Sompuruan Artikel Jurnal Ponoriukan PISMP Boros Kadazandusun Ambilan Jun 2016
Rosni Bin Samah (2013). Pendekatan Pengajaran Kosa Kata Bahasa Arab Di Peringkat
Menengah Rendah : Kajian Kepada Guru Bahasa Arab Di Sekolah Menengah
Kebangsaan Agama Kuala Lumpur (SMKAKL). Naanu mantad
http://www.fp.utm.my/medc/journals/volume%206/g)%20Artikel%20Kosa%20Kata.pdf
Sabran bin Kibong, Asmiaty Amat & Lokman Abd Samad (2017). Penggunaan Bosoon dan
Herba bagi Merawat Sakit Perut dalam Masyarakat Bajau Sama’ di Daerah Tuaran,
Sabah. Kota Kinabalu: Universiti Malaysia Sabah. Naanu mantad
https://jurcon.ums.edu.my/ojums/index.php/MANU/article/view/1060
Umithayyibah Ramly. (2015). Kaedah Penyelidikan Kualitatif: Etnografi. Naanu mantad
https://www.slideshare.net/umithayyibahramly/etnografi-07052014
Yohan, Y. A. (2015). Observation in research. Naanu mantad
https://www.slideshaz re.net/yohanyanieaxel/observation-in-research
44
Sompuruan Artikel Jurnal Ponoriukan PISMP Boros Kadazandusun Ambilan Jun 2016
RINAIT DUSUN TINDAL TIMPU BAINO ID KAMPUNG KIAU BERSATU, KOTA BELUD:
KOINTALANGAN GUNO POIMBIDA OM RALAN MOMOGUNO RINAIT PONGUSAP
CPYRIAN FAUNGIN¹
Victor Baga
Institut Pendidikan Guru Kampus Kent¹
[email protected]
[email protected]
ABSTRAK
Rinait pongusap nopo diti nga guugunoon do komolohingan di laid montok
monginsopung om mongusap do mogisuusuai kawo toruruol. Gisom do baino
au po nokosimban o guno rinait pongusap diti om kakal po do gunoon id
Kampung Kiau Bersatu, Kota Belud. Sundung ingkaa, piipiro po o tulun di
kikabaalan do momoguno diti rinait id timpu baino. Ogumu o kawo rinait
pongusap di kakal po gunoon nga aiso po o dokumentasi poimbida kokomoi
diti rinait. Mantad dii, iso ponoriukan etnografi pinoindalan montok mongilo
guno poimbida om ralan momoguno rinait pongusap diti. Ponoriukan nopo diti
nga mimoguno do kaida ponorubungan kistruktur sampapas om pongintangan
poingampai moderate montok monimung do data. Rinait pongusap id
kampung nopo diti nga okon ko’ kiwoyo universal tu’ pinobida montok isoiso
kawo toruruol. Notumboyo nogi do ongotoruruol nopo diti nga gama nadadang
do tongopakasakit di humombo id posorili miagal do rogon, rusod namatai,
rusod miau om rusod nintorusan. Suai ko’ ii, ralan momoguno nogi nga
narahung do ralan sumambayang id ugama Katolik tu’ nokopituka o ralan
momoguno di dounguugulu om ralan sambayang id Katolik. Kinoimbulayan do
ugama Katolik nogi diti nga minogowit do kinosimbanon piipiro ahal kokomoi
do rinait diti miagal ko’ istila (bobolian om rinait), kakamot (komburongoh,
tinimung om gonding), dan koimaan (manalud do susumadon). Suai ko’
kopomoruhang do nontodon toilaan id gana koubasanan tinaru Kadazan
Dusun, asil ponoriukan nogi diti nga kaanu kapanahak do persepsi kawawagu
di tosonong kumaa tulun ginumuan kokomoi do kopomogunaan rinait
pongusap id timpu kiugama diti.
Kunsi Boros: rinait pongusap, manalud, susumadon, mongusap,
monginsopung
45
Sompuruan Artikel Jurnal Ponoriukan PISMP Boros Kadazandusun Ambilan Jun 2016
ABSTRAK
Pada masa dahulu mantera perubatan ini digunakan oleh nenek moyang
sebagai bantuan awal dan penyembuh penyakit. Sehingga hari ini, mantera ini
masih digunakan oleh masyarakat di Kampung Kiau Bersatu, Kota Belud untuk
kegunaan yang sama. Namun begitu, hanya beberapa orang sahaja yang
mempunyai kemahiran untuk menggunakan mantera ini. Walaupun terdapat
banyak jenis mantera perubatan namun belum ada dokumentasi khas bagi
mantera ini. Oleh itu, satu kajian etnografi telah dijalankan untuk
mengenalpasti fungsi khas dan cara menggunakan mantera perubatan ini.
Kaedah pengumpulan data yang digunakan untuk kajian ini adalah kaedah
temubual berstruktur separa dan pemerhatian terlibat sederhana. Mantera
perubatan di kampung ini mempunyai fungsi khas kerana dipercayai setiap
penyakit disebabkan oleh semangat jahat yang berbeza. Semangat jahat ini
terdiri daripada rogon, roh orang mati, roh orang hidup dan roh binatang.
Selain itu, cara berdoa dalam agama Katolik telah mempengaruhi cara
menggunakan mantera ini disebabkan pertembungan cara tradisi
menggunakan mantera ini dan cara berdoa Katolik. Kemunculan agama
Katolik di kampung juga telah mempengaruhi beberapa perkara yang
berkaitan dengan mantera perubatan seperti istilah (bobolian dan rinait),
bahan sokongan (komburongoh, tinimung dan gonding), dan amalan (manalud
do susumadon). Selain menambah sumber pengetahuan khususnya dalam
bidang kebudayaan masyarakat Kadazan Dusun, hasil kajian ini juga memberi
persepsi baharu yang positif kepada umum tentang relevansi penggunaan
mantera perubatan ini pada masa kini.
Kata kunci: Mantera perubatan, manalud, susumadon, bantuan awal,
menyembuhkan
KOPOINTUTUNAN
Tumanud nopo di nopo di Yoserizal & Jamaluddin Md. Jahi (2012), toruruol nopo diti nga
abaagi do toruruol fizikal om toruruol rohani. Toruruol rohani nopo diti nga toruruol di
nosoluan toi ko’ nouhub do sunduan taraat humombo id posorili. Miagal id Kampung Kiau
Bersatu, Kota Belud tu’ komolohingan nopo di pogulu nga otumbayaan do toruruol nopo di
otimbaba do tongoulun ng agama do pakasakit di humombo id posorili. Mantad dii,
notumboyo nogi do tinudukan toi ko’ nonuan do Kinorohingan o komolohingan do rinait
pongusap montok ponginsopung toi ko’ pongusap do mogikaakawo toruruol. Rinait
pongusap nopo diti nga pinotungkus do komolohingan kumaa do sukod di sumusuhut
montok monimbaba tongotoruol di otimbaba id koposion. Ii no pogi do rinait pongusap nopo
diti nga kakal po do gunoon id Kampung Kiau Bersatu, Kota Belud diti gisom do timpu baino
mulong po do haro no o ugama monotheis.
46
Sompuruan Artikel Jurnal Ponoriukan PISMP Boros Kadazandusun Ambilan Jun 2016
KATAYADAN KOBOLINGKAANGAN
Sundung do kakal gugunoon o rinait pongusap diti id Kampung Kiau Bersatu, Kota Belud
ditinga kakal po do aiso o dokumentasi rinait pongusap di poimbida montok do kampung diti.
Ahal nogi diti nga nosokodung di Rosalyn Gelunu (2016) tu’ aiso o dokumentasi kokomoi do
rinait gama do rinait nopo diti nga pinotungkus toomod miampai lisan. Suai ko’ ii, tumanud
nogi di Minah Sintian (2012), aiso o kointalangan di poimbida mimoyo guno rinait gama do
aiso o sistom aksara di pogulu. Mantad dii, nung au poindalanon o ponoriukan diti
nga imang talup o rinait pongusap id kampung diti om aiso di o sukuon do sukod wagu id
timpu dumontol.
TUDU OM TUHOT SORIUK
Tudu ponoriukan nopo diti nga montok popointalang guno poimbida om kararalano
momoguno rinait pongusap Dusun Tindal id Kampung Kiau Bersatu, Kota Belud.
Objektif ponoriukan
i. Mongilo do guno poimbida rinait pongusap Dusun Tindal id Kampung Kiau
Bersatu, Kota Belud.
ii. Mongilo do kararalano momoguno rinait pongusap Dusun Tindal id Kampung
Kiau Bersatu, Kota Belud.
Tuhot Ponoriukan
i. Nunu guno poimbida rinait pongusap Dusun Tindal id Kampung Kiau Bersatu,
Kota Belud?
ii. Poingkuro kakaralano do momoguno do rinait pongusap Dusun Tindal id
Kampung Kiau Bersatu, Kota Belud?
METODOLOGI PONORIUKAN
Reka bontuk nopo do ponoriukan diti nga etnografi mikro. Tumanud nopo Rachmat
Kriyantono (2015), etnografi mikro nopo nga kokomoi onoriukan om koponguyadan unit
rindako di okoro om Bayu Indra Pratama (2017), kopongorindakaan etnografi mikro nopo diti
nga lobi okoro miagal ko’ koubasanan sub-tinimungan toi ko’ organisasi. Kopoindalanan
ponoriukan nopo diti nga suminuku do suul do songulun lundu etnografi i James P. Spradley
(1980) tu’ tumanud nopo do lundu diti nga etnografi nopo nga impohon do ponoriukan
antropologi koubasanan.
47
Sompuruan Artikel Jurnal Ponoriukan PISMP Boros Kadazandusun Ambilan Jun 2016
Responden ponoriukan nopo diti nga haro 3 om responden nopo diti nga kiumul id
pialatan 53 toun gisom 90 toun. Oinsanan responden nopo diti nga kitoilaan kokomoi do
rinait pongusap om kikabaalan do momoguno rinait diti.
Kinoponimungan nopo do data ponoriukan diti nga maya do koponorubungan
kistruktur sampapas om kopongintangan poingampai moderate. Instrumen ponoriukan
pinonokodung montok koponimungan data nopo diti nga set pongudia’an ponorubungan om
set ahal tintangan id pongintangan. Instrumen nogi diti nga rinuhangan do kakamot
ponokodung suai miagal ko’ poniip audio, poniip gambar (kamera) om buuk nuut. Suai ko’ ii,
pinotounda nogi o borang kookunan responden kokomoi katapatan sisimbar solinaid
koponorubungan montok popoingkawas do katapatan om komilotumbayaan do data
ponoriukan.
Data ponoriukan diti rinindako mimoyo do ralan kopongorindakaan tematik montok
momolingkum om mongilo tema do data di naanu. Tumanud Braun & Clarke (2006) id
Heriyanto (2018), pongorindakaan tematik nopo diti nga kopongorindakaan data montok
mongilo do pola toi ko’ tema data di notimung.
ASIL OM PIBARASAN
Rinait pongusap nopo diti nga okon ko’ kiwoyo universal. Monikid rinait diti kiwaa o
guno di poimbida montok toruruol di pointantu. Id ponoriukan diti haro 7 kawo rinait
pongusap montok pongusap om pomolingos toruruol di mogisuusuai. Rinait nopo dii nga
rinait purut, rinait koromiton, rinait sougian, rinait dula’an, rinait opuan, rinait tigog om rinait
sinduruk.
48
Sompuruan Artikel Jurnal Ponoriukan PISMP Boros Kadazandusun Ambilan Jun 2016
Rinait: Opuan
Kuyukus pokuyukus,
Tapuku o tapi-api,
Tawor tapu kuila
(Uliton do inturu)
49
Sompuruan Artikel Jurnal Ponoriukan PISMP Boros Kadazandusun Ambilan Jun 2016
Rinait: Sinduruk Kaarok do tombuakar,
Batak moninduruk, Opogi kono,
Hangkau meninganggur, Kosisingud di odoot,
Meninduruk do nakan, Kohoh kaarok,
Meninanggor do nutut, Ilo no monosomu, poilob, poguak,
Sinduruk di barambang, Kosisingud do goriud,
Sinanggor di berutai, Kaarok soriwa,
Meninanggor do nakan, Ilo no kosisingud do gumpuyut,
Minomorutai do nutut, Kaarok di gunsahau,
Ilo no peruak do nakan pakayas do Kosisingud do londuk,
nutut, Kaarok do tasagau,
Poilob, polua, papait, poporot, poguak, Kosisingud do otorus,
Sinduruk di sisipan, Kaarok obogos palasu poumos,
Sinanggor di susulatan, Ilo no nakadadang,
Sumininisip hid dinan sunulat, Ilo no nokouhub,
Hid diri sinduruk bingkulud, Poinsoduo no ngai ilo oi Tuhan,
Sinanggor di bingkusui, Kosisingud do dudan dau,
Nokopingkulud hid dinan, Kosisingud do sogohon,
Nokobingkusui hid diri, Kaarok do soukon,
Ilo no nakasakit poruol do tian, Kosisingud do sogohon,
Poilob, poguak, papait, poporot, Kaarok do soukon,
poonsom, poporot, pagahui, pagagas, Kosisingud do luluyudon,
Pagada do takano, Kaarok I loowogon,
Pagada do waig, Noluyungan do sobu i olontu
Tuyuo no pasawa, Idu kosisingud do tombokis.
Songodo no posukab,
50
Sompuruan Artikel Jurnal Ponoriukan PISMP Boros Kadazandusun Ambilan Jun 2016
Ongotoruruol nopo diti nga notumboyo gama nongouhub toi ko’ nongosoluan do pakasakit.
Pakasakit nopo diti nga rogon om rusod di humombo doid pomogunan. Rusod di
pakasakit diti nga okito id katayadan id siriba.
i. Rogon
ii. Rusod do namatai
iii. Rusod do miau
iv. Rusod do nintorusan
Guno poimbida nopo do ongorinait pongusap diti nga okito id Nuludan 2 id siriba.
Nuludan 2: Ngaran rinait pongusap om guno rinait pongusap
Kararalano momoguno rinait pongusap
Nuludan 3: Kararalano momoguno tumanud kawo rinait
51
Sompuruan Artikel Jurnal Ponoriukan PISMP Boros Kadazandusun Ambilan Jun 2016
Kararalano momoguno rinait pongusap nopo diti nga narahung do ralan sumambayang id
Katolik gama do pinitukaan ralan momoguno rinait di pogulu om ralan sambayang do Katolik
id timpu baino. Rinait pongusap diti kakal po milo toi ko’ kosudong gunoon id timpu baino
gama do notumboyo kousap toi ko’ koponginsopung om nomungan no ralan momoguno
rinait pongusap diti do ralan sumambayang id Katolik. Kopolombusan nopo do rinait diti nga
polombuson toomod om aiso o loyuk di poimbida masaan do popolombus do rinait diti.
KOINTIGASAN, SOGU OM BAGAS
Rinait pongusap id Kampung Kiau Bersatu, Kota Belud nopo diti nga okon ko’ kiwoyo
universal tu’ monikid rinait kiwaa o guno di poimbida. Rinait pongusap diti kakal kosudong
gunoon sundung do haro no o ugama monotheis tu’ kararalano momoguno rinait nogi diti
nga narahung do kararalano sumambayang id Katolik.
Sogu nopo montok ponoriukan diti nga okito id katayadan id siriba.
i. Popoindalan ponoriukan di kopohompit kinoyonon Dusun Tindal suai id watas
Kota Belud montok mongilo pibagalan do rinait pongusap Dusun Tindal id
watas Kota Belud.
ii. Popoindalan do ponoriukan kokomoi songkuro koponorimaan tongotulun do
rinait pongusap diti sabaagi iso koubasanan di minog tilombuson toi ko’ au.
iii. Popoindalan ponoriukan kokomoi struktur kapamansayan om rati istila’ di
gunoon id rinait pongusap diti.
iv. Popoindalan do ponoriukan kokomoi do rusap om tolonsi sabaagi do tubat
tinungkusan koubasanan.
Ponoriukan nogi diti nga kapanahak do bagas kumaa mogigion Kampung Kiau
Bersatu, Kota Belud, gana pondidikan om tulun ginumuan. Maya do ponoriukan diti haro di o
dokumentasi poimbida kokomoi rinait pongusap id Kampung Kiau Bersatu, Kota Belud,
kopomoruhang do nontodon toilaan kokomoi rinait pongusap, osiliu susukuon montok
ponoriukan kotilombus, koponginlaab toilaan tulun ginumuan om kapanahak persepsi di
osonong kumaa tulun ginumuan kokomoi kopomogunaan rinait pongusap diti id timpu
kiugama.
SUKUON
Bayu Indra Pratama. (2017). Etnografi Dunia Maya Internet. Indonesia: UB Press.
Kementerian Pelajaran Malaysia (2018). Buku Panduan Penyelidikan Etnografi. Selangor:
Institut Pendidikan Guru Malaysia.
52
Sompuruan Artikel Jurnal Ponoriukan PISMP Boros Kadazandusun Ambilan Jun 2016
Rachmat Kriyantono. (2015). Public Relations, Issue & Crisis Management: Pendekatan
Critical Public Relations, Etnografi Kritis & Kualitatif. Jakarta, Indonesia: KECANA
Spradley, James P. (1980). Participant Observation. United States, America: Waveland
Press
Minah Sintian (2012). Mantera atau Rinait Kadazandusun: Tinjauan dalam Aspek Pengamal
dan Fungsinya dalam Kehidupan. Simposium Bahasa Dan Budaya Iban Dan Folklor
Borneo / Kalimantan. Diperoleh daripada:
https://www.researchgate.net/publication/272355029
Heriyanto (2018). Thematic Analysis Sebagai Metode Menganalisa Data Untuk Penelitian
Kualitatif. ANUVA, 2 (3), 317-324.
Koeswinarno (2015). Memahami Etnografi Ala Spradley. Jurnal SMaRT, 1(2), 257-265.
Yoserizal & Jamaluddin Md. Jahi (2012). Sistem Perubatan Tradisional Orang Petalangan
Yang Terhakis di Kabupaten Pelalawan, Provinsi Riau, Indonesia. International
Journal of the Malay World and Civilisation, 30(1), 197-214.
Dodu Lumpiyoi (Piturubungan, Februari 08, 2020)
Inan Gangot (Piturubungan, Februari 07, 2020)
Inan Golihong (Piturubungan, Februari 09, 2020)
53
Sompuruan Artikel Jurnal Ponoriukan PISMP Boros Kadazandusun Ambilan Jun 2016
TAANG KOINABASAN KABAALAN MONUAT BOROS KADAZANDUSUN MONTOK
TANGAANAK TOUN DUO ID WATAS KIULU
CRISTEODORA JOHNNUIL¹
Dr Saimin Ginsari
Institut Pendidikan Guru Kampus Kent¹
[email protected]
[email protected]
ABSTRAK
Ponoriukan tinjauan nopo diti nga kitudu montok mongilo kopio do taang
koinabasan kabaalan monuat Boros Kadazandusun montok tangaanak Toun 2
id watas Kiulu maya duo roromu ii no kopomogunoon pimato tagayo om
kapamansayan guas panandatan (MSO) Boros Kadazandusun. Ahal diti nopo
nga, pogulu diti aiso po kapatayadan poimbida toi ko ponoriukan poimbida
kokomoi taang koinabasan kabaalan monuat Boros Kadazandusun montok
tangaanak id sikul. Mantad dii, amu koilo o tulun ginumuan kokomoi taang
koinabasan kabaalan monuat Boros Kadazandusun do tangaanak diolo om
ahal diti sondii amu kapanahak kopurimanan montok popoingkawas diti Boros
Kadazandusun. Mantad dii, pinadalan o ponoriukan diti maya reka bontuk
kuntitatif tinjauan om minomoguno do poniisan om analisis dokumen ii no
marka pogulu tangaanak sabaagi instrumen. Soginumu 108 tangaanak id
Toun 2 id 6 sikul watas Kiulu, Sabah nopili sabaagi do sampel ii notontu maya
Krejcie & Morgan (1970). Asil ponoriukan nopo nga pinopotalang do taang
koinabasan kabaalan monuat Boros Kadazandusun montok tangaanak Toun 2
is watas Kiuli nopo nga kakal po id taang tosiriba. Mantad dii, ponoriukan nopo
diti nga kapanahak kapansalan lolobi po sabaagi susukon do mongingia id
kapamalanan aktiviti pangajalan om pambalajalan ii kosudong tumanud taang
koinabasan tangaanak. Suai ko ii, ponoriukan diti nogi adadi do susukuon do
kotinanan id labus kokomoi taang koinabasan kabaalan monuat Boros
Kadazandusun tangaanak Toun 2 mooi do tulun ginumuan nopo nga
kopuriman daa om kopomonsoi ahal ii minog do koingkawas iti boros tina
diolo. Miampai kaanu daa manahak kopurimanan do tulun ginumuan kokomoi
kapansalan monguasa do boros Kadazandusun.
Kunsi Boros : Taang koinabasan, kabaalan monuat, Boros
Kadazandusun, Watas Kiulu
54
Sompuruan Artikel Jurnal Ponoriukan PISMP Boros Kadazandusun Ambilan Jun 2016
ABSTRAK
Kajian tinjauan ini bertujuan untuk mengetahui tahap penguasaan kemahiran
menulis Bahasa Kadazandusun bagi murid Tahun 2 kawasan Kiulu melalui
dua aspek iaitu penggunaan huruf besar dan pembinaa ayat asas (MSO)
Bahasa Kadazandusun. Hal ini kerana, sebelum ini tiada kenyataan khas atau
kajian khas mengenai tahap penguasaan kemahiran menulis Bahasa
Kadazandusun bagi murid-murid di sekolah. Justeru itu, masyarakat tidak tahu
mengenai tahap penguasaan kemahiran menulis Bahasa Kadazandusun bagi
anak-anak mereka menyebabkan masyarakat kaum Kadazan Dusun sendiri
tiada kesedaran untuk memartabatkan Bahasa Kadazandusun ini. Oleh itu,
kajian ini telah dijalankan dengan reka bentuk kuantitatif tinjauan dengan
menggunakan ujian dan analisis dokumen iaitu markah lepas murid sebagai
instrumen. Seramai 108 orang murid Tahun 2 di 6 sekolah kawasan Kiulu,
Sabah telah dipilih sebagai sampel yang ditentukan berdasarkan Krejcie &
Morgan (1970). Hasil kajian mendapati, tahap penguasaan kemahiran menulis
Bahada Kadazandusun bagi murid Tahun 2 di kawasan Kiulu masih berada
pada tahap rendah. Justeru itu, kajian ini mampu memberikan kepentingan
khususnya sebagai rujukan untuk guru-guru dalam merancang aktiviti
pengajaran dan pembelajaran yang sesuai dengan tahap penguasaan murid.
Tambahan pula, kajian ini mampu menjadi rujukan utama kepada badan-
badan atau persatuan di luar mengenai tahap penguasaan kemahiran menulis
bagi Bahasa Kadazandusun murid Tahun 2 agar masyarakat kaun Kadzan
Dusun sedar dan mengambil tindakan yang wajar untuk memartabatkan
bahasa ibunda mereka. Disamping dapat memberi kesedaran kepada
masyarakat mengenai pentingnya menguasai bahasa Kadazandusun.
Kata Kunci : Tahap penguasaan, kemahiran menulis, Bahasa
Kadazandusun, Kawasan Kiulu
KOPOINTUTUNAN
Id wulan Milatok 1998, paajalon no di o Boros Kadazandusun id pointongkop sikul
pangaan tosiriba id pogun Sabah. Sundung ingkaa, momomoguno do boros Kadazandusun
nopo nga mumang kumuri no lolobi po id tinimungan sukod wagu nondo. Tumanud di Noor
Aina Dani om Syeril Patrisia Kining (2016), kopomogunoon boros Melayu id sikul karahung
kopomogunoon boros diti id pibarasan tikid tadau tangaanak Kadazan Dusun. Mantad dii,
ogumu kasalaan boros ii adadi id sikul lolobi po id ponuatan tangaanak miagal ko ijaan,
kopomilian hogot, istila om panandatan. Ponoriukan nopo diti nga mongintong do gisom
nonggo kopio toi ko taang koinabasan tangaanak Boros Kadazandusun Toun 2 diti kokomoi
koinabasan diolo id kabaalan monuat lolobi po id ijaan om ponuatan panandatan.
KOINTALANGAN KOBOLINGKAANGAN
Id nopo suang Dokumen Standard Kurikulum om Pentaksiran (DSKP) Boros
Kadazandusun Toun 2, kiwaa limo kabaalan ii poi’aon id sikul. Sundung ingkaa, okon ko
kogumuan sikul kaanu do kagampot do monikid kabaalan dii tu’ tumanud ponoriukan wagu
55
Sompuruan Artikel Jurnal Ponoriukan PISMP Boros Kadazandusun Ambilan Jun 2016
di Emilya binti Ginsaat (2018), isu kobolingkaangan id ponuataan kakal haro id sikul miagal
di nokito disido o koilo daa ii tangaanak toun kotolu do popisuai do pimato tagayo om tokoro
nga amu kopio abaal soira id ponuatan do panandatan.. Suai ko ii, kiwaa nogi kinaantakan
di notoguang di Anzzie Lilly Hakim (2019) miagal do amu ii tangaanak kaanu monupu
panandatan tumanud nuludan di pointopot. Mantad dii nogi, popofokus ponoriukan diti
kokomoi mongintong taang koinabasan kabaalan monuat id ijaan montok kopomogunoon
pimato tagayo om kapamansayan guas panandatan (MSO) Boros Kadazandusun.
TUDU SORIUK
i. Mongilo taang koinabasan kabaalan momoguno pimato tagayo id Boros
Kadazandusun montok tangaanak sikul Toun 2 id watas Kiulu.
ii. Mongilo taang koinabasan kabaalan momorun guas panandatan (MSO) id Boros
Kadazandusun montok tangaanak sikul Toun 2 id watas Kiulu
TUHOT SORIUK
i. Nunu taang koinabasan kabaala momoguno pimato tagayo id Boros Kadazandusun
montok tangaanak sikul Toun 2 id watas Kiulu?
ii. Nunu taang koinabasan kabaalan monorun guas panandatan (MSO) id Boros
Kadazandusun montok tangaanak sikul Toun 2 id watas Kiulu?
METODOLOGI PONORIUKAN
Reka Bontuk Ponoriukan
Reka bontuk ponoriukan ii ginuno nopo nga ponoriukan tinjauan tu’ montok
monimung data maya format ponguhatan set instrumen poniisan miampai sampel ii nopili
mantad isoiso populasi. Kohompit nogi do ponoriukan kuantitatif ii lobi kokomoi koulalaho
sosongulun ii mangan intangai maya taang toilaan id kabaalan monuat (Ahmad Munawar &
Mohd Nor Shahizan 2012). Suai ko ii, ponoriukan kuantitatif momoguno maklumat toi ko
data ii milo sukaton maya proses kopongintaban om momoguno kakamot pongintom miagal
do poniisan (Sit Murni, 2010).
Persampelan
Populasi nopo do ponoriukan diti nga soginumu 157 nga nopili soginumu 108 no
sampel tangaanak sikul Toun 2 id Watas Kiulu tumanud koponontuan saiz sampel Krejcie &
Morgan (1970) id Ang Kean Hua (2016). Kawo persempelan diti nogi nga minomoguno do
kawo persampelan aiso keberangkalian ii no persampelan rawak tinimungan montok
minomili do responden maya mamahagi sampel tumanud tinimungan sikul om pilion piipiro
56
Sompuruan Artikel Jurnal Ponoriukan PISMP Boros Kadazandusun Ambilan Jun 2016
sikul maya rawak sabaagi do sampel (Kamarul Shukri Mat Teh, 2015). Mantad dii nopili
onom sikul ii nadadi sabaagi do sampel miampai 108 tangaanak sikul ii kohompit do :
i. SK Bungaliu, Kiulu
ii. SK Malangang Baru, Kiulu
iii. SRK ST Joseph Tombongon, Kiulu
iv. SK Pekan Kiulu
v. SK Pukaka, Kiulu
vi. SK Mantob, Kiulu
Instrumen
i. Poonisan
Tumanud Lee Keok Cheong, et al (2018), poniisan nopo nga iso kaida ii
gunoon montok monimung data, montok mongilo om mongintong toilaan tangaanak
kokomoi nunu ii nabalajalan ii milo padalanon maya lisan om okon lisan. Kinootuson
ii aanu mantad poniisan milo dodion do indikator ii tosonong kokomoi koinabasan
isoiso kabaalan toi ko toilaan di naanu di tangaanak. Mantad dii, instrumen poniisan ii
noguno id ponoriukan nabaagi 5 Boogian miagal id Nuludan 1 maya suminuku
Taksonomi Bloom : taang kabaalan domain kognitif nintaan kaagu (2001).
57
Sompuruan Artikel Jurnal Ponoriukan PISMP Boros Kadazandusun Ambilan Jun 2016
Boogian Taang Ponguhatan Ginumu Peratus Marka
1 (Taksonomi Ponguhatan kapangkalan
Papatayad 29 Ijaan Panandata
Bloom) pimato tagayo 29 25% n
Mumuhondom BKD. 25 0
Momili
panandatan ii
kotunud o
2 Mangarati pimato tagayo 15 87
om nuludan
panandatan.
Mongulud hogot
dumadi
3 Aplikasi panandatan 5 5 10
miampai ijaan di 50%
kotunud.
Mongurindako
kopomogunoon
4 Mongurindako & pimato tagayo 15 87
6
manahang om nuludan
panandatan.
Momonsoi iso
susuyan toniba
5 Momorun kokomoi gambar 25% 10 10
ii
tinahak.
Nuludan 1 : Limo boogian ponguhatan id isntrumen poniisan maya suminuku teori
Taksonomi Bloom (2001)
ii. Analisis Dokumen
Analisi dokumen nopo ii pinadalan id ponoriukan diti nga pinadalan maya
mongurindako buuk ruputan Band kabaalan monuat tangaanak Toun 2 id monikid
onom sikul dii. Marka toi ko Band pogulu di tangaanak nopo dii nga kokomoi taang
koinabasan kabaalan monuat Boros Kadazandusun tumanud Band maya
Pentaksiran Id Linimput Kalas. Iti nopo nga montok monokodung do asil poniisan
mooi do haro poniisan prestasi suai mantad mogisusuai tadon.
58
Sompuruan Artikel Jurnal Ponoriukan PISMP Boros Kadazandusun Ambilan Jun 2016
Katapatan
Katapatan ii pinotosol kopio id ponoriukan diti nopo nga kokomoi :
i. Katapatan Konstruk
Noilaan om norotian di mononoriuk kokomoi konsep pogulu om idea kokomoi pimato
tagayo om panandatan guas MSO BKD maya ponoriukan perpustakaan.
ii. Kopoosilan instrumen poniisan.
Poniisan nopo dii nga tumanud taang kapangkalan ii pinosogu do KPM ii no 25%, 50%,
25% (Kementerian Pendidikan Malaysia, 2016). Suai ko ii, nakatanud nogi do DSKP
Toun 2 maya standard ponuangan id 3.1 monuat kawagu pimato tokoro om tagayo id
nuludan di kotunud.
iii. Ponguhatan ii ouhan.
Minomoguno do ponguhatan ii ouhan mooi do osonong orotian miagal do suato, pilio,
uludo om pomonsoi.
iv. Katapatan Tonsi.
Nintangan do instrumen dii kaanu kohompit toinsanai ii mangan tahango maya
tuminanud kopio do objektif om skop gana ii mangan soriuko (Lee Keok Cheong et al,
2018 ) maya poniisan di lobi spesefik montok manahang kabaalan monuat tangaanak
tumanud di Taksonomi Bloom.
Komilotumbayaan
Pipiro ahal minangan wonsoyo id ponoriukan diti montok popoingkawas
komilotumbayaan miagal do :
i. Kokuman mantad tabaal.
Aanu maya kookunan mananapanai om tambalut monoriuk kokomoi kooturan
ponoriukan (Bogdan & Biklen, 2003). Mantad dii, nakaanu o poniisan dii do mantad
tabaal miampai profil di lundu om komi kokomoi ponguhatan poniisan id Nuludan 2 om
Nuludan 3.
Ngaran Institut Gana Kabaalan
Dr Saimin Ginsari Lungkitas IPG - Sajarah
Kampus Kent Tuaran - Boros
Kadazandusun
Nuludan 2 : Profil panahang poniisan ii tabaal
59
Sompuruan Artikel Jurnal Ponoriukan PISMP Boros Kadazandusun Ambilan Jun 2016
Kointalangan Kesahan Tonsi Komi Tabaal
1. Tonsi poniisan ii kosudong do sasaran Kotunud
2. Tonsi poniisan ii milo padalanon Kotunud
3. Tonsi poniisan kaanu manahang taang kabaalan
Kotunud
kopomogunoon pimato tagayo
4. Tonsi poniisan kaanu manahang taang kabaalan
Kotunud
kapamansayan panandatan
Nuludan 3 : Kointalangan kesahan tonsi om komitabaal kokomoi instrumen poniisan
ii. Kapadalanan ponoriukan pogulu.
Oponsol montok popotontu komilotumboyoon om kesahan instrumen (Adibah Abdul Latif
om Azizah Binti Abu Hanifah, t.t). Mantad di pinadalan o ponoriukan gulu antakan 20
Milatok 2020 hilo id SK Terintidon, Kota Belud om SK Nahaba, Kota Belud.
Kaida Ponimungan Data
Kaida koponimungan data maya suminuku ponoriukan di Walijah Bt Ahmad Jamburi
(2010) ii no ponoriukan perpustakaan om ponoriukan lapangan maya prosedur id Nuludan 4.
Ponoriukan Perpustakaan
Suat kookunan mantad IPGM
Kopotoundaan instrumen
Ponoriukan Lapangan
Kookunan mantad sikul nopili
Rumuba mongingia BKD Toun 2
Kopokionuan marka pogulu responen
Kopointalangan poniisan montok responden
Popotikid om monimung kaagu di ponguhatan poniisan
Proses poposuang om mongurindako data
Asil ponoriukan
Nuludan 4 : Prosedur Koponimungan Data
60
Sompuruan Artikel Jurnal Ponoriukan PISMP Boros Kadazandusun Ambilan Jun 2016
Kaida Mongurindako Data
Tumanud di Corbin om Strauss (2008), mongurindako data kokomoi interaksi maya
data momoguno do teknik-teknik miagal do monguhot kokomoi data, momonsoi pibagalan
data ii naanu montok mombontuk konsep mantad data ii naanu. Mantad dii, pinadalan o
prosuder mongurindako data miagal id Nuludan 5.
Koponandaan sisimbar responden tumanud rubrik
Kopongintaban ginumu marka tumanud ponguhatan
Kopongintaban min Band kabaalan monuat BKD tangaanak Toun 2
Kopongintaban peratus tumanud taang Taksonomi Bloom
Kopongurindakaan peratus maya nuludan, carta pai om graf
Kopointalangan asil ponoriukan
Nuludan 5 : Prosedur Mongurindako Data
ASIL PONORIUKAN OM PIBARASAN
Taang koinabasan kabaalan monuat Boros Kadazandudun tangaanak Toun 2 id
watas Kiulu kakal po id taang tosiriba id Band 2. Ahal diti okito maya analisis Band Kabaalan
Monuat ii naanu mantad sikul-sikul do purata min nopo nga id Band 2 no. Id Band 2 nopo diti
nga nakagampot no da ii tangaanak do :
i. momoguno ija'an di kotunud.
ii. koilo momonsoi ayat di tangasaanang,
iii. mongulud tonsi id ponuatan
iv. koilaan di polombuson kosudong,
v. popokito kaparagatan do momoguno boros Kadazandusun di songisom id
ponuatan
vi. kaanu popokito kaparagatan do momongo isoiso' buruanon.
Montok nopo asil mongurindako data mantad Taksonomi Bloom (2001), taang
koinabasan kabaalan monuat tangaanak Toun 2 id watas Kiulu kakal po id taang tosiriba id
taang mangarati ii kohompit do taang Kabaalan Momusorou Taang Tosiriba. Ahal diti okito
do id data taang mangarati id Rajah 1 om Rajah 2.
61
Sompuruan Artikel Jurnal Ponoriukan PISMP Boros Kadazandusun Ambilan Jun 2016
55% 53% 51% 49% Otopot
50% 47% Boros Ngaran Poimbida Nakasala
45%
40% Pimato Gulu
Rajah 1 : Peratus Sisimbar Tangaanak Montok Taang Mangarati Kopomogunoon Pimato
Tagayo Boros Kadazandusun
60% 53% Otopot
50% 44% Nakasala Nakasala
40%
30%
20%
10%
0%
Otopot
Rajah 2: Peratus Sisimbar Tangaanak Montok Taang Mangarati Kopomogunoon Pimato
Tagayo Boros Kadazandusun
Soira nokotimbaba ii tangaanak id taang popoaplikasi om okito do nokoinsiriba kopio
ginumu toi ko peratus tangaanak ii nakaanu manahak sisimbar maya otopot id Rajah 3 om
Rajah 4.
90% 78% Otopot
Nakasala
80% 69% 20% Aiso sisimbar
2%
70%
60% Boros Ngaran
50% Poimbida
40%
30% 20%
20% 11%
10%
0%
Pimato Gulu
Rajah 3 : Peratus Sisimbar Tangaanak Montok Taang Popoaplikasi Kopomogunoon
Pimato Tagayo Boros Kadazandusun
62
Sompuruan Artikel Jurnal Ponoriukan PISMP Boros Kadazandusun Ambilan Jun 2016
20% Peratus MSO
MSO + nakasala patikol
9% 10% SMO
7% 10% OMS
7% SOM
6% 18% OSM
MOS
13% Susuai
Aiso Sisimbar
Rajah 4 : Peratus Sisimbar Tangaanak Montok Taang Popoaplikasi Struktur Panandatan
Boros Kadazandusun
POMOLINGKUMAN, SOGU OM BAGAS
Pomolingkuman, okito do taang koinabasan kabaalan monuat Boros Kadazandusun
tangaanak Toun 2 id watas Kiulu kakal po id taang tosiriba. Mantad dii, oponsol kopio do
abaala ii tangaanak id taang KMTO po gulu moi do kagampot id taang KMTT.
Montok dii, kiwaa pipiro sogu ponoriukan sumusuhut miagal do minog poinlaabon po
kaagu roromu ii mangan intangai id kabaalan monuat diti miagal kapanahangan tonsi
panandatan, kawo struktur panandatan BKD ii suai, panandatan BKD ii gramatis toi ko
susuai po. Suai ko ii, milo monoriuk do kabaalan suai ii poinsuang id DSKP kaanu atahang.
Minog nogi daa do poingoyon o sampel mooi do asil ii lobi konsisten om mongobi toinsanai
tangaanak ii manganu mato balajalan Boros Kadazandusun id Sabah.
Suai ko ii, kiwaa bagas ponoriukan ii okito kopio nopo nga adadi susukuon kumaa do
kotinanan id labus toi ko tulun ginumuan montok manampasi diti boros tina. Ponoriukan diti
nogi nga kapanahak sunduan kumaa mononoriuk ii kisunduan do popoingkawas diti Boros
Kadazandusun maya ponokopoomitanan ponoriukan diti. Asil ponoriukan diti nogi nga
kapanahak bagas kumaa tulun ginumuan kokomoi kapansalan monguasa Boros
Kadazandusun. Suai ko ii, kapanahak nogi do susukuon di mongingia montok mamalan
aktiviti pangajalan om pambalajalan id sikul. Ponoriukan diti nogi nga kapanahak bagas
maya sunduan popoingkawas taang koinabasan kabaalan monuat Boros Kadazandusun id
sikul.
63
Sompuruan Artikel Jurnal Ponoriukan PISMP Boros Kadazandusun Ambilan Jun 2016
SUKUON
Adibah Abdul Latif om Azizah Binti Abu Hanifah. (t.t). Penguasaan dan Penggunaan
Bahasa Inggeris dalam Kalangan Pelajar-Pelajar PKG Kemahiran Hidup Universiti
Teknologi Malaysia. Universiti Teknologi Malaysia.
Ahmad Munawar dan Mohd Nor Shahizan. (2012). Memahami Kuantitatif dan Kualitatif
Dalam Penyelidikan Pengajian Islam. Bangi:UKM.
Ang Kean Hua. (2016). Pengenalan Rangkakerja Metadologi daam Kajian Penyelidikan :
Satu Kajian Komprehensif. Malaysian Journal of Social Sciences and Humanities.
Bil 1 (42 - 52) .
Anzzie lilly Hakim. (2019). Popoingkawas Kabaalan Monupu Panandatan MSO om
Monginlaab Idea id Panandatan do Tangaanak Toun 4 Momoguno Modul
MINUHUP. Sabah : Institusi Pendidikan Guru Kampus Kent.
Bogdan, R.C. & Biklen, S.K. (2003). Qualitative research for education: An introduction to
theory and methods. Boston: Allyn & Bacon.
Corbin & Strauss. (2008). Basic of Qualitative Research Techniques and Proceures for
develoving grounded theory. Los Angeles : Sage Publication.
Emilya Binti Ginsaat. (2018). Monguhup Tangaanak Toun Kotolu Monuat Pimato
Tagayo Id Intonodon Panandatan om Boros Ngaran Poimbida Momoguno
Kaida ‘3 FORI’. Sabah : Insitut Pendidikan Guru Kampus Kent.
Kamarul Shukri Mat Teh. (2015). Kaedah Persempelan. Linoyog antakan 18/02/2020 id
URL https://www.slideshare.net/wmkfirdaus/pensampelan
Kementerian Pendidikan Malaysia. (2016). Buku Panduan Pentaksiran. Selangor :
Institusi Pendidikan Guru Malaysia.
Kementerian Pendidikan Malaysia. (2015). Kurikulum Standard Sekolah Rendah
Bahasa Kadazandusun Tahun 1. Putrajaya : Bahagian Pembangunan Kurikulum,
Kementerian Pendidikan Malaysia.
Lee Keok Cheong, Zakri Abdullah & Chua Lay Nee. (2018). Penyelidikan dalamPendidikan.
Selangor : Oxford Fajar Sdn. Bhd.
64
Sompuruan Artikel Jurnal Ponoriukan PISMP Boros Kadazandusun Ambilan Jun 2016
Noor Aina Dani & Syeril Patrisia Kining, (2016) Impak dialek Melayu Sabah ke atas bahasa
ibunda generasi muda etnik Kadazandusun. Jurnal Antarabangsa Alam dan
Tamadun Melayu (Iman). Bil 4 (2) : 45-55.
Sit Murni. (2010). Kajian Kuantitatif. Inoyog antakan 19/02/2020 id URL
https://www.academia.edu/6627523/KAJIAN_KUANTITATIF
Walijah Bt Ahmad Jamburi. (2010). Penghayatan Ibadah Dalam Kalangan Pelajar
Islam: Kajian Di Beberapa Buah Sekolah Menengah Kebangsaan Di Petaling Jaya,
Selangor. Kuala Lumpur : Jabatan Fiqh dan Usul Akademik Pengajian Islam.
65
Sompuruan Artikel Jurnal Ponoriukan PISMP Boros Kadazandusun Ambilan Jun 2016
KOLINUUDAN BOROS PILUMAAGAN MOMOGUNO PIOWITAN ID KAMPUNG
KIROKOT, RANAU.
CYNTHIANA JOHN¹
Linah Bagu @ Siti Nurlina Abdullah
Institut Pendidikan Guru Kampus Kent¹
[email protected]
[email protected]
ABSTRAK
Kopomogunoon boros pomolohou toiko’ ponuau-suau nopo nga iso’ laang
popokito kolinuudan boros doid pilumaagan. Tumanud do informan doid
ponoriukan diti, piowitan nogi nga poinsuang sabaagi do iso’ kawo boros
pomolohou tu’ piowitan nopo nga iso’ ngaran di mibagal i gunoon do duo tulun
di mogiambalut id bobos tosonong. Ngaran di nokomoi poinsuai mantad
ngaran kopiipio diolo om naanu mantad isoiso’ kinaantakan di kigama id
koposion diolo. Kososoruan ngaran dii naanu mantad ngaran kakamot, tua’,
ula, toiko’ maan. Mooi dii, nokoindalan o ponorubungan miampai songulun
tutumanud doid duo tinimungan montok mongintutun piipiro poomitanan
piowitan i gunoon id pilumaagan tulun Kampung Kirokot, Ranau id konteks
sosiolinguistik miampai mongilo kounalan di aanu mantad kopomogunaan
piowitan id pilumaagan tikid tadau. Ponoriukan di kiula etnososial diti
minomoguno do kaida kualitatif i pinadalan maya pongintangan lapangan om
ponorubungan. Rinindako’ o asil ponoriukan minomoguno kaida transkripsi om
nogi miampai triangulasi data o asil pongintangan, ponorubungan om
ponoriukan kepustakaan miampai nuut lapangan.
Kunsi Boros: Kolinuudan boros, boros pomolohou toiko’ ponuau- suau,
piowitan
66
Sompuruan Artikel Jurnal Ponoriukan PISMP Boros Kadazandusun Ambilan Jun 2016
ABSTRAK
Kesantunan bahasa merupakan satu perilaku yang dapat menyatukan
masyarakat. Penggunaan kata panggilan atau sapaan merupakan antara cara
yang menunjukan kesantunan bahasa dalam pertuturan. Informan kajian ini
mengkategorikan piowitan sebagai kata panggilan atau sapaan kerana
piowitan juga merupakan satu kata nama yang digunakan oleh dua individu
yang bersahabat. Piowitan tersebut berbeza daripada nama sebenar atau
nama panggilan mereka. Kata panggilan atau piowitan terhasil melalui satu
situasi yang telah memberikan kesan dalam hidup mereka yang menggunakan
piowitan tersebut. Justeru, piowitan ini diambil sempena nama barangan,
buah-buahan, kata sifat atau kata kerja. Kajian ini telah dilaksanakan terhadap
satu responden dalam dua kumpulan untuk mengenalpasti beberapa contoh
piowitan yang digunakan dalam pertuturan masyarakat di Kampung Kirokot,
Ranau dalam konteks sosiolinguistik di samping mengetahui kebaikan
penggunaan piowitan ini dalam pertuturan seharian mereka. Kajian bersifat
etnososial ini menggunakan kaedah kualitatif yang dilaksanakan melalui
pemerhatian lapangan dan temubual. Dapatan kajian dianalisis menggunakan
kaedah transkripsi serta secara triangulasi data hasil pemerhatian, temubual
dan kajian kepustakaan serta nota lapangan.
Kata Kunci: Kesantunan bahasa, kata panggilan atau sapaan, piowitan
KOPOINTUTUNAN
Kolinuudan boros sumuku do kopomogunaan boros di aalus, otorodok, oloyo om au
kopongoruol ginawo do tulun di korongou. Kolinuudan boros nogi nga poinrahung do woyo
toluud i kopohompit do kobooboroso di osonong, aalus om olumis miampai kowoowoyoo i
popokito do kotootorodokon budi pekerti di abantug (Zaitul Azma Zainon Hamzah, Ahmad
Fuad Mat Hassan om Mohd Nur Hafizudin Md Adama, 2011). Kolinuudan Boros nopo nga
okito maya do kowoowoyoon di momoboros om nogi id aspek di mangan polombuso dii
(Madya Ab. Razak Ab. Karim, 2011).
Iso’ mantad ginumu ralan papaharo do kolinuudan boros diti nopo nga maya
kopomogunaan do piowitan. Sundung aiso po lundu i minonoriuk toiko’ minanahak do
korotian kokomoi do piowitan nga tumanud informan ponoriukan diti, korotian poinggonop
om kogunoon nopo do piowitan nga kaagal do boros pomolohou om boros ponuau-suau.
Mooi dii, ponoriukan di pinoindalan diti mongintong do kopongonuan piowitan doid duo toiko’
lobi tinimungan tinaru Kadazan Dusun id Kampung Kirokot, Ranau.
KATALANGAN KOBOLINGKAHANGAN
Toinsanan tulun noonuan di tongomolohing diolo ngaran di olumis montok kapangalahawan
diolo. Kopomungaranan diti nogi nga okito o pisuayan tumanud kinoyonon om tinaru.
Mulong po do ingkaa, haro tulun i haro ngaran diolo di poinsuai-suai do roiton soira miampai
67
Sompuruan Artikel Jurnal Ponoriukan PISMP Boros Kadazandusun Ambilan Jun 2016
do tambalut diolo. Ahal diti minanahak topurimanan di osuai-suai kumaa di nokorongou om
koponguhot do nokuro tu minomoguno yolo ngaran di poinsuai-suai, koirakan om somonu
angaraat montok mongolohou tambalut, sundung do haro i ngaran sandad diolo di
ongolumis.
TUDU PONORIUKAN
i. Mongintutun konsep kolinuudan boros id kopomogunaan piowitan id pilumaagan
tikid tadau.
ii. Monorisid piipiro poomitanan piowitan gunoon id pilumaagan tulun Kampung
Kirokot, Ranau.
iii. Mongilo kounalan di aanu mantad kopomogunaan piowitan id pilumaagan tikid
tadau.
TUHOT PONORIUKAN
i. Nunu rati konsep kolinuudan boros id kopomogunaan piowitan id pilumaagan
tikid tadau?
ii. Nunu poomitanan piowitan i gunoon id pilumaagan do tulun id Kampung Kirokot,
Ranau?
iii. Nunu kounalan kopomogunaan do piowitan id pilumaagan tikid tadau?
METODOLOGI
REKA BONTUK PONORIUKAN
Reka bontuk ponoriukan diti nopo nga ponoriukan etnografi ii miampai kopomogunaan data
kualitatif di naanu mantad ponorubungan om pongintangan. Ponoriukan kawo diti kaanu
mongilo piipiro poomitanan piowitan i gunoon id pilumaagan tulun Kampung Kirokot, Ranau,
kaanu monorisid konsep kolinuudan boros id kopomogunaan piowitan id pilumaagan tikid
tadau om kaanu mongilo kounalan di aanu mantad kopomogunaan piowitan id pilumaagan
tikid tadau. Mooi dii, reka bontuk ponoriukan diti kaanu monimbar kobolingkahangan id
ponoriukan do lobi otolinahas maya data di naanu mantad sampel natantu (ponorubungan) i
mangan impurio’ moi do kaanu monimbar tuhot soriuk id ponoriukan diti.
68
Sompuruan Artikel Jurnal Ponoriukan PISMP Boros Kadazandusun Ambilan Jun 2016
MAMAMPAYAT OM KINOYONON PONORIUKAN
1. MAMAMPAYAT
Ngaran: Nusi Binti Siga
Tadauwulan Kinosusuon: 13.02.1962
Tinuo: 58 Toun
Tadon: Kampung Kirokot, Ranau
Dialek: Dusun Kogosingan
Gambar 1. Mamampayat 1
Ngaran: Masiri Manggi
Tadauwulan Kinosusuon: 12.03.1963
Tinuo: 56 Toun
Tadon: Kampung Kirokot Ranau
Dialek: Talantang
Gambar 2. Mamampayat 2
Ngaran: Rasimin Lombou
Tadauwulan Kinosusuon: 27.06.1975
Tinuo: 45 Toun
Tadon: Kampung Kirokot, Ranau
Dialek: Dusun Talantang
Gambar 3. Mamampayat 3
69
Sompuruan Artikel Jurnal Ponoriukan PISMP Boros Kadazandusun Ambilan Jun 2016
2. KINOYONON
U
Peta 1. Kinoyonon Ponoriukan id Kampung Kirokot, Ranau
INSTRUMEN PONORIUKAN
Instrumen ponoriukan nopo nga sanarai simak kriteria pongintangan, ponguhatan kistruktur
ponorubungan miampai nuut lapangan om sinokodung nogi do ponoriukan kepustakaan.
PROSEDUR PONIMUNGAN DATA
KAIDA PONGINTANGAN
Pinotounda kriteria pongintangan sabaagi impohon do kopoindalanan pongintangan.
Tinimpuhunan mantad mongintong tulun i mangan onuo’ sabaagi do mamampayat id
pilumaagan diolo sokiro do kopiruba id nunu nopo kinaantakan o rinakam o vidiu pibarasan
diolo mooi do ponokodung ponoriukan.
KAIDA PONORUBUNGAN
Pinadalan o ponorubungan maya koponguhupan do foom separa kistruktu i nokotounda.
Suai mantad foom separa kistruktur i oulud, kosudong om ouhan, sanarai simak om
kakamot suai miagal do ponuatan nuut, pangarakam om sowolingo nogi nga noguno. Timpu
ponorubungan nogi nga naanu maya pinogibaabarasan om kasagaan di tutumanud.
Pinadalan o ponorubungan miampai natanud o kooturan om etika kopoindalanan
ponoriukan.
70
Sompuruan Artikel Jurnal Ponoriukan PISMP Boros Kadazandusun Ambilan Jun 2016
PONORIUKAN KEPUSTAKAAN OM NUUT LAPANGAN
Ponoriukan kepustakaan suminuku do teori om nogi model kokomoi kolinuudan boros om
boros pomolohou sabaagi impohon montok mogihum rati konsep kolinuudan boros om nogi
boros pomolohou. Mooi dii, notimung o teori om model miampai minongintong do
ponoriukan pogulu i kikopionitan doid kolinuudan boros om boros pomolohou. Noguno o
data di naanu montok momorindako asil di naanu mantad ponoriukan.
PROSEDUR POMORINDAKAAN DATA
1. KAIDA PONGINTANGAN
Kopomorindakaan data maya kaida pongintangan momoguno nuludan pongintangan
tumanud do kategori om tema.
2. KAIDA PONORUBUNGAN
Kopomorindakaan data maya ponorubungan pinadalan montok duo tinimungan. Mooi dii,
winaraan po laid i mamampayat tikid tinimungan kokomoi do ponorubungan dii moi do
kotounda yolo. Ponorubungan di pinowonsoi nga misuai o timpu om nogi kinoyonon.
3. POMORINDAKAAN TRIANGULASI
Pomorindakaan triangulasi diti winonsoi montok kopongonuan data di lobi kikatapatan om
kikotumbayaan. Triangulasi diti owonsoi doid triangulasi tutumanud, tiangulasi
ponorubungan om triangulasi asil data di naanu.
ASIL OM POGIBARASAN
Maya asil ponoriukan di norindako’, konsep kolinuudan boros id kopomogunaan piowitan id
pilumaagan tikid tadau okito maya kinoontodonon kapamansayan do ngaran piowitan ii no
mantad iso’ kinaantakan di koirakan, kotootorian toiko’ kounsikahan. Konsep kolinuudan
boros id kopomogunaan piowitan nogi nga okito maya kopomogunaan piowitan sabaagi iso’
lambang piombolutan di ogirot, sabaagi iso’ ponuau-suau om ngaran poinsuai i manahak
gatang miampai popokito kapamantangan kumaa di mogiambalut. Suai ko’ ii,
kopomogunaan piowitan nogi nga kaanu popokito woyo mogibooboros diolo di olinuud,
kotompuirak, noubasanan om otorimo sabaagi positif kumaa di moboros om nogi i
mokinongou.
Sumusuhut, haro piipiro poomitanan do piowitan di oguno doid Kampung Kirokot, Ranau
ii no miagal ko Juita, Daling-daling, Sabar, Berita, Kebunga, Yubol, Ketius, Manis,
Yatangkub om Badukang.
71
Sompuruan Artikel Jurnal Ponoriukan PISMP Boros Kadazandusun Ambilan Jun 2016
Tohuri nopo, maya asil ponoriukan, haro piipiro kounalan kopomogunaan do piowitan id
pilumaagan tikid tadau ii no kopomogunaan piowitan kaanu popokito kogiroto’ piombolutan
tongotulun, kaanu momiara piombolutan, kaanu popokito kapamagatangan om
kapamantangan kumaa tambalut, kaanu popokito koubasanan di osonong doid piombolutan
tulun tinaru Kadazan Dusun om kaanu popokito kolinuudan doid pilumaagan tu’ au
mangarait ngaran kopio montok mongolohou di tambalut.
SOGU
Id timpu kinopoindalanan do ponoriukan diti, haro piipiro sogu ponoriukan i milo
potilombuson montok kopomoruhangan toiko’ koponginlaaban do ponoriukan diti ii no
ponoriukan kokomoi kopomogunaan piowitan id kinoyonon suai, kopomogunaan ngaran
piowitan toiko’ piroitan id paganakan, kopomogunaan ngaran pongindaraat om
kopomogunaan piowitan doid pilumaagan sukod wagu. Suai ko’ ii, ponoriukan kokomoi
kopomogunaan boros pomolohou poinsuai-suai montok molohing om kopomogunaan
kolinuudan boros okon verbal soira kopitalib id tindalanon toiko’ katalib do tongoulun
kampung id walai diolo id disan talun-alun nogi nga milo powonsoyon.
BAGAS
Kopoindalanan ponoriukan diti minanahak piipiro bagas i naanu mantad asil ponoriukan di
norindako’ miagal do kopomogunaan piowitan sumiliu iso’ ralan ponuau-suau doid
pilumaagan i kaanu popokito kolinuudan moboros do tinaru Kadazan Dusun. Suai ko’ ii,
kopomogunaan piowitan sabaagi iso’ jati diri tinaru Dusun id Kampug Kirokot, Ranau diti
popokito do koubasan di ogingo miampai okreatif montok mogihum ralan popotilombus om
popogirot piombolutan diolo.
Mantad asil ponoriukan nogi nga pinopokito do haro o konsep kolinuudan boros doid
kopomogunaan piowitan id pilumaagan tikid tadau. Mooi dii, tinaru suai minog mongilo om
mangarati konsep kopomogunaan om kopongonuan do piowitan i gunoon doid pilumaagan
tinaru Kadazan Dusun moi do au katangkid o pomusarahan diolo soira korongou
kopomogunaan piowitan diti.
Sumusuhut, kopomogunaan piowitan momiara piombolutan do tulun id Kampung
Kirokot, Ranau. Tumanud informan id ponoriukan diti, kikopuriman yolo do gatangon om
pantangon yolo soira au arait o ngaran kopiipio toiko’ ngaran pongindaraat diolo soira
mogibooboros.
72
Sompuruan Artikel Jurnal Ponoriukan PISMP Boros Kadazandusun Ambilan Jun 2016
Suai ko’ ii, milo nogi poia’on o konsep kolinuudan boros id kopomogunaan piowitan
maya kapasarabakan doid proses pangajaran om pambalajaran o konsep piowitan om
kopongonuan ngaran piowitan. Ahal diti okon nopo kaanu mongia’ tangaanak sikul om
sukod wagu iso’ ralan milumaag di olinuud, pongia’an kolinuudan boros pilumaagan
momoguno piowitan kaanu popoinlaab om popotilombus do koubasanan i kopokito do
kolinuudan boros pilumaagan tinaru Kadazan Dusun maya kopomogunaan piowitan.
KOLIMPUPUSON
Id kolimpupuson, kopoindalanan ponoriukan diti kaanu monimbar do tuhot soriuk om
momodimpot tudu’ ponoriukan ii no pinopointalang do konsep kolinuudan boros maya
kopomogunaan piowitan id pilumaagan tikid tadau om minongilo kounalan di aanu mantad
kopomogunaan piowitan id pilumaagan tikid tadau miampai pinopokito do piipiro poomitanan
piowitan di oguno id pilumaagan tulun Kampung Kirokot, Ranau. Suai ko’ ii, okito do
ponoriukan diti kaanu manahak piipiro bagas di osonong kumaa tinaru Kadazan Dusun,
tinaru suai om nogi kumaa gana pondidikan.
SUKUON
Ainal Akmar Ahmad, Maizatul Azura Yahya, Nasihah Hashim & Noor Aida Mahmor(2016).
Kesantunan Bahasa Semasa Berkomunikasi Di Laman Sosial. Proceeding of the
International Conference on Government & Public Affair 2016. Dilayari
daripada https://www.researchgate.net/publication/308897394
Amat Juhari Moain. (1987). Sistem Sapaan dalam Bahasa Melayu: Suatu Analisis
Sosiolinguistik. Jurnal Dewan Bahasa, 37(8): 717-721.
Arina Johari & Indirawati Zahid (2016). Aplikasi Strategi Kesantunan dalam Rancangan
Bual Bicara Motivasi Diri Radio IKIMFM. Jurnal Bahasa. 16(1): 120- 152.
Universiti
Asmah Haji Omar. (2002) Setia dan Santun Bahasa. Tanjong Malim: Penerbit
Pendidikan Sultan Idris dan
Asmah Haji Omar. (2007). Kesantunan Bahasa dalam Pengurusan Pentadbiran dan
Media. Siri Kesantunan Bahasa. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.
Awang Sariyan. (2007). Santun Berbahasa. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa
Pustaka. New
Brown, P & Levinson, S.C (1987). Politeness Some Universals in Language Usage.
York: Cambridge University Press.
73
Sompuruan Artikel Jurnal Ponoriukan PISMP Boros Kadazandusun Ambilan Jun 2016
Kalthum Ibrahim & Sabariah Mohd Ghani. (2016). Kata Panggilan Kekeluargaan oleh
Mahasiswa dari Pantai Timur Universiti Kebangsaan Malaysia; Satu Kajian
Sosiolinguistik. Jurnal Linguistik Vol.20 (1) Jun. 2016 (001-009).
Kalthum Ibrahim & Nur Faezah Kamaruzaman (2017) Kesantunan Bahasa dalam
Rancangan Bual Bicara Meletop: Satu Kajian Sosiolinguistik. Jurnal Linguistik
Vol.21 (2) Disember 2017 (060-068).
Khairuddin Mohamad, Maridah Alias dan Faizah Hj. Shamsudin. (2016) Bahasa
Melayu Komunikatif. Selangor: Sasbadi Sdn. Bhd.
Lee Keok Cheong, Zakri Abdullah & Chua Lay Nee (2018). Penyelidikan dalam Pendidikan.
Selangor: Oxford Fajar Sdn. Bhd.
Masiri Manggi. (15 Mac 2020). Kolinuudan Boros Pilumaagan Momoguno Piowitan.
[Interview]
Mohd Luqman Hidayat Ismail om Ahmad Fuad Mat Hassan (2016). Kesantunan
Berbahasa Dalam Kalangan Pelajar Universiti Utara Malaysia. Proceeding of
International Seminar on Generating Knowledge Through Research, 1 (2016)
959966. doi: http://dx.doi.org/10.21070/picecrs.v1i1.638
Muna Afifah Mohd Zulkepli, Jama’yah Zakaria om Nor Azuwan Yaakob (2015). Kata
Panggilan Masyarakat Bajau Tuaran. Journal of Business and Social
Development (Volume 3(2) 2015: 96-102).
Noriati A. Rashid. (2005). Nilai Kesantunan Dalam Konteks Sosiobudaya Masyarakat
Melayu. Jurnal Pengajian Me!ayu, Jilid 15, 2005: 232-253
Noriati A. Rashid. (2005). Konsep Kesantunan dalam Masyarakat Melayu. Jurnal
Antarabangsa Dunia Melayu. 3(1): 112-28.
Norliza Amin. (2011) Penggunaan ganti nama diri dan kata panggilan dalam Bahasa Iban.
Kuala Lumpur: Fakulti Bahasa dan Linguistik, Universiti Malaya
Nusi Binti Siga. (15 Mac 2020). Kolinuudan Boros Pilumaagan Momoguno Piowitan.
[Interview]
Nusi Binti Siga. (22 Mac 2020). Kopomogunaan Piowitan id Kampung Kirokot, Ranau.
[Interview]
Rasimin Lombou (22 Mac 2020). Kopomogunaan Piowitan id Kampung Kirokot,
Ranau. [Interview]
Riduan Makhtar & Abd Ganing Laenkang (2016) Amalan Dan Penilaian Kesantunan
Bahasa Dalam Kalangan Pelajar Pascasiswazah Melayu Muslim. Journal of
Social Science and Humanities, Special Issue 3 (November 2016) 001-018.
Salbia Hassan & Dayang Sariah Abang Suhai (2007). Kata Sapaan dan Panggilan
dalam Bahasa Melanau: satu kajian preliminary. Prosiding Konferensi
74
Sompuruan Artikel Jurnal Ponoriukan PISMP Boros Kadazandusun Ambilan Jun 2016
Antaruniversiti se Borneo-Kalimantan ke-3, At Banjarmasin. Kalimantan Selatan
Indonesia.
Siti Hajar Abdul Aziz. (2009). Bahasa Melayu II. Oxford Fajar Sdn. Bhd: Selangor.
Zaiton Ajamain. (1992). Sistem Panggilan dan Sapaan dalam Karya Kreatif di Sabah.
Jurnal Dewan Bahasa, 34(2): 12-20.
Zaitul Azma Zainon Hamzah, Ahmad Fuad Mat Hassan & Mohd Nur Hafizudin Md
Adama. (2011). Kesantunan Bahasa dalam Kalangan Remaja Sekolah Menengah.
Jurnal Bahasa, Volume 11, No. 2, 2011:321-338.
75
Sompuruan Artikel Jurnal Ponoriukan PISMP Boros Kadazandusun Ambilan Jun 2016
KOPOMOGUNAAN KAKAMOT PONGUHUP PONGIA’AN MOKIIKINOBOS BOROS
KADAZANDUSUN IPG KAMPUS KENT TUARAN ID PONGIA’AN OM PAMBALAJALAN
(PDP) BOROS KADAZANDUSUN SIKUL TOSIRIBA.
EVA NATASHA JASTIN¹
John Gitom
Institut Pendidikan Guru Kampus Kent¹
[email protected]
[email protected]
ABSTRAK
Ponoriukan nopo diti nga pinoindalan montok mongilo om mongintong kokomoi
do kopomogunaan kakamot ponguhup pongia’an i gunoon di mokiikinobos
Boros Kadazandusun (BKD) IPG Kampus Kent Tuaran i kopongia’an mato
palajalan Boros Kadazandusun sikul tosiriba. Ponoriukan diti pinoindalan tu’
mokiikinobos nopo nga au po songkuro koilo toi ko’ abaal om kreatif montok
momoguno kaida pogia’an i efektif montok poporikot tonsi pambalajalan di
pinoia’. Sundung pia do haro toilaan diolo kokomoi kaida om momoguno do
kakamot nga mokiikinobos nopo nga au po osongkuro abaal momoguno kaida
pongia’an i kosudong miampai kopomogunaan kakamot ponguhup pongia’an
id PdP diolo. Tudu’ nopo do ponoriukan diti nga mongilo kawo kakamot i
gunoon di mokiikinobos id PdP om nogi mongintutun kobolingkaangan i
otoguang di mokiikinobos id kopomogunaan do kakamot ponguhup pongia’an.
Ponoriukan nopo diti nga iso ponoriukan kes i momoguno do kaida piomungan
toi ko’ mixed-method id nonggo data kualitatif nopo nga notimung maya do
ponurubangan om pongorindakahan dokumen om data kuantitatif nopo nga
notimung maya do soal selidik. Data ponoriukan diti nopo nga rindokoon
momoguno do statistik deskriptif om nogi maya pongorindakahan suang
(content analysis). Asil nopo ponoriukan diti nga popokito do kogumuan
mokiikinobos lobi orohian om momoguno do kawo kakamot ponguhup
pongia’an okon elektronik mantad ko’ kakamot ponguhup pongia’an elektronik
om kiula nawaawayaan id nonggo soginumu do 38% responden i momoguno
do kakamot diti id PdP diolo. Ponoriukan diti nogi nga popokito do kiwaa siam
kobolingkaangan i otoguang di responden id kopomogunaan kakamot
ponguhup pongia’an, ii nopo nga id faktor do timpu, koumatan, kabaalan
popotounda om momoguno do kakamot. Asil ponoriukan nopo diti nga kaanu
manahak kapansalan kumaa do mokiikinobos, mongingia’, momuruan sikul om
nogi institusi pondidikan sabaagi do sukuon montok popoingkawas do
kabagasan proses PdP miampai kopomogunaan kakamot ponguhup
pongia’an.
Kunsi Boros: Kakamot ponguhup pongia’an, mokiikinobos, Boros
Kadazandusun, sikul tosiriba, IPG Kampus Kent Tuaran
76
Sompuruan Artikel Jurnal Ponoriukan PISMP Boros Kadazandusun Ambilan Jun 2016
ABSTRAK
Kajian ini dijalankan bagi mengetahui dan melihat penggunaan bahan bantu
mengajar (BBM) dalam kalangan guru pelatih Bahasa Kadazandusun (BKD)
IPG Kampus Kent dalam pengajaran BKD di sekolag rendah. Kajian ini
dijalankan kerana masalah yang telah dikenalpasti di mana guru pelatih belum
atau kurang mahir dan kreatif menggunakan kaedah pengajaran yang efektif
dalam menyampaikan isi pembelajaran. Walaupun guru pelatih ini mempunyai
pengetahuan mengenai kaedah dan menggunakan BBM namun, mereka
masih kurang mahir dalam mengunakan kaedah pengajaran yang efektif
dengan penggunaan BBM dalam PdP. Objektif kajian ini adalah bagi
mengetahui jenis BBM yang digunakan oleh guru pelatih dalam PdP dan
mengenalpasti masalah yang dihadapi dalam penggunaan BBM. Kajian ini
merupakan satu kajian kes yang menggunakan kaedah gabungan ataupun
mixed-method di mana data kualitatif dikumpul melalui temubual dan analisis
dokumen manakala data kuantitatif dikumpul melalui soal selidik. Data kajian
dianalisis menggunakan statistik deskriptif dan juga analisis kandungan
(content analysis). Hasil kajian menunjukkan majoriti responden lebih suka dan
menggunakan jenis BBM bukan elektronik daripada jenis BBM elektronik dan
berunsurkan pengalaman di mana sebanyak 38% responden yang
menggunakan BBM bukan elektronik ini dalam PdP mereka. Dapatan kajian ini
juga menunjukkan terdapat sembilan masalah yang dihadapi oleh respoden
dalam penggunaan BBM, iaitu dari segi faktor masa, kemudahan dan
kemahiran menyediakan serta menggunakan BBM. Kajian ini memberi
sumbangan dan kepentingan kepada para guru pelatih, guru-guru, pihak
sekolah dan juga institusi pendidikan sebagai panduan bagi meningkatkan
keberkesanan proses PdP dengan penggunaan BBM dalam PdP.
Kata Kunci: bahan bantu mengajar, guru pelatih, Bahasa Kadazandusun,
sekolah rendah, IPG Kampus Kent Tuaran
KOPOINTUTUNAN
Pomogunaan kakamot ponguhup pongia’an tongomongingia’ id sikul nopo nga iso
ahal toponsol i numaan posotolo di Komontorian Palajalan Malaysia (KPM, 2012). Id taang
timpuunan do koburuon pomogunaan kakamot ponguhup pongia’an, kakamot impohon
miagal do buuk teks om papan ponuatan nopo nga nosiliu sabaagi do iso kosoruan i
mongunsub ogumu mongingia’ do apangkal popoinggumu pongia’an om pambalajalan (PdP)
di mogikaakawo. Asil dau nopo nga, oubas no i mongingia’ do mongia’ momoguno kaida
tradisional, chalk and talk (Mohamad Rofian, 2013).Ogumu kounalan i aanu nung
momoguno o mongingia’ kakamot ponguhup pongia’an id proses pongia’an om
pambalajalan. Kaanu o mongingia’ papaasil mogikaakawo kakamot ponguhup pongia’an i
kosudong om kagayat do rahi tangaanak om nogi kopoimbulai do idia i wagu montok
papatantu aktiviti i lobi kreatif id proses pongia’an om pambalajalan (Noordin om Zainal
Abiden, 2010). Tumanud di Mohd Yasin et.al. (2013), kopomogunaan nopo do kakamot
ponguhup pongia’an nga iso laang do popoingkawas koinabasan om kalantayan montok
tangaanak sikul tu’ nung aiso nopo do kakamot diti nga proses nopo do pongia’an om
77
Sompuruan Artikel Jurnal Ponoriukan PISMP Boros Kadazandusun Ambilan Jun 2016
pambalajalan nga au songkuro do kikualiti om efektif om nogi koinabasan akademik nga
koinsiriba. Mantad no dii do oinsanan nopo mongingia’ nga minog popoindalan do
pomogunaan kakamot ponguhup pongia’an id kopongia’an diolo montok poposiliu
tangaanak sikul di kalantoi id mogikaakawo aspek. Id mato palajalan Boros Kadazandusun
nopo nga, kakamot ponguhup pongia’an nopo nga kifungsi di oponsol montok paparati do
konsep id suang proses pongia’an om pambalajalan suai ko’ montok mamagayat rahi
tangaanak.
KOINTALANGAN KOBOLINGKAANGAN
Kiwaa piipiro kobolingkaangan i mamarahung di mononoriuk montok monoriuk do
kopomogunaan kakamot ponguhup pongia’an mokiikinobos Boros Kadazandusun id
kopongia’an mato palajalan Boros Kadazandusun sikul tosiriba maso do kopoindalanan
timpu pinludaan mongia’ (praktikum). Tumanud di Abu Zahari (1987), mokiikinobos nopo
nga au osongkuro id kopoindalanan do tonggungon dau. Kokuaan nopo nga, au yolo
songkuro koilo toi ko’ abaal om kreatif montok momoguno kaida pogia’an i efektif montok
poporikot tonsi pambalajalan di pinoia’. Mokiikinobos diti nogi nga au po songkuro abaal do
momoguno kaida pongia’an i kosudong miampai kopomogunaan kakamot ponguhup
pongia’an id pongia’an sundung pia do haro toilaan diolo kokomoi do kaida om momoguno
kakamot (Haji Shaharom & Nur Faizah, 2009). Kaida chalk and talk nopo nga amu
kosudong montok pongia’an mato palajalan Boros Kadazandusun (Rosliah Kiting &
Marbella, 2019). Tumanud di Haji Shaharom & Nur Faizah (2002) nogi nga, kiwaa ogumu
mokiikinobos i kotoguang do kobolingkaangan pomogunaan kakamot ponguhup pongia’an
id proses do PdP. Pomogunaan kakamot ponguhup pongia’an i okuri maso do proses PdP
nopo nga kaanu mogowit posorili pambalajalan i au aktif om tangaanak nga au kirahi do
minsingilo. Mantad no dilo, ponoriukan nopo diti nga pinoindalan montok mongilo kawo-
kawo kakamot ponguhup pongia’an i gunoon do mokiikinobos IPG i mongia’ do mato
palajalan Boros Kadazandusun om nogi kobolingkaangan i otoguang di mokiikinobos dii id
kopomogunaan do kakamot ponguhup pongia’an id kopongia’an do mato palajalan Boros
Kadazandusun.
Tudu’ Soriuk
1. Mongilo kawo kakamot ponguhup pongia’an i gunoon di mokiikinobos id kopongia’an
mato palajalan Boros Kadazandusun sikul tosiriba.
2. Mongintutun kobolingkaangan i otoguang di mokiikinobos id kopomogunaan kakamot
ponguhup pongia’an id kopongia’an mato palajalan Boros Kadazandusun sikul
tosiriba.
78
Sompuruan Artikel Jurnal Ponoriukan PISMP Boros Kadazandusun Ambilan Jun 2016
Tuhot Soriuk
1. Nunu kawo kakamot ponguhup pongia’an i gunoon di mokiikinobos id kopongia’an
mato palajalan Boros Kadazandusun sikul tosiriba?
2. Nunu kobolingkaangan i otoguang di mokiikinobos id kopomogunaan kakamot
ponguhup pongia’an id kopongia’an mato palajalan Boros Kadazandusun sikul
tosiriba?
REKA BONTUK PONORIUKAN
Ponoriukan diti nopo nga iso ponoriukan kes. Reka bontuk soriuk nopo diti nga
minomoguno do kaida piomungan toi ko’ roitan sabaagi do mix-method. Kokuaan nopo nga,
data ponoriukan diti kohompit do kopomogunaan data toi ko’ bukti i numaan timungo id
bontuk piomungan duo kawo data; data kuantitiatif om kualitatif. Ponoriukan nopo diti nga
pinoindalan maya do duo bontuk ponoriukan; ii nopo nga maya ponoriukan kepustakaan om
ponoriukan lapangan. Ponoriukan kepustakaan diti nopo nga minog montok monguhup
mononoriuk do maganu teori-teori i haro pionitan miampai do uhu’ i numaan poindalano’.
Maya do kopiomungan koduo-duo kaida diti nopo nga kaanu kapaasil iso ponoriukan i lobi
ogirot miampai sokodung om nogi kopoosilan i kiguno kokomoi kopomogunaan kakamot
ponguhup pongia’an mokiikinobos Boros Kadazandusun id pongia’an om pambalajalan
(PdP) Boros Kadazandusun id sikul tosiriba.
Persampelan
Id aspek kopomilian sampel, minomoguno i mononoriuk do kaida persampelan
kitudu’ (purposive sampling). Komoyon nopo nga tinimungan responden i mongobi populasi i
maan soriuko’ nopo nga nointutunan om oinsanan nopo tulun id tinimungan dii nga nga
onuon sabaagi do sampel (Sabitha, 2005). Responden nopo montok do ponoriukan diti nga
mokiikinobos IPG i mongia’ mato palajalan Boros Kadazandusun i nokopoindalan do
pinludaan mongia’ (praktikum). Id ponoriukan diti, soginumu do 30 tulun mokiikinobos IPG i
mongia’ mato palajalan Boros Kadazandusun i nokopoindalan do pinludaan mongia.
Instrumen Soriuk
Instrumen utama nopo i gunoon montok do maganu data ponoriukan diti nopo nga i
monoonoriuk sondii (Abdul Halim & Nor Mashitah, 2015). Kokuan nopo nga, kaanu i
mononoriuk do fokus soriuk i kopohompit do proses, rati om korotian i deskriptif. Instrumen
soriuk diti nogi nga kohompit do kaida ponurubungan, analisis dokumen, om soal selidik.
Data kokomoi do kopomogunaan kakamot ponguhup pongia’an mokiikinobos i otimung
maya kotolu-tolu kaida diti nopo nga kitudu’ monimbar tuhot soriuk.
79
Sompuruan Artikel Jurnal Ponoriukan PISMP Boros Kadazandusun Ambilan Jun 2016
Kesahan om Komilotumboyoon
Id ponoriukan diti, kesahan nopo i kohompit nga kesahan tonsi. Kesahan tonsi nopo
nga tumanud do objektif om skop gana i sinoriuk. Instrumen nopo i ginuno nga borang soal
selidik, ponurubungan om analisis data montok maganu do data kokomoi nunu i soriukon.
Mantad dii, instrumen nopo diti nga kaanu monuku om maganu do data kokomoi
kopomogunaan kakamot ponguhup pongia’an mongingia Boros Kadazandusun id pongia’an
om pambalajalan mata palajalan Boros Kadazandusun. Komilotumboyoon isoiso instrumen
soriuk nopo nga morujuk kumaa katakalan toi ko’ kestabilan kootusan do poniisan (Azizi
Ahmad, 2010). Komilotumboyoon nopo diti nga milo okito id analisis dokumen om temu bual
tu’ dokumen nopo dii maan rindokoo’ nga montok ponokodung toi ko’ sabaagi do bukti nunu
i tisuli om kointalangan i pinahatak di responden maso do ponurubungan.
Koponimungan Data
Id koponimungan do data, minomoguno i mononoriuk do duo kaida. Kaida nopo dii
nga tumanud do data primer om data sekunder. Data primer nopo nga morujuk kumaa data i
notimung di mononoriuk sondii maya do borang soal selidik, ponurubungan om analisis
dokumen PPTT mokiikinobos Boros Kadazandusun IPG Kampus Kent Tuaran.
Koponimungan data sekunder nopo nga lobi kumaa do data i notimung do mononoriuk suai i
maan gunoo di mononoriuk montok popoindalan do ponoriukan. Data sekunder nopo diti
nga mantad ponoriukan kepustakaan i naanu-aanu mantad do ponoriukan-ponoriukan
pogulu i nosoriuk di mononoriuk suai id bontuk do buuk, majalah, kalatas seminar om susuai
po (Rohana Yusof, 2003).
Kopomorindakaan Data
Oinsanan nopo data i aanu mantad do soal selidik nga maan rindokoo’ momoguno
do statistik deskriptif. Ponoriukan deskriptif nogi nga asaru gunoon montok manahak
kointalangan i sistematik kokomoi fakta-fakta om ula isoiso populasi toi ko’ gana miampai
fakta om kotunud (Sidek Mohd Noah, 2002). Rindokoon o data i notimung diti maya do
deskriptif momoguno do graf om jadual. Data nopo i aanu mantad do asil ponurubungan
miampai piipiro mokiikinobos i nopili nopo nga maan kawagu kinongoho. Kopomorindakahan
nopo do data ponurubungan diti nga maya pongorindakahan suang (content analysis).
Tumanud di Lee Keok Cheong (2018), pongorindakahan suang nopo diti nga montok
mongintong tema, konsep om rati.. Montok maganu do sokodung toi ko’ bukti mantad do
responden, rindokoon di mononoriuk o Palan Pongia’an Tikid Tadau (PPTT) di responden
nopili mooi do ii nopo kointalangan aanu mantad responden nga haro komilotumboyoon om
kesahan.
80
Sompuruan Artikel Jurnal Ponoriukan PISMP Boros Kadazandusun Ambilan Jun 2016
ASIL OM POGIBAABARASAN
Asil Ponoriukan
Tudu’ 1: Kawo kakamot ponguhup pongia’an i gunoon di mokiikinobos Boros
Kadazandusun id kopongia’an Boros Kadazandusun sikul tosiriba.
Kawo Okon 1. Papan Suat 6. Carta
Kakamot Elektronik 2. Buuk Teks 7. Majalah
Ponguhup 3. Kad Tonini 8. Nuut
Pongia’an Elektronik 4. Buuk Tagayo 9. Kad Manila
5. Gambal 10. Lambaran Kalaja
11. Buuk Susukuon
1. Slaid PPT
2. LCD 4. Vidiu
3. CD 5.Komputo/Laptop
6. Audio/Sinding
Kiula 1. Projek
3. Kakamot Kopipio
Nawaawayaan 2. Tingkono 4. Kinoyonon Posorili Labus
Jadual 1: Kawo kakamot ponguhup pongia’an i gunoon di mokiikinobos Boros
Kadazandusun id kopongia’an Boros Kadazandusun sikul tosiriba
Mantad nopo asil ponurubungan om soal selidik nga kiwaa 21 kawo kakamot i
gunoon di mokiikinobos. Kakamot ponguhup pongia’an okon elektronik nopo nga soginumu
11, kakamot ponguhup pongia’an elektronik nopo nga soginumu do onom om kakamot
ponguhup pongia’an kiula’ nawaawayaan nopo nga soginumu do apat.
Rajah 1 nopo nga popokito do kawo kakamot ponguhup pongia’an i ogumu gunoon di
mokiikinobos id kopongia’an diolo.
Ginumu Kawo Kakamot Ponguhup Pongia'an I
Gunoon di Mokiikinobos
Okon Elektronik Elektronik Kiula Nawaawayaan
25% 38%
37%
Rajah 1
81
Sompuruan Artikel Jurnal Ponoriukan PISMP Boros Kadazandusun Ambilan Jun 2016
Mantad nopo id Rajah 1, okito do kakamot ponguhup pongia’an i asaru ogumu
gunoon di mokiikinobos nopo nga kakamot i okon ko’ elektronik soginumu do 38%. Kakamot
ponguhup pongia’an elektronik nopo nga kakamot ponguhup pongia’an i koduo ogumu
gunoon di mokiikinobos id nonggo soginumu do 37%. Au ogumu o pisuayaan ginumu do
kopomogunaan kakamot ponguhup pongia’an okon elektronik om elektronik. Kakamot i okuri
gunoon di mokiikinobos sabaagi do kakamot ponguhup pongia’an nopo nga kakamot i kiula
nawaawayaan tu’ soginumu do 25% no i momoguno o kakamot diti.
Tudu’ 2: Kobolingkaangan i otoguang di mokiikinobos id kopomogunaan do kakamot
ponguhup pongia’an.
Maya do asil soal selidik om nogi ponurubungan, kobolingkangan i otoguang
toinsanan di mokiikinobos id kopomogunaan do kakamot ponguhup pongia’an nopo nga
okito id Jadual 2 id siriba. Kobolingkaangan nopo i pinatayad id Jadual 2 nga nintigasan no
di mononoriuk mantad do sisimbar toinsanan di responden.
Bil Kobolingkangan i Otoguang
1 Au korungod timpu
2 Kakamot au kosudong montok tangaaak
3 Kopomogunaan kakamot kirontob
4 Aiso kreativiti momonsoi kakamot
5 Kakamot i gunoon iri om iri
6 Au songkuro abaal momoguno kakamot id PdP
7 Ralan momoguno kakamot au songkuro manahak bagas
8 Kobolingkangan id koipopon kalas
9 Kikobolingkangan momoguno kakamot kiula TMK
Jadual 2: Kobolingkangan i otoguang di mokiikinobos id kopomogunaan do kakamot
ponguhup pongia’an
Pogibaabarasan
Mantad nopo do asil ponoriukan diti, kopomogunaan kakamot ponguhup pongia’an
mokiikinobos Boros Kadazandusun id pongia’an om pambalajalan (PdP) Boros
Kadazandusun sikul tosiriba nopo nga lobi yolo momoguno do kakamot ponguhup okon
elektronik mantad ko’ kakamot ponguhup pongia’an eletronik om kiula nawaawayaan.
Kokuan nopo, kakamot diti nopo nga lobi ouhan om osonong do popotounda. Kosoruan,
kawo kakamot diti nopo nga milo maan wonsoyo’ om dolinon kawagu mantad do buuk teks
om nogi buuk susukuon. Proses nopo do popotounda do kakamot diti nga au apangkal. Iti
82
Sompuruan Artikel Jurnal Ponoriukan PISMP Boros Kadazandusun Ambilan Jun 2016
nopo nga kaanu poponiba timpu montok do popotounda kakamot diti tu’ kiwaa kakamot i
maan nopo fotostat. Sumusuhut, kopomogunaan kakamot ponguhup pongia’an elektronik i
bontuk Teknologi Maklumat dan Komunikasi (TMK) nogi nga au osongkuro gunoon di
mokiikinobos id kopongia’an diolo. Au yolo songkuro momoguno do kakamot-kakamot diti id
nonggo kakamot nopo diti nga kaanu monguhup proses pongia’an om pambalajalan (PdP)
boros. Iti nopo nga nokopiagal do ponoriukan di Ng Ying (2004) id nonggo kopomogunaan
nopo do Overhead Projector (OHP) om slaid projektor nopo nga id taang di au osongkuro i
naanu do responden id ponoriukan dau. Kopohompitan tangaanak id kopomogunaan do
kakamot nogi nga au po osongkuro. Kokuaan nopo nga okuri mokiikinobos i momoguno do
kakamot ponguhup pongia’an i kiula do nawaawayaan. Lobi osonong momoguno kakamot
kiula diti tu’ kohompit do pacaindera tangaanak tu’ lobi ogumu pacaindera i kohompit id
proses PdP nga lobi akawas o kabagasan id pambalajalan tangaanak (Wan Nur Azyyati,
2007).
Asil ponoriukan diti nogi nga popokito do kiwaa tolu faktor kobolingkangan i otoguang
di responden id kopomogunaan do kakamot ponguhup pongia’an om kohompit nogi id aspek
do popotounda kakamot diti. Kobolingkaangan noo dii nga milo pointalangon id tolu aspek
miagal id Jadual 3.
83
Sompuruan Artikel Jurnal Ponoriukan PISMP Boros Kadazandusun Ambilan Jun 2016
Bil Faktor
Kobolingkaangan Kointalangan
1 Timpu i. Au korungod timpu momoguno kakamot
ii. Kobolingkangan koipopon kalas
iii. Au korungod timpu popotounda kakamot suai
2 Koumatan i. Au ogonop
ii. Kopomogunaan kakamot kirontob
3 Kabaalan i. Kakamot au kosudong
kopomogunaan ii. Aiso kreativiti momonsoi kakamot i suai
kakamot iii. Kakamot gunoon iri om iri
ponguhup iv. Au songkuro abaal momoguno kakamot id PdP
pongia’an v. Ralan momoguno kakamot au kapanahak bagas id PdP
vi. Kikobolingkaangan momonsoi om momoguno kakamot kiula
TMK
Jadual 3: Kobolingkaangan Mokiikinobos Id Kopomogunaan Kakamot Ponguhup Pongia’an
Kobolingkaangan mokiikinobos id faktor do timpu om koumatan nopo nga nokopiagal
do ponoriukan di Mohd Faeez Ilias, Faiz Ismail & Kamarul (2013) id nonggo nokointalang di
responden id ponoriukan dau diti do kiwaa kalaja suai i minog wonsoyon suai ko’ fokus
momonsoi do kakamot ponguhup pongia’an om nogi kakamot di okuri om kirontob.
Kobolingkangaan id kopomogunaan do TMK nopo diti nga nokopiagal ponoriukan di Ting
(2007) id nonggo responden id ponoriukan dii, mongingia’ pondidikan teknikal kotoguang do
kobolingkaangan katangaban kumaa teknologi om kosiliu iso faktor i mangantob
kopomogunaan teknologi id pongia’an. Mantad dii, ogumu okiikinobos momoguno kakamot i
kiwaa no mantad miagal ko’ buuk teks sabaagi do kakamot ponguhup pongia’an diolo gama
do kobolingkaangan-kobolingkaagan i otoguang diolo.
POMOLINGKUMAN
Sabaagi do pomolingkuman, asil ponoriukan diti nopo nga popokito do kogumuan
mokiikinobos momoguno do kakamot ponguhup pongia’an okon elektronik. Sundung pia do
ogumu kawo kakamot ponguhup pongia’a i suai miagal ko’ intonet, portal, kakamot
multimedia om susuai po nga lobi ogumu momoguno do kakamot id bontuk do cetakan.
Kotoguang nogi i mokiikinobos do kobolingkaangan id kopomogunaan do kakamot
ponguhup pongia’an id proses PdP diolo. Kobolingkaangan nopo diti nga okito id tolu faktor;
faktor timpu, koumatan om nogi kabaalan popotounda om momoguno kakamot.
84
Sompuruan Artikel Jurnal Ponoriukan PISMP Boros Kadazandusun Ambilan Jun 2016
SUKUON
Abu Zahari. (1987). Memahami Psikologi Pembelajaran. Petaling Jaya: Longman.
Abdul Halim Masnan & Nor Mashitah Mohd Radzi. (2015). Pengetahuan Persediaan
Pengajaran Guru Prasekolah Baru. Jurnal Pendidikan Awal Kanak-Kanak
Kebangsaan. Noloyog ontok 26/2/2020 mantad URL
http://ejournal.upsi.edu.my/index.php/JPAK/article/view/848
Haji Shaharom bin Noordin & Nur Faizah binti Zainal Abiden. (2009). Tahap Penggunaan
Bahan Bantu Mengajar Dalam Kalangan Bakal Guru Fizik Semasa Latihan Mengajar.
Fakulti Pendidikan, Universiti Teknologi Malaysia
Kementerian Pelajaran Malaysia (KPM) (2012). Perangkaan Pendidikan Malaysia 2010.
Putrajaya: Bahagian Perancangan dan Penyelidikan Dasar Pendidikan. Noloyog
ontok 20/2/2020 mantad URL
http://emisportal.moe.gov.my/emis/emis2/emisportal2/doc/fckeditor/File/Buku
Perangkaa n10/BAB_2.pdf.
Lee Keok Cheong, Zakri Abdullah & Chua Lay Nee. (2018). Siri Pendidikan Guru:
Penyeldiikan Dalam Pendidikan. Selangor: Oxford Fajar Sdn. Bhd
Mohamad Rofian, Awatif, Md Noor Hussin, Abdul Razif, Hairun Najuwah, Ku Fataniyah,
dan Nor Syaidah. Persepsi Pelajar Terhadap Kaedah Pengajaran Bahasa Arab oleh
Pensyarah Institusi Pengajian Tinggi di Malaysia. Prosiding International
Conference on Islamic Education 2013 (ICIED 2013). 6-7 April 2013. EPF
Institute, Kajang, Selangor: PIMM. 2013. 911-916.
Mohd. Faeez Ilias, Kalthom Husain, Mohd. Amin Mohd Noh, Zatty Nurzuliana & Murihah
Abdullah. (2016). Sumber Bahan Bantu Mengajar Dalam Kalangan Guru
Pendidikan Islam Sekolah Bestari. Jurnal Akademik UiTMTi. Noloyog ontok 5
Gomot 2020 mantad URL http://journale-academiauitmt.edu.my/
Mohd Yasin. M.H, Toran H, Tahar, M.M, Basri S, Ibrahim S.N.D & Zaharudin R. (2013).
Bilik Darjah Pendidikan Khas Pada Masa Kini dan Kekangannya Terhadap
Proses Pengajaran. Asia Pasific Journal Of Educators and Education, Vol. 28 (1-9)
Noordin & Zainal Abiden. (2010). Tahap Penggunaan Bahan Bantu Mengajar Dalam
Kalangan Bakal Guru Fizik Semasa Latihan Mengajar. Fakulti Pendidikan.
Universiti Teknologi Malaysia
85
Sompuruan Artikel Jurnal Ponoriukan PISMP Boros Kadazandusun Ambilan Jun 2016
Rohana Yusof. (2003). Penyelidikan Sains Sosial. Bentong: PTS Publication and
Distributor Sdn. Bhd
Rosliah Kiting & Marbella Binti Justine. (2019). Efficiency Of Learning Software ‘Sinding
Pimato’ Towards Reading Achievement of Kadazandusun Language for Year
One Pupils. The International Journal of Social Sciences and Humanities Invention. 6(3);
5365-5369
Sabitha Marican. (2005). Kaedah Penyelidikan Sains Sosial. Petaling Jaya,
Selangor:Pearson. Prentice Hall
Sidek Mohd Noah. (2002). Reka Bentuk Penyelidikan. Serdang: Universiti PutraMalaysia
W.N. Azyyati. (2007). Psikologi Kognitif. Universiti Teknologi Malaysia, Johor.
86
Sompuruan Artikel Jurnal Ponoriukan PISMP Boros Kadazandusun Ambilan Jun 2016
BOROS MELAYU SABAH SABAAGI BOROS PILUMAAGAN ID TAATANGA
MOKIIKINOBOS TINARU KADAZAN DUSUN ID IPG KAMPUS KENT, TUARAN.
HENDRYSON DUMAT¹
Victor Baga
Institut Pendidikan Guru Kampus Kent¹
[email protected]
[email protected]
ABSTRAK
Ponoriukan kes nopo diti nga iso ponoriukan kokomoi kopomogunaan do
boros Melayu Sabah sabaagi boros pilumaagan id taatanga mokiikinobos
tinaru Kadazan Dusun (KD). Tudu nopo do ponoriukan diti nga montok do
mongilo faktor suang om labus kopomogunaan boros Melayu Sabah do
mokiikinobos tinaru KD id IPG Kent. Ponoriukan nopo diti nga poinfokus
kumaa mokiikinobos tinaru KD i okon ko minanganu do major BKD. Soginumu
onom responden tinaru KD numaan torubungo montok manganu data.
Mantad do pongintangan pogulu, toinsanan responden numaan pilio tumanud
do kriteria pointantu miagal do moboros Melayu Sabah id pilumaagan om au
otorompus moboros BKD. Ponoriukan nopo diti nga kibontuk do kualitatif om
minomoguno do instrument temubual, sanarai pongintangan om ponoriukan
pustakawan. Tumanud do asil ponoriukan, faktor suang nopo di karahung
kopomogunaan boros Melayu Sabah id pilumaagan tikid tadau do
moikiikinobos nga miagal do kowoowoyoon, topurimanan om taang kabaalan
boros. Faktor labus nopo nga miagal do posorili om paganakan nga manahak
nogi do korohungan kumaa kopomogunaan do boros Melayu Sabah. Mantad
dii, ponoriukan miagal diti minog potilombuson moi do kaanu monguhup BKD
kakal au atagak sabaagi iso boros id pomogunan. Sundung do ingkaa, kiwaa
ogumu ralan ponoriukan di minog insanangan id ponoriukan diti moi do
kapanahak do bagas di lobi agayo kumaa tulun suai loolobi no kopio kumaa
tinaru KD.
Kunsi Boros: Boros Kadazandusun, faktor suang om labus, Boros
Melayu Sabah, mokiikinobos tinaru KD.
87
Sompuruan Artikel Jurnal Ponoriukan PISMP Boros Kadazandusun Ambilan Jun 2016
ABSTRAK
Kajian kes ini adalah merupakan sebuah kajian mengenai penggunaan
bahasa Melayu Sabah dalam kalangan guru pelatih berbangsa Kadazan
Dusun (KD) di IPG Kampus Kent Tuaran. Tujuan kajian ini adalah untuk
mengetahui faktor dalaman dan luar yang mempengaruhi penggunaan bahasa
Melayu Sabah dalam kalangan pelajar berbangsa KD di IPG Kampus Kent
Tuaran. Kajian ini adalah berfokus kepada pelajar berbangsa KD yang bukan
mengambil major BKD. Seramai 6 responden telah ditemubual untuk
mengetahui faktor dalaman dan faktor luar penggunaan bahasa Melayu Sabah
dalam pertuturan harian mereka bersama rakan-rakan sebangsa. Berdasarkan
pemerhatian, semua responden menggunakan bahasa Melayu Sabah sebagai
bahasa pengantara dalam pertuturan seharian di IPG. Dalam kajian ini,
responden telah dipilih berdasarkan kriteria yang ditetapkan iaitu bercakap
Melayu Sabah dalam pertuturan seharian di IPG dan tidak lancar bercakap
BKD. Kajian ini adalah berbentuk kualitatif. Data kajian diambil berdasarkan
instrumen temubual dan senarai semak serta kajian kepustakawan.
Berdasarkan dapatan kajian menunjukkan bahawa faktor dalaman seperti
perasaan, tahap kemahiran berbahasa dan sikap mempengaruhi penggunaan
bahasa Melayu Sabah dalam pertuturan seharian. Faktor luar adalah seperti
persekitaran dan keluarga turut mempengaruhi penggunaan bahasa Melayu
Sabah digunakan oleh pelajar berbangsa KD di IPG Kent Tuaran. Oleh itu,
kajian seperti ini perlu diteruskan bagi membantu BKD terus terpelihara serta
tidak akan pupus sebagai salah satu bahasa di dunia. Namun demikian,
terdapat pelbagai kaedah yang perlu diperbaiki dalam kajian ini agar ianya
memberikan impak yang lebih besar kepada masyarakat terutama masyarakat
KD.
Kata kunci: Bahasa Kadazandusun, faktor dalaman dan luaran, Bahasa
Melayu Sabah, Guru Pelatih KD.
KOPOINTUTUNAN
Boros pilumaagan toi ko’ boros pangantara nopo boros di gunoon montok do
miromut, miwara om mogiolon-olon toilaan, koubasanan om pononsunudan maan
posukodon kumaa di sukod wagu toi ko generasi kawawagu. Boros mogigion id Sabah nopo
nga mogisuusuai tumanud do kinoyonon om tinaru dii. Momoguno yolo do boros tina
tumanud do tinaru diolo sondii. Sundung do ingkaa, soira do komogunaan do boros Melayu
sabaagi boros pangantara id sikul, boros pilumaagan do sukod wagu nga nokosimban
mantad boros tina kumaa lobi id boros Melayu Sabah. Tumanud dii Tregonning (1960),
boros Melayu nokosiliu no do lingua franca toi ko boros pilumaagan do tongotulun id
kopulaun Melayu, poinsuang no Pulau Borneo.
Suai ko mantad dii, boros id pogun Sabah nga laid no narahung do boros suai
mantad do labus pogun miagal boros Inggeris i tinanggayan do tulun mantad id British i
maamaso do pomorintaan do British id pogun Sabah. Okon nopo ko boros Inggeris nga,
boros Cina nogi nga karahung do boros tina id pogun Sabah soira do noguno o boros cina
om inggeris id sikul sabaagi boros pangantar (Noor Aina Dani & Syeril Patrisia Kining, 2016).
88
Sompuruan Artikel Jurnal Ponoriukan PISMP Boros Kadazandusun Ambilan Jun 2016
Hockett (1958), nokoboros do kosimbanon do boros osiliu soira do sumimban o timpu om au
do tongotulun opurimanan. Mantad dilo, okito tokou do sukod wagu id tinaru Kadazan om
Dusun kogumuan timpu do baino momoguno do Boros Melayu Sabah id pilumaagan.
Tumanud di Noor Aina Dani & Syeril Patrisia Kining (2016), boros nopo di gunoon do sukod
wagu tinaru Kadazan om Dusun lobi momoguna do dialek Melayu Sabah om gunoon o
boros diti sabaagi do boros piisaan id pogun Sabah.
KAPATAYADAN KOBOLINGKAANGAN
Boros pilumaagan do sukod wagu Kadazan om Dusun timpu do baino nga lobi
momoguno do Boros Melayu Sabah. Atalang tomod iti id sikul tosiriba om takawas suai ko id
gana ponginabasan takawas miagal do Institut Pendidikan Guru om universiti ii kiharo
tongotulun Kadazan om Dusun minsingilo id ponginabasan dii au koilo moboros do Boros
Kadazandusun toi ko’ mogibooboros nogi doid Boros Melayu Sabah. Id IPG miagal do IPG
Kent i haro mokiikinobos tinaru Kadazan Dusun di au otorompus om au mogibooboros boros
Kadazadusun id pilumaagan tikid tadau diolo. Sundung do koilo do moboros
Kadazandusun, momoguno nogi yolo do boros Melayu sabaagi boros pilumaagan diolo. Iti
sinokodung di Noor Aina & Syeril Patrisia (2016), kogumuan tangaanak sukod wagu
Kadazandusun au momoguno do boros tina id pilumaagan diolo tikid tadau sundung do
miampai do paganakan toi ko’ tambalut. Mantad dii, ihumon nopo kopio id ponoriukan diti
nga montok do mongilo faktor soliwan om faktor suang do kopomogunaan do Boros Melayu
Sabaha sabaagi boros pilumaagan.
TUDU OM TUHOT PONORIUKAN
Ponoriukan boros Melayu Sabah sabaagi boros pilumaagan id taatanga mokiikinobos
tinaru Kadazan Dusun id IPG Kampus Kent, Tuaran diti nopo nga montok do mongintong
songkuro kopomogunaan do boros Melayu id pilumaagan tikid tadau. Ponoriukan diti kitudu
do mongilo do faktor mokiikinobos momoguno boros Melayu sabaagi boros pilumaagan
miampai tambalut id koposion tikid tadau diolo. Kiwaa piipiro objektif id ponoriukan diti.
Kumoiso nopo nga mongilo do faktor labus mokiikinobos tinaru KD moboros momoguno
boros Melayu Sabah sabaagi boros pilumaagan id IPG Kampus Kent, Tuaran. Kumoduo
nopo nga mongilo do faktor suang mokiikinobos tinaru KD moboros momoguno boros
Melayu Sabah sabaagi boros pilumaagan id IPG Kampus Kent, Tuaran. Tuhot ponoriukan
okito do nunu o faktor labus mokiikinobos tinaru KD moboros momoguno boros Melayu
sabaagi boros pilumaagan om nogi nunu o faktor suang mokiikinobos tinaru KD moboros
momoguno boros Melayu sabaagi boros pilumaagan id IPG Kampus Kent, Tuaran.
89
Sompuruan Artikel Jurnal Ponoriukan PISMP Boros Kadazandusun Ambilan Jun 2016
METODOLOGI PONORIUKAN
Ponoriukan nopo diti nga momoguno do reka bontuk kualitatif momoguno do
ponoriukan kes. Ponoriukan kes momoguno kualitatif ginuno tu okuri responden om
responden nopo nga haro kriteria di pointantu suai ko osonong do monganalisis do data dii
naanu. Tumanud nopo Dr. Zainal Ariffin om Dr. Hassan Noor, ponoriukan kualitatif nopo nga
iso ponoriukan di minog do mononoriuk mamung kopio id lapangan ponoriukan moi do
orotian kopio nunu kobolingkangan di otoguang isoiso tinimungan sosial. Kiwaa onom
responden om mantad do mokiikinobos tinaru KD id IPG Kampus Kent Tuaran. Responden
nopo dii nga okon ko pillion nga haro kriteria khas (Special). Toinsanan responden nopo
minog do tinaru KD tu yolo no haro kriteria au moboros do BKD om moboros nogi do Boros
Melayu Sabah. Ontok manganu do data, momoguno do piipiro kaida ponimungan data
miagal do monorubung om pongintangan. Maya do monorubung, manganu do sisimbar
mantad do responden miampai monguhot responden maya do piwaraan id suang mangarati
do subjek ponoriukan id gana do koposion, nawawayaan om kararalano sosial do
responden (Taylor dan Bogdan, 1984 id suang Jasmi, K. A, 2012).Tumanud nopo dii Mohd
Majid (2005), monorubung nopo nga iso kaida do manganu data do diiri om diiri. Mantad dii,
monoriuk kaanu do korotian di alaab om poinggonop kokomoi do hontolon (Jasmi, K. A,
2012). Sumusuhut nopo nga pongintangan mokinongou momoguno do kalatas senarai
semak. Gunoon o pongintangan mokinongou au sumugku responden montok do lobi
akawas komilotumbayaan di data aanu (Mohd Majid, 2005).
ASIL PONORIUKAN OM POGIBABARASAN
FAKTOR ROROMU HUYADAN
Kowoowoyoon Aiso kotumbayaan tinan
Au oubas moboros BKD/koubasanan moboros do Boros Melayu
Sabah
Suang Topurimanan Otingayaman moboros BKD
Modosi au koontok
Taang Okuri koilan kokomoi BKD
kabaalan Okuri puralan/sompuruan boros
boros
Nuludan 1: Faktor suang mokiikinobos Moboros Melayu Sabah
Komoyon nopo do faktor suang diti id ponoriuan kes diti nga mantad do responden
sondii o faktor do moboros nogi do Boros Melayu Sabah ko BKD. Maya nuludan id sawat,
faktor suang id roromu do kowooyoon di kumoiso nopo nga aiso kotumbayaan tinan o
responden do moboros BKD. Piwaraan miampai tambalut miampai do kapatahakan do idea
om toilaan kaanu do kowonsoi iso piwaraan di osonong id isoiso ababayan toi ko
90
Sompuruan Artikel Jurnal Ponoriukan PISMP Boros Kadazandusun Ambilan Jun 2016
pogibaabarasan. (Zuraidah, 2003 id suang Dr. Mohd Fadzilah dan Ahmad Naim, 2006).
Soira aiso kotumbayaan tinan, au nogi milo patahak do idea om toilaan. Kumoduo nopo nga
okito id au oubas moboros BKD. Sundung do barasan do BKD o i responden dii, au oubas
miboros do BKD tu oubas moboros do Boros Melayu Sabah kumaa tambalut. Monaliza
Sarbini-Zin et.al. (2012) nogi nga nokoboros do tulun nopo oubas mogihum ralan montok do
popouhan ralan diolo do mogibooboros om mogiwawara. Mantad dii, mokiikinobos id IPG
Kent nogi nga lobi asanagan do mogibooboros di opurimanan diolo do osimbayan do
mogibooboros om au minog do haro kapangkalan id pibarasan miagal do minog po do
popodalin BKD kumaa boros di orotian diolo.
Faktor suang id roromu topurimanan nopo nga otingayaman do moboros BKD.
Tumanud di Roshlawaty Raieh (2015), mokiikinobos au milo moboros suai ko boros
noubasanan sabab no do otingayaman om aiso kotumbayaan tinan. Kogumuan responden
koboros do faktor nopo diolo do otingayaman moboros nga okodou o boros diolo soira
moboros. Haro nogi mokiikinobos di komoyon nogi moboros do boros suai miagal do boros
Jepun toi ko Cina. Kogumuan sukod wagu timpu baino otingayaman do moboros boros tina
do tinaru sondii (Romzi Ationg et.al, 2018). Suai ko ii, responden nogi nga modosi au
koontok o kopolombusan BKD diolo. Iti sinokodung di Dayang Sufilkawany Ujai & Wan
Muna Ruzanna Wan Mohammad (2017), sosongulun ii haro kabaalan mimboros miampai
kopolombusan di kotunud id isoiso boros kaanu do kopouhan do korotian do isoiso
pilumaagan toi ko pirotian. Tumanud nogi di Zamri (2015), sosongulun di milo popoilang do
topurimanan om pomusarahan dau miampai do lobi kibagas nung abaal doid kabaalan
moboros. Maya dilo, kabaalan moboros doid BKD sokiro nopo do au kotunud nga manahak
nogi do kapangkalan kumaa mokiikinobos do paparati sosongulun.
Faktor suang id roromu taang kabalan boros okito do okuri koilaan kokomoi BKD o
responden. Okito kopio do nung okuri koilaan kokomoi do isoiso ahal nga au milo do
popowonsoi om popolombus nunu ii maan. Ingkaa nogi nung au koilo do kokomoi BKD, au
milo do moboros BKD. Soira do okuri koilaan kokomoi BKD, ogumu boros di au diolo
orotian. Sabab nodii, kopuriman responden do apangkal tomod do momonsoi iso
panandatan id BKD. Suai ko ii, responden nogi nga okuri puralan boros id BKD. Soira okuri
puralan boros id isoiso boros, apangkal do mongulud paandatan. Mantad dii, momoguno
nogi do boros suai miagal do Boros Melayu Sabah tu osonong mamarati om ogumu puralan
boros diolo do boros diti tu miagal-agal do Boros Melayu sundung ogumu karalatan.
Tumanud nopo di Dr. Mohd Fadzilah dan Ahmad Naim (2006), kotorompusan mimboros
nopo nga iso ii oilaan mantad nga kabaalan miwara nopo iso ii minog do pinsingilaan.
Mantad nodii, minog do minsingilo po yolo do kokomoi do BKD miagal do puralan boros om
kooturan panandatan di moi do abaal miwara miampai tambalut.
91
Sompuruan Artikel Jurnal Ponoriukan PISMP Boros Kadazandusun Ambilan Jun 2016
FAKTOR ROROMU HUYADAN
Posorili Kopogisuayan Dialek
Labus Paganakan Boros Melayu Sabah boros koiso id walai
Au oubas moboros BKD id walai mantad tokoro
Nuludan 2: Faktor labus mokiikinobos Moboros Melyu Sabah
Suai ko faktor suang, okito nogi do id faktor labus. Faktor labus di okito maya do
roromu posorili. Tumanud di Dayang Sufilkawany Ujai & Wan Muna Ruzanna Wan
Mohammad (2017), faktor posorili nopo nga iso faktor di manahak bagas di agayo kopio
doid kopogonuan boros do tangaanak. Mantad dii, okito doid posorili do mikiinobos nopo
nga kogumuan mogisuusuai dialek. Tumanud do teori akomodasi pertuturan (Giles, 1977),
orotian sabagi do poposudong do boros i maan momoboros maamaso do mogiwaawara.
Maya do teori diti, haro korvengensi boros om divegensi boros. Korvengensi boros nopo nga
kirati do momoboros momoguno do boros di orotian di mokikinongou. Maya dilo, kopirati
goduo i momoboros om mokinongou do boros. Ingkaa nogi id mokiikinobos id IPG Kent i
tinaru do KD tu mogisuusuai dialek sabab no do mogisuusuai tadon, minomuguno yolo do
korvengensi boros montok do boros pilumagaan tikid tadau moi do kopirati tiso om tiso.
Sumusuhut nopo nga okito id faktor labus id roromu paganakan. Id faktor paganakan
nopo diti nga korohungan do paganakan kumaa boros koubasanan do tangaanak do
moboros. Iti pointanud do Teori Fesyen om Ketidaktentuan rawak (Postal, 1968) hinombo do
kosimbanon nopo do boros nga sumimban miagal do fesyen rasuk. Fromkin, Rodman dan
Hyams (2003) nogi nga nokoboros do kosimbanon id boros sumimban miagal do
kosimbanon astronomi tu sumimban monikid timpu pointantu. Ingkaa nogi id paganakan do
tinaru KD tu sumimban o boros gunoon tumanud do era koingkokoton do pogun Malaysia.
Cheong, Shaw Mei. (2010) nokoboros nogi, do kinoingkokoton do do teknologi i awayaan do
isoiso pogun manahak do mogisuusuai kosimbanon om bagas kumaa tulun id pogun dii
miagal do kosimbanon boros. Soira do noubas momoguno do boros Melayu Sabah mantad
id walai om mantad okoro, kopomogunaan BKD id piwaraan au nodi oguno. Maya dilo
oigitan do responden id IPG o koubasanan diti do moboros Melayu Sabah suai ko au
songkuro abaal do moboros BKD soira mogibooboros kumaa tambalut sopitinaru KD.
92
Sompuruan Artikel Jurnal Ponoriukan PISMP Boros Kadazandusun Ambilan Jun 2016
POMOLINGKUMAN, BAGAS OM SOGU.
Sabaagi pomolingkuman, okito do ogumu faktor d karahung kopomogunaan do
Boros Melayu Sabah id piwaraan do mokiikinobos tinaru KD id IPG Kampus Kent Tuaran.
Okito do faktor suang i lobi karahung do kopomogunaan Boros Melayu Sabah do
mokiikinobos do tinaru KD id IPG Kampus Kent Tuaran. Koinsanan responden haro faktor
do suang id roromu taang kabaalan boros okuri koilaan om puralan boros do BKD. Mantad
dii, maya do ponoriukan diti okito bagas kumaa boros Kadazandusun moi do lobi gunoon id
piwaraan tikid tadau. Kapanahak nogi ponoriukan diti do bagas kumaa tulun KD sondii
montok do mantamong boros sondii loolobi no kumaa sukod wagu. Maya dii, alansan do id
timpu tobontol, milo do owonsoi ponoriukan di lobi alaab moi do okito kopio kobolingkangan
om oilaan ralan do monolimbamban.
SUKUON
Jurnal
Dayang Sufilkawany Ujai & Wan Muna Ruzanna Wan Mohammad. (2017). Pengaruh Faktor
Sosial Dalam Pembelajaran Bahasa Melayu Dalam Kalangan Murid Iban. Jurnal
Pendidikan Bahasa Melayu. 7(1). 74-84.
Monaliza Sarbini-Zin, Rosnah Mustafa, Haikal H. Zin & Radina Mohamad Deli. (2012). ‘Lang’
Kah ‘Pintu’? Perubahan Leksikal Masyarakat Melayu Sarawak Dewasa Ini. Issues In
Language Studies. 1 (2). 33-37.
Noor Aina Dani & Syeril Patrisia Kining. (2016). Impak Dialek Melayu Sabah ke atas Bahasa
Ibunda Generasi Muda Etnik Kadazandusun. International Journal of the Malay
World and Civilisation (Iman). 4(2). 45 – 55.
Romzi Ationg et.al. (2018). Penggunaan Bahasa Rungus dalam Kalangan Generasi Baru
(Remaja) Masyarakat Rungus di Matunggong, Sabah. Journal of Advanced
Research in Social and Behavioural Sciences. 12(1). 98-110.
Buuk
Cheong, Shaw Mei. (2010). Perubahan Bahasa Dalam Kelompok Sosial Pelajar
Kadazandusun di Sabah, Malaysia. Masters thesis, Universiti Putra Malaysia
Dato’ Dr. Mohd. Fadzilah Kamsah & Ahmad Naim Jaafar. (2006). Tip Menjadi Individu
Menarik. Selangor: PTS Millennia Sdn. Bhd.
Drs. Zainal Ariffin om Dr. Hassan Noor (t.t.). Penyelidikan dalam pendidikan; metode dan
paradigm baru. Kuala Lumpur: Sam Synergy Media Sdn. Bhd.
93