บทบาทการส่งเสริมดนตรีไทยของพลตรีประพาศ-ศกุนตนาค-CUIR2563 (1)

บทบาทการส่งเสรมิ ดนตรไี ทยของพลตรีประพาศ ศกุนตนาค

นายปรมนิ ทร์ เตม็ พรอ้ ม

วทิ ยานิพนธน์ ีเ้ ป็นสว่ นหนง่ึ ของการศึกษาตามหลกั สตู รปริญญาศลิ ปศาสตรมหาบัณฑิต
สาขาวชิ าดุริยางค์ไทย ภาควิชาดรุ ยิ างคศลิ ป์

คณะศลิ ปกรรมศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวทิ ยาลัย
ปีการศกึ ษา 2563

ลิขสิทธ์ขิ องจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลยั

SUPPORTING ROLES OF MAJOR GENERAL PRAPAS
SAKUNTANAGA IN THAI TRADITIONAL MUSIC

Mr. Poramin Temprom

A Thesis Submitted in Partial Fulfillment of the Requirements
for the Degree of Master of Arts in Thai Music
Department of Music
FACULTY OF FINE AND APPLIED ARTS
Chulalongkorn University
Academic Year 2020
Copyright of Chulalongkorn University

หวั ข้อวิทยานพิ นธ์ บทบาทการสง่ เสริมดนตรีไทยของพลตรีประพาศ ศกุนต
นาค
โดย นายปรมินทร์ เตม็ พรอ้ ม
สาขาวชิ า ดุริยางค์ไทย
อาจารย์ทป่ี รึกษาวทิ ยานิพนธ์หลกั รองศาสตราจารย์ ดร.ภัทรวดี ภูชฎาภิรมย์

คณะศลิ ปกรรมศาสตร์ จุฬาลงกรณม์ หาวิทยาลยั อนุมตั ิให้นับวิทยานิพนธ์ฉบับนีเ้ ปน็ ส่วนหนง่ึ
ของการศึกษาตามหลักสตู รปริญญาศิลปศาสตรมหาบัณฑติ

คณบดีคณะศลิ ปกรรมศาสตร์

(ศาสตราจารย์ ดร.บุษกร บิณฑสันต)์

คณะกรรมการสอบวิทยานิพนธ์ ประธานกรรมการ
(ศาสตราจารย์ ดร.บษุ กร บิณฑสนั ต)์ อาจารยท์ ีป่ รึกษาวทิ ยานิพนธ์หลัก
(รองศาสตราจารย์ ดร.ภัทรวดี ภูชฎาภริ มย)์ กรรมการ
(รองศาสตราจารยพ์ ิชติ ชยั เสรี) กรรมการ
(รองศาสตราจารย์ ดร.ภทั ระ คมขา) กรรมการ
(ศาสตราจารย์ ดร.ขาคม พรประสทิ ธ์ิ) กรรมการ
(รองศาสตราจารย์ ดร.พรประพิตร์ เผา่ สวัสดิ์) กรรมการภายนอกมหาวิทยาลัย
(รองศาสตราจารย์ปกรณ์ รอดชา้ งเผอ่ื น)

ค

บทคัดยอ่ภาษาไทย ปรมนิ ทร์ เตม็ พร้อม : บทบาทการสง่ เสรมิ ดนตรีไทยของพลตรีประพาศ ศกุนตนาค. (
SUPPORTING ROLES OF MAJOR GENERAL PRAPAS
SAKUNTANAGA IN THAI TRADITIONAL MUSIC) อ.ทีป่ รกึ ษาหลกั : รศ. ดร.ภทั รวดี
ภูชฎาภริ มย์

งานวิจัยเรื่องบทบาทการส่งเสริมดนตรีไทยของพลตรีประพาศ ศกุนตนาค
มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาประวัติชีวิตของพลตรีประพาศ ศกุนตนาค และบทบาทการส่งเสริมดนตรี
ไทยของพลตรีประพาศ ศกุนตนาค ผลการศึกษาพบว่า พลตรีประพาศ ศกุนตนาค เกิดใน
ครอบครัวท่ีชื่นชอบดนตรีไทย ทาให้เกิดความสนใจการขับร้องเพลงไทย โดยยึดทางเพลงตาม
คุณหญิงไพฑูรย์ กิตติวรรณ มีลีลาการขับร้องตามครูเหน่ียว ดุริยพันธ์ุ การขับร้องเพลงไทยได้
ไพเราะประกอบกับมีความสามารถในการขับเสภาทาให้พลตรีประพาศ ศกุนตนาค ได้รับคัดเลือก
ให้เป็นผู้ขับเสภาประกอบละครทางสถานีวิทยุโทรทัศน์กองทัพบกช่อง 7 และเป็นนักร้องเพลงไทย
ในงานสาคัญตา่ ง ๆ

พลตรีประพาศ ศกุนตนาค รับราชการทหาร เหล่าทหารสื่อสาร จึงทาหน้าท่ี
เป็นผู้ประกาศข่าวในโอกาสสาคัญทางสถานีวิทยุโทรทัศน์กองทัพบกช่อง 5 ประกอบกับ
การเป็นนักแสดง และนักร้องเพลงไทย จึงทาให้ พลตรีประพาศ ศกุนตนาค มีชื่อเสียงเป็นท่ีรู้จัก
อย่างกว้างขวาง เมื่อให้การสนับสนุนส่งเสริมดนตรีไทยจึงมีผู้ให้ความสนใจท้ังการสมัครเป็น
ลูกศิษย์และติดตามผลงาน พลตรีประพาศ ศกุนตนาคมีบทบาทในการส่งเสริมดนตรีไทยทั้งการ
เผยแพร่การขับร้องเพลงไทย การตีกรับขับเสภา ผ่านส่ือทางวิทยุโทรทัศน์ ส่ือออนไลน์ และเป็น
ผู้ประสานงานจัดงานดนตรีไทยในโอกาสสาคัญ นอกจากนั้น พลตรีประพาศ ศกุนตนาคยังมี
บทบาทในการสืบทอดดนตรีไทยท้ังในฐานะครูผู้ถ่ายทอดความรู้ข้ันพื้นฐานด้านการขับร้อง
เพลงไทย และการตีกรับขับเสภาให้กับลูกศิษย์ รวมทั้งการถ่ายทอดกรรมวิธีการสร้าง
กรบั เสภา นอกจากนั้นพลตรปี ระพาศ ศกุนตนาคยังร่วมจัดต้ัง “สานักสยามเสภานรุ ักษ์” ซ่งึ เป็นอีก
หนง่ึ ช่องทางในการส่งเสริมการขับร้องเพลงไทย และการตีกรับขบั เสภา ทางส่อื ออนไลน์

สาขาวิชา ดรุ ยิ างคไ์ ทย ลายมือชื่อนิสติ ................................................
ปีการศกึ ษา 2563 ลายมือชอ่ื อ.ทป่ี รึกษาหลกั ..............................

ง

# # 6086745835 : MAJOR THAI MUSICบทคัดย่อภาษาอังกฤษ
KEYWORD: THAI TRADITIONAL MUSIC, MAJOR GENERAL PRAPAS SAKUNTANAGA

Poramin Temprom : SUPPORTING ROLES OF MAJOR GENERAL PRAPAS
SAKUNTANAGA IN THAI TRADITIONAL MUSIC. Advisor: Assoc. Prof. PATARAWDEE
PUCHADAPIROM, Ph.D.

This study aimed to study the personal history of Major General Prapas
Sakuntanaga and his roles in supporting Thai traditional music. The findings revealed that Major
General Prapas Sakuntanaga was born in a family which was satisfied with Thai traditional
music. Therefore, he was interested in Thai traditional vocal music. He followed vocal music
by Khunying Phaithoon Kittiwan and Kru Niao Duriyaphan’s vocal music style. With the ability
in singing beautifully and Sepha performance, he was chosen as a Sepha performer who sang
drama songs of the Royal Thai Army Radio and Television 7. Moreover, he was always invited
to sing Thai songs in many important events.

Major General Prapas Sakuntanaga soldiered in the Signal Department. He worked
as an announcer to report news on several important occasions at the Royal Thai Army Radio
and Television 5. Furthermore, he was an actor and a Thai singer; thus, he was widely well-
known. As a distinguished supporter of Thai traditional music, there were many people who
followed his performance and applied to be his students. In addition, he played as an
important role in supporting Thai traditional music and spreading Thai vocal music.
Importantly, he was such a person who relayed basic knowledge about Thai singing,
Krubsepha, and how to invent Krubsepha to his students. Moreover, he was one of the
founders of the Headquarters of Siamsephanuraksa, an organization supporting Thai singing,
and Krubsepha performance through online platforms.

Field of Study: Thai Music Student's Signature ...............................
Academic Year: 2020 Advisor's Signature ..............................

จ

กติ ตกิ รรมประกาศ

กิตติกรรมประกาศ

วิทยานิพนธ์ฉบับน้ีสาเร็จลุล่วงไปได้ด้วยดีด้วยความอนุเคราะห์จากพลตรีประพาศ ศกุนตนาค
ผู้ทรงคุณวฒุ ิ และผู้มีพระคุณหลายท่านท่ีให้ความเมตตา อานวยความสะดวกทั้งการให้ข้อมูล คาแนะนา และ
ให้คาปรึกษา ตลอดจนให้การสนับสนุนผู้วิจัยในการทาวิทยานิพนธ์ฉบับนี้เป็นอย่างดี ซ่ึงประกอบด้วย
ผมู้ ีอุปการคุณดงั น้ี

ขอกราบขอบพระคุณ พลตรีประพาศ ศกุนตนาค และครอบครัวศกุนตนาค ท่ีคอยให้ความรู้และ
ข้อมูลและขอกราบขอบพระคุณผู้ให้ข้อมูล ได้แก่ นางปิยะนุช นาคคง พลโทธนณัฐ ยังเฟื่องมนต์
พลโทมนัส แถบทอง พลเอกกิติกร ธรรมนิยาย นางบุญนภา เจริญสืบทอง และอีกหลาย ๆ ท่าน ท่ีคอยให้
ความร้เู ร่ืองบทบาทการสง่ เสรมิ ดนตรีไทยของพลตรีประพาศ ศกุนตนาค ใหก้ บั ผ้วู จิ ัยเขา้ ใจมากยงิ่ ขน้ึ ในระหว่าง
การเกบ็ ข้อมลู ภาคสนาม

ขอกราบขอบพระคุณ รองศาสตราจารย์ ดร.ภัทรวดี ภูชฎาภิรมย์ อาจารยท์ ่ีปรึกษาวทิ ยานิพนธ์ที่ได้
ให้ความรู้ คาแนะนาต้ังแต่เริ่มต้น ผลักดัน เป็นต้นแบบในการทางานที่ดี ตลอดจนให้ความอนุเคราะห์ในการ
ตรวจทานช้ีแนะแนวทางในการแก้ไขข้อบกพร่องต่าง ๆ จึงเป็นผลให้งานวิทยานิพนธ์เล่มน้ีมีความสมบูรณ์
มากยง่ิ ข้ึน

ขอกราบขอบพระคุณคณาจารย์ คณะศิลปกรรมศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัยทุกท่าน
ทใ่ี ห้ความรู้ ให้คาแนะนา ให้ความอนเุ คราะห์ชว่ ยเหลือและอานวยความสะดวกในการศึกษาเปน็ อยา่ งดี

ขอขอบพระคุณเพื่อนๆ นิสิตมหาบัณฑิต ภาคนอกเวลาราชการ รุ่นที่ 17 ทั้งพ่ีและน้องท่ีคอยให้
คาแนะนา คาชแ้ี นะต่าง ๆ เปน็ กาลังใจทดี่ ซี ง่ึ กนั และกันเสมอมา

ขอขอบพระคุณ นายณฎั ฐวธุ นุราช นายอาทติ ย์ จิตรม่นั นางวิกานดา ไอเบิล และ พี่ ๆ อีกหลายคน
ท่ีคอยชว่ ยเหลอื เปน็ อยา่ งดมี าตลอด

ขอขอบพระคุณ นายนทีธร จุงเลียก นายบุญ ฤทธิ์ บุญ เยี่ยม นายณ ฐวัตร พงษ์สาริกิจ
นายวรกร สายสร้อย นายสุเมธ คาลอย รวมไปถึงน้อง ๆ ทุกคนท่ีคอยช่วยเหลือใหค้ าชี้แนะในเร่ืองต่าง ๆ และ
เป็นกาลงั ใจทดี่ ซี ึง่ กนั และกันเสมอมา

สุด ท้ ายเป็ น บุ ค คล ที่ อยู่ เบ้ื องห ลั งค วาม ส าเร็จใน ทุ ก ๆ เรื่อง ขอกราบ ข อบ พ ระคุ ณ
นายพิสิษฐ์ เต็มพร้อม ผู้เป็นบิดา นางอารีย์ เต็มพร้อม ผู้เป็นมารดา นายวรรณเฉลิม เต็มพร้อม
ผู้เป็นพ่ีชายและครอบครัวทุกคน ท่ีมอบชีวิต มอบความรัก กาลังใจ สนับสนุนทั้งทุนทรัพย์ และ
สนับสนุนช่วยเหลือในทุก ๆ ด้าน ท่ีคอยเป็นกาลังใจให้เสมอมาจึงทาให้วิทยานิพนธ์เล่มน้ีสาเร็จลุล่วงและ
สมบูรณ์

ปรมินทร์ เต็มพร้อม

สารบญั

หน้า
บทคดั ย่อภาษาไทย............................................................................................................................ ค
บทคัดย่อภาษาอังกฤษ........................................................................................................................ง
กติ ติกรรมประกาศ............................................................................................................................. จ
สารบญั .............................................................................................................................................. ฉ
สารบัญตาราง.................................................................................................................................... ซ
สารบัญภาพ ..................................................................................................................................... ฌ
บทท่ี 1 บทนา ................................................................................................................................... 1

1.1 ความเป็นมาและความสาคญั ของปัญหา................................................................................. 1
1.2 วตั ถุประสงค์ .......................................................................................................................... 2
1.3 วธิ ีดาเนนิ งานวจิ ัย................................................................................................................... 3
1.4 ประโยชนท์ ่คี าดว่าจะไดร้ ับ..................................................................................................... 5
1.5 เอกสารและงานวิจยั ที่เกี่ยวข้อง.............................................................................................. 5
บทท่ี 2 ประวตั ชิ วี ติ ของพลตรีประพาศ ศกนุ ตนาค............................................................................ 9
2.1 ประวัตชิ ีวติ ของพลตรปี ระพาศ ศกุนตนาค ........................................................................... 10
2.2 ประวตั กิ ารศึกษาของพลตรปี ระพาศ ศกุนตนาค .................................................................. 16
2.3 รางวัลและเกียรติคุณของพลตรปี ระพาศ ศกุนตนาค ............................................................ 25
บทท่ี 3 บทบาทในการเผยแพร่ดนตรไี ทยของพลตรีประพาศ ศกนุ ตนาค......................................... 29
3.1 ปัจจัยท่ีส่งผลต่อบทบาทในการเผยแพร่ดนตรไี ทย................................................................ 29
3.2 บทบาทในการเผยแพร่ดนตรีไทย ......................................................................................... 49
บทท่ี 4 บทบาทในการสืบทอดดนตรไี ทยของพลตรีประพาศ ศกุนตนาค ......................................... 62
4.1 การถา่ ยทอดความรดู้ ้านดนตรไี ทย ....................................................................................... 63

ช

4.2 การส่งเสริมดนตรีไทย .......................................................................................................... 93
4.3 ทศั นคติของนักดนตรีไทยต่อพลตรปี ระพาศ ศกนุ ตนาค .....................................................112
บทที่ 5 บทสรปุ และข้อเสนอแนะ ..................................................................................................119
5.1 บทสรุป ..............................................................................................................................119
5.2 ขอ้ เสนอแนะ ......................................................................................................................120
ภาคผนวก...................................................................................................................................... 121
ภาคผนวก ก ผลงานการประพันธ์เพลง.....................................................................................122
ภาคผนวก ข ผลงานการเป็นผ้ปู ระกาศขา่ ว...............................................................................123
ภาคผนวก ค ผลงานการเปน็ นกั แสดง.......................................................................................132
ภาคผนวก ง ผลงานการขับเสภา การสร้างกรบั เสภา และการขับร้องเพลงไทย ........................140
ภาคผนวก จ การประสานการจดั กิจกรรมดนตรีไทยของโรงเรยี นนายร้อยพระจลุ จอมเกล้า และวง

เกยี้ วเกล้า ..........................................................................................................................171
ภาคผนวก ฉ คุรุทักษิณา...........................................................................................................184
บรรณานกุ รม.................................................................................................................................189
ประวัตผิ ู้เขียน................................................................................................................................192

สารบญั ตาราง

หนา้
ตารางท่ี 1 สายสกลุ “ศรเี พ็ญ” ของพระยาศรีสหเทพ (ทองเพ็ง)..................................................... 13
ตารางที่ 2 สายสกุล “ศรเี พ็ญ” ของพระสิทธกิ ารภกั ดี (แม้น ศรเี พญ็ )............................................. 13
ตารางท่ี 3 สายสกุล “ศกุนตนาค” ของพระเสนามาตย์ (นก) .......................................................... 14
ตารางท่ี 4 บทบาทของพลตรปี ระพาศ ศกุนตนาค ในการสืบทอดดนตรีไทย .................................117

สารบัญภาพ

หนา้
ภาพที่ 1 พลตรีประพาศ ศกนุ ตนาค .................................................................................................. 9
ภาพท่ี 2 พลตรปี ระพาศ ศกนุ ตนาค ................................................................................................ 10
ภาพที่ 3 ครอบครัวพลตรีประพาศ ศกนุ ตนาค กับ สปุ รยี า ศกนุ ตนาค และลูก ๆ............................ 11
ภาพท่ี 4 ต้นตระกลู ศกนุ ตนาคท่บี า้ นจังหวัดชัยภูมิ .......................................................................... 12
ภาพท่ี 5 คณุ แม่พร้งิ ศกนุ ตนาค ถ่ายรปู กับบุตรชาย........................................................................ 15
ภาพที่ 6 พลตรปี ระพาศ ศกนุ ตนาค กับ สุปรียา ศกนุ ตนาค (ภรรยา) ............................................. 15
ภาพที่ 7 พลตรีประพาศ ศกุนตนาค สมยั เยาวว์ ยั ............................................................................ 17
ภาพท่ี 8 พลตรปี ระพาศ ศกุนตนาคเขา้ พธิ พี ระราชทานกระบ่ีจากพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยหู่ ัว .... 17
ภาพท่ี 9 พลตรปี ระพาศ ศกนุ ตนาค รับพระราชทานยศนายทหารช้ันนายพล ในปพี .ศ. 2534 ........ 18
ภาพท่ี 10 พลตรีประพาศ ศกุนตนาค เป็นครสู อนนักเรยี นโรงเรียนนายร้อยพระจุลจอมเกลา้ กองพล
ศกึ ษา กีฬารักบ้ี ............................................................................................................................... 19
ภาพท่ี 11 สมเดจ็ พระกนษิ ฐาธริ าชเจ้า กรมสมเดจ็ พระเทพรตั นราชสุดาฯ สยามบรมราชกมุ ารี ทรง
ฉายพระรปู ร่วมกบั คณาจารย์โรงเรียนนายร้อยพระจลุ จอมเกล้า...................................................... 19
ภาพท่ี 12 สมเดจ็ พระกนิษฐาธริ าชเจา้ กรมสมเดจ็ พระเทพรตั นราชสดุ าฯ สยามบรมราชกมุ ารี ทรง
ฉายพระรูปรว่ มกบั คณาจารย์โรงเรียนนายรอ้ ยพระจลุ จอมเกลา้ เนื่องในงานวนั คล้ายวนั ที่
พระบาทสมเดจ็ พระจุลจอมเกลา้ เจา้ อยูห่ ัว เสดจ็ ฯ เปดิ โรงเรียนนายร้อยชั้นมัธยม ......................... 20
ภาพท่ี 13 รางวลั และเกยี รตคิ ุณของพลตรีประพาศ ศกุนตนาค....................................................... 26
ภาพที่ 14 รางวัลและเกียรติคุณของพลตรีประพาศ ศกนุ ตนาค....................................................... 26
ภาพท่ี 15 ได้รับรางวัลเทพทองพระราชทาน ในฐานะนักวิทยโุ ทรทศั นด์ เี ด่น วันที่ 10 มีนาคม พ.ศ.
2552 ณ ศาลาสหทัยสมาคม ในพระบรมมหาราชวงั ...................................................................... 27
ภาพที่ 16 พลตรปี ระพาศ ศกุนตนาคได้รับรางวลั โทรทศั น์ทองคา เกียรตยิ ศคนทีวี ครัง้ ท่ี 25 ของ
สถานีวทิ ยโุ ทรทศั น์กองทัพบกชอ่ ง 5 ............................................................................................... 27
ภาพท่ี 17 พลตรปี ระพาศ ศกุนตนาค รับพระราชทานรางวัลผูใ้ ช้ภาษาไทยดเี ด่นทางวทิ ยุโทรทศั น์ . 28

ญ

ภาพท่ี 18 พลตรีประพาศ ศกุนตนาคทาหนา้ ทผ่ี ้ปู ระกาศข่าวทางสถานวี ทิ ยโุ ทรทศั น์กองทพั บกช่อง 5
........................................................................................................................................................ 30
ภาพที่ 19 พลตรีประพาศ ศกุนตนาคทาหน้าที่ผู้ประกาศอา่ นข่าวพระราชพธิ ี ................................. 31
ภาพท่ี 20 พลตรปี ระพาศ ศกุนตนาคทาหนา้ ที่ประกาศอา่ นข่าวและทีมงาน ................................... 32
ภาพท่ี 21 พลตรปี ระพาศ ศกุนตนาค บรรยายถา่ ยทอดสดพเิ ศษ ช่อง ททบ.5 บรรยายข่าวงานดนตรี
ไทยอุดมศึกษา คร้งั ท่ี 20 ปีพ.ศ. 2531 ............................................................................................ 34
ภาพท่ี 22 พลตรปี ระพาศ ศกุนตนาคปฏบิ ัตหิ นา้ ท่ถี ่ายทอดสดพธิ ีพระราชทานเพลงิ พระศพ สมเด็จ
พระเจ้าพน่ี างเธอเจ้าฟ้ากัลยานิวฒั นาฯ ณ พระเมรุมาศท้องสนามหลวง.......................................... 35
ภาพท่ี 23 พลตรปี ระพาศ ศกุนตนาคปฏิบตั หิ นา้ ทีโ่ ฆษกคณะปฏิวตั ิ ปีพ.ศ. 2549........................... 35
ภาพที่ 24 ข้อความลายมอื ของพลตรีประพาศ ศกนุ ตนาค ท่ใี ช้เตรยี มการกอ่ นถ่ายทอดสด งานพระ
ราชพิธี หน้าท่ี 1 .............................................................................................................................. 37
ภาพที่ 25 ข้อความลายมือของพลตรปี ระพาศ ศกนุ ตนาค ทใ่ี ชเ้ ตรยี มการกอ่ นถ่ายทอดสด............ 38
ภาพท่ี 26 พลตรีประพาศ ศกุนตนาคน่งั ดูเทปการอา่ นข่าวสมยั ยังเปน็ ผู้ประกาศข่าวช่อง ททบ.5 ... 39
ภาพที่ 27 พลตรปี ระพาศ ศกุนตนาค รับบทเปน็ คุณเปรม ในละครสีแ่ ผน่ ดิน .................................. 40
ภาพที่ 28 พลตรปี ระพาศ ศกุนตนาคแสดงละครเร่อื งผ้ดู ีจอมปลอมเล่นคู่กับคุณพนารัตน์ พสิ ุทธศิ ักด์ิ
........................................................................................................................................................ 41
ภาพท่ี 29 พลตรปี ระพาศ ศกุนตนาคแสดงเป็นบเุ รงนองในละครเรื่องพระนเรศวร ปพี .ศ. 2553
แสดงละครหนา้ พระที่น่ัง ณ หอประชมุ ศนู ยว์ ฒั นธรรมแห่งประเทศไทย.......................................... 42
ภาพท่ี 30 นติ ยสารรายการโทรทัศนส์ ี ททบ.5 เดือนตลุ าคม 2526 ฉบบั ท่ี 55................................. 42
ภาพท่ี 31 นิตยสารรายการโทรทัศน์สี ททบ.5 เดือนตุลาคม 2526 ฉบบั ท่ี 55................................. 43
ภาพที่ 32 นกั ร้องด้านซา้ ย พลตรปี ระพาศ ศกุนตนาค ,นกั รอ้ งดา้ นขวา ร้อยเอกบุญธรรม บญุ ส่ง วง
ดนตรไี ทยโรงเรียนนายร้อยพระจลุ จอมเกลา้ ร่นุ แรก บันทึกเทปถวายสดดุ ีวันปิยมหาราชออกอากาศ
โทรทัศน์ ช่อง ททบ. 5..................................................................................................................... 44
ภาพที่ 33 วงสือ่ สารสงั คีตในรายการส่งเสริมดนตรีไทย ................................................................... 45
ภาพท่ี 34 พลตรีประพาศ ศกุนตนาคขบั ร้องเพลงไทยในงานศพ จังหวัดพระนครศรอี ยุธยา ............ 46
ภาพท่ี 35 พลตรปี ระพาศ ศกุนตนาคขับร้องเพลงไทยร่วมกับคณะนักดนตรี ณ โรงพยาบาลสงฆ์.... 46

ฎ

ภาพท่ี 36 พลตรีประพาศ ศกุนตนาคอดั เทปเสยี งการขับเสภาละครจักร ๆ วงศ์ ๆ ณ ห้องส่งบรษิ ทั
ดีด้า วิดีโอ โปรดกั ช่ัน จากดั ............................................................................................................ 47

ภาพท่ี 37 บทเสภาเร่ือง แกว้ หน้าม้า............................................................................................... 48

ภาพที่ 38 บทเสภาเร่ือง ขวานฟา้ หน้าดา ........................................................................................ 48

ภาพท่ี 39 พลตรปี ระพาศ ศกุนตนาค สาธติ การตีกรบั เข้ากับบทเสภาให้ผู้วจิ ยั ฟัง............................ 49
ภาพที่ 40 สมเดจ็ พระกนษิ ฐาธริ าชเจ้า กรมสมเดจ็ พระเทพรัตนราชสดุ าฯ สยามบรมราชกมุ ารี ทรง
รว่ มบรรเลงดนตรีไทยกบั คณะครูอาวโุ สและนิสิตสถาบันตา่ ง ๆ ในงานดนตรไี ทยอดุ มศึกษา คร้งั ที่ 20
ปีพ.ศ. 2531.................................................................................................................................... 50

ภาพที่ 41 พลตรีประพาศ ศกุนตนาค ทาหนา้ ที่ผู้ประกาศข่าวในการถา่ ยทอดสดพิเศษ ชอ่ ง 5 งาน
ดนตรไี ทยอดุ มศึกษา ครั้งที่ 20 ปพี .ศ. 2531................................................................................... 50

ภาพที่ 42 พลตรีประพาศ ศกุนตนาค ขบั รอ้ งเพลงเขมรลออองค์ งานดนตรีไทยอดุ มศกึ ษา ครั้งท่ี 20
........................................................................................................................................................ 51

ภาพท่ี 43 งานการบอกสักวา เรอ่ื งขุนชา้ งขนุ เเผน ตอนพลายงามอาสา เนื่องในโอกาสโรงเรยี นนาย
รอ้ ยพระจุลจอมเกล้า ครบ 104 ปี................................................................................................... 52

ภาพท่ี 44 พลตรปี ระพาศ ศกุนตนาคร่วมร้องเพลงไทยในงานการบอกสกั วา เรือ่ งขุนชา้ งขุนเเผน ตอน
พลายงามอาสา................................................................................................................................ 52
ภาพที่ 45 พลตรปี ระพาศ ศกุนตนาครว่ มรอ้ งเพลงนางครวญ เถา กบั ครูสดุ จติ ต์ ดุริยประณีต ในงาน
พิธีไหวค้ รูดนตรีไทย 9 สถาบัน ........................................................................................................ 53

ภาพท่ี 46 วงดนตรีไทยครูอาวโุ สบบรรเลงงานพธิ ีไหว้ครดู นตรีไทย 9 สถาบัน ................................. 53

ภาพท่ี 47 ซา้ ย ปยิ ะนุช นาคคง ขวา พลตรีประพาศ ศกุนตนาค ออกรายการสถานวี ิทยุแห่ง
จฬุ าลงกรณ์มหาวิทยาลยั FM 101.5 MHz...................................................................................... 54

ภาพท่ี 48 เดีย่ วซอสามสายหกบท ศาสตราจารยเ์ กยี รติคุณ ดร.อุดม อรณุ รัตน์ พลตรีประพาศ ศกุนต
นาค ขบั ร้อง .................................................................................................................................... 54

ภาพท่ี 49 หนังสือเสภา เสนาะคาหวาน .......................................................................................... 55

ภาพท่ี 50 คณาจารย์ผขู้ บั เสภาและขบั ร้องรายการเสภา เสนาะคาหวาน ....................................... 55

ฏ

ภาพท่ี 51 ซ้าย พลตรปี ระพาศ ศกุนตนาค กลาง ครสู มชาย ทบั พร ขวา ครูสรุ างค์ ดรุ ยิ พันธุ์ ขบั
เสภา ในงานปพ่ี าทยเ์ สภาทว่ี ังหนา้ .................................................................................................. 56
ภาพท่ี 52 พลตรปี ระพาศ ศกุนตนาคขบั เสภาไวค้ รูงานปี่พาทย์เสภาทวี่ ังหน้า ................................. 56
ภาพที่ 53 เปน็ วิทยากรในการสาธิตการขบั เสภา ในการอบรมเชงิ ปฏิบตั ิการ................................... 57
ภาพท่ี 54 พลตรีประพาศ ศกุนตนาค สาธิตการขับเสภาบทขนุ ชา้ งขุนแผน..................................... 57
ภาพที่ 55 พลตรีประพาศ ศกุนตนาค ขบั เสภางานการแสดงเพอ่ื การกุศล เฮฮา เสภาไทย .............. 58
ภาพที่ 56 พลตรีประพาศ ศกุนตนาค ขับเสภาเปดิ งานดนตรไี ทยอุดมศึกษา คร้ังท่ี 41 มหาวิทยาลยั
บรู พา .............................................................................................................................................. 59
ภาพที่ 57 พลตรปี ระพาศ ศกุนตนาค ขบั เสภาเปดิ งานภูบดินทรศ์ ิลป์สยาม โครงการดนตรีนทิ ศั น์
ประจาปี 2559 ณ หอศลิ ปะและวฒั นธรรมภาคตะวันออก มหาวทิ ยาลยั บรู พา.............................. 59
ภาพที่ 58 พลตรปี ระพาศ ศกุนตนาคขับเสภาในงานวันวสิ าขบชู า................................................... 60
ภาพท่ี 59 โปสเตอร์งานโครงการอบรมเชงิ ปฏิบตั ิการฯ ................................................................... 61
ภาพที่ 60 พลตรีประพาศ ศกุนตนาคเป็นวทิ ยากรการอบรมการขบั เสภา........................................ 61
ภาพท่ี 61 พลตรีประพาศ ศกุนตนาคไหวพ้ ระประจาบา้ น ............................................................... 63
ภาพท่ี 62 พลตรปี ระพาศ ศกุนตนาค และวกิ านดา ไอเบลิ ขบั เสภาเทิดพระเกยี รติเน่อื งในวนั แม่
แห่งชาติ ณ สถานวี ิทยโุ ทรทัศนก์ องทัพบก ช่อง 5.......................................................................... 64
ภาพท่ี 63 พลตรปี ระพาศ ศกุนตนาค และณฎั ฐวธุ นรุ าช................................................................ 66
ภาพท่ี 64 หนังสอื ตาราทใ่ี ช้ในการสอนขับร้องของพลตรีประพาศ ศกุนตนาค ................................. 68
ภาพท่ี 65 พลตรปี ระพาศ ศกุนตนาค และอาทติ ย์ จิตรม่นั .............................................................. 69
ภาพที่ 66 กรับเสภาไม้พะยูงของอาทิตย์ จิตรม่นั ได้รบั มอบจากพลตรปี ระพาศ ศกุนตนาค........... 71
ภาพท่ี 67 ซา้ ย จนั จิรา ละมา้ ยเมอื ง กลาง พลตรีประพาศ ศกนุ ตนาค ขวา ณฐวัตร พงสาริกจิ ....... 71
ภาพที่ 68 ณฐวตั ร พงษ์สาริกิจ ตกี รบั เสภาไมพ้ ะยงู ทพี่ ลตรีประพาศ ศกนุ ตนาคมอบให้.................. 73
ภาพท่ี 69 พลตรีประพาศ ศกุนตนาค และจนั จริ า ละมา้ ยเมือง....................................................... 75
ภาพที่ 70 พลตรปี ระพาศ ศกุนตนาค แนะนาการตีกรบั เสภาให้กับกวนิ ภพ ทองนาค...................... 76
ภาพท่ี 71 เพจชมรมนกั ขบั เสภาแห่งประเทศไทย............................................................................ 81

ฐ

ภาพที่ 72 ผลงานเพจชมรมนักขับเสภาแหง่ ประเทศไทย................................................................. 81
ภาพที่ 73 กระสวนกรบั เสภาจากบา้ นครูจางวางทัว่ พาทยโกศล ..................................................... 83
ภาพท่ี 74 กระบวนการสร้างกรับเสภาของพลตรปี ระพาศ ศกนุ ตนาค............................................ 84
ภาพที่ 75 พลตรปี ระพาศ ศกุนตนาคถือท่อนไม้พะยูง.................................................................... 85
ภาพที่ 76 ท่อนไม้พะยูง ขนาด 2 น้วิ สเี่ หลย่ี มจตั รุ ัส ....................................................................... 86
ภาพที่ 77 ท่อนไมพ้ ะยงู ขนาด 2 นิ้ว ส่เี หล่ียมจตั ุรสั จานวน 1 ทอ่ น .............................................. 86
ภาพที่ 78 พลตรปี ระพาศ ศกนุ ตนาค ตดิ ตั้งเคร่ืองขดั กระดาษทรายไฟฟา้ ..................................... 87
ภาพท่ี 79 พลตรีประพาศ ศกุนตนาค นากรบั มาขัดกับเครื่องขัดกระดาษทราย............................... 87
ภาพท่ี 80 เครื่องมืออปุ กรณ์ท่ีใช้สรา้ งกรับเสภา............................................................................... 88
ภาพที่ 81 พลตรีประพาศ ศกุนตนาค สาธติ การใชส้ ีสเปรย์ฉีดพ้นดา้ นหัวและทา้ ยกรับเสภา .......... 88
ภาพท่ี 82 พลตรปี ระพาศ ศกุนตนาค สาธติ การใชก้ ระดาษทรายน้าพนั กบั ด้ามไม้ ในการแตง่ เสียง
กรบั เสภา......................................................................................................................................... 89
ภาพที่ 83 พลตรปี ระพาศ ศกนุ ตนาค วัดระยะห่างของกรับด้านสว่ นโคง้ ของกรับโดยสอ่ งกับแสง .. 90
ภาพที่ 84 พลตรปี ระพาศ ศกนุ ตนาค แต่งเสียงกรับเสภา .............................................................. 90
ภาพที่ 85 กรบั เสภาของพลตรปี ระพาศ ศกนุ ตนาคที่แตง่ เสียงแล้ว ................................................. 91
ภาพที่ 86 กรับเสภาคู่มือของพลตรปี ระพาศ ศกนุ ตนาค ................................................................. 93
ภาพที่ 87 พธิ ีไหว้ครูดนตรไี ทยบา้ นพลตรปี ระพาศ ศกุนตนา........................................................... 94
ภาพที่ 88 พนั โทเสนาะ หลวงสุนทรทาพธิ คี รอบเศียรพ่อแก่กบั พลตรีประพาศ ศกนุ ตนาค .............. 95
ภาพท่ี 89 มุทติ าจติ งานวันคล้ายวันเกิดพลตรีประพาศ ศกุนตนาค.................................................. 95
ภาพท่ี 90 นักร้องดา้ นซา้ ย พลตรีประพาศ ศกนุ ตนาค นกั ร้องดา้ นขวา ร้อยเอกบุญธรรม บญุ สง่ วง
ดนตรีไทยโรงเรยี นนายร้อยพระจลุ จอมเกลา้ รนุ่ แรก บนั ทึกเทปออกอากาศถวายสดดุ ี วนั ปิยมหาราช
วันท่ี 23 ตุลาคม พ.ศ. (ไมท่ ราบ) ณ สถานีวิทยุโทรทัศนก์ องทัพบกช่อง 5 ....................................... 98
ภาพท่ี 91 นักร้องดา้ นซ้าย พลตรปี ระพาศ ศกุนตนาค นักร้องดา้ นขวา ร้อยเอกบญุ ธรรม บญุ สง่ วง
ดนตรไี ทยโรงเรยี นนายร้อยพระจุลจอมเกลา้ ร่นุ แรก บันทึกเทปออกอากาศถวายสดุดี วนั ปยิ มหาราช
........................................................................................................................................................ 98

ฑ

ภาพที่ 92 วงเคร่ืองสายผสมออรแ์ กน ของโรงเรยี นนายร้อยพระจลุ จอมเกล้า นักรอ้ ง พลตรปี ระพาศ
ศกนุ ตนาค บันทกึ เทปออกอากาศโทรทัศน์ ชอ่ ง ททบ.5...............................................................100

ภาพที่ 93 วงเคร่ืองสายผสมออรแ์ กน ของโรงเรียนนายร้อยพระจุลจอมเกลา้ นักรอ้ ง พลตรปี ระพาศ
ศกนุ ตนาค บนั ทกึ เทปออกอากาศโทรทัศน์ ช่อง ททบ.5...............................................................100

ภาพท่ี 94 สมเดจ็ พระกนิษฐาธิราชเจา้ กรมสมเดจ็ พระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกมุ ารี บนั ทึก
แถบวดี ทิ ศั น์ ทรงดนตรไี ทยร่วมกับนกั เรียนนายร้อยชมรมดนตรีไทย เนื่องในวันปยิ มหาราช และทรงมี
พระราชดารัสกับพลตรีประพาศ ศกนุ ตนาค และคุณหญิงไพฑูรย์ กติ ติวรรณ ................................101

ภาพท่ี 95 สมเดจ็ พระกนษิ ฐาธิราชเจา้ กรมสมเดจ็ พระเทพรัตนราชสดุ าฯ สยามบรมราชกมุ ารี ทรง
ร่วมฝกึ ซอ้ มดนตรีไทยกบั นกั เรยี น..................................................................................................102

ภาพท่ี 96 สมเดจ็ พระกนษิ ฐาธิราชเจ้า กรมสมเดจ็ พระเทพรัตนราชสดุ าฯ สยามบรมราชกุมารี ทรง
รว่ มฝึกซ้อมดนตรไี ทยกบั นักเรยี นนายรอ้ ย ณ โรงเรยี นนายร้อยพระจุลจอมเกลา้ .........................102

ภาพท่ี 97 สมเด็จพระกนษิ ฐาธริ าชเจา้ กรมสมเดจ็ พระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี
ทกั ทายกับคณะวงดนตรีเก้ยี วเกล้า เน่อื งในวนั ปิยมหาราช ประจาปี 2556 ณ สถานวี ทิ ยุโทรทศั น์
กองทพั บก ช่อง 5..........................................................................................................................106

ภาพที่ 98 วงดนตรีเก้ยี วเกล้า ขับร้องและบรรเลงดนตรไี ทยถวาย ณ สถานวี ิทยโุ ทรทศั น์กองทัพบก
ช่อง 5 ปพี .ศ. 2562.......................................................................................................................107

ภาพที่ 99 สมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสดุ าฯ สยามบรมราชกมุ ารี ทรง
ทักทายกับคณะวงดนตรเี กีย้ วเกล้า ณ สถานวี ิทยโุ ทรทศั น์กองทัพบก ชอ่ ง 5 ปพี .ศ. 2562............107

ภาพท่ี 100 สมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรตั นราชสดุ าฯ สยามบรมราชกุมารี
พระราชทานของให้กบั พลตรีประพาศ ศกุนตนาค ปีพ.ศ. 2562 ณ สถานวี ทิ ยโุ ทรทศั น์กองทพั บก
ช่อง 5............................................................................................................................................108

ภาพท่ี 101 สมเด็จพระกนษิ ฐาธิราชเจ้า กรมสมเดจ็ พระเทพรตั นราชสุดาฯ สยามบรมราชกมุ ารี ทรง
ทกั ทายกับพลตรีประพาศ ศกุนตนาค ปีพ.ศ. 2562 ณ สถานวี ทิ ยโุ ทรทัศน์กองทัพบก ช่อง 5........108

ภาพที่ 102 พลตรปี ระพาศ ศกนุ ตนาค ให้ความรแู้ ละสาธติ การตกี รับขบั เสภา ใหก้ บั นสิ ิตคณะ
ศึกษาศาสตร์ สาขาดนตรีศึกษา มหาวิทยาลยั บูรพา ......................................................................109

ภาพที่ 103 ผู้เข้าประกวดขบั ร้องเพลงไทย และคณะกรรมการตดั สนิ ............................................110

ฒ

ภาพท่ี 104 คณะลูกศิษย์ ถา่ ยรปู รว่ มกับครูศริ ิ วิชเวช (ศลิ ปนิ แห่งชาติ) และ พลตรีประพาศ ศกุนต
นาค ............................................................................................................................................... 110
ภาพที่ 105 ซา้ ย อาทิตย์ จิตรมั่น ขวา ณฎั ฐวุธ นรุ าช (ทมี ณัฎฐวาทติ ย์) เทปการออกอากาศ “ศิลปนิ
เสภาวายภุ ักษ์” ตอนที่ 5...............................................................................................................111
ภาพที่ 106 ผวู้ ิจยั สัมภาษณ์พลตรปี ระพาศ ศกนุ ตนาค..................................................................118

บทท่ี 1
บทนา

1.1 ความเปน็ มาและความสาคัญของปัญหา
พลตรีประพาศ ศกุนตนาค เกิดเมื่อวันท่ี 24 ธันวาคม พ.ศ. 2475 จบการศึกษาจาก

โรงเรียนเตรียมทหาร และโรงเรียนนายร้อยพระจุลจอมเกล้า รุ่นท่ี 10 พลตรีประพาศ ศกุนตนาค
เร่ิมต้นชีวิตราชการที่กรมการทหารส่ือสาร ต่อมาเข้าเรียนที่โรงเรียนเสนาธิการทหารบก และเป็น
อาจารย์สอนวิชาทหารท้ังภาคทฤษฎีและปฏิบัติ ท่ีโรงเรียนนายร้อยพระจุลจอมเกล้า และได้รับการ
เล่ือนยศเปน็ นายพล ในปีพ.ศ. 2534

การขับร้องเพลงไทยเป็นอีกบทบาทหน่ึงท่ีพลตรีประพาศ ศกุนตนาค ช่ืนชอบและซึมซับ
การขบั รอ้ งเพลงไทยต้ังแต่วัยเด็ก เนือ่ งจากบดิ าช่ืนชอบขับรอ้ งเพลงไทย และฟงั เพลงไทยจากรายการ
วิทยุต่าง ๆ พลตรีประพาศ ศกุนตนาค ฝึกฝนการขับร้องเพลงไทยด้วยตนเอง ส่วนหนึ่งเพราะการ
เรียนรู้ผ่านจากครูพักลักจา จากการร้องเพลงแผ่นเสียงของครูเหน่ียว ดุริยพันธ์ุ ซึ่งเป็นศิลปินท่ีท่าน
ช่ืนชอบ จนกระท่ังท่านได้ปรับวิธีร้องให้เหมาะสมกับเน้ือเสียงของตัวเอง ภายหลังจากนั้นได้มีโอกาส
เรียนการขับร้องเพลงไทยขั้นพื้นฐานกับครูดนตรีไทยคนสาคัญอีกหลายคน เช่น คุณหญิงช้ิน ศิลป
บรรเลง (ศิลปินแห่งชาติ 2530) ครูท้วม ประสิทธิกุล (ศิลปินแห่งชาติ 2529) คุณหญิงไพฑูรย์ กิตติ
วรรณ (ศิลปินแห่งชาติ 2529) และได้รับคาแนะนาการร้องเพลงไทย มีโอกาสร่วมงานหลายครั้งกับ
ครูเจรญิ ใจ สุนทรวาทิน (ศิลปินแห่งชาติ 2530) ครูสดุ จิตต์ ดุริยประณีต (ศิลปินแห่งชาติ 2536) และ
ครูนิภา อภัยวงศ์ เป็นต้น นับตั้งแต่เป็นนักเรียนโรงเรียนนายร้อยพระจุลจอมเกล้า พลตรีประพาศ
ศกุนตนาค มีโอกาสขับเสภาและขับร้องเพลงไทยในงานวันปิยมหาราช ทางสถานีวิทยุโทรทัศน์
กองทัพบกช่อง 5 ซ่ึงลีลาน้าเสียงของพลตรีประพาศ ศกุนตนาค ได้รับคาชมเชยจากผู้ฟังจานวนมาก
ภายหลังจบการศึกษา พลตรีประพาศ ศกุนตนาค เข้าทางานที่กรมการทหารสื่อสาร และยังเป็น
นกั ร้องประจาวงดนตรไี ทย และวงโยธวาทิตของกรมการทหารสื่อสาร

ด้านการตีกรับขับเสภา พลตรีประพาศ ศกุนตนาค ศึกษาการขับเสภาจากการสั่งสม
ประสบการณ์เรยี นรู้ดว้ ยตนเองจากการฟังการขับเสภา และศึกษาไม้กรบั ข้ันพ้ืนฐานจากครศู ิริ วิชเวช
(ศลิ ปินแห่งชาติ 2551) รวมท้ังเป็นผ้ขู ับเสภาในละครจกั ร ๆ วงศ์ ๆ ทางสถานีวิทยโุ ทรทศั น์กองทพั บก
ช่อง 7 ของบริษัทสามเศียร จากัด เช่น แก้วหน้าม้า ขวานฟ้า หน้าดา ยอพระกลิ่น ปลาบู่ทอง ดาบ
เจด็ สีมณีเจ็ดแสง เป็นต้น นอกจากการตีกรับขบั เสภาแล้ว ทา่ นยังชอบทากรบั เสภาและแต่งกรับเสภา
อยู่เสมอ ลีลาในการตีกรับขับเสภาท่ีไพเราะทาให้มีผลงานบันทึกเสียง เช่น ขับเสภางานป่ีพาทย์เสภา

2

ท่ี วังหน้า ขับเสภาชุด เสภาเสนาะคาหวาน เป็นต้น นอกจากน้ันพลตรีประพาศ ศกุนตนาคยังมี
ความสามารถในการทากรบั เสภาดว้ ย

พลตรีประพาศ ศกุนตนาค ได้รับแบบกระสวนกรับเสภาจากบ้านพาทยโกศล และกรับ
เสภาของนายตรัยเทพ เทวะผลิน ซ่ึงเป็นกรับของเจ้าพระยารามราฆพ (หม่อมหลวงเฟื้อ พึ่งบุญ)
จนกระท่ังพลตรีประพาศ ศกุนตนาค ได้ใช้ระยะเวลาในการส่ังสมประสบการณ์ และทดลองปรับ
กระสวนกรับและเสียงของกรับจนมีเอกลกั ษณเ์ ฉพาะ ดังที่พลตรีประพาศ ศกุนตนาคได้กลา่ วไวว้ ่า

กรับจะดังไม่ดังอยู่ที่ไม้ ผมปล่อยท้ิงแห้งตามธรรมชาติ ถ้าทา
ขายเขาใช้วิธีอบไม้ท่ีอบน้าหนักไม่ได้เพราะยางไม่มี กรับเสภาดีต้องมี
น้าหนัก ไม้ท่ีทากรับต้องเสี้ยนลายตรง แต่ถ้ามีตาไม้หรือเสี้ยนคดให้ไว้
ด้านอ่ืน อย่าไว้ด้านที่กระทบ ได้มาต้องแต่งส่วนกระทบให้เว้ากลาง
(พลตรปี ระพาศ ศกนุ ตนาค, 9 พฤษภาคม 2562)

ด้านการส่งเสริมดนตรีไทย พลตรีประพาศ ศกุนตนาคมีบทบาทในการส่งเสริมดนตรีไทย
โดยการเผยแพร่ความรู้ส่สู ังคมทางสือ่ และการจัดงานแสดงต่าง ๆ เช่น การจัดการแสดงดนตรีไทยของ
ชมรมดนตรีไทยโรงเรียนนายร้อยพระจุลจอมเกลา้ การรวบรวมประสานงานนักดนตรีไทยจากศษิ ย์เก่า
ชมรมดนตรีไทยนายร้อยพระจุลจอมเกล้าและสโมสรนิสิตเก่าจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย เพ่ือร่วม
บรรเลงดนตรีไทยถวายงานสมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรม
ราชกุมารี เน่อื งในวนั ปยิ มหาราช ณ สถานีวิทยุโทรทศั นก์ องทัพบกชอ่ ง 5 ของทุก ๆ ปี

นอกจากนั้นพลตรปี ระพาศ ศกนุ ตนาคยังมบี ทบาทในการสืบทอดดนตรไี ทยท้ังในฐานะครู
ผู้ถ่ายทอดความรู้ขั้นพื้นฐานด้านการขับร้องเพลงไทย การตีกรับขับเสภา กรรมวิธีการสร้างกรับเสภา
ให้กับลูกศิษย์ และพลตรีประพาศ ศกุนตนาคยังร่วมจัดต้ัง “สานักสยามเสภานุรักษ์” ซ่ึงเป็นอีกหนึ่ง
ช่องทางในการส่งเสริมการขบั ร้องเพลงไทย และการตีกรบั ขับเสภา ทางสือ่ ออนไลน์

ผู้วิจัยจงึ เลง็ เหน็ ถงึ บทบาทความสาคัญของพลตรีประพาศ ศกนุ ตนาค ที่มีต่อวงการดนตรี
ไทย จงึ ศึกษาวิจยั เพอ่ื ประโยชนใ์ นการศึกษาดนตรีไทยต่อไป

1.2 วัตถุประสงค์
1.2.1 เพอ่ื ศกึ ษาประวตั ชิ ีวิตของพลตรีประพาศ ศกุนตนาค
1.2.2 เพอื่ ศึกษาบทบาทการส่งเสรมิ ดนตรีไทยของพลตรีประพาศ ศกนุ ตนาค

3

1.3 วธิ ีดาเนนิ งานวิจัย
การศกึ ษาวจิ ยั เร่ืองบทบาทการสง่ เสริมดนตรีไทยของพลตรีประพาศ ศกุนตนาค ผ้วู จิ ยั ได้ใช้

ระเบียบวธิ ีการวจิ ยั เชิงคณุ ภาพ (Qualitative Research) โดยแบ่งเป็นขัน้ ตอนการดาเนินงานดังนี้

1.3.1 การรวบรวมข้อมลู จากเอกสารสง่ิ พิมพ์ จากแหล่งข้อมลู ต่าง ๆ ดงั น้ี
- หอสมดุ แห่งชาติ กรงุ เทพมหานคร
- สานกั งานวทิ ยทรัพยากร จุฬาลงกรณ์มหาวทิ ยาลัย
- หอ้ งสมุดคณะศลิ ปกรรมศาสตร์ จุฬาลงกรณม์ หาวทิ ยาลยั
- หอสมดุ ดนตรีไทย จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลยั
- สานกั หอสมุด มหาวทิ ยาลัยบรู พา
- สถานีวิทยโุ ทรทศั นก์ องทัพบกช่อง 5
- โรงเรียนนายรอ้ ยพระจุลจอมเกลา้
- บรษิ ัท ดีดา้ วดิ ีโอ โปรดกั ชน่ั จากัด

1.3.2 เก็บขอ้ มูลสมั ภาษณ์บุคคลที่เกีย่ วข้อง ดงั น้ี
1.3.2.1 พลตรีประพาศ ศกุนตนาค และ ครอบครวั ของพลตรีประพาศ ศกนุ ตนาค

ได้แก่
- พลตรีศานติ ศกนุ ตนาค ผูบ้ ัญชาการกองพลทหารราบท่ี 5 จังหวัด

นครศรีธรรมราช บตุ รชายคนโต ของพลตรีประพาศ ศกุนตนาค
- นายปิยะ ศกนุ ตนาค บุตรชาย ของพลตรีประพาศ ศกนุ ตนาค
- นางสาวปวรตั น์ ศกุนตนาค บตุ รสาว ของพลตรีประพาศ ศกนุ ตนาค
- นางสุพตั รา ศกนุ ตนาค บุตรสาว ของพลตรีประพาศ ศกุนตนาค
- นางปิยะนุช นาคคง ดารานักแสดงอาวโุ ส และเปน็ ทป่ี รกึ ษารฐั มนตรี

กระทรวงวัฒนธรรม ภรรยาของ พลตรศี านติ ศกนุ ตนาค
1.3.2.2 ศิลปนิ นักวชิ าการ และผ้เู ก่ยี วข้อง ไดแ้ ก่
- ครศู ริ ิ วชิ เวช ศิลปินแหง่ ชาติ สาขาศิลปะการแสดง (คีตศิลป)์ พ.ศ. 2551
- พันโทเสนาะ หลวงสุนทร ศิลปนิ แห่งชาติ สาขาศลิ ปะการแสดง (ดนตรีไทย)

พ.ศ. 2555
- ผชู้ ว่ ยศาสตราจารย์ ถาวร สกิ ขโกศล ท่ปี รึกษาด้านศิลปวัฒนธรรม บริษทั ซพี ี

ออลล์ จากดั (มหาชน) และนักเขยี นอิสระ
- ร้อยตรสี นุน่ หลวงสุนทร อดีตข้าราชการ โรงเรียนนายรอ้ ยพระจุลจอมเกล้า

4

- พลเอกกิตกิ ร ธรรมนยิ าย ท่ีปรึกษารฐั มนตรีช่วยวา่ การกระทรวงกลาโหม
(ศิษย์เกา่ ชมรมดนตรีไทยโรงเรียนนายร้อยพระจุลจอมเกล้า)

- พลโทธนณัฐ ยังเฟอ่ื งมนต์ ผูอ้ านวยการศูนยป์ ระสานการปฏบิ ัติท่ี 2
กองอานวยการรักษาความมน่ั คงภายในราชอาณาจักร (ศษิ ยเ์ กา่ ชมรมดนตรีไทยโรงเรยี นนายร้อย
พระจุลจอมเกลา้ )

- พลโทมนสั แถบทอง ผอู้ านวยการสานกั กจิ การชายแดน กบั ประเทศ

เพอ่ื นบ้าน กรมกิจการชายแดนทหาร (ศษิ ยเ์ กา่ ชมรมดนตรไี ทยโรงเรียนนายร้อยพระจลุ จอมเกลา้ )
- อาจารย์ ดร.ดษุ ฎี สวา่ งวิบลู ยพ์ งศ์ อาจารย์ประจาสาขาวชิ าดรุ ิยางคศลิ ป์

ไทย คณะศลิ ปกรรมศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลยั

- อาจารย์วิรชั สงเคราะห์ อาจารยป์ ระจาสาขาวชิ าดุรยิ างคศลิ ปไ์ ทย
คณะศลิ ปกรรมศาสตร์ จฬุ าลงกรณม์ หาวิทยาลัย

- อาจารยจ์ กั รี มงคล อาจารย์พิเศษสาขาวิชาดนตรไี ทย ภาควิชาดนตรี

คณะมนุษยศาสตร์ มหาวทิ ยาลัยเกษตรศาสตร์
- อาจารย์บุญนภา เจรญิ สบื ทอง อาจารยส์ อนขับร้องเพลงไทย สาขาดนตรี

ศกึ ษา คณะศกึ ษาศาสตร์ มหาวิทยาลัยบรู พา

1.3.2.3 ลกู ศษิ ยข์ องพลตรปี ระพาศ ศกุนตนาค ไดแ้ ก่
- นางวกิ านดา ไอเบลิ บณั ฑิตสาขาวชิ าดุริยางคศลิ ป์ไทย คณะศิลปกรรม

ศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวทิ ยาลยั

- นายอาทิตย์ จิตรมั่น รองผู้อานวยการโรงเรยี นวัดราชโอรส

กรงุ เทพมหานคร

- นายณฎั ฐวุธ นรุ าช ข้าราชการครูโรงเรียนร่มเกลา้ วัฒนานคร สระแกว้

รัชมังคลาภิเษก จังหวดั สระแกว้

- นายณฐวัตร พงษ์สาริกิจ ศิลปนิ อสิ ระดา้ นการขบั ร้องเพลงไทย
- นางสาวจันจิรา ละมา้ ยเมือง นิสิตชัน้ ปที ี่ 3 สาขาวชิ าดรุ ิยางคศลิ ป์ไทย
คณะศิลปกรรมศาสตร์ จุฬาลงกรณม์ หาวทิ ยาลัย

- นายกวนิ ภพ ทองนาค นิสติ ช้นั ปที ี่ 2 สาขาวชิ าภาษาไทย คณะอักษร
ศาสตร์ จุฬาลงกรณม์ หาวิทยาลัย

1.3.3 ศึกษาการถ่ายทอดดนตรีไทยผ่านส่ือวิทยุโทรทัศน์ของพลตรีประพาศ ศกุนตนาค

จากวดิ โี อรายการทีเ่ คยออกอากาศ

1.3.4 รวบรวมขอ้ มลู และวิเคราะห์ข้อมูลตามวัตถปุ ระสงค์

5

1.3.5 รายงานผลการวจิ ยั สรุปเสนอแนะ และจัดพมิ พ์รายงานวิจัยฉบบั สมบูรณ์

1.4 ประโยชน์ท่คี าดวา่ จะได้รบั
1.4.1 ทราบประวตั ิชวี ิตของพลตรีประพาศ ศกนุ ตนาค
1.4.2 ทราบบทบาทการสง่ เสริมดนตรีไทยของพลตรีประพาศ ศกนุ ตนาค

1.5 เอกสารและงานวิจยั ที่เกี่ยวข้อง
คณะผู้ดาเนินงานโครงการดุริยางคศิลปไทย นิสิตช้ันปีท่ี 4 รุ่นท่ี 4 ภาควิชาดุริยางคศิลป์

คณะศิลปกรรมศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย (2529) งานวิจัยเรื่อง วิวัฒนาการของเสภา
มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาเก่ียวกับ 1.ศึกษาประวัติและวิวัฒนาการของเสภา 2.วิวัฒนาการรูปแบบ
ตา่ ง ๆ ของเสภา 3.วเิ คราะห์ถึงรปู แบบของเสภาแต่ละชนิด 4.ประวตั ิผู้ทมี่ ีความรู้ในการขยบั กรับเสภา
5.วิธีขยับกรับเสภาของครูจากสานักต่าง ๆ 6.สร้างสรรค์ผลงานทางวิชาการ เพื่อประโยชน์ใน
การศึกษาของอนุชนรุ่นหลัง 7.ส่งเสริมและอนุรักษ์ไว้ซ่ึงศิลปะและวัฒนธรรมของชาติ โดยใช้วิธีการ
เก็บข้อมูลศึกษาภาคสนามโดยการรวบรวมข้อมูลจากเอกสารทางวิชาการ และจากการสัมภาษณ์
ผู้ทรงคุณวุฒิ ได้แก่ อาจารย์มนตรี ตราโมท อาจารย์เจริญใจ สุนทรวาทิน อาจารย์ท้วม ประสิทธิกุล
คุณหญิงไพฑูรย์ กิตติวรรณ อาจารย์ ภาวาส บุญนาค อาจารย์ศิริ วิชเวช อาจารย์แจ้ง คล้ายสีทอง
อาจารย์นฤพนธ์ ดุริยพันธ์ุ เป็นต้น ผลการสรุปผลว่า แบ่งออกได้ 5 ส่วนใหญ่ คือ 1.การกาเนิดเสภา
2.ลักษณะและวิธีการขับเสภา 3.โอกาสการเล่นเสภาการเรียนเสภา 4.เหตุแห่งความเส่ือมของเสภา
5.วิธเี รียนเสภา

จตุพร สีม่วง (2543) วิทยานิพนธ์เรื่องลีลาการขับเสภาไทย มีวัตถุประสงค์เพ่ือศึกษา
ประวัติครูเสภาคนสาคัญ ศึกษาผลงานการขับเสภาไทยของครูเสภาในอดีตจนถึงปัจจุบัน วิเคราะห์
ลีลาของการขับเสภาไทยแต่ละสานัก ได้แก่ ครูเจิม มหาพน หลวงกล่อมโกศลศัพท์ (จอน สุนทรเกศ)
หลวงเพราะสาเนียง(ศุข ศุขวาที) หมื่นขับคาหวาน (เจิม นาคมาลัย) พระยาเสนาะดุริยางค์ (แช่ม
สุนทรวาทิน) โดยใช้วิธีการเก็บข้อมูลศึกษาภาคสนามโดยการสัมภาษณ์ผู้ทรงคุณวุฒิจานวน 3 คน
ได้แก่ ศาสตราจารย์ เกียรติคุณ นายแพทย์พูนพิศ อมาตยกุล อาจารย์เจริญใจ สุนทรวาทิน อาจารย์
ศิริ วิชเวช ผลการศึกษาพบว่า การขับเสภาของแต่ละสานักน้ันลีลาการขับ มีความโดดเด่นเป็น
เอกลักษณ์เฉพาะตนเอง ท่วงทานองการขับเสภาในสมัยแรกมีลักษณะคล้ายทานองแหล่เทศน์
มหาชาติ ต่อมามีการพัฒนาทานองการขับ จนใกล้เคียงทางร้องอย่างปัจจุบัน การขับเสภาเป็นอิสระ
จากเคร่ืองดนตรี ผู้ขับสามารถเลือกใช้เสียงให้เหมาะสมกับความสามารถของตนเองได้ เสียงสาคัญที่
ใชใ้ นการขับเสภานอกจากเสียงเสภาแล้วยังมีเสียงคู่หรือเคยี งเสภา ซ่งึ เป็นเสียงท่ีต่าเป็นคู่ 4 จากเสียง

6

เสภา เหมาะสมให้ผู้หญิงขับ หรือผ้ทู ่ีมีคุณภาพเสียงด้อยกว่าเสียงเสภา การขับเสภาในสมัยแรกนั้นจะ
ใช้ผู้ชายขบั ท้งั ในบทผชู้ ายและบทผูห้ ญงิ

ถาวร สิกขโกศล และบรษิ ทั ซี.พี. ออลล์ จากัด (มหาชน) หนังสอื เสภาเร่อื งขนุ ช้างขุนแผน
ฉบับสมบูรณ์สามภาคและฉบับต่างสานวน เล่ม 1-2 (2558) ได้รวบรวมเรื่องสาคัญของเสภาขุนช้าง
ขุนแผนไว้ครบสมบูรณ์ แบ่งออกเป็นสามภาคคือภาคเนื้อเรื่อง จบสมบูรณ์ถึงภาคหลานขุนแผน ภาค
พเิ ศษ รวมเสภาต่างความต่างสานวนฉบับสาคัญไว้ครบและภาคความรเู้ บื้องต้นที่ควรทราบก่อน ภาค
เน้ือเรื่อง รวมบทเสภาว่าด้วยเรื่องราวของตัวละคร 3 รุ่นต้ังแต่ รุ่นพ่อคือขุนแผน ขุนช้าง นางวันทอง
รุ่นลูกคือพลายงาม (จมื่นไวยวรนาถ) สร้อยฟ้า ศรีมาลา จนถึงรุ่นหลานคือพลายเพชร พลายบัว (ลูก
ศรีมาลา) กับพลายยง (ลูกสร้อยฟ้า) จบเรื่องตามที่แพร่หลายในอดีต รวม 53 ตอน ยาวกว่าฉบับหอ
พระสมุดวชิรญาณฯ ทแ่ี พร่หลายอยู่ในปัจจุบันซึ่งจบแค่ภาคลูกรวม 43 ตอน ส่วนเรอ่ื งของรุ่นเหลนซึ่ง
แต่งค้างอยู่และไม่แพร่หลายนั้นเล่ารวมไว้ในเร่ืองย่อในภาคความรู้ ฉบับต่างความต่างสานวน ตอน
บวั คลี่ศรีใสไดต้ น้ ฉบับซ่งึ สุจติ ต์ วงษเ์ ทศ พิมไว้ในหนังสอื “ขุนช้างขุนแผนแสนสนกุ ”

ถาวร สิกขโกศล และศิริ วิชเวช (2543) หนังสือเรื่องเสภา เสนาะคาหวาน เอกสารเทป
และ ซี.ดี. บริษัทซี.พี. เซเว่นอิเลฟเว่น จากัด (มหาชน) และสถาบันไทยคดีศึกษา มหาวิทยาลัย
ธรรมศาสตร์ ได้เขียนข้ึนเพ่ือเป็นคู่มือช่วยให้ผู้อ่านฟังแถบบันทึกเสียง เพราะการเสพศิลปะใดก็ตาม
ความรู้พ้ืนฐานเกี่ยวกับศิลปะนั้นเป็นองค์ประกอบสาคัญที่จะช่วยให้เข้าใจและเข้าถึงศิลปะน้ันได้ดีข้ึน
ซึ่งหนังสือเสภา เสนาะคาหวาน ได้อธิบายถึงความรู้พื้นฐานเร่ืองเสภาท่ีควรทราบ เช่น ความเป็นมา
และวิธีการเล่นกรับเสภา และพัฒนาการของทางขับและระดับเสียงในการขับเสภา รวมไปถึงบทขับ
และบทร้องเสภาเรือ่ ง ขุนช้างขุนแผน ตอน ขุนแผนข้ึนเรือนขุนช้างถึงพาวันทองหนีไปอยู่ป่า และบท
ขับเสภาพร้อมช่ือเพลงและชื่อผู้ขับ เช่น ครูศิริ วิชเวช ครูเลื่อน สุนทรวาทิน พลตรีประพาศ
ศกุนตนาค รองศาสตราจารย์กาญจนา อินทรสุนานนท์ ผู้ช่วยศาสตราจารย์ถาวร สิกขโกศล นาง
นติ ยา แดงกรู นายวิรชั สงเคราะห์ นางอภญิ ญา มูลธรรมเกณฑ์

บุษยา ชิตท้วม (2540) วิทยานิพนธ์เร่ือง การศึกษาเกณฑ์มาตรฐานของกรับเสภา
มีวัตถุประสงค์เพื่อ 1.ศึกษาประวัติและวิวัฒนาการของกรับเสภาต้ังแต่รัชกาลที่ 6 จนถึงปัจจุบัน
2.ศึกษาเกณฑ์มาตรฐานของกรับเสภา ตามระเบียบวิธีการใช้กรับเสภาในวิชาการดุริยางค์ไทย
3.ศึกษาองค์ประกอบสาคัญที่ส่งผลให้กรับเสภามีคุณสมบัติแตกต่างกัน ผลวิจัยพบว่า ในสมัยรัชกาล
ที่ 6 วิชาการเสภาได้รบั การสืบทอดและกลั่นกรองจากราชสานัก จนกระทั่งความรุง่ เรือง สง่ ผลให้เกิด
ผู้ทรงคุณวิทยาท่ีมีความรู้ความสามารถและมีการสืบต่อวชิ าการในระบบมุขปาฐะ สืบมาตามลักษณะ
สงั คมไทยจนถงึ ปัจจบุ ัน จากการศึกษาเกณฑ์มาตรฐานของกรบั เสภา ตามระเบียบใช้กรบั เสภา ในวิชา

7

ดุริยางค์ไทย พบว่ามีการกาหนดมาแล้วแต่ในอดีต แต่ต่อมามีความไม่ลงตัวทางวิชาการเกิดข้ึนจาก
การศึกษาพบว่า เกณฑ์มาตรฐานของกรับประกอบด้วยคุณสมบัติสาคัญ 3 ส่วนใหญ่ ๆ คือ
1.มาตรฐานด้านเสียง 2.มาตรฐานด้านการปฏิบัติ 3.มาตรฐานด้านวัสดุ อีกท้ังพบว่าปัจจัยที่ส่งผลให้
กรับเสภามีคุณสมบัติที่แตกต่างกัน ประกอบด้วยการแต่งหน้ากรับให้เป็นร่องตรงกลาง เส้ียนไม้ และ
ขนาดกรับเสภา

สริ ิลักษณ์ ศรีทอง (2554) บทความศิลปกรรมสาร ปีที่ 6 ฉบับท่ี 1 พ.ศ. 2554 เรื่อง องค์
ความรู้วิชาขยับกรับเสภาทางหม่ืนขับคาหวาน (เจิม นาคะมาลัย) ผ่านคาบอกเล่าของหลานศิษย์
ครูศิริ วิชเวช ศิลปินแห่งชาติ มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษา ผลจากการศึกษาพบว่า การขยับเสภานั้น มี
แบบแผนดั้งเดิมมาแต่โบราณ ต้ังแต่ครั้งหม่ืนขับคาหวาน (เจิม นาคะมาลัย) ได้ถ่ายทอดมาถึงหลาน
คือ ครูเจือ นาคะมาลัย และถ่ายทอดมาถึงครูศิริ วิชเวช และครูศิริ วิชเวชก็ได้ถ่ายทอดให้ลูกศิษย์
ตามลาดับ งานสร้างสรรค์ต่อยอดการขยับเสภาจากรูปแบบเดิม พัฒนาข้ึนเพ่ือใช้กับบทกลอนที่มี
ความแตกต่างหลากหลายและเหมาะสมในการขับเสภาจึงเป็นวิธีการคิดท่ีย่ังยืน คือ สามารถรักษา
องค์ความรู้ดั้งเดิมและพัฒนาได้ ซ่ึงไม้ที่ครูศิริ วิชเวช ประดิษฐ์สร้างสรรค์ขึ้นน้ัน มีความต่อเน่ืองกับ
องค์ความรู้เดิมท่ีได้รับการถ่ายถอดจากหม่ืนขับคาหวาน (เจิม นาคะมาลัย) และครูเจือ นาคะมาลัย
คือ ไม้พิฆาตไพรี ไม้ตีประจันหน้า ไม้ท้าย่ัวรบ และไม้สยบไม้กรอด ซึ่งไม้ที่ครูศิริ วิชเวชได้พัฒนาต่อ
ยอดข้ึนคือ ไม้ถอดไม้เดิน และไม้ชมธรรมชาติ อันเป็นความรู้สร้างสรรค์ต่อยอดที่เกิดข้ึนจากการ
เรยี นรูแ้ ละการพัฒนา

สุธาสินี สุขเกษม (2554) วิทยานิพนธ์เรื่องบทบาทของครูไฉน เรียนรู้ ต่อวงปี่พาทย์ใน
จังหวัดเพชรบรุ ี มีวัตถปุ ระสงคเ์ พ่ือศึกษาประวตั แิ ละผลงานของครไู ฉน เรียนรู้ ศกึ ษาปัจจัยท่ีส่งผลต่อ
บทบาทของครูไฉน เรียนรู้ เพ่ือศึกษาบทบาทของครูไฉน เรียนรู้ ผลการศึกษาพบว่า ปัจจัยท่ีทาให้
ครูไฉน เรยี นรู้ มีบทบาทสาคัญต่อวงป่ีพาทย์ในจังหวัดเพชรบุรี คือ การเป็นลูกศิษย์ในสานักครูหลวง
ประดิษฐไพเราะ (ศร ศิลปบรรเลง) อุปนิสัยส่วนตัวและฝีมือความสามารถทางด้านดนตรี รวมท้ังการ
ได้รับความอุปถัมภ์จากทางวัดไทรทองและวัดโพธิ์ทัยมณี ทั้งด้านงบประมาณและการส่งเสริมช่ือเสียง
ของวงบทบาทท่ีสาคัญของครูไฉน เรียนรู้ ต่อวงป่ีพาทย์ในจังหวัดเพชรบุรี คือ ทาให้ทางเพลงของ
หลวงประดิษฐไพเราะ (ศร ศิลปบรรเลง) แพร่หลากหลายเป็นทางที่สาคัญของวงปี่พาทย์ในจังหวัด
เพชรบุรีและส่งเสริมปี่พาทย์มอญในจังหวัดเพชรบุรีให้มีแบบแผนในการบรรเลงและแพร่หลากหลาย
เป็นท่ีนยิ มสบื มา

สันติ อุดมศรี (2555) งานวิจัยเร่ือง การสืบทอดวัฒนธรรมดนตรีไทยในมหาวิทยาลัย
บูรพา ผลจากการศึกษาพบว่า ดนตรีไทยมีกระบวนการถ่ายทอดทางวัฒนธรรมท่ีละเอยี ดอ่อนและฝัง

8

รากลึกมาตั้งแต่อดีต พัฒนาการของการดนตรีไทยมหาวิทยาลัยบูรพาน้ัน มีการพัฒนามาอย่าง
ต่ อ เนื่ อ ง ต้ั งแ ต่ อ ยู่ ส ภ าพ เป็ น วิท ย าลั ย วิช าก ารศึ ก ษ าบ างแ ส น ม าเป็ น ม ห าวิท ย าลั ย
ศรีนครินทรวิโรฒ วิทยาเขตบางแสน จนมาเป็นมหาวิทยาลัยบูรพาในปัจจุบัน มีหน่วยงานท่ีส่งเสริม
งานด้านศิลปวัฒนธรรม อย่างสถาบันวิจัยวัฒนธรรมและศิลปะของมหาวิทยาลัยเปน็ หน่วยงานหลักท่ี
ช่วยสืบสานและส่งเสริมงานดนตรีไทยในด้านการจัดประกวดดนตรีไทยจนกลายเป็นความแข็งแกร่ง
ทางวัฒนธรรมอันเป็นแบบอย่างท่ีน่ายกย่องและ เชิดชูเกียรติแก่มหาวิทยาลัยบูรพา ทาให้
มหาวิทยาลัยบูรพาเป็นท่ีรู้จักและเป็นท่ียอมรับของสังคมทั่วภูมิภาคท้ังในประเทศและต่างประเทศ
การสืบทอดวัฒนธรรมดนตรีไทยในมหาวิทยาลัยบูรพา เม่ือมาพิจารณาแล้วจะเห็นว่ามีกลุ่มชนท่ีเป็น
ส่วนในการสืบทอดวัฒนธรรมทางดนตรีไทยอยู่ด้วยกัน 3 กลุ่มด้วยกัน ได้แก่ กลุ่มนิสิตผู้สนใจดนตรี
ไทย กลมุ่ คณาจารยท์ ่ีสนใจดนตรีไทย และกลมุ่ อาจารย์ผู้สอนดนตรีไทย กลุ่มชนท้ังสามกลุ่มท่ไี ด้กล่าว
มานี้ เป็นกลุ่มท่สี าคัญมากในการทท่ี าใหก้ ารดนตรีไทยมหาวิทยาลยั บูรพากา้ วหน้ามาจนถึงปัจจบุ ัน

บทที่ 2
ประวตั ชิ ีวติ ของพลตรีประพาศ ศกุนตนาค

ภาพท่ี 1 พลตรีประพาศ ศกุนตนาค
ที่มาภาพ: พลตรปี ระพาศ ศกุนตนาค
การศึกษาประวัติชีวิตและผลงานของพลตรีประพาศ ศกุนตนาค ผู้วิจัยได้รวบรวมข้อมูล
ประวัติชีวิตและผลงานของพลตรีประพาศ ศกุนตนาค จากการสัมภาษณ์พลตรีประพาศ ศกุนตนาค
เครอื ญาติ ครอบครัว ลูกศษิ ย์ ผใู้ กลช้ ดิ และจากหนังสอื ทเี่ กีย่ วขอ้ ง โดยแบ่งเนอ้ื หาตามหัวขอ้ ดงั น้ี
2.1 ประวตั ชิ วี ิตของพลตรปี ระพาศ ศกนุ ตนาค
2.2 ประวตั ิการศึกษาของพลตรปี ระพาศ ศกนุ ตนาค
2.2.1 การศึกษาสายสามญั
2.2.2 การศึกษาดา้ นดนตรีไทย
2.3 รางวัลและเกียรติคุณของพลตรีประพาศ ศกุนตนาค

10

2.1 ประวัตชิ ีวิตของพลตรปี ระพาศ ศกนุ ตนาค

ภาพที่ 2 พลตรปี ระพาศ ศกุนตนาค
ทมี่ าภาพ: ผ้ชู ว่ ยศาสตราจารย์พิชชาณฐั ตจู้ ินดา

พลตรีประพาศ ศกุนตนาค เกิดวันเสาร์ที่ 24 ธันวาคม 2475 ชื่อเล่น แดง ปัจจุบันอายุ
89 ปี เป็นบุตรชายคนโตของขุนเหมสมาหาร (ประพงศ์ ศกุนตนาค) และนางพร้ิง ศรีเพ็ญ สมรสกับ
นางสุปรียา ศกุนตนาค (กล้าหาญ) มีบุตรธิดาทั้งหมด 4 คน คือ พลตรีศานติ ศกุนตนาค นายปิยะ
ศกุนตนาค นางสาวปวรัตน์ ศกุนตนาค นางสพุ ตั รา ศกนุ ตนาค

พลตรปี ระพาศ ศกุนตนาคเล่าถงึ ท่มี าของชอ่ื ว่า

คาวา่ ประพาศ ความหมายคอื ไปเท่ยี ว ทาไมถึง ศ ศาลา เพราะ ศ ศาลา
เป็นภาษาสนั สกฤต สว่ น ส เสือ เปน็ ภาษาบาลี เราใช้ภาษาสันสกฤต คือ ศ ศาลา
(พลตรีประพาศ ศกุนตนาค, สมั ภาษณ์, 16 มกราคม 2564)

11

ภาพที่ 3 ครอบครวั พลตรปี ระพาศ ศกนุ ตนาค กบั สุปรียา ศกนุ ตนาค และลกู ๆ
ทม่ี าภาพ: พลตรปี ระพาศ ศกุนตนาค

ประวตั ทิ ่ีมาของนามสกลุ ศกุนตนาค
หนังสือพระราชทานเพลิงศพของนางพร้ิง ศกุนตนาค กล่าวถึงประวัตินามสกุล

“ศกุนตนาค” ไว้ว่า รองอามาตย์โท ขุนเหมสมาหาร (ประพงศ์ ศกุนตนาค) เป็นบุตรคนท่ี 4 ใน
จานวนบุตรท้ังหมด 15 คน ของหลวงสรรพกิจโกศล (ปาน ศกุนตนาค) มีคุณปู่ช่ือหลวงพรหมภักดี
(นามเดิมช่อื นาค) มีทวด ชื่อ พระเสนามาตย์ (นามเดิมชื่อ นก) กับนางพัน ศกุนตนาค เข้าใจว่า พระ
เสนามาตย์ จะมีชีวิตอยู่ในช่วงปลายของพระเจ้าตากสินมหาราช หรือในรัชสมัยของสมเด็จพระพุทธ
ยอดฟา้ จุฬาโลกมหาราช รชั กาลท่ี 1

“ศกุนตนาค” เป็นนามสกุลท่ีพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลท่ี 6
พระราชทานให้แก่ หลวงสรรพกิจโกศล (ปาน ศกุนตนาค) นายอาเภอพุทไธสง เมืองบุรีรัมย์ เมื่อวันที่
9 กันยายน พ.ศ. 2457 เขียนเป็นภาษาโรมันว่า Sakuntanaga อยู่ในหมวดอักษร ศ ซ่ึงนามสกุลอยู่
ลาดับท่ี 1577 นบั เวลาต้งั แต่น้ันมาจนถึงปัจจุบัน พ.ศ. 2564 รวมเวลา 107 ปี

ขุนเหมสมาหาร (ประพงศ์ ศกุนตนาค) เกิดเมื่อปีพ.ศ. 2442 ที่อาเภอนางรอง จังหวัด
บุรีรัมย์ จบชั้นประถมศึกษาปีท่ี 3 ท่ีอาเภอพุทไธสง จังหวัดบุรีรัมย์ และเข้ามาเรียนต่อระดับชั้น
มัธยมศึกษาท่ีโรงเรียนเทพศิรินทร์ จบการศึกษาในปีพ.ศ. 2459 หลังจากนั้นได้เข้าศึกษาต่อท่ีคณะ
รัฐประศาสนศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย จบการศึกษาในปีพ.ศ. 2463 จากนั้นได้เข้าฝึกหัด
ปลดั อาเภอทอี่ าเภอพนสั นิคม พ.ศ. 2464

12

ในปีเดียวกันนั้น คุณพระสิทธิการภักดี (แม้น ศรีเพ็ญ) ได้เลื่อนตาแหน่งให้กับขุนเหมสมา
หาร (ประพงศ์ ศกุนตนาค) เป็นปลัดจังหวัดชัยภูมิ ในปีพ.ศ. 2475 มีการสู่ขอและการหมั้นระหว่า’
ขุนเหมสมาหารและคุณพริ้ง ศรีเพ็ญ บุตรสาวคุณพระสิทธิการภักดี (แม้น ศรีเพ็ญ) ณ บ้านพักที่
จังหวดั ชยั ภูมิ

คุณพร้ิง ศกุนตนาค นามสกลุ เดิม “ศรีเพญ็ ” เกิดวันเสาร์ที่ 4 มีนาคม 2453 ท่ีอาเภอโนน
ไทย จังหวัดนครราชสีมา เป็นบุตรีของพระสิทธิการภักดี (แม้น ศรีเพ็ญ) และนางเกตุ ศรีเพ็ญ (เพ็ญ
จันทร์) มีพี่น้องรวมทั้งหมด 5 คน ดังนี้ นางถนอม ภัทรนาวิก นายพร้อม ศรีเพ็ญ นางพร้ิง ศรีเพ็ญ
(ศกุนตนาค) นายเวก ศรีเพญ็ และนางสมจติ ร กรดลิ ก

พระยาสัจจาภิรมย์อุดมราชภักดี (สรวง ศรีเพ็ญ) ได้กล่าวถึงประวัตินามสกุล “ศรีเพ็ญ”
ไว้ในหนังสือเลา่ ให้ลูกฟังวา่ ในสมยั พระบาทสมเดจ็ พระพทุ ธยอดฟ้าจฬุ าโลก รัชกาลท่ี 1 ปีพ.ศ. 2335
นายทองเพ็งเกิดเป็นบุตรของนายชานาญกระบวน (ทองขวัญ) กับทองขอน มารดา และได้รับ
บรรดาศกั ด์ิเป็นพระยาศรีสหเทพ (ทองเพ็ง) ในสมัยพระบาทสมเด็จพระนงั่ เกล้าเจ้าอยหู่ ัว รัชกาลท่ี 3
และต่อมาในสมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลท่ี 6 ทรงพระราชทานนามสกุลว่า
“ศรีเพ็ญ” ให้กับตระกูลพระยาศรสี หเทพ (ทองเพ็ง) มาจนทุกวันนี้ (พระยาสัจจาภิรมย์อุดมราชภักดี,
2502: 15-16)

ภาพท่ี 4 ต้นตระกลู ศกุนตนาคทีบ่ ้านจังหวดั ชัยภูมิ

แถวนงั่ อมั พา ภทั รนาวกิ ถนอม ภทั รนาวิก พระสิทธกิ ารภกั ดี (แมน้ ศรเี พ็ญ) เกต ศรเี พญ็ พริ้ง ศกุนตนาค
(อุ้มประพาศ ศกุนตนาค) สมจติ ร ศรีเพญ็

แถวยนื พรอ้ ม ศรเี พญ็ ขุนพนิ ิจอกั ษร (ถา่ ย ภัทรนาวกิ ) ขุนเหมสมาหาร (ประพงศ์ ศกุนตนาค) เวก ศรเี พ็ญ

ท่มี าภาพ: พลตรีประพาศ ศกุนตนาค

13

จากการเก็บรวบรวมข้อมูลจากงานเอกสารต่าง ๆ และการสัมภาษณ์ผู้ที่เกี่ยวข้อง ผู้วิจัย
สามารถแจกแจงออกเป็นตารางต้นตระกูล ท้ัง 2 สายตระกูลของบิดา (ศกุนตนาค) และสายตระกูล
ของมารดา (ศรเี พญ็ ) ดังน้ี
ตารางสายสกุล “ศรีเพญ็ ” ของพระยาศรีสหเทพ (ทองเพ็ง)

พระยาศรีสหเทพ (ทองเพ็ง) + ทอง (ภรรยา)

จมนื่ ราชนาคา (แย้ม) + ปอ้ ม (ภรรยา)

เพ่ือน ศรเี พญ็ พระรุ้งสรรสารกจิ ทรัพย์ ศรเี พญ็ พระสทิ ธิการภกั ดี พระเลศิ แหล่งตลุง
สมรสกบั (เล่ือน ศรเี พญ็ ) สมรสกบั (แมน้ ศรเี พญ็ ) (คช ศรีเพญ็ )
ปล่งั (ภรรยา)
เจา้ พระยาเทเวศวงศว์ วิ ัฒน์ หลวงสวสั ดโิ กษา สมรสกับ เฟื่อง และตนุ่ (ภรรยา)
(ม.ร.ว.หลาน กุญชร) (ชม บุญนาค) เกตุ เพ็ญจันทร์ (ภรรยา)

ตารางที่ 1 สายสกลุ “ศรเี พ็ญ” ของพระยาศรีสหเทพ (ทองเพง็ )
ทมี่ า: นายปรมนิ ทร์ เต็มพรอ้ ม

ตารางสายสกุล “ศรีเพ็ญ” ของพระสทิ ธิการภกั ดี (แมน้ ศรเี พญ็ )

พระสิทธกิ ารภักดี (แมน้ ศรเี พญ็ ) + เกตุ เพญ็ จันทร์ (ภรรยา)

ถนอม ศรเี พญ็ พร้อม ศรีเพญ็ ) เวก ศรเี พญ็ สมจิตร ศรเี พญ็
สมรสกบั ปลั่ง (ภรรยา) สมรมกบั

ขุนพินจิ อกั ษร พ.ต.อ.พิศษิ ฏ์ กรดลิ ก
(ถา่ ย ภัทรนาวิก)

นางสาวอมั พา ภทั รนาวกิ พืชพันธ์ ศรเี พญ็ พ.ต.อ.พิศษิ ฏ์ กรดลิ ก ปทั ม์ กรดิลก
สภุ าณี (ภรรยา) บูลนิยะดา เกตนุ ุติ (ภรรยา) เมธีนี ซิมตระกูล (ภรรยา)

อษั ฎางค์ ศรีเพญ็ นางสาวจนั ทราภา กรดลิ ก

วรี าภรณ์ ศรเี พญ็ พรง้ิ ศรเี พญ็ สมรสกบั ขุนเหมสมาหาร (ประพงศ์ ศกนุ ตนาค)

ตารางที่ 2 สายสกลุ “ศรเี พญ็ ” ของพระสิทธิการภกั ดี (แม้น ศรเี พ็ญ)
ที่มา: นายปรมนิ ทร์ เต็มพรอ้ ม

14

ตารางสายสกุล “ศกุนตนาค” ของพระเสนามาตย์ (นก)

พระเสนามาตย์ (นก) ปู่ทวด

หลวงพรหมภกั ดี (นาค) ปู่

นายวัน + นางแห
มีบตุ รธดิ า 12 คน

หลวงสรรพกจิ โกศล (ปาน ศกุนตนาค) ปู่ + นางพัน ศกุนตนาค ย่า
มบี ุตรธิดา 15 คน

ขุนเหมสมาหาร (ประพงศ์ ศกุนตนาค) บิดา พร้งิ ศรเี พ็ญ (มารดา)

พลตรีประพาศ ศกนุ ตนาค นายพนัศ ศกนุ ตนาค นายพิชัย ศกุนตนาค

นางสุปรยี า กล้าหาญ (ภรรยา) นางนภา เล้าสกุล (ภรรยา) นางลดิ า จิราธิวฒั น์ (ภรรยา)

พลตร(ีศภารนรตยิ ศาก)นุ ตนาค สมรส นางปิยะนชุ นาคคง ---- นายศตี จติ ศกุนตนาค นางสาวพลินี ศกนุ ตนาค
นายพงศ์ ศกนุ ตนาค
---- นางสาวเพลง ศกุนตนาค นายพฒั น์ ศกุนตนาค
นายปยิ ะ ศกนุ ตนาค สมรส นางกญั ญาภคั ศกนุ ตนาค ---- ด.ช.กานต์นิธิ ศกุนตนาค

---- ด.ญ.กานตธ์ ีรา ศกนุ ตนาค
นางสาวปวรัตน์ ศกนุ ตนาค
นางสุพตั รา ศกุนตนาค

ตารางท่ี 3 สายสกุล “ศกุนตนาค” ของพระเสนามาตย์ (นก)
ท่ีมา: นายปรมนิ ทร์ เตม็ พรอ้ ม

15

ภาพที่ 5 คณุ แม่พริ้ง ศกนุ ตนาค ถา่ ยรูปกับบุตรชาย
(คนกลาง คือ พลตรีประพาศ ศกนุ ตนาค)
ที่มาภาพ: พลตรปี ระพาศ ศกุนตนาค

ภาพที่ 6 พลตรปี ระพาศ ศกุนตนาค กบั สปุ รียา ศกนุ ตนาค (ภรรยา)
ที่มาภาพ: พลตรปี ระพาศ ศกุนตนาค

16

ประวัติการทางาน
- ปี พ.ศ. 2506 - 2515 เร่ิมรับราชการที่กรมการทหารส่ือสาร พร้อมกับทาหน้าที่เป็น

ผ้ปู ระกาศข่าวสถานวี ิทยโุ ทรทัศน์กองทพั บกช่อง 5
- ปี พ.ศ. 2515 - 2516 ศึกษาตอ่ โรงเรยี นเสนาธกิ ารทหารบก
- ปี พ.ศ. 2516 - 2534 ยา้ ยไปเป็นอาจารย์โรงเรียนนายร้อยพระจุลจอมเกลา้ หมวดกอง

พลศึกษา เป็นผู้ประสานงานการจัดงานให้กบั ชมรมดนตรีไทยโรงเรียนนายร้อยพระจุลจอมเกล้า และ
ทางานใหส้ ถานีวทิ ยโุ ทรทศั น์กองทพั บกชอ่ ง 5 ควบคูก่ นั ไปด้วย

- ปี พ.ศ. 2535 - 2536 ย้ายมาทางานราชการทหารท่ีกองอานวยการรักษาความ
ปลอดภัยแห่งชาติ (กอ.รมน.) จนเกษียณอายุราชการ

- ปี พ.ศ. 2536 - 2562 หลังเกษยี ณอายุราชการ ดารงตาแหนง่ ที่ปรกึ ษาผู้อานวยการสถานี
วทิ ยุโทรทศั นก์ องทัพบกช่อง 5 และตาแหน่งทีป่ รกึ ษาบอร์ดสถานวี ทิ ยโุ ทรทัศน์กองทพั บกช่อง 5

- ปี พ.ศ. 2549 - 2551 เปน็ สมาชิกสภานติ บิ ญั ญตั แิ ห่งชาติ

2.2 ประวตั กิ ารศึกษาของพลตรปี ระพาศ ศกุนตนาค

2.2.1 การศึกษาสายสามัญ

พลตรีประพาศ ศกุนตนาค ศึกษาระดับช้ันประถมศึกษาที่โรงเรียนอานวยศิลป์
กรุงเทพมหานคร และได้เข้าศึกษาต่อระดับมัธยมศึกษาท่ีโรงเรียนสุทธิประสาทวิทย์ อาเภอจัตุรัส
จังหวัดชัยภูมิ จนกระท่งั ถึงชั้นมัธยมศกึ ษาปีท่ี 5 พลตรปี ระพาศ ศกุนตนาคได้ย้ายตามครอบครัวกลับ
กรุงเทพมหานครโดยศึกษาต่อท่ีโรงเรียนกรุงเทพคริสเตียนวิทยาลัยจนสาเร็จการศึกษาระดับ
มธั ยมศึกษาตอนปลาย

หลังจากสาเร็จการศึกษาข้ันพื้นฐานพลตรปี ระพาศ ศกุนตนาคได้เขา้ รับการศึกษาโดยเริ่ม
เข้าศึกษาวิชาการทหารอยู่โรงเรียนเตรียมนายร้อย รุ่นที่ 17 ในปีพุทธศักราช 2499 ต่อมาสาเร็จ
การศึกษาจากโรงเรียนนายร้อยพระจุลจอมเกล้า รุ่นที่ 10 ในปีพุทธศักราช 2506 สาเร็จการศึกษา
จากโรงเรยี นเสนาธิการทหารบก ในปีพทุ ธศักราชท่ี 2516

17

ภาพที่ 7 พลตรีประพาศ ศกุนตนาค สมยั เยาวว์ ยั
ที่มาภาพ: พลตรีประพาศ ศกุนตนาค

พลตรีประพาศ ศกุนตนาค จบโรงเรียนเตรียมทหาร และจบโรงเรียนนายร้อยพระ
จุลจอมเกล้า รุ่นท่ี 10 เข้ารับพระราชทานกระบ่ีจากพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว รัชกาลท่ี 9 เม่ือปี
พ.ศ. 2507 ณ ศาลาว่าการกลาโหม หลังจากนั้นพลตรีประพาศ ศกุนตนาค เร่ิมต้นชีวิตราชการที่
กรมการทหารส่ือสาร ต่อมาเข้าเรียนโรงเรียนเสนาธิการทหารบก และเป็นอาจารย์สอนวิชาทหารท้ัง
ภาคทฤษฎแี ละปฏิบตั ิ หมวดกองพลศกึ ษาที่โรงเรยี นนายร้อยพระจลุ จอมเกลา้ และได้รับพระราชทาน
เลื่อนยศเป็นยศพลตรีในปีพ.ศ. 2534 ต่อมาเป็นผู้อ่านประกาศของคณะรัฐประหาร คณะปฏิรูป และ
เหตกุ ารณส์ าคัญหลายครง้ั ท่เี ป็นสถานการณค์ วามม่นั คงของชาติ

ภาพท่ี 8 พลตรีประพาศ ศกนุ ตนาคเข้าพธิ ีพระราชทานกระบจี่ ากพระบาทสมเดจ็ พระเจ้าอยหู่ ัว
รัชกาลที่ 9 ปีพ.ศ. 2507 ณ ศาลาว่าการกลาโหม
ทมี่ าภาพ: พลตรีประพาศ ศกุนตนาค

18

ภาพท่ี 9 พลตรีประพาศ ศกุนตนาค รับพระราชทานยศนายทหารช้ันนายพล ในปีพ.ศ. 2534
ทม่ี าภาพ: พลตรปี ระพาศ ศกุนตนาค

พล.ท.ดร.ธนณฐั ยังเฟือ่ งมนต์ ได้ใหส้ มั ภาษณ์กบั ผ้วู จิ ัยเกี่ยวการทางานของพลตรปี ระพาศ
ศกนุ ตนาคว่า

ครูประพาศเขาเป็นอาจารย์ที่โรงเรียนนายร้อย อยู่กองพลศึกษา ท่านก็
เป็นโฆษก เป็นพิธีกรอยู่ท่ีช่อง 5 ด้วย ท่านเป็นนายทหารเหล่าส่ือสาร อาจารย์เขา
จะเป็นผู้แทนช่อง 5 ในการท่ีเล่นกับการรับเสด็จ เป็นผู้ประสานงานและเป็น
อาจารย์ของโรงเรียนนายร้อยด้วย (พล.ท.ดร.ธนณัฐ ยังเฟื่องมนต์, สัมภาษณ์,
29 มกราคม 2562)

19

ภาพท่ี 10 พลตรีประพาศ ศกุนตนาค เปน็ ครสู อนนักเรยี นโรงเรยี นนายรอ้ ยพระจุลจอมเกลา้
กองพลศึกษา กีฬารักบี้

ทม่ี าภาพ: พลตรีประพาศ ศกุนตนาค

ภาพที่ 11 สมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจา้ กรมสมเดจ็ พระเทพรตั นราชสดุ าฯ สยามบรมราชกุมารี
ทรงฉายพระรูปรว่ มกับคณาจารย์โรงเรียนนายรอ้ ยพระจุลจอมเกล้า
ท่ีมาภาพ: พลตรีประพาศ ศกุนตนาค

20

ภาพที่ 12 สมเด็จพระกนิษฐาธริ าชเจา้ กรมสมเด็จพระเทพรตั นราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี
ทรงฉายพระรูปร่วมกับคณาจารย์โรงเรยี นนายรอ้ ยพระจุลจอมเกล้า เน่ืองในงานวนั คล้ายวนั ที่

พระบาทสมเดจ็ พระจลุ จอมเกล้าเจ้าอยู่หวั เสดจ็ ฯ เปิดโรงเรียนนายร้อยชน้ั มัธยม
วนั ที่ 26 ธนั วาคม 2530

ทม่ี าภาพ: พลตรีประพาศ ศกุนตนาค

2.2.2 การศึกษาด้านดนตรไี ทย
การศึกษาหาความรู้ทางด้านดนตรีไทยของพลตรีประพาศ ศกุนตนาคได้เร่ิมต้นจากการ
เรียนรู้ชมการแสดงตา่ ง ๆ กับขนุ เหมสมาหาร (ประพงศ์ ศกุนตนาค) บดิ า ซง่ึ ขนุ เหมสมาหารได้เล่าให้
พลตรีประพาศ ศกุนตนาคฟังว่า ก่อนท่ีหลวงสรรพกิจโกศล (ปาน ศกุนตนาค) ซึ่งเป็นปู่ของพลตรี
ประพาศ ศกุนตนาค จะไปรับราชการท่ีภาคอีสาน เป็นปลัดอาเภอ และดารงตาแหน่งเป็นนายอาเภอ
ที่จังหวัดชัยภูมิ หลวงสรรพกิจโกศล (ปาน ศกุนตนาค) ได้นาคณะดนตรีป่ีพาทย์ประจาบ้านท่ีจังหวัด
นนทบุรีตดิ ตามยา้ ยถิ่นฐานไปท่ภี าคอสี านด้วย พลตรีประพาศ เล่าวา่

ปู่ของครูนะเป็นคนเมืองนนท์ ไปรับราชการท่ีภาคอีสาน ไปเป็น
ปลัดอาเภอ และมาเป็นนายอาเภอ ปู่ไปรับราชการก็เอาวงดนตรีป่ีพาทย์ตามไป
ด้วย เอาเจ้าหนา้ ท่ีไปบรรจุเป็นขา้ ราชการ ไปเลน่ ส่วนใหญ่นักดนตรีประจาบา้ นเป็น
คนเมืองนนท์ เป็นคนวัดโตนด ปู่ครูไปรับราชการท่ีภาคอีสานเขาขนเคร่ืองดนตรี
ไทยและพวกคนเล่นไปบรรจุเป็นข้าราชการเป็นเสมียน เอาไปบรรเลง เพราะปู่ครู
เป็นคนที่ชื่นชอบดนตรีไทยอยู่แล้ว แต่ก่อนพ่อครูก็ร้องเพลงไทยได้ และอาของครู
เปน็ นักดนตรี ปู่ก็ตายก่อนนานแล้วเกดิ ไมท่ นั ปูม่ ีศักดเ์ิ ป็นหลวง คือบ้านยา่ เขาไปต้ัง
หลักเป็นนายอาเภอ สดุ ท้ายกค็ ือที่จัตุรสั ชยั ภูมิ ไปปลูกบ้านอยู่แถวนั้น เครื่องดนตรี

21

ไทยก็อยู่ชั้นบน ตอนเด็ก ๆ เราก็แอบขึ้นไปเล่นระนาดและตีเพลง ข้าวรพุทธเจ้า
และร้องเพลงชาติไปเร่ือยและตี หัดตี และเอาเชือกผูกไม้ระนาด คู่ 8 และตี ตอน
นัน้ สมัยมัธยมแลว้ (พลตรปี ระพาศ ศกนุ ตนาค, สมั ภาษณ์, 16 มกราคม 2564)

หลังจากนั้นเริ่มฝึกขับร้องด้วยตนเองจากแรงบันดาลใจจากการฟังเสียงของครูเหน่ียว
ดุริยพันธุ์ ขับร้องเพลงมอญร้องไห้ จากการไปชมการแสดงละครพันทางเร่ืองราชาธิราชที่โรงละคร
แห่งชาติ (โรงละครเก่าท่ีถูกไฟไหม้ไปแล้ว) และจากสถานีวิทยุ ตั้งแต่ก่อนเข้าเป็นนักเรียนนายร้อย
และเอาเนื้อเพลงมาฝึกร้อง โดยอัดบันทึกเทปเสียงของครูเหน่ียวและครูอีกหลายท่านมาฝึกด้วยตนเอง
ท่โี รงเรยี นนายร้อยพระจลุ จอมเกลา้

การศกึ ษาการขับรอ้ งเพลงไทย

พลตรีประพาศ ศกุนตนาคมีโอกาสได้เรียนการขับร้องเพลงไทยขั้นพื้นฐานจากครูดนตรี
ไทยคนสาคัญหลาย ๆ คน เช่น ครูบุญชู ทองเชื้อ ครูท้วม ประสิทธิกุล (ศิลปินแห่งชาติ 2529)
คุณหญิงชิ้น ศิลปบรรเลง (ศิลปินแห่งชาติ 2530) คุณหญิงไพฑูรย์ กิตตวิ รรณ (ศิลปินแห่งชาติ 2529)
และได้รับคาแนะนาเทคนิคการขับร้องเพลงไทยจากครูเจริญใจ สุนทรวาทิน (ศิลปินแห่งชาติ 2530)
ครูนิภา อภัยวงศ์ ครูสุดจิตต์ ดุริยประณีต (ศิลปินแห่งชาติ 2536) และครูศิริ วิชเวช (ศิลปินแห่งชาติ
2551) ทาให้ได้ท่านรับเทคนิคและทางเพลงเพ่ิมมากข้ึน พลตรีประพาศ ศกุนตนาค เล่าให้ผู้วิจัยฟัง
เก่ียวกับการเรยี นขับรอ้ งเพลงไทย วา่

เรากต็ ่อหลายเพลงนะ จาไมค่ อ่ ยไดค้ ร้งั นนั้ เราไปบ้านครูท้วม เราตอ่ เพลง
สุรินทราหู สามช้ัน และเพลงอ่ืน ๆ ที่จาได้ แล้วก็ไปต่อเพลงกับคุณหญิงชิ้น ตอน
น้ันเราเป็นนักเรียนนายร้อย และก็ต่อเพลงพราหมณ์ดีดน้าเต้ากับบุญชู ทองเช้ือ
และเราก็ต่อกับคุณหญิงไพฑูรย์ กิตติวรรณ ครูท่านได้ต่อเพลงแขกมอญบางขุน
พรหม ทางจางวางทั่ว พาทยโกศล เพลงนเี้ ป็นเพลงท่เี ราชอบ และต่ออีกหลายเพลง
และเพลงสองชั้น ทว่ั ไป และได้คาแนะนาและเทคนิคการรอ้ งเพลงไทยจากครูเจริญ
ใจ ครูนิภา ครูสุดจิตต์ ส่วนครูศิริ ได้วิชาตีกรับและเสภา (พลตรีประพาศ ศกุนต
นาค, สัมภาษณ์, 30 พฤษภาคม 2564)

22

พลตรีประพาศ ศกุนตนาค เลา่ ถงึ จุดเริม่ ตน้ การขับร้องเพลงไทยและความชื่นชอบเพลงสาเนยี งมอญ
ว่า

ครูร้องตามแบบฉบับของครูเหนี่ยว ซ่ึงแต่เดิมครูก็ฟังมาจากเทปต่าง ๆ
ซ่ึงครูจะชอบสาเนียงมอญมาก เพราะเพลงมอญทอดเสียงได้ มันเอื้อนเสียงได้
นักร้องท่ีจะร้องดีคืออย่างเพลงมอญสามารถใส่เสียงมอญได้ ทุกเพลงที่เป็นสาเนียง
มอญครูชอบหมด เช่น แขกมอญ แขกมอญบางขุนพรหม ราตรีประดับดาว พระ
อาทิตย์ชิงดวง นางครวญ สุดสงวน คือทอดเสียงได้ ใส่เสียงมอญ จุดเร่ิมต้นของครู
ตอนนั้น จ่าสิบเอกชิด อ้ึงจึงเกตุ ข้าราชการโรงเรียนนายร้อยลูกศิษย์จางวางท่ัว
พาทยโกศล ตอนท่ีครูเข้ามาอยู่ปี 1 นั้น ยังไม่มีชมรม และชมรมไม่มีท้ังนั้นนะ
จนกระท่ังที่โรงเรียนนายร้อยเขาจะจัดงานออกสถานีโทรทัศน์วันที่ 23 ตุลาคม เรา
ก็พอร้องได้บ้าง อ่านทานองเสนาะได้บ้าง เวลาครูภาษาไทยมาสอน ประพาศไหน
ลองขับเสภามาสิ ร้องเพลงไทยได้ไหม ได้ พอจะจัดออกโทรทัศน์เป็นภาพยนตร์ก็
ต้องออกและเอาเพลงไปประกอบครูก็เลยได้เร่ิมร้องเพลงมาจากตอนน้ัน (พลตรี
ประพาศ ศกนุ ตนาค, สัมภาษณ์, 16 มกราคม 2564)

ครูศิริ วิชเวช ได้ให้สัมภาษณ์กับผู้วิจัยถึงการขับร้องของพลตรีประพาศ ศกุนตนาค ว่า
“คุณประพาศร้องเป็นผู้ชาย ได้อารมณ์สมชาย รอ้ งเสียงสูงได้ตามครูเหน่ียว” (ศิริ วิชเวช, สัมภาษณ์,
17 กมุ ภาพนั ธ์ 2564)

อาจารย์วิรัช สงเคราะห์ได้ให้สัมภาษณ์กับผู้วิจัยถึงการขับร้องของพลตรีประพาศ
ศกุนตนาค ว่า

การขับร้องเพลงครูก็ได้ทราบว่าท่านต่อมาจากทางฝั่งธน ก็คือคุณหญิง
ไพฑูรย์เป็นหลัก ฉะน้ันการร้องของทา่ นก็จะเป็นไปแนวของฝงั่ ธนเปน็ หลัก ก็คือรอ้ ง
ไปทางนั้น และก็อาจจะจามาบ้างจากส่ือต่าง ๆ ลีลาก็อาจจะไปกับทางบ้านบาง
ลาพูนดิ หนอ่ ย

ท่านกพ็ ยายามท่ีจะเลียนแบบเสียงของครูเหนี่ยวด้วย เพราะชีวิตทา่ นทัน
ครูเหนี่ยว และก็ได้มีเทปบนั ทึกเสียงของครเู หน่ียวไว้เยอะ ก็คงได้รบั อิทธิพลมาจาก
ครูเหนี่ยวเป็นอันมากในเรื่องลีลาอะไรต่าง ๆ ก็เลยกระเดียดไปทางบ้านบางลาพู
ด้วย นั้นคือสาเหตหุ ลัก ทัง้ ท่ีตอ่ ทางมาจากคณุ หญิงไพฑูรย์จรงิ และน้าเสียง ท้ังลีลา
ท้ังวิธีการร้องก็จะเอนเอียงไปทางบ้านบางลาพู แล้วในช่วงหนึ่งก็มาเจอกับครูศิริ
จริง ๆ แล้วครูศิริก็เป็นศิษย์บ้านบางลาพูเลยจริง ๆ แล้วทีนี้ได้รับอิทธิพลมาจาก

23

บ้านบางลาพูอย่างเต็มตัว ถึงแมท้ างจะเป็นทางทหี่ ลาย ๆ เพลงจะตอ่ มาจากฝ่งั ธนก็
ตาม แตล่ ลี าไมใ่ ช่ (วิรัช สงเคราะห์, สัมภาษณ,์ 17 มิถนุ ายน 2564)

กล่าวได้ว่าพลตรีประพาศ ศกุนตนาค ได้ศึกษาการขับร้องเพลงไทยขั้นพื้นฐานจากครู
ดนตรีไทยคนสาคัญหลาย ๆ คน ซึ่งครูท่ีมีอิทธิพลต่อการขับร้องเพลงไทยของพลตรีประพาศ
ศกุนตนาค ก็คือ คุณหญิงไพฑูรย์ กิตติวรรณ โดยได้รับอิทธิพลด้านทางเพลง แต่ด้านลีลาการขับร้อง
ได้รับอิทธิพลจากครูเหนี่ยว ดุริยพันธ์ุ เห็นได้จากลักษณะการใช้เสียง การเอ้ือนของพลตรีประพาศ
ศกุนตนาค จะใช้การแบ่งช่องไฟ และร้องตามตัวโน้ตในห้องต่าง ๆ ตามทานองหลักและลงตาม
จังหวะตกในทุก ๆ คาร้องและการเอื้อน เช่น การขับร้องเพลงแขกมอญบางขุนพรหม เถา ท่อน 3
นอกจากจะแบ่งช่องไฟ และร้องตามทานองหลัก ลงเสียงตกตามจังหวะตกในทุก ๆ คาร้องและ
การเอ้อื น ยงั ลากเสียงเอ้อื นในลกั ษณะการโหนเสียงตามลกั ษณะเพลงสาเนยี งภาษามอญ

เพลงแขกมอญบางขนุ พรหม เถา ท่อน 3

ฉง่ิ ฉบั ฉิง่ ฉบั

- - - - - - - - เออ เฮ่อ เออเฮ่อเอิงเงอ - - - - - - ปอ้ ง - - - - - - - กัน

เออ่ - - - เฮ่อเอ่อเออ้ ฮึเงอ เอิงเงอเฮ่อเออเออ่ - - - - - - -ฮะอ่อื มิให้ ใคร

- -เออ เอิง้ เงอ เออ่ เออ เออ่ เออ ฮึเหง่อ เออเออ่ เออ้ เอ่อ เออ

การขับเสภา

การขับเสภาแต่เดิมไม่ปรากฏแน่นอน ลักษณะของการขับเสภามีลักษณะเป็นการเล่า
นิทานสังเกตได้ว่ามาจากการเล่านิทานที่ฟังกันมานานก็จะเบื่อและจืดชืด จึงมีคนคิดจะเล่า โดยแต่ง
เปน็ กระบวนกลอน เม่อื เปน็ กลอนแล้วกส็ ามารถทาให้ไพเราะได้โดยนามาขบั เป็นกลอนเสภา

หนังสือเทคนิคการขับร้องเพลงไทย (กาญจนา อินทรสุนานนท์, 2540: 3-4) กล่าวถึง
พัฒนาการของการขับเสภาว่ามีมาต้ังแต่เมื่อใดไม่ปรากฏชัด แต่สันนิษฐานได้ว่าในสมัยอยุธยาน้ันมี
แนน่ อน เพราะปรากฏหลักฐานในรชั สมยั สมเดจ็ พระนารายณ์มหาราชว่ามพี นักงานกรอกรบั กลบเสียง
ไขพระวิสูตร และหลังจากนั้นก็มีการขับเสภาในรูปแบบต่าง ๆ จนถึงปัจจุบัน คาว่า “เสภา” น้ันมี
ผู้กล่าวถึงหลายแห่งในความหมายท่ีมิใช่การขับเสภาท่ีมีการขยับกรับ แต่หมายถึงหรือแปลได้ว่าชาว

24

พนักงาน หรือ เจ้าหน้าที่ที่กากับการแสดงต่าง ๆ รวมท้ังเจ้าหน้าท่ีทางด้านขับลานาและเจ้าหน้าท่ี
มโหรปี ี่พาทย์

การขับเสภานั้นเริ่มต้นจากมีการเล่านิทานเป็นเร่ืองราวต่าง ๆ แต่ในภายหลังมีการใส่
ทานองขับไปในการเล่านิทานให้เกิดความสนุกสนาน ได้เข้ากับอารมณ์ของตัวละครในนิทานนั้น ๆ
ผูฟ้ ังได้อรรถรสในการฟงั ไม่นา่ เบ่ือ อย่างไรก็ตามการสืบทอดการขับเสภาคงจากดั อยู่ในนกั ร้องจานวน
ไม่มาก ดงั ครศู ิริ วิชเวช กล่าวถึงการสบื ทอดการเรียนการสอนการขับเสภาพรอ้ มการตีกรับเสภา ไวว้ ่า
แม้วิชาการด้านเสภาจะสืบทอดต่อมาจนถึงปัจจุบันแต่ก็คงเป็นวิชาการท่ีจากัดอยู่ในกลุ่มนักร้องเพียง
ไม่กี่คน วิชาการด้านนี้ได้แพร่หลายต่อมาเม่ือสมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพ
รัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ทรงมีพระดาริให้มีการศึกษาวิชาการด้านเสภาในหลักสูตร
ศิลปกรรมศาสตร์ บัณฑิต สาขาวิชาดุริยางค์ไทย ท่ีคณะศิลปกรรมศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย
โดยมีครูศิริ วิชเวช เป็นอาจารย์ผู้สอนต้ังแต่ปีพุทธศักราช 2528 วิชาการด้านตีกรับขับเสภาจึง
แพรห่ ลายมากข้นึ ในยคุ ปัจจบุ นั (กาญจนา อนิ ทรสนุ านนท์, 2540: 3-4)

พลตรีประพาศ ศกุนตนาค ศึกษาการขับเสภาจากการส่ังสมประสบการณ์เรียนรู้ด้วย
ตนเองจากการฟัง และการเรียนรู้จากครูโบราณ ดังที่พลตรีประพาศ ศกุนตนาคได้ให้สัมภาษณ์กับ
ผูว้ จิ ัยเก่ยี วกับการศึกษาการตีกรบั ขบั เสภา วา่

การขับของครูเกิดจากการเรียนรู้ มาจากการฟังบ้าง เรียนรู้จากครู
โบราณตีมา รู้ว่าทาไมถงึ ได้ดัง คนตีกรบั ท่ีว่าดีหรือไม่ดีอยู่ที่การกรอ อยู่ทีไ่ ม้กรอ ให้
ตีจงั หวะ 4 ไม้ธรรมดา วัดกนั อยู่ท่ีการกรอ...ท่ีมแี หลมแต่คมหน่อย เวลามนั ลื่นเราก็
เอาน้ามาเช็ดท่ีมือเพราะมือเรานะมันเหนียว จับกรับนะมันจะล่ืน จึงต้องเช็ดก่อน
แล้วจับมันจะเกาะมือการตีกรับเราจะใช้ข้อมือของเราเฉย ๆ แต่ของเราจะเอามือ
วางไวท้ ี่สนั กรบั อยา่ งน้ี (พลตรปี ระพาศ ศกนุ ตนาค, สมั ภาษณ์, 16 มกราคม 2564)

ภายหลังจากการขับเสภาได้แลว้ พลตรีประพาศ ศกุนตนาคไดเ้ รียนรู้เพิ่มเติมถึงวิธีการขับ
เสภาข้ันพื้นฐานจากครศู ิริ วิชเวช และการขับเสภาของพลตรีประพาศ ศกุนตนาคเป็นการขับเสภาท่ีมี
เอกลักษณ์ส่วนบุคคลทั้งการตีกรับและการขับเสภา วิกานดา ไอเบิลให้สัมภาษณ์กับผู้วิจัยถึงเรื่อง
การขับเสภาของพลตรปี ระพาศ ศกนุ ตนาค ว่า

ส่วนการขับเสภาท่านจะใช้อารมณ์ให้เข้ากับบท เสียงสั้นยาว อักขระ
ชัดเจน และเทคนิคการตกี รับของท่านที่แพรวพราว ทาให้ทา่ นคือหน่งึ ในผมู้ ีชื่อเสยี ง
ในวงการขบั เสภา (วกิ านดา ไอเบลิ , สัมภาษณ์, 20 เมษายน 2564)

25

ณฎั ฐวธุ นุราช ใหส้ มั ภาษณ์กับผวู้ ิจยั ถงึ เร่อื งการขบั ร้องของพลตรปี ระพาศ ศกนุ ตนาค วา่
ครูประพาศเสียงดีเสียงเพราะ เสียงสูงถึง เสียงใส หรือว่าร้องเป็นผู้ชาย

และครูประพาศร้องได้อารมณเ์ ลย ถา้ หวานกห็ วานเลย และก็รอ้ งเพลงสาเนียงมอญ
น้ีเพราะ เพราะครูประพาศชอบสาเนียงมอญ เพราะครูทาสาเนียงมอญเพราะ
(ณฎั ฐวุธ นุราช, สมั ภาษณ์, 18 มีนาคม 2564)

ในส่วนการศึกษาวิธกี ารตีกรับเสภา พลตรีประพาศ ศกุนตนาคได้ศึกษาการเรียนตีกรับขับ
เสภากับครูศริ ิ วชิ เวช โดยศึกษาการตีไม้พื้นฐาน เช่น ไม้สกัดส้ัน ไม้สกัดยาว ดงั ทคี่ รูศิริ วชิ เวชได้พูดถึง
เร่อื งการสอนตกี รับ ว่า

คุณประพาศเรียนตีกรับขับเสภากับผม ผมสอนให้และไปตีออกทีวีจนโด่ง
ดงั นะ ผมสอนแตต่ ีกรบั เพราะท่านขับเสภาไดอ้ ยู่แล้ว คณุ ประพาศก็ไดไ้ ม้พ้ืนฐานไป
เพราะขบั เสภาเขาใช้ไม้สกัดอยา่ งเดียว แต่ร้วู ่าเขาใจรักเหมือนอย่างผม (ศิริ วิชเวช,
สมั ภาษณ,์ 23 มถิ ุนายน 2564)

กล่าวได้ว่าการศึกษาและการสั่งสมประสบการณ์ในเร่ืองการขับเสภา และเรียนรู้ในเร่ือง
การตีกรับขับเสภาทาให้พลตรีประพาศ ศกุนตนาคเป็นท่ียอมรับถึงผู้มีความสามารถในการตีกรับขับ
เสภา

2.3 รางวัลและเกยี รตคิ ณุ ของพลตรปี ระพาศ ศกนุ ตนาค

พลตรีประพาศ ศกุนตนาคเป็นผู้ท่ีมีผลงานมาตั้งแต่คร้ังเป็นทหาร และมีผลงานท่ีโดดเด่น
อยู่มากมายท้ังเร่ืองการเป็นผู้ประกาศข่าว การเป็นนักแสดงละคร นักร้องเพลงไทย และนักขับเสภา
ทาให้ไดร้ ับรางวลั เชิดชูเกยี รตติ ่าง ๆ ดังน้ี

- ได้รับพระราชทานรางวัลผู้ใช้ภาษาไทยดีเด่นทางวิทยุโทรทัศน์ จากสมเด็จพระกนิษฐาธิราช
เจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี เม่ือวันท่ี 11 มีนาคม พ.ศ. 2551 จัดโดย
กรมประชาสัมพนั ธ์ ณ หอประชมุ กรมประชาสมั พนั ธ์

- ได้รบั รางวัลโทรทัศน์ทองคา เป็นผู้บรรยายการถ่ายทอดพระราชพิธพี ระราชทานเพลิงสมเด็จ
พระเจา้ พน่ี างเธอ เจ้าฟา้ กัลยาณวิ ฒั นา กรมหลวงนราธวิ าสราชนครินทร์ ระหว่างวนั ท่ี 14 - 19 พฤศจกิ ายน
พ.ศ. 2551

- ได้รับพระราชทานรางวัลเทพทอง คร้ังที่ 10 ในฐานะบุคคลดีเด่นด้าน “นักวิทยุโทรทัศน์
ดีเด่น” ประจาปี 2552 เมื่อวนั ท่ี 10 มนี าคม พ.ศ. 2552 ณ ศาลาสหทยั สมาคม ในพระบรมมหาราชวัง

26
- ได้รับรางวัลโทรทัศนท์ องคา “เกียรติยศคนทวี ี” ครงั้ ที่ 25 ของสถานีวทิ ยโุ ทรทศั นก์ องทพั บก
ชอ่ ง 5 เมือ่ วนั ที่ 19 มนี าคม พ.ศ. 2554 ณ หอประชมุ กรมประชาสมั พันธ์
- ได้รับรางวัลผู้ใช้ภาษาไทยดีเด่น จากกระทรวงวัฒนธรรม ปีพ.ศ. 2554 หอประชุมศูนย์
วฒั นธรรมแหง่ ประเทศไทย
- ไดร้ ับรางวลั โทรทศั นท์ องคา “เกียรติยศคนทีวี” ครงั้ ท่ี 26 ของสถานวี ิทยโุ ทรทศั น์กองทพั บก
ช่อง 5 เมื่อวันที่ 11 กุมภาพนั ธ์ พ.ศ. 2555 ณ หอประชมุ กรมประชาสัมพนั ธ์
- ประพันธ์เพลงลูกกรงุ จานวน 2 เพลง คือ เพลงชัยภูมิ และเพลงชายพเนจร ให้กับนายทหาร
ชื่อ นายลายวง พรหมทตั และไดร้ ับรางวัลชนะเลศิ การประกวดร้องเพลงทชี่ อ่ ง 3

ภาพท่ี 13 รางวัลและเกยี รตคิ ุณของพลตรปี ระพาศ ศกุนตนาค
ทมี่ าภาพ: พลตรปี ระพาศ ศกุนตนาค

ภาพท่ี 14 รางวัลและเกียรติคุณของพลตรีประพาศ ศกนุ ตนาค
ทม่ี าภาพ: พลตรปี ระพาศ ศกุนตนาค

27

ภาพที่ 15 ได้รบั รางวัลเทพทองพระราชทาน ในฐานะนักวิทยโุ ทรทัศน์ดเี ดน่
วนั ที่ 10 มีนาคม พ.ศ. 2552 ณ ศาลาสหทยั สมาคม ในพระบรมมหาราชวัง

ท่ีมาภาพ: พลตรปี ระพาศ ศกุนตนาค

ภาพท่ี 16 พลตรีประพาศ ศกุนตนาคได้รับรางวลั โทรทศั น์ทองคา เกยี รติยศคนทีวี คร้งั ท่ี 25
ของสถานีวทิ ยโุ ทรทศั น์กองทัพบกชอ่ ง 5
ที่มาภาพ: พลตรปี ระพาศ ศกุนตนาค

28

ภาพที่ 17 พลตรปี ระพาศ ศกุนตนาค รับพระราชทานรางวัลผ้ใู ชภ้ าษาไทยดีเด่นทางวิทยุโทรทศั น์
ทมี่ าภาพ: พลตรปี ระพาศ ศกุนตนาค

การศึกษาเรื่องประวัติชีวิตของพลตรีประพาศ ศกุนตนาค พบว่า พลตรีประพาศ
ศกุนตนาคเกิดในครอบครัวที่ชื่นชอบดนตรีไทย ทาให้เกิดความรักดนตรีไทย และสนใจการขับร้อง
เพลงไทย จึงศึกษาการขับร้องเพลงไทยจากครูคนสาคัญทางด้านดนตรีไทยหลาย ๆ คน ลักษณะเด่น
ของพลตรีประพาศ ศกุนตนาค ในเรื่องของการขับร้องเพลงไทย คือ ลีลาการขับร้องที่ได้รับอิทธิพล
จากครูเหน่ียว ดรุ ิยพันธ์ุ และทางเพลงได้รับอิทธิพลจากคุณหญิงไพฑูรย์ กิตติวรรณ ส่วนในดา้ นการตี
กรับขับเสภาของพลตรีประพาศ ศกุนตนาคได้ศึกษาไม้กรับพื้นฐานจากครูศิริ วิชเวช คือ ไม้สกัดสั้น
ไมส้ กัดยาว และ ไมไ้ หว้ครู รวมไปถึงการสั่งสมประสบการณ์เรียนรู้ดว้ ยตนเอง และมลี ีลาการขับเสภา
เปน็ ของตนเอง และยงั พบว่าพลตรีประพาศ ศกนุ ตนาคเปน็ ผู้ที่ชน่ื ชอบบทเพลงสาเนยี งมอญ

บทที่ 3
บทบาทในการเผยแพรด่ นตรีไทยของพลตรีประพาศ ศกนุ ตนาค

บทบาทและชื่อเสียงของพลตรีประพาศ ศกุนตนาคในการเป็นผู้ประกาศข่าว การเป็น
นักแสดง การเปน็ นักร้องเพลงไทย และการเป็นนักขบั เสภา ส่งผลต่อบทบาทในการเผยแพร่ดนตรีไทย
ในบทน้ีผู้วิจัยได้รวบรวมข้อมูลและผลงานของพลตรีประพาศ ศกุนตนาค จากการสัมภาษณ์พลตรี
ประพาศ ศกุนตนาค เครือญาติ ครอบครัว ลูกศิษย์ ผู้ใกล้ชิด และจากหนังสือท่ีเก่ียวข้อง โดยแบ่ง
ประเด็นทีจ่ ะศึกษาออกเปน็ 2 หัวข้อ ไดแ้ ก่

3.1 ปัจจยั ทสี่ ่งผลต่อบทบาทในการเผยแพร่ดนตรีไทย
3.1.1 การเปน็ ผปู้ ระกาศขา่ ว พิธีกรดาเนนิ รายการขา่ ว และโฆษกรัฐบาล
3.1.2 การเปน็ นักแสดง
3.1.3 การเป็นนักขบั รอ้ งเพลงไทย และ นักขบั เสภา

3.2 บทบาทในการเผยแพร่ดนตรไี ทย
3.2.1 การขับรอ้ งเพลงไทยออกอากาศทางสถานีวิทยุโทรทศั น์
3.2.2 การขบั เสภาในงานกิจกรรมตา่ ง ๆ

3.1 ปัจจัยท่ีส่งผลต่อบทบาทในการเผยแพร่ดนตรไี ทย
จากการศึกษาบทบาทท่ีเก่ียวข้องกับสื่อวิทยุโทรทัศน์ทาให้เห็นได้ว่า พลตรีประพาศ

ศกุนตนาค เป็นผู้ที่มีผลงานทางด้านสื่อวิทยุโทรทัศน์มากมายนับแต่อดีตท่ีจะเห็นท่านได้จาก
จอโทรทัศน์และวิทยุ การมีบทบาทท่ีเก่ียวข้องกับส่ือวิทยุโทรทัศน์ ทาให้พลตรีประพาศ ศกุนตนาคมี
ชอ่ื เสียงเป็นท่ีรู้จกั อย่างกวา้ งขวาง ต่อมาเมื่อพลตรีประพาศ ศกุนตนาคมีบทบาทท่ีเก่ียวข้องกับดนตรี
ไทยทาใหผ้ ลงานดา้ นดนตรีไทยเป็นท่สี นใจด้วย โดยผู้วจิ ัยจะแบง่ บทบาทออกเป็น 3 ด้าน คือ การเป็น
ผู้ประกาศข่าว พิธีกรดาเนินรายการข่าว และโฆษกรัฐบาล การเป็นนักแสดง และการเป็นนักขับร้อง
เพลงไทยและนกั ขบั เสภา

30

3.1.1 การเปน็ ผปู้ ระกาศข่าว พิธีกรดาเนินรายการขา่ ว และโฆษกรัฐบาล

ภาพท่ี 18 พลตรีประพาศ ศกุนตนาคทาหนา้ ที่ผปู้ ระกาศข่าวทางสถานีวทิ ยุโทรทศั น์กองทัพบกช่อง 5
ที่มาภาพ: พลตรีประพาศ ศกุนตนาค

พลตรีประพาศ ศกุนตนาค ได้รับความเชื่อถือและไว้วางใจให้ ทาหน้าท่ีเป็นผู้บรรยาย
และดาเนินรายการพระราชพิธสี าคญั ของประเทศให้กบั โทรทศั น์รวมการเฉพาะกิจแห่งประเทศไทยมา
ตอ่ เน่ืองยาวนานต้ังแต่ปีพ.ศ. 2508 จนถึงปัจจุบัน ทุกคร้ังท่ีมีการถ่ายทอดโทรทัศน์รวมการเฉพาะกิจ
แห่งประเทศ ก็จะต้องถ่ายทอดวิทยุในเครอื กองทัพบกกว่า 200 สถานีท่ัวประเทศไปดว้ ย ทั้งภาพและ
เสียงจึงมีความสาคัญมากเท่ากัน พลตรีประพาศ ศกุนตนาคถือเป็นผู้ดาเนินรายการถ่ายทอดสดพระ
ราชพิธีสาคัญท่ีมากที่สุดและยาวนานท่ีสุดในประเทศไทยจนทาให้เกิดองค์ความรู้อันเกิดจากพลตรี
ประพาศ ในการถ่ายทอดสดพระราชพธิ ตี ่าง ๆ

พลตรีประพาศ ศกุนตนาคเป็นต้นแบบให้กับผู้ทาหน้าท่ีดาเนินรายการถ่ายทอดสด
โทรทัศน์รวมการเฉพาะกิจแห่งประเทศไทย ในการระมัดระวังถ้อยคาการใช้ราชาศัพท์ มารยาท ข้อ
ควรรู้ และวิธีการบรรยายสดจากภาพ เช่น เม่ือมีเสียงเพลงสรรเสริญพระบารมี ไม่ควรมีเสียงบรรยาย
ทับซ้อน เม่ือมีเสียงขับร้อง เห่ ต่าง ๆ ควรปล่อยให้ผู้ชมได้รับฟังไม่ควรบรรยายทับซ้อน หรือการ
แก้ปญั หาเฉพาะหน้าในการถา่ ยทอดสด ซงึ่ มักจะมเี หตกุ ารณ์ไมค่ าดฝนั เกดิ ข้นึ เสมอ

31
การถ่ายทอดสดพระราชพิธีในแต่ละครั้งทางสถานีโทรทัศน์ช่อง 3 ช่อง 5 ช่อง 9 ชอ่ ง 11
และช่องไทยพีบีเอส จะส่งผู้ประกาศของสถานีมารวมกันเพ่ือดาเนินรายการ พลตรีประพาศ
ศกุนตนาคก็จะทาหน้าที่เป็นหัวหน้าคณะ แนะนาศิลปะการดาเนินรายการถ่ายทอดสด ถ่ายทอด
ความรู้ เทคนิคต่าง ๆ ข้อควรระวังในการถ่ายทอด การแก้ปัญหาเฉพาะหน้า ให้ผู้ดาเนินรายการ
ทุก ๆ คนด้วยความเมตตาด้วยความรู้ต่าง ๆ ที่พลตรีประพาศ ศกนุ ตนาคได้ค้นพบด้วยตนเอง ขณะที่
เป็นผู้ประกาศข่าวและดาเนินรายการถ่ายทอดสดพระราชพิธีต่าง ๆ ทาให้เกิดองค์ความรู้นามาใช้ใน
การดาเนนิ รายการ ปจั จุบนั ผอู้ า่ นข่าวในพระราชสานกั ยังคงปฏิบัติการตามวธิ ีการทที่ ่านคิดค้นข้ึน

ภาพที่ 19 พลตรปี ระพาศ ศกุนตนาคทาหนา้ ที่ผปู้ ระกาศอา่ นข่าวพระราชพธิ ี
ที่มาภาพ: พลตรีประพาศ ศกุนตนาค

พลตรีประพาศ ศกุนตนาค เป็นผู้วางระเบียบวิธีการในการอ่านข่าวพระราชสานักของ
ผปู้ ระกาศในทกุ สถานี และเปน็ ผู้ฝึกสอนผปู้ ระกาศข่าวเรื่องหลกั การใชภ้ าษาไทย การอ่านออกเสียงให้
ถูกต้อง เป็นวิทยากรอบรมเรื่องการประกาศข่าวให้กับกรมประชาสัมพันธ์ททบ.5 และหน่วยงาน
จานวนมาก ต่อเน่ืองยาวนานมากว่า 40 ปี จึงทาให้ท่านเป็นที่รู้จักของคนในวงการบันเทิง และ
ประชาชนท่วั ไป

32

ภาพท่ี 20 พลตรปี ระพาศ ศกุนตนาคทาหนา้ ทปี่ ระกาศอ่านข่าวและทีมงาน
ทีม่ าภาพ: พลตรปี ระพาศ ศกุนตนาค

ทุกคร้ังท่ีมีการถ่ายทอดสดพระราชพิธีใด ๆ ก็ตาม ผู้ดาเนินรายการจะได้รับเพียงหมาย
กาหนดการเสด็จฯ เท่าน้ัน ส่วนเนื้อหาสาคัญประวัติ และความรู้ต่าง ๆ ท่ีประชาชนชาวไทยได้
รับทราบ จะเป็นการทางานอย่างหนักของพลตรีประพาศ ศกุนตนาคในการหาข้อมูลจากการ
สัมภาษณ์พูดคุยกับบุคคลที่เก่ียวข้องท้ังในอดีตและปัจจุบัน การค้นคว้าจากหนังสือหลายเล่ม แล้วจด
เปน็ คู่มือการบรรยายพระราชพธิ ไี วอ้ ยา่ งเรยี บรอ้ ยทุกครัง้

นอกจากการค้นคว้าขอ้ มลู ทถี่ ูกต้องแลว้ ท่านยังประดิษฐ์ถ้อยคา ซึ่งมีความหมายอันลึกซึ้ง
เพ่ือการเตือนสติคนไทยให้เกิดสานึกต่อแผ่นดิน มีความจงรักภักดี ต่อสถาบัน ชาติ ศาสนา และ
พระมหากษัตริย์ ด้วยพลตรีประพาศ ศกุนตนาคตระหนักเสมอว่า ประชาชนทั้งประเทศกาลังชมภาพ
เหล่าน้ี จึงเป็นโอกาสอันดีในการส่งเสริมให้เกิดความรัก ความสามัคคี ปลุกจิตสานึก และทาให้คนใน
ชาติมีความเสียสละ มีอุดมการณ์ และม่ันคงต่อ ต่อสถาบันชาติ ศาสนา และพระมหากษัตริย์ โดย
สอดแทรกคาพูดท่ีท่านประดิษฐ์ลงในช่วงต่าง ๆ ของงานถ่ายทอดสดเสมอ โดยใช้น้าเสียง ลีลาและ
จงั หวะอนั เหมาะสม ทจ่ี ะสามารถตรึงความรู้สึกของผชู้ มและผ้ฟู งั

ตวั อย่างข้อความท่ีพลตรปี ระพาศ ศกนุ ตนาคร่าง1เพื่อเตรยี มบรรยายก่อนการถ่ายทอดสด
งานพระราชพิธีสวนสนามของทหารรกั ษาพระองค์ และสวนสนามพิธีกระทาสัตยป์ ฏิญาณตนต่อธงชัย
เฉลิมพล

1 เอกสารส่วนตัวของพลตรปี ระพาศ ศกนุ ตนาค

33

“ยุคใดสมัยใด ชนในชาติ แล้งน้าใจ ไร้การเสียสละ และขาดเสียซึ่งความสามัคคี ชาติ
ยอ่ มประสพแตค่ วามยอ่ ยยบั อับจน ดว้ ยน้ามือของอริราชศัตรูโดยงา่ ย

ชาติไทยก็เช่นเดียวกัน เคยประสบกับความสูญเสียอย่างใหญ่หลวงมาแล้ว และบรรพชน
ชาวไทยผู้กล้าหาญในอดีต ก็ได้ต่อสู้เพ่ือกอบกู้เอกราชและปกป้องผืนแผ่นดินไทยไว้ให้ลูกหลาน ด้วย
ชวี ติ เลือดเนอื้ และนา้ ตามาแล้ว

นับเป็นบทเรียนอันล้าค่าที่ได้มอบไว้ให้คนไทยท้ังชาติได้จดจา และรักษาไว้เป็นเครื่อง
เตือนใจไดเ้ ปน็ อย่างดี”

“บนผืนแผ่นดนิ ไทย ท่ีเราอยู่อาศัยทุกวนั นีแ้ ทบจะกลา่ วได้วา่ ไมม่ แี ม้แต่กระเบียดนิว้ เดียว
ทไ่ี ม่มีกระดกู และหยาดเลือดของบรรพบุรุษไทยทับถมชะโลมทาไว้

เราจะปล่อยใหผ้ ืนแผ่นดนิ ทีไ่ ดม้ าดว้ ยเลอื ดเนื้อและชีวติ ของบรรพบุรษุ เชน่ น้ี หลุดลอยไป
เปน็ ของผู้อน่ื ท้งั ๆ ที่เรายังมีลมหายใจเขา้ ออก ไม่ได้เปน็ อนั ขาด ตราบใด ทีผ่ ืนแผ่นดิน ยังไมก่ ลบ
หนา้ และขาสองขา ยังพยงุ กายได้ เราจะยอมไม่ได้”

ตัวอย่างขอ้ ความท่ีพลตรีประพาศ ศกุนตนาคร่างเพื่อเตรียมบรรยายก่อนการถ่ายทอดสด
งานดนตรไี ทยอดุ มศกึ ษา ครงั้ ท่ี 20 ปพี .ศ. 2531 ณ โรงเรยี นนายรอ้ ยพระจุลจอมเกล้า

“ดนตรีไทย เป็นมรดกทางวัฒนธรรมที่สาคัญย่ิงของชาติ ท่ีบ่งบอกถึงความประณีต
ละเอียดอ่อน ผสมผสานอยู่ในศิลปแห่งจินตนาการที่งดงามและกลมกลืนกับวิถีชวี ิตความเป็นอยู่อย่าง
ไทย ดนตรไี ทยจึงเป็นเอกลักษณ์ประจาชาติทเี่ ป็นความภาคภมู ิใจของคนไทยทุกคน

การท่ีนักศึกษาจากสถาบันต่าง ๆ รวมทั้งสถาบันทหาร ตารวจ ได้ให้ความสนใจมาร่วม
แสดงศิลปะดนตรีไทยในครั้งนี้ อย่างพร้อมเพรียงกันด้วยแล้ว ย่อมเป็นท่ีประจักษ์ ถึงความรัก ความ
ศรัทธา ความสามัคคี มีระเบยี บวินัย และความวิจิตรแหง่ สุนทรยี รสอยา่ งแทจ้ ริง

ในการที่บุคคลสาคัญของประเทศ ทรงสนพระทัยในดนตรีไทยนั้น นับได้ว่า เป็น
นิมิตรหมายท่ีดีอย่างย่ิง สาหรับการพัฒนาดนตรีไทย ซ่ึงในอดีตมานั้น ดนตรีไทยเคยซบเซามาช่วง
ระยะเวลาหนึ่ง แต่ในปัจจุบันน้ีนับได้ว่า เป็นบุญของชาติไทยเราแล้ว ที่สมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า
กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกมุ ารี ได้ทรงเอาพระทัยใส่ต่อวงการดนตรีไทยอย่าง
แท้จริง ทาให้คนหนุ่มคนสาวหันมาสนใจมากมาย บรรดาโรงเรียนและมหาวิทยาลัยต่าง ๆ ก็ให้การ
สนับสนุนฝึกหัดดนตรีไทยกันมากข้ึน มีการจัดประกวดแข่งขันกัน จนทุกวันนี้ถือได้ว่า ดนตรีไทยได้
เจริญขนึ้ อยา่ งน่าปลม้ื อก ปลมื้ ใจ จนมกี ารเปดิ สอนกันตามสถาบนั ต่าง ๆ ไม่ว่าระดับใดก็ตาม”

34

ภาพที่ 21 พลตรปี ระพาศ ศกุนตนาค บรรยายถ่ายทอดสดพเิ ศษ ช่อง ททบ.5
บรรยายขา่ วงานดนตรไี ทยอดุ มศึกษา คร้งั ที่ 20 ปพี .ศ. 2531
ท่มี าภาพ: พลตรปี ระพาศ ศกุนตนาค

พลตรีประพาศ ศกุนตนาค มีประสบการณ์และความชานาญในการดาเนินรายการจึง
สามารถวางแบบแผนงานถา่ ยทอดพระราชพิธีให้ผ้ดู าเนินรายการในยุคต่อ ๆ มาได้นาไปใช้ แนะนาให้
ผู้ดาเนินรายการถ่ายทอดสด ผู้อ่านประกาศข่าวในพระราชสานักได้รูจ้ ักค้นคว้าข้อมูลของพระราชพิธี
โดยละเอียด ก่อนการถ่ายทอดสดเพ่ือไม่ให้เกิดความผิดพลาด แนะนาวิธีการออกเสียงพระนามของ
พระมหากษัตรยิ ์ทกุ พระองค์ให้ถูกตอ้ ง แนะนาเร่อื งการใชค้ าราชาศัพท์ในการถ่ายทอดสด แนะนาการ
ใช้เสียงในการดาเนินการรวมถึงมารยาทและกาลเทศะ ในการดาเนินรายการถ่ายทอดสด ว่าช่วงใด
ควรอา่ น ช่วงใดควรบรรยาย

เอกสารทท่ี า่ นรวบรวมไว้จากการเขยี นด้วยลายมอื จึงเปรียบดังหลักฐานทางประวตั ิศาสตร์
ในการย้อนกลับไปศึกษาพระราชพิธีในอดีตว่าในวันสาคัญน้ัน เกิดอะไรขึ้นบ้าง แต่ละช่วงเวลา มี
รายละเอียดอย่างไร มีความสาคัญอย่างไร ผู้จัดงานในครั้งต่อ ๆ มามักขอความรู้ ขอคาปรึกษา
คาแนะนาและนาข้อมูลท่ีพลตรีประพาศ ศกุนตนาครวบรวมไปใช้ในการทาเอกสาร หนังสือ และ
สูจบิ ัตรงานต่าง ๆ