บัญชีรายการสมุนไพร นครศรีธรรมราช

ขอบชะนางแดง หมอยาพื้นบ้าน 2 , 5 , 21 , 22 , 24 , 29 ชื่อสามัญ Khob chanang deang ชื่อท้องถิ่น ขอบชะนาง หญ้ามูกมาย (สระบุรี), ขอบชะนางขาว หนอนตาย อยากขาว หนอนขาว ขอบชะนางแดง หนอนตายอยากแดง หนอนแดง (ภาคกลาง), หญ้าหนอนตาย (ภาคเหนือ), ตาสียาเก้อ ตอสีเพาะเกล (กะเหรี่ยงแม่ฮ่องสอน) ชื่อวิทยาศาสตร์ Gonostegia pentandra (Roxb.) Miq. ชื่อวงศ์ URTICACEAE ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ ไม้ล้มลุก ล�ำต้น เลื้อยแผ่ไปตามผิวดินแต่ยอดจะตั้งขึ้น ลำต้นเรียบมีความสูง 30-50 ซม. ใบ ใบเดี่ยวออกเรียงสลับกัน โดยใบของขอบชะนางแดงจะมีลักษณะเป็นรูปใบหอก กว้าง 1.5-2.5 ซม. ยาว 5-8 ซม. ส่วนขอบชะนางขาว ใบรูปค่อนข้างมนและกลมหรือเป็นรูปไข่กว้าง 1-1.5 ซม. ยาว 2-3 ซม. เส้นใบของทั้งสองชนิดสามารถมองเห็นได้เด่นชัด 3 เส้น ดอก ดอกช่อกระจุก ออกตามซอกใบ ดอกย่อยมีขนาดเล็ก แยกเพศ อยู่บนต้นเดียวกัน โดยดอกของขอบชะนางแดงจะเป็นสีแดง ส่วน ดอกของขอบชะนางขาวจะเป็นสีเขียวอมเหลืองหรือสีนวล ผลแห้งไม่แตกสีน้ำตาลออกเป็นกระจุกตามซอกใบ มีขนาด 2-3 มม. เมื่อแห้ง แล้วจะร่วงหล่นลงบนดินหรือปลิวไปตามลม ผล ผลมีเมล็ด 1-2 เมล็ด เมล็ดมีลักษณะกลมรีสีน้ำตาลและมีขนาดเล็กมาก สรรพคณุ ผลแห้ง ช่วยแก้อาการเบื่ออาหาร (ใช้ผลแห้ง โดยใช้สูตรเดียวกับการรักษาอาการปวดท้อง) ช่วยแก้อาการอาเจียนเป็นฟอง ช่วยแก้อาการ ปวดฟัน ช่วยรักษาอาการปวดท้อง ยอดอ่อน ใช้รักษาอาการปวดหูได้ เปลือกต้น ใช้อมรักษาโรครำมะนาด รักษาพยาธิผิวหนัง ยาดับพิษในกระดูกและในเส้นเอ็น ใบ เป็นยาขับพยาธิ เป็นยาทารักษากลาก รักษาฝีและแก้อาการปวดอักเสบ รักษาอาการปวดเมื่อยตามข้อได้ ช่วยขับนำ้นมของสตรี รักษา มะเร็งเพลิง รักษามะเร็งลาม ล�ำต้น ใช้เป็นยาขับพยาธิในเด็ก ยาขับปัสสาวะ ใช้เป็นยารักษาโรคหนองใน ใช้เป็นยาขับระดูขาวของสตรี ช่วยแก้น้ำเหลืองเสีย ดอก รักษาโรคเกลื้อน การกระจายพันธุ์ พบได้ทุกภาคในประเทศไทย URTICACEAE 2,5 24 29 21,22 บัญชรายการทรัพยากรช ี วภาพสมุนไพรจังหวัดนครศร ีธรรมราชี 141

เพชรสังฆาต หมอยาพื้นบ้าน 13 , 23 , 28 ชื่อสามัญ Edible stemed Vine ชื่อท้องถิ่น เพชรสังฆาต สันชะควด (กรุงเทพฯ), ขั่นข้อ (ราชบุรี), สามร้อยต่อ (ประจวบคีรีขันธ์), สันชะควด ชื่อวิทยาศาสตร์ Cissus quadrangularis L. ชื่อวงศ์ VITACEAE ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ ไม้เถาเนื้ออ่อน ล�ำต้น สีเขียว เป็นสี่เหลี่ยมและข้อต่อกัน ใบ ใบเดี่ยว ออกเรียงสลับตามข้อ รูปสามเหลี่ยม แผ่นใบเรียบสีเขียวเป็นมัน ปลายมน โคนเว้า ขอบหยักมน ก้านยาว 2-3 ซม. ดอก ดอกช่อ สีเขียวอ่อน ออกตามข้อตรงข้ามกับใบ กลีบเลี้ยง 4 กลีบ กลีบดอก 4 กลีบ โคนด้านนอกสีแดง ด้านในเขียวอ่อน เมื่อดอก บานเต็มที่จะงองุ้มไปด้านล่าง เกสรเพศผู้ 4 อัน ผล ผลเดี่ยว รูปร่างกลม ผิวเรียบเป็นมัน ผลอ่อนสีเขียว ผลสุกสีแดงออกดำ ในผลมีเมล็ดกลมสีน้ำตาล 1 เมล็ด สรรพคณุ ต้น ใช้ปรุงเป็นยาธาตุ ช่วยให้เจริญอาหาร น�้ำจากต้น ใช้หยอดหู แก้น้ำหนวกไหล ใช้หยอดจมูก แก้เลือดเสียในสตรี ประจำเดือนไม่ปกติ ช่วยขับน้ำเหลืองเสีย แก้โรคลักปิดลักเปิด หรือโรคเลือดออกตามไรฟัน ใบยอดอ่อน รักษาโรคลำไส้ที่เกี่ยวกับอาหารไม่ย่อย เถา ช่วยขับลมในลำไส้ แก้อาการประจำเดือนมาไม่ปกติ ใบและราก ใช้เป็นยาพอกเมื่อกระดูกหัก และใช้เป็นยารักษาริดสีดวงทวาร การกระจายพันธุ์ พบขึ้นกระจายในเขตร้อนของทวีปเอเชียและแอฟริกา VITACEAE 23 28 13 บัญชรายการทรัพยากรช ี วภาพสมุนไพรจังหวัดนครศร ีธรรมราชี 142

ว่านหางจระเข้ หมอยาพื้นบ้าน 10 , 13 , 16 , 19 , 28 ชื่อสามัญ Aloe, Aloe vera, Aloin, Barbados, Jafferabad, Star cactus ชื่อท้องถิ่น ว่านไฟไหม้ (ภาคเหนือ), หางตะเข้ (ภาคกลาง) ชื่อวิทยาศาสตร์ Aloe vera (L.) Burm.f. ชื่อวงศ์ XANTHORRHOEACEAE ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ ไม้ล้มลุก ล�ำต้น สูง 0.5-1 ม. ลำต้นเป็นข้อปล้องสั้น ใบ มีใบเดี่ยว ออกเรียงเวียนสลับรอบต้น เรียวยาว โคนใบใหญ่ ปลายใบแหลม ขอบใบหยัก มีหนามแหลมเล็ก ๆ สีขาว ตัวใบหนาและ อวบน้ำ แผ่นใบมีสีเขียว มีจุดยาวสีเหลืองอ่อน อยู่ห่างกัน ข้างในใบเป็นวุ้นสีเขียวอ่อน ส่วนดอกว่านหางจระเข้ ดอก เป็นช่อกระจะที่ปลายยอด ดอกมีสีแดงอมสีเหลือง ก้านช่อดอกยาว โคมเชื่อมติดกันเป็นหลอด ปลายแยกเป็น 6 แฉก เรียงเป็น 2 ชั้น เป็นรูปแตร ผล ผลว่านหางจระเข้ เป็นผลแห้งคล้ายรูปกระสวย สรรพคณุ วุ้นสดจากใบ ใช้รักษาแผลไฟไหม้และน้ำร้อนลวก ช่วยรักษาแผลจากของมีคมและแผลถลอก ช่วยให้แผลหายเร็วขึ้น แก้ปวดหัว ช่วยลดอาการปวดฟัน ช่วยในการรักษาตาปลา ช่วยในการรักษาฮ่องกงฟุต ช่วยในการรักษาฝี ช่วยในการรักษาริดสีดวงทวาร ช่วยลดรอยไหม้จากการเข้าฉายรังสีของผู้ป่วย ใช้ช่วยป้องกันการเมารถหรือเมาเรือ ใช้ป้องกันโรคเบาหวาน ใช้ช่วยลดอาการปวดข้อ ใช้ช่วยรักษาการอักเสบของกระเพาะและลำไส้ ใช้ในการรักษาสิวและรอยด่างดำ ใช้ช่วยในการบำรุงผิว ช่วยให้ผิวเต่งตึงและนุ่มขึ้น ใช้ช่วยเพิ่มความชุ่มชื้นให้ผิวหน้าและผิวกาย ใช้ช่วยในการกำจัดรังแคและบำรุงเส้นผมให้เงางาม ช่วยบำรุงและรักษาแผลบนหนังศีรษะ และช่วยกำจัดรังแคได้ Glycoprotein ที่มีชื่อว่า Aloctin A เป็น Anti-inflammatory ที่พบได้ในทุกๆ ส่วนของว่านหางจระเข้ การกระจายพันธุ์ แพร่พันธุ์ในยุโรปและเอเชีย พบได้ทุกภาคในประเทศไทย XANTHORRHOEACEAE 19 10 28 13 16 บัญชรายการทรัพยากรช ี วภาพสมุนไพรจังหวัดนครศร ีธรรมราชี 143

ข่าใหญ่ หมอยาพื้นบ้าน 18 ชื่อสามัญ Galanga, Greater galangal, False galangal ชื่อท้องถิ่น สะเอเชย เสะเออเคย (แม่ฮ่องสอน), ข่าหยวก (ภาคเหนือ), ข่าหลวง (ภาคเหนือ-ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ), กฏุกกโรหินี (ภาคกลาง) ชื่อวิทยาศาสตร์ Alpinia galanga (L.) Willd. ชื่อวงศ์ ZINGIBERACEAE ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ ไม้ล้มลุก ล�ำต้น มีเหง้าใต้ดินสีน้ำตาลอมแสด เลื้อยขนานกับผิวดิน ข้อปล้องสั้น ก้านใบแผ่เป็นกาบหุ้มซ้อนกันคล้ายลำต้น แตกกอ สูง 1.5-2.5 ม. ใบ ใบเดี่ยว เรียงสลับ รอบลำต้น เหนือดิน รูปใบหอกหรือรูปใบหอก กว้าง 4-11 ซม. ยาว 25-45 ซม. ปลายใบแหลม ฐานใบสอบแหลม ขอบเรียบเป็นคลื่น เส้นกลางใบใหญ่ทางด้านท้องใบ เป็นเส้นนูนชัด เส้นใบขนานกัน ดอก ดอกช่อแยกแขนง ตั้งขึ้น ขนาดใหญ่ ออกที่ปลายยอด ก้านดอกยาว 15-20 ซม. เมื่อยังอ่อนมีสีเขียวปนเหลือง ดอกแก่สีขาวปน ม่วงแดง ดอกย่อยจำนวนมากเรียงกันแน่น อยู่บนก้านช่อเดียวกัน สรรพคณุ เหง้า ช่วยบำรุงร่างกาย ช่วยรักษาโรคหลอดลมอักเสบ ช่วยแก้อาการคลื่นไส้อาเจียน เมารถเมาเรือ ใช้เป็นยาแก้ท้องขึ้น ท้องอืดท้องเฟ้อ จุกเสียดแน่นท้อง ท้องเดิน ช่วยขับลมในลำไส้ ด้วยการใช้เหง้าข่าแก่สด ข่ามีสรรพคุณช่วยแก้บิด ปวดมวนท้อง หน่อ ช่วยบำรุงธาตุไฟ ช่วยแก้ลมแน่นหน้าอก ราก ช่วยขับเลือดลมให้เดินสะดวก ช่วยเพิ่มการไหลเวียนของเลือดและเพิ่มการเผาผลาญของร่างกายให้ดีขึ้น สารสกัดจากเหง้า ช่วยแก้อาการหวัด ไอ และเจ็บคอได้เป็นอย่างดี ช่วยแก้ไข้สันนิบาตหน้าเพลิง ช่วยแก้เสมหะ การกระจายพันธุ์ พบได้ทุกภาคในประเทศไทย 18 ZINGIBERACEAE บัญชรายการทรัพยากรช ี วภาพสมุนไพรจังหวัดนครศร ีธรรมราชี 144

กระชายขาว หมอยาพื้นบ้าน 15 ชื่อสามัญ Fingerroot, Chinese ginger, Chinese keys, Galingale ชื่อท้องถิ่น ว่านพระอาทิตย์ (กรุงเทพมหานคร), กระชายดำ กะแอน ขิงทราย (มหาสารคาม), จี๊ปู ซีฟู เปาซอเร๊าะ เป๊าสี่ เป๊าะสี่ ระแอน เป๊าะซอเร้าะ (กะเหรี่ยง-แม่ฮ่องสอน), ละแอน (ภาคเหนือ), ขิงจีน ชื่อวิทยาศาสตร์ Boesenbergia rotunda (L.) Mansf. ชื่อวงศ์ ZINGIBERACEAE ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ ไม้ล้มลุก มีเหง้าใต้ดินขนาดเล็ก ล�ำต้น สูง 60 ซม. ใบ ใบเดี่ยว เรียงสลับ รูปใบหอกแกมรูปขอบขนาน ใบที่โคนต้นรูปไข่ ขนาดเล็กกว่าใบใกล้ยอด ปลายใบแหลมยาว โคนใบรูปเรียวแคบ แผ่นใบมีขนสั้นนุ่มด้านล่าง ก้านใบสั้น ดอกช่อกระจะ แยกแขนงสั้นๆ ออกที่ยอด ห้อยโค้งลงเล็กน้อย ใบประดับช่วงโคนช่อติดทน รูปไข่ ปลายแหลม ไม่ติดดอกแต่มีหัวย่อย ทรงกลมสีขาว ใบประดับช่วงปลายช่อขนาดเล็ก รูปไข่ แต่ละช่อแขนงมี 4-5 ใบ ดอก เรียง 2 แถว ใบประดับย่อยขนาดเล็กกว่า รูปรี สีส้ม เปลี่ยนเป็นสีเขียวอ่อน ก้านดอกสั้นๆ ดอกสีส้ม กลีบเลี้ยง ปลายตัด แยกเป็น 3 แฉก ตื้นๆ หลอดกลีบดอกโค้ง กลีบดอกยาวเท่าๆ กัน เกสรเพศผู้ที่เป็นหมัน ติดบนหลอดกลีบดอก รูปขอบขนาน ยาวประมาณ 1.2 ซม. กลีบปากติดเหนือเกสรเพศผู้ที่เป็นหมันประมาณ 1 ซม. รูปสามเหลี่ยมกางออกสองข้าง ปลายแหลม เกสรเพศผู้ 1 อัน ก้านเกสร โค้งลง ยาวประมาณ 2.5 ซม. หุ้มก้านเกสรเพศเมีย ปลายเกสรเพศผู้แผ่รูปดาวข้างละ 2 แฉก ก้านเกสรเพศเมียรูปเส้นด้าย ยอดเกสร รูปถ้วย ยื่นพ้นอับเรณูเล็กน้อย ผล ทรงกลม มี 3 พู ผิวขรุขระ ยาวประมาณ 0.6 ซม. สรรพคณุ บำรุงร่างกาย เป็นยาอายุวัฒนะ ช่วยบำรุงกระดูก ช่วยทำให้กระดูกไม่เปราะบาง ช่วยปรับสมดุลของฮอร์โมนต่าง ๆ ในร่างกาย ช่วยบำรุง สมอง ทำให้เลือดไปเลี้ยงสมองส่วนกลางได้ดีมากขึ้น ปรับสมดุลของความดันโลหิตในร่างกาย ช่วยลดความดันโลหิตเมื่อความดันโลหิต สูง ป้องกันไทรอยด์เป็นพิษ ใบ บำรุงธาตุในร่างกาย แก้โลหิตเป็นพิษ ถอนพิษต่างๆ ใบ เหง้า แก้โรคในปากและคอ เช่น ปากเปื่อย ปากแห้ง ปากเป็นแผล แก้อาการ ท้องร่วง ท้องเดิน รักษาอาการท้องเดินในเด็ก แก้อาการบิดมูกเลือด ใช้เป็นยาขับปัสสาวะ แก้อาการปัสสาวะพิการ เหง้า มีรสเผ็ดร้อนและขม บำรุงกำลัง เสริมสมรรถภาพทางเพศ บำบัดโรคนกเขาไม่ขันหรือโรคอีดี (Erectile Dysfunction หรือ ED) บำรุงหัวใจ บำรุงกำหนัด แก้อาการกามตายด้าน แก้ปวดท้อง มวนในท้อง อาการท้องอืด ท้องเฟ้อ แก้บิด แก้อาการตกขาว ขับระดูขาว ของสตรี ใช้เป็นยารักษาริดสีดวงทวาร มีฤทธิ์ต้านเชื้อราที่เป็นสาเหตุของการเกิดโรคผิวหนังและโรคในช่องปาก ราก ช่วยแก้ฝ้าขาวในปาก ช่วยแก้อาการปวดเมื่อย ใช้เป็นยาภายนอก สรรพคุณช่วยรักษาขี้กลาก ขี้เกลื้อน ช่วยรักษาโรคน้ำกัดเท้า ช่วย รักษาฝี การกระจายพันธุ์ เขตร้อนบริเวณเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ จะพบขึ้นอยู่บริเวณในป่าดิบร้อนชื้น 15 ZINGIBERACEAE บัญชรายการทรัพยากรช ี วภาพสมุนไพรจังหวัดนครศร ีธรรมราชี 145

ว่านนางคำ� หมอยาพื้นบ้าน 6 , 23 , 25 ชื่อสามัญ Wild turmeric ชื่อท้องถิ่น ว่านนางคำ (ภาคกลาง) ชื่อวิทยาศาสตร์ Curcuma aromatica Salisb. ชื่อวงศ์ ZINGIBERACEAE ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ ไม้ล้มลุกอายุหลายปี มีเหง้าและหัวสีเหลืองอยู่ใต้ดิน ล�ำต้น ลำต้นเทียมแทงขึ้นมาจากหัว หัวมีกลิ่นหอม แตกแขนงเป็นแง่งคล้ายขมิ้นชัน เนื้อในเมื่อหักดูจะมีสีเหลืองเข้มหรือสีทองดูสวยงาม ใบ ใบเดี่ยว สีเขียว ออกเป็นกระจุกใกล้กับราก ประมาณ 5-7 ใบ รูปหอกกว้าง ปลายเรียวแหลม ใต้ท้องใบมีขน กว้าง 10-14 ซม. ยาว 40-70 ซม. ดอก ดอกช่อ มักมีดอกก่อนใบงอกจากเหง้า มีช่อดอกยาว 5-8 ซม. มีใบประดับที่ปลายช่อมีสีชมพู ใบประดับที่รองรับดอกสีขาว แกมสีเขียว ปลายโค้งยาวได้ถึง 6 ซม. กลีบเลี้ยง 3 กลีบ ยาว 2 ซม. กลีบดอก 3 กลีบ มีสีขาวแกมชมพู แฉกกลางเป็นรูปไข่กว้าง แฉกข้างเป็นรูปขอบขนาน กลีบปากเป็นรูปโล่แยกเป็น 3 แฉก มีสีเหลืองเข้ม สรรพคณุ ว่านนางค�ำ แบ่งออกได้ 3 ชนิดด้วยกัน มีสรรพคุณ และลักษณะของลำต้นจะแตกต่างกันออกไป ได้แก่ ว่านนางค�ำ ชนิดต้น ก้าน และครีบเป็นสีแดง เนื้อในหัวมีสีเหลือง ใบสีเขียวเรียว มีสรรพคุณช่วยกระทุ้งพิษในร่างกาย แก้ฟกช้ำบวม แก้ พิษว่านอื่นๆ ว่านนางค�ำ ชนิดต้นสีเขียว เนื้อในหัวมีสีขาว มีสรรพคุณช่วยแก้ฤทธิ์ว่านทั้งปวง ว่านนางค�ำ ชนิดต้นเขียว กลางใบมีสีแดง เนื้อในหัวมีสีเหลืองเข้ม ใบมีขนาดใหญ่ และเป็นชนิดที่นิยมปลูกโดยทั่วไป มีสรรพคุณรักษาโรคผิวหนังต่างๆ แก้อาการปวด ช่วยขับลม แก้อาการฟกช้ำ ข้อเคล็ด ส่วนรากเป็นยาสมานแผล ยาขับเสมหะ แก้ท้องร่วง รักษาโรคหนองใน นอกจากนั้น ยังมีผู้ใช้ว่านนางคำในรูปผงแห้งเป็นยาบำรุงผิวเพื่อเสริมความงาม การกระจายพันธุ์ อินเดียจนถึงเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ มีปลูกในอินเดียแถบเชิงเขาหิมาลัย ศรีลังกา มีพบในอินโดจีน ญี่ปุ่น 6 23 25 ZINGIBERACEAE บัญชรายการทรัพยากรช ี วภาพสมุนไพรจังหวัดนครศร ีธรรมราชี 146

ZINGIBERACEAE ว่านช ั กมดลูก หมอยาพื้นบ้าน 6 , 15 , 23 , 25 ชื่อสามัญ Andaman satin wood, Chinese box tree ชื่อท้องถิ่น ว่านชักมดลูก, ว่านทรหด, ว่านพยาหัวศึก, ว่านการบูรเลือด ชื่อวิทยาศาสตร์ Curcuma comosa Roxb. ชื่อวงศ์ ZINGIBERACEAE ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ ไม้ล้มลุก เนื้ออ่อน สูง 40-60 ซม. ต้น มีเหง้าใต้ดิน เจริญในฤดูฝนและแห้งในฤดูหนาว รูปกลมโต ป้อม เนื้อในสีขาว ใบ ใบเดี่ยว แต่ละต้นมักมี 1-2 ใบ เส้นกลางใบ มีแถบสีแดงเข้ม ผิวใบทั้งสองด้านเกลี้ยง มีต่อมเล็กสีน้ำตาลแดงระจายอยู่ทั่วไป ทั้งสองด้าน กาบใบ ยาว 13-15 ซม. แผ่นใบ รูปไข่แกมหอก กว้าง 8-11 ซม. ยาว 22-36 ซม. กระจุกใบประดับ (coma bract) มีขนาด กว้าง 1.5-2.5 ซม. ยาว 2-3 ซม. และมีสีชมพูเข้มทั่วทั้งแผ่นใบประดับ ดอก ช่อดอกเจริญจากโคนลำต้น ก้านช่อดอก สั้น ช่อดอก กว้าง 6-7 ซม. ยาว 13-15 ซม. ใบประดับ รูปไข่แกมหอก พบตามป่า เบญจพรรณและป่าชื้นทั่วๆ ไป สรรพคณุ เหง้า ฝนทาแผล แก้พิษสุนัขกัด รักษาเลือดออกจากมดลูกหลังคลอด รักษามดลูกอักเสบ แก้ตับอักเสบ แก้ปวดท้อง ขับน้ำดี รักษาอาการ ประจำเดือนมาไม่ปกติ, ปวดท้องระหว่างมีประจำเดือน ตกขาว ขับน้ำคาวปลา แก้ธาตุพิการอาหารไม่ย่อย แก้ริดสีดวงทวาร หัวตำ ดองด้วยสุรารับประทานครั้งละไม่เกิน 2 ช้อนโต๊ะ สำหรับคนคลอดบุตรใหม่ ๆ แก้เจ็บปวดมดลูก ทำให้มดลูกเข้าอู่หรือเข้าที่ ไม่อักเสบ ในชายที่เป็นไส้เลื่อน หรือกษัยกล่อนลงฝักปวดเสียวลูกอัณฑะ อัณฑะแข็งเป็นเส้น เจ็บปวด ใช้หัวฝนกับสุราทาบริเวณที่เจ็บปวด เป็นเวลา 3-4 วัน การกระจายพันธุ์ กำเนิดอยู่ในเกาะบาหลี เกาะชวา กระจายพันธุ์มาจนถึงมาเลเซีย ไทย และอินเดีย 6 23 25 15 บัญชรายการทรัพยากรช ี วภาพสมุนไพรจังหวัดนครศร ีธรรมราชี 147

ขมิ ้ นช ั น หมอยาพื้นบ้าน 1 , 3 , 10 , 11 , 12 , 13 , 15 , 17 , 21 , 22 , 24 ชื่อสามัญ Turmeric ชื่อท้องถิ่น ขมิ้นชัน, ขมิ้นแกง, ขี้หมิ้น, ขมิ้นหัว, ขมิ้นทอง, ขมิ้นป่า, ขมิ้นแดง, ขมิ้นไข ชื่อวิทยาศาสตร์Curcuma longa L. ชื่อวงศ์ ZINGIBERACEAE ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ ไม้ล้มลุก อายุได้หลายปี ล�ำต้น ลำต้นเทียมสูงประมาณ 30-95 ซม.มีลำต้นแท้เป็นเหง้าอยู่ใต้ดิน รูปร่างกลม อวบ ยาวและมีแขนงแตกออกทั้ง 2 ข้าง เนื้อในมีกลิ่น หอมฉุนแบบเฉพาะตัว สีเหลืองอมส้ม ใบ ใบเดี่ยวแตกออกจากเหง้าใต้ดิน กาบก้านใบที่ซ้อนกันเป็นลำต้นเทียมและเส้นกลางใบมีสีแดงเข้ม ดอก ดอกแทงออกเป็นช่อดอกจากเหง้า รูปทรงกระบอก กลีบดอกสีเหลืองอ่อนมีใบประดับสีเขียวอ่อนๆ รองรับ ผล ผลเดี่ยวกลม เมื่อสุกจะแตกเป็น 3 พู สรรพคณุ เหง้า ช่วยในการแก้ไขเพื่อดีหรือเพ้อคลั่ง ตลอดจนเป็นไข้เรื้อรัง ช่วยแก้ปัญหาโรคผิวหนังต่างๆ อาการผอมเหลือง แก้เสมหะและ โลหิต รวมทั้งช่วยสมานแผล แก้ธาตุพิการ แก้ผื่นคัน ไปจนถึงโรคท้องร่วง ขับผายลม ตลอดจนช่วยคุมธาตุ ขับกลิ่นและสิ่งสกปรกภายใน ร่างกายของเราออกมา และรักษาบาดแผลในกระเพาะอาหารได้อีกด้วย นอกจากนี้ยังสามารถนำน้ำที่คั้นได้จากเหง้าสดมาหยอดตา แก้อาการตาบวมหรือแดงได้ด้วย รวมทั้งแก้แผลถลอก ลดอาการอักเสบ แก้โรคผิวหนังจากผื่นคัน ช่วยให้ผิวพรรณเปล่งปลั่ง ผงขมิ้น ช่วยแก้เม็ดผดผื่นคันบริเวณผิวหนังได้ โดยการนำไปเคี่ยวกับนำ้มันพืชแล้วผสมน้ำเพื่อทาผิวบริเวณที่มีผดผื่นคัน หรือใช้สำหรับ แผลสดก็ได้ ขมิ้นสด นำไปตาผสมกับดินประสิวเพียงเล็กน้อย และนำ้ปูนใส ใช้สาหรับพอกบาดแผล และแก้อาการเคล็ดขัดยอกได้ดี หรือสามารถ นำมารับประทานแก้ท้องร่วง หรือบิด โดยการนำไปเผาไฟแล้วโขลกผสมกับน้ำปูนใสรับประทาน การกระจายพันธุ์ พบในอินเดียและเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ พบได้ทั่วทุกภาคของประเทศไทย 1,3 24 17 10,11 12,13 15 21,22 ZINGIBERACEAE บัญชรายการทรัพยากรช ี วภาพสมุนไพรจังหวัดนครศร ีธรรมราชี 148

ขมิ ้ นอ้อย หมอยาพื้นบ้าน 3 , 4 , 5 , 9 , 12 , 13 , 16 , 20 , 21 , 22 , 23 ชื่อสามัญ Zedoary, Luya-Luyahan ชื่อท้องถิ่น สากเบือ (ละว้า), ขมิ้นขึ้น (ภาคเหนือ), ว่านเหลือง (ภาคกลาง), ละเมียด (เขมร), ว่านขมิ้นอ้อย, ขมิ้นเจดีย์, หมิ้นหัวขึ้น, สากกะเบือ, เผิงเอ๋อซู๋ (จีนกลาง) ชื่อวิทยาศาสตร์ Curcuma zedoaria (Christm.) Roscoe ชื่อวงศ์ ZINGIBERACEAE ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ ไม้ล้มลุก ล�ำต้น มีเหง้าอยู่ใต้ดิน คล้ายกับขมิ้นชันแต่มีลำต้นที่สูงกว่า ขนาดเหง้าและใบใหญ่กว่า โดยต้นขมิ้นอ้อยจะมีความสูงประมาณ 1-1.2 ม. เหง้ามักโผล่ขึ้นมาเหนือดินเล็กน้อย เหมือนเจดีย์ทรงกลมสูงหลายชั้น เหง้ามีลักษณะเป็นรูปกลมรี มีความยาว 18-24 ซม. ขนาด เส้นผ่านศูนย์กลาง 7-11 ซม. ผิวด้านนอกเป็นสีขาวอมเหลือง ส่วนเนื้อในเป็นสีเหลืองอ่อน ใบ ใบเดี่ยว เรียงสลับรอบลำต้น ใบทรงรูปหอกแกมรูปขอบขนาน ปลายเรียวแหลม โคนแคบ ผิวนูนตามลายของเส้นใบ เส้นกลางใบเป็น ร่องเล็กน้อย ผิวด้านหน้าเรียบ ส่วนทางด้านท้องใบจะมีขนนิ่มเล็กน้อย ก้านใบเป็นกาบหุ้มกับลำต้น มีความยาวเป็น 1 ใน 3 ของใบ ดอก ดอกเป็นช่อ ก้านดอกจะยาวและพุ่งออกมาจากเหง้าที่อยู่ใต้ดิน ช่อดอกยาว 14 ซม. รูปทรงกระบอก มีใบประดับตรงปลายของ ช่อดอกจะเป็นสีชมพูหรือสีแดงอ่อน ดอกย่อยเป็นสีขาวหรือสีเหลืองอ่อน กลีบดอกรูปไข่สีเขียว จะบานจากล่างขึ้นบน และจะบานครั้ง ละประมาณ 2-3 ดอก ผล ผลเดี่ยว รูปไข่ มีกลิ่นฉุนน้อยกว่าผลของขมิ้นชัน สรรพคณุ เหง้า มีรสเผ็ดขม เป็นยาสุขุม ออกฤทธิ์ต่อตับและม้าม ช่วยกระจายโลหิต รักษาอาการเลือดคั่ง หรือเลือดไหลเวียนไม่สะดวก เส้นเลือด ในท้องอุดตัน แก้โลหิตเป็นพิษ แก้พิษโลหิต ใช้เป็นเป็นยาชำระโลหิต ช่วยลดความดันโลหิต ช่วยแก้อาการหืดหอบหายใจไม่เป็นปกติ ตำรายาไทยใช้เหง้าเป็นยาแก้ไข้ ใช้รักษาอาการหวัด ด้วยการใช้หัวขมิ้นอ้อย อบเชยเทศ และพริกหาง นำมาต้มแล้วเติมนำ้ผึ้งใช้รับประทาน เป็นยาแก้หวัด ช่วยแก้อาเจียน ช่วยแก้เสมหะ เป็นยาแก้ลม แก้โรคกระเพาะ ช่วยรักษาริดสีดวงทวาร มีฤทธิ์กระตุ้นกระเพาะและลำไส้ ให้เกิดการบีบตัว จึงช่วยในการขับลม ช่วยแก้อาการจุกเสียด ท้องอืด ท้องเฟ้อ ช่วยในการย่อยอาหาร แก้อาการปวดท้อง และแก้อาการ ปวดลำไส้ได้ ใช้ในส่วนของเหง้า เหง้าและใบ มีรสเฝื่อน ใช้เป็นยาขับปัสสาวะ การกระจายพันธุ์ พบได้ทุกภาคในประเทศไทย ส่วนใหญ่เป็นภาคใต้ 3,4,5 20 23 9 12,13 16 21,22 บัญชรายการทรัพยากรช ี วภาพสมุนไพรจังหวัดนครศร ีธรรมราชี 149 ZINGIBERACEAE

ปุดใหญ่ หมอยาพื้นบ้าน 4 ชื่อสามัญ Pud yai ชื่อท้องถิ่น ปุดคางคก, หน่อปุด, จะปูบะซา, ตะบุ๊บะซา ชื่อวิทยาศาสตร์ Etlingera littoralis (J.Koenig) Giseke ชื่อวงศ์ ZINGIBERACEAE ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ ไม้ล้มลุกขนาดใหญ่ มีอายุได้หลายปี ล�ำต้น ตั้งตรง สูงได้ประมาณ 1.5-3 ม. มีเหง้าอยู่ใต้ดิน ลักษณะของเหง้าเป็นแท่งรูปทรงกระบอกยาว มีกลิ่นหอม ใบ ใบเดี่ยว ออกเรียงสลับ รูปขอบขนาน รูปขอบขนานแกมใบหอก หรือรูปวงรีแกมขอบขนาน ปลายแคบเป็นติ่งแหลม โคนมน กว้าง 15-20 ซม. ยาว 40-60 ซม. ผิวเรียบเป็นมัน ก้านใบยาว โคนก้านใบแผ่ออกเป็นกาบหุ้มลำต้น ดอกเป็นช่อสั้นๆ ใกล้กับโคนต้น ซึ่งจะแทง ขึ้นมาจากเหง้าเหนือพื้นดิน ดอก ดอกย่อยมีหลายดอก (ช่อหนึ่งมีดอกย่อยประมาณ 4-10 ดอกย่อย) ออกเรียงตัวอัดกันแน่น มีใบประดับ กลีบดอกเป็นสีแดงสด ส่วน ขอบกลีบเป็นสีเหลืองอ่อน ออกดอกได้ตลอดทั้งปี ผล ลักษณะของผลเป็นรูปทรงกลม สรรพคณุ เหง้า มีสรรพคุณช่วยให้เจริญอาหาร นำมาตำให้แหลกใช้ปิดแผลสดและแผลไฟไหม้ รากและเหง้า นำมาต้มกับน้ำดื่มเป็นยาขับลม ราก ใช้ต้มกับน้ำดื่มเป็นยาแก้ปวดท้อง แก้โรคกระเพาะอาหาร อาหารไม่ย่อย อาหารเป็นพิษ ยอดอ่อนและใบอ่อน ใช้ปิดแผลเป็นยาห้ามเลือดได้ การกระจายพันธุ์ มีถิ่นกำเนิดในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ 4 ZINGIBERACEAE บัญชรายการทรัพยากรช ี วภาพสมุนไพรจังหวัดนครศร ีธรรมราชี 150

ZINGIBERACEAE เปราะหอม หมอยาพื้นบ้าน 4 , 11 , 18 , 24 ชื่อสามัญ Sand ginger, Aromatic ginger, Resurrection lily ชื่อท้องถิ่น เปราะหอมขาว เปราะหอมแดง หอมเปราะ (ภาคกลาง), ว่านหอม ว่านแผ่นดินเย็น ว่านตีนดิน (ภาคเหนือ), เปราะ (ภาคใต้), ว่านนกยูง ว่านหาวนอน (เชียงใหม่), ซู (แม่ฮ่องสอน) ชื่อวิทยาศาสตร์ Kaempferia galanga L. ชื่อวงศ์ ZINGIBERACEAE ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ พืชล้มลุก ล�ำต้น ทั้งเปราะหอมขาวและเปราะหอมแดง เป็นไม้ลงหัวจำพวกมหากาฬ มีลำต้นเป็นหัวอยู่ใต้ดิน หรือที่เรียกว่า “เหง้า” เนื้อภายใน ของเหง้ามีสีเหลืองอ่อนและมีสีเหลืองเข้มตามขอบนอก และมีกลิ่นหอมเฉพาะตัว มีรสเผ็ดขม ใบ ใบเดี่ยว แทงขึ้นมาจากหัวหรือเหง้าใต้ดิน 2-3 ใบ และแผ่ราบไปตามพื้นดิน หรือวางตัวอยู่ในแนวราบเหนือพื้นดินเล็กน้อย เนื้อใบ ค่อนข้างหนา ลักษณะของใบเป็นรูปค่อนข้างกลมหรือเป็นรูปไข่ป้อม กว้าง 5-10 ซม.ยาว 7-15 ซม. ปลายแหลม โคนมนหรืออาจ เว้าเล็กน้อย บางครั้งอาจพบว่าขอบใบมีสีแดงคล้ำๆ มีขนอ่อนๆ อยู่บริเวณท้องใบ สรรพคณุ เหง้า มีฤทธิ์ในการต่อต้านอนุมูลอิสระ ใช้เป็นยาแก้ปวดศีรษะ คลายเครียด ด้วยการใช้ทั้งหัวและใบนำมาโขลก ใส่น้ำพอชุ่ม แล้วเอาไป ชุบนำมาใช้คลุมหัว หรือจะใช้เฉพาะหัวนำมาตำคั้นเอาน้ำไปผสมกับแป้งหรือว่านหูเสือ ก็จะได้แป้งดินสอพองไว้ทาขมับแก้อาการปวด ศีรษะ ใช้เป็นยาบำรุงหัวใจ บำรุงประสาท ด้วยการใช้หัวผสมลงในยาหอม เหง้าช่วยบรรเทาอาการปวด ด้วยการใช้หัวนำมาโขลกหรือทุบ ใส่น้ำให้พอชุ่ม นำผ้ามาชุบแล้วใช้พันบริเวณที่มีอาการปวดบวม จะช่วยลดอาการปวดได้ จึงนิยมนำมาใช้ทำเป็นลูกประคบ หรือนำมา เคี่ยวกับน้ำมันไว้ใช้ทาแก้อาการปวดเมื่อย โดยอาจจะใช้ว่านหอมเพียงอย่างเดียวหรือจะผสมกับสมุนไพรอื่นๆ ด้วยก็ได้ ใช้เป็นส่วนผสม ในตำรับยาเขียวหอม ซึ่งช่วยแก้ไข้ แก้อาการร้อนใน กระหายน้ำ หัวน�ำมาต้มหรือชงกิน จะช่วยในการนอนหลับได้เป็นอย่างดี และยังช่วยลดความเครียดได้อีกด้วย น�้ำคั้นจากใบและเหง้า ใช้ป้ายคอ ช่วยบรรเทาอาการเจ็บคอได้ ใช้ล้างศีรษะเพื่อช่วยป้องกันการเกิดรังแค รักษาอาการหนังศีรษะแห้ง หัว นำมาตำใช้พอกบริเวณที่เป็นฝี จะช่วยลดอาการอักเสบได้ น�้ำมันหอมระเหยจากหัว มีฤทธิ์ทำให้กล้ามเนื้อเรียบของลำไส้เล็กคลายตัว ช่วยบรรเทาอาการปวดท้องและช่วยขับลม แก้อาการ ท้องอืดได้ คนสมัยก่อนจึงนำมาทาที่ท้องเด็กคล้ายๆ กับมหาหิงคุ์ ใบ ใช้เป็นอาหารช่วยบำรุงกระเพาะอาหารและลำไส้ การกระจายพันธุ์ พบได้ทุกภาคในประเทศไทย 4 24 18 11 บัญชรายการทรัพยากรช ี วภาพสมุนไพรจังหวัดนครศร ีธรรมราชี 151

กระชายดำ� หมอยาพื้นบ้าน 15 , 23 ชื่อสามัญ Black galingale ชื่อท้องถิ่น กระชายดำ, ว่านกาบัง, ว่านจังงัง, ขิงทราย, กะแอน, ระแอน, ว่านกั้นบัง, ว่านกำบัง, ว่านกำบังภัย, ว่านพญานกยูง ชื่อวิทยาศาสตร์Kaempferia parviflora Wallich. ex Baker. ชื่อวงศ์ ZINGIBERACEAE ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ ไม้ล้มลุก ล�ำต้น มีเหง้าอยู่ใต้ดิน รูปทรงกลม เป็นปุ่มปมเรียงต่อกัน มักมีขนาดเท่าๆ กัน มีหลายเหง้าและอวบน้ำ ผิวเหง้ามีสีน้ำตาลอ่อนถึง สีน้ำตาลเข้ม และอาจพบรอยที่ผิวเหง้าเป็นบริเวณที่จะงอกของต้นใหม่ ส่วนเนื้อภายในของเหง้ามีสีม่วงอ่อน สีม่วงเข้ม ไปจนถึงสีม่วงดำ เหง้ามีกลิ่นหอมเฉพาะตัวและมีรสชาติขมเล็กน้อย ใบ เป็นใบเดี่ยว รูปรีหรือรูปไข่ กว้าง 5-10 ซม. ยาว 10-15 ซม. ปลายแหลม ขอบหยักตามเส้นใบ ผิวเป็นร่องคลื่นตลอดตามแนวของ เส้นใบ สีเขียวสด ส่วนโคนก้านใบมีลักษณะเป็นกาบหุ้มลำต้นไว้ ขอบก้านใบมีสีแดงตลอดความยาวของก้าน ส่วนกลางก้านเป็นร่องลึก ดอก ดอกช่อแทรกขึ้นมาจากโคนกาบใบ ก้านช่อดอกยาว 5-6 ซม. กลีบดอกที่ส่วนโคนเชื่อมเป็นหลอด ยาว 3-3.2 ซม. ปลายแยก เป็นแฉก เกสรตัวผู้เป็นหมัน มีสีขาว รูปขอบขนาน กว้าง 3 มม. ยาว 10-13 มม. ส่วนกลีบปากมีสีม่วง สรรพคณุ เหง้า ใช้เป็นยาอายุวัฒนะ ช่วยชะลอความแก่ มีคุณค่าทางคงกระพันชาตรี นำมาหั่นเป็นแว่น แล้วนำไปตากแดดจนแห้ง นำมาบดให้เป็น ผงละเอียดผสมกับน้ำผึ้งปั้นเป็นยาลูกกลอน ใช้กินเช้าเย็น ใช้เป็นยาบำรุงกำลัง บำรุงธาตุในร่างกาย ด้วยการใช้เหง้าผสมกับสมุนไพร ชนิดอื่นเป็นยาดองเหล้า ช่วยกระตุ้นระบบประสาท บำรุงประสาท ทำให้ร่างกายกระชุ่มกระชวย ช่วยเพิ่มสมรรถภาพทางเพศ บำรุง สมรรถภาพทางเพศชาย แก้กามตายด้าน ด้วยการใช้เหง้าสดนำมาดองกับเหล้าขาวและน้ำผึ้งแท้ ช่วยในการนอนหลับ แก้อาการนอน ไม่ค่อยหลับในตอนกลางคืน ช่วยทำให้นอนหลับดีขึ้น ช่วยบำรุงหัวใจ ช่วยขยายหลอดเลือดหัวใจ แก้โรคหัวใจ ช่วยบำรุงโลหิตของสตรี ช่วยในระบบหมุนเวียนโลหิตของร่างกาย ทำให้โลหิตไหลเวียนได้ดีขึ้น ช่วยขับลม แก้อาการจุกเสียด ช่วยแก้อาการปวดท้อง ปวดมวน ในท้อง อาการท้องเดิน การกระจายพันธุ์ จากอินเดีย พม่า ประเทศไทยเป็นพืชปลูก เช่น เลย ตาก กาญจนบุรี และจังหวัดต่างๆ ในภาคเหนือ 23 15 บัญชรายการทรัพยากรช ี วภาพสมุนไพรจังหวัดนครศร ีธรรมราชี 152 ZINGIBERACEAE

กระวาน หมอยาพื้นบ้าน 1 , 4 , 5 , 10 , 13 , 19 , 20 , 23 , 25 ชื่อสามัญ Best cardamom, Camphor, Clustered cardamom, Siam cardamom ชื่อท้องถิ่น กระวาน, กระวานขาว, ปล้าก้อ ชื่อวิทยาศาสตร์Wurfbainia testacea (Ridl.) Skornick. & A.D.Poulsen ชื่อวงศ์ ZINGIBERACEAE ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ ไม้ล้มลุก ล�ำต้น ลำต้นเป็นเหง้าอยู่ใต้ดิน สีขาวอมเหลือง ลำต้นเหนือดินลักษณะกลมแบน สูงประมาณ 1.5-2.5 ม. ใบ ใบเดี่ยว ออกสลับกันที่โคนกาบก้านใบ ก้านใบโค้งมีกาบใบติดต้น ลักษณะใบรูปขอบขนาน ปลายใบเรียวแหลม โคนใบมน แผ่นใบ เรียบ ใบกว้าง 5-15 ซม. ยาวประมาณ 30-70 ซม. ใบมีสีเขียวเป็นมันดอกเป็นช่อ ก้านช่อดอกจะผุดออกมาจากโคนต้นบริเวณติดผิวดิน ดอก ดอกเป็นแบบปลายเปิดสีขาว กลีบดอกมีสีขาวอมเหลือง ผล ผลออกเป็นช่อ ช่อหนึ่ง ๆ จะมีผลประมาณ 10-20 ผล มีรูปร่างกลมรีค่อนข้างกว้างหรือเป็นรูปไข่ยาว ภายในผลมีเมล็ดหลายเมล็ด สีน้ำตาลเกือบดำ มีเนื้อเยื่อใสหุ้ม ประมาณ 9-18 เมล็ด เมล็ดมีกลิ่นหอมฉุนและรสเผ็ดร้อน สรรพคณุ ผลแก่ รสเผ็ดร้อน กลิ่นหอม ใช้แก้อาหารท้องอืด ท้องเฟ้อ ช่วยขับลม และแก้แน่นจุกเสียด มีฤทธิ์ขับลม และบำรุงธาตุ แก้ธาตุไม่ปกติ บำรุงกำลัง ขับโลหิต แก้ลมในอกให้ปิดธาตุ แก้ลมเสมหะให้ปิดธาตุ แก้ลมในลำไส้ เจริญอาหาร รักษาโรครำมะนาด แก้ลมสันนิบาต แก้สะอึก แก้อัมพาตรักษาอาการเบื่ออาหาร คลื่นไส้ อาเจียน เมล็ด แก้ธาตุพิการ อุจจาระพิการ บำรุงธาตุ ขับเสมหะ แก้ปวดท้อง ขับลม นอกจากนี้ยังใช้ผสมกับยาถ่ายเพื่อบรรเทาอาการไซ้ท้อง (คลื่นไส้อาเจียน) เช่น มะขามแขก พิกัดยาไทย ที่มีกระวานเป็น ส่วนประกอบ คือ พิกัดตรีธาตุ ประกอบด้วย กระวาน ดอกจันทน์ และอบเชย เป็นยาแก้ธาตุพิการ แก้ลม แก้เสมหะ แก้ไข้ พิกัดตรีทุราว สา ประกอบด้วย ผลกระวาน ผลโหระพาเทศ ผลราชดัด เป็นยาแก้เสมหะ แก้ลม บำรุงน้ำดี แก้พิษตานซาง บัญชียาจากสมุนไพร: ที่มีการใช้ตามองค์ความรู้ดั้งเดิม ตามประกาศ คณะกรรมการแห่งชาติด้านยา ปรากฏการใช้ผลกระวานไทย ร่วมกับสมุนไพรชนิดอื่นๆในตำรับ ในยารักษากลุ่มอาการทางระบบทางเดินอาหาร ได้แก่ ตำรับยา “ยาธาตุบรรจบ” ใช้บรรเทาอาการ ท้องอืดเฟ้อ และอาการอุจจาระธาตุพิการ ท้องเสียที่ไม่ติดเชื้อ การกระจายพันธุ์ ขึ้นในที่ร่มหรือใต้ร่มไม้ที่มีความชื้นสูง หรือในที่ที่มีฝนตกชุก ขึ้นทั่วไปตามไหล่เขาในบริเวณป่าดงดิบ 1,4,5 20 23 25 19 10 13 ZINGIBERACEAE บัญชรายการทรัพยากรช ี วภาพสมุนไพรจังหวัดนครศร ีธรรมราชี 153

ไพล หมอยาพื้นบ้าน 2,6,10,13,15,16,17,18,21,22,23,24,25,28,29 ชื่อสามัญ Phlai, Cassumunar ginger, Bengal root ชื่อท้องถิ่น ปูขมิ้น มิ้นสะล่าง (ฉาน-แม่ฮ่องสอน), ว่านไฟ ไพลเหลือง (ภาคกลาง), ปูเลย ปูลอย (ภาคเหนือ), ว่านปอบ (ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ) ชื่อวิทยาศาสตร์ Zingiber montanum (J.Koenig) Link ex A.Dietr. ชื่อวงศ์ ZINGIBERACEAE ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ ไม้ล้มลุก ล�ำต้น สูง 0.7-1.5 ม. มีเหง้าอยู่ใต้ดิน เปลือกมีสีน้ำตาลแกมเหลือง เนื้อด้านในมีสีเหลืองถึงสีเหลืองแกมเขียว แทงหน่อหรือลำต้นเทียม ขึ้นเป็นกอ โดยจะประกอบไปด้วยกาบหรือโคนใบหุ้มซ้อนกันอยู่ เหง้าสดฉ่ำน้ำ รสฝาด เอียด ร้อนซ่า มีกลิ่นเฉพาะ ส่วนเหง้าแก่สดและ แห้งจะมีรสเผ็ดเล็กน้อย ใบ ใบเดี่ยว ออกเรียงสลับ รูปขอบขนานแกมรูปหอก กว้าง 3.5-5.5 ซม. ยาว 18-35 ซม. ดอก ดอกช่อ กลม ยาวรูปกระบอง แทงจากเหง้าใต้ดิน ดอกย่อยแต่ละดอกมีใบประดับสีม่วงอมเขียวรองรับ กลีบเลี้ยง 3 กลีบ เชื่อมติด กัน กลีบดอก 3 กลีบ สีเหลืองนวล ฐานเชื่อมติดกันเป็นหลอด เกสรตัวผู้ 2 อัน มี 1 อันที่ไม่เป็นหมัน อีกอันเป็นหมัน มีรูปร่างคล้ายกลีบ ดอก เกสรตัวเมีย 1 อัน ภายในมี 3 ห้อง ผล ผลแบบกล่อง รูปกลม เมื่อแห้งจะแตกเป็น 3 พู ภายในมีเมล็ดจำนวน 2-3 เมล็ดต่อห้อง รูปร่างกลม สรรพคณุ เหง้า ขับโลหิตร้ายทั้งหลายให้ตกเสีย ขับระดูสตรี แก้ฟกช้ำ เคล็ดบวม ขับลมในลำไส้ ขับระดู ไล่แมลง แก้จุกเสียด รักษาโรคเหน็บชา แก้ปวดท้อง บิดเป็นมูกเลือด ช่วยสมานแผล สมานลำไส้ แก้ลำไส้อักเสบ แก้มุตกิดระดูขาว ขับลม แก้ท้องอืดท้องเฟ้อ แก้ปวดท้อง แก้ท้องผูก แก้อาเจียน แก้ปวดฟัน เป็นยารักษาหืด แก้เคล็ดขัดยอก ข้อเท้าแพลง แก้โรคผิวหนัง แก้ฝี ทาเคลือบแผลป้องกันการติดเชื้อ ดูดหนอง สมานแผล แก้ปวดเมื่อยกล้ามเนื้อ เป็นยาชาเฉพาะที่ ใช้ป้องกันเล็บถอด และใช้ต้มน้ำอาบหลังคลอด รักษาอาการปวดเมื่อย เคล็ดขัดยอก ฟกช้ำ ลดอาการอักเสบ บวม เส้นตึง เมื่อยขบ เหน็บชา และลดอาการปวด มีฤทธิ์เป็นยาชาเฉพาะที่ สมานแผล หรือต้ม น้ำสมุนไพรอาบ ใช้เป็นส่วนประกอบในยาประคบ ถูนวดตัว บำรุงผิวพรรณ ราก แก้โรคอันบังเกิดแต่โลหิตอันออกทางปากและจมูก ขับโลหิต แก้อาเจียนเป็นโลหิต แก้ปวดท้อง ช่วยทำให้ประจำเดือนมาปกติ แก้ท้องอืดท้องเฟ้อ แก้ท้องผูก แก้โรคผิวหนัง แก้เคล็ดขัดยอก การกระจายพันธุ์ ในประเทศไทยพบทั่วไปทั้งป่าดิบชื้น และป่าโปร่ง 2,6 23 24 25 17 18 10 28 13 15,16 29 21,22 บัญชรายการทรัพยากรช ี วภาพสมุนไพรจังหวัดนครศร ีธรรมราชี 154 ZINGIBERACEAE

ขิง หมอยาพื้นบ้าน 5 , 6 , 9 , 11 , 13 , 16 , 19 , 20 , 23 , 24 , 28 , 29 ชื่อสามัญ Ginger ชื่อท้องถิ่น ขิงแกลง, ขิงแดง, ขิงเผือก, สะแอ ชื่อวิทยาศาสตร์ Zingiber officinale Roscoe ชื่อวงศ์ ZINGIBERACEAE ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ ไม้ล้มลุก ล�ำต้น มีเหง้าใต้ดิน เปลือกนอกสีน้ำตาลแกมเหลือง เนื้อในสีนวลมีกลิ่นหอมเฉพาะ แทงหน่อหรือลำต้นเทียมขึ้นเป็นกอประกอบด้วย กาบใบหุ้มซ้อนกัน ใบ ใบเดี่ยว ออกเรียงสลับกันเป็นสองแถว รูปหอกเกลี้ยงๆ กว้าง 1.5-2 ซม. ยาว 12-20 ซม. หลังใบห่อจีบเป็นรูปรางนำปลายใบสอบ เรียวแหลม โคนใบสองแคบและเป็นกาบหุ้มลำต้นเทียม ดอก ดอกช่อรูปกระบองโบราณ แทงขึ้นมาจากเหง้า ชูก้านสูงขึ้นมา 15-25 ซม. ดอกย่อยทุกดอกมีกาบสีเขียวปนแดงรูปโค้งๆ ห่อรองรับ กาบจะปิดแน่นเมื่อดอกยังอ่อน และจะขยายอ้าให้เห็นดอกในภายหลัง กลีบดอกและกลีบรองกลีบดอก มีอย่างละ 3 กลีบ อุ้มน้ำ และหลุดร่วงไว โคนกลีบดอกม้วนห่อ ส่วนปลายกลีบผายกว้างออก เกสรตัวผู้มี 6 อัน ผล ผลเดี่ยว กลม แข็ง ขนาดผ่าศูนย์กลางประมาณ 1 ซม. สรรพคณุ เหง้า มีสารต่อต้านอนุมูลอิสระเป็นจำนวนมาก ช่วยในการป้องกันการเกิดความเสื่อมของร่างกายจากอนุมูลอิสระ เช่น การอักเสบ การเกิดโรคมะเร็ง เป็นต้น มีสารจำพวก tepene และน้ำมันหอมระเหย มีสรรพคุณทางยา เป็นยาฤทธิ์ร้อน เมื่อรับประทานจะทำให้ ร่างกายอบอุ่น ขับลม ขับเหงื่อ ลดไขมันในเส้นเลือด แก้คลื่นไส้อาเจียน สามารถนำมาใช้เป็นอาหารในมารดาหลังคลอด ช่วยขับนำ้คาวปลา และขับน้ำนม สามารถใช้เป็นยาแก้ไอ ขับเสมหะได้ด้วย การนำเหง้าขิงมาสกัดและใช้เป็นส่วนผสมของแชมพูสระผม จะทำให้รากผมแข็ง แรง ลดการหลุดร่วงของเส้นผมได้ การกระจายพันธุ์ ขิงมีการปลูกกระจายไปทั่วโลก พบได้ทุกภาคในประเทศไทย 5,6 20 23 24 19 9,11 28 13 16 29 ZINGIBERACEAE บัญชรายการทรัพยากรช ี วภาพสมุนไพรจังหวัดนครศร ีธรรมราชี 155

ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ ไม้ล้มลุก ล�ำต้น ลำต้นเทียมอยู่เหนือดินสูงราว 0.9-1.5 ม. และมีเหง้าอยู่ใต้ดิน เปลือกนอกของเหง้ามีสีน้ำตาลแกมเหลือง ส่วนเนื้อในมีสีเหลือง อ่อน กลิ่นหอม มีรสขม ขื่น ปร่า และเผ็ดเล็กน้อย ใบ ใบเดี่ยว ออกเรียงสลับในระนาบเดียวกัน สีเขียวเข้ม รูปหอกแกมขอบขนาน ปลายแหลม โคนสอบ ขอบและแผ่นใบเรียบ ด้านล่าง มักมีขนนุ่ม กว้างประมาณ 5-7.5 ซม. ยาวประมาณ 20-30 ซม. ก้านใบเป็นกาบหุ้มลำต้น ดอก ดอกเป็นช่อแทงออกมาจากเหง้า ช่อดอกรูปทรงกระบอก ดอกย่อยมีกลีบดอกสีขาวนวลออกเหลือง มีใบประดับขนาดใหญ่สีเขียว แกมแดงเรียงซ้อนกันหนาแน่นและเป็นระเบียบ โคนเชื่อมติดกันเป็นหลอด ดอกจะบานไม่พร้อมกัน ผล ผลเดี่ยว กลม สีดำ เมื่อแห้งจะแตก ติดอยู่ในใบประดับ และมีเนื้อสีขาวบางหุ้มเมล็ดอยู่ สรรพคณุ เหง้า ใช้เป็นยาบำรุงกำลัง ช่วยขับน้ำย่อย ช่วยให้เจริญอาหาร ทำให้สามารถรับประทานอาหารได้ ช่วยแก้เสมหะเป็นพิษ การใช้เหง้ากระทือในตำรับยา “พิกัดตรีผลธาตุ” ซึ่งประกอบไปด้วย เหง้ากระทือ เหง้าไพล หัวตะไคร้หอม มีสรรพคุณช่วยบำรุงธาตุไฟ แก้ไข้ตัวร้อน และช่วยแก้เลือดกำเดาไหล ช่วยแก้อาการแน่นหน้าอก ใบกระทือ ช่วยขับเลือดเน่าร้ายในเรือนไฟ แก้เบาเป็นโลหิต ดอกกระทือ ช่วยบำรุงธาตุในร่างกาย ช่วยแก้โรคผอมแห้ง ผอมเหลือง ช่วยแก้ลม ช่วยแก้ไข้เรื้อรัง การกระจายพันธุ์ กำเนิดในอินเดีย ต่อมาภายหลังได้แพร่กระจายมายังทวีปเอเชียรวมถึงประเทศไทยด้วย โดยพบได้มากในภาคใต้ ตามป่าดงดิบ ริมลำธารหรือชายป่า 4 23 25 19 12 16 กระทือ หมอยาพื้นบ้าน 4 , 12 , 16 , 19 , 23 , 25 ชื่อสามัญ Shampoo ginger ชื่อท้องถิ่น กระทือแมว เฮียวแดง (แม่ฮ่องสอน), กระทือป่ากะแวน กะแอน แสมดำ เฮียวดำ แฮวดำ (ภาคเหนือ), ทือ กะทือ ชื่อวิทยาศาสตร์ Zingiber zerumbet (L.) Sm. ชื่อวงศ์ ZINGIBERACEAE บัญชรายการทรัพยากรช ี วภาพสมุนไพรจังหวัดนครศร ีธรรมราชี 156 ZINGIBERACEAE

ตำ�รับยาสมุนไพร หมอยาพื ้ นบ้าน นครศร ี ธรรมราช

ชื่อยาสมุนไพร สูตรต�ำรับและสรรพคุณ 1.ยาขมิ้นชัน ผงเหง้าขมิ้นชัน (Curcuma longa L.) มีสาระสำคัญ curcuminoids ไม่น้อยกว่าร้อยละ 5 โดยน้ำหนัก (w/w) และน้ำมันระเหยง่ายไม่น้อยกว่าร้อยละ 6 โดยปริมาตรต่อน้ำหนัก (v/w) สรรพคุณ บรรเทาอาการแน่น จุกเสียด ท้องอืด ท้องเฟ้อ 2.ยาระบายมะขามแขก ผงใบมะขามแขก (Senna alexandrina Mill) สรรพคุณ บรรเทาอาการท้องผูก 3.ยาผสมเพชรสังฆาต สูตรที่ 1 ผงยา 100 กรัม ประกอบด้วย เถาเพชรสังฆาต รากอัคคีทวาร โกฐน้ำเต้า สรรพคุณ บรรเทาอาการริดสีดวงทวารหนัก สูตรที่ 2 ผงยา 85 กรัม ประกอบด้วย เถาเพชรสังฆาต กะเม็ง (ทั้งต้น) โกฐน้ำเต้า หัวกระชาย สรรพคุณ บรรเทาอาการริดสีดวงทวารหนัก 4.ยาเถาวัลย์เปรียง ผงจากเถาของเถาวัลย์เปรียง (Derris scandens (Roxb.) Benth.) สรรพคุณ บรรเทาอาการปวดกล้ามเนื้อ ลดอาการอักเสบของกล้ามเนื้อ 5.ยาฟ้าทะลายโจร ผงจากส่วนเหนือดินของฟ้าทะลายโจร (Andrographis paniculata (Burm.f.) Wall.ex Nees) ที่มีสาระสำคัญ total lactone โดยคำนวณเป็น andrographolide ไม่น้อยกว่าร้อยละ 6 โดยน้ำหนัก (w/w) สรรพคุณ บรรเทาอาการเจ็บคอ บรรเทาอาการของโรคหวัด (common cold) เช่น เจ็บคอ ปวดเมื่อยกล้ามเนื้อ 6.ยาสหัสธารา ผงยา 1000 กรัม ประกอบด้วย พริกไทยล่อน รากเจตมูลเพลิงแดง ดอกดีปลี หัศคุณเทศ เนื้อลูกสมอไทย ราก ตองแตก เหง้าว่านน้ำ การบูร ดอกจันทน์ เทียนแดง ลูกจันทน์ เทียนตาตั๊กแตน มหาหิงคุ์ เทียนสัตตบุษย์ เทียนขาว รากจิงจ้อ เทียนดำ โกฐกักกรา โกฐเขมา โกฐก้านพร้าว โกฐพุงปลา สรรพคุณ ขับลมในเส้น แก้โรคลมกองหยาบ 7.ยาหอมนวโกฐ ผงยา 212 กรัม ประกอบด้วย 1.โกฐสอ โกฐเขมา โกฐหัวบัว โกฐเชียง โกฐจุฬาลัมพา โกฐกระดูก โกฐก้านพร้าว โกฐพุงปลา โกฐชฎา มังสี 2.เทียนดำ เทียนแดง เทียนขาว เทียนขาวเปลือก เทียนตาตั๊กแตน เทียนเยาวพาณี เทียนสัตตบุษย์ เทียน เกล็ดหอย เทียนตากบ 3.เปลือกสมุลแว้ง หญ้าตีนนก รากแฝกหอม เปลือกชะลูด หัวเปราะหอม กระลำพัก ขอนดอก เนื้อไม้ กฤษณา 4.เหง้าขิงแห้ง ดอกดีปลี รากเจตมูลเพลิงแดง เถาสะค้าน รากชะพลู 5.หัวแห้วหมู ลูกกระวาน ดอกก้านพลู ดอกจันทน์ ลูกจันทน์ เปลือกอบเชยญวน ลูกผักชีลา แก่นสน 6. แก่นสักขี ลูกราชดัด ลูกสารพัดพิษ แก่นจันทน์เทศ แก่นจันทน์แดง ลูกกระดอม เถาบอระเพ็ด 7.เกสรบัวหลวง ดอกบุนนาค ดอกพิกุล ดอกสารภี ดอกมะลิ 8.เนื้อลูกมะขามป้อม เนื้อสมอพิเภก รากชะเอมเทศ 9.พิมเสน สรรพคุณ แก้ลมวิงเวียน คลื่นเหียน อาเจียน (ลมจุกแน่นในอก) ในผู้สูงอายุ แก้ลมปลายไข้ (หลังจากฟื้นไข้แล้วยังมี อาการ เช่น คลื่นเหียน วิงเวียน เบื่ออาหาร ท้องอืด 8.ยาแก้ไอผสมมะขามป้อม สูตรตำรับที่ 1 ในยา 100 มิลลิลิตร ประกอบด้วย สารสกัดน้ำมะขามป้อมเข้มข้น สารสกัดใบเสนียด กลีเซอรีน เกลือแกง สารสกัดรากชะเอมเทศ แอลกอฮอล์ เกล็ดสะระแหน่ สูตรตำรับที่ 2 ในยา 100 มิลลิลิตร ประกอบด้วย สารสกัดน้ำมะขามป้อมเข้มข้น มะนาวดอกแห้ง สารสกัดราก ชะเอมเทศ ผิงส้มจีน บ๊วย เนื้อลูกสมอพิเภก เนื้อลูกสมอไทย หล่อฮังก๊วย เกล็ดสะระแหน่ น้ำตาลทรายแดง สรรพคุณ บรรเทาอาการไอ ขับเสมหะ 9.ยาขิง ผงเหง้าขิง (Zingiber officinale Rosc) ที่มีน้ำมันระเหย สรรพคุณ บรรเทาอาการท้องอืด ขับลม แน่นจุกเสียด ป้องกันและบรรเทาอาการคลื่นไส้ อาเจียน จากเมารถ เมา เรือ ป้องกันอาการคลื่นไส้ อาเจียน หลังการผ่าตัด บัญชรายการทรัพยากรช ี วภาพสมุนไพรจังหวัดนครศร ีธรรมราชี 158

10.ยาประสะมะแว้ง ผงยา 96 กรัม ประกอบด้วย ผลมะแว้งต้น ผลมะแว้งเครือ ใบสวาด ใบตานหม่อน ใบกระเพรา เหง้าขมิ้นอ้อย สารส้มสะตุ สรรพคุณ บรรเทาอาการไอ มีเสมหะ ทำให้ชุ่มคอ ช่วยขับเสมหะ 11.ยาธรณีสันฑะฆาต ผงยา 160 กรัม ประกอบด้วย พริกไทยล่อน ยาดำสะตุ เนื้อลูกสมอไทย มหาหิงคุ์ การบูร รงทองประสะ ผักแพว แดง เนื้อลูกมะขามป้อม ลูกจันทน์ ดอกจันทน์ ลูกกระวาน ดอกกานพลู เทียนดำ เทียนขาว หัวดองดึง หัวบุก หัว กลอย หัวกระดาดขาว หัวกระดาดแดง ลูกเร่ว เหง้าขิง รากชะเอมเทศ รากเจตมูลเพลิงแดง โกฐกระดูก โกฐเขมา โกฐน้ำเต้า สรรพคุณ แก้กษัยเส้น 12. ยาจันทน์ลีลา ผงยา 99 กรัม ประกอบด้วย โกฐสอ โกฐเขมา โกฐจุฬาลัมพา แก่นจันทน์ขาวหรือจันทน์ชะมด แก่นจันทน์แดง ลูก กระดอม เถาบอระเพ็ด รากปลาไหลเผือก พิมเสน สรรพคุณ บรรเทาอาการไข้ตัวร้อน ไข้เปลี่ยนฤดู 13.ยาพญายอ สารสกัดเอทิลแอลกอฮอล์ของใบพญายอแห้ง (Clinacanthus nutans (Burm. F. ) Lindau) สรรพคุณ 1. ยาครีม บรรเทาอาการเริมและงูสวัด 2. สารละลาย (สำหรับป้ายปาก) รักษาแผลในปาก (aphthous ulcer) แผลจาการฉายรังสีและเคมีบำบัด 3. โลชั่น บรรเทาอาการ ผดผื่นคัน ลมพิษ ตุ่มคัน 4. ยาขี้ผึ้ง บรรเทาอาการอักเสบ ปวด บวมจากแมลงกัดต่อย 5. ทิงเจอร์พญายอ บรรเทาอาการของเริมและงูสวัด 14.ยาว่านหางจระเข้ วุ้นว่านหางจระเข้ (Aloe vera (L.) Burm.f.) สรรพคุณ รักษาแผลไฟไหม้ น้ำร้อนลวก 15.ยาประสะไพล ผงยา 162 กรัม ประกอบด้วย เหง้าไพล ผิวมะกรูด เหง้าว่านน้ำ หัวกระเทียม หัวหอม พริกไทยล่อน ดอกดีปลี เหง้าขิง เหง้าขมิ้นอ้อย เทียนดำ เกลือสินเธาว์ การบูร สรรพคุณ ระดูมาไม่สม่ำเสมอหรือมาน้อยกว่าปกติ บรรเทาอาการปวดประจำเดือน ขับน้ำคาวปลาในหญิง หลังคลอดบุตร 16.ยารางจืด ผงใบรางจืดโตเต็มที่ (Thunbergia laurifolia Lindl.) สรรพคุณ ถอนพิษไข้ แก้ร้อนใน ถอนพิษเบื่อเมา 17.ยาธาตุบรรจบ ผงยา 104 กรัม ประกอบด้วย เนื้อลูกสมอไทย โกฐก้านพร้าว เหง้าขิง โกฐเขมา โกฐพุงปลา โกฐเชียง โกฐสอ เทียนดำ เทียนขาว เทียนสัตตบุษย์ เทียนเยาวพาณี เทียนแดง ลูกจันทน์ ดอกจันทน์ ดอกกานพลู เปลือกสมุลแว้ง ลูกกระวาน ลูกผักชีลา ใบพิมเสนต้น ดอกดีปลี หัวเปราะหอม การบูร สรรพคุณ บรรเทาอาการท้องอืด ท้องเฟ้อ บรรเทาอาการอุจจาระธาตุพิการ ท้องเสียชนิดที่ไม่เกิดจากการติดเชื้อ เช่น อุจจาระไม่เป็นมูกหรือมีเลือดปน ท้องเสียชนิดที่ไม่มีไข้ เป็นต้น 18.ยาปราบชมพูทวีป ผงยา 465 กรัม ประกอบด้วย เหงือกปลาหมอ (ทั้งต้น) พริกไทยดำ ใบกัญชาเทศ หัศคุณเทศ ดอกกานพลู หัวบุก รอ เนื้อลูกสมอเทศ เนื้อลูกสมอไทย รากเจตมูลเพลิงแดง เหง้าขิง เทียนแดง เทียนตาตั๊กแตน เทียนแกลบ เทียนดำ โกฐสอ โกฐเขมา ลูกพิลังกาสา ลำพันหาง หมู ดอกดีปลี การบูร 2 กรัม ลูกจันทน์ ดอกจันทน์ ลูกกระวาน สรรพคุณ บรรเทาอาการหวัดในระยะแรก และอาการที่เกิดจากการแพ้อากาศ 19.ยาบำรุงโลหิต ผงยา 75 กรัม ประกอบด้วย แก่นฝาง ดอกคำไทย ครั่ง เหง้าขิงแห้ง ดอกดีปลี รากเจตมูลเพลิงแดง เถาสะค้าน รากช้าพลู เถาขมิ้นเครือ เถามวกแดง แก่น กำลังวัวเถลิง ดอกสารภี ดอกพิกุล ดอกบุนนาค เกสรบัวหลวง ดอกจันทน์ ลูกจันทน์ ลูกกระวาน ดอกกานพลู เทียนดำ เทียนแดง เทียนขาว เทียนข้าวเปลือก เทียนตาตั๊กแตน โกฐสอ โกฐเขมา โกฐหัวบัว โกฐเชียง โกฐจุฬาลัมพา เนื้อลูกสมอไทย เนื้อลูกสมอดีงู เนื้อลูกสมอพิเภก เปลือก ชะลูด เปลือกอบเชยเทศ แก่นจันทน์แดง แก่นแสมสาร แก่นแสมทะเล กฤษณา สรรพคุณ บำรุงโลหิต 20.ยาหญ้าดอกขาว ผงหญ้าดอกขาว (Vernonia cinerea (L.) Less.) สรรพคุณ ลดความอยากบุหรี่ บัญชรายการทรัพยากรช ี วภาพสมุนไพรจังหวัดนครศร ีธรรมราชี 159

21.ยาห้าราก (ยาเบญจโลกวิเชียร) ผงยา 100 กรัม ประกอบด้วย รากย่านาง รากคนทา รากมะเดื่อชุมพร รากชิงชี่ รากไม้เท้ายายม่อม สรรพคุณ บรรเทาอาการไข้ 22.ยาหอมเทพจิตร ดอกพิกุล ดอกบุนนาค ดอกสารภี เกสรบัวหลวง ดอกบัวขม ดอกบัวเผื่อน ดอกมะลิ ผิวมะกรูด ผิวมะงั่ว ผิวมะนาว ผิวส้มตรังกานูหรือส้มจุก ผิวส้มจีน ผิวส้มโอ ผิวส้มเขียวหวาน ผิวส้มซ่า โกฐสอ โกฐเขมา โกฐหัวบัว โกฐเชียง โกฐ จุฬาลัมพา โกฐกระดูก โกฐก้านพร้าว โกฐพุงปลา โกฐชฎามังสี เทียนดำ เทียนแดง เทียนขาว เทียนข้าวเปลือก เทียนตาตั๊กแตน เทียนเยาวพาณี เทียนสัตตบุษย์ เทียนเกล็ดหอย เทียนตากบ ลูกจันทน์ ดอกจันทน์ ลูกกระวาน ดอกกานพลู แก่นจันทน์แดง แก่นจันทน์ขาวหรือ แก่นจันทน์ชะมด กฤษณา กระลำพัก ขอนดอก เปลือกชะลูด เปลือกอบเชย หัวเปราะหอม รากแฝกหอม พิมเสน การบูร สรรพคุณ แก้ลมกองละเอียด ได้แก่ อาการหน้ามืด ตาลาย สวิงสวาย (อาการที่รู้สึกใจหวิววิงเวียน คลื่นไส้ ตาพร่า จะเป็นลม) ใจสั่น และบำรุงดวงจิตให้ชุ่มชื่น 23.ยาตรีผลา ผงยา 90 กรัม ประกอบด้วย เนื้อลูกสมอไทย เนื้อลูกสมอพิเภก เนื้อลูกมะขามป้อม สรรพคุณ บรรเทาอาการไอ ขับเสมหะ 24.ยาประคบ ยา 130 กรัม ประกอบด้วย เหง้าไพล ใบมะขาม ผิวมะกรูด เหง้าขมิ้นชัน ตะไคร้ (ลำต้น) ใบส้มป่อย เกลือเม็ด การบูร สรรพคุณ ประคบเพื่อลดอาการปวด ช่วยคลายกล้ามเนื้อ เอ็น และข้อ 25.ยาหญ้าหนวดแมว ผงจากใบและส่วนยอดของหญ้าหนวดแมว (Orthosiphon aristatus (Blume) Miq.) สรรพคุณ ขับปัสสาวะ แก้ขัดเบา ขับนิ่วขนาดเล็ก 26.ยาชุมเห็ดเทศ ผงใบชุมเห็ดเทศ (Senna alata (L.) Roxb. บรรเทาอาการท้องผูก 27.ยาเบญจกูล ผงยา 100 กรัม ประกอบด้วย ดอกดีปลี รากชะพลู เถาสะค้าน รากเจตมูลเพลิงแดง เหง้าขิงแห้ง สรรพคุณ บรรเทาอาการท้องอืด ท้องเฟ้อ บำรุงธาตุ แก้ธาตุให้ปกติ 28.ยาธาตุอบเชย ยาน้ำ 100 มิลลิลิตร ประกอบด้วย เปลือกอบเชยเทศ เปลือกสมุลแว้ง ลูกกระวาน ดอกกานพลู รากชะเอมเทศ เกล็ดสะระแหน่ การบูร สรรพคุณ ขับลม บรรเทาอาการท้องอืด ท้องเฟ้อ 29.ยาไพล น้ำมันหอมระเหยง่ายจากเหง้าไพล (Zingiber montanum (Koenig) Link ex Dietr.) สรรพคุณ บรรเทาอาการบวม ฟกช้ำ เคล็ดยอก 30.ยาปลูกไฟธาตุ ผงยา 100 กรัม ประกอบด้วย พริกไทยล่อน ดอกดีปลี รากชะพลู ผักแพวแดง (ทั้งต้น) เถาสะค้าน เหง้าขิงแห้ง ลูกผักชีล้อม เหง้าว่านน้ำ หัวแห้วหมู ผิวมะกรูด ลูกพิลังกาสา สรรพคุณ กระตุ้นน้ำนม กระจายเลือดลมในหญิงหลังคลอด ปลูกไฟธาตุให้บริบูรณ์ ปรับระบบการย่อยอาหาร ให้ดีขึ้น 31.ยาเหลืองปิดสมุทร ผงยา 90 กรัม ประกอบด้วย เหง้าขมิ้นชัน ชันย้อย ครั่ง สีเสียดเทศ เปลือกสีเสียดไทย ใบเทียน ใบทับทิม หัวแห้วหมู เหง้าขมิ้นอ้อย เปลือกเพกา รากกล้วยตีบ หัวกระเทียมคั่ว ดอกดีปลี สรรพคุณ บรรเทาอาการท้องเสียชนิดที่ไม่เกิดจากการติดเชื้อ เช่น อุจจาระไม่เป็นมูก หรือมีเลือดปน และท้องเสีย ชนิดที่ไม่มีไข้ 32.ถ้าตกเลือด เอาแพงพวยแดง เอาเต็มกำมือ ตัดหัวตัดท้าย ต้มสามเอา 1 พริก (พริกไทย) 7 กระเทียม 7 ขิง 7 เกลือ 7 กินหาย แลฯ 33.ถ้านอนมิหลับ เอาผิวมะกรูด 1 รากผักชีล้อม 1 ใบเฉียงพร้า 1 ไพล 1 ขมิ้นอ้อย 1 ต้มสามเอา 1 กินหายแล 34.สาริบาตตาแดง (สันนิบาต) เอาลูกกระดอม 1 ลูกชีล้อม 1 ขมิ้นอ้อย 1 ใบส้มป่อย 1 จันทน์แดง ชรา (เทียนดำ) ทั้ง 5 หัวหอม 1 ใบสะเดา 1 เปลือกปีบ 1 เสมอภาค ต้มสามเอา 1 กินหายแล 35.น้ำมันนวดคลายเส้น เอารากพลับพลึงแดง 1 รากไม้ออก 1 ดอกมะรุม 1 ดอกตะแบก 1 หัวไพล 1 ลำพันแดง 1 ดอกถั่วผี 1 ปลายเข็ม หัก 1 ยาทั้งนี้ แช่น้ำมันงา ทากระหม่อม ผีออกแล บัญชรายการทรัพยากรช ี วภาพสมุนไพรจังหวัดนครศร ีธรรมราชี 160

36.ยาลมในใส้ เอารากมะกรูด 1 รากมะนาว 1 รากส้มซ่า 1 รากกุ่มทั้ง 2 ข่าทั้ง 1 กระชาย 1 พริกไทยด้วย 1 ขิง 1 กระเทียม 1 เกลือ 1 ยานี้เอาเท่ากัน ต้มด้วยเหล้า หมกไฟแกลบ (ใส่ในกองไฟแกรบ) ไว้ ต้มสามเอา 1 กินแล้วนั่งกลางแดด ให้ เหงื่อซิกๆ และแก้ลม 12 จำพวกแลฯ 37.ยาตะคริว เอารากชะพลู 1 ลูกดีปลีเชือก 1 ดีปลีไท (พริก) 1 ลูกสะค้าน 1 รากแฝก 1 เจตมูลเพลิง 1 ขิงแห้ง 1 รากลำพัน 1 กระเทียม 1 ทัศคุณ 1 ยาทั้งนี้ตำผงละลายน้ำผึ้งรวง กินแก้ลมตะคริวหายแลฯ 38.ลมเหน็บชา ปวดเมื่อย เอารากจิงจ้อ 1 ชะรา 1 (เทียน) หมากแห้ง 1 ดีปลี 1 ขิง 1 รากแมงลัก 1 รากชะพลู 1 เจตมูลเพลิง 1 รากหัวทือ (กระทือ) 1 ตัวผงละลายน้ำร้อน ปั้นเป็นกลอนหนักเฟื้องหนึ่ง กินลมหายแล 39.ทาฝี เปลือกกุ่ม 1 เปลือกเพกา 1 หัวยาจีน 1 ขมิ้นอ้อย 1 มหาหิงคุ์ 1 กระเทียม 1 หัวหอม 1 น้ำมันงา 1 ชันเกราะ 1 40.ริดสีดวงทวาร จมูก ชะเอาะทั้งสี่ (กระดาดขาว,แดง,ดำ,ลาย) หัวบุก 1 หัวกลอย 1 ข่าทั้ง 2 (ข่าเล็ก,ข่าใหญ่) ไพล 1 ขิง 1 กระชาย 1 ขมิ้นอ้อย 1 หัวดองดึง 1 หัวอุตพิษ 1 เจตมูลทั้ง 2 (เจตมูลเพลิงแดง, เจตมูลเพลิงขาว) กุ่ม 1 มะรุม 1 พริก 1 กระเทียม 1 สุพัน 1 (กำมะถันแดง) ยาดำ 1 สารส้ม 1 ดินสิวดิบ 1 มหาหิงคุ์ 1 ยาหนู 1 (สารหนู) ทั้งนี้บดละเอียด ละลายน้ำมะนาวโปกกระหม่อมตัดรากริศดวง (ริดสีดวง) เอาดาดม่อน (กระดาษจากเปลือกหม่อน) รองกระหม่อม เสียก่อนต่อโพก (พอก) 41.ริดสีดวงจมูก ยาสูบเอาใบหูควายคำ 1 หูควายขาว 1 ใบหนาด 1 เปลือกหมากสุก 1 สุพัน (กำมะถันแดง) ห่อสูบแก้ริดสีดวงจมูก อีกขนาน เอาลั่นทม 1 ใบพลู 1 สุพัน 1 ห่อสูบ 42.ริดสีดวง ชราดำทั้ง 5 (เทียนทั้ง 5) พริก (พริกไทย) 1 ลูกจันทน์ 1 ดอกจันทน์ กระวาน กานพลู สะค้าน โกฐสอ โกฐเหมา บดผงห่อผ้าขาว ใส่ลงในยา ให้เอาเบี้ยนพันลูกหนึ่ง หมกยาฝังข้าวไว้ 7 วัน กินแก้จำพวกริดสีดวง 43.ลมจุกเสียด ใบคนทีสอ 1 เจตมูลเพ็ชร 1 (เจตมูลเพลิงขาว) เจตมูลเพลิง 1 พริกไทย ๓ ถ้วย เจตมูลย่าน 1 (เถาบอระเพ็ด) ชรา ทั้ง 2 (เทียนดำ เทียนขาว) กระเทียม หัวหอม 1 ขิงถ้วย 1 ลูกจันทน์ทั้งสอง กระวาน 1 กานพลู 1 ตำผงใส่ในลูก มะพร้าว อุดให้จงดีแล้ว ละลายหมกให้คงแก่เหี่ยวกัตตะวาแล้วละลาย น้ำผึ้งรวงให้แก้จุกเสียด 44.แก้เลือด สูตร 1 ให้เอาหัวดองดึง 1 เข็ดมอญ 1 (ขัดมอญ) พริกไทย 7 เม็ด กระเทียม 7 กลีบ บดโปกกระหม่อม แก้เลือด ห้วน (เลือดตีขึ้น) สูตร 2 ถ้าเลือดคุมเป็นก้อน (ระดูออกมาเป็นก้อน) ให้เอาส้มหลอด 1 (สลอด) รากสมอ 1 ต้ม 3 เอา 1 กินหายแลฯ ถ้าร้อนให้อยากน้ำเอาหญ้าขี้เตรย (หญ้าเจ้าชู้) ตัดหัวตัดท้าย (กำมือ) ต้มกินหาย 45.รักษาพิษงู ใบแพงพวย กระเทียม 7 กลีบ หญ้าใต้ใบ พริกไทยดำ 7 เม็ด ใบสาบเสือ บอระเพ็ด ขี้เหล็ก พอกและกินน้ำ 46.รักษาพิษงูเห่า ลำโพง อินทนิน เหมือดคน โกฐกลิ้ง รากไม้ค้อนตีหมา ต่างดอก หินรุ่ย (หิน) 47.รักษาพิษงูจงอาง รากเตยใหญ่ รากอินทนิน รากเหมือดคน รากไม้ค้อนตีหมา โกฐกลิ้ง หินรุ่ย (หิน) 48.รักษาพิษงูกะปะ รากต่างดอก รสสุคนธุ์ รากมะนาว รากอินทนิน รากผักหวาน รากโลดทะนงแดง รากเสม็ดชุน หินรุ่ย (หิน) ผสมน้ำ มะนาว 49.ยาประคบ พัดชี ใช้ทั้ง 5 เพชรหึง ชะพลูช้าง ม้ากระทืบโรง ปุดช้าง 50.โรคซางเด็ก มะรุม เนียมหูเสือ ลิ้นทะเล ขมิ้นชัน ขมิ้นอ้อย 51.รักษาโรคหวัด หัศคุณเทศ มะคำดีควาย ใบถั่วแระ รากฝักข้าว ว่านกลีบแรด ผักบุ้ง ว่านร่อนทอง มะกอก 52.ดับพิษร้อน ถอนพิษซาง โคกกระออม รากย่านาง รากมะนาว รากมะกรูด รากก้างปลาแดง รากพงตอ ไพล อ้างอิง โรงพยาบาลทุ่งสง จังหวัดนครศรีธรรมราช. (2549). คัมภีร์กิตหนา การแพทย์แผนโบราณและไสยศาสตร์ของหมอพื้นบ้าน ในอ�ำเภอทุ่งสง จังหวัดนครศรีธรรมราช. [ม.ป.ท.: ม.ป.พ.]. พระอาจารย์บุญช่วย เตชฺธมโม (สัมภาษณ์, 27 มีนาคม 2562) บัญชรายการทรัพยากรช ี วภาพสมุนไพรจังหวัดนครศร ีธรรมราชี 161

ดัชนีบัญชี รายการ ทรัพยากรช ี วภาพสมุนไพร จังหวัดนครศรี ธรรมราช บัญชรายการทรัพยากรช ี วภาพสมุนไพรจังหวัดนครศร ีธรรมราชี 162

ดัชนีชื ่ อสามัญพืชสมุนไพร ก กระชายขาว 146 กระดังงา 17 กระดูกไก่ดำ 12 กระชายดำ 153 กระท่อม 124 กระทิง 44 กระทือ 156 กระบือเจ็ดตัว 59 กระพังโหม 126 กระวาน 145 กฤษณา 140 กล้วยน้ำว้า 96 กะเพราแดง 76 กะเม็ง 33 กัญชา 38 กานพลู 98 กำลังหนุมาน 27 กุ่มน้ำ 42 กุ่มบก 41 กุหลาบมอญ 121 ไก่ก้อม 36 ข ขมิ้นชัน 149 ขมิ้นอ้อย 150 ขลู่ 32 ขอบชะนางแดง 141 ข่าใหญ่ 144 ขิง 154 ขี้เหล็ก 70 เข็ม 123 ค คนทา 130 คนทีสอ 80 คล้า 88 คำไทย 35 โคกกระออม 132 ง งา 105 จ จักรนารายณ์ 31 จิกนา 82 เจตมูลเพลิงขาว 114 เจตมูลเพลิงแดง 113 ช ชบาขาว 86 ชะพลู 112 ชะมดต้น 85 ชะมวง 45 ชัยพฤกษ์ 63 ชิงชี่ 40 ชุมเห็ดเทศ 69 ชุมเห็ดไทย 71 ด ดีปลีเชือก 111 ต ตองแตก 54 ตะไคร้ 117 ตำลึง 48 เตยหอม 103 เตยใหญ่ 104 ถ เถาวัลย์เปรียง 66 ท ทองพันชั่ง 13 ทุ้งฟ้า 19 ทุเรียนเทศ 16 เทพทาโร 81 โทงเทง 137 น นมสวรรค์ 75 น้ำนมราชสีห์ 57 เนระพูสีไทย 52 เนียมหูเสือ 78 บ บอระเพ็ด 91 บัวบก 18 บัวหลวง 100 ป ปลาไหลเผือก 136 ปุดใหญ่ 151 เปราะหอม 152 โปร่งฟ้า 131 ผ ผักกระสัง 108 ผักคราดหัวแหวน 28 ผักชีช้าง 26 ผักบุ้งทะเล 47 ผักเสี้ยนผี 43 พ พญายอ 11 พริกไทย 110 พลู 109 พัดนางชี 73 พิกุล 134 พิมพ์ไพลิน 34 พิลังกาสา 120 พุทธรักษา 39 บัญชรายการทรัพยากรช ี วภาพสมุนไพรจังหวัดนครศร ีธรรมราชี 163

เพชรสังฆาต 142 เพชรหึง 102 แพงพวย 21 ไพล 153ฟ ฟักข้าว 50 ฟ้าทะลายโจร 8ม มะกรูด 128 มะขาม 72 มะงั่ว 129 มะเดื่อชุมพร 93 มะเดื่อปล้อง 92 มะนาว 127 มะนาวไม่รู้โห่ 20 มะพร้าว 25 มะพร้าวนกคุ่ม 74 มะเม่า 97 มะระขี้นก 49 มะรุม 95 มะลิ 101 มะแว้งต้น 138 มะหวด 133 มะอึก 139 มังคุด 46 ไมยราบ 67ย ยอ 125 ย่านาง 90ร รสสุคนธ์ 53รางจืด 14ราชพฤกษ์ 62 ล ละมุด 135 ลิเภาเล็ก 83 ลูกใต้ใบ 107 เล็บครุฑ 22 เล็บมือนาง 51ว ว่านกีบแรด 89 ว่านชักมดลูก 148 ว่านนางคำ 147 ว่านน้ำ 15 ว่านหางจระเข้ 143ส ส้มป่อย 61 สลอด 55 สลัดได 56 สับปะรด 37สาบเสือ 29 เสลดพังพอน 9 แสยกใบหยิก 58ห หญ้าขัดมอญ 87 หญ้าคา 118 หญ้าเจ้าชู้ 116 หญ้าดอกขาว 30 หญ้าหนวดแมว 77 หญ้าฮี๋ยุ่ม 115 หนุมานนั่งแท่น 60 หนุมานประสานกาย 23 หม่อน 94 หมาก 24 หมามุ่ย 68 หว้า 99 หัวร้อยรู 122หางไหลแดง 65 เหงือกปลาหมอ 7อ อ้อยแดง 119 อัคคีทวาร 79 อังกาบหนู 10 อัญชัน 64 อินทนิล 84 บัญชรายการทรัพยากรช ี วภาพสมุนไพรจังหวัดนครศร ีธรรมราชี 164

A Abelmoschus moschatus Medik. 85 Acacia concinna (Willd.) DC. 61 Acanthus ilicifolius L. 7 Acmella oeracea (L.) R.K. Jansen 28 Acorus calamus L. 15 Aloe vera (L.) Burm.f. 143 Alpinia galanga (L.) Willd. 144 Alstonia macrophylla Wall. ex G.Don 19 Ananas comosus (L.) Merr. 37 Andrographis paniculata (Burm.f.) Nees 8 Angiopteris evecta (G. Forst.) Hoffm. 89 Annona muricata L. 16 Antidesma puncticulatum Miq. 97 Aquilaria crassna Pierre ex Lecomte 140 Ardisia polycephala Wall. ex A.DC. 120 Areca catechu L. 24 Asparagus racemosus Willd. 26 B Baliospermum solanifolium (Burm.) Suresh 54 Barleria lupulina Lindl. 9 Barleria prionitis L 10 Barringtonia acutangula (L.) Gaertn. 82 Bixa orellana L. 35 Boesenbergia rotunda (L.) Mansf. 146 C Calophyllum inophyllum L. 44 Cananga odorata (Lam.) Hook.f. & Thomson 17 Canna indica L. 39 Cannabis sativa L. 38 Capparis micracantha DC. 40 Cardiospermum halicacabum L. 132 Carissa carandas L. 20 Cassia fistula L. 62 Cassia javanica L. 63 Catharanthus roseus (L.) G.Don 21 Centella asiatica (L.) Urb. 18 Centotheca lappacea (L.) Desv. 115 Chromolaena odorata (L.) R.M.King & H. Rob. 29 Chrysopogon aciculatus (Retz.) Trin. 116 Cinnamomum parthenoxylon (Jack) Meisn. 81 Cissus quadrangularis L. 142 Citrus aurantifolia Swing. 127 Citrus hystrix DC. 128 Citrus medica L. 129 Cleome viscosa L. 43 Clerodendrum paniculatum L. 75 Clinacanthus nutans (Burm.f.) Lindau 11 Clitoria ternatea L. 64 Coccinia grandis (L.) Voigt 48 Cocos nucifera L. 25 Combretum indicum. (L.) DeFilipps. 51 Crataeva magna (Lour.) DC. 42 Crateva adansonii subsp. trifoliata (Roxb.) Jacobs 41 Croton tiglium L. 55 Curcuma aromatica Salisb. 147 Curcuma comosa Roxb. 148 Curcuma longa L. 149 Curcuma zedoaria (Christm.) Roscoe 150 Cyanthillium cinereum (L.) H.Rob. 30 Cymbopogon citratus (DC.) Stapf 117 D Derris elliptica (Wall.) Benth. 65 Derris scandens (Roxb.) Benth. 66 Dracaena conferta Ridl. 27 ดัชนี ชื่ อวิทยาศาสตร์พืชสมุนไพร บัญชรายการทรัพยากรช ี วภาพสมุนไพรจังหวัดนครศร ีธรรมราชี 165

E Eclipta prostrata (L.) L. 31 Ehretia laevis Roxb. 36 Etlingera littoralis (J.Koenig) Giseke 151 Euphorbia antiquorum L. 56 Euphorbia hirta L. 57 Euphorbia tithymaloides L. subsp. smallii (Millsp.) V.W.Steinm. 58 Eurycoma longifolia Jack 136 Excoecaria cochinchinensis Lour. 59 F Ficus hispida L.f. 92 Ficus racemosa L. 93 G Garcinia cowa Roxb. ex Choisy 45 Garcinia mangostana L. 46 Gonostegia pentandra (Roxb.) Miq. 141 Grammatophyllum speciosum Blume 102 Gymnanthemum extensum (Wall. ex DC.) Steetz 134 Gynura divaricata (L.) DC. 31 H Harrisonia perforata (Blanco) Merr. 130 Hibiscus rosa-sinensis L. 86 Hydnophytum formicarum Jack 122 I Ipomoea pes-caprae (L.) R. Br. 47 Ixora lobbii Loudon 123 J Jasminum sambac (L.) Aiton 101 Jatropha podagrica Hook 60 Justicia valida Ridl. 12 K Kaempferia galanga L. 152 Kaempferia parviflora Wallich. ex Baker. 153 L Lagerstroemia tomentosa C. Presl. 84 Lepisanthes rubiginosa (Roxb.) Leenh. 133 Lygodium microphyllum (Cav.) R. Br. 83 M Manilkara zapota (L.) P.Royen 135 Mimosa pudica L. 67 Mimusops elengi L. 134 Mitragyna speciosa Korth. 124 Molineria latifolia (Dryand. ex W.T.Aiton) Herb. ex Kurz 74 Momordica charantia L. 49 Momordica cochinchinensis (Lour.) Spreng. 50 Morinda citrifolia L. 125 Moringa oleifera Lam. 95 Morus alba L. 94 Mperata cylindrica Beauv 118 Mucuna pruriens DC. 68 Murraya siamensis Craib. 131 Musa sapientum L. 96 N Nelumbo nucifera Gaertn. 100 O Ocimum tenuiflorum L. 76 Orthosiphon aristatus (Blume) Miq. 77 P Paederia foetida L. 126 Pandanus amaryllifolius Roxb. 103 Pandanus odorifer (Forssk.) Kuntze 104 Peperomia pellucida (L.) Kunth 108 Phyllanthus amarus Schumach. & Thonn. 107 Physalis angulata L. 137 Piper betle L. 109 Piper nigrum L. 110 บัญชรายการทรัพยากรช ี วภาพสมุนไพรจังหวัดนครศร ีธรรมราชี 166

Piper retrofractum Vahl. 111 Piper sarmentosum Roxb. 112 Plectranthus amboinicus (Lour.) Spreng. 78 Pluchea indica (L.) Less 32 Plumbago indica L. 113 Plumbago zeylanica L. 114 Polyscias fruticosa (L.) Harms 22 R Rhinacanthus nasutus (L.) Kurz 13 Rosa damascena Mill. 121 Rotheca serrata (L.) Steane & Mabb. 79 S Saccharum officinarum L. 119 Schefflera leucantha R.Vig 23 Schumannianthus dichotomus (Roxb.) Gagnep. 88 Senna alata (L.) Roxb. 69 Senna siamea (Lam.) 70 Senna tora (L.) Roxb. 71 Sesamum indicum L. 105 Sida rhombifolia L. 87 Solanum sanitwongsei Craib 138 Solanum stramoniifolium Jacq. 139 Syzygium aromaticum (L.) Merrill & Perry 98 Syzygium cumini (L.) Skeels 99 T Tacca chantrieri André 52 Tamarindus indica L. 72 Tetracera loureiri (Finet & Gagnep.) Pierre ex W. G. Craib 53 Thunbergia laurifolia Lindl. 14 Tiliacora triandra (Colebr.) Diels 90 Tinospora crispa Miers ex Hook.f.et Thoms. 91 V Vitex trifolia L. 80 W Wurfbainia testacea (Ridl.) Skornick. & A.D.Poulsen 145 X Xiphidium caeruleum Aubl. 73 Z Zingiber montanum (J.Koenig) Link ex A. Dietr. 153 Zingiber officinale Roscoe 154 Zingiber zerumbet (L.) Roscoe ex Sm. 155 Zingiber zerumbet (L.) Sm. 156 บัญชรายการทรัพยากรช ี วภาพสมุนไพรจังหวัดนครศร ีธรรมราชี 167

หมอยาพื ้ นบ ้ าน นครศร ี ธรรมราช

นายชะเอม กาญจนโสภณ อายุ: 67 ปี ที่อยู่: 9/4 หมู่ 12 ตำบลท่าศาลา อำเภอท่าศาลา จังหวัดนครศรีธรรมราช เบอร์โทร: 087-274-5709 ความช�ำนาญ: หมอยารักษาโรคทั่วไป ประสบการณ์ในการรักษา: 20 ปี องค์ความรู้ด้านสมุนไพร: บรรพบุรุษ ศึกษาเพิ่มเติมด้านเภสัชกรรม เวชกรรม วิธีการรักษา: สอบถามประวัติ และอาการทั่วไป ความภาคภูมิใจ: ได้ทำหน้าที่สืบทอดภูมิปัญญาของบรรพบุรุษ ภาคภูมิใจที่ได้ ช่วยเหลือคนไข้ มีเกียรติและได้รับการยอมรับจากเพื่อนบ้าน ผลิตภัณฑ์: ยาต้ม ยาเม็ด ยาผง ยาสระผม สบู่ น้ำมันแก้เข็ด แก้เมื่อย นายโอวาท ร่วมสนิท อายุ: 78 ปี ที่อยู่: 128/2 หมู่ 3 ตำบลท่าศาลา อำเภอท่าศาลา จังหวัดนครศรีธรรมราช เบอร์โทร: 081-083-0342 ความช�ำนาญ: รักษาโรคทั่วไป โรคตานซาง ประสบการณ์ในการรักษา: 30 ปี องค์ความรู้ด้านสมุนไพร: บรรพบุรุษ วิธีการรักษา: สอบถามประวัติ ความเป็นมาอาการ ตรวจ ดู คลำ ความภาคภูมิใจ: ได้ช่วยแบ่งเบาภาระของแพทย์และ เจ้าหน้าที่สาธารณสุข ผลิตภัณฑ์: ยาต้ม อายุ: 83 ปี ที่อยู่: 374/1 หมู่ 7 ตำบลท่าศาลา อำเภอท่าศาลา จังหวัดนครศรีธรรมราช เบอร์โทร: 090-220-7272 ความช�ำนาญ: หมอยาสมุนไพร ยาแผนโบราณ หมอพิธีกรรม สะเดาะเคราะห์ ประสบการณ์ในการรักษา: 32 ปี องค์ความรู้ด้านสมุนไพร: บรรพบุรุษ วิธีการรักษา: สอบถามประวัติ ความเป็นมาอาการ ใช้ยาสมุนไพรประคบ ทา พอก เป่าด้วยคาถา ความภาคภูมิใจ: ได้ช่วยแบ่งเบาภาระของแพทย์และเจ้าหน้าที่สาธารณสุข ได้ช่วยเหลือผู้อื่นมีเกียรติและได้รับการยอมรับ ผลิตภัณฑ์: ยาต้ม นายรัตน์ แก้วสังข์ หมอพื ้ นบ้านนครศรธรรมราชี บัญชรายการทรัพยากรช ี วภาพสมุนไพรจังหวัดนครศร ีธรรมราชี 169

นางกะเปี ้ ย หลังเก อายุ: 66 ปี ที่อยู่: 128/2 หมู่ 3 ตำบลท่าศาลา อำเภอท่าศาลา จังหวัดนครศรีธรรมราช เบอร์โทร: 081-691-9473 ความช�ำนาญ: รักษาโรคทั่วไป โรคตานซาง ทำคลอด ประสบการณ์ในการรักษา: 30 ปี องค์ความรู้ด้านสมุนไพร: บรรพบุรุษ วิธีการรักษา: สอบถามประวัติ ความเป็นมาอาการ ตรวจ ดูคลำ ความภาคภูมิใจ: ได้ช่วยแบ่งเบาภาระของแพทย์ และเจ้าหน้าที่สาธารณสุข ผลิตภัณฑ์: ยาต้ม นายบุญส่ง ทิศคงทอง อายุ: 74 ปี ที่อยู่: 8/1 หมู่ 5 ตำบลไทยบุรี อำเภอท่าศาลา จังหวัดนครศรีธรรมราช เบอร์โทร: 083-645-0877 ความช�ำนาญ: หมอน้ำมนต์ คาถา หมอกระดูก ประสบการณ์ในการรักษา: 45 ปี องค์ความรู้ด้านสมุนไพร: บรรพบุรุษ ศึกษาด้วยตนเอง วิธีการรักษา: ตรวจ ดู คลำ เป่าร่วมกับ น้ำมัน น้ำมนต์ และทา ความภาคภูมิใจ: ภูมิใจที่ได้ช่วยเหลือคนไข้ มีเกียรติ และได้รับการยอมรับจากคนในหมู่บ้าน ผลิตภัณฑ์: ยาต้ม น้ำมันสมุนไพร นายทรงศักดิ์ ปาลิโพธิ์ อายุ: 60 ปี ที่อยู่: 42 หมู่ 1 ตำบลท่าขึ้น อำเภอท่าศาลา จังหวัดนครศรีธรรมราช เบอร์โทร: 087-889-3941 ความช�ำนาญ: หมอยารักษาเลือดลม คลายเส้น เหน็บชา อัมพฤกษ์ อัมพาต ตาลซางเด็ก ประสบการณ์ในการรักษา: 15 ปี องค์ความรู้ด้านสมุนไพร: ศึกษาจากสมาคม ตำรา วิธีการรักษา: สังเกต สอบถามประวัติ ความเป็นมา อาการ ใช้หูฟัง และตรวจ วัดปรอท ความภาคภูมิใจ: ได้ทำหน้าที่สืบทอดภูมิปัญญาของบรรพบุรุษ ได้รู้คุณค่าของ สมุนไพร รู้จักและได้ใช้ประโยชน์จากสมุนไพรเพิ่มขึ้น ผลิตภัณฑ์: ยาต้ม แคปซูล หมอพื ้ นบ้านนครศรธรรมราชี บัญชรายการทรัพยากรช ี วภาพสมุนไพรจังหวัดนครศร ีธรรมราชี 170

นายขจร นาภรณ์ อายุ: 78 ปี ที่อยู่: 9 หมู่ 5 ตำบลโพธิ์ทอง อำเภอท่าศาลา จังหวัดนครศรีธรรมราช เบอร์โทร: 087-266-9713 ความช�ำนาญ: หมอยาสมุนไพร รักษาโรคทั่วไป ประสบการณ์ในการรักษา: 52 ปี องค์ความรู้ด้านสมุนไพร: บรรพบุรุษ ศึกษาเพิ่มเติม ทางด้านเภสัชกรรม วิธีการรักษา: สอบถามประวัติ ความเป็นมา อาการ จัดยาตามตำรับ แพทย์แผนไทย ความภาคภูมิใจ: ภาคภูมิใจที่ได้ช่วยเหลือผู้อื่น ช่วยแบ่งเบาภาระแพทย์ และเจ้าหน้าที่สาธารณสุข มีเกียรติและได้รับการยอมรับจากคนในหมู่บ้าน ผลิตภัณฑ์: ยาต้ม พระอาจารย์บุญชวย เ่ ตชธมฺโม อายุ: 44 ปี ที่อยู่: 164 หมู่ 1 ตำบลพรหมโลก อำเภอพรหมคีรี จังหวัดนครศรีธรรมราช เบอร์โทร: 081-728-5534 ความช�ำนาญ: รักษาพิษงู ประสบการณ์ในการรักษา: 30 ปี องค์ความรู้ด้านสมุนไพร: ครูอาจารย์ ตำรา วิธีการรักษา: สอบถามประวัติ ความเป็นมาอาการ ตรวจ ดู ความภาคภูมิใจ: ได้รักษาโรคบางโรคที่แพทย์แผนปัจจุบันรักษาไม่หาย ผลิตภัณฑ์: น้ำมันสมุนไพร นายณรงค์ สามพิมพ์ อายุ: 67 ปี ที่อยู่: 109 หมู่ 12 ตำบลกำโลน อำเภอลานสกา จังหวัดนครศรีธรรมราช เบอร์โทร: 084-061-6086 ความช�ำนาญ: หมอยารักษาโรคทั่วไป ประสบการณ์ในการรักษา: 11 ปี องค์ความรู้ด้านสมุนไพร: บรรพบุรุษ ศึกษาเพิ่มเติม วิธีการรักษา: สอบถามประวัติ ความเป็นมา อาการ เปรียบเทียบอาการของผู้ ป่วยกับตำรา ความภาคภูมิใจ: ภาคภูมิใจที่ได้ช่วยเหลือผู้อื่น ได้ช่วยแบ่งเบาภาระของแพทย์ และเจ้าหน้าที่สาธารณสุข มีเกียรติและได้รับการยอมรับจากคนในหมู่บ้าน ผลิตภัณฑ์: ยาต้ม ลูกประคบ หมอพื ้ นบ้านนครศรธรรมราชีบัญชรายการทรัพยากรช ี วภาพสมุนไพรจังหวัดนครศร ีธรรมราชี 171

นางศรวนีย์ กำ�ลังเกื ้ อ อายุ: 73 ปี ที่อยู่: 197/ม.2 ตำบลขุนทะเล อำเภอลานสกา จังหวัดนครศรีธรรมราช เบอร์โทร: 089-867-4900 ความช�ำนาญ: หมอยารักษาโรคทั่วไป โรคเลือด ประสบการณ์ในการรักษา: 20 ปี องค์ความรู้ด้านสมุนไพร: บรรพบุรุษ ศึกษาเพิ่มเติม ด้านเภสัชกรรม วิธีการรักษา: สอบถามประวัติ และอาการทั่วไป ความภาคภูมิใจ: ได้ทำหน้าที่สืบทอดภูมิปัญญาของบรรพบุรุษ ภาคภูมิใจที่ได้ ช่วยเหลือคนไข้ มีเกียรติและได้รับการยอมรับจากเพื่อนบ้าน ผลิตภัณฑ์: ยาต้ม ยาปรับธาตุ น้ำมันเหลือง สบู่ ยาสีฟัน ยาสระผม นายสมบูรณ์ จันทร์จรุง อายุ: 67 ปี ที่อยู่: 8/1 ม.1 ตำบลขุนทะเล อำเภอลานสกา จังหวัดนครศรีธรรมราช เบอร์โทร: 087-023-5822 ความช�ำนาญ: หมอยารักษากระดูก ประสบการณ์ในการรักษา: 44 ปี องค์ความรู้ด้านสมุนไพร: บรรพบุรุษ ศึกษาเพิ่มเติม วิธีการรักษา: สอบถามประวัติ ความเป็นมาอาการ ตรวจดู คลำ วินิจฉัยโรค และใช้คาถาในการรักษา ความภาคภูมิใจ: ภาคภูมิใจที่ได้ช่วยเหลือผู้อื่น ได้ดำรงชีวิตตามแนวทาง เศรษฐกิจพอเพียง ผลิตภัณฑ์: ยาเม็ด ยาต้ม นายสมบูรณ์ จันทมาศ อายุ: 74 ปี ที่อยู่: 11/2 หมู่ 11 ตำบลปากพูน อำเภอเมือง จังหวัดนครศรีธรรมราช เบอร์โทร: 081-272-8963 ความช�ำนาญ: เภสัชเวชกรรม ประสบการณ์ในการรักษา: 41 ปี องค์ความรู้ด้านสมุนไพร: บรรพบุรุษ ครู อาจารย์ วิธีการรักษา: สอบถามประวัติ ความเป็นมา อาการ ตรวจ ดู คลำ เปรียบเทียบอาการ ของผู้ป่วยกับตำรา ความภาคภูมิใจ: ได้เปิดโอกาสให้คนไข้มาหาได้ง่ายและตลอดเวลา ได้รักษาโรคบาง โรคที่แพทย์แผนปัจจุบันรักษาไม่หาย เปิดโอกาสให้คนไข้มาหาได้ง่ายและตลอดเวลา ผลิตภัณฑ์: ยาต้ม หมอพื ้ นบ้านนครศรธรรมราชี บัญชรายการทรัพยากรช ี วภาพสมุนไพรจังหวัดนครศร ีธรรมราชี 172

นางสาวสุภาภรณ์ นนทเภท อายุ: 51 ปี ที่อยู่: 40/4 หมู่ 1 ตำบลโพธิ์เสด็จ อำเภอเมือง จังหวัดนครศรีธรรมราช เบอร์โทร: 089-973-3457 ความช�ำนาญ: หมอยาสมุนไพร ยาแผนโบราณ ประสบการณ์ในการรักษา: 12 ปี องค์ความรู้ด้านสมุนไพร: ศึกษาจากสมาคม ตำรา วิธีการรักษา: สอบถามประวัติ ความเป็นมา อาการ ตรวจ ดู คลำ เปรียบเทียบ อาการของผู้ป่วยกับตำรา ความภาคภูมิใจ: ได้เปิดโอกาสให้คนไข้มาหาได้ง่ายและตลอดเวลา ได้รักษาโรค บางโรคที่แพทย์แผนปัจจุบันรักษาไม่หาย เปิดโอกาสให้คนไข้มาหาได้ง่ายและ ตลอดเวลา ผลิตภัณฑ์: ยาต้ม ยาแคปซูลรักษาโรคต่างๆ นายณรงค์ ไทยทองนุ่ม อายุ: 61 ปี ที่อยู่: 27/5 หมู่ที่ 3 ตำบลนาทราย อำเภอเมือง จังหวัดนครศรีธรรมราช เบอร์โทร: 081-397-1259 ความช�ำนาญ: รักษาโรคปวดเอว ปวดหลัง โรคเก๊าท์ ประสบการณ์ในการรักษา: 15 ปี องค์ความรู้ด้านสมุนไพร: ศึกษาเพิ่มเติม วิธีการรักษา: สอบถามประวัติ และอาการทั่วไป ความภาคภูมิใจ: ภาคภูมิใจได้ช่วยเหลือผู้อื่น ผลิตภัณฑ์: ยาต้ม ดร.พณรัญชน์ พลภักดี อายุ: 66 ปี ที่อยู่: 126/3 หมู่ 7 ตำบลนาสาร อำเภอพระพรหม จังหวัดนครศรีธรรมราช เบอร์โทร: 093-581-2593 ความช�ำนาญ: หมอยาสมุนไพร ยาแผนโบราณ รักษา โรคทั่วไป ประสบการณ์ในการรักษา: 10 ปี องค์ความรู้ด้านสมุนไพร: ศึกษาด้วยตนเองจากตำรา จากครู อาจารย์ สมุดข่อย ตำราแพทยศาสตร์ วิธีการรักษา: สังเกต สอบถามประวัติ ความเป็นมา อาการ ความภาคภูมิใจ: ได้ทำหน้าที่สืบทอดภูมิปัญญาของบรรพบุรุษ ผลิตภัณฑ์: ยาแคปซูลรักษาโรคต่างๆ เครื่องสำอาง น้ำมันมะพร้าวสกัดเย็น หมอพื ้ นบ้านนครศรธรรมราชีบัญชรายการทรัพยากรช ี วภาพสมุนไพรจังหวัดนครศร ีธรรมราชี 173

นางจิดาภา ปรชีานุภักดิ์ อายุ: 45 ปี ที่อยู่: 130/3 หมู่ 1 ตำบลท้ายสำเภา อำเภอพระพรหม จังหวัดนครศรีธรรมราช เบอร์โทร: 095-363-5917 ความช�ำนาญ: หมอยาสมุนไพร ยาแผนโบราณ ประสบการณ์ในการรักษา: 38 ปี องค์ความรู้ด้านสมุนไพร: ศึกษาด้วยตนเองจากตำรา จากครู อาจารย์ สมาคม วิธีการรักษา: สังเกต สอบถามประวัติ ความเป็นมา อาการ ความภาคภูมิใจ: ภูมิใจที่ได้ช่วยเหลือคนไข้ มีเกียรติและได้รับการยอมรับจาก คนในหมู่บ้าน ได้เปิดโอกาสให้คนไข้มาหาได้ง่ายและตลอดเวลา ผลิตภัณฑ์: ยาต้ม นายพยอม ศักดิ์ จิรพาพงษ์ อายุ: 68 ปี ที่อยู่: 155 หมู่ 7 ตำบลกะทูน อำเภอพิปูน จังหวัดนครศรีธรรมราช เบอร์โทร: 089-867-3000 ความช�ำนาญ: หมอยารักษาโรคเด็ก และตานซางเด็ก ประสบการณ์ในการรักษา: 36 ปี องค์ความรู้ด้านสมุนไพร: บรรพบุรุษ ศึกษาเพิ่มเติม วิธีการรักษา: สังเกต สอบถามประวัติ ความเป็นมา อาการ ใช้หูฟัง และตรวจ วัดปรอท ความภาคภูมิใจ: รักษาคนไข้โดยไม่ได้คิดเงิน เอาเงินที่ได้รับจากค่ารักษา ไปช่วยมูลนิธิบ้านนกขมิ้น ได้รับเกียรติบัตร รางวัลหมอพื้นบ้านดีเด่นระดับ จังหวัดนครศรีธรรมราช ผลิตภัณฑ์: ยาต้ม แคปซูล นายสมบัติ ไชยคชบาล อายุ: 76 ปี ที่อยู่: 174 หมู่ 7 ตำบลนาบอน อำเภอนาบอน จังหวัดนครศรีธรรมราช เบอร์โทร: 086-278-0876 ความช�ำนาญ: หมอยารักษาพิษงู เบาหวาน ประสบการณ์ในการรักษา: 30 ปี องค์ความรู้ด้านสมุนไพร: บรรพบุรุษ วิธีการรักษา: ตรวจ ใช้เวทมนต์คาถา ใช้น้ำมันสมุนไพร ทาบริเวณแผล ความภาคภูมิใจ: ภาคภูมิใจ ที่ได้ช่วยเหลือผู้อื่น มีเกียรติ และได้รับการยอมรับจากคนในหมู่บ้าน ผลิตภัณฑ์: น้ำมันสมุนไพร หมอพื ้ นบ้านนครศรธรรมราชี บัญชรายการทรัพยากรช ี วภาพสมุนไพรจังหวัดนครศร ีธรรมราชี 174

นางสุวณีย์ ก๋งอุบล อายุ: 69 ปี ที่อยู่: 48/2 หมู่ 7 ตำบลขนอม อำเภอขนอม จังหวัดนครศรีธรรมราช เบอร์โทร: 084-400-0153 ความช�ำนาญ: รักษาโรคทั่วไป ประสบการณ์ในการรักษา: 13 ปี องค์ความรู้ด้านสมุนไพร: บรรพบุรุษ ศึกษาเพิ่มเติม วิธีการรักษา: สอบถามประวัติ ความเป็นมาอาการ วินิจฉัยโรคและใช้คาถา ความภาคภูมิใจ: ภาคภูมิใจที่ได้ช่วยเหลือผู้อื่น ผลิตภัณฑ์: ยาต้ม นางชนัณฑ์ยาน์ จิตอารย์ ี อายุ: 42 ปี ที่อยู่: 17 หมู่ 14 ตำบลเสาเภา อำเภอสิชล จังหวัดนครศรีธรรมราช เบอร์โทร: 089-591-8320 ความช�ำนาญ: รักษาโรคซางเด็ก โรคเลือด ภูมิแพ้ ประสบการณ์ในการรักษา: 10 ปี องค์ความรู้ด้านสมุนไพร: บรรพบุรุษ ศึกษาเพิ่มเติม วิธีการรักษา: สอบถามประวัติ ความเป็นมา อาการ ตรวจ ดู คลำ เปรียบเทียบ อาการของผู้ป่วยกับตำรา ความภาคภูมิใจ: ได้ทำหน้าที่สืบทอดภูมิปัญญาของบรรพบุรุษ ได้ช่วยเหลือ คนไข้ มีเกียรติและได้รับการยอมรับจากคนในหมู่บ้าน ทำให้ตัวเองมีสุขภาพที่ แข็งแรง ผลิตภัณฑ์: ยาต้ม แคปซูล นางอัมพรรณ ก่อสินประสิทธิ์ อายุ: 61 ปี ที่อยู่: 147 หมู่ 3 ตำบลเสาธง อำเภอร่อนพิบูลย์ จังหวัดนครศรีธรรมราช เบอร์โทร: 084-061-6086 ความช�ำนาญ: หมอยารักษาโรคทั่วไป ประสบการณ์ในการรักษา: 11 ปี องค์ความรู้ด้านสมุนไพร: บรรพบุรุษ ศึกษาเพิ่มเติม วิธีการรักษา: สอบถามความเป็นมา อาการ ความภาคภูมิใจ: ได้ทำหน้าที่สืบทอดภูมิปัญญาของบรรพบุรุษ ภาคภูมิใจที่ได้ ช่วยเหลือเพื่อนบ้าน ผลิตภัณฑ์: ยาต้ม ยาทา ประคบ หมอพื ้ นบ้านนครศรธรรมราชีบัญชรายการทรัพยากรช ี วภาพสมุนไพรจังหวัดนครศร ีธรรมราชี 175

นางกัลยา แสงประจงค์ อายุ: 50 ปี ที่อยู่: 435/1 หมู่ 6 ตำบลเสาธง อำเภอร่อนพิบูลย์ จังหวัดนครศรีธรรมราช เบอร์โทร: 089-592-9450 ความช�ำนาญ: รักษาโรคเข็ด เมื่อย ประสบการณ์ในการรักษา: 11 ปี องค์ความรู้ด้านสมุนไพร: บรรพบุรุษ ศึกษาเพิ่มเติม วิธีการรักษา: สอบถามประวัติ และอาการทั่วไป ความภาคภูมิใจ: ภาคภูมิใจที่ได้ช่วยเหลือคนไข้ ได้ทำหน้าที่สืบทอดภูมิปัญญา ผลิตภัณฑ์: ลูกประคบ ยาต้ม นายสุชาติ รัตนามาศ อายุ: 59 ปี ที่อยู่: 30/7 หมู่ 4 ตำบลนาหมอบุญ อำเภอจุฬาภรณ์ จังหวัดนครศรีธรรมราช เบอร์โทร: 089-651-6258 ความช�ำนาญ: หมอยารักษาโรคทั่วไป ต่อมลูกหมาก ประสบการณ์ในการรักษา: 10 ปี องค์ความรู้ด้านสมุนไพร: ศึกษาด้วยตนเอง วิธีการรักษา: สอบถามประวัติ อาการ วินิจฉัยโรค ความภาคภูมิใจ: ภาคภูมิใจที่ได้ช่วยเหลือเพื่อนบ้าน ที่อยู่ใกล้เคียง ผลิตภัณฑ์: ยาต้ม ยาผง นายชยยั ันต์ ชาติแดง อายุ: 63 ปี ที่อยู่: 40/2 หมู่ 2 ตำบลกรุงชิง อำเภอนบพิตำ จังหวัดนครศรีธรรมราช เบอร์โทร: 087-894-4761 ความช�ำนาญ: หมอยารักษาโรคทั่วไป มะเร็ง เบาหวาน อัมพฤกษ์ อัมพาต ประสบการณ์ในการรักษา: 20 ปี องค์ความรู้ด้านสมุนไพร: บรรพบุรุษ ศึกษาเพิ่มเติม ทางด้านเวชกรรม และ เภสัชกรรม วิธีการรักษา: สังเกต สอบถามประวัติ ความเป็นมา อาการ ความภาคภูมิใจ: ภาคภูมิใจ ที่ได้ช่วยเหลือเพื่อมนุษย์ มีเกียรติและได้รับ การยอมรับจากคนทั่วไป เปิดโอกาสให้คนไข้มาหาได้ง่ายและตลอดเวลา ผลิตภัณฑ์: ยาต้ม หมอพื ้ นบ้านนครศรธรรมราชี บัญชรายการทรัพยากรช ี วภาพสมุนไพรจังหวัดนครศร ีธรรมราชี 176

นายสม ฤทธิรงค์ ์ อายุ: 71 ปี ที่อยู่: 2/2 หมู่ 12 ตำบลบ้านลำนาว อำเภอบางขัน จังหวัดนครศรีธรรมราช เบอร์โทร: 099-039-2751 ความช�ำนาญ: รักษาโรคทั่วไป ประสบการณ์ในการรักษา: 5 ปี องค์ความรู้ด้านสมุนไพร: ศึกษาเพิ่มเติม วิธีการรักษา: สอบถามประวัติ ความเป็นมา อาการ ความภาคภูมิใจ: ภาคภูมิใจที่ได้ช่วยเหลือผู้อื่น ได้นำพืชสมุนไพรใกล้ตัวมารักษา ผลิตภัณฑ์: ยาต้ม นางสาวเสาวลักษณ์ ดิษโร อายุ: 25 ปี ที่อยู่: รพ.สต.บ้านควนหรั่ง อำเภอชะอวด จังหวัดนครศรีธรรมราช เบอร์โทร: 087-896-5957 ความช�ำนาญ: โรคสตรี นวดแผนไทย ประสบการณ์ในการรักษา: 4 ปี องค์ความรู้ด้านสมุนไพร: ศึกษาทางด้านแพทย์แผนไทย วิธีการรักษา: สอบถามประวัติ ความเป็นมา อาการ ความภาคภูมิใจ: ภาคภูมิใจที่ได้ช่วยเหลือผู้อื่น ผลิตภัณฑ์: แคปซูล ยาหม่อง นายชพ รี ัตนคช อายุ: 59 ปี ที่อยู่: 107 หมู่ 12 ตำบลบ้านลำนาว อำเภอบางขัน จังหวัดนครศรีธรรมราช เบอร์โทร: 084-447-2477 ความช�ำนาญ: หมอยารักษา เข็ด เมื่อย โรคเลือด ประสบการณ์ในการรักษา: 10 ปี องค์ความรู้ด้านสมุนไพร: บรรพบุรุษ ศึกษาเพิ่มเติม วิธีการรักษา: สอบถามประวัติ อาการ วินิจฉัยโรค ความภาคภูมิใจ: ภาคภูมิใจที่ได้สืบทอดภูมิปัญญา เกิดแรงจูงใจทำให้เกิด การอนุรักษ์พืชสมุนไพรที่กำลังจะสูญหาย ผลิตภัณฑ์: ยาต้ม หมอพื ้ นบ้านนครศรธรรมราชีบัญชรายการทรัพยากรช ี วภาพสมุนไพรจังหวัดนครศร ีธรรมราชี 177

พระอนันต์ กิติโก อายุ: 83 ปี ที่อยู่: วัดไตรสุวรรณาราม (ปากเนตร) หมู่ 4 ตำบลชะเมา อำเภอปากพนัง จังหวัดนครศรีธรรมราช เบอร์โทร: 099-312-0666 ความช�ำนาญ: รักษาโรคทั่วไป ประสบการณ์ในการรักษา: 58 ปี องค์ความรู้ด้านสมุนไพร: บรรพบุรุษ วิธีการรักษา: สอบถามประวัติ และอาการทั่วไป ความภาคภูมิใจ: ภาคภูมิใจที่ได้ช่วยเหลือผู้อื่น ผลิตภัณฑ์: ยาต้ม นายอานนท์ ใหม่จุ้ย อายุ: 28 ปี ที่อยู่: รพ.สต.บ้านสี่แยกสวนป่า 33 หมู่ 12 ตำบลวังหิน อำเภอบางขัน จังหวัดนครศรีธรรมราช เบอร์โทร: 080-039-2751 ความช�ำนาญ: รักษาโรคทั่วไป โรคสตรี และภูมิแพ้ ประสบการณ์ในการรักษา: 6 ปี องค์ความรู้ด้านสมุนไพร: ศึกษาทางด้านแพทย์แผนไทย วิธีการรักษา: ซักประวัติ ตรวจร่างกาย และจ่ายยา ความภาคภูมิใจ: ภาคภูมิใจได้ช่วยเหลือผู้อื่น ได้ใช้ภูมิปัญญาการรักษาผู้ป่วย แบบองค์รวม ผลิตภัณฑ์: ยาต้ม ยาสมุนไพรใช้ทาภายนอก น้ำมันนวด ยาหม่อง นายถัด ทองอุ่น อายุ: 84 ปี ที่อยู่: 25 หมู่3 ตำบลป่าระกำ อำเภอปากพนัง จังหวัดนครศรีธรรมราช เบอร์โทร: 093-721-7096 ความช�ำนาญ: หมอยารักษาโรคทั่วไป โรคเลือด ประสบการณ์ในการรักษา: 46 ปี องค์ความรู้ด้านสมุนไพร: บรรพบุรุษ ศึกษาเพิ่มเติม วิธีการรักษา: สอบถามประวัติ ความเป็นมาอาการ ใช้ยาสมุนไพร และใช้คาถา ความภาคภูมิใจ: ได้ทำหน้าที่สืบทอดภูมิปัญญาของบรรพบุรุษ ผลิตภัณฑ์: ยาต้ม หมอพื ้ นบ้านนครศรธรรมราชี บัญชรายการทรัพยากรช ี วภาพสมุนไพรจังหวัดนครศร ีธรรมราชี 178