ธรรมนิเทศ

เอกสารประกอบการสอน

ธธรรรรมมนนิเิเททศศ

รศ.ดร.วันชัย พลเมอื งดี

มหาวิทยาลัยมหาจฬุ าลงกรณราชวิทยาลัย
วิทยาเขตพะเยา



คำนำ

เอกสารประกอบการสอน วิชา ธรรมนิเทศ เป็นหนังสือที่ทำขึ้นเพื่อใช้ประกอบการสอน
ในรายวิชาดังกล่าว ของนิสิตมหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เป็นวิชาที่บรรจุใน
หลักสูตรวิชาพื้นฐานอีกด้วย ซึ่งผู้บรรยายเห็นว่าน่าจะเกิดประโยชน์ในการเผยแผ่ ซึ่งจะทำเป็น
หนังสือ ต้นทุนในการผลิตมีราคาค่อนค้างแพง ดังนั้น จึงได้จัดทำเป็นระบบ E-book เพื่อใช้
ประกอบการเรียนการสอน อีกทั้งเป็นการเผยแพร่ เพื่อการกุศล มิใช่เพียงแค่นิสิ ตของ
มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย แล้ว แต่สำหรับผู้ท่ีเห็นคุณค่าของเอกสาร
ประกอบการสอนนี้ ก็สามารถที่จะ ดาวโหลด์ ไปอ่านศึกษาได้ เพราะเทคโนโลยี สมัยปัจจุบันก็
สามารถเข้าอยา่ งท่ัวถงึ และสะดวกสบาย

ในเนื้อหาก็จะประกอบไปด้วยการสื่อสารตามหลักธรรมทางพระพุทธศาสนา เนื้อหา
พุทธวิธีการสอน การเผยแผ่พระพุทธศาสนา และหลักธรรมในการสื่อสารที่ดีตามหลักธรรม
จึงไดช้ ่อื ว่า ธรรมนเิ ทศ

คุณค่าของหนังสือ ระบบนี้มีคุณค่ามากน้อยเพียงใด ขออุทิศความดีงาม คุณค่าแห่งน้ี
นอ้ มถวายเปน็ พทุ ธบูชา ได้พบกบั พระพทุ ธศาสนาทุกชาตไิ ป และขออุทิศให้แด่ผ้มู ีพระคณุ อันมี
บิดา มารดา ครอู าจารย์ จงได้รบั กุศลและอนโุ มทนาในกศุ ลเจตนาแห่งขา้ พเจา้ ด้วย

วันชยั พลเมืองดี
15 เมษายน 2563

สารบัญ

เร่อื ง หน้า

บทที่ ๑ ความหมายธรรมนิเทศ.............................................................................................................. ๑

ความนำ............................................................................................................................................... ๑
นิเทศคอื อะไร..................................................................................................................................... ๑
ความสำคญั ของการส่ือสาร..................................................................................................... ๒
องค์ประกอบของการส่ือสาร.................................................................................................... ๓
ประเภทของการสอื่ สาร............................................................................................................... ๔
อุปสรรคของการสอ่ื สาร............................................................................................................ ๕
ความหมายของธรรนิเทศ.......................................................................................................... ๕
เปรยี บเทียบนเิ ทศกับการประชาสัมพันธ.์ ............................................................................ ๙
คำอน่ื ๆที่มีความหมายคล้ายกับคำว่า นิเทศ....................................................................... ๑๑
คำถามท้ายบท................................................................................................................................... ๑๓

บทท่ี ๒ ขอบข่ายของการส่ือ-สาร.......................................................................... ๑๗

ความหมายของสือ่ ......................................................................................................................... ๑๔
สอ่ื การสอน........................................................................................................................................ ๑๖
สาร และความหมายของสาร.................................................................................................... ๑๙
วตั ถปุ ระสงคข์ องการสื่อสาร.................................................................................................... ๒๐
สื่อประชาสัมพันธ.์ ........................................................................................................................... ๒๑
สอื่ ส่ิงพิมพ.์ ........................................................................................................................................ ๒๒
สื่อโสตทศั น.์ ........................................................................................................................................ ๒๘
สอ่ื กิจกรรมต่างๆ............................................................................................................................. ๒๙
สอื่ สารมวลชน................................................................................................................................... ๓๐
คำถามท้ายบท................................................................................................................................... ๓๒

สารบญั (ต่อ)

เรือ่ ง หนา้

บทที่ ๓ ศลิ ปะในการพดู ............................................................................................. ๓๓

ศลิ ปะในการพูดในทีช่ ุมชน........................................................................................................... ๓๓
การพูดคืออะไร................................................................................................................................. ๓๓
ประเภทของการพดู ในทีช่ มุ ชน.................................................................................................... ๓๔
บคุ ลกิ ภาพของนักพูด.................................................................................................................... ๓๔
วัตถปุ ระสงคข์ องการพูด.............................................................................................................. ๓๗
ศิลปะในการสร้างโครงเรอื่ ง......................................................................................................... ๓๘
ลกั ษณะของการสรุปจบ................................................................................................................. ๔๒
คำถามทา้ ยบท..................................................................................................................................... ๔๔

บทที่ ๔ ประเภทของการพดู ...................................................................................... ๔๔

ความนำ.................................................................................................................................................. ๔๔
การเทศน์................................................................................................................................................ ๔๔
การเตรยี มตัวเตรียมใจก่อนเทศน์และวิธปี ฏบิ ัติในการเทศ............................................. ๔๗
การแสดงปาฐกถา............................................................................................................................. ๔๙
การอภิปราย........................................................................................................................................ ๕๑
การกล่าวสุนทรพจน.์ ...................................................................................................................... ๕๕
คำถามทา้ ยบท..................................................................................................................................... ๖๑

บทท่ี ๕ หลกั และวธิ ีการเผยแผ่พระพุทธศาสนาของพระพุทธเจา้ ...................... ๖๒

ความนำ................................................................................................................................................ ๖๒
พุทธกจิ ................................................................................................................................................. ๖๓
เนื้อหา หรือคำสัง่ สอน................................................................................................................... ๖๓
พุทธวิธกี ารเผยแผข่ องพระพทุ ธเจ้า...................................................................................... ๖๕
เป้าหมายในการเผยแผ่พระพุทธศาสนา.............................................................................. ๗๒
คำถามทา้ ยบท.................................................................................................................................. ๗๔

สารบญั (ต่อ)

เร่อื ง หนา้

บทที่ ๖ การจดั หลกั สตู รพทุ ธอบุ ายในฐานะครขู องเทวดาและมนุษย์....... ๗๕

ความนำ........................................................................................................................................... ๗๕
การจัดหลกั สตู รการเรยี นการสอนของพระพทุ ธเจา้ ............................................... ๗๕
ไตรสกิ ขา....................................................................................................................................... ๗๖
นวงั คสตั ถุสาสนา...................................................................................................................... ๗๘
การสังคายนาของพระสารีบุตร......................................................................................... ๗๘
การรวบรวมธรรม วินัย มาตกิ า สตุ ตันตะ................................................................... ๗๙
กลวิธี และอบุ ายประกอบการสอน................................................................................... ๗๙
คุณสมบัตแิ หง่ ความเป็นครู.................................................................................................. ๘๔
คำถามทา้ ยบท............................................................................................................................ ๘๗

บทที่ ๗ พระนักเทศน์และพระนกั เขยี นบทความธรรมทด่ี .ี .............................. ๘๘

ความนำ....................................................................................... ๘๘

คณุ สมบตั ิพระนกั เทศน์ที่น่าเลอื่ มใส................................................................................ ๘๘

คุณสมบตั ิพระนกั เทศน์......................................................................................................... ๘๙

พระนักเทศน์ท่ีจะประสบผลสำเร็จ.................................................................................... ๙๐

การเทศนต์ ามหลกั ศาสนพิธี............................................................................................... ๙๑

การเทศน์มหาชาตชิ าดก....................................................................................................... ๙๒

สาเหตขุ องการเกิดประเพณี............................................................................................... ๙๒

เนอื้ หาพระเวสสันดรชาดก................................................................................................. ๙๓

การเทศน์มหาชาตแิ บบภาคเหนือ...................................................................................... ๑๐๑

ลกั ษณะทว่ งทำนองหรือระบำธรรม................................................................................. ๑๐๒

สำนวนการแต่ง......................................................................................................................... ๑๐๓

ตัวอยา่ งการแสดงปาฐกถาอบรมเยาวชน................................................................... ๑๐๔

การสื่อธรรมด้วยการเขยี น……………………………………………………………………………………………………….. ๑๐๘

การเขยี นบทความธรรม....................................................................................................... ๑๐๙

คำถามท้ายบท........................................................................................................................... ๑๑๑

สารบญั (ตอ่ )
เรื่อง หนา้
บทท่ี ๘ ธรรมทใี่ ชแ้ สดงในการเทศน์.......................................................... ๑๑๒

ความนำ........................................................................................................................................ ๑๑๒
ฆราวาสธรรม............................................................................................................................ ๑๑๓
พรหมวิหาร................................................................................................................................ ๑๑๖
วธิ กี ารดำเนินชีวติ ของฆราวาส........................................................................................ ๑๑๗
วิธกี ำจดั ความโกรธตามแนววิสทุ ธมิ รรค.................................................................... ๑๒๑
หลกั การทำสมาธแิ บบ”อานาปานสติ”ในชีวติ ประจำวัน........................................ ๑๒๓
คำถามท้ายบท........................................................................................................................... ๑๔๖
บรรณานุกรม............................................................................................................................ ๑๔๗

**********************

บทที่ ๑
ความหมายธรรมนิเทศ

๑. ความนำ

หลายครงั้ ที่ไดเ้ ห็นพฤตกิ รรมของ มด ที่เดินเป็นแถวอย่างเป็นระเบยี บเรยี บรอ้ ย
เพ่ือท่จี ะหาอาหารเขา้ ไปสู่รังของมัน จะสังเกตเห็นการเดินเป็นแถว และการเดินสวนกันเวลามนั
เดนิ มาชนกัน กจ็ ะเหน็ ว่ามันใช้หนวดแตะๆ กันแลว้ ก็ หลีกทางให้กันเพื่อเดินสวนกัน แตเ่ ม่ือมมี ด
อีกสายพนั ธ์หน่ึงทแี่ ปลกเข้ามาในเส้นทางของมนั แล้วมนั ก็เอาหนวดแตะๆกัน เหมอื นปกติ แต่
ปรากฏว่าเหตุการณ์ไม่ปกติ เจ้ามดแปลกพนั ธุ์ท่ีหลงเข้าไปในเสน้ ทางกลุม่ มดส่วนใหญ่ ถูกมด
เหล่านัน้ รุมกัด เห็นอยา่ งน้ีทำใหค้ ดิ ไปแปลกๆ ว่า ท่ี มันเอา หนวดเขา้ แตะๆ กันคงเป็นการ
ทกั ทาย หรอื วา่ คุยอะไรกัน นั้นก็แสดงวา่ สตั วไ์ ด้อาศัยวธิ ีการสือ่ สารในการทจ่ี ะบอกความ
ตอ้ งการตน หรือกลุ่ม ใหอ้ ีกฝา่ ยหน่ึงรู้

มันเอาหนวดแตะๆ กันคงจะคุยกนั เป็นภาษาของมันว่า “สบายดีไม ไปหาอาหารกัน
เดนิ ทางนี้ แบกของไหวไม หนกั หรือเปล่า เอา้ พวกเรารุม” ฯลฯ พฤติกรรมของสัตว์ดงั กว่าคง
เป็นเรื่องราวที่พบเห็นเป็นปกติ

ความช่างคดิ ช่างสงสยั ของมนุษย์เปน็ ท่ีมาของบ่อเกิด วทิ ยาการต่าง ๆ และนำองค์
ความรู้ ความคิด เหล่าน้ันมาพฒั นาปรับปรุงใหเ้ กดิ ศาสตรแ์ ขนงตา่ ง ๆ เพราะความช่างคดิ ของ
มนุษย์ คิดถึงขนาดท่ีว่า มนษุ ย์ใช้อะไรในการคุยกัน ติดตอ่ สอ่ื สารกนั มีวิธกี ารติดตอ่ กันอย่างไร
และทำอยา่ งไรทำใหค้ นอ่ืนไดร้ ู้ว่าตนเองคิดอยา่ งไร ต้องการอะไร เหลา่ นค้ี ือ วิธกี ารดำรงชีวิต
ของมนุษย์นับแต่อดีตจนถึงปัจจุบนั

มนษุ ยใ์ ช้อะไร ในการตดิ ต่อสือ่ สาร ทำให้อกี ฝ่ายหน่ึง อกี คนหน่ึง หรือคนอ่ืน ๆ ได้รู้
ไดเ้ ขา้ ใจว่าตนเองต้องการ ตนเองรู้สึกอยา่ งไรพร้อมกนั นนั้ ก็ต้องการอยากรบั รวู้ ่าคนอื่นเขา
ต้องการอะไร รู้สกึ อย่างไรแสดงผลออกมาใหร้ ู้ใหเ้ ข้าใจซงึ่ กนั และกัน เหลา่ นคี้ ือที่มาของ มนุษย์
ได้ใช้อะไรในการสื่อสาร

๒. นิเทศ คอื อะไร

คำว่า “นิเทศ” ตรงกับคำว่า “การสื่อสาร” ตรงกับภาษาอังกฤษว่า
Communication มาจากภาษา ลาตินว่า Communis ซึ่งแปลว่า Commomess หรือ ความ
ร่วมมือกัน หรือความเหมือนกัน (Common) หมายความว่า เมื่อมีการสื่อสารระหว่างกัน
เกิดขึ้น คนเราพยายามที่จะสร้าง “ความพร้อมกันหรือความร่วมกัน๑“ ทางด้านความคิด
เรื่องราวเหตุการณ์ ทัศนคติ ฯลฯ กับบุคคลที่เรากำลังสื่อสารด้วยนั้น ดังนั้นการสื่อสารจึง
หมายถึง การถ่ายทอดเรื่องราว แลกเปลี่ยนความคิดเห็น การแสดงออกของความคิดและ
ความรูส้ กึ ตลอดรวมไปถึง “ระบบ” เพื่อการติดต่อ ส่อื สารข้อมูลซง่ึ กนั และกนั ๒

๑ รศ.ดร.กดิ านนั ท์ มลทิ อง. เทคโนโลยแี ละนวตั กรรม, พิมพ์คร้ังท่ี ๒ , สงิ หาคม ๒๕๔๓. หน้า ๔.
๒ Webster’s Dictionary 1978 : 98.

ธรรมนิเทศ ๒

จอร์จ เอ มิเลอร์ (George A.Miller) กล่าววา่ “การส่อื สาร หมายถึง การถ่ายทอด
ขา่ วสารจากทห่ี นึง่ ไปยงั อีกทห่ี น่ึง”

คาร์ ไอ โฮฟแลนด์ (Carl l. Hoveland) และคณะให้ความเห็นวา่ “การสื่อสาร” คือ
กระบวนการที่บุคคลหนึ่ง (ผู้ส่งสาร) ส่งสิ่งเร้า (ภาษาพูดหรือภาษาเขียน) เพื่อเปลี่ยน
พฤตกิ รรมของบุคคลอนื่ ๆ (ผูร้ ับสาร)

วอร์เรน ดับเบลิ ยู วเี วอร์ (Warren W.weaver) ใหค้ ำอธบิ ายเก่ยี วกับ การสื่อสาร
“การสื่อสารมีความหมายกว้าง ครอบคลุมถึงกระบวนการทุกอย่างที่จิตใจของคนอื่น ๆ หนึ่ง
อาจมีผลต่อจิตใจของคนอกี คนหน่ึง๓

เจอร์แกน รอยซ์ และ เกรออรี เบทสัน (Jurgen Ruesch and Gregory Bateson)
ให้ความเห็นว่า “การสื่อสารไม่ได้หมายถึงการถ่ายทอดสารด้วยภาษาพูด ภาษาเขียนที่ชัดแจ้ง
และแสดงเจตนารมณ์เทา่ น้ัน แตก่ ารสื่อสารยงั รวมไปถึงกระบวนการท้ังหลายท่ีคนมีอิทธิพลต่อ
กันดว้ ย”

วิลเบอร์ ซแรมม์ (Wiber Schramm) กล่าวว่า “การสื่อสารคือการมีความเข้าใจ
ร่วมกันต่อเคร่ืองหมายทแี่ สดงข่าวสาร (Information Signs)”

ซารล์ ส์ อี ออสกดู (Charles E.Osgood) กล่าว “ความหมายโดยทว่ั ไป การส่ือสาร
จะเกดิ ข้นึ ฝ่ายหนงึ่ คอื ผสู้ ่งสารมอี ิทธิพลตอ่ อกี ฝ่ายหนึ่งคือผู้รับสาร โดยใชส้ ัญลกั ษณ์ต่าง ๆ ซึ่ง
ถกู สง่ ผา่ นสอื่ ทเี่ ชอ่ื มระหว่างสองฝ่าย”

จอรจ์ เกิลร์บเนอร์ กล่าวว่า “การสื่อสาร คือ กระบวนการที่ผู้ส่งสารและผู้รับสาร
มีปฏิสัมพันธ์กนั ในสภาพแวดลอ้ มทางสังคมเฉพาะ๔”

สวนิต ยมาภัย๕ ให้ความหมายไว้ดังนี้ “การสื่อสารหมายถึง การติดต่อกนั ระหวา่ ง
มนุษย์เพอ่ื ทำให้รบั รู้เรื่องราวอันมีความหมายร่วมกันและเกิดการตอบสนองต่อกัน”

วลั ยา ช้างขวัญยนื กล่าววา่ “การส่อื สารคอื การตดิ ตอ่ กบั บุคคลหรอื กลุ่มบุคคล
โดยมีจุดประสงค์ที่จะเสนอเรื่องราวต่าง ๆ อันได้แก่ ข่าวสาร ข้อมูล ความรู้สึกนึกคิด ความ
ตอ้ งการ ตลอดจนความคิดเห็นในเรื่องตา่ ง ๆ

ส่วนพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. ๒๕๒๕ ได้ให้ความหมายของ
“นิเทศ” คอื “การชี้” หรอื “การบอก๖”

กลา่ วโดยสรุป การส่ือสาร หมายถึง การติดต่อระหวา่ งมนษุ ยใ์ นสังคม โดยมี
จุดมุ่งหมายเพ่ือเสนอข่าวสาร ขอ้ มลู ความรสู้ กึ นึกคดิ ความต้องการตลอดจนความคดิ เห็นให้
รับรูเ้ รอ่ื งราวร่วมกันและเกิดการตอบสนองถูกต้องตรงกนั ระหว่างผู้ส่งสารกบั ผู้รบั สาร

๓. ความสำคญั ของการส่อื สาร

การสื่อสารเกิดขึ้นมาเมื่อใดคงไม่สามารถที่จะกำหนดได้ว่าเกิดขึ้นมาเมื่อใด แต่มี
ความเชื่อว่าน่าจะเกิดมาพร้อมๆ กับการเกิดของมนุษยท์ ีพ่ ยายามท่ีจะปฏิสัมพันธ์สือ่ สารให้อกี

๓ สโุ ขทัยธรรมาธริ าช, มหาวิทยาลัย. สาขาวิชานเิ ทศศาสตร์. เอกสารการสอนชุดวิชา หลกั และทฤษฎกี าร
ส่อื สาร. หนว่ ยท่ี ๑ – ๘ หนา้ ๕.

๔ อา้ งจากเวปไซค์ http://www.sheetram.com/mc111.asp.
๕ สวนติ ยมาภยั .การส่อื สารของมนษุ ย.์ กรงุ เทพฯ : ๖๘ การพมิ พ,์ ๒๕๒๕. หนา้ ๙.
๖ พจนานกุ รม ฉบบั ราชบณั ฑิตยสถาน พ.ศ. ๒๔๒๓ .กรุงเทพฯ : โรงพมิ พท์ ้องถน่ิ ๒๕๑๙. หนา้ ๕๑๙.

ธรรมนิเทศ ๓

ฝ่ายหนึ่งรับรู้ความต้องการของตนให้อีกฝ่ายหนึ่งรับรู้ เมื่อกาลเวลาผ่านไปมนุษย์เริ่มที่จะเข้าสู่
ทฤษฏีความเป็นสัตว์สังคมที่จะติดต่อกับคนอื่นๆ การติดต่อสื่อสารจึงแผ่ขยายออกอย่าง
กวา้ งขวาง และเทคนคิ วธิ ีการส่ือสารต่อกันท่ีสลับซบั ซ้อนและสะดวกยิง่ ขึ้นจากความเจริญทาง
เทคโนโลยี ดงั น้นั การสอ่ื สารจงึ มีความสำคัญสำหรบั บุคคลและสงั คมหลายด้าน คอื

๓.๑. ด้านชีวิตประจำวัน การสื่อสารในชีวิตประจำเป็นการสื่อสารที่ไม่ค่อยจะมี

ความสลับซับซ้อน และเป็นการสื่อสารที่จะใช้ในการพูดคุย ถามไถ่ถึงสารทุกข์สุขดิบ ความ
เปน็ อยู่ เพอื่ จะบอกความต้องการและการทีจ่ ะไดร้ ับการตอบสนองความต้องการ ในครอบครัว
ญาติสนิทมิตรสหาย ชมุ ชน ทที่ ำงาน

๓.๒. ด้านข้อมูลข่าวสาร วิทยาการ ความรู้วิชาการที่จะนำไปสู่การพัฒนา

ประเทศ การศึกษาวิจัย ที่นอกเหนือจากการสื่อสารในชีวิตประจำวันแล้ว ข้อมูลข่าวสาร
วิทยาการยังจำเป็นที่มนุษย์ในโลกใบนี้ยังต้องทราบความเคลื่อนไหว ซึ่งการสื่อสารด้านข้อมูล
ขา่ วสารวิทยาการมีการพัฒนาไปอย่างกว้างขวาง โดยอาศัยเทคโนโลยีที่ทันสมยั จะรับรู้ข้อมูล
ข่าวสาร ผ่านทางทีวี การถ่ายทอดสด หรือจะเป็นทางวิทยาการที่สามารถสื่อสารทางเวปไซค์
อนิ เตอร์เนต ซง่ึ สามารถทจ่ี ะรบั รู้ข้อมลู ข่าวสาร วิทยาการไดอ้ ยา่ งกว้างขวางในยุคปัจจบุ นั

๓.๓. ด้านสังคม เป็นการสื่อสารที่จะให้สังคมส่วนรวมได้มีโอกาสรับรู้ ระเบียบ

สังคม จริยธรรม ขนบธรรมเนียมประเพณี ข้อปฏิบัติต่างๆ ในสังคมเพื่อให้เป็นที่ยอมรับ ยัง
ต้องอาศัยการสื่อสาร เพื่อที่จะสื่อสารให้คนอื่นๆ ได้รับทราบ เพื่อความร่วมไม้ร่วมมือคนใน
ครอบครัว หมู่บ้าน ชุมชน ประเทศ โลก ให้เกิดความสงบ สันติในสังคม ให้มีความเป็นอันหน่ึง
อันเดียวกันในสังคม ยังต้องอาศัยการสื่อสารเพื่อให้แพร่ขยายไปอย่างกว้างขวางทั้งในระดับ
ครอบครัว ชุมชน จนถงึ ระดับประเทศ จะต้องมกี ารสือ่ สารใหเ้ กิดความเข้าใจ

๓.๔. ด้านธรุ กจิ อตุ สาหกรรม เกีย่ วกบั การโฆษณาสนิ คา้ การประชาสมั พันธ์ท้ัง

ภายในและภายนอกองค์กร การบริหารติดต่อประสานงาน การฝึกอบรมพนักงาน การใช้
เครอื่ งมือเทคโนโลยีการส่ือสาร ฯลฯ กจิ การดา้ นธรุ กิจอตุ สาหกรรมจะตอ้ งมีการส่ือสารทด่ี ี จึง
จะประสบผลสำเร็จได้

๓.๕. การติดต่อการเมืองระหว่างประเทศ๗ ในด้านการเมือง เศรษฐกิจ

การทหาร ย่อมต้องอาศยั การสอ่ื สารทำหน้าท่ดี งั กลา่ ว

๔. องค์ประกอบของการส่ือสาร

๔.๑. สาร หรือ เนือ้ หาเรื่องราว (Massage) ข้อความหรือความรู้ ข้อมลู สาระ
เป็นต้น

๔.๒. ผสู้ ่งสาร (Sender, Communicator or Source) เปน็ แหล่ง หรือผทู้ ่ีนำ
ข่าวสาร เรื่องราวแนวความคิด ความรู้ ตลอดจนเหตุการณ์ตา่ ง ๆ เพอ่ื ส่งไปยังผรู้ ับ

๔.๓. ผรู้ ับสาร (Receiver or Target Audience) ผ้รู ับ ขอ้ มูล ความรู้ สาระ
เน้อื หาไดแ้ ก่ ผู้รบั เนื้อหาเร่ืองราวจากแหล่ง หรือผู้ส่ง ผู้รับอาจเป็นบุคคล กลุ่มชนหรือสถาบันก็
ได้

๗ คณาจารยก์ ลมุ่ วิชาภาษาไทย.ภาษาไทยกบั การสือ่ สาร.พมิ พค์ รัง้ ที่ ๑.ตน้ ไม้นำ้ ,กทม : ๒๕๔๕.หน้า ๓.

ธรรมนิเทศ ๔

๔.๔. ผล (Effect) หมายถึง ส่ิงที่เกิดจากการที่ผู้ส่งสารเร่ืองราวไปยงั ผรู้ ับ เชน่
ความเข้าใจ ไมร่ ู้เร่อื ง ยอมรบั หรือปฏิเสธ พอใจหรือโกรธ ฯลฯ ซ่ึงผลของการสอื่ สารจะ
เป็นผลสบื เนอื่ งถึงการบรรลผุ ลสำเรจ็ ตามจดุ มงุ่ หมายของการส่อื สาร

๔.๕. ภาวะ ผู้ส่ง ผูร้ ับสาร หมายถงึ ภาวะ หรอื วุฒิภาวะของผทู้ ่ีสง่ สาร และผรู้ ับ
สาร ไม่ว่าจะเป็นประสบการณ์ ทัศนคติ ความเชือ่ คา่ นิยม อายุ เพศ สถานภาพ เปน็ ตน้

๔.๖. ชอ่ งทางในการนำสาร (Media or Channel) หมายถึงชอ่ งทางในการที่จะ
นำสารจากผู้ส่งสาร ไปสู่ผู้รับสารเพื่อการส่ือความหมายได้

๕. ประเภทของการส่อื สาร๘

การส่ือสารไดม้ ีการแบ่งประเภทหรือระบบการส่อื สารไว้ ๒ ประเภทใหญ่ๆ ไดแ้ ก่
๕.๑. การส่ือสารทางเดียว (One-way Communication) คือการสื่อสารท่ีผูส้ ่ง

สารแสดงบทบาทในการส่งสารเพียงอย่างงเดียว และผูร้ ับสารกเ็ ปน็ เพยี งผู้รบั สารเท่าน้ัน เช่น
การชมภาพยนตร์ การฟังวิทยุ การอ่านหนังสอื พิมพ์ เปน็ ต้น

๕.๒. การสื่อสารสองทาง (Two-way Communication) คือการสอ่ื สารท่ีผู้ส่ง
สารและผู้รับสารผลัดกันเป็นผรู้ บั สารและเป็นผสู้ ่งสารในเวลาเดียวกนั เช่นการสนทนากลุ่มย่อย
การพูดโทรศัพท์ การประชุมสัมมนา เป็นต้น

๖. อุปสรรคของการส่ือสาร

ปกติการสื่อสารผู้ส่อื สารย่อมตอ้ งการทจี่ ะก่อให้เกิดความสำเร็จ หรือบรรลผุ ลของ
การสื่อสาร นนั่ หมายความวา่ เมื่อมกี ารส่ือสารแล้ว ผู้รบั สารจะตอ้ งสามารถรับรจู้ ดุ ประสงค์
ความตอ้ งการ จุดมุ่งหมาย ของผู้สง่ สาร และผู้รับสารก็สามารถเข้าใจรบั รู้ความตอ้ งการ
จุดประสงค์ของผู้ส่งสาร จนกระท่ังสามารถที่จะตอบสนองความตอ้ งการ จุดประสงคข์ องผูส้ ่ง
สารได้ ถา้ การสื่อสารไมเ่ กดิ ปญั หาก็คงจะไม่เปน็ ไร แตป่ ญั หากลบั กลายเป็นวา่ การสื่อสารไม่
ได้ผล จึงจำเป็นท่เี ราจะต้องศึกษาปัญหาอุปสรรคของการส่ือสาร ในสถานการณท์ ี่การส่ือสาร
ไมส่ ัมฤทธผิ์ ลนั้นเนอ่ื งมาจากมอี ุปสรรคเกดิ ข้ึนเนื่องมาจากองค์ประกอบของการสือ่ สารสว่ นใด
ส่วนหนึ่ง อาจจะเกดิ ข้ึนจากผสู้ ง่ สาร สาร สอ่ื ผู้รบั สาร หรืออาจจะเกิดข้ึนจากองค์ประกอบ
หลายๆสว่ นรวมกันก็ได้๙ นักวิชาการได้ใหท้ ัศนะหลายประการเก่ียวกับอุปสรรคของการ
ส่ือสาร ดังนี้

๖.๑. ทางกายภาพ การสื่อสารที่ไม่ประสบผลสำเร็จ และไม่สัมฤทธิ์ผลได้ดี

ลักษณะทางกายภาพ หรือทางประชากรศาสตร์ และเศรษฐกิจ สังคม ได้แก่ เพศ วัย อาชีพ
เป็นต้น หมายถึง ผู้สื่อสารจะต้องรู้เข้าใจว่าสารที่ตนเองจะสื่อนั้นผู้รับสารมีลักษณะทาง
กายภาพที่ไม่เหมือนกัน เช่น คนตาบอดจะเขียนหนังสือเป็นสาร ให้รู้ให้เข้าใจควรหรือไม่ โดย
ลักษณะทางกายภาพแบ่งออกเปน็ ๒ ลกั ษณะ คือ

๘ เร่ืองเดียวกัน.หน้า ๓.
๙ จไุ รรัตน์ ลกั ษณะศิร.ิ ภาษากบั การส่ือสาร. พมิ พค์ รัง้ ท่ี ๖. กรงุ เทพฯ :มหาวทิ ยาลยั ศิลปากร. ๒๕๔๓. หน้า
๒.

ธรรมนเิ ทศ ๕

๖.๑.๑. ลักษณะทางจิตวิทยา คือ มีทัศนคติ ความเชื่อ ค่านิยม ความต้องการ
แรงกระตุ้นหรอื แรง จูงใจ เป็นตน้

๖.๑.๒. ลกั ษณะทางบุคลิกนิสยั คือ มนี สิ ัยชอบ มคี วามสนใจ มีความรู้พื้นฐาน
นั้น อย่างไร เป็นต้น ผู้สื่อสารจำเป็นต้องวิเคราะห์ถึงความสนใจในเรื่องที่ผู้รับสาร มีความ
ต้องการทีจ่ ะรับรเู้ ร่ืองราวตา่ ง ๆ

๖.๒.ทางองคป์ ระกอบ อุปสรรคการส่ือสารตามองค์ประกอบของการสื่อสาร

ไดแ้ ก่
๖.๒.๑. ผู้สง่ สาร ผู้สง่ สารตอ้ งรู้จักวเิ คราะห์ ศึกษาถึง ผู้รับสาร เน้ือหา ภาษา

คำพูด (verbalism)
๖.๒.๒. ตวั สาร สารท่จี ะสื่อไปต้องไม่สลบั ซับซ้อนเกินสติปญั ญาของผู้ที่จะรบั

สาร
๖.๒.๓. ภาษา ทใี่ ชใ้ นการสอื่ สาร เช่น วัจนะภาษา ภาษาท่ีอาศัยตัวหนังสือ

อักษรรูปภาพ สัญญาลกั ษณ์ตา่ ง ๆ
๖.๒.๔. ผรู้ ับสาร ผรู้ บั สารเอง กจ็ ะต้องมีประสบการณ์ ความรู้ความเขา้ ใจ

ภาษาได้พอสมควร เพราะถา้ ขาดประสบการณ์ ความรแู้ ลว้ สารทม่ี าจากผู้สอ่ื ก็จะไมเ่ กดิ
ประโยชน์แก่ผรู้ ับสาร

๖.๒.๕. ช่องทางของส่อื เปน็ ปจั จัยสำคญั ในการสอื่ สาร เพราะถา้ ช่องทาง
ส่ือสารประสบปัญหาก็จะเกดิ อุปสรรค หรือเรยี กวา่ ข้อจำกดั ในการรบั สาร (Limited
perception) เชน่ หูไม่ยินเสยี ง ผสู้ ื่อสารจะพูดให้ผูร้ ับสารไดร้ บั สาร

๖.๒.๖. กาลเทศะและสภาพแวดล้อม ไดแ้ ก่ สถานท่ี เวลา หรือสถานการณ์
ขวัญหนดี ีฝ่อ หรอื สภาวะรอบขา้ งเสยี งดัง ๆ การส่ือสาร กต็ อ้ งดู วา่ สถานที่นนั้ ควร สื่อสาร
หรอื ไม่ควรสื่อสารอย่างไร เชน่ ในขณะทีป่ ระกอบทำพิธีอยู่ คนสองคนตอ้ งการจะทกั ทายกัน ไม่
จำเป็นท่จี ะต้อง ตะโกน โหวกเหวก เพ่ือจะแคท่ กั ทายกนั แต่สามารถทักทายกันได้ ดว้ ยกิรยิ า
อาการ ก็พอ เช่น ยิ้มใหก้ นั หรือผงกศีรษะ พรอ้ มกับยิ้มใหก้ ัน นัน่ ก็เป็นการสื่อสารท่ีถูกตอ้ ง

ดังน้ันการสอื่ สารจะประสบผลสำเร็จ น้ันกห็ มายถึงผรู้ ับสารเข้าใจอยา่ งถูกตอ้ ง
ท่ีผูส้ ่งสารตอ้ งการจะให้ผู้รับสารรเู้ ข้าใจทต่ี ัวเองส่ือสารไปยงั ผูร้ ับสาร

๗. ความหมายของธรรมนเิ ทศ

ธรรม น. คำสัง่ สอนในศาสนา หลกั ประพฤติปฏิบตั ิในศาสนา
นิเทศ น. คำแสดง คำจำแนกออก (ก.) ชี้แจง แสดง จำแนก ธรรม นิเทศ หมายถึง
การแสดงคำสั่งสอนในศาสนา หรือการแสดงหลักประพฤติปฏิบัติในศาสนา ดังนั้นสรุปรวม
ความแล้ว
ธรรมนิเทศ หมายถึง การแสดงคำสั่งสอนในศาสนา หรือการแสดงหลักประพฤติ
ปฏิบัติในศาสนา การชี้แจงหลักคำสอนทางศาสนา หรือการแสดงหลักธรรม มีการจำแนกแจก
แจง อธบิ ายขยายความ เพือ่ ให้บุคคลอ่ืนคล้อยตาม หรือเหน็ ตามดว้ ย หรอื การส่ือสารธรรม
หรือ เผยแผ่ธรรมคำสั่งสอน ของพระพุทธเจ้า ให้แก่ประชาชนคนทั่วไปมีหลายวิธี ซึ่งการ
อธิบายธรรมอย่างเป็นระเบียบวิธีโดยนักบวชทางพระพุทธศาสนา เช่น พระภิกษุ สามเณร เรา
เรียกว่า “การเทศน์”

ธรรมนเิ ทศ ๖

ดังนั้นการเทศน์ จึงเป็นการสื่อสาร คือ การนำธรรมของพระพุทธเจ้าหรือหลักคำ
สอนเพื่อการดำเนินชีวิตที่ดีงาม ของพระพุทธเจ้า เผยแผ่แก่พุทธบริษัท นั่นเอง โดยหลักการ
การแสดงพระธรรมเทศนามี ๒ ประเภทใหญๆ่ คือ

๑. การแสดงเทศนาโวหารปฏิภาณ คือ การแสดงธรรมโดยอาศัยโวหารปฏิภาณ
ของผ้แู สดงเองท่จี ะส่ือธรรม ให้ผู้ฟงั ไดร้ ับข้อธรรมไดอ้ ยา่ งถกู ตอ้ งสำนวนท่ตี ิดตรอง

๒. การแสดงเทศนาตามคัมภีร์ คือ การสื่อแสดงธรรมโดยผู้แสดงได้เขียน หรือผู้รู้
ไดเ้ ขยี น เป็นคมั ภรี ์ ซ่งึ ผ้แู สดงธรรมนนั้ ได้นำมาสื่อโดยการอา่ นตามคมั ภรี ์

๗.๑. องค์ประกอบของธรรมนเิ ทศ

๗.๑.๑. ผู้ส่งสาร หรือ ผู้แสดงธรรม นับว่า เป็นองค์ประกอบที่สำคัญผู้ส่งสาร
จะตอ้ งเป็นผู้ที่มีความรูใ้ นเร่ืองท่จี ะแสดงอยา่ งแตกฉานท้ังตัวเอง และผู้ฟัง แตกฉานในตัวเอง ก็
คือเปน็ ผ้ทู ีม่ คี วามรู้ในเรอ่ื งทีจ่ ะแสดงได้อย่างแตกฉาน

๗.๑.๒.เนื้อหาธรรม คือ สารถะ ธรรม คือคำสั่ง คำสอนของพระพุทธเจ้าที่จะ
ถา่ ยทอด

๗.๑.๓. ผู้รับสาร หรือผู้ฟังธรรม ได้แก่ ผู้ฟังธรรมส่วนใหญ่ จะเป็นอุบาสก
อบุ าสกิ า ฆราวาส แตก่ ใ็ ช่วา่ พระภิกษุสงฆ์ไม่ใช่ผู้รับสารบางคร้ังเป็นท้งั ผู้รบั สารและผู้ส่งสารอีก
ดว้ ย

๗.๑.๔. ช่องทางการสื่อธรรม การสื่อธรรมหรือแสดงธรรมมีความละเอียด
มากกว่าการสื่อสารข้อมูลธรรมดา การสื่อสารธรรม หรือการเทศน์ มีช่องทางหลายช่องทาง
ได้แก่ ทางหู ได้ยินเสยี ง สำเนียงทำนองการแสดงธรรม

๗.๑.๕. อุปกรณ์การแสดงธรรม อุปการณ์ในการแสดงพระธรรมเทศนา
โดยเฉพาะการเทศนจ์ ะมีก็เป็นเพียงคัมภีร์เท่านั้น ซึง่ ส่ิงนี้คอื ระเบียบวิธีแบบแผนท่ีเป็นแบบเฉพาะ
เพราะการเทศน์ไม่สามารถท่ีจะมีอปุ กรณ์อื่น ๆ มากมาย ซ่ึงอาจจะดูไมเ่ หมาะสม

๗.๑.๖. ระเบียบวิธีการแสดงธรรม การเทศน์มีระเบียบวิธีทางศาสนพิธีที่ผู้
แสดงธรรมและผฟู้ ังจะตอ้ งปฏิบตั ิอยา่ งเคร่งครัด และมขี ัน้ ตอน เชน่ การแสดงพระธรรมเทศนา
จะต้องมีการอาราธนาธรรม ไม่แสดงแกผ่ ทู้ ป่ี ว่ ย ผู้ท่สี วมหมวก ฯลฯ

๗.๒. ผสู้ ่งสารทด่ี ตี ามแนวทางแหง่ พทุ ธ

การเทศน์ตามแนวแห่งพุทธ ประกอบไปด้วย สัปปุริสธรรม๑๐ ๗ ประการ ดังมีมา
ในสัตตกนิบาต อังคุตรนิกาย คำว่า “สัปปุริสธรรม” แปลว่า ธรรมของคนดี หมายความว่า
ผู้ใดมีธรรมเหล่านี้แล้ว ผู้นั้นได้ชื่อว่าเป็นคนดี เมื่อเป็นดีจึงสามารถที่จะอบรมสั่งสอนให้คน
อื่นๆเขาได้ดีด้วย เหตุน้กี ารสอนใหค้ นอืน่ เปน็ คนดจี ะสัมฤทธิผ์ ลได้ ธรรมดังกล่าวได้แก่

๗.๒.๑. ธัมมัญญุตา (knowing the law) เป็นผู้รู้ธรรมคือหลักการ หลัก
ความจริง เนื้อหาสาระของเรื่องที่จะสื่อสารรู้แจ้งแทงตลอดทั้งทฤษฎีและปฏิบัติในศาสตร์และ
ศิลป์ของตน หมายถึงผู้ส่งสารที่ดีและจะสัมทฤธิ์ผลได้เป็นอย่างดีผู้ส่งสารจะต้องมีความรอบรู้
ในธรรมคือ ข้อเรื่องราว ที่เต็มเปี่ยมไปด้วยความรู้ ความเข้าใจ ในเนื้อหาสาระที่จะส่งสารได้
อย่างแจ่มแจง้ ถกู ตอ้ ง อยา่ งแท้จรงิ

๑๐ ท.ี ปา.(ไทย)๑๑/๓๓๑/๒๖๔; ๔๓๙/๓๑๒; อง.ฺ สตฺตก.(ไทย)๒๓/๖๕/๑๑๔.

ธรรมนิเทศ ๗

๗.๒.๒. อัตถัญญุตา (knowing the meaning) คือรู้จักเนื้อหาสาระ ความ
มุ่งหมาย วัตถุประสงค์ของการสื่อสารที่แน่นอนชัดเจน (Goal oriented) หมายถึง ผู้ส่งสารรู้
เนื้อหาสาระเป็นอย่างดี แล้วก็สามารถที่จะพินิจพิเคราะห์หลักธรรม หรือ เรื่องราวที่จะสื่อสาร
ไปนั้นตรงประเด็นความต้องการของคนที่จะรับสารหรือไม่ กล่าวคือ สารที่จะส่งไปมี
จุดมุ่งหมาย ประโยชน์ วัตถุประสงค์ ในตัวของสาร จึงได้นำสารดังกล่าวสื่อไปยังผู้รับสาร
นัน้ เอง

๗.๒.๓. อัตตัญญุตา (knowing oneself) คือ รู้จักตนเอง รู้ว่าตนคือใคร มี
ความพร้อมหรือไม่ พร้อมอย่างไร ผู้ส่งสารที่ดีสามารถที่จะประมาณตน ประเมินตนเองได้ว่า
เรื่องราว หรือสารที่จะนำเสนอให้แก่ผู้รับสาร ตนมีความสามารถ รอบรู้ พอที่จะสื่อให้แก่ผู้รับ
สารได้รไู้ ดเ้ ข้าใจอย่างถูกตอ้ ง หรอื ไม่ เรียกว่า รูจ้ ักประมาณตน

๗.๒.๔. มัตตัญญุตา (moderation) คือ รู้จักประมาณพอดี หมายถึงผู้ส่ง
สารต้องรู้จักความพอดีในการส่งสาร สารที่จะให้แก่ผู้รับสารต้องไม่มากเกินไปเหมือน การริน
น้ำลงในถ้วยแก้วที่เต็มน้ำที่เทไปก็จะล้น ก่อให้เกิดความเสียหาย และเปล่าประโยชน์น้ำที่ริน ล้น
ถ้วยถูกทิ้งไป เป็นการรู้จักประมาณพอดี ในเรื่องของ สาร เนื้อหา พอดีกับเวลา พอดี กับผู้ที่
รบั สารนั่นเอง

๗.๒.๕. กาลัญญุตา (knowing the proper time) คือ รู้จักเวลา ผู้ส่งสาร
ต้องรู้จักเวลาในการสื่อสารว่าเวลาไหนควรเวลาไหนไม่ควร หมายถึง ผู้ส่งสารต้อง รอบรู้
กาลเวลาในการที่จะสื่อสาร เช่นในสภาวะแวดล้อมที่สมควรส่งสาร ให้แก่ผู้รับหรือไม่ หรือ
แม้แต่ การสื่อสาร เช่นการให้ความรู้เกี่ยวกับ การบินอวกาศ องค์การนาซา ซึ่ง เวลาน้ี
ชาวบา้ นกำลงั แตกต่ืนหนีภัยน้ำทว่ ม เชน่ นเ้ี รียกวา่ ไมร่ จู้ ักกาลเวลา

๗.๒.๖. ปริสัญญุตา (knowing the assembly) คือ รู้จักชุมชน รู้จักสังคม
ในทางนเิ ทศศาสตรเ์ รยี กว่า กลมุ่ ผู้รับสารหรือกล่มุ เป้าหมาย ผสู้ ง่ สารต้องร้จู กั กลมุ่ เป้าหมาย

๗.๒.๗. ปุคคลปโรปรัญญุตา (knowing the individual) รู้จักความ
แตกต่างระหวา่ งบุคคล ว่าผู้รับสารแต่ละคนแต่ละกลุม่ มีลกั ษณะเฉพาะเป็นของตนเอง ทุกๆ คน
ผู้รับสารมีความต้องการ มีนิสัย บุคลิกภาพที่ไม่เหมือนกัน ดังนั้น ความแตกต่างของผู้รับสาร
ยอ่ มมี ผสู้ ่งสารท่ีดี อยากประสบผลสมั ฤทธิ์ กต็ อ้ งรู้จกั ความแตกตา่ งของ ผู้รับสาร

๗.๓. องค์ประกอบของผรู้ บั สารตามแนวพทุ ธ

ผู้รับสารตามแนวพระพุทธศาสนาเทียบได้กับ บุคคล๑๑ ๔ โดยเปรียบบุคคล
ดงั กลา่ วเหมอื นดอกบัว ๔ เหล่า ได้แก่

๗.๓.๑. อุคฆฏิตัญญู (the intuitive) คือ กลุ่มบัวพ้นน้ำเป็นบุคคลที่ฉลาด
มาก รู้เข้าใจอะไรได้โดยฉับพลัน เพียงได้ยินหัวข้อที่แสดงเท่านั้น หมายถึงผู้รับสารเพียงแค่
รับทราบหัวข้อก็สามารถเข้าใจ สารนั้นๆ ได้อย่างถูกต้องชัดเจนแทบจะไม่ต้องอธิบายก็จะรู้จะ
เข้าใจได้อย่างฉับพลัน บุคคลประเภทนี้เปรียบเหมือนดอกบัวที่อยู่พ้นน้ำ เพียงแต่รอสัมผัส
แสงอาทติ ยก์ จ็ ะบานข้นึ ในวนั น้ี

๗.๓.๒. วิปจิตัญญู (the intellectual) คือ กลุ่มบัวใต้ผิวน้ำเป็นบุคคลที่ต้อง
ขยายความถงึ จะรู้ ถึงจะเข้าใจ คอื เมอ่ื ไดฟ้ ังหัวข้อธรรมแล้วยังไม่เขา้ ใจ ตอ้ งอธิบาย ตอ้ งขยาย

๑๑ องจฺ ตุกกฺ .(ไทย)๒๑/๑๓๓/๑๘๓: อภ.ิ ป.ุ (ไทย)๓๖/๑๐๘/๑๘๕.

ธรรมนิเทศ ๘

ความ ผูร้ ับสารถงึ จะเขา้ ใจอย่างถูกต้อง จงึ จะถือว่าเป็นผลสำเร็จของการส่ือสารบรรลุผลจึงทำ
ให้ผู้รับสารเมื่อได้ฟังคำอธิบายแล้วถึงจะรู้ ถึงจะเข้าใจ บุคคลประเภทนี้เปรียบเหมือนกับ
ดอกบวั ทอ่ี ยเู่ สมอน้ำท่จี ะบานในวันพรงุ่ น้ี

๗.๓.๓. เนยยะ (the trainable) คือ กลุ่มบัวที่จมอยู่กลางน้ำ เป็นบุคคลท่ี
พอจะสั่งสอนได้ หรือการรับสารมีปัญหาบ้าง คือต้องย้ำคิด ย้ำส่งสาร หรือสั่งสอนอยู่เรื่อยๆ
ต้องพูดอย่เู รื่อยๆ ต้องบอกอยเู่ ร่ือยๆ พดู คร้ังเดียวยังไมเ่ ข้าใจ ตอ้ งพดู ๒ ครั้ง ๓ ครัง้ ๔ คร้ัง
๕ คร้ัง ถึงจะรู้ ถงึ จะเข้าใจ บคุ คลประเภทนี้เปรียบเหมือนกบั ดอกบัวทีย่ ังอยใู่ นน้ำ ยังไม่โผล่พ้น
น้ำ จะบานในวนั ตอ่ ๆไป

๗.๓.๔. ปทปรมะ (an idiot) คอื กล่มุ บวั ในโคลนตม๑๒ เป็นบุคคลทีไ่ ด้แต่ตัวบท
คอื ถอ้ ยคำเทา่ น้ัน ไมส่ ามารถเขา้ ใจความหมายได้ เหมือนนกแก้วที่ร้อง แก้วจา๋ ๆๆ แต่ไม่รู้จักตัว
แก้วว่าเป็นอย่างไร พอยื่นแก้วให้กลับไม่รับ จะรับแต่กล้วยแต่พริกเท่านั้น เป็นพวกหูหนวก
ตาบอด พูดไปก็ไม่ได้ยิน พูดไปก็ไม่เข้าใจ เป็นการส่งสาร หรือผู้รับสารที่จะส่งส่งสารอย่างไร
ก็ไม่สามารถรับสาร ได้เลย พวกนี้มีแต่ความมืดบอด ไม่มีโอกาสจะเข้าถึงพระธรรมคำสั่งสอน
ของพระพุทธเจ้าได้เลย เปรียบเหมือนบัวทจ่ี มอยใู่ นนำ้ ท่ีกลายเปน็ อาหารของปลาและเต่า ไม่มี
โอกาสทจ่ี ะโผลพ่ น้ น้ำขึน้ มา

๗.๔. องคป์ ระกอบของสารตามแนวพทุ ธ

ดังที่ได้ศึกษาแล้วว่า สาร คือ สารถะ เนื้อหา เรื่องราว ดังนั้น เรื่องราวเนื้อหาที่ดี
ในทางพระพุทธศาสนาควรจะมีองคป์ ระกอบที่สำคญั ๕ ประการ คือ

๗.๔.๑. สจั จะ คอื สารหรือเรอื่ งทเี่ สนอตอ่ ผรู้ ับสารน้ันตอ้ งเป็นเร่ืองจรงิ
๗.๔.๒. ตถตา คอื สารนนั้ ต้องจรงิ แท้ ผสู้ ่งสาร สง่ ไปยังผู้รบั สาร
๗.๔.๓. กาละ คือ สารหรือเรอ่ื งทเี่ สนอนั้นตอ้ งเหมาะสมกบั กาลเวลา
๗.๔.๔. ปยิ ะ คอื สารหรือเรื่องท่ีเสนอนั้นตอ้ งเป็นเรื่องท่ีผรู้ บั สารพอใจชอบใจ
๗.๔.๕. อัตถะ คือสารหรือเรื่องที่เสนอนั้นหรือเรื่องที่ส่งสารนั้น ต้องเป็น
ประโยชนต์ อ่ ผรู้ ับสาร และส่วนรวม
๗.๕. องคป์ ระกอบท่สี ำคญั ของการใชภ้ าษาตามหลักนิเทศศาสตร์ คอื
๗.๕.๑. ความกระจ่างชัดของภาษา ภาษาทใี่ ชต้ ้องชัดเจนไม่คลมุ เครือ

- ถกู ตอ้ งชัดเจน คอื ใชถ้ อ้ ยคำทถ่ี ่ายทอดความคิดเห็น
- มีความหมายแจ่มชัด และมีความสมั พนั ธก์ ับคำอนื่ ๆ
- ใช้คำชเ้ี ฉพาะ กอ่ ใหเ้ กิดความเข้าใจได้ดี
- อยา่ ใช้คำทไ่ี ม่จำเป็น หรือคำคณุ ศัพท์ทใ่ี หร้ ายละเอยี ดทไี่ ม่สำคญั
- สร้างความสมเหตสุ มผล ใชเ้ หตผุ ลกลา่ วอ้างหรอื แสดงลำดบั และ

เหตุการณอ์ ยา่ งถูกต้องเข้าใจได้ดี
๗.๕.๒. การใช้ภาษาทที่ ำใหผ้ ฟู้ งั เกิดภาพได้ ด้วยการใช้ เปรยี บเทียบ

อปุ มาอปุ ไมย
๗.๕.๓. ใชก้ ารย้ำคำเพือ่ สรา้ งจดุ เด่น หรอื ความสำคญั ของเน้อื หาดว้ ยการให้

ผู้ฟังรับเข้าใจ
๗.๕.๔. ความเหมาะสมของการใช้ภาษา ใชภ้ าษาใหเ้ หมาะสมกบั ความตอ้ งการ

๑๒ อง.ฺ จตกุ กฺ .(ไทย)๒๑/๑๓๓/๑๓๘.

ธรรมนิเทศ ๙

๘. เปรียบเทยี บนเิ ทศกับการประชาสัมพันธ์

๘.๑. นิเทศศาสตร์
นิเทศศาสตร์ ศาสตร์ หรอื วิชาว่าดว้ ยการสือ่ สาร
ปรมะ สตะเวทิน ได้กล่าวสรุปถึงข่าวสารที่ดีในหลักนิเทศศาสตร์ไว้ว่า จะต้อง
ประกอบไปด้วยลักษณะสำคญั ๖ ประการ คือ
๑. มคี วามถกู ต้อง (Accuracy)
๒. มีความตรงกบั กรณี (Relevant)
๓. มคี วามเหมาะกาละ (Timely)
๔. มคี วามบรบิ รู ณพ์ อเพยี ง (Sufficiency)
๕. ไมม่ อี คติ (Lack of Bias)
๖. มจี ำนวนพอเพยี ง (Adequacy)
บรุ๊ซ เอฟ.ไบร์ด (Bruce F.Baird) ได้ให้ข้อคิดเห็นเกี่ยวกับข่าวสารข้อมูลที่ดี
ต้องการประกอบด้วยลกั ษณะดังตอ่ ไปนี้
๑. เชอื่ ถอื ได้ (Reliable)
๒. ประหยดั (Economica)
๓. จำเป็น (Necessary)
๔. ถูกตอ้ ง (Accurate)
๕. ใช้ประโยชน์ได้ (Usable)
กัทลิพ และเวนต์เตอร์ (Cutlip and venter) ได้กล่าวถึงประสิทธิภาพของสาร
สือ่ สารว่าตอ้ งประกอบด้วยหลักสำคญั ๗ ประการ คอื
๑. ความถูกต้องและน่าเช่อื ถอื (Credibility) การส่ือสารทจี่ ะได้ผล
๒. ความเหมาะสมกับกาลเทศะ (Context) คือเนื้อหาสาระที่ใช้ในการสื่อสารต้อง
สอดคลอ้ งกลมกลืนไมข่ ดั กับวฒั นธรรมและสังคม สง่ิ แวดลอ้ ม บคุ คล เวลา และสถานที่
๓. เนื้อหาสาระ สารที่ส่งต้องมีเนื้อหาสาระ (Content) เป็นประโยชน์มีคุณค่าและ
สำคญั ตอ่ ผรู้ บั
๔. ความแจ่มแจ้งชัดเจน (Clarity) สารนั้นต้องง่าย มีความชัดเจนแจ่มแจ้งไม่
คลุมเครือ
๕. ความสม่ำเสมอและต่อเนื่อง (Continuity and Consistency) จะเป็นการย้ำ
เตอื นความจำของผ้รู บั
๖. ช่องทางในการสื่อสาร (Channel) สื่อแต่ละชนิดมีความแตกต่างกันในแต่ละ
สถานการณ์ ฉะนั้น ผ้สู ่งสารเลือกช่องทาง หรือสอื่ ให้เหมาะสมกบั ผู้รบั สาร
๗. ความสามารถของผู้รับสาร (Capability of Audience) ผู้ส่งสารต้องคำนึงถึง
ขีดความสามารถของผรู้ ับ
๘.๒. การประชาสมั พนั ธ์

๘.๒.๑. นิยามของการประชาสัมพันธ์ คำว่า การประชาสัมพันธ์ แปลมาจาก
คำในภาษาอังกฤษ คือ Public Relations โดยคำว่า Publicแปลเป็นภาษาไทยคือ ประชา ซึ่ง
หมายถึง หมู่คน และคำว่า Relations แปลเป็นภาษาไทยคือ สัมพันธ์ ซึ่งหมายถึง การผูกพัน

ธรรมนเิ ทศ ๑๐

ดังนั้นคำว่าการประชาสัมพันธ์เมื่อแปลตามตัวอักษร ก็จะได้ความหมายว่า “การเกี่ยวข้อง
ผกู พนั กบั หมูค่ น”

๘.๒.๒. การประชาสัมพันธ์แบบศาสตร์ ศาสตร์ในที่นี้หมายถึงวิทยาการ
ความรู้ ความเชื่อถือที่กำหนดไว้เป็นระบบระเบียบที่พึงเชื่อถือได้ และสามารถศึกษาค้นคว้าหา
ความจริงไดอ้ ย่างมีระเบยี บแบบแผนและมีระบบ วชิ าการประชาสมั พนั ธ์ เป็นวชิ าท่ีมรี ะเบียบแบบ
แผน มีเหตุผลและอาจศึกษาเรียนรู้ได้จากตำราต่าง ๆ เป็นการศึกษาค้นคว้าหาหลักทฤษฎีที่
น่าเชอ่ื ถอื ไดไ้ ว้ใช้เปน็ แนวทางในการดำเนินงานประชาสมั พนั ธ์

๘.๒.๓. การประชาสัมพันธ์ที่เป็นศิลปะ การประชาสัมพันธ์มีลักษณะการ
ดำเนินงานที่ต้องอาศัยความรู้ ความสามารถ รวมทั้งประสบการณ์และทักษะของแต่ละบุคคล
ทั้งยังต้องประกอบด้วยเทคนิคการประชาสัมพันธ์บางอย่างที่เป็นความสามารถเฉพาะตัว เช่น
ความสามารถและทกั ษะในการสอ่ื สาร

๘.๒.๔. องค์ประกอบพน้ื ฐานของการประชาสมั พันธ์
๑) การประชาสมั พนั ธ์เปน็ พื้นฐานของปรัชญาสังคมของการจัดการ
คือ ไมม่ ุ่งแต่ผลประโยชนข์ องสถาบันแตเ่ พียงอย่างเดยี ว
๒) เป็นปรชั ญาสังคมในรูปแบบการตัดสนิ ใจเลือกนโยบาย ซง่ึ จะตอ้ ง
อาศัยกระแสประชามตเิ ปน็ พื้นฐาน
๓) เปน็ การกระทำอันสบื เน่ืองมาจากนโยบายที่ยอมรับ
๔) เป็นการติดต่อสื่อสาร

๘.๒.๕. ความจำเป็นท่ตี อ้ งมกี ารประชาสมั พันธ์
๑) ความยงุ่ ยากซบั ซอ้ นในสังคม
๒) สังคมมลี ักษณะของการเหนิ ห่าง
๓) มนุษย์ต้องพึ่งพาอาศยั กนั มากขึ้น
๔) ความเจริญในพลงั ประชามติ

๘.๒.๖. ส่วนประกอบ ๔ ประการของการประชาสัมพันธ์(Four Element of
Public Relations)

๑) การประชาสัมพันธ์เป็นปรัชญาการจัดการที่เห็นความสำคัญของ
สังคมแผนงานการประชาสัมพันธ์ที่ดีเป็นปรัชญาการจัดการใน ส่วนที่เกี่ยวข้องกับสังคมที่เนน้
ประโยชนข์ องประชาชนมากอ่ นสิง่ อ่ืนใด

๒) การประชาสัมพันธ์เป็นปรัชญาทางสังคมที่แสดงไว้ในการตัดสินใจ
เกี่ยวกับนโยบาย สถาบันทุกแห่งมีนโยบาย พร้อมทั้งระบุการดำเนินงานที่จะทำเพื่อให้ได้ตาม
นโยบาย

๓) การประชาสัมพันธ์เป็นการกระทำที่มีผลมากจากนโยบายที่ดี
นโยบายที่ดีไม่เพียงพอที่จะสร้างชื่อเสียงที่ดีได้ นโยบายที่ดีต้องเปลี่ยนมาเป็นการกระทำท่ี
เหมาะสมต่อประชากรเป้าหมายแต่ละกลุ่ม สถาบันนั้นจะถูกตัดสินโดยสิ่งที่เขาทำ ไม่ใช่สิ่งที่เขา
พูด การประชาสัมพนั ธเ์ ป็นปรัชญาของการทำส่งิ ต่าง ๆ ที่คนชอบ

๔) การประชาสัมพันธ์เป็นการสื่อสาร ส่วนประกอบที่สี่ของการ
ประชาสัมพันธ์ก็คือการสื่อสารทีจ่ ะแสดงอธิบายบรรยาย หรือส่งเสริมนโยบายของสถาบันและ
ปฏบิ ตั ติ ่อประชากรเป้าหมาย เพ่อื กอ่ เกดิ ความเข้าใจอนั ดี เพอื่ ใหก้ ารสื่อสารสัมฤทธ์ิผล นัน่ คอื

ธรรมนิเทศ ๑๑

ก. กลยุทธ์ทางด้านเนื้อหา หรือ ข้อความข่าวสาร (Message
Strategies) และ
ข. กลยุทธ์ทางด้านสื่อ หรือ ช่องทางการสื่อสาร (Media
Strategies)
๘.๒.๗. กระบวนการประชาสัมพันธ์ กระบวนการประชาสัมพันธป์ ระกอบด้วย
๔ ขัน้ ตอนใหญ่ ๆ
๑) การสำรวจและกำหนดปัญหา (Defining the Problem/Fact Finding)
เป็นการประมวลข้อมูลเกี่ยวกับสถาบัน หน่วยงาน ทั้งในแง่ความรู้ ความคิดเห็น ทัศนคติ และ
พฤติกรรมทเ่ี ป็นผลมาจากนโยบายการดำเนนิ งานของสถาบัน
๒ ) ก า ร ว า ง แ ผ น แ ล ะ ก ำ ห น ด แ ผ น ง า น ก า ร ป ฏ ิ บ ั ต ิ (Planning &
Programming) เมอื่ ทราบปญั หาทเี่ กดิ ขึ้นในสถาบนั แล้ว จงึ นำมาตดั สินใจวางแผน
๓) การปฏิบัติการและการสื่อสาร (Taking Acting & Communicating)
ขัน้ ตอนนี้เปน็ การลงมือปฏบิ ตั ิ และทำการวางแผนตามท่ีวางแผนและกำหนดไว้แล้วในข้ัน
๔) การวางประเมินผลการปฏบิ ัติงาน (Evaluating the Program) เปน็ การ
ตัดสินผลการปฏิบัติงานตามแผนที่วางไว้ รวมทั้งประเมินประสิทธิผลของการ เตรียมวางแผน
และการสนับสนุนแผนงาน โดยการสำรวจผลและความคิดเห็นจากกลุ่มประชาชนเป้าหมาย
โดยตรง

๙. คำอ่ืนๆทีม่ ักมคี วามหมายคล้ายกบั คำวา่ นเิ ทศ

๙.๑ สารสนเทศ
สารสนเทศ คือ ผลลัพธท์ ี่เกิดจากการประมวลผลข้อมูลดิบทถี่ ูกเกบ็ ไว้อยา่ งเป็น
ระบบ ทส่ี ามารถนำไป ประกอบการทำงาน หรือสนับสนุนการตัดสินใจของผบู้ ริหาร ทำให้
ผบู้ รหิ ารสามารถแกไ้ ขปญั หาหรอื ทางเลือกในการ ดำเนนิ งานอยา่ งมปี ระสิทธิภาพ
สรปุ สารสนเทศ คอื ข้อมูล ขา่ วสาร ข่าว ข้อเท็จจรงิ ความคดิ เห็น หรือ
ประสบการณ์ อย่ใู นรูปแบบทแ่ี ตกต่างกันออกไป เชน่ ตัวอักษร ตัวเลข รปู ภาพ เสียง
สัญลกั ษณ์ หรอื กลิ่น ท่ีถูกนำมาผ่านกระบวนการประมวลผล ด้วยวธิ ีการทเี่ รียกวา่ กรรมวธิ ี
จดั การข้อมูล (Data Manipulation)
คณุ ลกั ษณะทีด่ ขี องสารสนเทศควรมีคุณลกั ษณะดังต่อไปนี้

๙.๑.๑. สารสนเทศท่ีดีตอ้ งมีความถกู ต้อง (Accurate) และไม่มคี วาม
ผดิ พลาด

๙.๑.๒. ผทู้ ่มี ีสิทธิใช้สารสนเทศสามารถเข้าถงึ (Accessible) สารสนเทศ
ได้งา่ ย

๙.๑.๓. สารสนเทศตอ้ งมคี วามชัดเจน (Clarity) ไมค่ ลมุ เครือ
๙.๑.๔.สารสนเทศท่ีดีตอ้ งมีความสมบูรณ์ (Complete)
๙.๑.๕. สารสนเทศตอ้ งมีความกะทดั รดั (Conciseness)
๙.๑.๖. กระบวนการผลติ สารสนเทศต้องมคี วามประหยดั (Economic)
๙.๑.๗. ต้องมีความยืดหยุ่น (Flexible) สามารถในไปใชใ้ นหลาย ๆ

เป้าหมาย

ธรรมนิเทศ ๑๒

๙.๑.๘. สารสนเทศท่ีดีต้องมีรูปแบบการนำเสนอ (Presentation) ท่ี
เหมาะสมกับผ้ใู ช้

๙.๑.๙.สารสนเทศที่ดีต้องมรี ูปแบบการนำเสนอ (Relevant/Precision)
ของผู้ที่ทำการตดั สินใจ

๙.๑.๑๐. สารสนเทศท่ีดตี อ้ งมีความนา่ เชอื่ ถือ (Reliable)
๙.๑.๑๑. สารสนเทศทีด่ ีควรมีความปลอดภัย (Secure)
๙.๑.๑๒. สารสนเทศที่ดคี วรง่าย (Simple) ไม่สลับซบั ซอ้ น
๙.๑.๑๓. สารสนเทศท่ดี ีต้องมีความแตกตา่ งหรอื ประหลาด (Surprise)

จาก ข้อมูลอืน่ ๆ
๙.๑.๑๔. สารสนเทศที่ดตี อ้ งทันเวลา (Just in Time : JIT) หรือทันตอ่

ความตอ้ งการ (Timely) ของผู้ใช้
๙.๑.๑๕. สารสนเทศท่ีดีตอ้ งเปน็ ปัจจบุ ัน (Up to Date)
๙.๑.๑๖. สารสนเทศทีด่ สี ามารถพิสจู นไ์ ด้ (Verifiable) หรอื ตรวจสอบ

ในหลาย ๆ แหล่ง
๙.๒. สอ่ื มวลชน
มคี วามหมายคลุมไปถึงเคร่ืองมือ ทางเทคนิคซ่ึงการสื่อสารถึงมวลชนต้องใช้ ได้แก่

๙.๒.๑. สิ่งตีพิมพ์ (Print Media) ได้แก่ นิตยสารหนงั สือ แผ่นผับ จดหมาย ใบ
ประกาศ ซ่ึงนำสารไปสมู่ วลชนโดยผ่านทางสายตา

๙.๒.๒. สือ่ อเิ ลก็ โทรนิค (Electronic Media) ไดแ้ ก่ รายการวิทยุ โทรทัศน์
ภาพยนตร์ วีดโี อ วีซีดี หรือวีดโี อเทป และอนิ เทอร์เน็ต

๙.๒.๓. การสื่อสารโทรคมนาคมมวลชน เช่น วิทยุ โทรทัศน์ เคเบิล เพ่อื การค้า
และ การศึกษา

๙.๒.๔. การสือ่ โทรคมนาคมจากจุดหน่ึงไปยังจดุ หนึ่ง เช่น โทรศัพท์ โทรเลข โทร
พิมพ์ วิทยุเคลือ่ นท่ี

๙.๒.๕. การสอ่ื สารโทรคมนาคม เพ่ืออารักขา ได้แก่ เรด้าร์ ดาวเทียม พยากรณ์
อากาศ เครือ่ งวัดมลพิษ เป็นตน้

๙.๓. ข่าว คอื การรายงานเร่อื งราวบางอยา่ งที่เกิดขนึ้ แล้ว
๙.๔.ขา่ วลือ คอื การรายงานเร่อื งราวทีแ่ พร่กระจายไปอย่างกว้างขวางโดยไมร่ ู้
แหล่งทม่ี าท่ีไป หาต้นตอของข่าวไม่ได้
๙.๕. โฆษณา คือ การแนะนำสินคา้ บริการ ความคิดโดยผเู้ ผยแพรต่ อ้ งเสีย
คา่ ใชจ้ ่ายใหก้ บั ส่ือ
๙.๖. การเผยแพร่ คือ การแนะนำสินคา้ บรกิ าร ความคิด โดยผู้เผยแพร่ไมต่ ้องเสีย
ค่าใช้จ่ายให้กบั ส่ือท้ังหมดที่กล่าวมาถอื ได้ว่าเป็นกระบวนการหน่ึงในการส่อื สาร แลว้ แตจ่ ะ
สื่อสารวธิ ใี ดและใชอ้ ปุ กรณใ์ ดในการส่ือสาร ใช้ช่องทางใดในการส่อื สารจากผสู้ ือ่ สารไปยงั ผูร้ บั
สาร และการส่ือสารบางประเภทก็เป็นการสอื่ สารทางเดยี วกนั ผู้รบั สารไม่สามารถทีจ่ ะโตต้ อบ
หรือในขณะท่สี ือ่ สารกนั เช่น ใบปลิว หนงั สือพิมพ์ โทรเลข โฆษณา เป็นต้น และอกี ประเภท ก็คือ
การส่ือสารสองทาง คอื การสื่อสารทส่ี ามารถโตต้ อบในขณะที่สื่อสารกันได้ เช่น การคุยสนทนา
กัน ซึง่ การส่อื สารเปน็ หน่วยทใ่ี หญท่ ่ีสดุ ในการที่มนุษยใ์ ช้ในการติดตอ่ ส่ือสารกัน

ธรรมนเิ ทศ ๑๓

คำถามท้ายบท

๑. จงใหค้ ำจำกดั ความของคำวา่ นิเทศ (Communication) และอธบิ ายมาพอเข้าใจ ?
๒. การสือ่ สาร ประกอบด้วย อะไรบา้ งเป็นสำคญั จงอธบิ ายพร้อมยกตัวอย่างประกอบ

?
๓. การสื่อสารทีไ่ ม่ประสบผลสำเรจ็ เกดิ จากอะไร ?
๔. อุปสรรคของการสื่อสารแบ่งออกเป็นกี่ลักษณะอย่างไร ?
๕. ลกั ษณะของผู้สง่ สารทด่ี ีตามแนวพุทธควรเป็นอย่างไรจงวิเคราะห์
๖. องค์ประกอบของผรู้ ับสารตามแนวพุทธจดั องค์ประกอบไวอ้ ย่างไร ?
๗. เมื่อศึกษาการสื่อสารแล้ว จะมีประโยชน์แก่ผู้ที่ได้ศึกษาอย่างไร และสำคัญต่อ

ชวี ติ ประจำวันอยา่ งไร?
๘. จงให้คำจำกัดความดังต่อไปนี้

ก. การประชาสัมพันธ์
ข. สารสนเทศ
ค. ธรรมนเิ ทศ
ง. โฆษณา
จ. ขา่ ว

*** ** ***

บทท่ี ๒
ขอบขา่ ยของส่ือ – สาร

ตา หู จมูก ลนิ้ กาย ใจ

ผ้สู ่งสาร ช่องทาง ผ้รู ับ ผลของการรับสาร
สาร สาร

๑. ความหมายของสื่อ

คำว่า "สื่อ" ในพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. 2542 ได้ให้ ความหมาย
ของคำนไี้ วด้ งั น้ี "สื่อ (กรยิ า) หมายถึง ตดิ ตอ่ ให้ถงึ กนั เชน่ สอ่ื ความหมาย, ชกั นำใหร้ ้จู ักกัน ส่ือ
(นาม) หมายถึง ผู้หรือสิ่งที่ติดต่อให้ถึงกันหรือชักนำให้รู้จักกัน เช่น เขาใช้จดหมายเป็นสื่อ
ติดต่อกัน, เรียกผู้ที่ทำหน้าที่ชักนำใหชายหญิงได้แต่งงานกันว่า พ่อสื่อ หรือ แม่สื่อ; (ศิลปะ)
วัสดุต่างๆ ที่นำมาสร้างสรรค์งานศิลปกรรม ให้มีความหมายตามแนวคิด ซึ่งศิลปินประสงค์
แสดงออกเชน่ นัน้ เช่น สอ่ื ผสม"

สื่อ มาจากภาษาลาตินว่า “medium” แปลว่า ระหว่าง หมายถึง สิ่งใดก็ตามที่
บรรจุข้อมูลเพื่อให้ผู้ส่งและผู้รับสารกันได้ตรงตามวัตถุประสงค์หรือ สื่อ หมายถึง เครื่องนำไป
และ นำไป : สง่ิ ทีถ่ ูกนำไปอาจจะเปน็ ข้อเท็จจรงิ ความจริง ความรูส้ กึ ความตอ้ งการ การแนะนำ
คำสอน แรงกระตุ้น แรงจูงใจ ฯลฯ สอื่ สามารถแบ่งออกเป็น ๔ ประเภท ได้แก่

๑) สอ่ื โสตทัศนปู กรณ์ (audio-Visual aids)
๒) สอ่ื ตามประสบการณ์เรียนรู้
๓) สอ่ื ประเภทลกั ษณะการใช้งาน
๔) สือ่ วัตถุ
๑.๑. โสตทศั นูปกรณ์ เป็นส่ือประเภทวสั ดุและอปุ กรณ์ แบง่ ออก ๒ ประเภท

๑.๑.๑. สื่อประเภทใช้เครื่องฉาย (projected aids) เช่น สไลด์ เครื่องฉาย
แผ่นใส

๑.๑.๒. สื่อประเภทเครื่องเสียง (Audio aids) เช่น เทปเสียง แผ่นซีดี วิทยุ
เป็นต้น

๑.๒. ส่ือตามประสบการณก์ ารเรยี นรู้ เปน็ การแบ่งสอ่ื การสอนเพอื่ เป็นแนวทางใน
การอธบิ ายถงึ ความสมั พันธ์ระหว่างส่อื โสตทัศนูปกรณต์ า่ ง ๆ โดยแบ่งเป็นขั้นตอนดังนี้

๑.๒.๑. สื่อประสบการณ์ตรง เป็นประสบการณ์ขั้นที่เป็นรูปธรรมโดยผู้เรียน
ไดร้ ับประสบการณ์ตรงจากของจรงิ

๑.๒.๒. สื่อประสบการณ์รอง เป็นการเรียนรู้โดยผู้เรียนเรียนจากสิ่งที่
ใกลเ้ คียงความเปน็ จริงท่สี ดุ

ธรรมนิเทศ ๑๕

๑.๒.๓. ส่อื ประสบการณ์ นาฎกรรมหรอื การแสดง
๑.๒.๔. สื่อสาธิต เปน็ การแสดงหรอื กระทำประกอบคำอธบิ ายเพื่อใหเ้ ห็นลำดับ
ข้ันตอนของการกระทำนั้น
๑.๒.๕. ส่ือการศึกษานอกสถานที่ เปน็ การใหผ้ ้เู รยี นได้รับ และเรียนรู้
ประสบการณต์ า่ ง ๆ ภายนอกสถานท่เี รียน อาจเป็นการเยยี่ มชมสถานที่ ต่าง ๆ
๑.๒.๖. สือ่ นทิ รรศการ เปน็ การจดั แสดงสิ่งของตา่ ง ๆ การจดั ป้ายนิเทศ ฯลฯ
๑.๒.๗. สื่อโทรทัศน์ โดยใช้ทั้งโทรทัศน์การศึกษา และโทรทัศน์การสอน
เพ่ือใหข้ ้อมลู ความรูแ้ ก่ผ้เู รียนหรอื ผชู้ มทอ่ี ย่ใู นห้องเรยี นหรอื อยู่ทางบา้ น
๑.๒.๘. ภาพยนตร์ เปน็ ภาพท่บี ันทกึ เรื่องราวเหตกุ ารณล์ งบนฟลิ ม์
๑.๒.๙. การบันทึกเสียงวิทยุภาพนิ่ง การบันทึกเสียงอาจเป็น ท้ังในรูป
ของ แผน่ เสยี ง
๑.๒.๑๐. ทศั นสญั ลักษณ์ เชน่ แผนที่ แผนภมู ิ แผนสถติ หิ รือเคร่ืองหมายตา่ ง ๆ
๑.๒.๑๑. วจนสัญลกั ษณ์ เปน็ ประสบการณ์ข้ันที่เป็นนามธรรมมากท่ีสุด ได้แก่
ตัวหนังสือในภาษาเขยี นและเสยี งของคำพูดในภาษาพูด
๑.๓. สื่อแบ่งตามลักษณะการใช้ จากการศึกษาเราพบว่าสื่อ สามารถแบ่งสื่อ
อปุ กรณต์ ามลกั ษณะของการใช้งาน รวมถงึ เทคนิควธิ กี ารนำเสนอส่ือ ไดแ้ ก่
๑.๓.๑. สื่อเพื่อการนำเสนอ (presentation media) เป็นสื่อที่ใช้ในการแสดง
ขอ้ มลู ภาพและเสียงโดยการนำเสนอเน้อื หาจากวัสดทุ ี่สามารถถา่ ยทอดเนอ้ื หาไดด้ ้วยตนเอง

๑) วัสดุสิ่งพิมพ์และกราฟฟิก (printed and graphic materials) ซ่ึง
ประเภทนี้เป็นสื่อที่ บรรจุข้อมูลตัวอักขระ ภาพกราฟฟิกลักษณะลายเส้น และภาพถ่าย โดย
สง่ิ พมิ พ์เป็น สื่อที่ ได้จากกระบวนการพิมพ์ ส่วนภาพกราฟฟิกเป็นสือ่ ที่ได้มาจากการวาดและ
การถ่ายภาพ สือ่ เหล่าน้จี ดั อยู่ในสื่อประเภทเดยี วกันเน่ืองจากสามารถถา่ ยทอดเนอ้ื หาได้ตัวเอง

๒) สื่อฉายภาพนิ่ง (Still-projection media) เป็นกลุ่มของวัสดุและ
อปุ กรณ์ในการ นำเสนอภาพนิ่ง เนอ่ื งจากสือ่ วสั ดุนี้ไม่สามารถถ่ายทอดเน้ือหาได้ดว้ ยตัวเอง

๓) สื่อเสียง (audio media) เป็นสื่อวัสดุและอุปกรณ์ในการนำเสนอข้อมูล
เสียง ได้แก่ วิทยุ เทปบันทึกเสียง ม้วนเทป แผน่ ซดี ี และเครื่องเลน่ แผน่ ซดี ี

๔) ส่อื เสียงรวมกับสื่อภาพนงิ่
๕) สอื่ ภาพยนตร์
๖) สอื่ โทรทัศน์
๗) ส่ือประสม
๑.๔. สื่อวัตถุ (Object media) เป็นสอ่ื ทมี่ ีลกั ษณะแตกต่างไปจากส่ือต่าง ๆ จาก
สื่อเพื่อการนำเสนอ เนื่องจากสื่อวัตถุจะมีโครงสร้างทางขนาด น้ำหนัก พื้นผิว สี ฯลฯ ส่ือ
วตั ถุแบง่ ออกเป็น ๓ ประเภท ได้แก่
๑.๔.๑. วัตถุธรรมชาติ (natural objects) เป็นวัตถุที่สามารถได้มาจาก
ธรรมชาตริ อบตัว
๑.๔.๒. วัตถุจากการประดิษฐ์ขึ้น (manufacture objects) เป็นวัตถุที่
มนษุ ย์สรา้ งขึ้นมาให้มลี ักษณะคล้ายของจรงิ
๑.๔.๓. วัตถุเลียนแบบของจริง (Replica, model and up) เป็นวัตถุท่ี
ประดิษฐข์ น้ึ มาใหม่มีลกั ษณะคล้ายของจริง

ธรรมนิเทศ ๑๖

๑.๕. สื่อเชิงโต้ตอบ (interactive media) เป็นสื่อที่มีการนำเสนอเนื้อหาเพื่อให้
ผู้เรยี นเกดิ การ เรียนร้โู ดยมีการโตต้ อบกับสอ่ื นั้น แบง่ ออกเป็น ๓ แบบ ดังน้ี

๑.๕.๑. การโตต้ อบกับบทเรียน มีการโต้ตอบแบบโปรแกรมในหนงั สือเรยี น
๑.๕.๒. การโต้ตอบกับสือ่ อุปกรณ์ เช่น คอมพิวเตอร์ อุปกรณ์ห้องปฏิบัติการ
ภาษา ฯลฯ
๑.๕.๓. การโต้ตอบระหว่างการเรยี น ด้วยเกมส์ หรอื สถานการณ์จำลอง
ส่วน Edgar Dale นักวิชาการคนหนึ่งได้ให้ทัศนะเกี่ยวกับทฤษฏีของการแบ่งสื่อ
ออกไปตามประสาทสมั ผัสของผ้รู บั ดงั น้ี
๑. สื่อในการฟังหรือโสตอุปกรณ์ ได้แก่ วิทยุ เทปบันทึกเสียง เครื่องเล่นแผ่นเสียง
หอ้ งปฏบิ ัติการภาษา ระบบ กระจายเสยี ง
๒.สื่อในการเห็น ได้แก่หนังสือ บัตรคำ แผนที่ นิทรรศการ ป้าย ป้ายแม่เหล็ก
รูปภาพ
๓.สือ่ ในการฟงั และเห็น ได้แก่ โทรทศั น์ ภาพยนตร์ ฟลิ ม์ สตริง สไลด์ เป็นต้น

๒. สอื่ การเรียนการสอน

๒.๑. ความหมายของสือ่ การสอน

สื่อการสอน (Instructional Media) หมายถึงสิ่งต่าง ๆ ที่ใช้เป็นเครื่องมือ หรือ
ช่องทางสำหรับทำให้การสอนของครูไปถึงผู้เรียน และทำให้ผู้เรียนเรียนรู้ตามจุดประสงค์ หรือ
จุดมุ่งหมายที่วางไว้เป็นอย่างดี สื่อที่ใช้ในการสอนนี้ อาจจะเป็นวัตถุสิ่งของที่มีตัวตน หรือไม่มี
ตวั ตนกไ็ ด้ เชน่ - วัตถสุ ่งิ ของตามธรรมชาติ - ปรากฎการณ์ตามธรรมชาติ - วตั ถสุ งิ่ ของที่คิด
ประดิษฐ์หรือสร้างข้ึนสำหรับการสอน - คำพูดทา่ ทาง - วสั ดุ และเคร่อื งมอื สอื่ สาร - กิจกรรม
หรือกระบวนการถา่ ยทอดความรตู้ ่าง ๆ

ความหมาย ความสำคญั ของสื่อการสอน และประเภทของส่อื การสอน นักวิชาการ
ในวงการเทคโนโลยีทางการศึกษา โสตทัศนศึกษา และวงการการศึกษา ได้ให้คำจำกัดความ
ของ “สอ่ื การสอน” ไว้อยา่ งหลากหลาย เช่น

ดร.เอด็ การ์ เดล (Edgar Dale) ไดก้ ล่าวไว้ว่า การรับรขู้ องมนุษย์ เกดิ จากการเห็น
๗๕% การได้ยิน ๑๓% การสัมผัสถูกต้อง ๖% การได้กลิ่น ๓% และการลิ้มรส ๓% จะ
เหน็ ไดว้ ่า คนเรารบั ร้ทู างตามากที่สุด รองลงมาคือการรบั รทู้ าง หู หรือทางการไดย้ นิ แต่ถา้ เกิด
การรับรู้หลาย ๆ ดา้ นพรอ้ มกัน กจ็ ะทำให้คนเราเกดิ การเรียนร้ไู ดด้ ียิ่งข้ึน ดว้ ยเหตผุ ลนี้ สื่อการ
สอน จึงเข้ามามีบทบาทสำคัญตอ่ การเรยี นรู้ของมนษุ ยเ์ ป็นอย่างมาก

ชอร์ส กล่าวว่า เครื่องมือที่ช่วยสื่อความหมายจัดข้ึนโดยครูและนักเรียน เพ่ือ
ส่งเสริมการเรียนรู้ เครื่องมือการสอนทุกชนิดจัดเป็นสื่อการสอน เช่น หนังสือในห้องสมุด
โสตทัศนวัสดุต่าง ๆ เช่น โทรทัศน์ วิทยุ สไลด์ ฟิล์มสตริป รูปภาพ แผนที่ ของจริง และ
ทรพั ยากรจากแหล่งชมุ ชน

บราวน์ และคณะ กล่าวว่า จำพวกอุปกรณ์ทั้งหลายที่สามารถช่วยเสนอความรู้
ใหแ้ กผ่ ้เู รียนจนเกดิ ผลการเรียนทดี่ ี ท้ังนร้ี วมถงึ กิจกรรมตา่ ง ๆ ที่ไมเ่ ฉพาะแต่สิ่งทเ่ี ป็นวัตถุหรือ
เครื่องมือเท่านั้น เช่น การศึกษานอกสถานที่ การแสดง บทบาทนาฏการ การสาธิต การ
ทดลอง ตลอดจนการสมั ภาษณแ์ ละการสำรวจ เป็นตน้

ธรรมนิเทศ ๑๗

เปรื่อง กุมุท กล่าวว่า สื่อการสอน หมายถึงสิ่งต่าง ๆ ที่ใช้เป็นเครื่องมือหรือ
ช่องทางสำหรับทำให้การสอนของครูถึงผู้เรียนและทำให้ผู้เรียนเรียนรู้ตามวัตถุประสงค์หรือ
จุดมงุ่ หมายท่คี รูวางไวไ้ ด้เป็นอย่างดี

ชัยยงค์ พรหมวงศ์ ให้ความหมาย สื่อการสอนว่า วัสดุอุปกรณ์และวิธีการ
ประกอบการสอนเพื่อใช้เป็นสื่อกลางในการสือ่ ความหมายที่ผู้สอนประสงค์จะส่ง หรือถ่ายทอด
ไปยงั ผูเ้ รยี นไดอ้ ยา่ งมปี ระสิทธิภาพ นอกจากน้ี ยังมีคำอืน่ ๆ ทม่ี ีความหมายใกล้เคยี งกับส่ือการ
สอน เปน็ ตน้ วา่

สื่อการเรียน หมายถึง เครื่องมือ ตลอดจนเทคนิคต่าง ๆ ที่จะมาสนับสนุนการ
เรยี นการสอน เร้าความสนใจผู้เรียนรู้ให้เกิดการเรยี นรู้ เกดิ ความเข้าใจดขี ึ้น อย่างรวดเรว็

สื่อการศึกษา คือ ระบบการนำวัสดุ และวิธีการมาเป็นตัวกลางในการให้การศึกษา
ความรู้แก่ผู้เรียนโดยทั่วไป โสตทัศนูปกรณ์ หมายถึง วัสดุทั้งหลายที่นำมาใช้ในห้องเรียน หรือ
นำมาประกอบการสอนใด ๆ ก็ตาม เพื่อช่วยให้การเขียน การพูด การอภิปรายนั้นเข้าใจแจ่ม
แจง้ ยิ่งขน้ึ

๒.๒. สื่อ (Medium) ถ้าเป็นพหูพจน์ ใช้คำว่า Media หมายถึงตัวกลาง หรือ
พาหนะ ที่จะนำข่าวสารเรือ่ งราว จากผูส้ ง่ ไปยังผูร้ ับ

๒.๓. การสอน (Instruction) หมายถึง การกระทำที่เป็นระบบของครูในการ
ถ่ายทอดความรู้ไปสู่ผู้เรียนดังนั้น สื่อการสอน (Instructional Media) จึงหมายถึงทุกสิ่งทุก
อย่างอันจะเป็นตัวกลางหรือพาหะที่จะนำเรื่องราว สาระ เนื้อหาที่ผู้สอนนำมาใช้เป็นอุปกรณ์
การชว่ ยในการสอน

๒.๔. ประเภทของสื่อการสอน
๒.๔.๑. สื่ออเี ลก็ โทรนิค คอมพิวเตอร์ ไดแ้ ก่ สอ่ื ประเภททเ่ี ปน็ Hardware หรือ

Equipment ที่ใช้อิเล็กทรอนิกส์ไฟฟ้าคอมพิวเตอร์ รวมไปถึง เครื่องเสียง เทป เครื่องฉาย
ภาพยนตร์ เครือ่ งเล่นแผ่น CD และแผน่ DVD เป็นต้น

๒.๔.๒.สื่อแผ่นภาพ เป็นสื่อที่สามารถประดิษฐ์ขึ้นเองได้ ที่เป็นแผ่นภาพ แผ่น
สถิติ โปสเตอร์ แผนภูมิรปู ภาพ บัตรคำ แผน่ พับ ฯลฯ

๒.๔.๓. สื่อผสม หรือ (Technique or Methods) เป็นการถ่ า ย ท อ ด
ประสบการณน์ ั้น แสงสเี สียง แผ่นภาพ สือ่ อเี ล็กโทรนิค และการแสดงเหตกุ ารณจ์ ำลอง

๒.๕. คณุ สมบตั ิของส่ือการสอน
สอื่ การสอนมคี ุณสมบัติทีด่ หี ลายประการ เชน่

๒.๕.๑. Fixative สามารถจับยืดประสบการณ์ต่าง ๆ ไว้ได้ เช่น สิ่งที่เกิดขึ้นใน
อดตี การสาธิต ต่าง ๆ หรอื การฝึกทกั ษะตา่ ง ๆ สามารถนำกลับมาดซู ้ำแลว้ ซ้ำอีกได้

๒.๕.๒. Manipulative สามารถปรุงแต่งให้เป็นไปตามต้องการ เช่น สิ่งท่ี
เกิดขน้ึ ช้า ทำให้เหน็ ในเวลาอันรวดเร็วได้ ตวั อย่าง เชน่ การงอกของเมล็ด การบานของดอกไม้
สง่ิ ทเ่ี กดิ ขน้ึ อยา่ งชา้ ๆ สามารถทำใหเ้ หน็ ได้ ในเวลาที่กำหนด เป็นต้น

๒.๕.๓. Distributive สามารถทำสำเนาจำหน่ายจ่ายแจกได้หลาย ๆ ชุด
๒.๖. ประโยชนข์ องสอื่ การสอน สือ่ การสอนมปี ระโยชน์มากมาย ได้แก่

๒.๖.๑. กระต้นุ Hold Attention กระตนุ้ ความสนใจ เร้าความสนใจ ตอ่ ผ้เู รียน
๒.๖.๒. เขา้ ใจง่าย Clarify ทำให้เกดิ ความกระจ่างชดั ในเนอื้ หา เร่ืองราว

ธรรมนเิ ทศ ๑๘

๒.๖.๓. เขา้ ใจอยา่ งถกู ต้องตรงกัน Provide Common Experience ทำให้คน
เขา้ ใจในสิง่ เดยี วกนั ตรงกนั เข้าใจตรงกัน

๒.๖.๔.เอาชนะสถานที่ กาลเวลา Overcome Space and Time เอาชนะ
สถานที่และกาลเวลาสิง่ ท่เี กดิ ขึ้นในถ่นิ หา่ งไกล

๒.๖.๕. ยอ่ ขนาดวัตถไุ ด้
๒.๖.๖. ผเู้ รยี นสามารถจดจำไดด้ ี
๒.๖.๗. เสรมิ สรา้ งความคดิ สรา้ งสรรค์ให้แก่ผเู้ รียน
๒.๗. คณุ คา่ ของสือ่
สื่อแต่ละชนิดมีคุณสมบัติ (Attribute) เฉพาะตัวของสื่อเอง คุณค่าของ
สื่อการศึกษานั้นอยู่ที่ระดับของการใช้งาน และสื่อเองก็เป็นส่วนสำคัญที่การเรียนการสอน
การศึกษาบางอย่างไม่สามารถจะใหไ้ ด้เห็นของจริงได้ ดงั น้ัน ส่ือมันจงึ มีคุณค่าทสี่ ำคญั ก็คือ ส่ือ
ตา่ ง ๆ ต้องการที่จะให้ผู้ท่ีส่ง สง่ สารไปยังผู้รบั ไดร้ ู้เข้าใจ ความหมาย ความคิด ทัศนคติ เจตคติ
ไดอ้ ยา่ งถกู ต้อง ตามจดุ ประสงค์ของผู้สง่ สารน่ันเอง
๒.๘. คณุ คา่ ส่อื กบั ผสู้ อน
๒.๘.๑. ช่วยแบ่งเบาภาระของผู้สอน ทั้งด้านแรงงานและเวลาที่ทุ่มเทโดยเปล่า
ประโยชน์ในบางครั้ง
๒.๘.๑. ผู้สอนสนุกสนาน ไปกับการสอน
๒.๘.๒. เมื่อผู้สอนเห็นคุณค่าของสื่อ และเทคนิคที่ใช้กับผู้เรียนก็จะเป็น
แรงผลักดนั ใหผ้ สู้ อน ตน่ื ตวั อยู่เสมอในการผลติ อปุ กรณ์ ค้นคว้าหาวธิ ีการใหม่ ๆ
๒.๘.๓. ครูหรือผู้บรรยายที่พูดไม่เก่งก็จะมีความเชื่อมั่นในการสอน มาก
ย่งิ ขนึ้
๒.๘.๔. ช่วยให้ผู้สอนมีโอกาสสร้างประสบการณ์การเรียนรู้ได้อย่างมี
ประสิทธิภาพ
๒.๙. คุณคา่ สือ่ กับผูเ้ รียน
๒.๙.๑. กระตุ้นและสร้างความสนใจให้กับผู้เรียน ทั้งนี้เพราะช้ันเรียนมีอะไรใหม่
ๆ อยู่เสมอ
๒.๙.๒. ชว่ ยใหผ้ เู้ รยี นเข้าใจสงิ่ ทย่ี งุ่ ยากซบั ซ้อนในเน้ือหาวิชาได้ง่าย
๒.๙.๓. ช่วยแก้ปัญหาความแตกต่างระหว่างบุคคล ในแง่ความในใจ
บคุ ลกิ ภาพทง้ั ความสามารถในการเรียนรู้เชาวป์ ญั ญาและศักยภาพแห่งความคิดสร้างสรรค์
๒.๙.๔. ผเู้ รยี นมีโอกาสเข้าไปมีส่วนร่วมในการสอนมากขน้ึ
๒.๙.๕. ช่วยดงึ ประสบการณ์ภายนอกช้ันเรียนหรอื นอกโรงเรยี นเขา้ มาให้ผู้เรียน
ไดร้ บั รโู้ ดยไม่จำเปน็ ต้องเดินทางไปยังที่ไกล ๆ
๒.๑๐. ประโยชน์ของส่ือ
๒.๑๐.๑. ช่วยให้ผู้เรียนเรียนรู้ได้อย่างถูกต้องและรวดเร็ว แม้เนื้อหาจะ
สลับซบั ซอ้ น
๒.๑๐.๒. ช่วยเร้าความสนใจไม่เฉพาะ ในชั้นเด็กเล็กเท่านั้น แต่สามารถใช้เป็น
เคร่อื งกระตุ้นความสนใจไดด้ ใี นผ้ใู หญ่ด้วย
๒.๑๐.๓. ช่วยสร้างความเข้าใจตรงกัน ขจัดความสับสนในผู้เรียนที่มีภูมิหลัง
ตา่ งกัน

ธรรมนเิ ทศ ๑๙

๒.๑๐.๔. สื่อประเภทกิจกรรมจะส่งเสริมมนุษย์สัมพันธ์ระหว่างนักเรียนกับครู
และนกั เรียนกบั นกั เรยี น

๒.๑๐.๕. สื่อสามารถส่งเสริมให้แต่ละบุคคลสามารถเรียนรู้ตามความสนใจ
ความสามารถและ ความต้องการของตนเอง

๒.๑๐.๖. เพื่อเปิดโอกาสให้ผู้เรียนสามารถค้นคว้าหรือศึกษาในสิ่งที่ต้องการทำ
ให้เกดิ ความคดิ สร้างสรรค์

๒.๑๐.๗. สื่อที่ได้มีการทดสอบแล้ว สามารถใช้แทนการสอนของครูได้อย่างมี
ประสทิ ธภิ าพซึง่ เปน็ การลดด้านการสอนของครูลง

๒.๑๐.๘. สื่อสร้างความมั่นใจให้ผู้สอน ทำให้ทั้งผู้สอน และผู้เรียนมีบรรยากาศ
ในการเรยี นที่นา่ สนใจ

๒.๑๐.๙. ส่ือทำให้การสอนทันสมัยอยู่เสมอ การใชเ้ ทคโนโลยีตลอด จนการผลิต
สื่อใหม่ ๆ ทำใหก้ าเรียนการสอนนา่ สนใจยิ่งข้นึ

๓. สารและความหมายของสาร

๓.๑. สาร มาจากคำว่า สาระ หมายถึง แก่น ส่วนที่แข็ง ๆ เนื้อความสำคัญ หรือ
อาจจะหมายถึง ถ้อยคำ หนังสอื ขอ้ ความ ที่มนุษย์ใชส้ ่อื กนั มี ๓ ประเภท ได้แก่

๓.๑.๑ สารประเภทข้อเท็จจริง สารประเภทข้อเท็จจริง คือ สารที่บุคคลได้
รายงานใหท้ ราบถึงความเป็นจรงิ ต่าง ๆ ท่ีมอี ยู่ในโลกทางกายภาพ ตามท่ผี ู้รายงานได้รบั รู้ อาจ
โดยประสบการณต์ รงหรอื ประสบการณ์อ้อมก็ได้ ประสบการณ์ตรง ก็คือ สิ่งที่บุคคลได้เห็น ได้
ยนิ ไดส้ ัมผัส ไดล้ ้มิ รส มาด้วยตนเอง

๓.๑. ๒. สารประเภทข้อคิดเห็น สารประเภทนี้เป็นปรากฏการณ์ที่ปรากฏอย่ใู น
จิตใจ หรือในสมองของบุคคล ซึ่งไม่อยู่ในวิสัยที่จะพิสูจน์โดยทางกายภาพได้ แต่เป็นลักษณะ
ของ ข้อคิดเหน็ ความเช่ือ แนวคิด ขอ้ วินจิ ฉยั ข้อแนะนำ

๓.๑.๓. สารประเภทความรู้สึก สารประเภทนี้ แสดงความรู้สึกซึ่งมี
ขอบเขตกว้างขวางเพราะความรู้สึกของมนุษย์อาจมีมากมายหลายลักษณะ เช่น ดี ใจ เสียใจ
น้อยใจ เศร้าใจ สลดใจ กังวล ภูมิใจ แคลงใจ สังเวช หวงแหน ตื่นเต้น ลิงโลด รวมถึง
ความอยากได้ อยากมี อยากเป็น ฯลฯ
สาร ทม่ี นษุ ย์ใชใ้ นการติดตอ่ สือ่ ใหก้ นั ใหร้ ู้ความคดิ ทศั นะ ความหมาย สาร เรยี กว่า ภาษา

๓.๒. ภาษา (Language) คือ ไม่ว่าจะเป็นสัญลักษณ์ที่เกิดจากการพูด หรือการ
เขยี น ซึ่งสมาชิกของสังคมใช้ในการที่คอ่ นข้างเปน็ มาตรฐานเพื่อใหเ้ กดิ ความหมายร่วมกัน สาร
หรอื ภาษาแบ่งเปน็ ๒ ประเภทใหญ่ ๆ คอื

๓.๒.๑. วัจนสาร หรือ วจั นภาษา (Verbal message or language) อ่านว่า
อะ-วัด-จะ-นะ ภาษาคือ สารหรือภาษาที่แสดงออกในรูปถ้อยคำ คำพูด หรือ ตัวอักษร ซึ่ง
ไดแ้ กภ่ าษาพดู ภาษาเขยี น หรือคำพูด คำสนทนา เปน็ ตน้

๓ . ๒ . ๒ . อ ว ั จ น ภ า ษ า ห ร ื อ อ ว ั จ น ภ า ษ า (Nonverbal message or
language) คือ สารหรือภาษาทไี่ ม่ได้ แสดงออก โดยใช้ถ้อยคำ คำพูด หรอื ตวั อกั ษร โดยตรง
แต่แสดงออกทางอื่น ซึ่งสามารถสื่อความหมายบางอย่างได้ เช่น สีหน้า น้ำเสียง กิริยาท่าทาง
การสมั ผสั และรูปลักษณ์ต่าง ๆ

ธรรมนิเทศ ๒๐

๓.๓. ข้อแตกต่าง ของ วัจนสาร และ อวัจนสาร บางทีอวัจนาภาษาจะไม่ได้
หมายถึงภาษาพูด เช่น คำที่เราใช้กันอยู่ แต่อวัจนภาษา หมายถึง สิ่งอื่น ๆ ที่แฝงอยู่กับ
คำพูด นั้น เช่น “สวัสดี ครับ…ยินดีที่ได้รู้จักกับคุณ” ในการพูด เช่นนี้กับเพื่อน จำเป็นจะต้องมี
สีหนา้ การยม้ิ น้ำเสยี งทอี่ อ่ นโยน ดงั นนั้ ในความหมายของอวจั นภาษาอาจสรุปได้ดังน้ี

๓.๓.๑. เป็นภาษาสัญญาณ หรือ ภาษาสัญญาลักษณ์ (Sing Language)
หมายถงึ สญั ญาณตา่ ง ๆ ทีถ่ กู กำหนดขึ้นมาแทนความหมาย เชน่ สญั ญาณลกู เสอื สัญญาณ
มือ สัญญาณธง หรือ อาจจะหมายถึงสัญลักษณ์ต่าง ๆ ในลักษณะแทนความหมาย เช่น
สัญญาลักษณ์ของธนาคารออมสิน สัญญาลักษณ์ของมหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราช
วทิ ยา ฯลฯ

๓.๓.๒. เป็นภาษาการกระทำ (Action Language) หมายความถึงอากัปกิริยาต่าง
ๆ ของมนุษย์ที่สื่อความหมายออกมาอาจจะโดยตั้งใจหรือไม่ตั้งใจก็ตาม เช่น การเดินอย่าง
รีบเร่ง ขมวดคิ้ว ใช้มือประกอบการพูด จ้องหน้าบุคคลอื่น เป็นต้น ซึ่ง ภาษาการกระทำส่วน
ใหญจ่ ะใชป้ ระกอบในการพูด

๓.๓.๓. เปน็ ภาษาวตั ถุ (Object Language) หมายถงึ การท่ีเราสอื่ สารใหบ้ คุ คลอ่ืน
ไดเ้ ข้าใจถึงความคิด ประสบการณ์ ค่านยิ ม หรือรสนยิ มของเราโดยผ่านสิ่งอื่น ที่อยู่รอบตัวเรา
เช่น การเลือกใช้เส้ือผา้ แบบสี การเลือกใช้น้ำหอม การเลอื กดูหนงั เป็นตน้

๓.๓.๔ เป็นภาษากาลเทศะ (Time and Space Language) หมายถึง การใช้เวลา
ของมนุษย์แต่ละคนจะให้ความสำคัญสำหรับเวลาต่างกันไป เช่น บางคนต้องมาตรงเวลาหรือ
บางคนมาสาย การมาตรงเวลาหรือมาสายสามารถสื่อความหมายได้ว่าบุคคลนั้นเห็น
ความสำคญั ต่องานหรอื บุคคลอ่ืนมากน้อยเพียงใด
ดังนั้น อวัจนภาษา เป็นสิ่งที่กินความหมายกว้างขวางมาก แต่พอสรุปได้ว่า อวัจนภาษา
หมายความถึงภาษาที่ไม่ออกเสียง หรือ เป็นถ้อยคำ แต่สามารถสื่อความหมายได้ อวัจนภาษา
อาจจะเกิดขึ้นโดยที่มนุษย์ตั้งใจหรือไม่ตั้งใจก็ได้ และจะเกิดขึ้นได้ตลอดเวลาที่ขณะที่กำลงั มีการ
สื่อสารอย่างอื่นอยู่นั้น อวัจนภาษาก็จะเข้าไปร่วมอยู่ในการสื่อความหมายได้ในลักษณะท่ี
แตกต่างกนั ด้วย

๔. วตั ถปุ ระสงคข์ องการสอื่ สาร

วตั ถุประสงคข์ องการส่อื สารสามารถจำแนกได้ไว้ดังน้ี
๔.๑ เพือ่ แจง้ ใหท้ ราบ (inform) ในการทำการสือ่ สารนน้ั ผู้ส่งสารมีความต้องการที่
จะบอกกลา่ วหรือช้ีแจงข่าวสารเรอื่ งราว เหตุการณ์ ข้อมลู หรอื สงิ่ อืน่ ใดใหผ้ ู้รบั สารได้รับทราบ
หรือเกิดความเข้าใจ โดยอาจผ่านทางสื่อมวลชน หนังสือพิมพ์วิทยุและโทรทัศน์ ตัวอย่างเชน่
หนังสอื พมิ พ์รายวันฉบบั หน่ึงลงตีพิมพ์ข่าวสารเพ่ือรายงานข่าวและเหตุการณ์ตา่ ง ๆ ท่ีเกิดข้ึน
ประจำวันไปให้ประชาชนได้รับทราบ หนังสือพิมพ์ฉบับนี้ก็จะทำหน้าที่ในฐานะผู้ส่งสาร ส่วน
ประชาชนผู้อ่านหนังสือพิมพ์ฉบับนั้น จะอยู่ในฐานะผู้รับสาร คือ อ่านหนังสือพิมพ์เพื่อจะได้
ทราบขา่ วคราวความเคลือ่ นไหว หรอื การเปลยี่ นแปลงของทงั้ ในแง่ตวั บคุ คลและในแง่เหตุการณ์
ต่าง ๆ ท่เี กดิ ขน้ึ ในขณะน้ัน ๆ
๔.๒ เพอ่ื สอนหรือให้การศกึ ษา (teach or education) ซึ่งหมายความว่าผู้ส่งสาร
มคี วามตอ้ งการทีจ่ ะสอนวชิ าความรู้หรือเร่อื งราวที่มลี ักษณะเป็นวิชาการ เพ่อื ใหผ้ ู้รับสารได้รับ
ความรู้เพิ่มขึ้นจากเดิม ตัวอย่างเช่น วารสารหรือจุลสารเฉพาะด้าน เช่น วารสารเพื่อ

ธรรมนิเทศ ๒๑

สุขภาพอนามัย ก็จะมีการลงตีพิมพ์บทความต่าง ๆ ที่เกี่ยวกับการรักษาสุขภาพ อนามัยให้
แข็งแรงสมบูรณ์อยู่เสมอ ให้วิชาความรู้เกี่ยวกับโรคภัยต่าง ๆ ว่าจะมีอาการอะไรปรากฎ
ออกมาบ้าง ให้ความรู้ในเรื่องการป้องกันโรคภัยไข้เจ็บต่าง ๆ พร้อมทั้งแนวทางการปฏิบัติเช่น
การให้ความรู้ในเรื่องการรณรงค์ป้องกันโรคเอดส์ การปฎิบัติตนที่ถูกต้องที่จะไม่ทำให้ติดโรค
ดังกล่าว เปน็ ตน้

๔.๓ เพื่อสร้างความพอใจหรือให้ความบันเทิง ( please of entertain) ซึ่ง
หมายความว่า ในการส่ือสารน้ัน ผสู้ ่งสารมีความตอ้ งการที่จะทำให้ผู้รับสารเกิดความรื่นเริง
บันเทิงใจจากสารทีต่ นเองส่งออกไป ไม่ว่าจะอยใู่ นรูปของการพูด การเขยี นหรอื การแสดงกิริยา
ท่าทาง ตัวอย่างเช่น นวนยิ าย,เพลง,ละคร,เกมโชว์ การแสดงคอนเสิรต์ นักร้องในฐานะผู้ส่งสาร
จะใช้คำพูดหรือคำร้อง ประกอบกิริยาท่าทางเต้น มีเสียงดนตรีประกอบ หากเป็นจังหวะท่ี
สนุกสนาน เนื้อร้อง ทำนองดี ผู้ชมในฐานะผู้รับสารก็จะรู้สึกสนุกสนานและผ่อนคลายอารมณ์
ถอื เป็นการพักผ่อนหยอ่ นใจไปในตัวได้ ๔.๔ เพื่อเสนอหรือชักจูงใจ (Propose or persuade)
ผู้ทำการสื่อสารอาจใช้วัตถุประสงค์ใน การสื่อสารเพื่อให้ข้อเสนอแนะ หรือชักจูงใจในสิ่งใดสิ่ง
หนึ่งต่อผู้รับสาร และอาจชักจูงใจให้ผู้รับสารมีความคิดคล้อยตาม หรือยอมปฏิบัติตามการ
เสนอแนะของตน

๔.๕ เพื่อเรียนรู้ (learn) วัตถุประสงค์นี้มีความเก่ียวข้องโดยตรงกับผู้รบั สาร การ
แสวงหาความรู้ ของผู้รับสาร โดยอาศัยลักษณะของสาร ในกรณีนี้มักจะเป็นสารที่มีเนื้อหา
สาระเกี่ยวกับวิชาความรู้ เป็นการหาความรู้เพิ่มเติมและเป็นการทำความเข้าใจกับเนื้อหาของ
สารท่ีผทู้ ำการสื่อสารถ่ายทอดมาถึงตน

๔.๖ เพื่อกระทำหรือตัดสินใจ (dispose or decide) ซึ่งหมายความว่า ผู้ส่งสารได้
เสนอแนะสิ่งใดสิ่งหนึ่งต่อผู้รับสาร และมีความต้องการชักจูงให้ผู้รับสารมีความคิดคล้อยตาม
หรือยอมรับปฏิบัติตามการเสนอแนะของตน ตัวอย่างเช่น การโฆษณาสินค้าทางหน้า
หนังสือพิมพ์ หรือทางวิทยุกระจายเสียง หรือทางวิทยุโทรทัศน์ นิตยสารและสื่อเฉพาะกิจอื่น
ๆ ผู้โฆษณาในฐานะผู้ส่งสารมีความต้องการที่จะเสนอแนะสินค้าหรือบริการของตนและชักจูง
ใจหรือโน้มน้าวใจให้ประชาชนซื้อสินค้าของตน ทางด้านประชาชนในฐานะผู้รบั สารเม่ือดโู ฆษณา
ผา่ นส่อื ตา่ ง ๆ เหล่าน้นั แลว้ จะเปน็ ผตู้ ัดสนิ ใจเองวา่ จะซื้อหรอื ไม่ซื้อสินคา้ ยี่หอ้ นน้ั ยีห่ ้อน้เี ป็นต้น

๕. สื่อประชาสมั พนั ธ์

ส่อื ที่ใช้ในการประชาสัมพันธ์ หมายถึง เครือ่ งมือหรอื ตัวกลางที่ใชใ้ นการนำข่าวสาร
เรือ่ งราว จากองค์กรหรือหน่วยงานไปสู่ประชาชน

สื่ออาจจำแนกได้หลายประเภทหลายหลักเกณฑ์แต่การกำหนดประเภทของสื่อเพื่อ
การประชาสัมพันธ์ จะต้องคำนึงถึงลักษณะที่เป็นรูปธรรม ลักษณะที่พัฒนาได้ประโยชน์ใน
ปัจจุบนั และศักยภาพเพอื่ อนาคต

๕.๑ ประเภทของสื่อที่ใชเ้ พอื่ การประชาสมั พันธ์
โดยปกติทั่วไปมีการแบ่งประเภทของสื่อกันไว้หลายประเภท และหลายหลักเกณฑ์
(criteria) ไดป้ ระมวลสรุปไวด้ งั นี้
๑. แบ่งตามวิวัฒนาการ ได้แก่ สื่อประเพณี (traditional media) สื่อมวลชน
(mass media) สือ่ เฉพาะกจิ (specializedmedia)

ธรรมนิเทศ ๒๒

๒. แบ่งตามบทบาทหน้าที่ทางสังคม ได้แก่ สื่อข่าวสาร (information media)
สื่อการศึกษา
(educationmedia) สอื่ บันเทงิ (entertainmentmedia)

๓. แบ่งตามประสาทที่ใช้ในการรับสาร ได้แก่ สื่อโสต (audio media) สื่อทัศน์
(visual media)ส่ือโสตทศั น์ (audio-visualmedia)

๔. แบ่งตามบทบาทหน้าที่ทางเทคนิค (technical functions) ได้แก่ สื่อถ่ายทอด
สาร transmissionmedia) ส่อื บนั ทกึ สาร (record media)

๕. แบ่งตามเครื่องนำรหัสสาร ได้แก่ สื่อสิ่งพิมพ์ (print media) สื่ออิเล็กทรอนิกส์
(electronicmedia) สอ่ื บนั เทิงเสียงหรือภาพ (film or tape)

๕.๒ ส่อื ท่ีใชใ้ นการประชาสมั พันธส์ ามารถแบ่งได้เป็น ๒ ประเภท คอื
๑) สอื่ ประชาสมั พนั ธท์ ีค่ วบคมุ ได้ (Controllable Media) ไดแ้ ก่
- สื่อสง่ิ พิมพ์ Print Media)
- สอ่ื บุคคล (Personal Media)
- สอ่ื โสตทัศน์ (Audio-visual Media)
- สื่อกิจกรรมต่าง ๆ (Activity Media)
๒) ส่อื ประชาสัมพันธ์ที่ควบคมุ ไม่ได้ (Uncontrollable Media)
- สอ่ื มวลชน (Mass Media)

๕.๓ ความสำคญั ของสื่อทใี่ ชเ้ พือ่ การประชาสัมพันธ์ มคี วามสำคัญ คือ
๑) เพอื่ การถ่ายทอดหรอื บอกข่าวสารให้แกป่ ระชาชนได้รับทราบ
๒) เพอื่ ให้ประชาชนมคี วามร้คู วามเขา้ ใจทถ่ี ูกต้อง
๓) เพื่อเป็นการสร้างความนิยมและภาพพจน์ที่ดีขององคก์ ร

๕.๔ ลกั ษณะของส่อื ประชาสมั พนั ธแ์ ตล่ ะประเภท

๖. สือ่ สิง่ พมิ พ์ (Print Media)

๖.๑ สอื่ ประเภทส่งิ พมิ พ์ (The Printed Words)
๑) สื่อเพื่อการสัมพันธ์ภายในหน่วยงาน (House or Home Journal) เป็น

หนังสือวารสารสิ่งพิมพ์ท่ีใช้ส่ือสัมพันธ์ในหน่วยงานให้รู้หรือเข้าใจและแจกจ่ายกันเฉพาะภายใน
หน่วยงาน

๒) สื่อสัมพันธ์ภายนอกหน่วยงาน (External Publication) เป็นวารสาร
สิ่งพิมพ์ที่ใช้เพื่อสัมพันธ์ระหว่างหน่วยงานกับบุคคลภายนอกหน่วยงาน จัดทำรูปเล่ม ประณตี
ใชถ้ ้อยคำ สำนวน ภาษา เปน็ ทางการ การระมัดระวงั มากกว่าหนงั สอื สัมพนั ธ์ภายใน

๓) สื่อสัมพันธ์แบบผสม (Combination) เป็นการจัดทำสิ่งพิมพ์ สื่อสัมพันธ์ใน
ลักษณะผสมใช้อ่านได้ ทงั้ คนภายในและภายนอกหนว่ ยงานในเล่มเดยี วกนั

การเตรียมสิ่งพิมพ์เพื่อการประชาสัมพันธ์ (Preparation for Publication) ก่อน
จะทำสิ่งพิมพ์ควรมีการวางแผนให้เรียบร้อย การวางแผนที่ดีต้องคำนึงถึงสิ่ง ๓ ประการ
ด้วยกัน คือ วัตถุประสงค์ (Purpose) ผู้อ่าน (Reader) และรูปแบบ (Format) ในขณะเดียวกัน
จะต้องพิจารณาปจั จยั ทั้ง ๓ ประการนี้รว่ มกนั

ธรรมนเิ ทศ ๒๓

๑. วัตถุประสงค์ (Purpose) ก่อนที่จะทำหนังสือควรจะวางวัตถุประสงค์อย่าง
รอบคอบ เขียนวัตถุประสงค์และให้ผู้อ่านมีอำนาจอนุมัติและทำงานให้ตรงตามวัตถุประสงค์ที่
วางไว้

๒. ผูอ้ ่าน (Reader) งานสำคัญอันดบั แรกคือ ทำงานให้ได้ตามวัตถุประสงค์ที่วางไว้
และงานนั้นจะเป็นจริงได้ต้องคำนึงถึงผู้อ่านเป็นหลัก ผู้อ่านจะเป็นผู้ตัดสินผลงาน ถ้าเขารู้สึก
ซาบซง้ึ กบั หนังสือกป็ ระสบความสำเรจ็ แต่ถ้าเขาไมอ่ า่ นหนังสอื เขาก็จะไม่ซาบซึ้ง ดงั น้ัน เราต้อง
ตอบให้ได้ว่านิสัยในการอ่านหนังสือของเขาเป็นอย่างไร ตัวอย่างประเภทไหนที่จะดึงดูดความ
สนใจของเขา จะวางเค้าโครงเรอ่ื งอยา่ งไรจึงจะเอาชนะใจเขาได้ ควรจะเป็นสว่ นไหน เปน็ ต้น

๓. รูปแบบ (Format) มีสิ่งพิมพ์ที่ไม่คำนึงถึงผู้อ่าน แล้วก็ไม่อยากที่จะวางรูปแบบ
ควรกำหนดขนาดของหน้า จำนวนหน้า รูปภาพ มกี าร์ตูนหรือไม่ และอนื่ ๆ อีกวิธีหน่ึงที่จะช่วย
ในการกำหนดรูปแบบ คือ หาจุลสารที่มีวัตถุประสงค์เหมือนกัน และกลุ่มผู้อ่านเดียวกัน ลอง
อ่านและวิเคราะห์และลองวางรูปแบบซึ่งในการวางรูปแบบนั้นควรคำนึงถึงงบประมาณและ
เนื้อหาทจ่ี ะให้

๖.๒ ลักษณะของสง่ิ พิมพ์
สอื่ สิง่ พมิ พม์ ลี ักษณะตา่ ง ๆ คือ

๖.๒.๑ หนงั สอื พิมพ์ (Newspaper) หนงั สือพิมพ์เป็นเคร่ืองมอื ที่สำคัญในการ
เผยแพร่และการประชาสัมพันธ์ เพราะหนังสือพิมพ์เป็นสื่อมวลชนที่สามารถเข้าถึงประชาชน
จำนวนมาก และมีระยะเวลากำหนดออกที่แน่นอนเป็นประจำสม่ำเสมอ หนังสือพิมพ์ผิดกับส่ือ
ชนิดอื่น ๆ ตรงที่ว่าหนังสือพิมพ์นั้นอาจจะเป็นเครื่องเร่งเร้าก่อให้เกิดประชามติขึ้นในหมู่
ประชาชนได้ และขณะเดียวกันก็จะส่อประชามติของประชาชนสะท้อนออกมาให้เห็นอีกด้วย เรา
จึงสามารถกล่าวได้อย่างเต็มปากว่า หนังสือพิมพ์เป็นเครื่องมืออันสำคัญยิ่งในวงการ
ประชาสัมพันธ์หนังสือพิมพ์ สามารถเสนอข่าวสารเรื่องราวต่าง ๆ หลายด้านปะปนผสมผสาน
กันไปในฉบับเดียวกัน มีทั้งข่าวสาร เรื่องราว ที่ประชาชนเฉพาะกลุ่มและประชาชนทั่วไปสนใจ
เชน่ ขา่ วการเมือง อาชญากรรม เศรษฐกิจ สังคม กฬี า บนั เทิง เป็นต้น หนังสือพิมพ์เป็นส่ือใน
การติดต่อ 2 ทาง (Two-Way Communication) เพราะเป็นสื่อในการถ่ายทอดความคิดเห็น
นโยบายการดำเนินงานของกิจการ แล้วยังเป็นสื่อแสดงความรู้สึกนึกคิดของประชาชนที่มีต่อ
องคก์ รดว้ ย เช่น การวจิ ารณ์การปฏิบตั งิ านหรอื นโยบายของรัฐบาล เพ่อื องค์การท่ีถูกวิจารณ์
จะได้ปรบั ปรุงนโยบายใหด้ ีขึ้น หรือรัฐบาลใช้หนงั สือพมิ พ์เป็นสอื่ ชีแ้ จงให้ประชาชนเข้าใจ เพ่ือขอ
ความร่วมมือในการปฏิบัติให้สำเร็จลุล่วงตามเปา้ หมาย นอกจากนี้ หนังสือพิมพ์ยังเป็นสื่อที่ใช้
ในการประชาสัมพันธ์ระหว่างประเทศ โดยใช้เป็นส่ือแถลงนโยบาย ข้อคิดเห็นทางการเมอื ง เพื่อ
สร้างความเข้าใจอันดีต่อกัน ใช้ในการผยแพร่วัฒนธรรมให้เป็นที่รู้จักของประเทศต่าง ๆ หรือ
แนะนำสถานทท่ี อ่ งเที่ยวเพ่ือดึงดดู นกั ทอ่ งเท่ียวชาวตา่ งประเทศ

๑) ขอ้ ดีของหนังสอื พิมพ์
ก. หนงั สือพิมพ์เปน็ ส่อื ที่เสนอขา่ วท่นี ่าสนใจสมำ่ เสมอและรวดเร็ว จึง
เป็นส่ือทมี่ วลชนยอมรบั ขา่ วการเผยแพร่
ข. มีความคงทนถาวรกว่าสือ่ มวลชนประเภทอน่ื เพราะเม่ือผอู้ า่ นไม่
เข้าใจตอนใดก็ยอ้ นกลบั มาอ่านทบทวน ใหม่ได้
ค. เสนอเรอ่ื งราวขา่ วสารหลายประเภท มที ้งั เร่ืองราวข่าวสารท่ี
ประชาชนเฉพาะกลุ่ม และประชาชนทั่วไป สนใจ จึงสามารถเขา้ ถงึ

ธรรมนเิ ทศ ๒๔

ประชาชนไดห้ ลายกลุม่ หลายอาชีพ
ง. เสนอขา่ วหรอื เร่อื งราวต่าง ๆ ครั้งละมาก ๆ ได้ รวมทง้ั เสนอขา่ ว

ประจำวันทกุ วนั เปน็ ประจำ ทำใหป้ ระชาชนสามารถตดิ ตามข่าวสาร
เร่อื งราวต่าง ๆ ได้ อย่างสม่ำเสมอและต่อเนือ่ ง
จ. มภี าพถา่ ยประกอบช่วยดงึ ดูดความสนใจและเข้าใจขา่ วสารได้ย่ิงขึน้
ฉ. ราคาถูก หาซือ้ ไดง้ ่าย และมีหลายภาษา
๒) ขอ้ จำกัดของหนังสือพมิ พ์
ก. ไม่สามารถเขา้ ถงึ ผู้อ่านทอ่ี ่านหนังสือไมอ่ อก หรอื ผสู้ งู อายุทีส่ ายตา
ไมด่ ี
ข. หนังสือพิมพเ์ ปน็ ส่ือท่ีไม่มสี ีสันสวยงาม ไมม่ ีส่งิ ใดสะดดุ ตาผ้อู ่าน
นอกจากพาดหัวข่าวซ่งึ ควรเป็นขอ้ ความที่ กะทัดรัด อา่ นเขา้ ใจง่าย
และสมั พนั ธก์ ับเน้อื เรือ่ งของขา่ ว
ค. มีอายสุ ้นั ผู้อา่ นอา่ นครั้งเดยี วแล้วจะทงิ้ ไป ประชาชนไม่นยิ มเก็บ
หนังสือพิมพไ์ วเ้ ปน็ เวลานาน
ง. มีชว่ งอายุที่ส้นั เมื่อคนอ่านเพียงคร้ังเดียวแล้วก็จะผา่ นไป เพราะขา่ ว
ต่าง ๆมผี า่ นเข้ามาทุกวัน
จ. ผอู้ า่ นหนังสอื พมิ พจ์ ะอ่านเพยี งบางเร่อื งหรือบางคอลัมนท์ ่เี ขา
เกยี่ วขอ้ งหรือสนใจเท่านั้น
ฉ. ไม่มสี ีสนั หรือภาพสีท่ีสวยงามสะดุดตาชวนอา่ น
นักประชาสัมพันธ์ ควรรู้จักผูกพันกับหนังสือพิมพ์ และถือว่า การหนังสือพิมพ์
สมั พันธ์ เป็นส่วนหน่งึ ของงานประชาสัมพนั ธ์ ซง่ึ มขี อ้ แนะนำในการปฏิบัตดิ งั นี้
๑) ต้องศึกษารวบรวมข้อมูลต่าง ๆเกี่ยวกับวงการหนังสือพิมพ์ เช่น นโยบาย
จุดมุ่งหมาย ความต้องการของ หนังสือพิมพ์แต่ละฉบับซึง่ แตกต่างกนั ไป และต้องศึกษาบุคคล
ในวงการหนังสอื พมิ พ์เพ่ือทำความรู้จักสร้าง ความสนิทสนมคนุ้ เคย
๒) ตอ้ งใหข้ ่าวหนงั สอื พิมพ์ เช่น ขา่ วเกีย่ วกบั นโยบาย ความม่งุ หมาย โครงการ
ผลงาน และเหตุการณ์ เพื่อให้ หนังสือพิมพ์นำไปลงเผยแพร่ ทำให้ประชาชนผู้อ่านเกิดความ
สนใจ ความรู้ ความเข้าใจ และนยิ มเลื่อมใสในสถาบนั
๓) ต้องอำนวยความสะดวกแกน่ ักขา่ ว หรือนกั เขยี นท่ีมาตดิ ตอ่
๔) ต้องผูกสัมพันธ์ และสังสรรค์กับบรรดานักข่าว และนักเขียนให้ใกล้ชิดสนิท
สนม
๕) ต้องคอยตัดข่าว บทวิจารณ์ และสารคดีที่หนังสือพิมพ์ต่าง ๆลง เพ่ือ
ติดตามวัดผลงาน
๖) แพร่ข่าวให้หนังสือพิมพ์ตรวจกระแสข่าวตรวจข่าวและความคิดเห็นที่เป็น
ความเข้าใจผิด
๖.๒.๒ วารสาร (Journal)
จดั ทำเพ่อื ผู้อ่านเฉพาะกลุ่ม อาจเป็นภายในหรือภายนอกองคก์ รก็ได้ จัดทำเป็น
รูปเลม่ มีระยะเวลาออกทีแ่ นน่ อน และมีความตอ่ เนื่อง
๑) ขอ้ ดขี องวารสาร
ก. รูปเลม่ แข็งแรงและสวยงาม

ธรรมนเิ ทศ ๒๕

ข. สามารถเขา้ ถงึ กล่มุ ประชาชนเปา้ หมายไดต้ ามความประสงค์เจาะจง
หรือตอ้ งการ

ค. มผี ลทางด้านชว่ ยยำ้ เตือนความทรงจำและประทบั ใจ เพราะออก
ตดิ ต่อกันเปน็ ประจำและต่อเนอ่ื งโดย สม่ำเสมอ

ง. มเี นอ้ื ท่เี พียงพอท่จี ะสื่อสารหรอื ชแ้ี จงรายละเอียดต่าง ๆ ไดอ้ ยา่ ง
สมบรู ณ์

ฉ. มีความยดื หยุ่นสูง เพราะอาจเปล่ยี นแปลงเนอื้ หา รปู เล่มให้เปน็ ไป
ตามความตอ้ งการและงบประมาณของ องค์กรสถาบันไดง้ ่าย

๒) ข้อจำกัดของวารสาร
ก. คุณภาพของวารสารมักไมค่ ่อยดีและขาดคุณภาพ เพราะจัดทำ
กันเองในองค์กรเปน็ ส่วนใหญ่
ข. งบประมาณเป็นอุปสรรคสำคัญในการจัดทำ
ค. ยบุ เลิกได้งา่ ย หากผบู้ รหิ ารไม่เห็นด้วย หรอื เมอื่ ไมไ่ ดร้ ับงบประมาณ
ง. ผ้จู ัดทำไม่มีเวลาเพียงพอ เพราตอ้ งมงี านภาระอนื่ ๆ ภายในองค์การ
อีกมากมาย
ฉ. หากวารสารที่ออกน้นั มีวตั ถุประสงค์ท่ไี มแ่ น่ชดั หรือขาดความรูท้ ี่
น่าสนใจและสารประโยชน์ท่แี ท้จริงแล้ววารสารน้ันกอ็ าจจะไม่ได้รับ
ความสนใจจากประชาชน

๖.๒.๓ นิตยสาร (Magazines)
นิตยสาร เป็นเครื่องมือหรือสื่อในการประชาสัมพันธ์ประเภทสิ่งพิมพ์ที่สำคัญ
อยา่ งหน่งึ นิตยสารมีรปู เล่มท่ีกะทัดรัดสวยงาม และมรี ะบบการพิมพ์ที่ประณีต มีสีสวยงามช่วย
ดงึ ดดู ความสนใจของผู้อ่านไดเ้ ปน็ อย่างดี

๑) ข้อดีของนติ ยสาร
ก. การจดั ทำนติ ยสารมกั ทำในรูปของธุรกิจโดยทีมงานขององค์กร
ข. มกี ารวางแผนงานจดั ทำอยา่ งเป็นระบบ ทำใหม้ ีรูปเล่มทส่ี วยงามและ
เนือ้ หาแปลกใหม่ ไม่ซ้ำหรอื นา่ เบื่อ
ค. สามารถนำเสนอรายละเอียดเร่ืองราวไดม้ าก และเขา้ ถึง
กลมุ่ เป้าหมายเฉพาะได้
ง. จำนวนการผลิตไม่มาก มีการบอกเงือ่ นไขการรบั เปน็ สมาชกิ ทำใหไ้ ม่
สญู เปลา่
จ. ระยะเวลาในการอา่ นนติ ยสารนานกว่าหนงั สอื พิมพ์

๒) ขอ้ จำกดั ของนติ ยสาร
ก. ราคาตอ่ หนว่ ยของนิตยสารแพงกว่าหนังสือพิมพ์
ข. การจดั จำหน่ายและเผยแพรอ่ ย่ใู นวงจำกดั เฉพาะกลุ่ม
ค. ขาดความรวดเร็ว ทันตอ่ เหตุการณ์ เพราะอาจออกเป็นรายเดอื น
หรอื รายปกั ษ์
ง. มีราคาแพง ประชาชนบางกลุ่มอาจไมส่ ามารถซ้อื หรือจบั จา่ ยได้
จ. มจี ำนวนจำหนา่ ยและเผยแพร่คอนขา้ งน้อย

ธรรมนเิ ทศ ๒๖

๖.๒.๔ หนงั สอื รายงานประจำปี มกั จดั ทำเปน็ รูปเล่ม และมีขนาดตา่ ง ๆ ตาม
ความเหมาะสม มีเรอื่ งราวสำคญั และ นา่ สนใจขององค์กร เรียกว่า Annual Report

๖.๒.๕ หนังสือรายงานประจำงวด (Imperium Report) ทำเป็นรูปเล่มคล้าย
กบั หนังสอื รายงานประจำปี โดยออกเป็นงวด ๆ เชน่ 3 เดอื น หรอื 6 เดอื นต่อคร้งั เพอ่ื รายงาน
ผลการดำเนนิ งานขององค์กรประจำงวด หรือรายงานผลโครงการทไ่ี ด้ดำเนินการไปแล้ว

๖.๒.๖ จดหมาย (News Letter) มีลักษณะเป็นแผ่นปลิวชนิดหนึ่ง เพื่อส่ง
ให้กับกลุ่มลูกค้าที่เป็นเป้าหมาย หรือคาดคะเนว่าจะเป็นลูกค้าได้ในอนาคตมีหัวจดหมายที่
สวยงามเปน็ เอกลกั ษณ์เฉพาะของตนหรือองคก์ ร

๖.๒.๗ ป้ายประกาศและโปสเตอร์ เป็นสื่อที่ใช้เพื่อดึงดูดความสนใจของ
ประชาชนที่มีความเด่นและสะดุดตา จัดทำด้วยสีสันสวยงาม มีภาพและตัวอักษรชัดเจน อ่าน
งา่ ย แม้อย่ไู กล

๖.๒.๘ แผ่นพบั (Folder) เป็นสื่อสิ่งพิมพ์ที่จัดทำขึ้นเพ่ือเผยแพรข่ ่าวเก่ียวกบั
สินค้าหรือบริการขององค์กร

๖.๒.๙ เอกสารแจก มกั ทำเป็นเอกสารที่รวมเป็นเล่ม เพ่ือเผยแพร่หรือแจกให้
อ่าน

๖.๒.๑๐ จุลสาร (Booklet and Bulletin) เป็นเอกสารเชงิ ความรู้ทางวิชาการ
มลี กั ษณะคลา้ ยแผ่นพับแตเ่ ย็บเป็นเลม่

๖.๒.๑๑ ใบปลิว (Leaflet) มีลักษณะเป็นกระดาษแผ่นเดียว บรรจุข่าวสาร
เรื่องราวต่าง ๆ ที่ต้องการจะประชาสัมพันธ์ให้ประชาชนทราบอย่างทั่วถึงในกลุ่มเป้าหมายได้
อยา่ งกวา้ งขวาง

๗. สือ่ บุคคล (Personal Media)

สื่อบุคคลเป็นวิธีการส่ือสารที่เก่าแก่ท่ีสุด ใช้กันตั้งแต่เริ่มมีมนุษย์ข้ึนในโลก เป็นสื่อ
ที่ใช้กันมากใน กลุ่มประชาชนทั่วไป เครื่องมือของสื่อบุคคลมีทั้งที่เป็นคำพูด กริยาท่าทาง การ
แสดงออกทางอากปั กิริยา

วิธกี ารส่อื สารด้วยบุคคลจะเป็นการใช้คำพดู เป็นหลัก ดว้ ยวิธีการสนทนา อภิปราย
บรรยาย สาธติ ประชมุ

คำพูด (Spoken Word) เป็นเครื่องมือสื่อสารที่ทุกคนคุ้นเคยกันดีอยู่แล้ว และทุก
คนต้องใชค้ ำพูดในชีวิตประจำวัน ในงานอาชพี ในชีวติ ส่วนตวั สอ่ื คำพูดจงึ เป็นส่ือท่ีเก่าแก่ท่ีสุด
ชนิดหนึ่ง นอกจากนี้หากคำพูดนั้นพูดโดยบุคคลที่มีชื่อเสียงที่สังคมยกย่องนับถือก็จะยิ่งเพ่ิม
น้ำหนักในคำพูดนั้นมากขึ้นเป็นเงาตามตัว การพูดจึงเป็นเครื่องมือในการถ่ายทอดชักนำ
ความรู้สึกนึกคิดของมนุษย์ออกมาให้ผู้อื่นได้ทราบและเข้าใจ คำพูดจึงเป็นเครื่องมือที่สำคัญที่
จะทำให้มนษุ ยเ์ กดิ ความร่วมมอื ร่วมใจเป็นอันหนง่ึ อนั เดียวกัน

ส่ือบคุ คลหรือการส่อื สารดว้ ยคำพูดนัน้ มี ๒ แบบ คือ
- แบบที่เป็นทางการ (Formal oral communication) เช่น การอภิปราย การ
บรรยาย การประชมุ การประกาศข่าว การใหส้ มั ภาษณ์ การสัมมนา
- แบบที่ไม่เป็นทางการ (Informal oral communication) คือ การพูดจา สนทนา
ปราศรัยต่าง ๆ ในการพูดที่เป็นทางการนั้น ผู้พูดจะต้องพูดให้ผู้ฟังสนใจ เข้าใจ ประทับใจ เกิด
ศรัทธา แล้วยงั อาจจะมีวตั ถุประสงค์อ่ืน ๆ ในทางการพูดด้วย เชน่ เพื่อให้ข่าวสารความรู้ เพื่อ

ธรรมนิเทศ ๒๗

ชักจูงใจ เพื่อกระตุ้นเร้าอารมณ์ เพื่อก่อให้เกิดการปฏิบัติการหรือทำให้รู้สึกซาบซึ้ง ทั้งนี้อาจ
กล่าวไดว้ า่ จุดมุ่งหมายจะมี ๒ ลกั ษณะ คือ จดุ ม่งุ หมายที่เปดิ เผย หรอื จดุ ม่งุ หมายที่ปกปิด

๗.๑ ประเภทของสือ่ สารบคุ คล ประเภทของคำพดู ที่ใช้เพ่ือการประชาสัมพันธ์
๗.๑.๑ การพบปะพูดจาธรรมดา
๗.๑.๒ การจัดตง้ั หนว่ ยตดิ ตอ่ - สอบถาม
๗.๑.๓ การพดู ติดต่อทางโทรศพั ท์
๗.๑.๔ การแสดงปาฐกถา

๗.๒ ลกั ษณะของส่ือบุคคล
๗.๒.๑ การพูดสนทนา เป็นการสื่อสารของบุคคลโดยทั่วไปในวงสนทนา ซึ่ง

เป็นการสอื่ สารกนั ใน ชวี ิตประจำวนั ท่ัวไป
๗.๒.๒ การอภิปราย เป็นการสื่อความโดยกลุ่มคนตั้งแต่ 3 คนขึ้นไป ซึ่งเป็น

การใหค้ วามรู้ ความคดิ เห็น และ ข้อเสนอแนะท่ีมแี นวโน้มไปในทางเดียวกัน
๗.๒.๓ การบรรยาย เปก็ ารส่ือความเพ่อื ให้ความรู้ความเข้าใจต่อเนื่องในเร่ือง

ใดเรือ่ งหนง่ึ โดยผูฟ้ งั เปน็ ผูร้ บั สาร และผบู้ รรยายเปน็ ผใู้ หส้ าร
๗.๒.๔ การประชุม เป็นการร่วมกันปรึกษาหารือกันในกลุม่ หรอื ทีมงานอย่างมี

ระบบและระเบียบวิธีทางการ ประชุม เช่นการยกมือก่อนพูดแสดงความคิดเห็น มีการจดบันทกึ
รายงานการประชมุ และมปี ระธานการประชุม

๗.๒.๕ การฝึกอบรม เป็นการให้ความรู้ความเข้าใจแก่บุคคล เพื่อให้มีความรู้
เพมิ่ ข้นึ และมีความสามารถขนึ้ ในเรอื่ งทไ่ี ด้รับการฝกึ และอบรมมา

๗.๒.๖ การสัมมนา เปน็ กระบวนการสื่อสารสองทาง ทง้ั ให้และรับความรู้ซึ่งกัน
และกันระหวา่ งวิทยากรและผู้เขา้ ร่วมสัมมนา

๗.๒.๗ การพูดในที่ชุมชน เป็นการพูดในที่สาธารณะหรือชุมชนในวาระหรือ
โอกาสต่าง ๆ เพื่อเป็นการสร้างความเข้าใจ ความรู้ ยกย่อง และยินดี ตลอดจนความเห็นอก
เห็นใจในเรอื่ งราวตา่ ง ๆ

๑) ขอ้ ดขี องสอื่ บุคคล
ก. เป็นสื่อทที่ ุกคนมีอยแู่ ล้ว ไม่ตอ้ งสิ้นเปลืองในการซ้อื สื่อแบบสื่ออน่ื ๆ
ข. ทำให้ผ้พู ูดและฟงั เหน็ หน้าตา บุคลกิ ลลี า ท่าทาง นำ้ เสยี ง
ประกอบการพูดซึ่งมอี ทิ ธพิ ลในการชักจูงและเร้าความสนใจได้
มากกวา่
ค. เป็นการส่อื สารสองทาง ทงั้ ผพู้ ูดและผู้ฟังสามารถโตต้ อบกันได้ทนั ที
ง. ผู้พูดสามารถปรับเน้อื หาใหเ้ หมาะกบั ผู้ฟงั ไดท้ ันท่วงที
จ. เหมาะกบั การเผยแพร่เรือ่ งราวที่ไม่สลับซับซอ้ นหรอื ติดตอ่ สัมพันธ์
กันเปน็ การส่วนตัว

๒) ขอ้ จำกดั ของสื่อบคุ คล
ก. ไม่มคี วามคงทนถาวร พดู แลว้ ก็ผ่านเลยไป
ข. ไม่สามารถครอบคลมุ ผู้ฟังจำนวนมาก ๆได้
ค. หากผูพ้ ดู ขาดความสามารถในการพดู จงู ใจ ก็จะทำใหก้ ารพดู
ล้มเหลวได้
ง. เนอื้ หาสาระท่ีนำมาพดู หากสลบั ซับซ้อนเกินไป ทำใหผ้ ู้ฟังไมเ่ ขา้ ใจ

ธรรมนเิ ทศ ๒๘

ต้องมีอุปกรณ์ประกอบการพดู เช่น ภาพถา่ ย ภาพสไลด์ ภาพยนตร์
จ. เป็นสื่อท่ีไม่มีหลกั ฐานอ้างอิงท่ชี ดั เจน

๘. สือ่ โสตทศั น์ (Audio Visual Media)

สอ่ื โสตทศั น์ เปน็ สื่อประชาสมั พันธท์ ม่ี กี ารใช้ทั้งภาพและเสียง มลี กั ษณะ คอื
๘.๑ ภาพยนตร์ (Films) หรือวิดโี อ (Video)
ภาพยนตร์มีทั้งภาพและเสียงประกอบอื่น ๆ เช่น ภาพนิ่ง ภาพเลื่อนเป็นชุด ภาพ
โปร่งแสง ทั้งนี้เป็นเทคนิคต่างๆที่จะให้นักประชาสัมพันธ์เลือกใช้ให้เหมาะกับงานแต่ละแบบ
ภาพยนตร์เป็นสื่อที่ใช้ประสาทสัมผัสทางตา นับว่าเป็นสื่อที่ให้ความประทับใจและทำให้ผู้คน
จดจำเร่ืองราวเนอื้ หาไดน้ าน เพราะผชู้ มจะได้ดแู ละไดฟ้ ังคำบรรยายไปพรอ้ ม ๆกัน

๑) ข้อดีของภาพยนตร์
ก. มที งั้ แสง สี เสียง และภาพเคล่ือนไหวประกอบดนตรี ทำให้ประทบั ใจและ
จดจำ
ข. สามารถเรง่ เร้าความสนใจของผู้ชมไดต้ ลอดเวลาท่ีภาพยนตฉ์ ายอยู่
ค. สามารถสอดแทรกความคิดเหน็ และเปน็ สอื่ ในการเปลี่ยนแปลงทัศนคติ
พฤติกรรมได้ง่าย
ง. สามารถเสนอภาพในอดีตที่เราไมส่ ามารถยอ้ นกลับไปชมไดอ้ กี
จ. ใชเ้ ทคนคิ สร้างเหตกุ ารณ์ประกอบฉากการถ่ายทำได้อย่างสมจริงสมจงั
ทสี่ ดุ

๒) ขอ้ จำกัดของภาพยนตร์
ก. คา่ ใช้จา่ ยและระยะเวลาในการถ่ายทำภาพยนต์สงู มาก
ข. ไม่สามารถเข้าถึงกลมุ่ ชนเป้าหมายจำนวนมาก ๆ ได้ ชมไดใ้ นจำนวน
จำกัด เพราะผ้ชู มอยใู่ นหอ้ งฉายภาพยนตร์เทา่ นนั้
ค. มขี อ้ จำกดั เก่ียวกบั เครือ่ งอปุ กรณ์และหอ้ งฉายภาพยนตร์

๘.๒ วทิ ยุ (Radio)
วิทยุ เป็นสื่อประชาสัมพันธ์ที่ส่งข่าวสารได้รวดเร็ว และเผยแพร่ข่าวไปได้ไกลมาก
เป็นที่นิยมทั่วไปทั้งในและต่างประเทศ ประชาชนมีใช้มากแม้ในชนบทที่อยู่ห่างไกลและยังไม่มี
ไฟฟา้ ใช้ มีหลากหลายรายการ ทั้งขา่ วสาร บันเทงิ รายการเพลง รายการละคร

๑) ข้อดขี องวิทยุ
ก. มรี าคาถกู มคี วามรวดเร็ว แมจ้ ะอยู่หา่ งไกลจากสถานีก็ตาม
ข. เข้าถึงกลุม่ เป้าหมาย ผู้ท่ีอ่านหนงั สือไมอ่ อกก็สามารถรบั ฟงั ได้
ครอบคลมุ บริเวณพ้ืนท่กี วา้ งขวางมาก
ค. ใหค้ วามรสู้ ึกเป็นกนั เองกับผู้ฟัง สรา้ งความใกลช้ ิด ซ้ำยงั พกตดิ ตวั ได้
ตลอดเวลา
ง. ใหค้ วามรูส้ กึ เร้าอารมณ์ และเปน็ ส่อื ที่จงู ใจไดง้ า่ ย เพราะเนน้ จงั หวะ ลลี าท่ี
ใส่อารมณท์ ำให้ผ้ฟู ังจินตนาการ และมีความรูส้ ึกรว่ มด้วย
จ. สามารถฟงั ไปดว้ ยและทำงานอ่ืนไปด้วยได้

๒) ขอ้ จำกดั ของวิทยุ
ก. ไม่สามารถเสนอรายละเอียดได้มากเพราะตอ้ งพูดให้ส้ันกระชบั เข้าใจงา่ ย

ธรรมนิเทศ ๒๙

ข. ไมม่ ีความคงทนถาวร ถ้าผ้ฟู ังพลาดรายการก็ไม่สามารถจะรบั ฟังได้อกี
ค. ถ้ามีข้อผิดพลาดจะแก้ไขไดย้ าก
ง. ต้องฟังอยา่ งมีสมาธจิ งึ จะได้ใจความท้งั หมด
จ. เป็นการสอ่ื สารทางเดียว ไมส่ ามารถไต่ถามเร่อื งราวที่ไม่เข้าใจได้
๘.๓ โทรทัศน์ (Television)
โทรทัศน์ เป็นสื่อที่เจริญรุดหน้ามาก สามารถถ่ายทอดข่าวสารได้ทั้งโดยคำพูด
ข้อเขียน และรูปภาพ เป็นทั้งภาพสี ขาวดำ และภาพนิ่ง ภาพยนตร์และอืน่ ๆ ถ่ายทอดข่าวสาร
ได้เร็วมาก และส่งภาพในระยะทางไกล ๆได้ด้วย รายการทางโทรทัศน์จะคล้ายกับวิทยุ มีความ
หลากหลายโทรทศั นจ์ งึ เปน็ สอ่ื ท่ีมีบทบาทและมีผู้นยิ มมาก
๑) ข้อดีของโทรทศั น์
ก. ดึงดดู ความสนใจได้มาก เพราะสามารถทดแทนได้ทงั้ หนังสอื พิมพ์ วทิ ยุ

และภาพยนต์
ข. ผู้ชมเกบ็ ข่าวสารไดม้ ากเพราะมีท้งั ภาพและเสียง
ค. ถ่ายทอดข่าวสารไดร้ วดเร็ว ทำให้ข่าวเป็นท่นี า่ เช่ือถอื
ง. สามารถเสนอรายการบางรายการไดด้ ีกว่าวทิ ยุและหนังสือพิมพ์ เช่น

รายการสารคดี การสาธติ ทางวชิ าการต่าง ๆ
๒) ข้อจำกัดของโทรทัศน์

ก. ราคาแพงกวา่ สื่อประเภทอนื่
ข. เมื่อพลาดรายการกไ็ ม่สามารถจะชมไดอ้ ีก นอกจากบนั ทกึ เปน็ วดิ โี อเทป
ค. เปน็ การสอ่ื สารทางเดียว
๘.๔ เคร่อื งฉายแผน่ ใส
เปน็ ส่ือทใี่ ชป้ ระกอบการบรรยายเพอ่ื ใหเ้ กิดความชัดเจนย่ิงขนึ้
๘.๕ เครอ่ื งฉายสไลด์
เป็นสื่อที่ใช้ประกอบการบรรยาย เพื่อให้เกิดความชัดเจน เป็นภาพนิ่ง เลื่อนภาพได้
ทลี ะหนง่ึ ภาพ ปัจจุบันมีการปรับปรุงใหม้ กี ารฉายแบบ Multi ทำให้ฉายได้ทลี ะ 3 เครอื่ ง
๘.๖ เครือ่ งรบั – สง่ แฟกซ์
เปน็ เครื่องโทรศัพท์ท่ีสามารถส่งข่าวสารที่มีลกั ษณะคลา้ ยการถ่ายเอกสารจากต้น
ทางมายังเลขหมายโทรศัพท์ปลายทาง โดยมีสัญญาณบอกความพรอ้ มในการรับข่าวสารหรือ
แฟกซ์

๙. สอื่ กิจกรรมต่างๆ

สื่อกิจกรรมต่างๆที่จัดในลักษณะกิจกรรมตามวาระหรือโอกาสต่าง ๆ โดยมากจัด
ในรูปของนิทรรศการ การออกร้าน งานฉลอง การประกวด การแข่งขัน ประงานสถาปนา
องค์กร หรอื การเปิดใหเ้ ข้าชมกจิ การในวันสำคญั มีลกั ษณะเดน่ 3 ประการ คอื

๑. ประชาสัมพนั ธ์ใหป้ ระชาชนจำนวนมากมาเข้าร่วมงาน
๒. ประชาสัมพันธก์ จิ กรรมภายในงานและองคก์ รใหเ้ ปน็ ที่รจู้ ักของประชาชน
๓. ประชาชนที่มารว่ มงานไดร้ ับสาระประโยชน์ สว่ นองค์กรไดส้ รา้ งภาพพจน์ที่ดใี น

สายตาประชาชนเพ่มิ ข้ึน

ธรรมนเิ ทศ ๓๐

๙.๑ วตั ถปุ ระสงค์
วัตถุประสงค์ของการจดั กิจกรรมเพื่อการประชาสัมพันธ์
๑) เพื่อให้การศกึ ษาทางออ้ มในวชิ าการสาขาต่าง ๆ และเหตกุ ารณต์ ่าง ๆ แก่กลุม่
ประชาชนเป้าหมาย
๒) เพือ่ เผยแพร่ข่าวสาร ข้อมลู กจิ กรรมของสถาบันต่อกลมุ่ ประชาชนเป้าหมาย
๓. เพื่อกระตนุ้ เรง่ เร้ากลมุ่ ประชาชนเป้าหมายใหร้ ว่ มมือกับสถาบนั หรือเปลย่ี นแปลง
ทศั นคติของกลุม่ ประชาชนเปา้ หมายท่ีมตี อ่ สถาบัน ไปในทางทพ่ี ึงประสงค์
๔. เพอ่ื สร้างความบนั เทิง สนกุ สนานความพงึ พอใจแกก่ ลุ่มประชาชนเปา้ หมาย

๙.๒ หลกั ในการจัดกิจกรรมหรือนิทรรศการ
๑. การจัดแตล่ ะครั้งควรมีศนู ย์รวมแนวความคดิ เพยี งอย่างเดียว
๒. ควรเลือกสถานท่ที เี่ หมาะสมและสะดวกในการเข้าชม
๓. ต้องใหผ้ ู้ชมเขา้ ใจงา่ ย และเสยี เวลานอ้ ยท่สี ดุ คือ จะตอ้ งใชท้ ศั นวัสดุประเภท
ภาพ ของจริง ของจำลองและวัสดุสามมิติอื่น ๆให้มากท่สี ดุ เทา่ ทจี่ ะทำได้ เพราะ
เปน็ การดูมากกว่าการอ่าน
๔. ใช้คำอธบิ ายสั้น ๆ ขอ้ ความโต ๆ มองเหน็ ชัดแต่ไกล
๕. แสงก็มบี ทบาทในการจดั นทิ รรศการ
๖. สที ส่ี ะดดุ ตาจะชว่ ยเร้าความสนใจและน่าติดตาม
๗. ควรพยายามให้ผู้เท่ยี วชมได้มสี ่วนรว่ มตามความเหมาะสม
๘. ควรจัดเร่อื งราวหรือกลุ่มวัสดุทแ่ี สดงใหเ้ ป็นหมวดหมู่ และต่อเน่ืองสนั พันธก์ นั

๑๐. ส่อื มวลชน

๑๐.๑ ความหมายส่อื มวลชน
๑๐.๒ ลกั ษณะของส่ือมวลชน
ลักษณะของส่อื มวลชน สามารถแบ่งได้เป็น ๒ ชนดิ คือ

๑) หนงั สือพิมพท์ ้ังรายวนั และนิตยสารทงั้ รายสัปดาหแ์ ละรายปักษ์
๒) สือ่ กระจายเสียงและแพรภ่ าพ นอกจากวิทยุกระจายเสยี งและวิทยโุ ทรทศั น์

แลว้ ยงั มี
- ภาพยนตร์ เปน็ สือ่ ทไี่ ดจ้ ัดทำเป็นรายการภาพยนตร์เพื่อใช้ในการ

ประชาสัมพันธ์
- เคเบิลทวี ี เปน็ เคเบลิ ทมี่ ีลกั ษณะไร้สาย ตอ้ งตติ ัง้ เสาอากาศไมโครเวฟเพ่ือรบั

ความถ่ี ถอดรหัสเป็นการ ส่งดว้ ยคลนื่ ไมโครเวฟ
- ดาวเทียม เปน็ การสือ่ สารโดยการส่งคล่ืนวิทยโุ ทรทัศน์จากสถานีข้นึ สู่

ดาวเทียมสะท้อนกลับมายังจานรับคลนื่ ซง่ึ จะมคี วามคมชัดของภาพมาก
- วดิ โี อเท็กซ์ เปน็ สอ่ื ทีค่ ล้ายกับการส่งสารสนเทศส่ิงพิมพ์ของเทเลเท็กซ์ที่ส่งไป
พร้อมกับคลื่นวิทยุโทรทัศน์แต่วิดีโอเท็กซ์อาศัยสายโทรศัพท์หรือสายเคเบิลเป็นตัวกลางเชื่อม
ระหวา่ งสถานีส่งกับผู้รับและมีการโต้ตอบกนั ได้
๑๐.๓ บทบาทหน้าท่ขี องส่อื มวลชนที่มีต่อประชาชน
๑๐.๓.๑ แจ้งข่าวสาร ความรู้ ความเคล่อื นไหวของกจิ การหรอื หน่วยงานตา่ ง ๆ
๑๐.๓.๒ เผยแพร่ไปยงั ประชาชนสว่ นใหญ่อย่างกวา้ งขวาง

ธรรมนเิ ทศ ๓๑

๑๐.๓.๓ สิง่ ทเี่ ผยแพรม่ ีการจดั เตรียมอย่างดีไวก้ อ่ นล่วงหน้า
๑๐.๓.๔ สอื่ มวลชนส่งขา่ วสารท่สี นองความสนใจของกลุม่ ประชาชนจำนวนมาก
๑๐.๓.๕ พยายามรกั ษามาตรฐานหรือคุณภาพการทำงานของส่อื มวลชน

ประเภทไวเ้ พือ่ ภาพพจน์ที่ดีงามและความเชอ่ื ถือของประชาชน
๑๐.๔ แนววธิ กี ารใชส้ อื่ เพ่ือการประชาสัมพันธ์

๑๐.๔.๑ การย้ำหรอื ซำ้ บอ่ ย ๆ (Repeating) จะชว่ ยให้เกิดความนา่ สนใจ
เพ่มิ ขนึ้ คงทนถาวรมาก ขนึ้ เหมือนการตอกยำ้ หวั ตะปู ยิง่ ติดแน่น
แม่นยำ แตก่ ารใช้วิธีการนีค้ วรระวังว่า ถา้ ย้ำบอ่ ย ๆ และกรทำ
ตอ่ เน่อื งกนั นานอาจถงึ จุดอิม่ ตัวขึน้ ได้ ถ้าเมอ่ื ใดถึงจดุ อม่ิ ตัวผลจะลดลง
ทันที เพราะผู้รบั จะเร่มิ เบอื่ หน่ายหรอื ชนิ ชา เพราะฉะนน้ั ถา้ จะทำอยู่
เรื่อย ๆ ควรให้มีท้ังความต่อเนอื่ งและความหลากหลาย

๑๐.๔.๒ ใหโ้ อกาสผรู้ ับมีสว่ นร่วม (Participation) เช่น ในรายการโทรทศั น์ที่ให้
ผชู้ มเข้ารว่ มรายการดว้ ย จะมอี ทิ ธิพลดึงดดู ความสนใจได้ดีกว่าที่ผู้จัด
รายการจะใหอ้ ะไรอยา่ งเดยี ว การใหผ้ ู้รับมสี ่วนรว่ มน้นั สามารถทำได้
ทงั้ รายการบันเทิง และรายการทใี่ ห้ความรู้

๑๐.๕ หลักการพิจารณาเลือกใช้เพื่อการประชาสัมพันธ์ เนื่องจากสิ่งที่ใช้ในการ
ประชาสัมพันธ์มีอยู่มากมายหลายชนิดด้วยกัน ฉะนั้นผู้ที่จะตัดสินใจเลือกสื่ออะไรมาใช้จะต้อง
พิจารณาให้รอบคอบเสียก่อน ว่าจะเหมาะสมและช่วยให้บรรลุเป้าหมายหรือไม่ การพิจารณา
เลือกสือ่ มาใช้นั้นควรจะคำนึงถงึ ลักษณะของส่ือทแ่ี ตกต่างกัน ดงั นี้

๑๐.๕.๑ ด้านเน้ือที่ – เวลา (Space – Time) สิง่ พิมพ์ รูปภาพ เปน็ สือ่ ท่ี
คำนงึ ถึงเฉพาะดา้ น “ เนื้อท่ี ” การพูดทาง โทรศพั ท์ วทิ ยุ คำนงึ เฉพาะ
ดา้ น “ เวลา” สว่ นการติดต่อธรรมดา โทรทัศนแ์ ละภาพยนตน์ ัน้
คำนึงถึง “ เนือ้ ที่ – เวลา ”

๑๐.๕.๒ การมสี ่วนร่วมของประชาชนเป้าหมาย (Audience's participation)
หากจะรยี งลำดับส่ือทปี่ ระชาชนเปา้ หมายไดม้ ีสว่ นรว่ มมากท่ีสุดไปยงั
น้อยทีส่ ุด สามารถเรยี งได้ดังนี้ การสนทนาระหว่าบคุ คล กลุ่มอภปิ ราย
การประชุมทไ่ี มเ่ ปน็ ทางการ โทรศพั ท์ การประชมุ ทเี่ ป็นทางการ
ภาพยนตรเ์ สียงในฟลิ ์ม โทรทศั น์ วิทยกุ ระจายเสยี ง โทรเลข จดหมาย
โต้ตอบระหว่างบุคคล ( ทั้งส่วนตัวและกงึ่ ราชการ ) จดหมายติดตอ่
ทั่วไป ( จดหมายราชการหรอื ทมี่ รี ปู แบบเปน็ ทางการ ) หนงั สอื พิมพ์ ใบ
ประกาศและภาพโฆษณา นิตยสาร หนงั สอื

๑๐.๕.๓ ด้านความเร็ว (Speed) ส่อื ท่มี คี วามเร็วมากท่สี ุดคอื วิทยุและโทรทัศน์
และสอื่ ท่ีช้าท่สี ดุ คอื พวกหนงั สอื ลักษณะเหล่านอ้ี าจกลา่ วได้ว่า หาก
เป็นการตดิ ตอ่ เผยแพร่ขา่ วความเคลอื่ นไหว ก็ตอ้ งอาศัยความเร็วสูง
แต่หากข่าวสารใดท่ตี อ้ งการให้ประชาชนเป้าหมายได้ศกึ ษาวเิ คราะห์
อย่างละเอียดกต็ อ้ งใช้สือ่ ท่ีมคี วามเร็วตำ่

๑๐.๕.๔ ด้านความคงทน (Permanence) หนังสือจดั ได้ว่าเปน็ สื่อที่มคี วาม
คงทนถาวรมากกว่าส่ือใด ๆ วทิ ยุและโทรทศั นจ์ ดั เป็นสอ่ื ที่มคี วามคงทน
น้อยทีส่ ดุ

ธรรมนิเทศ ๓๒

คำถามท้ายบท

๑. ขอบข่ายการสื่อสารมีกีแ่ บบ อะไรบ้าง?
๒. จงใหค้ ำจำกัดความของคำวา่ “ส่ือ” คอื อะไร?
๓. ประเภทของสื่อมีอะไรบ้าง? จงยกตัวอย่างและอธิบายพร้อมกับการใช้งานของ
สอื่ มาประกอบ
สอ่ื การเรียนการสอนหมายถึงสอ่ื อย่างไร ?
๔. ทำไม สอื่ ถงึ มีอิทธพิ ลต่อการเรียนการสอน จงอธบิ าย
๕. สอ่ื ตามประสบการณ์การเรียนการสอนได้แกส่ ่ือชนดิ ใดบ้าง ? จงยกตวั อย่าง
๖. คุณค่าของส่อื มปี ระโยชน์ ตอ่ ผูส้ อนและผู้เรียนอยา่ งไร จงยกตวั อย่างมาอย่างละ
๓ ประการ
๗. จงให้คำจัดกดั ความของคำวา่ “สาร” มาดู
๘. จงอธิบาย ข้อแตกตา่ งของคำว่า วัจนภาษา และ อวจั จนภาษา
๙. อวัจนภาษา สามารถแบ่งออกเป็น ลักษณะอย่างไรบ้าง ? จงอธิบายพร้อม
ยกตัวอย่างมาดู

บทที่ ๓
ศิลปะในการพูด

๑. ศลิ ปะการพูดในทีช่ มุ ชน๑ (The Fine art of Public Speaking)

ปกติแล้วคนเราก็จะพูดได้ทุกคน แต่จะพูดให้มีเหตุผล มีสาระ เป็นงานเป็นการ กลับ
กลายเป็นเรื่องที่ยาก แม้จะมีการเรียนรูท้ างทฤษฎี แต่ก็ใช่ว่าจะพูดได้ดี ดังนั้นการพูดจึงเป็นทง้ั
ศิลป์ และศาสตร์ เป็นศิลป์เพราะต้องมเี ทคนิคในการพูดที่จะให้คนฟังเชือ่ ถือ ดึงดูดใจให้คนฟัง
ในเรือ่ งที่มีสาระมปี ระโยชน์ เปน็ ศาสตรเ์ พราะต้องหลักการเหตุผลจดุ ประสงค์ในการพูดจนกระ
ทงั้ บรรลเุ ป้าหมายคอื คนฟังรู้และเข้าใจคำพดู ที่ผูพ้ ูดสือ่ ไปยังผู้ฟังถูกตอ้ งตามวัตถปุ ระสงค์ เป็น
ต้น

ในสงั คมตะวนั ตกเห็นความสำคัญในการพูดมาเปน็ เวลานาน นบั แตส่ มยั กรุงเอเธนส์
รงุ่ เรอื ง นกั พูดทเ่ี ก่งๆ มกั จะเป็นผู้นำเสมอ เพราะสามารถพูดโน้มน้าวจติ ใจ ปลุกระดมชวนเช่ือ
คนให้ฟังให้คล้อยตาม และปฏิบัติตามได้ เช่น ยุโรปในปี ค.ศ. 1930 อดอล์ฟ ฮิตเลอร์ มี
ความสามารถในการพูดเร้าใจให้นาซีลุกฮือขึ้นมาครองอำนาจในเยรมันได้ เหตุนั้นประเทศ
ตะวันตกถือวิชาการพูดเป็นวิชาหลักวิชาหนึ่ง สำหรับหลักสูตร นักเรียนกฎหมาย นักบริหาร
นักธรุ กจิ ครอู าจารยแ์ ละนกั เทศน์

๒. การพดู คืออะไร

ในพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตสถาน พ.ศ. ๒๕๒๕ ให้ความหมายของการพูดว่า
พูด เปน็ กรยิ า หมายถงึ การเปล่งเสียงออกเป็นถ้อยคำ เพม่ิ คำว่า การ เข้าขา้ งหน้า ก็จะเป็น
การพดู ทำกรยิ าให้เป็นนามนน่ั เอง

สุรวิ งค์ เกิดพนั ธ์๒ กลา่ วถึงการพดู ทีแ่ บ่งตามวิธีการพูด ๔ แบบ คือ
๑. การพูดโดยไม่มีการเตรยี มตัวลว่ งหน้า
๒. การพูดโดยการอ่านต้นฉบับท่ีเตรียมมา
๓. การพูดโดยการทอ่ งจำเนอ้ื หา
๔. การพูดดว้ ยการจำโครงเรอื่ ง๓

๑ เสนาะ ผดงุ ฉัตร, ปธ.๙ วาทศาสตร์ศิลปะเพ่อื การพดู . กรงุ เทพฯ : สำนกั พมิ พม์ หาจฬุ าลงกรณราช
วิทยาลยั ๒๕๔๐.

๒ สรุ วิ งศ์ เกิดพันธ์.ุ การพดู ตอ่ หน้าประชุมชน (นครปฐม: โรงพมิ พ์มหาวิทยาลัยศิลปากร, ๒๕๓๗), หน้า
๙๘-๑๐๒.

๓ จไุ รรัตน์ ลกั ษณะศริ .ิ ภาษากบั การสื่อสาร.มหาวทิ ยาลยั ศิลปากร. ๒๕๔๓.พิมพ์คร้งั ที่ ๖.หนา้ .๑๒๔-๑๒๕.

ธรรมนิเทศ ๓๔

๓. ประเภทของการพดู ในท่ีชุมชน๔

การพูดจะประกอบด้วยส่วนสำคัญ คือ ผู้พูด ผู้ฟัง เนื้อหา และสถานที่หรือ
บรรยากาศแวดล้อมการพูดในที่ชุมชน คือการที่มีผู้พูดคนหนึ่งและมีผู้ฟังหลายคนมาร่วมฟัง
เรื่องหรือเนื้อหาที่ผู้พูดสื่อให้คนฟังได้รู้ ดังนั้น ผู้พูดจะต้องรู้ว่า ตัวเองจะพูดเรื่องอะไร ที่ไหน
กับใคร เวลาไหน และที่สำคัญที่สุดก็ต้องรู้ว่า การพูดผู้พูดจะพูดแบบไหน และจุดประสงค์ของ
การพูดน้ันเพอื่ อะไร

อย่างไรก็ตามปกติการพูดของมนุษย์ทั่วไปจะมี ๒ ประเภทใหญ่ คือการพูดใน
ชีวิตประจำวัน และการพูดที่เป็นทางการ ซึ่งการพูดที่เป็นทางการคือ การพูดในที่ชุมชน
สามารถแบง่ ออกเปน็ ๗ ประเภทใหญ่ๆ ได้แก่

๓.๑. การพูดเพื่อให้ความรู้ หรือการบรรยาย (Speech to Inform) เป็นการ

พูดแบบนักวิชาการ ให้ความรู้ ในศาสตร์ มีสาระ มีจุดมุ่งหวังให้ผู้ฟังได้รับความรู้ หรือวิชา
ตา่ งๆ จากนักวิชาการ ครู ผทู้ รงคุณวุฒิ ผ้รู ู้ และ นักเทศน์

๓.๒. การพูดเพื่อชี้ชวน หรือ ชักนำให้เกิดความเชื่อ (Speech to

Connivance) เป็นการพูดของประเภท พ่อค้า นายหน้า คนขายประกัน เพื่อให้ประสบ
ผลสำเร็จในงานของเขาหรอื สนิ ค้า

๓.๓. การพูดเพื่อเป็นการตักเตือน หรือให้โอวาท (Speech to Influence)

เป็นการพูดแบบผูใ้ หญ่ท่ีแสดงแกผ่ ู้น้อย เปน็ การพร่ำสอน แนะนำใหข้ อ้ คดิ และเตือนสติ

๓.๔. การพูดเกลี้ยกล่อม และโน้มน้าว (Speech to Persuade) จัดเป็นการ

พูดแบบประนีประนอมไกล่เกลี่ย เพื่อขจัดความขัดแย้ง ของฝ่ายต่างๆ ภาษิตไทยเรียกว่า “บัว
ไมใ่ ห้ช้ำ น้ำไม่ให้ขุน่ ” นักการทตู มกั ใช้วธิ นี บี้ อ่ ย

๓.๕. การพูดปลุกใจ (Speech to Arouse) ได้แก่การพูดเพื่อใหเ้ กิดความสำนึก

เกดิ ความรักชาตเิ กิด ความเสียสละ

๓.๖. การพูดเพื่อความสำราญ (Speech to Entertain) เป็นการพูดเพ่ือ

ผอ่ นคลาย เพอื่ ให้เกดิ ความขบขนั สนกุ สนาน คลายเครียดจากการทำงานท่ีจำเจ

๓.๗. การพูดในพิธีการต่างๆ (Speech to Commemorate) ได้แก่ การพูด

ประกาศ การกล่าวต้อนรับ การกล่าวรายงานอยา่ งเป็นทางการ๕ เปน็ ตน้

๔. บุคลิกภาพของนักพูด

ผู้พูด หรือนักพูดนับว่าเป็นบุคคลที่โดดเด่น ถือว่าเป็นตัวเอกของรายการ
เพราะฉะนน้ั ผู้พดู จะต้องมีบุคลิกภาพทีด่ ี เพราะบุคลกิ ภาพเปน็ ตัวสรา้ งนกั พูดให้โดดเด่นได้ หรือ
จะเป็นตัวเอกได้ของรายการ และบรรลุเป้าหมายของการพูด ทั้งของผู้พูดเอง ซึ่งผู้ฟังเอง
นอกจากจะฟังเนื้อหาสาระจากผู้พูดแล้ว ผู้ฟังยังดู เสพ บุคลิกภาพผู้พูดด้วย ดังนั้น
บุคลิกภาพของผู้พูดจึงจำเป็นองค์ประกอบที่สำคัญในการพูด บุคลิกภาพของนักพูด
ประกอบด้วย ๒ สว่ นใหญ่ๆ คือ

๔ วันชัย พลเมืองดี, ธรรมนเิ ทศ ,เอกสารประการสอบการบรรยาย. มหาวิทยาลัย มหาจุฬาลงกรณราช
วิทยาลยั วิทยาเขตพะเยา. ๒๕๔๓.

๕ สมปราชญ์ ธัมมะพนั ธุ์ รศ. หลักการพดู . กรงุ เทพฯ สหธรรมกิ , ๒๕๓๘. หนา้ ๒ – ๑๖.

ธรรมนเิ ทศ ๓๕

๑. บุคลิกภาพภายใน
๒. บุคลิกภาพพายนอก

๔.๑. บุคลกิ ภาพภายใน บุคลกิ ภาพภายในของนักพดู ที่ดจี ะต้องมี ได้แก่

๔.๑.๑. การเตรียมตัวให้พร้อม การที่จะเป็นนักพูดที่ดี หรือนักเทศน์ที่ดี
จะต้องมีการเตรียมตัวให้พร้อม ซึ่งหมายถึงการที่ผู้พูดต้องมีความพร้อมว่า จะพูดอะไร ที่ไหน
เวลาใด ใครเปน็ ผฟู้ งั ตอ้ งศึกษาวเิ คราะห์ เน้อื หาท่จี ะพูดตอ้ งให้เหมาะสมกับงานทีไ่ ด้รับเชิญหรือ
นิมนต์ การเตรียมตัวให้พร้อม จะทำให้เกิดความเชื่อมั่นในตัวขึ้นมา เรียกว่า เตรียมตัว เตรียม
ใจ เตรียมเน้ือหา

๔.๑.๒. ความเชื่อมั่นในตัวเอง หมายถงึ การทจี่ ะได้พูด หรอื ขึ้นพูด ผู้พูดน้ันมี
ความเชื่อมั่นในตัวเองมากน้อยอย่างไร ถ้ามีความเชื่อมั่นในตัวเองสูง ก็สามารถที่จะพูดได้ แต่
ถ้าไม่มีความเชื่อมั่น แน่นนอนการพูดย่อมจะจบลงด้วยความล้มเหลว ซึ่งความเชื่อมั่นจะมีได้ก็
อาศัยปัจจยั หลายอยา่ ง ได้แก่ ความรอบรู้ และประสบการณ์ท่ีเคยผ่านการพูดมาแล้ว ซึ่งถ้ามี
๒ ส่ิง ความเชือ่ ม่ันก็จะมี จะไม่เกดิ อาการ ต่นื เต้น หน้ามดื ประหมา่ เป็นตน้

๔.๑.๓. ความกระตือรือร้น คือความใฝ่ใจในการที่นักพูดหรือสนใจที่จะเอาดี
ทางการพูดก็ต้องกระตือรือร้นที่จะหาความรอบรู้ เพื่อเป็นข้อมูลในการที่จะพูดสนใจแนวการ
พูดนักพดู ที่เกง่ ๆ ศกึ ษาแนวการพูด เพื่อเป็นแบบอย่าง

๔.๑.๔. ความรอบรู้ คือความมีภูมิความรู้ในเรื่องที่จะพูดนั่งเอง ความรอบรู้นี้
เป็นเรื่องสำคัญมากคนเราถ้าจะพูดแล้วไม่มีความรู้ในเรื่องที่จะพูด แล้วจะเอาอะไรพูด พูดไม่
ออกบอกไม่ถูก เพราะฉะนั้นการที่จะเป็นนักพูดก็ต้องเตรียม หรือศึกษาความรู้ในเรื่องที่จะเป็น
ประโยชนต์ ่อผฟู้ งั และเปน็ เรอื่ งท่คี นฟงั สนใจทีจ่ ะรบั ร้ใู นเร่ืองท่ตี ้องการฟัง

๔.๑.๕. ความคิดริเริ่ม คือความรู้จักริเริ่ม สร้างเอกลักษณ์การพูดของตน
ขึ้นมา แม้จะศึกษาแนววิธีการพูดจากคนอื่นที่มีชื่อเสียง แต่ก็ไม่สมควรที่จะลอกวิธีการ หรือ
คำพูดเขามาทั้งหมด แต่จะต้องรู้จักดัดแปลงประยุกต์มาใช้ในการพูด เพื่อสร้างความเป็น
เอกลกั ษณ์ของตน

๔.๑.๖. ความจริงใจ เป็น ความจริงใจในการที่จะถา่ ยทอดความรู้ทัศนคติหรือ
เร่อื งที่จะพูดใหก้ ับผฟู้ ังได้รับความรู้สาระอย่างจริงใจ ถา้ สงู ไปกวา่ นั้นก็หมายถึงซ่ือตรง ซอื่ สัตย์
ต่ออาชพี ของการเป็นนักพูด และมคี ุณธรรมไมใ่ สร่ า้ ยใคร พดู ให้รา้ ยใคร เป็นต้น

๔.๑.๗. ความรับผิดชอบ มีความรับผิดชอบต่อหน้าที่ที่ได้รับมอบหมายหรือ
ติดต่อให้เป็นพิธีกร วิทยากร ปาฐกถา เทศน์ เป็นต้น ต้องไปให้ตรงเวลารักษาเวลา ไปก่อน
เวลา ไม่พูดเกนิ เวลา เมือ่ ได้รบั ความไวว้ างใจให้พูดตอ้ งรบั ผิดชอบตอ่ หนา้ ท่ใี หด้ ที ่ีสดุ

๔.๑.๘. ปฏิภาณไหวพริบ เปน็ ความเฉลียวฉลาดสามารถแก้ไขปญั หาเหตุการณ์
เฉพาะหนา้ เม่อื เกดิ ปญั หาอุปสรรคได้

๔.๑.๙. ความจำ นกั พดู ทีด่ ีควรมีความจำท่ีดี ไมว่ ่าจะจำเน้ือหาที่จะพูด จำผู้คน
ทกั ทายผู้คนไดอ้ ยา่ งถูกตอ้ ง ไม่ตะกุตะกะ

๔.๑.๑๐. อารมณ์ขัน คือ นักพูดที่ดีควรมีอารมณ์ขัน ในการที่จะนำองค์
ความรู้เสนอพูดให้ผู้ฟังได้รับความบันเทิงในเนื้อหาสาระอย่างไรก็ตามบุคลิกภาพภายในก็ยังมี
อกี มากมายทัง้ เป็นสว่ นที่รวมไปถึงคณุ ธรรม จรยิ ธรรมของคุณสมบัตขิ องนักพูดอีกด้วย

ธรรมนิเทศ ๓๖

๔.๒. บุคลกิ ภาพภายนอก

บุคลิกภาพภายนอก เป็นบุคลิกภาพ หรือรูปลักษณ์ภายนอกที่ผู้ฟังสามารถ
มองเหน็ ภาพลกั ษณ์ของผู้พดู ได้จาก การมองเห็น การไดย้ นิ เปน็ ต้น อาทิ

๔.๒.๑. รูปร่างหน้าตา เป็นส่วนประกอบสำคัญในการที่จะปรากฏตัวให้คนท่ี
ฟงั สามารถเสพรูปลักษณ์ได้จากการมองเห็นผู้พดู หมายถึง หนา้ ตาไม่น่าเกียจน่ากลัว แต่เป็น
ผู้ที่มีรูปรา่ งหน้าตาที่มีเอกลักษณ์เฉพาะตน ประกอบการแสดงสีหน้า และการออกแสดงทา่ ทาง
ประกอบการพดู สว่ นน้ีจะเป็นบุคลกิ ภาพทางรปู ร่าง

๔.๒.๒. การแต่งกาย เป็นส่วนสำคัญส่วนหนึ่งของผู้พูดที่จะปรากฏกายให้
ผฟู้ ังทต่ี อ้ งพบเห็นการแต่งกายให้เหมาะสมกับงาน กาลเทศะ ให้สภุ าพเรยี บร้อยเหมาะสมกับวัย
รวมไปถึงการจัดแต่งทรงผม ใบหน้า เข็มขัดรองเท้า เน็คไท กลิ่นตัว กลิ่นปาก ฯลฯ สรุป คือ
การแต่งกายตอ้ ง เหมาะเจาะ หมดจด ถูกบท ถูกแบบ เป็นตน้

๔.๒.๓. การปรากฏตัวต่อหน้าผู้ฟัง เมื่อผู้พูดต้องปรากฏกายต่อหน้าผู้ฟัง
เป็นส่วนสำคัญอีกประการหนึ่งที่พึงปฏิบัติ และพึงละเว้น อาทิ การแสดงออกท่าทางสีหน้า ท่ี
แสดงออกอยา่ งสอดคล้องกบั เนอ้ื เร่ือง การยกไมย้ กมือประกอบการบรรยาย ส่วนข้อท่ีไม่ควร
คือ ไม่ควรยืนเป็นหุ่นพูด แต่ก็ไม่ควรที่จะเดินไปมายกไม้ยกมือจนคนที่มองเวียนหัว หรือ
หลุกหลิก แข็งนิ่ง โงนเงน จ้องจังก้า ยืนเอียงข้าง ยืนย่อเท้า หันรีหันขวาง และต้องไม่ ล้วง
แคะ แกะ เกา หาว ยักคิ้ว โยก ถอนหนวด ค้อนผู้ฟัง กระพริบ ขยิบตาถี่ๆ มือไม่เป็นสุข เป็น
ต้น

๔.๒.๔. การสบตา เป็นส่วนหน่ึงในการท่ีจะแสดงถงึ ผู้พูดมีความสนใจต่อผู้ฟัง
ทุกคน หรือเหมือนกับการแสดงให้ผู้ฟังมีความรู้สึกว่าผู้พูดกำลังพูดกับผู้ฟัง มีการกวาด
สายตาไปให้ทั่วๆ สิ่งที่ไม่ควรปฏิบัติคือ ไม่มองหนักไปด้านหนึ่งด้านใด เวลาพูดไม่ก้มมองพ้ืน
หรอื เงยหนา้ มองเพดาน ฯลฯ

๔.๒.๕. การใช้ภาษา หมายถึงผ้พู ูดต้องร้จู กั วธิ ีการใช้ภาษาอยา่ งเหมาะสมกับ
ผู้ฟัง ภาษาที่ใช้ควรเป็นภาษาที่ง่ายๆ สุภาพ ไม่ซับซ้อน ควรเป็นภาษาที่พูดแล้วสามารถ
มองเห็นภาพพจน์เป็นรูปธรรมได้มาก ควรหลีกเลี่ยงภาษาต่างประเทศ แต่ถ้าจำเป็นที่จะใช้ก็
ควรแปล หรอื อธิบาย

๔.๒.๖. นำ้ เสียง นำ้ เสียงในการพดู เป็นการเปลง่ เสยี งให้สอดคล้องกบั เน้ือหาท่ี
พูด ทม่ี ีความชา้ เร็ว หนกั เบา พดู เสยี งดงั พอดี ชัด ถูกตอ้ ง ตัว รอ เรอื ลอ ลงิ ควบกลำ้ ไม่
เสียงดังเกินไป เหมอื นตะคอก หรอื เบาจนเกนิ ไป เหมือนกระซิบ ทำใหค้ นฟังเหน่อื ยกับการฟัง

๔.๒.๗. การใช้ไมโครโฟน เป็นบุคลิกภายนอกที่สำคัญประการหนึ่งที่ผู้พูด
ตอ้ งใช้ไมโครโฟน มีข้อทไี่ ม่ควรปฏบิ ัติต่อไมโครโฟน เชน่ ปากชิดตดิ ไมโครโฟนเวลาพูด ไม่กลัว
ไมโครโฟน ไม่เคาะ ไม่เปา่ ไมต่ บไมโครโฟน เปน็ ต้น

๔.๒.๘. เทคนคิ การพูดท่ีเป็นปยิ ะวาจา นกั พดู ท่ดี ีมีเทคนิคประจำตัวซึ่งแล้วแต่
ใครจะมีที่เขาเรียกว่าบุคลิกประจำตัว คือ จริงใจ ไร้อารมณ์ ชมก่อน ค่อยตำหนิ พิศดู ปู
ทาง สรา้ งสมั พนั ธ์ กล่าวคือ

จริงใจ มคี วามจริงใจต่อคนฟงั และจริงใจตอ่ ตวั เองท่ีจะรบั ผิดชอบใน คำพดู
ไรอ้ ารมณ์ นักพูดไมค่ วรจะมีอารมณ์โกรธ โมโห สงบสติอารมณ์ ต่อคน

ฟังทเ่ี ขาจะฟังหรอื ไมต่ ั้งใจฟังหรือ ไม่ฟงั
ชมกอ่ น มกี ารชมผ้ฟู งั ในความดีงามท่ีถูกต้อง แลว้ ค่อยตำหนิถ้ามขี อ้ ตำหนิ

ธรรมนิเทศ ๓๗

พศิ ดู ผ้พู ูดควรมีวิจารณญาณในการดปู ฏิกิริยาคนฟงั วา่ มปี ฏกิ ิริยาต่อการ
ฟังเรามากนอ้ ย
อย่างไรตอ้ งมีการประเมินตลอดเวลาในการพูด ไมใ่ ช่พดู โดยไม่สนใจ
ปฏิกิริยาผ้ฟู ัง

ปทู าง คือการพดู คยุ กนั อยา่ งเป็นกันเองปูทาง บางครัง้ เขาจะเรียกวา่ วธิ เี ปิดใจ
สร้างสัมพนั ธ์ คือการสร้างปฏิสมั พนั ธก์ บั ผ้ฟู ัง
๔.๒.๙. การเตรียมตัวกอ่ นขึ้นพดู

- เตรยี มเน้ือหาพร้อม พอเหมาะกับเวลา
- ภาษาเขา้ ใจงา่ ยเหมาะสมกับเวลา
- ตรวจเชค็ อุปกรณใ์ ชไ้ ดห้ รอื ไมแ่ ละ ครบหรอื ไม่
- จดั เรียงเรอ่ื งเป็นลำดับ อุปกรณ์ หรือ สอ่ื และคำพูดเป็นลำดับ

ขน้ั ตอน
- เตรียมคำพูด ขนึ้ ต้น และสรปุ
- ฝกึ ซอ้ มการนำเสนอผลงาน(ถ้ามี)
- หาคนช่วยวจิ ารณ์เสนอขอ้ แกไ้ ข เพอื่ ที่จะนำไปปรบั ปรุงแก้ไขตอ่ ไป
- เตรยี มคำถาม ตอบ ใหพ้ รอ้ ม

๕. วตั ถุประสงคข์ องการพูด

วัตถุประสงค์ของการพูดหรือความมุ่งหมายของการพูด ก็คือ การแสดง หรือ
ข้อคิดเห็นต่อผู้ฟัง และผู้ฟังสามารถรับรู้เรื่องราวและเข้าใจไดต้ รงกับความต้องการ
ของผู้พดู ตลอดจนสามารถนำไปปฏบิ ัติไดอ้ ย่างมีประสทิ ธภิ าพ ตามโฉลก ทว่ี า่ “พูด
ได้อย่างใจนึก ระลึกได้ดังใจหวัง ยังประโยชน์ให้แก่ผู้ฟัง สร้างพลังในการ
เปลยี่ นแปลง”

ความมุ่งหมายของการพดู แบง่ ออกเปน็ ๒ ประเภทใหญ่ๆ ได้แก่
๑) ความมุ่งหมายของการพดู โดยทว่ั ไป และ
๒) ความม่งุ หมายเฉพาะ
๕.๑. ความมุ่งหมายโดยทั่วไป คือการพูดที่พยายามให้ผู้ฟังสนใจ เข้าใจ
และประทับใจจากการพูดนั้นๆ ซึ่งความสนใจนั้นจะเกิดเพราะผู้พูดได้เตรียมตัวเป็น
อย่างดี กล่าวคือ สนใจที่จะรับฟัง เพราะเตรียมพูดมาดี และสนใจที่จะรับฟังจนจบ
เรอ่ื งเพราะเตรยี มเนื้อหามาดี ความเขา้ ใจนนั้ เป็นการเรยี กร้องให้คนสนใจฟังเท่านั้น
ยังไม่เปน็ การเพียงพอ จะต้องให้ผู้ฟังเขา้ ใจดว้ ย ซึ่งกระทำได้โดยการเตรียมเนื้อเรื่อง
การใช้ถ้อยคำ การเรียบเรียบประโยค ที่ง่ายต่อการเข้าใจ เป็นต้น ส่วนความ
ประทับใจ คือความเข้าใจที่ชัดเจน จนมองเห็นภาพ ซึ่งทำไดโ้ ดยการใช้คำคมข้อความ
ที่ลึกซึ้งกินใจ คำรุนแรงที่เหมาะสม ตลอดจนอุปมาอปุ ไมยตา่ งๆ เป็นต้น
ดังนั้น ในการพูดทุกครั้ง ผู้ผูดจะต้องเตรียมตัวให้พร้อม ทั้งคำนำ เน้ือ
เรื่อง และสรุปจบให้สอดคล้องกนั เพอื่ ช่วยใหป้ ระสบผลสำเรจ็ ในการพดู ทกุ ๆ คร้งั

ธรรมนิเทศ ๓๘

๕.๒ ความมงุ่ หมายเฉพาะ แบ่งออกเป็น ๒ ประเภทใหญๆ่ คอื
๑) เพื่อให้ข่าวสารความรู้ เป็นการพูดแบบเสนอข้อเท็จจริง โดยไม่มุ่ง

หมายที่จะเปลยี่ นทศั นคตขิ องผฟู้ งั แต่เพอ่ื เพิม่ พูนความร้คู วามเข้าใจแกผ่ ู้ฟงั
๒) เพื่อความบันเทิง เป็นการพูดเพื่อให้ผู้ฟังสนุกสนานครึกครื้น มัก

เป็นการพดู หลังอาหาร ซึง่ จดั ข้นึ เพือ่ พกั ผอ่ น
๓) เพื่อชักจูงใจ คือ การพูดที่มุ่งหวังให้ผู้ฟังเปลี่ยนใจ เห็นสอดคล้อง

ตามผพู้ ดู โดยใชก้ ารเร้าอารมณเ์ ป็นที่ตงั้

๖. ศลิ ปะการสร้างโครงเรื่อง

โครงเรื่องของการพูดมี ๓ ประการ ด้วยกัน เรียกว่า Main outline ซึ่งจากการ
วจิ ยั ของนักพดู หลายทา่ นมคี วามเหน็ ตรงกนั ว่า โครงเรอ่ื งที่ดตี อ้ งประกอบไปด้วย ๓ สว่ นดงั นี้

๑. สว่ นหวั หรอื คำนำ คำเริ่มตน้ (Introduction)
๒. ส่วนกลาง หรอื ส่วนตัวเปน็ เนอื้ หาสาระ (Main Body)
๓. สว่ นหางหรอื สรุปจบ (Conclusion)

๖.๑. ส่วนหวั หรอื คำนำ (Introduction)

การเริ่มต้นที่ดีเท่ากับประสบผลสำเร็จไปแล้วครึ่ง การขึ้นต้นที่ดีก็เหมือนกับการ
ออกลิเก นำเสนอ ที่ต้องดึงดูใจ เร้าใจ ตื่นเต้น อาจารย์ทินวัฒน์ มฤคพิทักษ์ กล่าวว่า การ
ขน้ึ ต้นที่ดีควรจะเป็นการขึ้นต้นทชี่ วนให้ผ้ฟู ังต่ืนตลึง และกระหายใคร่อยากจะฟัง มลี ักษณะ ๕
ประการ

๑. การพาดหัวข่าว (Headline)
๒. การตงั้ คำถาม (Asking Question)
๓. ชวนสงสัย ( Interest Arousing)
๔. อ้างบทกวี (Quotation)
๕. ให้สนุกสนาน (Entertainment)
ส่วนในหนังสอื การพูดระบบธีซาวด์ ของ รอ้ ยเอก ดร.จิตรจำนง สุภาพ กลา่ ววา่ มี ๗ ประการ
คอื
๑. พาดหัวข่าว (Headline)
๒. กลา่ วคำถาม (Asking Question)
๓. ความสงสัย (Interest Arousing)
๔. ใหร้ ื่นเริง (Entertainment)
๕. เชิงกวี (Poem)
๖. มีตวั อย่าง (Example)
๗. ช่างบงั เอญิ (Happening)
๖.๑.๑. พาดหัวข่าว (Headline) แน่นอนที่สุด การพาดหัวข่าว เป็นการทำ
เรื่องเล็กให้เป็นเรื่องใหญ่ เรื่องง่ายๆ ให้ดูเป็นเรื่องสำคัญ สิ่งเหล่านี้มันถึงจะถึงอารมณ์คนอ่าน
เช่นเดียวกันกับการพูดที่มีคำนำที่มีลักษณะเป็นเหมือนการพาดหัวข่าว เพราะวิธีการขึ้นต้น

ธรรมนเิ ทศ ๓๙

ด้วยการพาดหัวข่าว สามารถที่จะดงึ ดดู ใจให้คนสนใจฟัง ซึ่งการพาดหัวขา่ วก็จะหมายถงึ การ

พดู โดยการนำเอาผล มาพดู กอ่ นทีจ่ ะพูดเหตุ ในภายหลัง เช่น

“โจรใต้เหมิ ยงิ แมพ่ มิ พ์สงั เวยเปิดเทอม”

“ตชด. เจออรใิ หม่ กองทัพอุบาทว์”

“โอละพ่อ รถตู้ฉุดขม่ ขืน่ เดก็ ๑๖”

“เลือกตงั้ พะเยา เหงาคนใช้สิทธิโ์ หรงเหรง”

๖.๑.๒. กล่าวคำถาม (Asking Question) เป็นกล่าวขึ้นต้นโดยลักษณะของ

คำถาม และคำถามก็นา่ จะเปน็ คำถามแปลกๆ น่าคดิ นา่ สนใจ นา่ ติดตามหาคำตอบ เช่น

“ทา่ นเชือ่ หรอื ไม่พระจะมรณภาพ เพราะพทุ ธศาสนาเปน็ ศาสนาประจำชาติ”

“ท่านเคยฟังธรรมภาษติ บทนหี้ รือไม่ “มาตา มิตตฺ ํ ฆเร มารดาเปน็ มิตรในเรือนตน”

“ท่านเชื่อหรือไม่ว่า หากมือเราแบ วางอยู่ตรงนี้ โลกจะหยุดทันทีทุกแห่ง หากเรา

รว่ มมือกนั อย่างนท้ี ุกคน ความสุขจะเริม่ ตน้ ตามมอื เรา” เป็นต้น

จุดสำคัญในการเปิดเร่ืองหรือขึน้ ต้นเรื่องจะต้องมีความสัมพันธใ์ กล้ชิดกับคนฟงั ให้

มากทสี่ ดุ กนั เอง สบายๆ

๖.๑.๓. ความสงสัย (Interest Arousing) เปน็ ธรรมดาทีม่ นุษยเ์ ราเป็นคนขี้สงสัย

มาแต่ไหนแตไ่ ร แม้แต่หูของเรายังต้ังเปน็ คำถามตลอดเวลามิใช่หรือ สงสยั เมอ่ื ไรก็ถามเรื่องนั้น

การเปิดเรื่องด้วยคำถามและด้วยความสงสัยเกือบจะแยกไม่ออก บางครั้งก็ผสมกันก็มี ซึ่งการ

เปิดเรื่องเริ่มต้นด้วยการสงสัยเป็นการท้าทายได้ไม่น้อย ท้าทายความรู้สึกของผู้ฟังเป็นจะหา

คำตอบว่าจะเปน็ อยา่ งไร เชน่

“เปน็ ไปไดม้ ัย้ ครับทค่ี นเราจะรวยจากส่ิงทีม่ องไม่เห็น”

“ทา่ นทราบมั้ยวา่ ระยะเพียงทผ่ี มลกุ จากเก้าอ้ีมาบนเวที เกิดการสญู เสียขึ้นแลว้ ๒ ล้านบาท”

“ทา่ นเคยเฉลยี วใจบ้างมั้ย การกนิ อาหารตามภตั ตาคารใหญท่ ำใหอ้ ายุสั้น”

“ผมไม่เคยคิดมากอ่ นเลยว่าผมขึ้นมาพูดจะเคราะห์ร้าย แตม่ นั ก็เกิดขน้ึ จริงๆ”

“ท่านเช่ือหรือไมเ่ ทคโนโลยเี จรญิ มากๆ จะทำใหล้ กู แก่กว่าพ่อแม่”

๖.๑.๔. ให้รื่นเริง (Entertaining) การขึ้นต้นแบบนี้ มุ่งหมายเพื่อคลี่คลาย

บรรยากาศในห้องประชุมให้เบิกบานแจ่มใส ทั้งผู้พูดและ ผู้ฟังถือว่าเป็นการสร้างอารมณ์ขัน

ก่อนเปิดฉากพูด แถมให้ความเป็นกันเองอีกโสตหนึ่งด้วย ถือว่าผู้พูดไม่เอาตัวออกห่างจาก

ผฟู้ ังมากนกั เช่น

“วันนผ้ี มตงั้ ใจจะไม่พูดอะไรเลย แต่รสู้ กึ ครัน่ เนอ้ื คร่ันตัวคล้ายจะไม่สบาย จะขอพูดอะไร

บางอยา่ ง”

“ท่านผู้มีเกียรติที่เคารพ ผมมีโอกาสมาพูดที่นี่ ผมใช้สินค้าบริษัทของท่านมานานแล้ว

วันน้พี ดู แล้วจะขอถอนทนุ คืนบ้างเล็กๆ นอ้ ยๆ”

“สวัสดี ข้าพเจ้าทั้งหลาย บัดนี้ได้เวลาเป็นมงคลแล้วขอกราบเรียนเชิญท่านประธานขึ้น

สยู่ อดเสา” เปน็ ต้น

๖.๑.๕. เชงิ กวี (Poem) เปน็ การข้ึนตน้ ท่อี ้างวาทะของผมู้ ีชือ่ เสยี งมากล่าวเป็นร้อย

แก้วหรือร้อยกรอง ที่เป็นที่ยอมรับกันโดยทั่วไป โดยเฉพาะ กาพย์ โคลง กลอน ฯลฯ

เช่น

“โบราณว่า สบิ ปากวา่ ไม่เทา่ ตาเหน็ ”

“อันน้ำจดื รสสนิท ดกี วา่ จติ จืด

ธรรมนเิ ทศ ๔๐

ถึงเยน็ ชืด ลิ้มรส หมดกระหาย

แต่จิตจืด รสระทม ขมววิ าย

มักทำลาย มิตรภาพ ให้ราบเตียน หรือ

“พฤษภกาสร อีกกุญชร อันปลดปลง

โททนต์เสนห่ ค์ ง สำคัญหมาย ในกายมี

นรชาตวิ างวาย มลายส้ิน ทง้ั อนิ ทรีย์

สถติ ทัว่ แตช่ ัว่ ดี ประดบั ไว้ ในโลกา”

๖.๑.๖. มีตัวอย่าง (Example) การขึ้นต้นแบบมีตัวอย่าง ควรเป็นตัวอย่างที่มี

จริง และสามารถนำมาประยุกต์ผสมผสานกับเรื่องที่จะพูดได้อย่างกลมกลืน เช่นการประชด

มารยาทของสังคมไทยในเมืองหลวงที่น่ารัก “ท่านเชื่อมั้ยครับว่า ขณะที่ผมก้าวขึ้นรถโดยสาร

ประจำทางต้นสายปลายทางที่สี่พระยา นั่งมาถึงราชเทวี มีสตรีท้องแก่ก้าวขึ้นมาหาที่นั่ง ด้วย

ความสำนึกในความเป็นสุภาพบุรุษ ผมก็ลุกให้เธอนั่ง ก่อนนั่งเธอมองผมด้วยสายตาท่ี

ประหลาด ทันใดเธอก็ควักผ้าเช็ดหน้าขึ้นมาเช็ดที่เก้าอีกก่อนที่จะนั่งปากของเธอไม่พูดอะไรกับ

ผมสักคำ ผมนึกในใจว่านี่หรือคนเมืองหลวงที่ว่ามีการศึกษาดี” หรือ “ท่านผู้มีเกียรติที่

เคารพ ขณะที่ผมขึ้นเวทีใหม่ๆ ใครๆ ก็วิจารณ์ผมว่าในเวลาเพียง ๒ นาที ผมพูดมี เอ้อ อ้า ละ

กอ้ แบบวา่ รวมแลว้ ๒๐ คร้ัง แต่บัดน้ี ผมไม่พูดเอ้อ อา้ ละก็ แบบวา่ อกี แลว้ เพราะว่า...............

(ตาก็ไปเหน็ หญงิ นางหนึง่ นง่ั อา่ ....ไม่ปิด)

๖.๑.๗. ช่างบังเอิญ (Happening) การพูดลักษณะ ช่างบังเอิญ อาศัย

ประสบการณ์ของผู้พูด ตวั อยา่ งในงานแต่งงาน งานหนง่ึ ได้มปี ระธานกล่าวเปิดงาน แล้วกล่าว

เปิดงานว่า

“ท่านผู้มีเกียรติ เจ้าบ่าวและเจ้าสาวที่เคารพรักค่ะ (ตาท่านก็เหลือบไปเห็นรูปหัวใจ

ซ้อนกันมีจุดสีขาวเป็นแรเงาตรงกาลางหน้าเวที) การแต่งงานกค็ ือการเป็นพาสเนอร์ ดิฉันมิได้

หมายถึงการเป็นคนเสิรฟ์ อาหาร และหากินกลางคืน แต่ ดิฉันหมายถึง “ การเป็นหุ้นส่วนชวี ิต”

ผู้ชายโบราณให้เป็นช้างเท้าหน้าผู้หญิงเป็นช้างเท้าหลังฉันใด ผู้หญิงที่เปรียบช้าง เท้าหลังอยู่

บ้านก็อย่าอยู่เฉยๆ ช่วยพี่เขาทำงาน เขากลับมาจากทำงานช้าก็อย่างหน้าบึ้ง ต้องให้เวลา และ

ชอ่ งว่างเขาบา้ งดุจรูปหวั ใจทซ่ี อ้ นกนั และมชี ่องวา่ ง ฉนั นั้น”

๖.๒. สว่ นตัว ส่วนกลางหรอื ส่วนเนอ้ื หา (Main Body)

เราเรียกว่า ส่วนสาระ(Content) ส่วนนี้เป็นส่วนสำคัญส่วนหนึ่งอาจเรียกว่าเป็น

พระเอกของเรื่องก็ว่าได้ ใครพูดน้ำท่วมทุ่งก็คือการพูดที่ไร้สาระ หรือพูดเนื้อหาน้อยแต่ให้ได้

เวลามากๆ และเรอื่ งทพี่ ูดต้องกลมกลนื กบั หัวขอ้ หรือคำนำ เรยี กว่าขยายความนำ

อาจารย์ทินวัฒน์ มฤคพิทักษ์ ท่านได้เขียนเรื่องนี้ไว้ในหนังสือ พูดได้พูดเป็น ว่า

เนื้อหาควร

๖.๒.๑. สาระตรงประเด็น Content

๖.๒.๑.๑. พดู ไปตามลำดบั เหตุการณ์ หรอื อย่าวกวนกลบั ไปกลับมาจับ

ต้นชนปลายไม่ถูก

๖.๒.๑.๒. เป็นจดุ หมายของเรอื่ งเพียงจุดเดยี ว อย่ายกเหตุผลค้าน

กันเองในตัว ผูฟ้ ังจะไมเ่ ข้าใจว่าจะเอาอย่างไรกนั แน่

๖.๒.๑.๓. เรา้ ความรู้สึกของผฟู้ งั ให้มากขนึ้ ๆ ตามลำดับ โดยเรยี งลำดับ

เหตกุ ารณห์ รอื ยกตวั อย่างอทุ าหรณ์ที่เบาๆ ไวต้ อนตน้

ธรรมนเิ ทศ ๔๑

และหนักข้ึนๆ เรอื่ งท่ีคิดวา่ จะเรา้ ความสนใจไดส้ ูงสุดใหเ้ ก็บไว้

ตอนทา้ ยๆ ไมใ่ ช่นกึ เรือ่ งใดได้กอ่ นก็พูดก่อนอาจกลายเป็น

“ตอนแรกๆ กส็ นุกดตี อนหลงั เซ็งเป็นบา้ เลย”

๖.๒.๒. เน้นตอนสำคัญ (Emphasizing) เนื้อหาสาระใดที่สำคัญมีประโยชน์

ทจ่ี ะกอ่ ให้เกดิ ประโยชนแ์ ก่ผู้ฟงั ต้องย้ำ เนน้ และเป็นทัง้ เป้าหมาย และวตั ถุประสงคข์ องการพูดใน

เรือ่ งนั้นตรงประเดน็ เหมือนจะยำ้ คิด ใหจ้ ำ ย้ำทำให้ชนิ เปน็ ต้น

๖.๒.๓. บีบคั้นอารมณ์ (Expressing) เป็นการถ่ายทอดอารมณ์ของผู้พูด

ไปสู่ผู้ฟังได้อย่างถูกต้องเป็นไปตามอารมณ์ของผู้พูดที่อยากจะให้ผู้ฟังได้รับความรู้สึกนั้นๆ

เรื่องที่ผู้พูดอยากให้เป็นเรื่องจริงๆ คนฟังฟังแล้วก็จะมีความรู้สึกกับเสียงประโยคที่พูดว่า

จริงจัง ผู้พูดอยากให้สื่ออารมณ์เศร้าก็สามารถที่จะถ่ายทอดเรื่องราวให้คนฟังได้เศร้าไปตา

เนื้อเรื่องได้ และผู้พูดพึงเข้าใจเสมอว่า ผู้ฟังที่นั่งฟังเราเขาให้เกียรติเราอย่างมาก การพูด

เหมือนผู้พูดปรุงอาหารหูให้คนฟังด้วยเนื้อหาสาระ และวิธีการพูดให้เขาติดตามได้อย่างกระช้ัน

ชิด และไม่ผดิ หวัง การลงเอยของเรอ่ื งตอ้ งลงอย่างท่ีผู้ฟังคิดไม่ถึง คือ เดาไม่ออกเลยว่าจะมา

ในแงม่ มุ ไหน พงึ พยายามดึง พยายามนำอารมณ์เขาไปด้วยลีลาการพูด บบี คั้นอารมณ์ได้อย่าง

สอดคลอ้ งอย่างท่ีผู้พดู ตอ้ งการ ซงึ่ ลกั ษณะทา่ ทาง น้ำเสียง ลีลาท่าทาง เพื่อให้คนฟังได้ ระเบิด

อารมณ์ หรือ ถึงบางอ้อ เมื่อถึงจุดจบหรือ คลายแมค จบลงจะเป็นตอนที่เปิดเผยความจริง

ออกมา อารมณท์ ีค่ ั่งค้างสงสยั กค็ ลี่คลายออกมา

๖.๒.๔. เหมาะสมกับเวลา (Aspirate Timing) เวลาเป็นเรื่องสำคัญของนัก

พูด นักพูดบางคนติดลมหาที่ลงไม่ได้ ไม่ใช่ว่าพูดมากจะเป็นการพูดที่ประสบผลสำเร็จ แต่ที่

สำคญั ตรงต่อเวลาตามเวลากำหนดต่างหากจะจัดว่าเป็นเหมาะสมกับเวลา เพราะ พูดมากไม่ไล่

ไม่เลิก คนยังให้ความสนใจอยู่พูดไปเรื่อยๆ กลายเป็นการเสียมารยาท การพูดที่ดีต้อง

เหมาะสมกับเวลา ก็ควรจะมีการซ้อมมาก่อน บางคนพูดมาดีแต่มาตกม้าตายตอนสุดท้าย เช่น

พูดเกินเวลา หาที่ลงไมไ่ ด้

นอกจากนั้น อาจารยว์ ลั ลภ มณแี สง วิทยากรฝึกอบรมจิตวทิ ยาการพูดท่านยัง

กลา่ วถงึ นักพดู ที่ดีควรมี ควรทำ ควรเปน็ ดงั นี้

ยนื ใหเ้ ดน่ เป็นจุดสนใจคนดู

เนน้ ให้จำ สาระสำคญั เนน้ ให้ผู้ฟังสามารถจดจำประเด็นสำคญั

ขำควรมี ในสาระควรมีขำขนั บา้ ง สนกุ สนานบ้างพอดี

จบทนั ทีเมอ่ื หมดเวลา คือการเน้นเร่อื งข้อกำหนดเวลาเนอื้ หาตอ้ งพอดกี บั เวลา

๖.๓ ส่วนหางหรอื สว่ นสรปุ (Concision)

การสรุปจบควรเป็นการเรียกร้องความนา่ สนใจ ควรเปน็ สง่ิ เสยี ดาย ทำให้เกิดร้อย

ประทับใจแก่ผฟู้ ังได้เป็นอย่างดี ควรมหี ลกั ดงั น้วี ่า

สรุปจบชดั เจนไม่สงสยั คือ ความชดั เจนในเนอ้ื หาวา่ เรอื่ งที่พดู พูดเรื่องอะไรคน

ฟังรเู้ รอื่ งทพี่ ดู อย่างถูกต้องหมดความสงสัย

ประทบั ใจฟงั ตรงึ ตาตรึงใจคนฟังท่สี ามารถสะกดคนฟงั จบอย่างประทับใจคนฟัง

ยังเสียดายไม่นา่ จบ ทำใหค้ นฟงั เกดิ ความเสยี ดายว่าเวลาในการฟังน้อยเหลือเกิด

จบเร็วไปเสียดาย อยากจะฟัง อกี

คอยพบชวนติดตาม เมื่อพดู ประทับใจคนฟังเสียดายเวลาทหี่ มดไปกจ็ ะทำให้คนฟัง

อยากติดตามฟงั เร่อื งราวอะไรดๆี มีสาระ บันเทิงในการฟัง

ธรรมนิเทศ ๔๒

เสมอๆ ซง่ึ การจบการพดู ไม่ควรท่จี ะทำให้เกิด “เรือล่มเมอ่ื
จอด” “ตาบอดเม่ือแก่” “พอถึงเส้นชยั ก็นอนแหง๋แก๋” เป็นตน้

๗. ลักษณะของการสรปุ จบ

เม่อื มกี ารพดู เปน็ ไปอย่างปกติ ส่ิงท่ีจะต้องตระหนกั นบั แต่ การเรมิ่ ตน้ ที่ดี เนอื้ หาท่ีดี

แลว้ การสรุปจบก็เป็นขัน้ ตอนท่ีสำคัญ ซ่งึ การสรปุ จบได้มีการแบ่งผล ของการสรุปจบ ไวเ้ ปน็ ๓

ลักษณะดว้ ยกนั คือ

๗.๑. ส่วนสรุปจบหรือคำลงท้ายที่ไม่ได้ผล มักจะเป็นแบบตัวอย่าง

ดังต่อไปน้ี“ผม (ดิฉัน) หวังว่าการบรรยายในวันนี้คงเกิดประโยชน์แก่ทา่ นผู้ฟังไม่มากกน็ ้อย....”

(ก็แน่นอนไม่เกิดมากก็เกิดน้อย ไม่ต้องบอกใครๆ ก็รู้จะพูดทำไม) “ผมต้องขออภัย ในวันนี้ท่ี

อาจจะพูดไม่ดีเท่าไรไรเพราะไม่ค่อยสบาย ” (ไม่สบายทำไมไม่ไปนอน ไม่ดีจะเอามาพูดทำไม

เสียเวลา) “ผมตอ้ งขออภยั ในเรื่องท่ีพูดมาไม่ค่อยถนัดยอมรับว่าไม่ค่อยมีความรู้” (อยากรู้

เร่อื งจากคนท่เี ขาร้จู ริงไม่ร้จู ะมาพูดทำไมถูกเชิญใหม้ าพดู ไม่รู้จะรับมาพูดทำไม) “ผม ไม่มีอะไร

จะพูดแล้ว จึงขอจบการบรรยายไว้แต่เพียงเท่าน้ี” (แน่นอนไม่มีอะไรจะพูดแล้วจะมายืนทำอะไร

ลงไปกด็ ีจะมาขอจบทำไม) “เท่าทพี่ ูดมาก็พอสมควรแก่เวลา ผมตดิ การบรรยายท่ีอื่นอีกจึงขอ

จบไว้แค่นี้..ขอบคุณ” (มีธุระที่อื่น จะรับที่นี้ทำไม ไม่ต้องขอบคุณคนฟังคนฟังควรจะต้อง

ขอบคุณคนพดู เพราะคนพูดใหส้ าระมปี ระโยชน์) การสรปุ จบแบบนเี้ รียกว่า เปน็ การสรปุ จบที่ไม่

ถกู ตอ้ งสิน้ ท่า ไม่มชี ัน้ เชิง

๗.๒. การสรุปจบที่ได้ผลน้อย ได้แก่ “ถึงเวลาแล้วหรือยัง............(ไม่รู้เหรอเขา

เชิญให้พูดเวลาเท่าไรถึงเท่าไร) ปิดท้ายด้วยคำโคลง กลอน ภาษิตที่ผิดไปจากของจริง อ้าง

ผดิ ๆ เพราะนกั พูดจริงๆ เขาตอ้ งมีความรู้ในเรื่องที่จะพดู น้ันจรงิ ๆ ถึงได้รบั เชญิ ให้เป็นวิทยากร

พดู หรือสรุปจบทีผ่ ิดไปจากเนอื้ หาเป็นตน้ อย่างนี้เรียกวา่ สรุปจบท่ีได้ผลน้อย

๗.๓. การสรุป หรือลงท้ายที่ได้ผลดีมาก การสรุปจบแบบนี้เป็นสิ่งที่นักพูด

ควรตระหนกั และถอื ได้วา่ เปน็ การสรุปจบทไ่ี ดผ้ ล มี ๔ รปู แบบ คือ

๑. สรปุ จบตามคมปาก

๒. สรุปความฝากให้คดิ

๓. สรุปความสะกิดชักชวน

๔. สรปุ ความสำนวนขบขนั

๗.๓.๑. สรุปความตามคมปาก Quotation การสรุปวิธีนี้ส่วนมากจะจบ

ด้วยคำอ้างสุภาษิต คำคม คำพังเพย โคลง กลอน อันมีที่มาที่ไปอย่างอย่างถูกต้อง ซึ่งจะเพิ่ม

ความประทับใจเสียดายให้กับคนฟังเป็นอย่างยิ่ง อาทิ กรณีที่พูดในเรื่องการวางแผนการ

ธุรกิจ เมอ่ื สรปุ ความเรียบร้อยจะจบก็จะจบด้วยประโยคทมี่ ีลกั ษณะว่า “หมากรุกจะเดินยังต้อง

คดิ หมากชวี ิตจะไมค่ ิดไดอ้ ย่างไร ไมม่ ใี ครวางแผนแลว้ ทำธุรกจิ ลม้ เหลว แต่ธรุ กิจลม้ เหลวเพราะ

ไม่มีการวางแผน สวัสดี(ครับ)ค่ะ” “ไม่มีใครตายในสนามฝึก แต่ถ้าไม่ฝึกจะตายในสนามรบ”

หรือ พูดถึงหลักวิธีการเป็นนักพูด จบด้วย “นักพูดบางคนมีเวลา แต่ทว่าไม่มีโอกาส นักพูดที่

ฉลาดควรเก็บเก่ยี วทง้ั โอกาสและเวลา....สวัสดีครับ” หรอื พดู ถงึ เรอ่ื งมิตรสหายเพื่อนรัก

“ยามจน คนเคียดแคน้ ชงิ ชงั

ยามมั่งมี คนประดงั นอบนอ้ ม

ธรรมนเิ ทศ ๔๓

เฉกพกษ์ดก นกหวงั เวยี นสู่ เสนอมา

ปางหมดผล นกพรากส้นิ กบ็ นิ หนี”

“เมือ่ ม่งั มี มากมาย มติ รหมายมอง

เมื่อมัวหมอง มติ รมอง เหมือนหมูหมา

เมอ่ื ไม่มี มิตรหมด มุง่ มองมา

เมอื่ มอดม้วย แมน้ หมหู มา ไมม่ ามอง”

พดู ถงึ ความจน ความรวยของคน

“ถ้าอยากรวย อยู่อย่างรวย ไมม่ วี ันรวย ถา้ กลัวจน อยู่อย่างจน ไมม่ วี นั จน”

“คนจะงาม งามน้ำใจ ใชใ่ บหนา้

คนจะสวย สวยจรรยา ใช่ตาหวาน

คนจะแก่ แกค่ วามรู้ ใชอ่ ยนู่ าน

คนจะรวย รวยศลี ทาน ใชบ่ ้านโต”

๗.๓.๒. ฝากให้คิด (Idea) เป็นการพูดให้ผู้ฟังนำไปคิด เป็นการจบเรื่อง

ใหญๆ่ ที่มปี ัญหาคั่งค้างทีช่ มุ ชน ภาครฐั เอกชน กำลังแก้ไขกนั อยทู่ ีย่ ังแกไ้ ม่ตก แลว้ ฝากผู้นำ

ไปคิด เช่น

“ อย่าพึงถามว่าแผ่นดินนี้จะให้อะไรแก่เรา แต่จงถามตัวเองว่าจะให้อะไรแก่

แผน่ ดนิ ”

“ทุกสิ่งทธ่ี รรมชาตใิ ห้ ธรรมชาติให้มนุษย์ด้วยใจรกั และยตุ ธิ รรม แตส่ ่งิ ท่ีมนุษย์ให้แก่

ธรรมชาติสมค่า และยุติธรรมแล้ว...หรือ..ยัง” “การปลอมแปลงสินค้าของพ่อค้า

ไทย เพ่ือหลอกลวงชาวตา่ งชาตไิ ด้ ก็ดใี จ แต่จะหลอกไปได้อกี สกั ก่นี ้ำ”

๗.๓.๓. สะกิดชักชวน การสรุปแบบนี้ต้องสะกิดอย่างมีศิลปะ อย่าชักชวน

ดื้อๆ ไม่มีศิลปะ เปรียบคนเจ้าชู้ยักษ์กระโดดจีบสาวเอาดื้อๆ เดี๋ยวไก่ตื่น ลองมาสรุปสะกิด

ชกั ชวนอย่างไม่รู้ตวั เช่น “เรามาลองประหยัดในสิ่งฟุ่มเฟือยกันเถอะ แต่อย่าประหยดั การทำดี

ต่อกนั และประเทศชาติเลย......” “คนอกตัญญู ผมคิดวา่ ไม่มีค่าอะไรกับน้ำเค็มเต็มมหาสมุทร ท่ี

ไม่อาจหยุด และแก้กระหายคลายความหวิ ของคนทีอ่ ยู่ในเรือนั้นไดเ้ ลย..... “ผมไม่ได้ขอร้องท่าน

แตข่ อเตือนทา่ นอยา่ งพ่ีน้องว่า ตอ่ จากนีไ้ ปเราจะไม่จัดงานวันเกิดให้ฟุ่มเฟือยเพือ่ ตัวเราเอง แต่

เราจะเปล่ียนไปเป็นการกราบเท้าคุณแม่แทน..เพราะกางเกงยีนส์ที่ลูกใสค่ ือเหงอ่ื ไคลของทา่ น....”

๗.๓.๔. สำนวนขบขัน ก่อนจะยุติการพูด เราอาจจะสรรหาความสุขให้แก่

ผู้ฟังเพื่อนันทนาการความสุขประทับใจ เพิ่มความสนุกสนานบันเทิงใจได้ก็จะเป็นสิ่งดี... เช่น

“สุดท้ายเชื่อมั้ยครับว่า ดื่มนมจากเต้า ดีกว่าดื่มเหล้าเป็นกลม ดื่มแล้วรื่นรมย์ เพราะดื่มนม

จากเต้า ดื่มแลว้ ง่ีเงา่ เพราะกนิ เหล้าเป็นกลม....”

อย่างไรก็ตามเทคนิคการพูดนั้นไม่แน่นอนตายตัว นักพูดที่สารถจะทำได้ดีก็ขึ้นอยู่

กับประสบการณ์ของนักพูดยิ่งมีประสบการณ์มากก็จะนำประสบการณ์เหล่านั้นมาใช้ได้อย่างมี

ประสิทธิ์ภาพเพราะจะก่อให้เกิดเทคนิค ศิลปะการพูดที่มีอีกมากมาย แต่สิ่งสำคัญก็คือ กฎ

หรือข้อห้าม ข้อละเว้นต่างที่จะต้องปฏิบัติต้องปฏิบัติ ละเว้นอย่างแท้จริง เพราะการทำผิดกฎ

ของการพูดอาจจะทำให้ชีวิตการเป็นนักพูดจบลงอยา่ งง่ายดาย และรวดเร็ว

***********