ΨΑΧΟΥΛΕΥΟΝΤΑΣ ΤΟ ΣΕΝΤΟΥΚΙ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ

Γυμνάσιο Στεφανοβικείου

Ψαχουλεύοντας το Σεντούκι της
παράδοσης

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΣΤΕΦΑΝΟΒΙΚΕΙΟΥ

ΨΑΧΟΥΛΕΥΟΝΤΑΣ ΤΟ ΣΕΝΤΟΥΚΙ
ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ

Υπεύθυνοι καθηγητές
Ακριβούση Κων/να
Τσιμητρά Ευαγγελία

Το εξώφυλλο είναι έργο της μαθήτριας
Μαρίας-Ράνιας Γκοντόλου

3

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ................................................................................................... 10

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ........................................................................................ 13

ΥΛΙΚΟΣ ΒΙΟΣ................................................................................................ 13

ΚΑΤΟΙΚΙΑ ...................................................................................................................................................14
Α. ΚΑΤΟΙΚΙΑ ΤΟΥ ΣΤΕΦΑΝΟΒΙΚΕΙΟΥ......................................................................................................14
Β. ΚΑΤΟΙΚΙΑ ΤΟΥ ΡΙΖΟΜΥΛΟΥ ...............................................................................................................16

ΟΙ ΦΟΡΕΣΙΕΣ ΤΟΥ ΤΟΠΟΥ ΜΑΣ ..................................................................................................................16
Α. Στεφανοβικιώτικη.............................................................................................................................17
α. Η καθημερινή γυναικεία φορεσιά ................................................................................................................ 17
β. Η επίσημη γυναικεία φορεσιά ...................................................................................................................... 19
γ. Η νυφική φορεσιά ......................................................................................................................................... 20
δ. Η ανδρική φορεσιά του Στεφανοβικείου, «Η Βράκα» .................................................................................. 22
ε. Η γιορτινή αντρική φορεσιά.......................................................................................................................... 23
στ. Η καθημερινή αντρική φορεσιά .................................................................................................................. 24
Β. Ριζομυλιώτικη ...................................................................................................................................26
α. Η γυναικεία φορεσιά .................................................................................................................................... 26
β. Η αντρική φορεσιά........................................................................................................................................ 27

ΑΣΧΟΛΙΕΣ ΤΩΝ ΚΑΤΟΙΚΩΝ .........................................................................................................................28
Α. ΑΓΡΟΤΙΚΕΣ ΑΣΧΟΛΙΕΣ ........................................................................................................................28
α. Όργωμα και σπορά ....................................................................................................................................... 28
β. Θερισμός ....................................................................................................................................................... 29
γ. Αλώνισμα – λίχνισμα..................................................................................................................................... 30
Β. ΑΛΛΕΣ ΑΣΧΟΛΙΕΣ...............................................................................................................................31
α. Κτηνοτροφία ................................................................................................................................................. 31
β. Αλιεία ............................................................................................................................................................ 33
γ. Πτηνοτροφία ................................................................................................................................................. 34
δ. Δενδροκαλλιέργειες...................................................................................................................................... 34
ε. Άλλες καλλιέργειες........................................................................................................................................ 34
στ. Μελισσοκομία ............................................................................................................................................. 34
Γ. Η ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΤΟΥ ΨΩΜΙΟΥ .............................................................................................................35
Δ. ΑΡΓΑΛΕΙΟΣ ........................................................................................................................................36

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ..................................................................................... 38

ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΒΙΟΣ ....................................................................................... 38

Η ΓΕΝΝΗΣΗ ................................................................................................................................................39
Η ΒΑΦΤΙΣΗ.................................................................................................................................................42
Ο ΓΑΜΟΣ ...................................................................................................................................................43
Η ΚΗΔΕΙΑ ...................................................................................................................................................47
ΠΑΛΙΑ ΛΑΙΚΑ ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ ............................................................................................................................49
ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΑ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΑ ...................................................................................................................52
ΔΙΑΤΡΟΦΗ .................................................................................................................................................54

ΣΥΝΤΑΓΕΣ ..............................................................................................................................................55
Τραχανόπιτα ..................................................................................................................................................... 55
Φάβα με κουκιά ................................................................................................................................................ 55
Πελτές κυδωνιού............................................................................................................................................... 55
Σαλιγκάρια γιαχνί.............................................................................................................................................. 55
Καβραμάς.......................................................................................................................................................... 56

4

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ ......................................................................................... 57

ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ ΒΙΟΣ ..................................................................................... 57

ΕΘΙΜΑ ΛΑΪΚΗΣ ΛΑΤΡΕΙΑΣ .......................................................................................................................... 58
Α. Έθιμα των Χριστουγέννων................................................................................................................ 58
Β. Έθιμα της Πρωτοχρονιάς .................................................................................................................. 61
Γ. Έθιμα Φώτων .................................................................................................................................... 63
Δ. Έθιμα Αποκριάς ................................................................................................................................ 64
Ε. Έθιμα του Λαζάρου – Βαΐων ............................................................................................................. 65
ΣΤ. Έθιμα του Πάσχα............................................................................................................................. 66
Ζ. Έθιμα άλλων γιορτών ....................................................................................................................... 67
Η γιορτή της Μπάμπως .....................................................................................................................................67
Των Αγίων Τεσσαράκοντα.................................................................................................................................68
Του Σταυρού......................................................................................................................................................69
Άγιος Γεώργιος ..................................................................................................................................................69
Άγιος Αθανάσιος ...............................................................................................................................................69
Του Αγίου Φιλίππου..........................................................................................................................................70
Η. ΤΑ ΠΑΝΗΓΥΡΙΑ.................................................................................................................................. 70

ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ................................................................................................................................................ 72
ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΜΗΝΕΣ ............................................................................................................... 75
Ιανουάριος ........................................................................................................................................................75
Φεβρουάριος ....................................................................................................................................................75
Μάρτιος............................................................................................................................................................. 76
Απρίλιος ............................................................................................................................................................76
Μάιος ................................................................................................................................................................76
Αύγουστος ......................................................................................................................................................... 76
Οκτώβριος .........................................................................................................................................................76
Νοέμβριος .........................................................................................................................................................76
ΠΡΟΛΗΨΕΙΣ ΚΑΙ ΔΕΙΣΙΔΑΙΜΟΝΙΕΣ ........................................................................................................ 79

ΒΟΤΑΝΑ ΚΑΙ ΓΙΑΤΡΟΣΟΦΙΑ ....................................................................................................................... 82
Α. ΒΟΤΑΝΑ ............................................................................................................................................ 82
ΑΓΚΙΝΑΡΑ ..........................................................................................................................................................82
ΑΓΡΙΑΔΑ ............................................................................................................................................................. 82
ΑΓΡΙΟΔΙΑΛΕΤΑ ...................................................................................................................................................82
ΑΝΗΘΟΣ ............................................................................................................................................................82
ΒΑΣΙΛΙΚΟΣ.......................................................................................................................................................... 83
ΒΑΤΟΣ ................................................................................................................................................................ 83
ΔΕΝΔΡΟΛΙΒΑΝΟ ................................................................................................................................................83
ΔΥΟΣΜΟΣ ..........................................................................................................................................................83
ΚΡΕΜΜΥΔΙ......................................................................................................................................................... 83
ΛΥΓΑΡΙΑ .............................................................................................................................................................83
ΛΥΣΦΑΚΙΑ ..........................................................................................................................................................83
ΜΑΪΝΔΑΝΟΣ ......................................................................................................................................................83
ΜΑΝΤΖΟΥΡΑΝΑ .................................................................................................................................................83
ΜΕΝΤΑ............................................................................................................................................................... 84
ΜΟΛΟΧΑ ...........................................................................................................................................................84
ΤΗΛΙΟ ................................................................................................................................................................84
ΤΣΟΥΚΝΙΔΑ ........................................................................................................................................................84
ΧΑΜΟΜΗΛΙ .......................................................................................................................................................84
Β. ΓΙΑΤΡΟΣΟΦΙΑ.................................................................................................................................... 85

Η ΠΡΟΓΝΩΣΗ ΤΟΥ ΚΑΙΡΟΥ ......................................................................................................................... 87
ΤΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΤΟΥ ΤΟΠΟΥ ΜΑΣ................................................................................................................ 89

5

Τραγούδι του γάμου ......................................................................................................................................... 89
ΠΑΙΔΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ..................................................................................................................................92

Α. ΝΑΝΟΥΡΙΣΜΑΤΑ ...............................................................................................................................92
Β. ΤΑΧΤΑΡΙΣΜΑΤΑ.................................................................................................................................94
Γ. ΑΛΛΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ.............................................................................................................95
ΟΙ ΛΑΙΚΟΙ ΧΟΡΟΙ ΜΑΣ................................................................................................................................97
ΧΑΤΖΗΜΙΣΙΩΤΙΚΟΣ ................................................................................................................................97
ΠΑΡΑΜΥΘΙΑ ..............................................................................................................................................99
ΑΙΝΙΓΜΑΤΑ ..............................................................................................................................................106
ΓΛΩΣΣΟΔΕΤΕΣ .......................................................................................................................................... 108
ΙΔΙΩΜΑΤΙΣΜΟΙ ........................................................................................................................................110

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ............................................................................................... 114
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ........................................................................................... 114

Στιγμές της καθημερινής ζωής............................................................................................................115
Από την αγροτική ζωή.........................................................................................................................123
Από τη ζωή στη λίμνη..........................................................................................................................126
Από τη σχολική ζωή.............................................................................................................................129
Λαογραφικό μουσείο Στεφανοβικείου ...............................................................................................136
Αντικείμενα καθημερινής χρήσης.......................................................................................................137

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΤΟΥ CD ............................................................................... 139

Παραδοσιακά κάλαντα Στεφανοβικείου ............................................................................................139
Παραδοσιακά τραγούδια από την καθημερινή ζωή...........................................................................139
Παραμύθι ............................................................................................................................................ 139
Παιδικό τραγούδι................................................................................................................................139

6

Λίγα λόγια από εμάς
Είναι γνωστό ότι τα σχολικά πολιτιστικά προγράμματα εστιάζουν στην

ολόπλευρη ανάπτυξη της προσωπικότητας των παιδιών και διδάσκουν το
σεβασμό στον πολιτισμό, έτσι κι εμείς, καθηγητές και μαθητές, αποφασίσαμε να
ασχοληθούμε και να γνωρίσουμε τον πολιτισμό της περιοχής μας και τις ποικίλες
του εκφάνσεις.

Θελήσαμε να ’ρθουμε σε επαφή με την πολιτισμική μας κληρονομιά γιατί η
γνώση και η διατήρηση των λαϊκών μας θησαυρών, ιδιαίτερα τη δύσκολη χρονική
περίοδο που διανύουμε, αποτελεί διαχρονική αξία και ενισχύει την εθνική μας
υπόσταση. Γίνεται «ο έμπιστος οδηγός μας» για την μετέπειτα εθνική μας πορεία.
Είναι ο βασικός παράγοντας για την έμπνευση της ατομικής δημιουργικότητας όχι
μόνο για την πολιτιστική μας αλλά και τη γενικότερη κοινωνική μας εξέλιξη.

Μέσα από τη χαρά της εξερεύνησης και της ανακάλυψης, χρησιμοποιώντας
διάφορες συνεργατικές μεθόδους και διαδικασίες, αξιοποιώντας τη βιωματική
προσέγγιση καταφέραμε να εκδώσουμε αυτό το βιβλίο που κρατάτε στα χέρια
σας. Τα παιδιά κάθισαν δίπλα στους παππούδες και τις γιαγιάδες τους και
κατέγραψαν οτιδήποτε και όπως εκείνοι τα θυμούνταν. Συμπληρωματικά,
ζήτησαν τις πολύτιμες γνώσεις των πολιτιστικών συλλόγων της περιοχής μας. Μια
«ευχάριστη αναστάτωση» προκλήθηκε στους κατοίκους των δυο χωριών, οι
οποίοι με μεγάλη προθυμία ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμα των μικρών μας
«συγγραφέων» προσφέροντας απλόχερα τη βοήθειά τους.

Ο ζήλος και το αμέριστο ενδιαφέρον των παιδιών για τη συγκέντρωση όλων
των πολιτιστικών στοιχείων έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τα ερεθίσματα της
σύγχρονης εποχής που αφήνουν στο περιθώριο την παράδοση. Αυτό ήταν ένα
ιδιαίτερο κίνητρο για μας ώστε να ψάξουμε κι εμείς σε άλλες πηγές για να
ολοκληρώσουμε τις θεματικές ενότητες για τις οποίες είχαμε ελάχιστες
πληροφορίες από τα παιδιά.

Με την εργασία αυτή δε φιλοδοξούμε να καλύψουμε πλήρως τη σχετική με
το Στεφανοβίκειο και το Ριζόμυλο λαογραφική έρευνα. Σκοπός μας είναι με την
παρουσίαση των θεμάτων που επεξεργαστήκαμε άλλους να σας ταξιδέψουμε σε
ξεχασμένα μονοπάτια της μνήμης σας… κι άλλους να σας οδηγήσουμε σε κρυφά
μονοπάτια της τοπικής μας παράδοσης.

7

Σ’ αυτό το σημείο δε θα παραλείψουμε να ευχαριστήσουμε όλους εσάς,
«τους μεγαλύτερους» που ψαχουλεύοντας με ευχαρίστηση στη μνήμη σας, μας
δώσατε όλες αυτές τις πληροφορίες.

Επίσης τον Πατέρα-Νικηφόρο, που είναι ο πρώτος που ξεκίνησε την
ιστορική και λαογραφική έρευνα του Στεφανοβικείου καθώς και τους ερευνητές
χοροδιδασκάλους παραδοσιακών χορών του Ριζομύλου και του Στεφανοβικείου
αντίστοιχα:

την κ. Λουλούδη Κάκια και τον κο. Μανούσιο Ευστάθιο.
Την κα. Βασιλική Σαλαγά που με υπομονή, θέληση και όρεξη μας
τραγούδησε παλιά τραγούδια και κάλαντα του Στεφανοβικείου.
Τον κο Κακαζιάνη Πασχάλη, τον κο Κακαζιάνη Χρήστο, τον κο Τσόγκαρη
Θεόδωρο και τον κο Χαζλή Κων/νο που μας τραγούδησαν τα κάλαντα του
Ριζομύλου.
Τέλος, οφείλουμε θερμές ευχαριστίες στην κοινότητα της Επιστημονικής
Εταιρείας για το φωτογραφικό υλικό του Στεφανοβικείου καθώς και στον κο
Κακαζιάνη Δημήτρη για τις πληροφορίες και τις φωτογραφίες του Ριζομύλου.

Οι καθηγητές
Ακριβούση Κων/να
Τσιμητρά Ευαγγελία

8

Εικόνα 1: Το σύγχρονο κτίριο του σχολείου μας, Γυμνάσιο Στεφανοβικείου

9

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Το Στεφανοβίκειο και ο Ριζόμυλος βρίσκονται στην ανατολική θεσσαλική
πεδιάδα, δίπλα ακριβώς στην επαρχιακή οδό Βόλου-Λάρισας και ανήκουν στο
νομό Μαγνησίας. Με την απελευθέρωση της Θεσσαλίας το 1881 και μετά την
πρώτη απογραφή που έγινε το Σεπτέμβρη της ίδιας χρονιάς, η Θεσσαλία
χωρίστηκε σε δυο νομούς (Β.Δ. 31 Μαρτίου 1883, ΦΕΚ 28/7-8-1883) και τόσο το
Στεφανοβίκειο όσο και ο Ριζόμυλος ανήκαν στο Δήμο Αρμενίου.

Το Στεφανοβίκειο κατά την προϊστορική εποχή ήταν λίμνη, όπως
αποδεικνύουν τα απολιθώματα υδρόβιων ζώων (κοχύλια). Αργότερα με τις
γεωλογικές ανακατατάξεις υποχώρησαν τα ύδατα και το εναπομείναν τμήμα τους,
δημιούργησε στο βαθύτερο σημείο της ανατολικής θεσσαλικής λεκάνης, τη λίμνη
Βοιβηίδα ή Κάρλα.

Από ανασκαφές, κυρίως Γερμανών αρχαιολόγων προκύπτει ότι οι
εγκαταστάσεις ήταν πυκνές και πολυάνθρωπες.

Κατά τη βυζαντινή εποχή συνεχίστηκε φυσικά η κατοίκηση, ιδίως στην
παραλίμνια περιοχή όπως αποδεικνύουν διάφορα ευρήματα.

Υποχώρηση της ελληνικής παρουσίας έχουμε με την έλευση και
εγκατάσταση εδώ των Οθωμανών γύρω στον 15ο αι. μ.Χ., που ιδρύουν
διάφορους οικισμούς στον κάμπο.

Ένας από αυτούς με το τουρκικό όνομα Χατζημουσά είναι το μετέπειτα
Στεφανοβίκειο, με την μετονομασία του 1924. Όταν το 1809 επισκέφθηκε το
Στεφανοβίκειο ο Άγγλος περιηγητής Ληκ, έγραψε στο βιβλίο του «Η Θεσσαλία»
(1805-1810), ότι το «Χατζίμες ήταν τσιφλίκι με 50 ελληνικά σπίτια. Κατά πάσα
πιθανότητα, το ίδιο όνομα είχε και ο Τούρκος ιδιοκτήτης του χωριού.

Λίγα χρόνια αργότερα και συγκεκριμένα το 1815, η ονομασία είχε αλλάξει σε
«Χατζή-μισι», όπως γράφει στο βιβλίο του «Γεωγραφία Μερική», ο Αργ.
Φιλιππίδης και στα 1890 σε «Χατζήμισι».

Όπως δε, λένε οι κάτοικοι, η ονομασία Χατζήμισι, δόθηκε επειδή ο Τούρκος
ιδιοκτήτης της περιοχής, δεν μπόρεσε να ολοκληρώσει στη Μέκκα τη διαδικασία
για να πάρει τον τίτλο του Χατζή. Έγινε δηλαδή κατά το ήμισυ Χατζής.

10

Κατά την απελευθέρωση (1881) το Στεφανοβίκειο είναι από τους
μεγαλύτερους οικισμούς του κάμπου και τσιφλίκι της πλούσιας οικογένειας
Σκυλίτση -Στεφάνοβικ, από την Κων/πολη. Αυτοί οι Στεφάνοβικ έχτισαν και τη
διώροφη κατοικία τους στον οικισμό που χρησιμοποιήθηκε αργότερα ως σχολείο
(το κτίριο κατέρρευσε στο σεισμό του 1957).

Πάντως η μητέρα του Στεφάνοβικ που ήταν Ελληνίδα, ήταν αυτή που τον
παρότρυνε να παραχωρήσει χωρίς αντάλλαγμα την έκταση στους κατοίκους του
Στεφανοβικείου. Ο Στεφάνοβικ, πράγματι όπως αναφέρουν οι κάτοικοι δώρισε
στο Ελληνικό Δημόσιο την έκταση, σ' αναγνώριση δε αυτής της προσφοράς του,
δόθηκε απ' τους κατοίκους το όνομα του στο χωριό.

(Τις πληροφορίες μου έδωσε ο πατέρας Νικηφόρος)
Επιμέλεια: Κοντογιάννη Χριστίνα

Ιστορικά η γέννηση του Ριζομύλου σαν οικισμός, ανάγεται σε τρεις περίπου
αιώνες πριν. Αναφέρεται με το σημερινό του όνομα, στη Χάρτα του Ρήγα που
εκδόθηκε το 1797. Το χωριό αρχικά κτίστηκε σε άλλη από τη σημερινή θέση,
στην τοποθεσία «Μαγούλα» σε απόσταση 3-4 χλμ. από το σημερινό. Σήμερα η
περιοχή αυτή αναφέρεται ως «Παλαιοχώρι».

Η λέξη Ριζόμυλος, λέξη σύνθετη, εμπεριέχει δυο πιθανές εκδοχές όσον
αφορά την ονομασία του χωριού. Η μία είναι σύνθεση των λέξεων Ριζά του
βουνού και μύλος διότι υπήρχαν μύλοι στην περιοχή οι οποίοι κινούνταν από το
νερό της Υπέρειας Κρήνης και το χωριό ήταν και είναι το πιο κοντινό από όλα τα
χωριά του κάμπου στα Ριζά του βουνού Οβρυά. Η άλλη εκδοχή έχει πάλι στη
σύνθεσή της τη λέξη μύλος σα δεύτερο συνθετικό και τη λέξη ρίζα από τις ρίζες
που άλεθαν οι υφαντουργοί και βυρσοδέψες του Πηλίου και των άλλων περιοχών.
Οι ρίζες μετά την άλεσή τους χρησίμευαν στη δημιουργία φυτικών χρωμάτων για
τη βαφή νημάτων, υφασμάτων κτλ.

Κατά την Τουρκοκρατία, ο Ριζόμυλος αναφέρεται από τον Άγγλο περιηγητή
Γουίλ Ληκ σαν Διγκί που θα πει στα ελληνικά αναβολέας ή Ζιγκί που θα πει σέλα
του ιππέα.

Το χωριό κατοικείται από ντόπιους και Καραγκούνηδες και από το 1910 και
μετά εγκαθίστανται στην περιοχή πρόσφυγες από την Ανατολική Ρωμυλία.

11

Τον Απρίλιο του 1897 το χωριό καίγεται και λεηλατείται από τους Τούρκους
σύμφωνα με τις αφηγήσεις των παππούδων μας και ιστορικών στοιχείων. Στις 6
Σεπτεμβρίου του 1944 το χωριό καίγεται για δεύτερη φορά από τους Γερμανούς.

Αιτία της καταστροφής ήταν η αντιστασιακή συμπεριφορά των κατοίκων και
η συμμετοχή τους στην ανατίναξη της σιδηροδρομικής γραμμής Βόλου-Λάρισας
στη θέση «Εικοσάρια», στα τέλη Αυγούστου του 1944. Ως αντίποινα, οι Γερμανοί
επί δεκαπέντε ημέρες έκαναν ξαφνικές επιδρομές στο χωριό εκτελώντας εν
ψυχρώ τους κατοίκους και καίγοντας φυτείες. Χωρίς συγκεκριμένο συντονισμό
και σταδιακά το χωριό εγκαταλείπεται μέχρι τον Οκτώβριο του 1944 που
αποχώρησαν οι Γερμανοί από την περιοχή.

Στις 3 Ιουλίου του 1945 το Κοινοτικό Συμβούλιο του Ριζομύλου χαρακτήρισε
με την 14/1945 απόφασή του το χωριό ως «Μαρτυρικό», απόφαση που
αναγνωρίστηκε επίσημα και από την Πολιτεία με το Προεδρικό Διάταγμα 99/2000
που δημοσιεύτηκε στο ΦΕΚ 97 Α/16-3-2000.

Το χωριό κατοικείται από τους ντόπιους τους Καραγκούνηδες και από το
1910 και μετά έχουν εγκατασταθεί στην περιοχή και Πρόσφυγες από την
Ανατολική Ρωμυλία.

(Τις πληροφορίες μου έδωσε ο κ. Μπόκας Λάμπρος)
Επιμέλεια: Αναστασία Μπόκα

12

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ
ΥΛΙΚΟΣ ΒΙΟΣ

13

ΚΑΤΟΙΚΙΑ

Α. ΚΑΤΟΙΚΙΑ ΤΟΥ ΣΤΕΦΑΝΟΒΙΚΕΙΟΥ

Τα σπίτια του Στεφανοβικείου μέχρι και το σεισμό του 1957 ήταν
επηρεασμένα στην αρχιτεκτονική τους από την εποχή των τσιφλικιών.

Οι τοίχοι ήταν από χωματένια πλιθιά και μόνο τα θεμέλια ήταν πέτρινα. Τα
πλιθιά στερεώνονταν με λάσπη. Κατά διαστήματα στον τοίχο τοποθετούσαν τα
«σινάζια», δηλ. ξύλινα καδρόνια για να στηρίζεται ο τοίχος και να είναι πιο
ανθεκτικός. Η σκεπή του σπιτιού στηριζόταν πάνω σε χοντρά ξύλα από κορμούς,
τις «πιραστιές». Πάνω σε αυτές στηρίζονταν λεπτότερα καδρόνια ξύλινα, στα
οποία πλέκονταν καλάμια, «ραγάζια» ή και λεπτότερα ξύλα «τσέρκια». Πάνω από
αυτά τοποθετούνταν λάσπη και από πάνω καλάμια για να απομακρύνεται το νερό
της βροχής. Τα κεραμίδια χρησιμοποιήθηκαν πολύ αργότερα.

Όσον αφορά το εσωτερικό του σπιτιού ήταν πολύ λιτό, χωρίς καθίσματα,
τραπέζια ή κρεβάτια. Η οικογένεια καθόταν πάνω στα «πεζούλια» που ήταν
κοντοί πλίθινοι τοίχοι που εφάπτονταν στον κύριο τοίχο του σπιτιού. Αργότερα τα
σπίτια εξοπλίστηκαν με τα απαραίτητα έπιπλα για την καθημερινή χρήση της
οικογένειας χωρίς περιττή πολυτέλεια. Ο φωτισμός του σπιτιού, κατά τη διάρκεια
της ημέρας, γινόταν από μικρά παράθυρα ενώ κατά τη διάρκεια της νύχτας, από
λάμπες πετρελαίου μέχρι το 1959 που ήρθε το ηλεκτρικό φως στην περιοχή.

Τα πατώματα και οι τοίχοι, εσωτερικά και εξωτερικά, αλείφονταν κατά
καιρούς με λάσπη και στο τέλος γινόταν επάλειψη με αργιλόχωμα, «ακούμι» για
χρωματισμό. Το δάπεδο καλύπτονταν από χώμα. Το χειμώνα, για μεγαλύτερη
προστασία, τοποθετούσαν την ψάθα, η οποία ήταν κατασκευασμένη από βούρλα
και από πάνω άπλωναν στρωσίδια. Μέχρι να κάνουν την εμφάνισή τους τα
κρεβάτια, όλη η οικογένεια κοιμόταν κάτω εκεί και σκεπαζόταν με καρπέτες.

Η θέρμανση των σπιτιών γινόταν με κάρβουνα, τα οποία τοποθετούνταν σ'
ένα μεταλλικό δοχείο, «το μαγκάλι» που ήταν μισογεμάτο με στάχτη ή από το
τζάκι το οποίο υπάρχει σε αρκετά σπίτια.

Μετά τους σεισμούς, τα περισσότερα σπίτια καταστράφηκαν και τα
καινούρια ήταν πιο μεγάλα με περισσότερες εισόδους και παράθυρα. Ήταν

14

συνήθως τετράγωνα και ευρύχωρα. Τα μπροστινά δωμάτια χρησιμοποιούνταν για
τις ανάγκες της οικογένειας ενώ τα πίσω ως αποθηκευτικοί χώροι. Για την
κατασκευή της σκεπής χρησιμοποιούνται πλέον κεραμίδια ενώ οι τοίχοι
εξακολουθούν να κατασκευάζονται από πλιθιά χωμάτινα στα οποία πλέον γίνεται
και προσθήκη άχυρου για καλύτερο δέσιμο του μείγματος. Έχουν το σχήμα του
τούβλου αλλά ήταν πολύ μεγαλύτερα.

Το χτίσιμο του σπιτιού δεν απαιτούσε άδειες ή άλλες γραφειοκρατικές
διατυπώσεις. Ο ιδιοκτήτης συμφωνούσε με την ομάδα κτιστών στην αμοιβή και
μετά ξεκινούσε η κατασκευή του σπιτιού που ήταν αποκλειστική ευθύνη του
αρχιμάστορα. Ανοίγονταν τα χαντάκια στα οποία θα κατασκευάζονταν τα θεμέλια
από πέτρινο υλικό. Το έθιμο απαιτούσε, πριν τοποθετηθούν τα θεμέλια, σε μια
άκρη του χαντακιού, να σφάξουν έναν κόκορα και να αφήσουν να χυθεί όλο το
αίμα του ζώου, για να στεριώσει το σπίτι. Όταν τελείωνε η κατασκευή του
σπιτιού και πριν ξεκινήσει η στέγη, ο αρχιμάστορας έδενε ένα σχοινί από τη μια
άκρη της σκεπής ως την άλλη. Στο ένα άκρο ήταν κατασκευασμένος ένας
πρόχειρος ξύλινος σταυρός. Επάνω στο σκοινί κρεμούσε τα δώρα του νοικοκύρη,
των φίλων και των συγγενών. Συνήθως το δώρο του ιδιοκτήτη ήταν ύφασμα για
να ράψουν πουκάμισα οι κτίστες. Τα άλλα δώρα ήταν συνήθως πετσέτες ή
μαντήλια. Σύμφωνα με το έθιμο, ο αρχιμάστορας ανταπέδιδε στην κάθε
προσφορά μ’ ένα τραγούδι.
Πηγή: «Το Στεφανοβίκειο και η ιστορία του», Στέργιος Αλ. Τσιότρας

Εικόνα 2: Σπίτι Στεφανοβικείου

15

Β. ΚΑΤΟΙΚΙΑ ΤΟΥ ΡΙΖΟΜΥΛΟΥ

Τα σπίτια στον Ριζόμυλο μέχρι το 1957 ήταν το 90% πλίθινα και ήταν όμοια
με του Στεφανοβικείου. Τα περισσότερα διέθεταν στην κουζίνα μια «τουλούμπα»
που εξυπηρετούσε τις ανάγκες της οικογένειας για πόσιμο νερό. Άλλη μία υπήρχε
και στην αυλή των σπιτιών για τις ανάγκες των ζώων αλλά και των ανθρώπων.

Μετά το σεισμό ο οποίος είχε επίκεντρο τον Ριζόμυλο, το χωριό
ισοπεδώθηκε. Οι κάτοικοι μέσω της Ελληνικής Τράπεζας πήραν χαμηλότοκα
δάνεια για να χτίσουν από την αρχή το χωριό τους. Έτσι το χωριό αποκτά
καινούρια και σύγχρονη ρυμοτομία με τη βοήθεια του αρχιτέκτονα κου.
Παρασκευόπουλου ο οποίος κατασκεύασε τα νέα σπίτια με δύο διαφορετικά
σχέδια. Σύμφωνα με το πρώτο, το λεγόμενο «Τομοτρίσι», υπήρχαν δύο δωμάτια
με ένα χολ σε ευθεία. Το δεύτερο, το επονομαζόμενο «Τετράγωνο»,
περιελάμβανε δύο δωμάτια με ένα χολ και μια βεράντα που το κύριο
χαρακτηριστικό της ήταν η στήριξή της σε μια στρογγυλή κολόνα.

(Τις πληροφορίες μας έδωσε ο κ. Κακαζιάνης Δημήτριος από τον Ριζόμυλο)
Επιμέλεια: Κακαζιάνης Γιώργος

ΟΙ ΦΟΡΕΣΙΕΣ ΤΟΥ ΤΟΠΟΥ ΜΑΣ

Στο νομό Μαγνησίας συναντούμε μεγάλη ποικιλία παραδοσιακών
ενδυμάτων. Υπάρχουν μεγάλες διαφορές ανάμεσα στις φορεσιές –τις καθημερινές
και τις επίσημες του Πηλίου, των Σποράδων και του κάμπου. Αυτές αφορούν την
ποιότητα και το είδος των υφασμάτων καθώς και των στολιδιών τους ακόμα και
ανάμεσα στις καθημερινές και τις επίσημες του ίδιου τόπου. Στο Στεφανοβίκειο
και το Ριζόμυλο, αν και είναι δύο χωριά που απέχουν μόλις δύο χιλιόμετρα, οι
διαφορές ανάμεσα στις παραδοσιακές ενδυμασίες είναι πολλές. Αυτό οφείλεται
στο ότι οι κάτοικοι του Ριζομύλου ήρθαν στην περιοχή μετά το 1906 ως
πρόσφυγες από την επαρχία Καβακλί που βρίσκεται στο νότιο τμήμα της
Βουλγαρίας, ΒΑ. της Δ. Θράκης, εγκαταλείποντας τα χωριά τους Ντουγάνογλου,
Καριές και Νταουκλίκλη. Επομένως η στολή του Ριζομύλου έχει αρκετά κοινά
στοιχεία με τη Θρακιώτικη.

16

Α. Στεφανοβικιώτικη
α. Η καθημερινή γυναικεία φορεσιά

Παλιά οι γυναίκες του Στεφανοβικείου φορούσαν ένα μπλε βαμβακερό
πουκάμισο το οποίο έφτανε μέχρι τη γάμπα και δεν είχε μανίκια. Στο τελείωμά
του είχε κεντηματάκι με κουβαρίστρα χρωματιστή (ήταν περίπου ίδιο με αυτό της
νυφικής αλλά πιο φτωχό). Από πάνω φορούσαν το τσιπούνι, το οποίο ήταν
φτιαγμένο από βαμβακερό ύφασμα με ρίγες (αλατζά) και είχε μανίκια. Τα μανίκια
κατέληγαν σε δύο μυτούλες (γλώσσες) με εσωτερική επένδυση από βελούδο
χωρίς κέντημα.

Επιπλέον το τσιπούνι ήταν ανοιχτό μπροστά, κοντύτερο από το πουκάμισο
για να βλέπουνε το κέντημά του. Από πάνω έβαζαν την απλή καθημερινή ποδιά ή
την καρό ποδιά «Πιστιμάλι» και στη μέση την υφασμάτινη ζώνη. Εκεί
συγκρατούσαν ένα λευκό μαντήλι. Κατά τη διάρκεια του χειμώνα φορούσαν τη «
γουνέλα », η οποία ήταν μάλλινη, αμάνικη, μακριά και δεν κούμπωνε.

Στο κεφάλι φορούσαν μια μαντήλα (την σαλαμέντρα)και κάτω από αυτή
έδεναν τον μπουρμά (στριφτή γάζα), ο οποίος κάλυπτε ένα τμήμα του μετώπου.
Συναντούμε όμως και τον κούκο ως αντικαταστάτη του μπουρμά ο οποίος ήταν
μαύρος.

Στα πόδια φορούσαν λευκές κάλτσες (τα τσιρέπια), χειμώνα καλοκαίρι,
μάλλινες και βαμβακερές αντίστοιχα. Για παπούτσια φορούσαν μαύρα πασούμια
πατημένα στη φτέρνα.

17

Εικόνα 3: Το πουκάμισο Εικόνα 4: Το τσιπούνι

Εικόνα 5: Ποδιά Εικόνα 6: Ποδιά

Εικόνα 7: Ο μπουρμάς Εικόνα 8: Η ζώνη

18

β. Η επίσημη γυναικεία φορεσιά

Η επίσημη φορεσιά δεν είχε κάποια σημαντική διαφορά από την καθημερινή.
Απλά χρησιμοποιούνταν πιο ακριβά υφάσματα και είχαν πλουσιότερα κεντήματα.
Ανάλογα με την οικονομική κατάσταση της κάθε οικογένειας, υπήρχε ποικιλία σε
αυτές τις ενδυμασίες όπως και στα υφάσματα. Η πρόσφατα παντρεμένη νεαρή
γυναίκα σε συγκεκριμένες περιστάσεις, όπως εκκλησιασμός, φορούσε τη νυφική
φορεσιά χωρίς τα στολίδια της κεφαλής και τον κατηφέ.

Με τις καλές φορεσιές φορούσαν τα γκιορντάνια που ήταν αλυσίδες που
πιάνονταν από τον έναν ώμο και κατεβαίνανε μέχρι το διάφραγμα, πιάνονταν στο
τσιπούνι και συνεχιζόταν μέχρι τον άλλον ώμο. Στη μέση της αλυσίδας υπήρχε
μια μεγάλη καρφίτσα και στους δυο ώμους πιανόταν με δυο καρφίτσες σε σχήμα
αετού.

Εικόνα 9: Το πουκάμισο Εικόνα 10: Το τσιπούνι

Εικόνα 11: Ποδιά Εικόνα 12: Η ζώνη

19

Εικόνα 13: Οι κάλτσες Εικόνα 14: Τα παπούτσια

γ. Η νυφική φορεσιά

Εσωτερικά, φορούσαν το βαμβακερό μπλε πουκάμισο, με πλούσια
κεντήματα στον ποδόγυρο. Από πάνω φορούσαν ένα κοντό γιλέκο (το
κοντάντερο ή κοντό αντερί), με κεντητά μανίκια, το τσιπούνι το οποίο ήταν
φτιαγμένο από μεταξωτό ή βαμβακομέταξο ύφασμα με μανίκια που γύριζαν
«καπακλίδικα». Η ποδιά ήταν επίσης μεταξωτή και η ζώνη είχε στο κέντρο μια
πόρπη. Από πάνω φορούσαν ένα βελούδινο αμάνικο πανωφόρι (κατηφές) με
περίτεχνα κεντήματα.

Εικόνα 15: Το πουκάμισο Εικόνα 16: Το τσιπούνι

20

Εικόνα 17: Το γιλέκο

Εικόνα 18: Ο κατηφές

Εικόνα 19: Το μαντήλι Εικόνα 20: Τα νυφικά παπούτσια

Στο μέτωπο κάθε νύφη φορούσε ένα κόσμημα, το «καφάσι», στο οποίο
ήταν κρεμασμένα νομίσματα. Πίσω από το κεφάλι φορούσε τις «ασημόκοσες». Η
μαντήλα ήταν μεταξωτή και αυτή, είχε κρόσσια, το χρώμα της ήταν μωβ την
τύλιγαν γύρω από το λαιμό και την έδεναν πάνω στο κεφάλι. Οι κάλτσες ήταν
λευκές και τα παπούτσια μαύρα ή καφέ με υφασμάτινα στολίδια.

Η νύφη φορούσε επίσης κοσμήματα, όπως βραχιόλια, δαχτυλίδια,
σκουλαρίκια, καρφίτσες, τα διπλά κιουστέκια, το χαϊμαλί, τον ασημοσουγιά και
τους παράδες. Όσον αφορά τις χήρες, φορούσαν μόνο την καθημερινή φορεσιά
σε μαύρο, εκτός από τις κάλτσες και το μαντήλι στη μέση, τα οποία παρέμεναν
λευκά.

(Τις πληροφορίες μου έδωσε η κ. Σατάση Ευδοξία από το Στεφανοβίκειο και
ο κ. Μανούσιος Στάθης από τη Λάρισα.)

Επιμέλεια: Σατάση Εύη

21

Οι παραδοσιακές ενδυμασίες του Στεφανοβικείου, από μαθητές του σχολείου μας

Εικόνα 22: Φωτογραφία Παπαγεωργίου Ευαγγελία –
Ντελόπουλος Σπύρος – Λουφοπούλου Δέσποινα –
Μπουροπούλου Αναστασία

Εικόνα 21: Φωτογραφία Ντελόπουλος Σπύρος –
Λουφοπούλου Δέσποινα

δ. Η ανδρική φορεσιά του Στεφανοβικείου, «Η Βράκα»

Το τελευταίο τέταρτο του 19ου αι. και το πρώτο του 20ού αι. η ανδρική
φορεσιά των κατοίκων του Στεφανοβικείου ήταν η «Βράκα».

Ο τύπος της ήταν συγγενικός της Πηλιορείτικης. Αυτό βέβαια έχει την
εξήγησή του: η παρακείμενη λίμνη Κάρλα και η ενασχόληση των περισσότερων
κατοίκων με την αλιεία καθώς και οι επαγγελματικές επαφές τους με τους
κατοίκους των χωριών του Βορειοδυτικού Πηλίου αιτιολογούν αυτή την επιλογή.

Η επίσημη φορεσιά (του γαμπρού ή γιορτινή) και η καθημερινή ήταν όμοιες
ως προς τα επιμέρους εξαρτήματα, διέφεραν όμως στην ποιότητα των
υφασμάτων, στο χρώμα και στη λεπτομέρεια κατασκευής (διάκοσμο).

22

ε. Η γιορτινή αντρική φορεσιά

Ένα λευκό πουκάμισο από χασέ ύφασμα φορούσαν στην επίσημη
ενδυμασία.

Μετά ακολουθούσε η Βράκα, ένα είδος φαρδιού παντελονιού. Αρχικά
μάλλινου υφάσματος, μαύρου χρώματος και αργότερα τσόχινου. Το μήκος της
ήταν περίπου 10 εκ. πάνω από τον αστράγαλο του ποδιού

Οι κάλτσες ήταν μαύρες.
Επίσης φορούσαν μαύρο μεταξωτό ζωνάρι με ενυφασμένο διάκοσμο για να
συγκρατεί τη βράκα. Το ύψος του ήταν 30εκ., το δίπλωναν στη μέση και το
τύλιγαν γύρω της.
Μετά το ζωνάρι φοριόταν το Τσιαμαντάνι, ένα κοντό αμάνικο γιλέκο από
μαύρο βελούδο ύφασμα ή γαλάζιο σκούρο. Κούμπωνε σταυρωτά και είχε
κεντημένες θηλιές και μεταξωτά κουμπιά και στις δυο πλευρές του. Το
κατακόρυφο άνοιγμα του γιλέκου, έως τη ραφή του ώμου, ήταν κεντημένο
περίτεχνα με μαύρο κορδόνι, ενώ οι ραφές ήταν κεντημένες με χρωματιστό. Μια
τσέπη στη δεξιά πλευρά του ήταν επίσης κεντημένη με χρωματιστό κορδόνι
Κέντημα μαύρο τέλος κάλυπτε ολόγυρα το κάτω τμήμα του στο ύψος της μέσης.
Πάνω από το Τσιαμαντάνι φοριόταν η Τσιάκα, δηλ. ένα γιλέκο μάλλινο ή
τσόχινο με μανίκι. Απλό στην κατασκευή του ,χωρίς κουμπιά, με μικρό κέντημα
στη λαιμόκοψη, δεν έκλεινε στο στήθος για να φαίνεται ο διάκοσμος του
εσωτερικού γιλέκου.

Εικόνα 23: Τσιαμαντάνι Εικόνα 24: Εορτινό Τσιαμαντάνι

23

Το χειμώνα χρησιμοποιούσαν και την Κάπα, ένα μάλλινο πανωφόρι. Τέλος
στο κεφάλι φορούσαν έναν μάλλινο Κούκο και στα πόδια μαύρα ίσια παπούτσια
χωρίς κορδόνια, τα Τουλουμπουτζίδικα που κατασκευάζονταν στα πηλιορείτικα
χωριά.

στ. Η καθημερινή αντρική φορεσιά

Το καθημερινό πουκάμισο των αντρών ήταν γκρι σκούρο.

Μετά ακολουθούσε η Βράκα που ήταν ένα είδος φαρδιού παντελονιού
μαύρου χρώματος. Για το καλοκαίρι όμως υπήρχε η Βράκα μαύρου χρώματος για
τους γεροντότερους και γαλάζιου για τους νέους λίγο κάτω από το γόνατο. Η

γαλάζια Βράκα ονομάζεται Γαλαζοβράκι. Οι κάλτσες τους ήταν άσπρες.

Αναφέρεται μάλιστα πως οι κάτοικοι των γειτονικών χωριών «κορόιδευαν» τους

Στεφανοβικιώτες «Γαλαζοβράκηδες».
Μετά ακολουθούσε το ζωνάρι από βαμβακερό ή μάλλινο ύφασμα χωρίς

διάκοσμο.

Πάνω από το πουκάμισο φοριόταν το Τσιαμαντάνι, ένα είδος κοντού

αμάνικου γιλέκου, μάλλινου ή τσόχινου που κούμπωνε προς μια μόνο πλευρά και

δεν είχε κεντητό διάκοσμο.
Πάνω από το Τσιαμαντάνι φορούσαν την Τσιάκα που ήταν ίδια με την

γιορτινή. Ενώ το χειμώνα από πάνω έβαζαν και την Κάπα.

(Τις πληροφορίες μου έδωσε ο κ. Μανούσιος Στάθης, χοροδιδάσκαλος

παραδοσιακών χορών.)

Επιμέλεια: Λουφοπούλου Δέσποινα

24

Εικόνα 26: Η αντρική καθημερινή πουκαμίσα

Εικόνα 25: Η αντρική βράκα

Εικόνα 27: Το ζωνάρι Εικόνα 28: Το καθημερινό τσιαμαντάνι

Εικόνα 29: Η Τσιάκα Εικόνα 30: Η κάπα

25

Β. Ριζομυλιώτικη

α. Η γυναικεία φορεσιά

Η γυναικεία καθημερινή ενδυμασία της περιοχής του Ριζομύλου αποτελείται
από την «τσούκνα», ένα πουκάμισο δίχρωμο (άσπρο, με μπλε μανίκια). Τα
μανίκια τελειώνουν σε κέντημα ή σιρίτια από χρυσή κλωστή. Επίσης το φόρεμα
(φοστάνι), το οποίο είναι μαύρο, πλυσιδωτό από τη μέση και κάτω. Ο κόρφος
είναι σε σχήμα V με σχέδια (είτε παγώνι, πέρδικες ή γεωμετρικά σχέδια).

Το φουστάνι στον ποδόγυρο έχει τις «μπέλκες» οι οποίες είναι μακρόστενα
κομμάτια από μετάξι σε διάφορα χρώματα τα οποία μπαίνουν κάθετα. Τα
χρώματα χωρίζονται με το «γαϊτάνι» που είναι φτιαγμένο από χρυσή κλωστή. Τα
ζωνάρι (ζνάρι) είναι μάλλινο, ριγωτό ύφασμα με πολλά χρώματα. Υφαίνεται
μακρύ και ράβεται διπλό. Η ποδιά (πιτσίρκα) στις νέες κοπέλες είναι κατακόκκινη
με δυο σειρές από γεωμετρικά σχέδια στη μέση. Στην άκρη χαμηλά κρέμονται
πολύχρωμα κρόσσια. Δένεται στο σώμα με χρωματιστά κορδόνια τα
«μπλαζντίρια». Οι κάλτσες είναι μαύρες ή λευκές, πλεγμένες στο χέρι. Τα
παπούτσια τους για τις καλές ημέρες είναι οι κουντούρες ενώ για τις καθημερινές
τα γουρουνοτσάρουχα. Παράλληλα, απαραίτητο κομμάτι στην ενδυμασία είναι το
πανωφόρι το οποίο είναι κοντό και λέγεται «τσιπούν» ή μακρύ και είναι συνήθως
γούνα.

Σε ότι αφορά τα κεφαλοκαλύμματα, φοράνε μαντίλες κόκκινες, μπλε ή καφέ
με πολύχρωμα λουλούδια. Συνήθως κάτω από τη μαντίλα φοράνε ένα γαλάζιο ή
πράσινο μαντήλι που λέγεται «ντουράν».

Κοσμήματα

Στο κεφάλι φοράνε μια σειρά από φλουριά (συνήθως 5-7) και στο κέντρο
δεσπόζει ένα μεγάλο φλουρί, η «μπάκα». Στο στήθος φοράνε σειρές από φλουριά
που λέγεται «γκιρντάνι».

Φυσικά υπήρχε και η νυφιάτικη φορεσιά με πολλά στολίδια και η
καθημερινή, την οποία φορούσαν στη δουλειά τους.

26

β. Η αντρική φορεσιά

Η αντρική ενδυμασία αποτελείται από λευκό πουκάμισο με κεντήματα στα

μανίκια και το περιλαίμιο. Η βράκα (σαβάρι) έχει σκούρο καφέ χρώμα και είναι

μάλλινη. Το γιλέκο είναι αμάνικο, επίσης σε σκούρο καφέ χρώμα, με μαύρα

σιρίτια.

Στο κεφάλι φορούσαν τον «κούκο» στον οποίο έβαζαν ένα κόσμημα στην

αριστερή πλευρά. Τα γουρουνοτσάρουχα τα φορούσαν για τις δουλειές. Επίσης

φορούσαν «μπιάλια» (γκέτες) μέχρι το γόνατο και άσπρο μάλλινο ύφασμα που

δενόταν με δερμάτινες λωρίδες γύρω από το πόδι. Στις γιορτινές ημέρες

φορούσαν μαύρα παπούτσια. Επίσης, στη μέση φορούσαν πλατύ και μεγάλο

(περίπου 2μ) ζωνάρι.

(Τις πληροφορίες μου έδωσε η ερευνήτρια ελληνικών παραδοσιακών χορών,

κ. Κάκια Λουλούδη.)

Επιμέλεια: Σούκια Δήμητρα

Οι παραδοσιακές ενδυμασίες του Ριζομύλου, από μαθητές του σχολείου μας

Εικόνα 31: Φωτογραφία Γκουγκούδης Μπάμπης Εικόνα 32: Φωτογραφία Μπόκα Αναστασία

27

ΑΣΧΟΛΙΕΣ ΤΩΝ ΚΑΤΟΙΚΩΝ

Οι κάτοικοι της περιοχής ασχολούνταν κυρίως με τη γεωργία και την
κτηνοτροφία καθώς και με το ψάρεμα όσο υπήρχε η λίμνη Κάρλα (κυρίως οι
κάτοικοι του Στεφανοβικείου).

Α. ΑΓΡΟΤΙΚΕΣ ΑΣΧΟΛΙΕΣ

α. Όργωμα και σπορά

Το φθινόπωρο, ήταν η εποχή που γινόταν όλη η προετοιμασία. Μετά τις
πρώτες βροχές, άρχιζαν να οργώνουν τα χωράφια μ’ ένα ζευγάρι αλόγων και με
χειροκίνητο αλέτρι. Το όργωμα γινόταν μία ή δύο φορές και αυτή η διαδικασία
διαρκούσε αρκετές μέρες. Οι αγρότες έπρεπε να ξυπνάνε νύχτα για να πάνε στα
χωράφια τους.

Το Νοέμβριο γινόταν η σπορά. Αυτή η διαδικασία γινόταν με το χέρι. Ο
γεωργός τοποθετούσε το σπόρο σ’ ένα «σπυροσάκι» το οποίο κρατούσε στον
ώμο του. Σε κάθε βηματισμό έπαιρνε μια χούφτα σπόρο και τον εκτόξευε
ημικυκλικά στο χωράφι. Μόλις τέλειωνε και αυτό το στάδιο περνούσαν με μια
τσουγκράνα που την έσερναν τα άλογα για να σκεπαστεί ο σπόρος.

Οι παραδοσιακές ενδυμασίες του Ριζομύλου, από μαθητές του σχολείου μας

Εικόνα 33: Όργωμα Εικόνα 34: Σπορά

28

Επειδή δεν υπήρχαν λιπάσματα για να αποδώσουν τα χωράφια, έσπερναν
μισά τη μια χρονιά, μισά την άλλη, έκαναν δηλ. αγρανάπαυση.

Επίσης δεν υπήρχαν φυτοφάρμακα για να καθαρίσουν το χωράφι από τα
ζιζάνια. Έτσι οι αγρότες αναγκάζονταν να τα βγάζουν με το χέρι. Επειδή δεν
υπήρχε τρόπος τεχνητού ποτίσματος, βασίζονταν μόνο στις βροχές κατά τη
διάρκεια του χειμώνα.

Η σοδειά εξαρτιόταν αποκλειστικά από τις καιρικές συνθήκες γι’ αυτό ο
καιρός ήταν το μόνιμο άγχος τους και καθημερινά είχαν «στραμμένο το κεφάλι
τους» στον ουρανό αφού από εκεί καθοριζόταν η ποιότητα και η ποσότητα της
σοδειάς.

β. Θερισμός

Τον Ιούνιο μήνα (τον θεριστή) θέριζαν τα σιτάρια και τα κριθάρια. Πρώτα
θέριζαν το κριθάρι γιατί ωρίμαζε γρηγορότερα. Ήταν σωτηρία για τις φτωχές
οικογένειες οι οποίες στερούνταν το σταρένιο ψωμί, κυρίως αν η προηγούμενη
σοδιά σε σιτάρι δεν ήταν καλή. Το κριθαρένιο ψωμί είχε περισσότερο πίτουρο και
θεωρούνταν κατώτερης ποιότητας.

Παραδοσιακά, ο θερισμός των σιτηρών γινόταν με δρεπάνι. Υπήρχαν ομάδες
των 7 – 10 ατόμων που αναλάμβαναν το θερισμό έναντι αμοιβής, ενώ πολυμελείς
οικογένειες θέριζαν το χωράφι μόνες τους. Ειδικότερα στο Στεφανοβίκειο,
χρησιμοποιούσαν ένα είδος δρεπανιού, μεγαλύτερο και βαρύτερο από το
συνηθισμένο, το οποίο το έλεγαν « λελέκι ». Αφού τελείωνε ο θερισμός, έδεναν
τα σιτηρά σε δεμάτια τα οποία τα συγκέντρωναν σε κυκλικούς σωρούς, τα «
τσιρένια » και τα άφηναν να ξεραθούν.

29

Εικόνα 35: Θερισμός

Πηγή: «Η ιστορία του Στεφανοβικείου», Στέργιος Αλ. Τσιότρας

γ. Αλώνισμα – λίχνισμα

Τον επόμενο μήνα, τον Ιούλιο (τον Αλωνάρη) κουβαλούσαν με τα κάρα τα
δεμάτια και τα πήγαιναν στο αλώνι. Το αλώνι ήταν ένα κομμάτι γης που δεν είχε
καλλιεργηθεί για χρόνια με αποτέλεσμα το έδαφος να είναι πολύ σκληρό. Τα
δεμάτια με το σιτάρι μαζευόταν σε διαφορετικό σημείο από το κριθάρι.

Εκεί τα σκόρπιζαν και ακολουθούσε η διαδικασία που ονομαζόταν
«τσατμάς». Σκοπός ήταν να θρυμματιστούν οι καλαμιές και τα στάχυα έτσι ώστε
να μειωθεί ο όγκος τους από το ποδοπάτημα των ζώων. Έδεναν όλα τα ζώα του
παραγωγού σε μια γραμμή με χοντρό σχοινί το ένα δίπλα στο άλλο. Το ένα άκρο
του σχοινιού το κρατούσε ο παραγωγός ο οποίος στεκόταν στο κέντρο του
αλωνιού και ο οποίος ανάγκαζε τα ζώα με τη βοήθεια ενός καμουτσικιού να
κινούνται σε κύκλο και να θρυμματίζουν τα σπαρτά. Στη συνέχεια από πάνω
περνούσαν τα άλογα σέρνοντας την αδοκάνη (μια σανίδα που από κάτω είχε
μαχαίρια) για να κόβει το σιτάρι ώσπου να τριφτεί. Στη συνέχεια το μάζευαν σ’
ένα στενόμακρο μέρος, το λαμνί, περιμένοντας να φυσήξει αέρας για να τα
λιχνίσουν.

30

Το λίχνισμα γινόταν με ειδικά ξύλινα εργαλεία που ονομάζονταν φτυάρια και
καρπολόγια. Το λίχνισμα γινόταν για να διαχωριστεί το σιτάρι από το άχυρο.
Τέλος μάζευαν το σιτάρι σε σακιά τα οποία αποθήκευαν σε αποθήκες, ενώ το
άχυρο το πήγαιναν στους στάβλους για να φάνε τα ζώα. Το σιτάρι το πήγαιναν
στους μύλους, το άλεθαν και το έπαιρναν στο σπίτι για να φτιάξουν το ψωμί. Τα
πίτουρα που έβγαιναν από το σιτάρι, τα έδιναν για τροφή στα ζώα.

(Τις πληροφορίες μας έδωσαν οι κ. Χρήστος Λαινάς και κ. Γκοντισόπουλος
Αντώνης από το Στεφανοβίκειο.)

Επιμέλεια: Γκοντισοπούλου Ειρήνη
Λαϊνά Ελένη

Β. ΑΛΛΕΣ ΑΣΧΟΛΙΕΣ

α. Κτηνοτροφία

Στο Στεφανοβίκειο, κυρίως μετά τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου πολέμου, οι
περισσότερες οικογένειες ασχολούνταν με την κτηνοτροφία. Η δουλειά των
κτηνοτρόφων ήταν πολύ κουραστική όλες τις εποχές του χρόνου. Κάθε σπίτι είχε
κατά μέσο όρο 40-50 πρόβατα. Στο Ριζόμυλο ο μέσος όρος έφτανε τα 150 ζώα
ανά οικογένεια. Την περίοδο του χειμώνα, τα ζώα φυλάσσονταν σε ειδικά
διαμορφωμένους χώρους , τα μαντριά, στο οικόπεδο του σπιτιού. Κάθε μαντρί
ήταν χωρισμένο στο ακάλυπτο μέρος, όπου τρέφονταν τα ζώα και στο σκεπαστό,
στο οποίο προστατεύονταν από τις άσχημες καιρικές συνθήκες και περνούσαν τη
νύχτα. Τα ζώα έτρωγαν 3-4 φορές σε ειδικές ξύλινες κατασκευές, τις «κοπάνες»
και η τροφή τους ήταν κυρίως άχυρο ή και κριθάρι. Στο δάπεδο του σκεπαστού
μέρους έριχναν καθημερινά άχυρο, το οποίο μετά το τέλος του χειμώνα, και όταν
τα ζώα μεταφερόταν στα χωράφια, χρησίμευε σαν λίπασμα για τα χωράφια που
βρίσκονταν κοντά στο χωριό.

Κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού 4-5 οικογένειες ένωναν τα ζώα τους, σε
ένα κοπάδι, τη φύλαξη των οποίων αναλάμβανε ο τσοπάνης. Τις μεσημεριανές
ώρες, για προστασία από τον ήλιο, τα ζώα μεταφέρονταν στα «τσαρδάκια», τα
οποία δεν ήταν μόνιμες κατασκευές αλλά εξυπηρετούσαν τις ανάγκες τους
καλοκαιρινούς μήνες.

31

Κάτω από την επίβλεψη του βοσκού και τη βοήθεια των τσοπανόσκυλων,
έτσι ώστε να μην προκληθεί ζημιά στις καλλιέργειες, το κοπάδι έβγαινε για βοσκή
τις βραδινές ώρες.

Εικόνα 36: Ο κούρος των προβάτων

Παλιά οι κτηνοτρόφοι άρμεγαν τα ζώα με τα χέρια τους με αποτέλεσμα να
τους παίρνει πολύ χρόνο. Αμέσως μετά πήγαιναν στο σπίτι όπου έκαναν την
κατάλληλη επεξεργασία στο γάλα, έτσι ώστε να είναι καθαρό. Επειδή το γάλα
ήταν από τις κύριες τροφές τους ή θα το κρατούσαν στο σπίτι και θα το έκαναν
γιαούρτι, τυρί, βούτυρο ή θα το πουλούσαν.

Στο Ριζόμυλο κάποιες οικογένειες διέθεταν 1-2 μοσχάρια. Τα τάιζαν στο
σπίτι αλλά υπήρχε και κάποιος, ο «γελαδάρης», ο οποίος τα συγκέντρωνε και τα
έβγαζε στο λιβάδι για βοσκή.

Η κτηνοτροφία πρόσφερε οικονομικά σε κάθε οικογένεια όχι μόνο από την
παραγωγή γάλακτος και βουτύρου, αλλά και από την πώληση αρνιών ή και
μεγαλύτερων προβάτων. Όταν το γεωργικό εισόδημα αυξήθηκε σημαντικά, οι
περισσότερες οικογένειες «χάλασαν» τα κοπάδια, γιατί τα έσοδα που απέφερε η
κτηνοτροφία ήταν δυσανάλογο με τον κόπο που απαιτούνταν για τη συντήρηση,
την τροφή και τη φύλαξη των προβάτων.
Πηγή: «Το Στεφανοβίκειο και η ιστορία του», Στέργιος Αλ. Τσιότρας

32

β. Αλιεία

Πολλοί κάτοικοι του Στεφανοβικείου ασχολούνταν επαγγελματικά με την
αλιεία στη λίμνη Κάρλα. Στα νερά της αναπτύσσονταν άφθονα ψάρια με μεγέθη
από πολύ μικρά (μπίζια) έως και μεγάλα, κυπρίνοι βάρους 5-6 κιλών. Υστερούσαν
σε γεύση αλλά στην περίοδο της κατοχής έσωσαν πολύ κόσμο από την πείνα. Οι
ψαράδες κατασκεύαζαν στο χωριό τις βάρκες και τα δίχτυα. Η βάρκα δε διέθετε
καρίνα για δύο λόγους: α) γιατί κατασκευάζονταν ευκολότερα και β) γιατί στην
ακτή είχε άφθονη λάσπη και η επίπεδη επιφάνεια της βάρκας επέτρεπε την
ευκολότερη έξοδό της από τα νερά.

Μετά το ψάρεμα, οι βάρκες άραζαν στις λεγόμενες «σκάλες». Εκεί υπήρχαν
λιμνοφύλακες που έκαναν την παρακράτηση του φόρου για τα ψάρια που
αλιεύτηκαν. Η τελευταία σκάλα πριν την αποξήρανση της λίμνης ήταν στη θέση
«Πέτρα», βόρεια του Στεφανοβικείου. Η κατανάλωση των ψαριών γινόταν εκτός
από τα παραλίμνια χωριά και σε πιο απομακρυσμένα μέρη της Θεσσαλίας μέχρι
και τη Λαμία. Η μεταφορά γινόταν από τους «κερατζήδες» είτε με κάρα είτε με
ζώα τοποθετημένα σε καλάθια από πλεγμένα καλάμια (γαλίκια).

Εικόνα 37: Ψάρεμα στη λίμνη

Η λίμνη εκτός από την αλιεία πρόσφερε στους ανθρώπους της περιοχής και
το κυνήγι της αγριόπαπιας που ζούσε στις ακτές της που ήταν γεμάτες από
αγριοκάλαμα.

Πηγή: «Το Στεφανοβίκειο και η ιστορία του», Στέργιος Αλ. Τσιότρας

33

γ. Πτηνοτροφία

Σε όλα τα σπίτια του Στεφανοβικείου μπορούσε κάποιος να συναντήσει
κότες, χήνες και πάπιες. Η εκτροφή τους γινόταν αποκλειστικά για τις ανάγκες της
οικογένειας σε κρέας και αβγά κι όχι επαγγελματικά.

Μετά την κατοχή πολλές οικογένειες ασχολήθηκαν με την εκτροφή
γαλοπούλας, η οποία ήταν ανέξοδη. Τα γαλόπουλα (μισίρια) βοσκούσαν ελεύθερα
στα χωράφια και κάθε κοπάδι είχε 50-100 ή και περισσότερα. Οι έμποροι
αγόραζαν ομαδικά το κοπάδι πριν από τα Χριστούγεννα αφού πλέον το έθιμο της
γαλοπούλας έχει διαδοθεί και στην Ελλάδα.
Πηγή: «Το Στεφανοβίκειο και η ιστορία του», Στέργιος Αλ. Τσιότρας

δ. Δενδροκαλλιέργειες

Στην περιοχή του Ριζομύλου οι κάτοικοι ασχολούνταν και με την
δενδροκομία. Στην ευρύτερη περιοχή φύτευαν αμυγδαλιές ενώ στην περιοχή
«Ρουμάνι» καλλιεργούσαν ροδακινιές και αχλαδιές. Επίσης η κάθε οικογένεια
διέθετε κι ένα μικρό αμπέλι.

ε. Άλλες καλλιέργειες

Στον Ριζόμυλο, κυρίως μετά το 1908, συνήθιζαν να καλλιεργούν σκόρδα και
κρεμμύδια, καλλιέργεια που συνεχίζουν μέχρι και σήμερα. Επίσης στην περιοχή
«Σαριγκιόλι», εξαιτίας της ιδιαιτερότητας του εδάφους, παρήγαγαν όσπρια κυρίως
ρεβίθια και λιγότερο φακές και φασόλια.

Επίσης συναντούμε μικρές καλλιέργειες βαμβακιού, σιτηρών, καλαμποκιού
και αργότερα τεύτλου. Σε ότι αφορά τα τεύτλα, τα «ξελάκωναν» με ειδικό
εργαλείο κι έκοβαν τα φύλλα τους με την «σβάνα», η οποία ήταν είδος κυρτού
μαχαιριού.

στ. Μελισσοκομία

Στο Ριζόμυλο αρκετά σπίτια διέθεταν 3-4 μελίσσια τα οποία όμως
εξυπηρετούσαν τις ανάγκες της οικογένειας σε μέλι και σε ελάχιστες περιπτώσεις
μόνο, συμπλήρωναν το εισόδημά της.

(Τις πληροφορίες μου έδωσε ο κ. Κακαζιάνης Δημήτριος από τον Ριζόμυλο)
Επιμέλεια: Κακαζιάνης Γιώργος

34

Γ. Η ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΤΟΥ ΨΩΜΙΟΥ

Το ζύμωμα του ψωμιού ήταν μια από τις κύριες ασχολίες των γυναικών. Η
νοικοκυρά, όταν ήταν να ζυμώσει -συνήθως μία ή δύο φορές τη βδομάδα έπαιρνε
το αλεύρι και το κοσκίνιζε με τη σήτα μέσα στο σκαφίδι. Η σήτα ήταν ένα
στρογγυλό τελάρο, διαμέτρου 40 πόντων περίπου και στο κάτω μέρος είχε τη
σήτα, καρφωμένη καλά στο τελάρο. Το «σκαφίδι» ήταν ξύλινο και οι πλευρές του
είχαν μια λοξή κλίση, για να μη κόβει τα χέρια της η νοικοκυρά.

Η νοικοκυρά από το προηγούμενο βράδυ «ανάπιανε το προζύμι», που ήταν
ζυμάρι που κρατούσαν από το προηγούμενο ζύμωμα. Το ανάπιανε με λίγο αλεύρι
και νερό και το άφηνε σε ζεστό μέρος για να φουσκώσει.

Την επομένη, στο ίδιο σκαφίδι, με χλιαρό νερό και το προζύμι που ήταν
έτοιμο, ανακάτευε το υπόλοιπο αλεύρι. Το ζύμωνε πολλή ώρα για να γίνει αφράτο
και έριχνε και λίγο αλάτι για να γίνει νόστιμο. Αφού τελείωνε το ζύμωμα
σταύρωνε το ζυμάρι και το άφηνε στο σκαφίδι αφού το σκέπαζε με μάλλινη
κουβέρτα.

Εικόνα 38: Το ψήσιμο στο φούρνο

35

Όταν αυτό ήταν έτοιμο, το έκανε καρβέλια και τα τοποθετούσε στις θήκες
της «πινακωτής» (ήταν ξύλινη περίπου 1-2μ. μήκος και φάρδος 25εκ.). Πιο πριν
τοποθετούσε μέσα στην πινακωτή βαμβακερό ύφασμα και λίγο αλεύρι για να μην
κολλήσει το ψωμί. Εκεί παρέμενε να ξαναφουσκώσει μέχρι η νοικοκυρά να ανάψει
το φούρνο.

Ο φούρνος ήταν πάντα ασπρισμένος και είχε θολωτό σχήμα. Μπροστά είχε
ένα μικρό πορτάκι. Το επάνω μέρος ήταν χτισμένο με μικρά κεραμίδια και στο
κάτω μέρος υπήρχε πλάκα. Η νοικοκυρά τον άναβε με «τσάκνα» δηλ. ψιλά, ξερά
κλαδάκια. Κατόπιν έβαζε πουρνάρια μέχρι να ασπρίσει η οροφή, οπότε ήταν
έτοιμος για να ψηθεί το ψωμί. Η νοικοκυρά μετακινούσε τα κάρβουνα στα
τοιχώματα, καθάριζε την πλάκα μ’ ένα βρεγμένο πανί και τοποθετούσε το ψωμί
πάνω στην πλάκα. Μετά από λίγες ώρες ξεφούρνιζαν το ψωμί και το έβρεχαν με
λίγο νερό για να είναι μαλακή η κόρα. Το σκέπαζαν μ’ ένα πανί μέχρι να κρυώσει,
οπότε ήταν έτοιμο.

(Τις πληροφορίες μας έδωσε η κ. Κουκουτσέλου Μαρία από το
Στεφανοβίκειο και κ. Μελπομένη Κακαζιάνη από το Ριζόμυλο.)

Επιμέλεια: Κακαζιάνης Γιώργος
Κουκουτσέλου Μαρία

Δ. ΑΡΓΑΛΕΙΟΣ

Οι γυναίκες, στον ελεύθερο χρόνο τους, ασχολούνταν με το κέντημα, το
πλέξιμο και τον αργαλειό. Έπαιρναν το μαλλί από τα πρόβατα και ύστερα από
διάφορες επεξεργασίες οι νοικοκυρές τα ύφαιναν στον αργαλειό κι έφτιαχναν
μάλλινα υφαντά για τις ανάγκες της οικογένειάς τους. Έκαναν τα ονομαστά
κιλίμια, τα χράμια, τις φλοκάτες, τις φορεσιές και τα προικιά τους.

Οι αργαλειοί ήταν συνήθως πλαγιαστοί. Υπήρχαν όμως και οι όρθιοι.
Διάφορα εξαρτήματα του αργαλειού ήταν: το στημόνι, το αντί, όπου τυλίγεται το
στημόνι και το ύφασμα, το χτένι και το ξυλόχτενο, τα τελάρα και τα μιτάρια, οι
πατήθρες και η σαΐτα. Το κάθε σπίτι δεν είχε το δικό του αργαλειό. Έτσι οι
γυναίκες συγκεντρώνονταν όπου υπήρχε κάποιος κι έτσι μια τόσο δύσκολη και
χρονοβόρα εργασία γινόταν λίγο πιο ευχάριστη.

36

Σήμερα, βέβαια, οι γυναίκες δεν ασχολούνται με την τέχνη του αργαλειού γι
αυτό τους συναντούμε μόνο σε λαογραφικά μουσεία.

Εικόνα 39: Ο αργαλειός

Πηγή: «Η ιστορία του Στεφανοβικείου», Στέργιος Αλ. Τσιότρας

37

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ
ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΒΙΟΣ

38

Η ΓΕΝΝΗΣΗ

Η γέννηση του παιδιού είναι γεγονός χαρμόσυνο για την οικογένεια.
Χαροποιεί τους γονείς του, τους παππούδες του, όλους τους συγγενείς τους. Στα
παλιά χρόνια τα παιδιά γεννιόντουσαν στα σπίτια τους, χωρίς τις φροντίδες των
γιατρών αλλά με τα πρακτικά μέσα της μαμής, που δεν έλειπε τότε από τα χωριά.

Όταν μια γυναίκα έμενε έγκυος, η ζωή της δεν άλλαζε. Συνέχιζε να κάνει
δουλειές: να ζυμώνει, να μαγειρεύει, να πλένει και να βοηθάει τον άντρα της στις
αγροτικές εργασίες. Όλοι οι συγγενείς και η ίδια ήθελαν αγόρι. Για να μαντέψουν
το φύλο του παιδιού, έδεναν ένα βελόνι και το κρεμούσαν πάνω από την ανοιχτή
παλάμη της εγκύου. Εάν το βελόνι πήγαινε πέρα-δώθε θα έκανε αγόρι, αν έκανε
κύκλους, κορίτσι.

Η γυναίκα γεννούσε με τη βοήθεια της μαμής, η οποία δεν ήταν ούτε
γιατρός, ούτε νοσοκόμα.

Στο Ριζόμυλο η μαμή ξάπλωνε την ετοιμόγεννη στο κρεβάτι, δίνοντάς της
τις πρώτες συμβουλές και διώχνοντας τους άντρες και τα παιδιά από το σπίτι. Με
τον ερχομό του μωρού, έδιναν απλόχερα το μπαξίσι στη μαμή, ιδιαίτερα μάλιστα
όταν το παιδί ήταν αγόρι, γιατί τότε η γέννηση του αγοριού ήταν ευλογία στο
σπίτι. Αμέσως μετά ,το μωρό το έπλεναν, το σπαργάνωναν και το έβαζαν στο
«μπισίκι», ένα είδος ξύλινης κούνιας που στηριζόταν σε δύο ημικύκλια πόδια για
να μπορούν να το κουνούν εύκολα και να το κοιμίζουν. Για αρκετό καιρό
φάσκιωναν το μωρό σφιχτά για να μη στραβώσουν τα πόδια του. Κάθε φορά το
σταύρωναν με την παλάμη τους τρεις φορές για να μην πάθει κανένα κακό.

Η λεχώνα έπρεπε να μείνει σαράντα ημέρες στο σπίτι και να μη βγαίνει στην
αυλή ούτε καν το βράδυ, για να μην τη δουν τ’ αστέρια. Την τρίτη ημέρα
έφτιαχνε γλυκό και το άφηνε για να καλοπιάσει τις μοίρες, για να της ευχηθούν
τα καλύτερα για το μωρό. Μετά από σαράντα μέρες πήγαινε με το μωρό στην
εκκλησία για να τους διαβάσει ο παπάς μια ευχή, αφού πρώτα έκανε σαράντα
μετάνοιες μπροστά στην εικόνα της Παναγίας και γυρνώντας στο σπίτι
αναλάμβανε ξανά τις δουλειές της μέσα κι έξω από αυτό.

Στο Στεφανοβίκειο, το κάλεσμα της μαμής γινόταν με μεγάλη μυστικότητα
για να μην γίνει αντιληπτή η γέννα στη γειτονιά. Για τις επόμενες 40 ημέρες , η

39

λεχώνα κοιμόταν στο ίδιο κρεβάτι με την πεθερά. Στο στρώμα τοποθετούσαν
καρβουνάκια και θυμίαμα, για να μην την «πιάνει το μάτι». Όλο αυτό το
διάστημα δεν επιτρεπόταν να βγει από το σπίτι και ούτε να απλώσει τα ρούχα τα
δικά της και του παιδιού το βράδυ, για να μην τα δει το φεγγάρι. Επίσης έπρεπε
να έχει όλη την ημέρα κάποιον να της κάνει παρέα. Συνήθως ήταν η πεθερά ή η
μητέρα της. Αν για κάποιο λόγο έπρεπε να λείψουν και οι δύο της άφηναν για
παρέα τη σκούπα

Αν κάποιος έβλεπε τη λεχώνα έπρεπε να τη «μουντζώσει», για να μη τη
«ματιάσει» και της προκαλέσει πονοκέφαλο ή αδιαθεσία. Τέσσερεις ή πέντε
ημέρες πριν σαραντίσει η λεχώνα, έκαναν γενική καθαριότητα στο σπίτι γιατί το
θεωρούσαν ακάθαρτο (λόγω της λεχώνας).

Εικόνα 40: Το νανούρισμα στα μπισίκια

Ανήμερα της λήξης των 40 ημερών, η μητέρα και το μωρό και ακόμα ένα
παιδάκι, αντίθετου φύλλου από το μωρό, πήγαιναν στην εκκλησία για να «πάρουν
την ευχή». Αφού επέστρεφαν στο σπίτι το μικρό παιδί έπαιρνε χρήματα από τον
πατέρα του μωρού.

40

Όταν το μωρό επισκεπτόταν για πρώτη φορά κάποιο συγγενικό σπίτι (πχ. το
σπίτι του παππού), το «φίλευαν» σε ένα χαρτάκι μια φέτα ψωμί, για να έχει
πάντα φαγητό στη ζωή του, ζάχαρη για να είναι γλυκιά, βαμβάκι για να ζήσει
μέχρι να ασπρίσουν τα μαλλιά του και ένα κέρμα ή χαρτονόμισμα (ανάλογα με
την οικονομική κατάσταση της οικογένειας) για να έχει πάντα χρήματα.

Τη γέννηση του μωρού αργούσαν να τη δηλώσουν στην κοινότητα. Πολλές
φορές στα αγόρια, τα δήλωναν ακόμα και 2-3 χρόνια αργότερα, για να
καθυστερήσουν να πάνε στο στρατό.

(Τις πληροφορίες μου έδωσε η κ. Φρειδερίκη Κακαζιάνη από το Ριζόμυλο και
η κ. Τριανταφυλλιά Κάρρου από το Στεφανοβίκειο.)

Επιμέλεια: Σούκια Δήμητρα
Κοντογιάννη Χριστίνα

41

Η ΒΑΦΤΙΣΗ

Η βάφτιση του νεογέννητου παιδιού γινόταν σχεδόν μόλις σαράντιζε το
παιδί ή όταν γινόταν λίγων μηνών. Συνήθως νονός ήταν ο κουμπάρος του
ζευγαριού.

Οι γονείς του παιδιού δεν επιτρεπόταν να παραβρίσκονται στην εκκλησία
κατά τη διάρκεια του μυστηρίου γι’ αυτό το μωρό το συνόδευε η γιαγιά. Οι ίδιοι
δε γνώριζαν πολλές φορές το όνομα του παιδιού τους γι’ αυτό όταν ο νονός έδινε
το όνομα, τα παιδιά που περίμεναν στην εκκλησία, έτρεχαν να τους το
ανακοινώσουν. Εκεί ο πατέρας τούς έδινε χρήματα και τα περισσότερα τα έπαιρνε
το παιδί που έφτανε πρώτο.

Ανάλογα ο νονός στην εκκλησία έδινε χρήματα στα παιδιά που του εύχονταν
«να σας ζήσει» και «Παντάξιος» και όσα του περίσσευαν τα έριχνε ψηλά στον
αέρα (γιούρια) και εκείνα έτρεχαν να τα μαζέψουν από το δάπεδο.

Με το τέλος του μυστηρίου, έντυναν το μωρό με τα βαφτιστικά του ρούχα,
καρφίτσωναν τα μαρτυρικά στους καλεσμένους και επέστρεφαν στο σπίτι. Εκεί η
μητέρα έπαιρνε το μωρό της από τα χέρια του νονού κάνοντας τρεις μετάνοιες
και φιλώντας το χέρι του. Ακολουθούσε γλέντι προς τιμήν του νονού και
παρουσία των συγγενών.

(Τις πληροφορίες μας έδωσαν οι κ. Παπαγεωργίου Ευαγγελία και κ. Κατσή
Κατερίνα από το Στεφανοβίκειο.)

Επιμέλεια: Κατσή Ειρήνη
Παπαγεωργίου Ευαγγελία

42

Ο ΓΑΜΟΣ

Ο γάμος διαρκούσε τα παλιά χρόνια μια εβδομάδα.
Τη Δευτέρα, οι νοικοκυρές μαζεύονταν στο σπίτι του γαμπρού και της
νύφης και ξεκινούσαν τις προετοιμασίες. Σκούπιζαν, ξεσκόνιζαν το σπίτι και
συζητούσαν για το πώς θα οργανωθεί ο γάμος.
Την Τρίτη, στο σπίτι του γαμπρού ανάπιαναν το προζύμι τραγουδώντας, για
να ζυμώσουν τις κουλούρες, τις οποίες θα πήγαιναν στη νύφη και στο νονό (τον
κουμπάρο δηλαδή), την επόμενη μέρα. Για να ξεκινήσουν οι γυναίκες να
φτιάχνουν τις κουλούρες, έπρεπε τα μπρατίμια του γαμπρού να πάρουν από τρεις
τουλούμπες νερό. Στο σπίτι της νύφης, όσες γυναίκες βρίσκονταν εκεί, ετοίμαζαν
τα προικιά της, τα έπλεναν στη σκάφη και τα σιδέρωναν με σίδερο που είχε
κάρβουνο. Μετά τα « τέμπλωναν », δηλαδή τα άπλωναν σε ένα δωμάτιο και
καλούσαν κόσμο να τα δει.
Την Τετάρτη το βράδυ πήγαιναν την κουλούρα στο νονό, ο γαμπρός με
τους φίλους και συγγενείς άντρες. Ο νονός τούς φίλευε και τους μαντήλωνε με
άσπρες πετσέτες του προσώπου. Επίσης κρατούσε τη μισή κουλούρα και την
άλλη την επέστρεφε στο γαμπρό. Από αυτό το κομμάτι που επέστρεφε, έτρωγαν
οι ελεύθεροι άντρες, για να παντρευτούν γρήγορα. Στη νύφη, την κουλούρα την
πήγαινε ο πεθερός της μαζί με άλλους συγγενείς και γινόταν η ίδια διαδικασία με
του νονού.
Την Πέμπτη καλούσαν όλο το χωριό, δίνοντάς τους ένα λουκούμι . Ενώ
αντίστοιχα στο σπίτι της νύφης γινόταν έκθεση προίκας . Οι άνθρωποι που τα
έβλεπαν, τα ασήμωναν και τα κερνούσαν, δηλαδή, άφηναν λεφτά. Πήγαιναν όλοι
οι συγγενείς και οι φίλοι του γαμπρού και της νύφης για να δουν τα προικιά και το
νυφικό, που έπρεπε να είναι τελειωμένο εκείνη την ημέρα. Γινόταν μεγάλο γλέντι
και χρειαζόταν μεγάλη προετοιμασία. Επειδή ένα σπίτι δεν είχε τόσα πολλά
πιρούνια και πιάτα έπρεπε όλη η γειτονιά να βοηθήσει, σημαδεύοντας η κάθε
οικογένεια τα δικά της.
Την Παρασκευή πήγαιναν τα προικιά της νύφης στο σπίτι του γαμπρού.
Μαζεύονταν όλοι οι συγγενείς και οι βλάμισσες, τα φόρτωναν στο άλογο ή το
κάρο, που ήταν στολισμένα για να φαίνεται ότι είναι γάμος. Ο γαμπρός περίμενε

43

στο σπίτι του την προίκα, ενώ τα μπρατίμια πήγαιναν να την πάρουν. Μπρατίμια
και συγγενείς του γαμπρού προσπαθούσαν να κλέψουν την προίκα, ενώ οι
βλάμισσες προσπαθούσαν να τους εμποδίσουν να το κάνουν. Τέλος, οι βλάμηδες
ασήμωναν για τα προικιά και τα έπαιρναν. Η μάνα της νύφης ετοίμαζε και μια
άσπρη κότα, την οποία έδενε με κόκκινη κορδέλα που έπαιρναν τα μπρατίμια μαζί
με τα προικιά στο σπίτι του γαμπρού.

Στη διαδρομή από το σπίτι της νύφης στο σπίτι του γαμπρού, πήγαιναν
χορεύοντας. Όταν έφταναν, έτρωγαν συνήθως κρέας κι έπιναν κρασί.

Εικόνα 41: Η μεταφορά της προίκας

Το Σάββατο στο σπίτι του γαμπρού και της νύφης ξεχωριστά, έσφαζαν
αρνιά, κατσίκια, πρόβατα, κότες και ότι είχε ο καθένας. Αυτή τη δουλειά την
έκαναν οι άντρες, ενώ οι γυναίκες έπλεναν τα έντερα, τα πνευμόνια κλπ από τα
ζώα, για να είναι έτοιμα την επόμενη μέρα. Το βράδυ του Σαββάτου γινόταν
γλέντι, με παραδοσιακούς χορούς και κυρίως με προσφυγικούς (στην περιοχή του
Ριζομύλου). Τις περισσότερες φορές τα τραγούδια τα βάζανε από γραμμόφωνο
αλλά σε ορισμένους γάμους υπήρχε και ζωντανή μουσική.

Την Κυριακή το πρωί, δυο μπρατίμια του γαμπρού έπαιρναν ένα μπουκάλι,
το γέμιζαν με τσίπουρο και το στόλιζαν με λουλούδια. Μετά περνούσαν από όλο
το χωριό με αυτό για να ξανακαλέσουν τους χωρικούς. Αργότερα, όλο το σόι του
γαμπρού πήγαινε στο σπίτι του, όπου ο μπαρμπέρης τον ξύριζε και του

44

τραγουδούσαν « μπαρμπέρη μ’ τα ξουράφια σ’ καλά να τα τροχίσεις ». Έπειτα
έβαζαν βασιλικό σε ένα ταψί και περνούσαν οι γονείς του γαμπρού δίνοντας του
διάφορες ευχές όπως : να ζήσεις, να γεράσεις, σαν τα ψηλά βουνά, να ευτυχίσεις
κα. Την ώρα που γίνονταν αυτά, οι μισές γυναίκες ετοίμαζαν τα φαγητά και οι
υπόλοιπες ή διασκέδαζαν ή βοηθούσαν στο σκούπισμα. Αφού τελείωνε το
ξύρισμα του γαμπρού, ο πατέρας του τον έπαιρνε από το σαλόνι και τον πήγαινε
στο δωμάτιό του για να ετοιμαστεί και να φορέσει το γαμπριάτικο κουστούμι του.
Όταν ήταν έτοιμος, έστρωναν οι γυναίκες τραπέζι και έτρωγαν και έπιναν μέχρι
την ώρα του γάμου. Όλο αυτό το διάστημα ετοιμαζόταν και νύφη με τις
βλάμισσες και τις υπόλοιπες χωριανές. Πριν η νύφη φορέσει το νυφικό, οι γονείς
της περνούσαν ένα ψαλίδι μέσα από το νυφικό τρεις φορές. Αυτό γινόταν γιατί
πίστευαν πως έτσι κοβόταν «οι κακές γλώσσες».

Εικόνα 42: Τα μπρατίμια

Όταν έφτανε η ώρα, ο γαμπρός με όλους τους καλεσμένους ξεκινούσε από
το σπίτι του για να πάει στο σπίτι της νύφης με τα πόδια. Τα όργανα ήταν
μπροστά και τα μπρατίμια με το γαμπρό χόρευαν από πίσω, ενώ όλος ο κόσμος
τους ακολουθούσε. Όταν έφταναν στο σπίτι της νύφης ο γαμπρός με τον κόσμο

45

έμεναν έξω από το σπίτι, τα μπρατίμια έμπαιναν μέσα ενώ τα όργανα συνέχιζαν
να παίζουν. Ο Αρχιβλάμης που είχε τα παπούτσια της νύφης πήγαινε να της τα
φορέσει και αυτή έκανε ότι δεν χωράνε για να τα ασημώσει. Όταν έβαζε αρκετά,
τα φορούσε και μαντήλωνε τα μπρατίμια του γαμπρού, ενώ είχε ήδη κάνει το
ίδιο, στα δικά της μπρατίμια. Βγαίνοντας από το σπίτι, η μητέρα της κερνούσε
κότα ψητή σε όλα τα μπρατίμια του γαμπρού. Όταν έβγαιναν όλοι από το σπίτι,
οι γονείς της νύφης της πρόσφεραν ένα φλιτζάνι λευκό με λίγο νερό. Εκεί μέσα
φυσούσαν κι έδιναν ευχές στην κόρη τους. Στη συνέχεια αυτή έπινε το νερό,
παίρνοντας έτσι τις ευχές και ύστερα με πλάτη προς το σπίτι έριχνε το φλιτζάνι
στα κεραμίδια.

Αφού τελείωνε η τελετή, όλοι πήγαιναν στο σπίτι του γαμπρού. Φτάνοντας
στο σπίτι, η πεθερά της νύφης έδινε στη νύφη στην εξώπορτα ένα πιάτο με
γλυκό του κουταλιού να το φάει, για να είναι γλυκιά η ζωή της με τον άντρα της.
Επίσης, έβαζε στην πόρτα ένα σίδερο ή ένα πέταλο, για να είναι στεριωμένο
ζευγάρι. Έπειτα έμπαιναν όλοι στο σπίτι, έτρωγαν τα ψητά που είχαν ετοιμάσει το
πρωί και γλεντούσαν μέχρι αργά το βράδυ. Μετά το τέλος της βραδιάς και πριν
πάει το ζευγάρι για ύπνο, οι βλάμισσες έστρωναν το κρεβάτι τραγουδούσαν κι
έριχναν ροδοπέταλα και ρύζι, λέγοντας ευχές. Τέλος έριχναν κι ένα μικρό αγόρι
στο κρεβάτι, για να είναι αγόρι το πρώτο τους παιδί.

(Τις πληροφορίες μου έδωσε ο κ. Νικόλαος Αποστολίδης και η κ. Αικατερίνη
Αραμπατζή, από το Ριζόμυλο και η κ. Κατσή Κατερίνα από το Στεφανοβίκειο.)

Επιμέλεια: Αποστολίδη Κατερίνα
Κατσή Ειρήνη

46

Η ΚΗΔΕΙΑ

Τα παλιά τα χρόνια στο Στεφανοβίκειο, οι κηδείες γινόταν με διαφορετικό
τρόπο. Οι άνθρωποι πέθαιναν στο σπίτι τους. Δεν υπήρχαν μεταφορικά μέσα
αλλά ούτε και νοσοκομεία.

Αρχικά άδειαζαν ένα κρεβάτι, το έστρωναν με σεντόνι κι έβαζαν το νεκρό.
Μετρούσαν το ύψος του με κεριά τα οποία στη συνέχεια καίγανε κατά τη διάρκεια
της τελετής και πριν την ταφή. Κατόπιν πήγαιναν σε έναν ξυλουργό και του
έφτιαχνε ένα φέρετρο με τάβλες, και ένα ξύλινο σταυρό, στον οποίο ήταν
γραμμένο το όνομα του.

Καλούσαν τον κόσμο στο σπίτι, οι οποίοι πήγαιναν με λουλούδια και
στόλιζαν το νεκρό. Όση ώρα ήταν ο νεκρός στο σπίτι, σκέπαζαν τους καθρέφτες.
Οι συγγενείς, μικροί και μεγάλοι, φορούσαν μαύρα ρούχα. Οι γυναίκες μαύρο
μαντήλι και οι άντρες μαύρη κορδέλα στο μανίκι από το σακάκι. Τον ξενυχτούσαν
όλη τη νύχτα μέχρι την ώρα της κηδείας. Ο παπάς πήγαινε στο σπίτι του νεκρού
με τα πόδια, συνοδευόμενος από τέσσερα παιδιά που κρατούσαν τα « ξεφτέρια »,
και τον «διάβαζε.» Βγαίνοντας ο νεκρός από το σπίτι, μια γυναίκα από την
οικογένεια έσπαζε ένα πιάτο γιατί θεωρούσαν ότι έτσι «θα έσπαζαν» το κακό

Οι άντρες συγγενείς πήγαιναν από πιο νωρίς στο νεκροταφείο και άνοιγαν τη
γούρνα. Τότε δεν υπήρχε νεκροθάφτης. Ετοίμαζαν δυο « παλούκια » και
τοποθετούσαν επάνω το φέρετρο το οποίο κρατούσαν τέσσερα συγγενικά
πρόσωπα κατά τη διάρκεια της μεταφοράς.

Ανάλογα με το πόσο μακριά ήταν το νεκροταφείο, τα άτομα αυτά αλλάζανε
στο δρόμο. Φτάνοντας στην εκκλησία, τον διάβαζε ο παπάς κι έπειτα χτυπούσε η
καμπάνα.

Μετά την κηδεία ο κόσμος επέστρεφε στο σπίτι του νεκρού, όπου οι
συγγενείς τους προσφέρανε φασόλια με ρύζι για τη συγχώρεση του νεκρού.

Τρεις μέρες μετά την κηδεία, οι σπιτικοί μαζεύανε και καίγανε τα ρούχα του,
έβαφαν το δωμάτιο του και ανάβανε ένα καντήλι σ’ αυτό, το οποίο παρέμενε
αναμμένο για σαράντα ημέρες. Βράζανε στάρι, με ρόδια και σταφίδες και πήγαινε
ο παπάς και διάβαζε τα τριήμερα.

47

Η ίδια διαδικασία επαναλαμβανόταν και στις εννέα ημέρες. Τέλος στις
σαράντα ημέρες γινόταν το μνημόσυνο, όπου προσφέρονταν φαγητό (κρέας με
ρύζι).

(Τις πληροφορίες μου έδωσαν οι κ. Βασίλης και κ. Μαρία Κουκουτσέλου από
το Στεφανοβίκειο και η κ. Φρειδερίκη Κακαζιάνη από το Ριζόμυλο.)

Επιμέλεια: Κουκουτσέλου Μαρία
Σούκια Δήμητρα

48

ΠΑΛΙΑ ΛΑΙΚΑ ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ

Στον κοινωνικό μας βίο συμπεριλαμβάνονται και τα παλιά λαϊκά παιχνίδια τα
οποία δεν συνηθίζεται να παίζονται σήμερα. Σίγουρα πολλά από αυτά, τα έπαιζαν
τα παιδιά και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας με τον ίδιο τρόπο η σε διάφορες
παραλλαγές. Δεν αποκλείεται μάλιστα σε άλλες περιοχές να χρησιμοποιούσαν
ακόμα και διαφορετικά ονόματα.
Μερικά από αυτά είναι τα ακόλουθα:

1. Το κορόιδο

Από τα πιο δημοφιλή παιχνίδια. Συμμετείχαν 3 παιδιά. Τα δυο στεκόταν το
ένα απέναντι από το άλλο και κρατούσαν μια μπάλα, την οποία πετούσαν μεταξύ
τους. Το τρίτο βρισκόταν στη μέση και προσπαθούσε να την πιάσει. Αν το
κατάφερνε, έπαιρνε τη θέση αυτού που την έχασε.

2. Αλάτι χοντρό, αλάτι ψιλό

Για το παιχνίδι αυτό χρειαζόταν μια ομάδα παιδιών, χωρίς περιορισμό στους
συμμετέχοντες. Ένα από αυτά , με κλήρο, έκανε τη μάνα. Οι υπόλοιποι κάθονταν
οκλαδόν, με τα χέρια πίσω από την πλάτη τους και τις παλάμες ανοιχτές. Η μάνα
κρατά ένα μαντήλι και μένει έξω από τον κύκλο. Γυρίζει γύρω ρυθμικά,
τραγουδώντας μαζί με τα υπόλοιπα παιδιά : «Αλάτι χοντρό, αλάτι ψιλό, έχασα τη
μάνα μου και πάω να τη βρω. Παπούτσια δεν μου πήρε να πάω στο σχολειό και
αν δεν μου τα πάρει θα ψάξω να τη βρω ». Η μάνα τελειώνοντας το τραγούδι,
ρίχνει το μαντήλι σε κάποιο παιδί, το οποίο σηκώνεται και την κυνηγά. Αν εκείνη
προλάβει να καθίσει που καθόταν το παιδί χωρίς να την πιάσει, κερδίζει, και
γίνεται μάνα το άλλο παιδί.

3. Το δαχτυλίδι

Παίζεται με 3-4 άτομα. Ένα από τα παιδιά κρατάει ένα δαχτυλίδι, το οποίο
περνάει από τα χέρια των υπόλοιπων παιδιών. Κάποια στιγμή το αφήνει σε
κάποιον χωρίς να το καταλάβουν οι υπόλοιποι. Σε αυτό το σημείο τα άλλα παιδιά
πρέπει να βρουν σε ποιον έχει αφήσει το δαχτυλίδι. Όποιος το βρει παίρνει το
δαχτυλίδι και ξαναρχίζει το παιχνίδι. Ταυτόχρονα, όση ώρα περνάει το δαχτυλίδι

49

από χέρι σε χέρι, τραγουδάνε ένα τραγούδι: «Πού 'ντο - πού 'ντο το δαχτυλίδι,
νάτο, νάτο δεν θα το βρεις. Το δαχτυλίδι που φορείς, δε θα το βρεις, δε θα το
βρεις ».

4. Μπίλιες – Βόλοι

Για να παίξουμε αυτό το παιχνίδι, χρειάζεται να χαράξουμε στο χώμα ένα
τρίγωνο. Μέσα σε αυτό, κάθε παιδί βάζει 2-3 από τους βόλους του. Σε μια
απόσταση 4-5 μέτρων στήνεται μια πέτρα. παιδιά ρίχνουν τους βόλους τους προς
την πέτρα. Όποιος φτάσει πιο κοντά παίζει πρώτος. Προσπαθεί με τον αντίχειρα,
να πετύχει κάποιον από τους βόλους των αντιπάλων μέσα στο τρίγωνο, με σκοπό
να τον βγάλει έξω από αυτό, οπότε κερδίζει. Εάν κάποια στιγμή χάσει και ο βώλος
του μείνει μέσα στο τρίγωνο, ο αμέσως επόμενος παίχτης, χτυπώντας το βόλο,
κερδίζει όλους τους βόλους που είχε μαζέψει ο προηγούμενος μέχρι τώρα.

Εικόνα 43: Οι μπίλιες

5. Τυφλόμυγα

Η τυφλόμυγα παίζεται από ομάδα παιδιών. Στην αρχή, με κλήρο,
αποφασίζεται ποιος θα τα φυλάει. Κλείνει τα μάτια του με ένα μαντήλι και όση
ώρα έχει δεμένα τα μάτι, τα υπόλοιπα παιδιά ανακατεύονται. Όποιο παιδί πιάσει
πρέπει να βρει ποιο είναι, να πει το όνομά του δηλαδή. Αν το αναγνωρίσει σωστά,
τότε αυτό το παιδί κάνει την τυφλόμυγα και αυτό συνεχίζεται.

50