to be
supplied at government premises such as the Parliament Building and
Block F11, Complex F, Ministry of Environment and Water (KASA)
without using single-use plastic drink bottles. The effort has indirectly
supported the campaign to avoid using single-use plastics in line with
the Zero Disposable Plastics Roadmap 2018-2030 by the Federal
Government.

INSTITUT PENYELIDIKAN AIR KEBANGSAAN MALAYSIA | 3

Akhir sekali, NAHRIM telah merangka satu pelan National Setinggi-tinggi penghargaan dirakamkan kepada semua
Water Innovation Roadmap 2040 (NWIR2040) yang diluluskan oleh warga kerja NAHRIM dan semua pihak yang terlibat secara
Mesyuarat High Tech Nation Council (HTNC) pada 17 Disember 2020. langsung dan tidak langsung dalam menjayakan pelbagai program
NWIR merupakan satu pelan tindakan berkaitan inovasi air negara dan aktiviti penyelidikan air khususnya. Ucapan penghargaan juga
yang dirangka bagi menangani masalah sumber air dan ekosistem turut ditujukan kepada ahli Jawatankuasa Editorial Laporan Tahu-
air negara serta menjamin sumber air yang mencukupi dan selamat nan 2020 dan semua warga kerja yang terlibat, di atas segala daya
pada masa hadapan melalui penyelidikan dan pembangunan dan usaha sepanjang proses penerbitan Laporan Tahunan ini. Saya
berorientasikan inovasi dan infrastruktur berdaya tahan di dalam yakin dan percaya bahawa Laporan Tahunan ini telah merekod
sektor air demi keselamatan dan kesejahteraan rakyat. segala pencapaian dan kejayaan NAHRIM pada tahun 2020 seka-
ligus memberi inspirasi kepada warga NAHRIM untuk menempa
Finally, NAHRIM has drafted the National Water Innovation pelbagai pencapaian baharu pada tahun-tahun seterusnya.
Roadmap 2040 (NWIR 2040), approved by the High-Tech Nation
Council (HTNC) Meeting on 17 December 2020. NWIR is an action plan The highest appreciation is given to all NAHRIM staff, and all
related to national water innovation designed to address water parties directly and indirectly involved, particularly in various water
resources and ecosystems. The program ensures adequate and safe research programs and activities. Acknowledgements are also
water resources through innovation-oriented research and develop- extended to the Editorial Committee members of the 2020 Annual
ment and resilient infrastructure in the water sector for the future Report for their efforts throughout the publication process of this
safety and well-being of the people. Annual Report. I am confident and believe that this Annual Report has
recorded all the achievements and successes of NAHRIM in 2020 and
inspired the people of NAHRIM to forge various new achievements in
the years to come.

Terima kasih,
Wassalamualaikum Warahmatullahi Wabarakatuh
YBhg. Dato’ Ir. Dr. Hj. Md. Nasir Md. Noh
Ketua Pengarah
Thank you.
Wassalamualaikum Warahmatullahi Wabarakatuh
YBhg. Dato’ Ir. Dr. Hj. Md. Nasir Md. Noh
Director General

4 | INSTITUT PENYELIDIKAN AIR KEBANGSAAN MALAYSIA -

KORPORAT

NAHRIM

1991 1993 1995 1996 1997

PERUTUSAN PENUBUHAN MULA PERJAWATAN PERJAWATAN
KHAS NAHRIM BEROPERASI DITAMBAH DILULUSKAN
DILULUSKAN

Mesyuarat Jemaah Jemaah Menteri NAHRIM mula Perjawatan Diluluskan 48
Menteri pada 2 telah meluluskan beroperasi NAHRIM ditambah Waran Perjawatan.
Oktober telah penubuhan sepenuhnya dengan menjadi 28 jawatan (P&P – 18 ,
memaklumkan NAHRIM pada 14 8 jawatan perintis pada Julai 1996. Sokongan – 30)
Perutusan Khas YAB April 1993. pada September
Perdana Menteri 1995. Diletakkan di
Tun Dr. Mahathir bawah MOA dengan
Mohamad yang kedudukan organi-
mencadangkan sasi sebagai satu
penubuhan sebuah Bahagian.
institut penyelidikan
hidraulik seperti di
Poona, India.

5 | INSTITUT PENYELIDIKAN AIR KEBANGSAAN MALAYSIA -

2004 2006 2014 2018 2020

BEROPERASI PENSTRUKTURAN PENGUKUHAN PERUBAHAN PERUBAHAN
SEBAGAI SEMULA JABATAN KEMENTERIAN KEMENTERIAN
JABATAN NAHRIM diletakkan & PENJENAMAAN
Pada 1 Mac 2004 Jumlah Perjawatan Jumlah Perjawatan di bawah SEMULA
sebanyak 48 ditambah kepada ditambah kepada Kementerian Air, NAHRIM diletakkan di
Perjawatan telah 159 Perjawatan 180 pada Januari Tanah dan Sumber bawah Kementerian Alam
diluluskan. NAHRIM selepas 2014 selepas proses Asli (KATS). Sekitar dan Air (KASA).
diletakkan di bawah penstrukturan pengukuhan. Jemaah Menteri telah
Kementerian semula pada 16 meluluskan penjenamaan
Sumber Asli dan April 2007. semula NAHRIM kepada
Alam Sekitar (NRE) Institut Penyelidikan Air
pada 27 Mac 2004. Kebangsaan Malaysia pada
23 September 2020.

INSTITUT PENYELIDIKAN AIR KEBANGSAAN MALAYSIA | 6

Sehingga Mei 2020 Bermula Jun 2020 LOGO

Akronim NAHRIM dengan font Myriad Pro
diserlahkan dalam keadaan tegas (bold)
bersama relung ombak memperlihatkan

kematangan NAHRIM dalam menjanakan
visi sebagai Pusat Rujukan Penyelidikan Air
dan Persekitarannya yang unggul di dunia
Nama penuh NAHRIM diserlahkan dengan

font Acumin Variable Concept
KONSEP

Konsep gelombang air yang dinamik
menyerlahkan teras utama NAHRIM dalam

penjenamaan semula kepada Institut
Penyelidikan Air Kebangsaan
Malaysia (NAHRIM)

Bermula 20 Januari 2021

7 | INSTITUT PENYELIDIKAN AIR KEBANGSAAN MALAYSIA -

WARNA GELOMBANG AIR 1
Warna Biru (Dua Tona) Air Laut
Menggambarkan fungsi NAHRIM dalam GELOMBANG AIR 2
menerajui Penyelidikan dan Pembangunan Air Hujan
(R&D) dalam sektor air GELOMBANG AIR 3
Warna Hijau (Dua Tona) Air Permukaan
Mewakili persekitaran alam yang saling GELOMBANG AIR 4
berhubungkait dengan penyelidikan air Air Tanah

Menjadi sebuah Pusat Rujukan Menerajui penyelidikan dan
Penyelidikan Air dan pembangunan dalam Sektor Air
untuk memacu ekonomi negara
Persekitarannya yang terunggul
di dunia demi kelestarian alam sekitar

INSTITUT PENYELIDIKAN AIR KEBANGSAAN MALAYSIA | 8

FUNGSI FUNGASKI TMAENTERI 1969
(PERINTAH MENTERI-MENTERI KERAJAAN PERSEKUTUAN)

01 02 03

Menjalankan penyelidikan Menyediakan perkhidmatan Menjadi penasihat dalam
asas dan gunaan dalam perundingan kepakaran hal-hal berkaitan air dan
khusus dalam menangani
sektor air seperti sumber air persekitarannya.
dan perubahan iklim, masalah berkaitan dengan
air dan persekitarannya
lembangan sungai, pantai kepada sektor awam dan
dan oseanografi, hidrogeologi swasta.

serta kualiti air dan alam
sekitar.

04 05

Menjadi pusat rujukan Menjalin rangkaian
kebangsaan dalam kerjasama dengan organisasi
penyelidikan dalam dan luar
penyelidikan berkaitan air
dan persekitarannya. negara, serta mengambil
bahagian dalam aktiviti
penyelidikan antarabangsa.

9 | INSTITUT PENYELIDIKAN AIR KEBANGSAAN MALAYSIA -

PELANGGAN

01 Menyediakan Menyediakan khidmat nasihat teknikal dan perundingan penyelidikan bitara berhubung dengan sumber
Khidmat air dan persekitarannya dalam tempoh masa yang dipersetujui
Menyediakan kemudahan melaksanakan pemodelan fizikal melalui Makmal Hidraulik dan Instrumentasi
02 Menyediakan (MHI) dalam bidang kejuruteraan pantai (pelabuhan, pemecah ombak, hakisan dan pengendapan), sungai
Kemudahan (banjir, hakisan tebing dan ampang jajar), sumber air (empangan, alur limpah dan telaga air tanah) dan
kualiti air untuk kegunaan pelanggan dalaman dan luaran
03 Memberi Makmal Kualiti Air (MKA) terbahagi kepada 2 sub-makmal iaitu; Makmal Kimia dan Makmal Mikrobiologi.
Makluman Pengoperasian Makmal Kualiti Air adalah mengikut tatacara akreditasi ISO/IEC 17025 dalam bidang
kimia dan mikrobiologi serta perkhidmatan analitikal kualiti air di makmal. Menyediakan khidmat
04 Menyempurnakan sokongan analisa sebagai melengkapkan penyelidikan dan pembangunan dalam bidang
Bayaran hidro-persekitaran. Makmal ini telah ditauliahkan sebagai sebuah Makmal Akreditasi SAMM ISO/IEC
17025: 2017 dan perkhidmatan analisis air yang telah diwartakan Caj Perkhidmatan sejak tahun 2020.
Memberi makluman awal bagi pertanyaan berkaitan air dan persekitarannya dalam tempoh tiga (3) hari
bekerja

Menyempurnakan bayaran dan penerimaan dalam tempoh 14 hari dari tarikh dokumen lengkap

INSTITUT PENYELIDIKAN AIR KEBANGSAAN MALAYSIA | 10

NAHRIM 1 Bangunan Pentadbiran 9 Gelanggang Tenis
2 Auditorium & Pusat Sumber NAHRIM 10 Tangki Air (Air Selangor)
3 Makmal Hidraulik dan Instrumentasi 11 Kuarters
4 Makmal Kualiti Air 12 Rumah Tamu
5 Rumah Hijau 13 Gelanggang Futsal
6 Kolam Takungan Air Hujan 14 Taska NAHRIM
7 Kolam Hadiqatul Ma’
8 Surau Taqi Al-Din

Keluasan Kompleks NAHRIM : ~47 ekar

4 6 13
3 8
11 14
5 27 9 10
1
12

N!"A#H$%RI&M

11 | INSTITUT PENYELIDIKAN AIR KEBANGSAAN MALAYSIA -

PENGURUSAN ATASAN

INSTITUT PENYELIDIKAN AIR KEBANGSAAN MALAYSIA | 12

NAHRIM

PERJAWATAN NAHRIM SEHINGGA DISEMBER 2020

TETAP Pengurusan Tertinggi PERJAWATAN JAWATAN JAWATAN
Pengurusan dan YANG ISI KOSONG
Professional
Kumpulan Pelaksana DILULUSKAN 20
2 60 11
71

100 91 9

JUMLAH 173 153

Contract Pengurusan dan 0 00
of Professional
Service 0 00
Kumpulan Pelaksana 173 153 20

JUMLAH
KESELURUHAN

BIDANG PENGKHUSUSAN (P&P)

KELAYAKAN KEJURUTERAAN SAINS SAINS SOSIAL & ADMIN

PhD 9 4 0
SARJANA 15 16 1
IJAZAH SARJANA 8 6 2
MUDA
JUMLAH 37 26 3

13 | INSTITUT PENYELIDIKAN AIR KEBANGSAAN MALAYSIA -

WAATIRERR&D DBAIDNAPNEGRUKTHAIMDMAATAN
WPAETRESREEKNITVAIRROANNMAEIRNT COPAASNTTAALI&&OOCSEEAANNOOGGRRAAPFHI Y

Kitaran Air / Water Cycle Analitikal Kualiti Air / Water Quality Analytical Muara Sungai & Morfologi Pantai
Bekalan Air / Water Supply Teknologi Rawatan Air River Estuary & Coastal Morphology

Air Hujan / Rainwater Water Treatment Technology Oseanografi
Air Permukaan / Surface Water Penyelidikan Saliran / Drainage Research Oceanography
Jeti & Pelabuhan
Air Tanah / Water Supply Tenaga Boleh Diperbaharui / Renewable Energy
Tasik & Empangan / Lake & Dam Jetty & Port
Pembetungan / Sewerage Hidrodinamik Tanaman Bakau
Pengurusan Lembangan Tasik Bersepadu
Hydrodynamics of Mangrove
Integrated Lake Basin Management Kenaikan Aras Laut
Standard Kualiti Air Tasik Kebangsaan Sea Level Rise
National Lake Water Quality Standards (NLWQS)

Hidroiklim / Hydroclimate

Pemodelan Fizikal & Numerikal / Physical & Numerical Modeling

Pengumpulan, Analisis & Pemantauan Data / Data Collection, Analysis & Monitoring

Pembangunan Produk dan Teknologi Air / Product Development and Water Technology

INSTITUT PENYELIDIKAN AIR KEBANGSAAN MALAYSIA | 14



PROGRAM 1 :
PENYELIDIKAN
KE ARAH SEKURITI,
KUALITI SUMBER AIR
DAN KELESTARIANNYA

INSTITUT PENYELIDIKAN AIR KEBANGSAAN MALAYSIA | 15

1. Penyelidikan Penyediaan Garis Panduan Pelan Kawalan 1. Research of Preparation Erosion and Sediment Control Plan
Hakisan dan Kelodak (ESCP) Untuk Aktiviti Pembalakan dan (ESCP) Guidelines for Logging and Plantation Agriculture in
Ladang Pertanian di Malaysia Malaysia
Penyelidikan ini bertujuan untuk menilai kehilangan tanah aktiviti The purpose of this research is to evaluate the soil loss of agriculture
pertanian dalam pelbagai aktiviti pertanian dan pembalakan, activities in varies agriculture plantation and logging activities and
membangunkan Faktor Pengurusan Tanaman (C) dan Faktor developed Crop Management Factor (C) and Support Practice Factor
Amalan Sokongan (P). Tujuan penyelidikan ini seterusnya (P) for plantation agriculture and logging activities. The finding will
membolehkan jurutera, perancang dan kontraktor mempunyai allow engineers, planners and contractors to have access to a
akses kepada satu prosedur standard untuk mengira kadar hakisan standard procedure for calculating erosion and sedimentation rates
dan pemendapan di kawasan pertanian pembalakan dan in logging and agricultural areas to control erosion and
pertanian untuk mengawal masalah hakisan dan pemendapan. sedimentation problems. Cameron Highlands became the research
Cameron Highlands menjadi lokasi kajian penyelidikan ini kerana study's location, as there were many logging activities and
terdapat banyak aktiviti loging dan ladang pertanian. Penebangan agricultural farms. Uncontrolled deforestation and land clearing for
hutan dan pembukaan tanah yang tidak terkawal untuk pertanian, agriculture, urban development, and infrastructure construction
pembangunan bandar, dan pembinaan infrastruktur tanpa without considering C and P has resulted in widespread soil erosion
mempertimbangkan faktor C dan P telah menyebabkan hakisan on the Cameron Highlands. CP factor produced from PLANMalaysia
tanah meluas di Cameron Highlands .Faktor CP yang sediaada and the Department of Agriculture (DOA) has values range between
telah dihasilkan oleh PLANMalaysia dan Jabatan Pertanian 0.01 to 1.00 and 0.30 to 0.49, respectively. Since the CP factor is
masing-masing mempunyai nilai antara 0.01 hingga 1.00 dan 0.30 different as the data vary among the agencies, this research has
hingga 0.49. Faktor CP bagi kedua-dua agensi ini berbeza combined both data and produced an optimum CP factor. These new
disebabkan kerana data yang diperlolehi oleh setiap agensi adalah CP factors could improve the prediction of soil loss risk in the Cameron
berbeza. Penyelidikan ini menggabungkan kedua-dua data yang Highlands. As a result, the optimum soil loss risk has predicted that
telah dihasilkan sehingga menghasilkan faktor CP yang optimum. 6.72 percent (4,547.22 hectares) of the Cameron Highlands area has a
Faktor CP baru ini dapat meningkatkan ramalan risiko kehilangan High-Critical soil loss risk with a percentage difference range of -0.77
tanah di Cameron Highlands. Hasil daripada penyelidikan ini to +3.37 under DOA and PLANMalaysia, respectively.
mendapati ramalan risiko kehilangan tanah yang optimum di
Cameron Highlands adalah sebanyak 6.72 peratus, iaitu sebanyak
4,547.22 hektar tanah dan mempunyai risiko kehilangan tanah
yang sangat kritikal.

16 | INSTITUT PENYELIDIKAN AIR KEBANGSAAN MALAYSIA -

Rajah 1 : Faktor-C di Daerah Rajah 2 : Faktor-P di Daerah Rajah 3 : Risiko Kehilangan Rajah 4 : Risiko Kehilangan
Cameron Highlands mengikut Cameron Highlands mengikut Tanah (faktor-A) mengikut Tanah (faktor-A) mengikut

tadahan Mukim Mukim tadahan
Figure 1 : C-Factor in Cameron Figure 2 : P-Factor in Cameron Figure 3 : Soil Loss Risk Figure 4 : Soil Loss Risk
Highlands District by catchment (A-factor) by catchment
Highlands District by Mukim (A-factor) by Mukim

INSTITUT PENYELIDIKAN AIR KEBANGSAAN MALAYSIA | 17

2. Penyelidikan Dan Pembangunan Sistem Pintar Bagi Penarafan 2. Research and Development of Smart System for River Rating and
Dan Pengelasan Sungai-Sungai Di Malaysia Ranking in Malaysia
Penyelidikan ini bertujuan untuk membangunkan sistem pintar bagi The aims of this research is to develop a smart system for river ranting
penarafan dan pengkelasan kedudukan sungai-sungai di Malaysia. and ranking in Malaysia. The purpose of developing this system is to
Tujuan pembangunan sistem ni adalah membantu dan menentukan help and determine the performance position of rivers in Malaysia by
kedudukan prestasi sungai-sungai di Malaysia dengan using Artificial Intelligence (Artificial Intelligence) which considers the
menggunakan Kecerdasan Buatan (Artificial Intelligence) yang criteria and scale of river performance in Malaysia. The development
mengambil kira kriteria-kriteria dan skala prestasi sungai di of this smart system can also help and determine the performance of
Malaysia. Pembangunan sistem pintar ini juga dapat membantu river and facilitate the government or agencies to make important
dan menentukan kedudukan prestasi sungai-sungai di Malaysia decisions such as the provision of funds to upgrade rivers, cleanliness
bagi memudahkan pihak kerajaan dan agensi-agensi terlibat or pollution of rivers and others.Three rivers, namely Sungai Juru,
membuat keputusan-keputusan penting contohnya berkaitan Sungai Junjong and Sungai Batu Ferringhi were selected as pilot
pemberian dana menaik taraf sungai, tahap kebersihan atau rivers for this research. Research begins with identifying related
pencemaran sungai dan lain-lain dengan lebih efisien. Tiga buah agencies that contributed to data collection and involvement in
sungai iaitu Sungai Juru, Sungai Junjong dan Sungai Batu Ferringhi system development. At the beginning, only previous and existing
telah dipilih sebagai sungai perintis untuk penyelidikan ini. Pada data are used in system development. Data collection and analysis
peringkat pertama, penyelidikan dimulakan dengan mengenalpasti were performed to identify the criteria used in the preparation of the
agensi-agensi berkaitan yang akan menyumbang dalam model. The main criteria used are safety, suitability and sustainability
penggumpulan data dan penglibatan dalam pembangunan sistem. criteria. The model was validated using 3 sets of algorithms. These
Untuk permulaan, hanya data yang terdahulu dan sedia ada yang algorithms are standard machine learning algorithms. Then, the
digunakan dalam pembangunan sistem. Pengumpulan dan analisis system will make an assessment for the rating and position of the
data telah dibuat untuk mengenalpasti kriteria yang digunakan selected river by aggregating and weighing the values of the three
dalam penyediaan model. Kriteria-kriteria utama yang digunakan criteria. Artificial Intelligence in the system will access model data
adalah kriteria keselamatan, kesesuaian dan kelestarian. Model and use it for automatic learning through observation, pattern
disahkan dengan menggunakan 3 set algoritma. recognition experience, and data trends. This makes data processing
Algoritma-algoritma ini adalah algoritma standard pembelajaran easier and accurate predictions can be generated to help make better
mesin (Machine Learning). Kemudian, sistem akan membuat decisions in the future.
penilaian untuk penarafan dan kedudukan sungai terpilih dengan
mengagregat dan menimbang nilai ketiga-tiga kriteria. Kecerdasan
Buatan di dalam sistem akan mengakses data model dan
menggunakannya untuk pembelajaran secara automatik melalui
pemerhatian, pengalaman pengecaman pola dan trend data. Ini
membuatkan pemprosesan data lebih mudah dan ramalan yang
tepat dapat dihasilkan untuk membantu membuat keputusan yang
lebih baik di masa hadapan.

18 | INSTITUT PENYELIDIKAN AIR KEBANGSAAN MALAYSIA -

Rajah 1 : Paparan Dashboard sistem pintar penarafan dan pengkelasan Sungai Juru, Sungai
Junjong dan Sungai Batu Ferengghi

Figure 1 : Dashboard display of the smart rating and classification system of Sungai Juru, Sungai
Junjong and Sungai Batu Ferringhi

INSTITUT PENYELIDIKAN AIR KEBANGSAAN MALAYSIA | 19

3. Penyelidikan Pembangunan MyRiverBasin (NAHRIM 3. Development of MyRiverBasin (NAHRIM Integrated Numerical
Integrated Numerical Modelling) Sungai Bertam Modelling) Sungai Bertam
Penyelidikan ini bertujuan untuk membangunkan pemodelan This research aims to develop hydrology and hydrodynamic models to
hidrologi dan hidrodinamik sebagai alat bantu bagi meramal predict water pollution and sediment transport from the middle to
pergerakkan pencemaran dan pengangkutan dinamik sedimen di downstream of Sungai Bertam. GETFLOWS modelling software was
hulu Sungai Bertam. Pemodelan 3 Dimensi ini menggunakan used in this study in which the hydrodynamic characteristics concern-
perisian pemodelan GETFLOWS dimana hidrodinamik aliran ing river runoff, groundwater flow, water pollution and sand migra-
sungai, aliran air bawah tanah, pencemaran air dan pengangkutan tion can be expressed realistically and dynamically. 3-D grid system of
pasir ditunjukkan secara realistik dan dinamik. 3-D grid sistem Sungai Perak model is shown in Rajah 1. For the Sungai Bertam water
untuk model Sungai Bertam ditunjukkan pada Rajah 1. Untuk simu- quality simulation, the concentration of dissolved chemicals in the soil
lasi kualiti air Sungai Bertam, kepekatan bahan kimia (dari moves to the surface according to the river's hydrological movement
kawasan pertanian) di dalam tanah bergerak ke permukaan atas (Rajah 2). Initially, a high concentration of chemicals is present in the
tanah mengikut pergerakan hidrologi sungai (Rajah 2). Pada soil in the lower area, while a low concentration is present in the higher
permulaan, kepekatan yang tinggi berada pada kawasan yang area. As time passes, the soil's chemicals are discharged to the lower
rendah dan kawasan yang tinggi mempunyai kepekatan yang area's surface by subsurface flow and formed as the discharging
rendah. Seiring dengan berlalunya masa, bahan kimia yang channel to the dam lake. The changes in concentration in the deep
terdapat di dalam tanah akan meresap keluar daripada tanah subsurface layer increase as time proceeds because downward
dikawasan yang rendah dan membentuk saliran pelepasan ke tasik hydrologic infiltration reaches gradually to the deeper zone with delay
empangan. Perubahan kepekatan pada lapisan tanah yang dalam (Rajah 3). GETFLOWS simulation showed fine sand (1.0E-3mm)
menunjukkan peresapan bahan kimia telah berlaku (Rajah 3). suspended only on the river surface. Sand with a size of 1mm and 5mm
Simulasi GETFLOWS menunjukkan pasir halus (1.0E-3mm) hanya occurs because of raindrops falling on the ground surface and cannot
terampai di permukaan sungai. Pasir bersaiz 1mm dan 5mm terjadi be carried to the river due to its large size. Therefore, sedimentation
disebabkan titisan air hujan yang jatuh diatas permukaan tanah and erosion of sand can be seen along the river, which will cause sand
dan tidak dapat dibawa ke sungai kerana saiznya yang besar.Oleh deposition problems in the Sultan Abu Bakar dam (Rajah 4).
itu, pemendapan dan hakisan pasir dapat dilihat di sepanjang
sungai yang akan menyebabkan masalah pemendapan pasir di
empangan Sultan Abu Bakar (Rajah 4).

20 | INSTITUT PENYELIDIKAN AIR KEBANGSAAN MALAYSIA -

Rajah 1 : 3-D grid sistem untuk Rajah 2 : Perubahan kepekatan
model Sungai Bertam pada lapisan tanah yang dalam
Figure 2 : Concentration changes
Figure 1 : 3-D grid system for the
Sungai Bertam model in deep soil layers

Rajah 3 : Kawasan pertanian di Rajah 4 : Pemendapan dan
Hulu Bertam hakisan pasir di sepanjang

Figure 3 : Agricultural area in Sungai Bertam
Hulu Bertam Figure 4 : Sedimentation and
erosion of sand along the Sungai

Bertam

INSTITUT PENYELIDIKAN AIR KEBANGSAAN MALAYSIA | 21

4. Pembangunan Sistem Operasi High Performance Computing Pemasangan VirtualBox pada platform perkakasan Linux berjaya
(HPC) dilaksanakan. Ini diikuti dengan kejayaan mencipta mesin maya
Pembangunan Sistem Operasi High Performance Computing (HPC) dan pemasangan Sistem Operasi Windows pada setiap platform
ini adalah bertujuan untuk membuat migrasi sistem HPC sediaada VirtualBox. Pemasangan perisian GETFLOWS adalah perisian
dari ke dual-boot Sistem Operasi Linux dan Windows dan juga berlesen yang memerlukan dongle lesen fizikal. Dongle ini boleh
membuat pemasangan, pengujian dan pentauliahan perisian pem- diakses dari Sistem Operasi Windows melalui antara muka USB.
odelan GETFLOWS. Rancangan awal yang dicadangkan adalah Untuk membolehkan dongle lesen diakses melalui VirtualBox,
untuk memasang platform virtualisasi KVM (Kernel-based Virtual pemasangan USB melalui perisian IP dilakukan dengan menyam-
Machine) pada Sistem Operasi Linux. Kemudian, Sistem Operasi bung secara fizikal 2 port USB yang baru ke platform perkakasan.
Window dipasang pada platform KVM. Walaubagaimanapun, Kemudian, perisian GETFLOWS berjaya dipasang (Rajah 2) dan
platform virtualisasi VirtualBox digunakan menggantikan KVM proses pengujian dapat dijalankan. Proses pentauliahan dan
untuk mengelakkan maslaah perlesenan dengan RedHat. Perka- latihan GETFLOWS pula telah dijalankan selama 2 minggu.
kasan Sistem Operasi Linux yang sediaada pula diperiksa untuk
memastikan ia memenuhi kriteria yang diperlukan VirtualBox dan
Sistem Operasi Windows. Hasil pemeriksaan (Rajah 1) mendapati
nod fh01 mempunyai masalah sambungan gentian optik, Manakala
nod fh02 mempunyai masalah perkakasan. Kabel gentian optic
telah ditukar pada nod ini. Walaubagaimanapun, masalah yang
sama tetap berlaku dan telah dirumuskan bahawa kerosakan tidak
berpunca daripada kabel gentian optik. Pihak Bahagian Penguru-
san Maklumat NAHRIM disarankan untuk menghubungi pihak
Lenovo bagi menyelesaikan permasalahan di nod tersebut.
Manakala, peranti storan tempatan HPC menunjukkan lebih
daripada 500GB ruang simpanan yang ada dan mencukupi untuk
pemasangan VirtualBox serta Sistem Operasi Windows. Walau-
bagaimanapun, penggunaan penyimpanan pada masa hadapan
mungkin tidak akan mencukupi dan disarankan untuk membeli
storan tambahan untuk penggunaan Sistem operasi windows.

22 | INSTITUT PENYELIDIKAN AIR KEBANGSAAN MALAYSIA -

4. . Development of High Performance Computing (HPC)
The Development of High Performance Computing (HPC) is intended to migrate current Linux Operating System to Windows Operating System
and installation modelling software. The initial proposed plan is to install the KVM virtualization platform on the Linux Operating System. The
Windows Operating System can then be installed on the KVM platform. Prior to installation of the KVM platform, it is prudent that the current
Linux Operating System hardware platform be inspected to determine whether the current resources are sufficient to cater for the KVM virtual-
ization platform and the Windows Operating System. Due to overcome the RedHat license issue and provide GUI Management, an alternative
proposal has been agreed upon to virtualize the Windows OS on the existing Linux OS. This is done using the VirtualBox virtualization platform.
Upon inspection, the compute nodes storage configuration was found to be using a local storage device and 3 NFS shares on the head node. The
local storage devices show an excess of 500GB of available storage space. This is sufficient to install KVM and the Windows OS. However, the
consumption of storage by future Windows application may not be sufficient. Meanwhile, node fh01 has connection issue and node gh02 have
hardware problem. Several attempts are done to resolve problem at fh02 but it seems that the problem is not because of fiber optic cable.
GETFLOWS software is a licensed software that requires a physical license dongle. This dongle is to be accessible from the Windows OS via the
USB interface. The challenge is that the Windows OS is not running on a physical hardware platform, which normally has a physical USB inter-
face, but running on a virtual platform. It was determined that the hardware platform did not have native USB hardware ports. This preferred
the solution to the USB over IP software. Upon further inspection, USB ports are provided via a proprietary port and proprietary cable that must
be physically connected to the hardware platform. GETFLOWS was
successfully installed (Rajah 2) and the testing process was up and
running. The GETFLOWS commissioning and training process was
conducted for 2 weeks.

Rajah 1 : Hasil pemeriksan sistem perkakas HPC Rajah 2 : GETFLOWS berjaya dipasang dan
Figure 1 : HPC appliance system inspection boleh diakses melalui VirtualBox
results
Figure 2 : GETFLOWS is successfully installed
and can be accessed via VirtualBox

INSTITUT PENYELIDIKAN AIR KEBANGSAAN MALAYSIA | 23

5. Penyelidikan Pembangunan MyRiverBasin (NAHRIM Integrat- 5. Penyelidikan Pembangunan MyRiverBasin (NAHRIM Integrat-
ed Numerical Modelling) Sungai Perak ed Numerical Modelling) Sungai Perak
Penyelidikan ini bertujuan untuk membangunkan pemodelan Penyelidikan ini bertujuan untuk membangunkan pemodelan hidrolo-
hidrologi dan hidrodinamik sebagai alat bantu bagi meramal gi dan hidrodinamik sebagai alat bantu bagi meramal pergerakkan
pergerakkan pencemaran dan pengangkutan dinamik sedimen di pencemaran dan pengangkutan dinamik sedimen di pertengahan
pertengahan sehingga hilir Sungai Perak. Pemodelan 3 Dimensi ini sehingga hilir Sungai Perak. Pemodelan 3 Dimensi ini menggunakan
menggunakan perisian pemodelan GETFLOWS dimana hidrodina- perisian pemodelan GETFLOWS dimana hidrodinamik aliran sungai,
mik aliran sungai, aliran air bawah tanah, pencemaran air dan aliran air bawah tanah, pencemaran air dan pengangkutan pasir
pengangkutan pasir ditunjukkan secara realistik dan dinamik. 3-D ditunjukkan secara realistik dan dinamik. 3-D grid sistem untuk model
grid sistem untuk model Sungai Perak ditunjukkan pada Rajah Sungai Perak ditunjukkan pada Rajah 1. Untuk simulasi kualiti air
1.Untuk simulasi kualiti air Sungai Perak, kepekatan bahan kimia Sungai Perak, kepekatan bahan kimia terlarut di dalam tanah berger-
terlarut di dalam tanah bergerak ke permukaan atas tanah mengi- ak ke permukaan atas tanah mengikut pergerakan hidrologi sungai.
kut pergerakan hidrologi sungai. Pada permulaan, kepekatan Pada permulaan, kepekatan bahan kimia terlarut hanya terdapat
bahan kimia terlarut hanya terdapat pada permukaan tanah dan pada permukaan tanah dan kepekatan akan mula berkurangan
kepekatan akan mula berkurangan apabila hujan membawa bahan apabila hujan membawa bahan kimia terlarut ke sungai. Sungai
kimia terlarut ke sungai. Sungai menunjukkan kenaikan kepekatan menunjukkan kenaikan kepekatan bahan kimia terlarut apabila
bahan kimia terlarut apabila musim kemarau manakala pada musim kemarau manakala pada musim hujan, kepekatan semakin
musim hujan, kepekatan semakin berkurangan. Manakala pada berkurangan. Manakala pada lapisan tanah 20 meter dibawah
lapisan tanah 20 meter dibawah sungai akan menunjukkan pening- sungai akan menunjukkan peningkatan kepekatan bahan kimia
katan kepekatan bahan kimia terlarut disebabkan oleh penyerapan terlarut disebabkan oleh penyerapan hujan ke dalam tanah. Perger-
hujan ke dalam tanah. Pergerakkan pasir dan endapan di dalam akkan pasir dan endapan di dalam Sungai Perak di visualkan dengan
Sungai Perak di visualkan dengan menunjukkan bagaimana menunjukkan bagaimana zarah-zarah pasir terjadi pada permukaan
zarah-zarah pasir terjadi pada permukaan tanah dan bagaimana tanah dan bagaimana pergerakkan zarah pasir di dalam sungai.
pergerakkan zarah pasir di dalam sungai. Simulasi GETFLOWS Simulasi GETFLOWS menunjukkan pasir halus (1E-3mm) hanya
menunjukkan pasir halus (1E-3mm) hanya terampai di dalam terampai di dalam sungai. Manakala, pasir kasar termendap di baha-
sungai. Manakala, pasir kasar termendap di bahagian hulu Sungai gian hulu Sungai Perak. Pada bahagian hilir Sungai Perak pula,
Perak. Pada bahagian hilir Sungai Perak pula, pemendapan pasir pemendapan pasir kasar mula terjadi dan hakisan sungai terjadi
kasar mula terjadi dan hakisan sungai terjadi apabila kelajuan air apabila kelajuan air sungai meningkat. Pasir kasar akan termendap
sungai meningkat. Pasir kasar akan termendap pada permulaan pada permulaan dan hanya pasir yang bersize kecil akan termendap
dan hanya pasir yang bersize kecil akan termendap di hilir Sungai di hilir Sungai Perak (Rajah 2).
Perak (Rajah 2).

24 | INSTITUT PENYELIDIKAN AIR KEBANGSAAN MALAYSIA -

Rajah 1 : 3-D grid sistem untuk model Sungai Perak Rajah 2 : Pemendapan pasir kasar di hilir Sungai Perak
Figrue 1 : 3-D grid system for the Sungai Perak model Figure 2 : Coarse sand deposition downstream of the
Sungai Perak

INSTITUT PENYELIDIKAN AIR KEBANGSAAN MALAYSIA | 25

6. Penyelidikan Sistem Pengurusan Dokumen Digital MyRiverBa- 6. Development of Digital Document Management System for
sin River Basin, MyRiverBasin
Sistem Pengurusan Dokumen Digital Lembangan Sungai MyRiver- Digital Document Management System for River Basin, MyRiverBasin,
Basin merupakan elemen penting dalam pengurusan data secara is an essential element in the systematic data management of all
sistematik semua hasil kajian yang telah dilaksanakan oleh research results that NAHRIM has implemented through the River
NAHRIM melalui Pusat Kajian Lembangan Sungai (PKLS). MyRiver- Basin Research Center (PKLS). MyRiverBasin will provide a platform
Basin akan menyediakan platform bagi menguruskan data lampau to manage historical data, including hydrological data, land use, GIS,
(historical data) termasuklah data hidrologi, guna tanah, geomatik, historical reports, simulation modeling, and so on. The advantages of
laporan terdahulu, pemodelan simulasi dan sebagainya. Kelebihan MyRiverBasin are to manage records systematically, retrieve process
MyRiverBasin adalah mengguruskan rekod secara efisien dan siste- information efficiently and quickly, optimize the storage space on the
matik, memudahkan capaian dan proses pencarian maklumat server, and reduce excessive files in storage. MyRiverBasin was devel-
secara cekap dan pantas, ruangan storan di pelayan (server) dapat oped in three versions, namely Desktop Computer Version, Android
dioptimumkan dan simpanan fail secara berlebihan dapat diku- Version, and iOS Version. This system can be accessed through online
rangkan. MyRiverBasin dibangunkan dalam 3 versi iaitu Versi or local network. There are three main designs in system design devel-
Desktop Computer, Versi Android dan Versi iOS. Sistem ini boleh opment: process analysis design development, database design,
diakses melalui atas talian (online) atau rangkaian dalaman (local computer program design, and user display design.
network). Dalam pembangunan rekabentuk sistem, terdapat tiga (3)
rekabentuk utama iaitu pembangunan rekabentuk analisis proses,
rekabentuk pangkalan data, rekabentuk aturcara komputer dan
rekabentuk paparan pengguna.

Rajah 1 : Paparan muka depan Rajah 2 : Paparan muka pengguna bagi semua mak-
MyRiverBasin lumat di dalam folder
Figure 1 : MyRiverBasin front
page display Figure 2 : User interface display for all information in the
folder
26 | INSTITUT PENYELIDIKAN AIR KEBANGSAAN MALAYSIA -

7. Projek Penyelidikan Simulasi Impak Perubahan Iklim dan 7. Simulation Research of The Impact of Climate Change and Sea
Kenaikan Aras Laut Serta Keseimbangan Morfologi Sungai Bagi Level Rise as Well as River Morphological Balance to Ensure The
Memastikan Sekuriti, Kuantiti dan Kelestarian Sistem di Dua Security, Quantity and Sustainability of The River System in Two
Lembangan Sungai Terpilih di Pulau Pinang Selected River Basins in Pulau Pinang
Penyelidikan ini bertujuan untuk mengkaji impak perubahan iklim This research aimed to study on the impact of climate change and sea
dan kenaikan aras air laut terhadap sekuriti, kuantiti dan kelestari- level rise on the security, quantity and sustainability of the river
an sistem sungai di Lembangan Sungai Junjung dan Sungai Batu system in the Junjung River and Batu Ferringhi River, Pulau Pinang. It
Ferringhi, Pulau Pinang. Di samping itu juga kajian ini merangkumi also studies the morphological balance (Erosion and sedimentation)
juga kajian keseimbangan morfologi (hakisan dan mendapan) for both river basin. This study involved the development of hydrology
kedua-dua lembangan sungai. Kajian ini melibatkan pembangunan and hydrodynamic numerical model for four scenarios which are
model numerikal hidrologi dan hidrodinamik untuk empat senario, impacts of development or land use changes, impacts of climate
iaitu senario impak pembangunan atau perubahan guna tanah, changes, sea level rise as well as simulation of proposed solution
senario impak perubahan iklim, senario kenaikan aras air laut serta towards water quantity control. For morphological balance, modelling
simulasi cadangan penyelesaian ke arah kawalan kuantiti. Bagi of sediment transport simulation according to the suitability of the
keseimbangan morfologi, simulasi angkutan endapan mengikut nearest engineering equation for each case of bed load, suspended
kesesuaian persamaan kejuruteraan yang paling hampir bagi load and total sediment load in determining the area experiencing
setiap kes beban dasar, beban terampai dan beban endapan erosion and sedimentation along the river.This research has success-
keseluruhan di dalam menentukan kawasan yang mengalami haki- fully produced digital flood maps for return periods 2-, 5-, 10-, 20-, 50-,
san dan pemendapan di sepanjang sungai. Penyelidikan ini telah 100- dan 1000- under four scenarios through numerical approach
berjaya menghasilkan peta banjir digital untuk kala ulangan 2-, 5-, using HEC-RAS (Figure 1).Two strategic approaches on water quanti-
10-, 20-, 50-, 100- dan 1000- bagi keempat-empat senario melalui ty control strategies under the impact of climate change and balance
kaedah numerikal menggunakan HEC-RAS (Rajah 1). Dua pendeka- in river morphology were proposed. The first strategic approach aims
tan strategi pengendalian kuantiti air di bawah impak perubahan to reduce flood risk and the second strategic approach aims to
iklim dan keseimbangan dalam morfologi sungai telah dicadang- minimize the effects of erosion and sedimentation along rivers by
kan. Pendekatan strategi pertama bertujuan untuk mengurangkan considering short-term and long-term solutions. Management and
risiko banjir dan pendekatan strategi kedua bertujuan untuk memi- development plans covering structure and non-structure, twen-
nimumkan kesan hakisan dan pemendapan di sepanjang sungai ty-three action plans were also prepared based on proposed solutions
dengan mempertimbangkan penyelesaian jangka pendek dan in ensuring the security, quantity and sustainability of Sungai Junjung
jangka panjang. Pelan pengurusan dan pembangunan yang and Sungai Batu Ferringhi Basin.
meliputi struktur dan bukan struktur, dua puluh tiga (23) pelan
tindakan telah dirancang berdasarkan penyelesaian bagi memasti-
kan sekuriti, kuantiti dan kelestarian lembangan Sungai Junjung
dan Sungai Batu Ferringhi.

INSTITUT PENYELIDIKAN AIR KEBANGSAAN MALAYSIA | 27

Rajah 1 : Contoh output iaitu Peta Banjir Sungai Junjung dan Sungai Batu Ferringhi
untuk ulangan masa 100-tahun

Figure 1 : Example of output which show Flood Maps of Sungai Junjung and Sungai
Batu Ferringhi Basin for time repeated 100-years

28 | INSTITUT PENYELIDIKAN AIR KEBANGSAAN MALAYSIA -

8. Kajian Model Berangka pada Model Fizikal untuk Takungan 8. Numerical Model Study on the Physical Model of Ringlet Reser-
Ringlet, Cameron Highlands voir, Cameron Highlands
Model fizikal bagi Takungan Ringlet adalah kajian alternatif untuk Physical model of Ringlet Reservoir is an alternative study for investi-
menyelidik keberkesanan penyingkiran sedimen yang dicadangkan gating efficient sediment removal proposed at Hydraulic and Instru-
di Makmal Hidraulik dan Instrumentasi di Institut Penyelidikan Air mentation Laboratory in National Water Research Institute of Malay-
Kebangsaan Malaysia (NAHRIM). Objektif utama kajian ini adalah sia (NAHRIM). The main objectives of the research are to conduct
untuk menjalankan simulasi fizikal dan model berangka untuk physical and numerical simulations to obtain flow and sediment
mendapatkan corak aliran dan pengangkutan sedimen pada transport pattern of Ringlet Reservoir. Several test cases were tested
Takungan Ringlet. Beberapa kes ujian telah dijalankan melalui experimentally and numerically for various storm return periods. The
eksperimen dan numerical pada tempoh kala kembali yang berlain- numerical models used in the simulations are HEC-RAS and FLOW3D.
an. Model numerical yang digunakan untuk simulasi ini adalah The experimental results from existing condition showed high flow
HEC-RAS dan FLOW3D. Hasil keputusan eksperimen pada keadaan velocity occurred in the narrow section and slowing down at the wider
sedia ada menunjukkan halaju air yang tinggi berlaku di bahagian section at Sg. Habu area. The water depth in both experimental result
sempit dan perlahan di bahagian lebar Sg. Habu. Hasil keputusan and simulations was in good agreement. Conversely, velocity from the
daripada eksperimen dan simulasi pengkomputeran menunjukkan simulations showed the same pattern as experiment, but at lower
kedalaman air untuk kedua-duanya adalah dalam persetujuan magnitudes. As for the sediment pattern, it is found that sand is depos-
yang baik. Sebaliknya, halaju air pada simulasi pengkomputeran ited earlier compared to wood dust and bakelite due to its properties of
menunjukkan corak yang sama dengan eksperimen tetapi dengan having a higher density and shear velocity. The existence of groynes
magnitud yang lebih rendah. Untuk corak sedimen, pasir didapati had retarded the flow and the sediments were deposited earlier
mendap terlebih dahulu berbanding dengan habuk kayu dan bake- compared to the existing condition.
lit disebabkan sifat jirim pasir yang mana mempunyai ketumpatan
dan halaju ricih yang tinggi. Kewujudan groynes telah melambatkan
aliran dan semua sedimen telah mendap lebih awal berbanding
dengan keadaan sedia ada.

INSTITUT PENYELIDIKAN AIR KEBANGSAAN MALAYSIA | 29

Rajah 1 : Imej dron Rajah 2 : Corak halaju air (i) Sedia ada (ii) Dengan
Figure 1 : Drone image groynes

Figure 2 : Velocity pattern (i) Existing (ii) With groynes

Rajah 3 : Sedimen (i) Pasir (ii) Bakelit (iii) Habuk kayu Rajah 4 : Taburan sedimen (i) Eksperimen (ii) Pasir (iii)
Figure 3 : Sediment (i) Sand (ii) Bakelite (iii) Wood dust Habuk kayu (iv) Bakelit

30 | INSTITUT PENYELIDIKAN AIR KEBANGSAAN MALAYSIA - Figure 4 : Sediment distribution (i) Experiment (ii) Sand (iii)
Wood dust (iv) Bakelite

9. Penyiasatan, Persampelan Tanah dan Pemodelan Numerikal 9. Soil Investigation, Sampling and Numerical Modeling of Slopes
Cerun di Anak Sungai Langat at a Sungai Langat Tributary
Kajian lapangan dan persampelan tanah dijalankan bagi menilai Site investigation and soil sampling were conducted to evaluate the
faktor kebolehhakisan tanah (faktor-k) yang berkait rapat dengan soil erodibility factor closely related to soil erosion. The objective of this
punca hakisan tanah. Objektif penyelidikan ini adalah untuk menilai research is to introduce an Erodibility Index based on the correlation
parameter tanah dan menerbitkan Indeks Kebolehhakisan between ROM-scale and the shear wave velocity ( Vs ) from the Spectral
berdasarkan korelasi antara skala-ROM dan halaju gelombang Analysis of Surface Wave (SASW) and evaluate the influence of
ricih (Vs) daripada Analisis Spektral Gelombang Permukaan (SASW), rainfall-runoff on the stability of a riverbank slope. Laboratory tests
dan menilai kesan hujan-air larian ke atas kestabilan cerun tebing such as sieve analysis and hydrometer test were done to determine
sungai. Ujikaji makmal seperti analisis ayak dan ujian hidrometer the percentage of sand, clay and silt in the soil. This site investigation
telah dijalankan untuk menentukan peratusan pasir, lempung dan provides values for soil parameters used in the numerical modelling
kelodak di dalam tanah. Hasil daripada kajian lapangan ini mem- and evaluating the Erodibility Index through Vs . Numerical analysis is
berikan nilai parameter tanah yang digunakan dalam pemodelan conducted using the SLOPE/W and SEEP/W software in GeoStudio to
numerikal dan menilai Indeks Kebolehhakisan melalui Vs . Analisis calculate the slope safety factors and analyze the medium and
numerikal dilakukan menggunakan perisian SLOPE/W dan complex problems for various shapes of smooth surfaces as well as
SEEP/W dalam GeoStudio untuk mengira faktor keselamatan cerun pore water pressure conditions. SEEP/W uses the finite element
dan menganalisis masalah sederhana dan kompleks untuk pelbagai method to study the problem of soil slope model in a semi-saturated
bentuk permukaan licin serta keadaan tekanan air liang. SEEP/W state and analyze the groundwater flow, while SLOPE/W uses the
menggunakan kaedah finite element untuk mengkaji masalah limit equilibrium method in creating the slope model according to soil
model cerun tanah dalam keadaan separa tepu dan menganalisa parameters.
aliran air bawah tanah manakala SLOPE/W menggunakan kaedah
keseimbangan had dalam pemodelan cerun berdasarkan mengikut
parameter tanah.

Rajah 1 : Kajian lapangan (i) Sampel tanah Soil samples (ii) Rajah 2 : Tekanan air liang Rajah 3 : Faktor keselamatan
Analisis Spektral Gelombang Permukaan pada cerun tebing sungai yang cerun tebing sungai yang
dijana menggunakan SEEP/W dijana menggunakan
Figure 1 : Field research (i) Soil samples (ii) Spectral Analysis of Figure 2 : Pore water pressure SLOPE/W
Surface Wave (SASW) on river bank slopes generated Figure 3 : River bank slope

using SEEP/W safety factors generated using
SLOPE/W

INSTITUT PENYELIDIKAN AIR KEBANGSAAN MALAYSIA | 31

10. Penyelidikan Pelan Pengurusan dan Pembangunan Lemban- 10. Research on Sungai Padas Basin Management and Develop-
gan Sungai Padas ke arah Sekuriti dan Kualiti Sumber Air serta ment Plan towards Security, Quality of Water Resources and Its
Kelestariannya Sustainability
Objektif utama penyelidikan ini adalah bagi mewujudkan perseki- The main objective of this research is to create a healthy environment
taran Lembangan Sungai Padas yang sihat, sumber air yang men- for Sungai Padas Basin, provide adequate and safe water resources
cukupi dan selamat untuk keseimbangan kualiti hidup rakyat dan for the balance of the quality of lives for people and the development of
pembangunan negara serta kelestarian ekosistem yang semulajadi. the country as well as the preservation of natural ecosystem. The
Hasil daripada penyelidikan ini akan membantu pihak yang outcome of this research aimed to help the stakeholders in managing
bertanggungjawab dalam pengurusan sumber air yang lebih cekap water resources more efficiently and professionally. Data collection
dan professional secara bersepadu. Kerja-kerja pengumpulan data activities serve as the main requirements for the research on Padas
merupakan keperluan asas bagi Penyelidikan Pelan Pengurusan River Basin Management and Development Plan towards Security,
dan Pembangunan Lembangan Sungai Padas ke arah Sekuriti dan Quality of Water Resources and its Sustainability. This research
Kualiti Sumber Air serta Kelestariannya. Penyelidikan ini merang- covers various scopes including the preparation of Master Plan
kumi pelbagai skop termasuklah penyediaan Pelan Induk ke arah towards Water Quantity Management, Implementation of Total Maxi-
kawalan kuantiti air, Pelan Induk Pelaksanaan Total Maximum mum Daily Load (TMDL) Master Plan, Erosion and Sedimentation
Daily Load (TMDL), Pelan Induk Kawalan Hakisan dan Endapan, Control Master Plan, Estuary Management Master Plan and Urban
Pelan Induk Pengurusan Estuari dan Pelan Induk Pengurusan Drainage Management Master Plan. Up to December 2020, data
Saliran Bandar. Sehingga Disember 2020, kerja-kerja pengumpulan collection such as river hydrology and hydraulic information, water
data hidrologi, hidraulik (sungai), data kualiti air dan data estuari di quality and estuary data were successfully accomplished. Data
lapangan telah dijalankan. Contoh data-data yang dikumpulkan collected are as Figure 1 to 3.
adalah seperti di dalam Rajah 1 hingga 3.

Rajah 1 : Contoh data LiDAR Rajah 2 : Contoh data Rajah 3(i) dan 3(ii) : Contoh persampelan data estuary
yang telah dikumpulkan keratan rentas struktur Figure 3(i) and 3(ii) : Example of estuary data collection

Figure 1 : Example of LiDAR hidraulik
data captured Figure 2 : Example of
cross-section for hydraulic

structure

32 | INSTITUT PENYELIDIKAN AIR KEBANGSAAN MALAYSIA -

11. Projek Penyelidikan Guna-Semula Air Sawah dari Segi 11. Research Project for Water-Reuse in Paddy Field from the
Kawalan Kuantiti dan Kualiti Air aspect of Water Quantity and Quality Control
Penyelidikan guna-semula air sawah dari segi kawalan kuantiti Research on water-reuse in paddy field from the aspect of water
dan kualiti air telah mencapai objektif dalam penilaian potensi quantity and quality control has achieved the objective of assessing
guna-semula air sawah. Penyelidikan ini telah menyediakan satu the potential of water reuse of paddy field. This research has provided
rangka meliputi penggunaan semula air pengairan dari perspektif an in-depth framework on the reuse of irrigation water from the
kuantiti air, dan kualiti air berdasarkan ciri-ciri fizikal, kimia organ- perspective of water quantity and water quality based on physi-
ik dan kimia bukan organik air sawah ke arah pengurusan kuantiti co-chemical, organic compounds and inorganic compounds of paddy
dan kualiti air sisa pertanian yang lestari di Malaysia. Dengan field water towards sustainable agricultural wastewater quantity
menggunakan model berangka, jumlah air yang berlebihan dari and quality management in Malaysia. Using a numerical model, the
pengairan sawah kali kedua dan ketiga dapat dianggarkan bagi excess amount of water from the second and third irrigation of paddy
tujuan simpanan dan guna-semula air (Rajah 1). Selain itu, keberke- fields can be estimated for the purpose of water storage and reuse
sanan takungan air kolam di tapak sawah juga dinilai berdasarkan (Figure 1). In addition, the effectiveness of storage pond at the paddy
kos, sistem pam dan penyelenggaraan. Dari aspek kualiti air, sistem field site is also evaluated based on cost, pump system and mainte-
koagulasi dan penjerapan telah diusulkan sebagai proses nance. In terms of water quality, coagulation and adsorption systems
perawatan air sisa pertanian dengan penggunaan sekam padi have been proposed as a process of treatment of agricultural runoff
(Rajah 2) sebagai koagulan untuk penyingkiran kekeruhan, jumlah with the use of rice husk (Figure 2) as coagulant for the removal of
pepejal terampai dan racun perosak secara berkesan. Ini bertujuan turbidity, the amount of suspended solids and pesticides effectively.
untuk menjamin pengeluaran padi yang lestari di samping menjaga This aims to ensure sustainable rice production while protecting the
alam sekitar. Penyelidikan ini telah mengesahkan kebolehan peng- environment. This study has confirmed the ability to reuse paddy
gunaan semula air sawah bagi tujuan bukan minuman dan tidak water for non-drinking purposes and is not limited to irrigation, wash-
terhad kepada pengairan, cucian dan ternakan sahaja dengan ing and livestock only with the Water Quality Index in the range of
Indeks Kualiti Air dalam lingkungan 29.34 dan 52.17 yang dapat 29.34 and 52.17 which can be classified under Class IV (suitable for
digolongkan sebagai Kelas IV (sesuai untuk pengairan). irrigation).

Rajah 1 : Simulasi model numerikal Rajah 2 : Serkam padi sebagai koagulan dalam
Figure 1 : Numerical modelling simulation rawatan air sisa sawah

Figure 2 : Risk husks as the coagulant to treat waste-
water from paddy field

INSTITUT PENYELIDIKAN AIR KEBANGSAAN MALAYSIA | 33

12. Projek Penyelidikan Impak Perubahan Iklim untuk Aspek 12. Research of Climate Change Impact on Water Quantity Aspect
Kuantiti Air bagi Memastikan Sekuriti, Kuantiti dan Kelestarian towards Achieving Security, Quantity and Sustainability of River
Sistem Sungai dan Keseimbangan dalam Morforlogi Sungai di System and Balance in River Morphology for Sungai Segamat,
Sungai Segamat, Lembangan Sungai Muar Sungai Muar Basin
Penyelidikan ini bertujuan untuk mengkaji impak perubahan guna This research aimed to study on the impact of land use change and
tanah dan perubahan iklim terhadap sekuriti, kuantiti dan kelestar- climate change towards the security, quantity and sustainability of the
ian sistem sungai di Sungai Segamat. Kajian ini melibatkan pemba- river system at Segamat River. This study involved the development of
ngunan peta banjir untuk tiga senario iaitu impak pembangunan flood maps for three scenarios, namely the impact of development or
atau perubahan guna tanah, impak perubahan iklim dan cadangan land use change, the impact of climate change and proposed Best
Kaedah Pengurusan Terbaik seperti Sistem Penuaian Air Hujan Management Practices (BMPs) such as Rainwater Harvesting System
(SPAH), kolam takungan dan Turapan Telap Air ke arah kawalan (RWHS), detention ponds and permeable pavers towards quantity
kuantiti. Penyelidikan ini telah berjaya menghasilkan peta banjir control. This research has successfully produced digital flood maps for
digital untuk kala ulangan 10-, 50-dan 100- untuk ketiga-tiga senar- return periods of 10-, 50- and 100- year under three scenarios through
io melalui kaedah numerikal menggunakan InfoWorks Catchment numerical approach using InfoWorks Catchment Modelling (ICM)
Modelling (ICM) (Rajah 1 dan Rajah 2). Dua pendekatan strategi (Figure 1 and Figure 2). Two strategic approaches on water quantity
pengendalian kuantiti air di bawah impak perubahan iklim dan control strategies under the impact of climate change and balance in
keseimbangan dalam morfologi sungai telah dicadangkan. river morphology were proposed. The first strategic approach aims to
Pendekatan strategi pertama bertujuan untuk mengurangkan risiko reduce flood risk and the second strategic approach aims to minimize
banjir dan pendekatan strategi kedua bertujuan untuk memini- the effects of erosion and sedimentation along rivers by considering
mumkan kesan hakisan dan pemendapan di sepanjang sungai short-term and long-term solutions. Management and development
dengan mempertimbangkan penyelesaian jangka pendek dan plans covering fifteen action plans were also prepared based on
jangka panjang. Pelan pengurusan dan pembangunan yang proposed solutions in ensuring the security, quantity and sustainabili-
meliputi lima belas pelan tindakan telah dirancang berdasarkan ty of river systems at Sungai Segamat.
penyelesaian bagi memastikan sekuriti, kuantiti dan kelestarian
sistem sungai di Sungai Segamat.

34 | INSTITUT PENYELIDIKAN AIR KEBANGSAAN MALAYSIA -

Rajah 1 : Contoh output
iaitu Peta Banjir Sungai
Segamat bagi Senario
Guna Tanah Akan
Datang untuk 100-tahun
Figure 1 : Example of
output which show Flood
Maps of Segamat River
with future landuse for
100-year ARI

INSTITUT PENYELIDIKAN AIR KEBANGSAAN MALAYSIA | 35

Rajah 2 : Contoh output
iaitu Peta Banjir Sungai
Segamat bagi Senario
Guna Tanah Semasa dan
Faktor Perubahan Iklim
untuk Kala Ulangan
100-tahun
Figure 2 : Example of
ouput which show Flood
Maps of Segamat River
with present landuse and
climate change factor
scenario for 100-year
ARI

36 | INSTITUT PENYELIDIKAN AIR KEBANGSAAN MALAYSIA -

13. Penyelidikan Mengenai Ciri-ciri Aliran Hidraulik Di Struktur 13. Research On The Hydraulic Characteristic Of Flow Over
Jeram Buatan Artificial Pool And Riffle
Dalam kajian ini, kaedah simulasi numerical dijalankan untuk In this study, numerical simulation is carried out to investigate the
mengkaji keberkesanan pengudaraan dan pengangkutan sedimen aeration efficiency and sediment transport in the artificial pool-riffle
dalam zon jeram buatan (APR) yang dipasang di Sungai Jenderam, (APR) zone constructed at Sungai Jenderam, Sepang, Selangor. The
Sepang, Selangor. Data aliran yang diperoleh dari kerja lapangan flow data obtained from river survey is used as reference for the
telah digunakan sebagai rujukan untuk pengesetan model berangka setting of numerical model (FLOW3D). Two indirect methods; i.e., the
(FLOW3D). Dua kaedah tidak langsung iaitu, kaedah udara teriring entrained air method and air bubble injection method are used to
dan kaedah pengiringan gelembung udara digunakan untuk meny- investigate the effect of APR zone on the aeration efficiency. The aera-
iasat kesan zon APR terhadap keberkesanan pengudaraan. tion efficiency is related to the amount of dissolved oxygen (DO). The
Keberkesanan pengudaraan adalah berkaitan dengan jumlah study found that aeration efficiency increases with the increase of flow
kandungan oksigen terlarut (DO). Kajian mendapati bahawa velocity in the APR zone. Results also indicate that APR module
keberkesanan pengudaraan meningkat dengan peningkatan halaju increases the maximum life-time of air bubble which is beneficial in
aliran dalam zon APR. Hasil kajian juga menunjukkan bahawa unit improving the aeration efficiency. The effect of the APR zone on the
APR dapat meningkatkan jangka hayat maksimum gelembung sediment transport was also investigated by using the same numeri-
udara yang seterusnya boleh meningkatkan keberkesanan cal model. The study found that scouring is severe at the area between
pengudaraan. Kesan zon APR terhadap pengangkutan sedimen the rock ramp and at the downstream of the weir. Sediment deposition
juga dikaji dengan menggunakan model numerikal yang sama. is observed around the APR modules which indicates that periodic
Kajian mendapati bahawa pengerukan yang serius berlaku di sediment clearing is required for maintenance of APR zone.
kawasan di antara struktur tanjakan batu dan zon APR dan juga di
bahagian hilir alur limpah. Pemendapan sedimen juga didapati
berlaku di sekeliling modular APR. Oleh itu, pembersihan sedimen
secara berkala diperlukan untuk penyelenggaraan zon APR.

INSTITUT PENYELIDIKAN AIR KEBANGSAAN MALAYSIA | 37

Rajah 1 : Jumlah partikel gas dan isipadu udara yang Rajah 2 : Jumlah partikel gelembung udara yang teriring
teriring untuk kes APR-Piramid dalam aliran

Figure 1 : The amount of gas particles and the volume of Figure 2 : The number of air bubble particles that accom-
air accompanied for the APR-Pyramid case pany the flow

Rajah 3 : Jangka hayat maksima gelembung udara Rajah 4 : Perubahan ketinggian bersih sedimen di (i) struktur
Figure 3 : Maximum life span of air bubbles tanjakan batu (ii) zon APR (iii) alur limpah di bahagian hilir alur

38 | INSTITUT PENYELIDIKAN AIR KEBANGSAAN MALAYSIA - limpah di bahagian hilir
Figure 4 : Changes in the net height of the sediment in (i) stone
ramp structure (ii) APR zone (iii) overflow grooves in the down-

stream

14. Penyelidikan Penilaian Profil Ekonomi dan Governan Tasik 14. Economic Profile and Governance Assessment Research of
Bukit Merah dan Tasik Chenderoh, Perak Tasik Bukit Merah and Tasik Chenderoh Perak
Penyelidikan ini memfokus kepada penilaian profil sosio-ekonomi This research focuses on the assessment of the socio-economic profile
dan governan bagi Empangan Bukit Merah dan Chenderoh, Perak. and governance of Empangan Bukit Merah and Chenderoh, Perak.
Penilaian ekonomi melibatkan analisis Contingent Valuation The economic assessment includes the analysis of Contingent Valua-
Method (CVM), Travel Cost Method (TCM) dan nilai langsung. Kajian tion Method (CVM), Travel Cost Method (TCM) and direct value. The
‘return on investment’ bagi penternakan ikan arowana juga dikira ‘return on investment’ study for arowana fish farming was also calcu-
bagi Tasik Bukit Merah. Penilaian governan melibatkan program lated for Tasik Bukit Merah. The governance assessment involved
musyawarah dan bengkel libat-urus bersama pihak berkepentin- consultation and engagement workshop with related stakeholders of
gan kedua tasik. Analisis ekonomi mendapati nilai perkhidmatan the two lakes. Economic analysis found that the value of ecosystem
ekosistem bagi Tasik Bukit Merah dan Tasik Chenderoh adalah services for Tasik Bukit Merah and Chenderoh Reservoir was RM335.2
sebanyak RM335.2 juta dan RM468 juta. Penilaian governan million and RM468 million. The governance assessment found that
mendapati inisiatif pengurusan dan usaha kolaboratif yang berter- ongoing management initiatives and collaborative efforts are needed
usan diperlukan untuk mengurus kedua tasik secara lestari. Hasil to manage both lakes sustainably. The findings of the study were used
kajian digunakan untuk menghasilkan Pelan Pengurusan Lemban- to produce Integrated Lake Basin Management Plan
gan Tasik Bersepadu.

Rajah 1 : Pemandangan Empangan Chenderoh, Perak Rajah 2 : Sesi perbincangan program musyawarah untuk Tasik
Figure 1 : View of Empangan Chenderoh, Perak Bukit Merah

Figure 2 : Discussion session on consultation program for Tasik
Bukit Merah

INSTITUT PENYELIDIKAN AIR KEBANGSAAN MALAYSIA | 39

15. Penyelidikan Pembangunan Pelan Pengurusan Lembangan 15. Research Integrated Lake Basin Management Plan (ILBMP) of
Tasik Bersepadu (ILBMP) bagi Empangan Timah Tasoh Dan Tasik Empangan Timah Tasoh and Tasik Melati, Perlis.
Melati, Perlis The research on Integrated Lake Basin Management Plan (ILBMP) of
Penyelidikan Pembangunan Pelan Pengurusan Lembangan Tasik Empangan Timah Tasoh and Taik Melati, Perlis cover various scopes
Bersepadu bagi Empangan Timah Tasoh Perlis dan Tasik Melati including assessment of loading from point sources and non-point
Perlis merangkumi pelbagai skop termasuklah menilai punca sources using hydrological and catchment model, identifying environ-
pencemaran daripada sumber tetap dan sumber tidak tetap meng- mental defense options for pollution, sedimentation and erosion
gunakan kaedah permodelan, mengenalpasti kaedah kawalan control for the lake basin, review existing governance structure and
persekitaran bagi pencemaran, sedimentasi dan kawalan hakisan system as well as policy direction affecting the lake basin and formula-
sekitar lembangan tasik, mengkaji semula struktur dan sistem tion of lake basin conservation and restoration objectives and man-
pengurusan tasik sedia ada serta dasar berkaitan dan memban- agement guide for ILBM of Empangan Timah Tasoh and Tasik Melati,
gunkan pelan pemuliharaan dan pemulihan lembangan tasik dan Perlis. This research involves the collection of related data (primary
panduan pengurusan ILBM Empangan Timah Tasoh dan Tasik and secondary data) such as hydrological data, water quality data,
Melati, Perlis. Penyelidikan ini melibatkan pengumpulan data-data land used data and meteorological data. The aim of this research is to
yang berkaitan seperti data hidrologi, data kualiti air, data guna compile information of lake and basin characteristic for Empangan
tanah dan data meteorologi. Matlamat penyelidikan ini untuk Timah Tasoh and Tasik Melati, to know the status of lake quality and its
mengumpulkan maklumat ciri-ciri tasik dan lembangannya serta policy/ regulation and to develop integrated lake basin management
untuk mengetahui status kualiti tasik dan dasar/ peraturan berkai- plan (ILBMP) for Empangan Timah Tasoh and Tasik Melati. The results
tan bagi membangunkan Pelan Pengurusan Lembangan Tasik of this research will help the lake/dam owner in managing water
Bersepadu (ILBMP) untuk Empangan Timah Tasoh dan Tasik Melati. resources efficiently and professionally.
Hasil penyelidikan ini akan membantu pemilik tasik/ empangan
dalam menguruskan sumber air dengan cekap dan profesional.

Rajah 1 : Pengukuran aras ketinggian air empangan Rajah 2 : Pengukuran rofil kedalaman empangan
Figure 1 : Dam water level measurement (Bathymetry)

40 | INSTITUT PENYELIDIKAN AIR KEBANGSAAN MALAYSIA - Figure 2 : Dam depth profile measurement (Bathmetry)