DARI PERSEKUTUAN BORNEO KEPADA PERSEKUTUAN MALAYSIA

untuk menggantikan penjajahan British dengan penjajahan Malaya
masih ada. Sungguhpun demikian, pemimpin-pemimpin Borneo
Utara tidak menafikan mereka tertarik dengan pembangunan yang
ada di Malaya. Ini sepertimana kenyataan pemimpin tempatan
Borneo Utara, Gani Gilong setelah merasai pembangunan di
Malaya ketika ditanya oleh wartawan di lapangan terbang Jesselton
yang mengatakan, ‘Bisuk pun boleh masuk Malaysia’.221

Bagi Donald Stephens, beliau masih berharap supaya
Borneo Utara merdeka terlebih dahulu sebelum pembentukan
Malaysia. Dalam satu ucapannya pada 10 Ogos 1961 ketika
membuat lawatan ke Kuala Lumpur dan kemudiannya ke Singapura,
beliau menyatakan:

My people feel that if North Borneo joins Malaya
now as a state, it would in fact mean that North
Borneo would become not a state but a colony of the
federation of Malaya. As I have said before, these
fears are genuine. Not actually fear or suspicion of
the sincerity of Malaya to take us on as an equal
partner but more the fear that by virtue of our status
as a British colony we would automatically become
a second class state or a colony of Malaya. We must
have at least self government before we can talk,
before we the people of the country, can decide for
ourselves whether we want to become partners in
Malaysia. Self government for us is a pre-requisite
to final settlement of the Malaysia question.222

221 Menurut Gani Gilong (Tan Sri Ghani Gilong), kemajuan yang dilihatnya di
Kuala Lumpur menyebabkan beliau membayangkan Borneo Utara akan mencapai
kemajuan yang sama seperti di Kuala Lumpur sekiranya Borneo Utara bersama
dalam Malaysia. Oleh sebab itulah beliau menyatakan bahawa Borneo Utara boleh
masuk Malaysia dalam masa terdekat (‘Bisuk pun boleh masuk Malaysia’
bermaksud ‘esok pun Borneo Utara boleh menyertai Malaysia’). Kenyataan ini
disebutnya dalam Forum Formation of Malaysia; Sabah’s Untold Story, Anjuran
Sabah Society Forum, Tanjung Aru, Sabah, 11 September 2013. Lihat juga PJ.
Granville-Edge dan Rajen Devadson (editor), The Sabahan. The life and Death of
Tun Fuad Stephens, hlm. 118.
222 North Borneo News, 11 Ogos 1961.

45

Bagaimanapun, kenyataannya sedikit berubah selepas
kembali ke Borneo Utara pada 15 Ogos 1961. Stephens
mengatakan bahawa Malaya tiada niat untuk membuat apa-apa
bentuk penjajahan terhadap wilayah Borneo. Malaysia, menurutnya
boleh dilaksanakan dan perlu direalisasikan.223 Perubahan
pandangan Donald Stephens dan beberapa pemimpin yang
dahulunya menolak Malaysia dikecam pelbagai pihak. Setiausaha
Agung Sarawak National Action Party (SNAP), Stephen Kalong
Ningkan mengecam pemimpin-pemimpin Borneo Utara dan
Sarawak yang menyokong Malaysia.224 Ini termasuklah Abang Haji
Mustapha, pengerusi Parti Negara Sarawak (PANAS), parti
pertama di Sarawak yang menyokong pembentukan Malaysia.225

Susulan daripada perubahan pandangan Donald Stephens,
beliau kemudiannya menubuhkan parti United National Kadazan
Organisation (UNKO) pada bulan Ogos 1961,226 sebagai reaksi
terhadap rancangan pembentukan Malaysia. UNKO akan
melindungi masyarakat Kadazan dari aspek politik, ekonomi dan
perkembangan sosial, pendidikan dan warisan kaum asli selepas
Malaysia ditubuhkan.227 Bagaimanapun dalam konvensyen UNKO
pertama yang diadakan pada 5 hingga 7 Ogos 1961, UNKO secara
prinsipnya menyokong pembentukan Malaysia tetapi pada masa
yang sama menyokong dasar British agar Borneo Utara mencapai
taraf berkerajaan sendiri.228 Dalam konvensyen tersebut juga,
UNKO telah membuat keputusan menggunakan perkataan
‘Kadazan’ untuk kaum Dusun dan Murut. Dua puluh ahli UNKO
telah mengundi usul tersebut, sementara empat orang tidak hadir.229

223 The Straits Times, 16 Ogos 1961.
224 Bob Reece, The Kitingan Case, The Borneo States and The Malaysian
Constitution, hlm. 182.
225 Mohammad Noordin Sopiee, From Malayan Union to Singapore Separation.
Political Unification in The Malaysia Region 1945-1965, hlm. 139.
226 Cecelia Leong, Sabah the First 100 Years, Kuala Lumpur: Percetakan Nan
yang Muda Sdn. Bhd., 1982, hlm. 225.
227 CO 1030/1022 (7) Paper for the Malaysia Commission of Enquiry, 29 March
1962.
228 FCO 141/13005 (11) Memorandum by Secretary of Local Government, UNKO
in the Interior, 29 August 1961.
229 Ibid.

46

Datu Mustapha Datu Harun, pemimpin yang sejak dari mula
mengalu-alukan pembentukan Malaysia terkilan dengan Donald
Stephens yang lebih awal menubuhkan parti UNKO sedangkan
mereka telah berjanji untuk menubuhkan sebuah parti berasaskan
kaum asal di Borneo Utara.230 Datu Mustapha kemudiannya
menemui Ghazali Shafie pada 18 September 1961 dan
memberitahu Ghazali bahawa beliau sedang sibuk membuat
mesyuarat serta mengumpul pandangan rakyat Borneo Utara bagi
menyokong konsep pembentukan Malaysia. Datu Mustapha juga
menyuarakan keinginannya untuk menubuhkan sebuah parti tetapi
menghadapi masalah sumber kewangan untuk membiayai parti
tersebut. Ghazali Shafie kemudiannya bersetuju untuk membawa
permintaan Datu Mustapha dalam Jawatankuasa eksekutif
UMNO.231 Pada 23 Disember 1961, Datu Mustapha kemudiannya
menubuhkan United Sabah National Organisation (USNO).232
Penubuhan UNKO dan USNO kemudiannya disusuli oleh dua buah
parti yang didominasi oleh kaum Cina, Democratic Party yang
ditubuhkan di Jesselton oleh Peter Chin dan United Party yang
ditubuhkan di Sandakan oleh Khoo Siak Chiew.233 Kedua-dua buah
parti ditubuhkan pada bulan Jun 1962.234

Sebuah lagi parti yang membuka keahlian kepada semua
kaum, United National Pasok Momogun Party (UNPMP)
ditubuhkan oleh adik-beradik Gunsanad, O.K.K. Sedomon dan G.S.
Sundang,235di Keningau pada bulan Januari 1962.236 Penubuhan

230 Temubual dengan Datuk Karim Ghani pada 29 Julai 2012 di Kota Kinabalu,
Sabah.
231 Ghazali Shafie, The Memoirs of the Formation of Malaysia, hlm. 65.
232 Cecelia Leong, Sabah the First 100 Years, hlm. 226.
233 Margaret Clark Roff, The Politics of Belonging, Political Change in Sabah and
Sarawak, hlm.56.
234 Kedua-dua buah parti ini kemudiannya bersatu dan menubuhkan Borneo Utara
National Party (BUNAP) kemudian ditukar kepada Sabah National Party (SANAP)
dan kemudiannya Sabah Chinese Association (SCA). Dalam Cecelia Leong,
Sabah the First 100 Years hlm. 226.
235 Seorang lagi anak Gunsanad, Jaimi Gunsanad juga turut bersama-sama
Sedomon dan G.S. Sundang dalam United Pasok Momogun National Party
(UPMP). Dalam Herman J. Luping, The Kadazans and Sabah Politics, (Tesis Ph.
D), Wellington: Victoria University of Wellington, 1985, hlm. 136.
236 Nama parti ini kemudian ditukar kepada United Pasok Momogun Party (UPMP)
pada bulan Mac 1962. Penubuhan UNPMP sebenarnya dilhamkan oleh OKK

47

UNPMP merupakan reaksi masyarakat Dusun dan Murut di
pedalaman Borneo Utara terhadap keputusan konvensyen UNKO,
pada 5 hingga 7 Ogos 1961. Pada 8 September 1961, Orang Kaya
Kaya (O.K.K) Sedomon telah memanggil mesyuarat ketua-ketua
kaum asal Borneo Utara termasuk dari Pensiangan, Keningau,
Tambunan, Ranau, Tenom, Beaufort dan Kuala Penyu serta O.K.K.
Nonon Anad dari Tuaran.237 Kira-kira 500 orang telah menghadiri
mesyuarat ketua kaum asal yang dibuat di Bingkor, Keningau pada
8 September.238 Ketua-ketua kaum asal tersebut telah menolak
sebarang gerakan menyertai gagasan Malaysia sehingga cadangan
itu dikaji dan diteliti memandangkan pada masa itu penduduk
masih belum berpendidikan dan ekonomi pula masih mundur.239
O.K.K. Sedomon berpendapat cadangan Malaysia merupakan satu
matlamat untuk mengambil Borneo Utara dan menerima Malaysia
akan menyebabkan kaum-kaum di pedalaman akan terpinggir.240

Melalui UNPMP, G.S. Sundang dan abangnya O.K.K.
Sedomon melancarkan siri ceramah penentangan terhadap
rancangan pembentukan Malaysia.241 Sundang menyifatkan
Stephens telah menjual masyarakat Kadazan kepada Malaya kerana
beliau bersetuju dengan cadangan Malaysia.242 Melalui akhbar
miliknya, Stephens menjelaskan bahawa kenyataan Sundang itu

Sedomon ketika mesyuarat Ketua-ketua kaum asli pada 8 September 1961 yang
tidak bersetuju dengan keputusan konvensyen UNKO pada 5 Ogos hingga 7 Ogos
1961. Beliau tidak bersetuju dengan isu penggunaan istilah ‘Kadazan’ yang
merangkumi kaum Dusun dan Murut serta keputusan UNKO untuk menyokong
pembentukan Malaysia. (dalam CO 1030/1022 (34) North Borneo, Paper for The
Malaysia Commission of Enquiry, Estimate of the numerical strength of political
parties and the extent to which their leaders may be regarded as speaking for the
bulk of the membership, 29 March 1961.)
237 FCO 141/13005 (11) Memorandum by Secretary of Local Government, UNKO
in the Interior, 29 August 1961.
238 CO 1030/1023 (1) Extract from North Borneo Sav., 9 November 1961, hlm. 28.
239 Ibid.
240 FCO 141/13005 (11) Memorandum by Secretary of Local Government, UNKO
in the Interior, 29 August 1961.
241 CO 1030/1023 (4) Extract from North Borneo Sav., 16 February 1962, hlm. 25.
242 CO 1030/1022 (7) North Borneo, Paper for The Malaysia Commission of
Enquiry, Estimate of the numerical strength of political parties and the extent to
which their leaders may be regarded as speaking for the bulk of the membership,
29 March 1961, hlm. 34.

48

tidak betul.243 Stephens juga menafikan laporan yang dibuat oleh
akhbar-akhbar di Singapura mengenai pendiriannya terhadap
Malaysia.244 Dalam satu kenyataannya, beliau menafikan tuduhan
tersebut dengan mengatakan:

To my suprise I found on the day following my
interview with them that they had published what I
did not or could not actually have said, and as is
usually found, all what I had said had been greatly
exaggerated. I really had not said anything beyond
stressing the importance of making prior
consultation and holding necessary discussion with
the local natives and the Kadazans before getting
further into the question Malaysia. The press in
Singapore seemed to have overlooked these facts.245

Stephens menjelaskan bahawa maksud kenyataan yang
dikeluarkan ketika di Singapura adalah pandangannya bahawa
Borneo Utara hanya akan menyertai Malaysia sekiranya British
memberi kemerdekaan kepada Borneo Utara sebelum 1963. Jika
tidak memperolehi kemerdekaan sebelum 1963, Stephens
mengatakan Malaysia akan dilupakan dan meneruskan matlamat
untuk mendapatkan kemerdekaan sendiri.246

Berdasarkan reaksi pemimpin-pemimpin tempatan di Borneo
Utara, jelas bahawa reaksi pemimpin-pemimpin tempatan adalah
pelbagai. Beberapa pemimpin politik, khususnya dari parti UNPMP
dan United Party masih menolak Malaysia sementara dua lagi parti
iaitu USNO dan UNKO bersedia menerima Malaysia. Tunku
bagaimanapun tidak mengganggap penentangan ini sebagai serius.
Oleh yang demikian usaha merealisasikan rancangan gagasan
Malaysia diteruskan.

243 Sabah Times, 10 Julai 1961.
244 Ibid.
245 FCO 141/13005 (33) Farewell Speech of the Honorouble Mr. D.A. Stephens
addressed to U.N.K.O. members before his departure to the United Kingdom.
(Disiarkan juga dalam akhbar North Borneo News dan Sabah Times, 13
September 1961.)
246 Ibid.

49

Pada 11 Ogos 1961, Tunku telah mengutus surat kepada
kerajaan British dengan memberi sebab kenapa Malaysia perlu
diteruskan. Dalam suratnya kepada Harold Macmillan, Tunku
menjelaskan bahawa Persekutuan Malaya tidak akan sekali-kali
membuat hubungan dengan Singapura secara bersendirian kerana
memikirkan dominasi komuniti Cina dan ancaman komunis.247
Dalam surat tersebut, Tunku menyatakan:

…but I have stood against it because of my fear that
communal politics of Singapore based on Chinese
chauvinism would upset the balance of political
thinking in the Federation and destroy our hopes for
the peace and well-being and harmony of our
peoples.248

Pada 4 Oktober 1961, Macmillan mengambil pendirian
bahawa masa depan terbaik untuk wilayah Borneo adalah
bergabung dengan persekutuan Malaya dan Singapura. Isu yang
sedikit menyukarkan hanya bentuk penggabungan dan masa
pembentukan. MacMillan juga setuju dengan Tunku berkaitan
keselamatan di Singapura. Menurutnya:

…we believed that the best future for the Borneo
territories lies in close political association with the
federation and Singapore, and my purpose in
suggesting early talks in London was to see how we
could best work together with you in attaining this
end. Malaysia as the ultimate aim, but there are
anxieties, which we cannot ignore, about the form of
the association and about timing.249

Tentang keselamatan di Singapura, MacMillan bersetuju
dengan Tunku bahawa terdapat ancaman di Singapura. Seperti
katanya kepada Tunku, ‘I agree with you that there would be great

247 PREM 11/3418 Tunku Abdul Rahman to Harold Macmillan, 11 Ogos 1961.
248 Ibid.
249 PREM 11/3422 Harold MacMillan to Tunku Abdul Rahman, 4 October 1961.

50

danger to stability in the area as a whole and in Singapore in
particular if the present opportunity is let slip.’250

Pada 13 Oktober 1961, Macmillan mengeluarkan
kenyataan balas kepada kerajaan Malaya bahawa satu persetujuan
akan dibuat mengenai persekutuan Malaysia yang merangkumi
persekutuan Malaya, Singapura dan wilayah-wilayah di Borneo.251
Kenyataan ini juga disusuli dengan tindakan Tunku mengemukakan
usul di Parlimen Persekutuan Malaya pada 16 Oktober 1961
mengenai Malaysia dan meminta parlimen memberi persetujuan
secara prinsipnya mengenai gagasan tersebut.252 Walau
bagaimanapun, kenyataan ini tidak disenangi oleh kerajaan British
kerana mendedahkan perkara-perkara yang belum rasmi.253

Ketika membuat ucapan pembukaan di Parlimen Malaya,
Tunku menjelaskan Brunei, Borneo Utara dan Sarawak akan
dibawa masuk dalam persekutuan sebagai unit yang mempunyai
hak dan keistimewaan yang sama dengan negeri-negeri lain di
persekutuan Malaya. Tunku menyatakan kesamarataan itu dalam
kenyataannya;

In actual fact everyone must know that under the
concept of Malaysia there can be no colonies, that in
fact there will be no federation of Malaya, because
in its place there will only be independent Malaysia.
In which all the states would have equal status and
such reserved state powers as will be agreed by all
the states concerned.’254

Mengenai Singapura, Tunku lebih suka sekiranya
Singapura menyertai Malaysia sebagai rakan kongsi dengan
autonomi sendiri untuk menentukan semua perkara kecuali soal
pertahanan, hal ehwal luar dan keselamatan.255 Walau
bagaimanapun menurut Tunku, Singapura hanya akan menjadi

250 Ibid.
251 PREM 11/3422 Kuala Lumpur to Colonial Relations Office, 13 October 1961.
252 PREM 11/3422 Kuala Lumpur to Colonial Relations Office, 17 October 1961.
253 PREM 11/3422 Kuala Lumpur to Colonial Relations Office, 20 October 1961
254 The Straits Times, 17 Oktober 1961.
255 Ibid.

51

anggota persekutuan selepas percantuman dengan wilayah-wilayah
Borneo, sepertimana katanya ‘But, one thing is certain, and that is
that we cannot take Singapore with us in complete merger without
a great deal of unhappiness and trouble, and so we must find a
middle course.’256 Pemimpin-pemimpin Borneo Utara termasuk
Tun Mustapha dan Donald Stephens pula mahu agar Malaysia
dibentuk dengan penggabungan Malaya, Singapura, Borneo Utara
dan Sarawak dibuat dengan serentak.257

Rancangan menggabungkan keempat-empat wilayah bakal
menjadi kenyataan apabila pada 16 November 1961, Singapore
White Paper diterbitkan. Satu memorandum persefahaman
penggabungan antara persekutuan Malaya dan Singapura
kemudiannya telah ditandatangani bersama oleh Tunku dan Lee
Kuan Yew. Pada 19 November 1961, Tunku bersama-sama Tun
Abdul Razak, Tan Siew Sin, Ghazali Shafie dan Kadir Samsuddin
kemudiannya bertolak ke London untuk membuat rundingan
mengenai Malaysia dengan Perdana Menteri Britain, Harold
Macmillan yang berlangsung pada 21 hingga 22 November
1961.258 Isu penggabungan persekutuan Malaya dan Singapura juga
dibincangkan di London.259

Secara ringkasnya, isu masa depan wilayah-wilayah Borneo
selepas arahan PBB melalui Resolusi 1514 (XV) Declaration on
the Granting of Independence to Colonial Countries and peoples
dikeluarkan merupakan satu isu yang harus diselesaikan secepatnya
oleh penjajah British. British tidak mungkin meninggalkan tanah
jajahannya begitu sahaja tanpa memberi asas yang kukuh untuk
berkerajaan sendiri atau membentuk satu gabungan dengan
wilayah-wilayah jajahannya yang lain bagi tujuan kekuatan politik
di rantau Asia Tenggara. Oleh itu, British telah merancang lebih
awal jalan penyelesaian untuk wilayah-wilayah jajahannya.
Perbincangan serius terhadap masa depan wilayah-wilayah jajahan
British di Borneo dimulakan melalui mesyuarat yang diadakan di
Singapura pada 23 Januari 1960 dan kemudian disusuli dalam

256 Ibid.
257 The Straits Times, 13 Oktober 1961.
258 The Straits Times, 17 Oktober 1961.
259 Tan Tai Yong, Creating “Greater Malaysia” Decolonization and The Politics
of Merger, Singapore: Institute of Southeast Asian Studies, 2008, hlm. 85.

52

mesyuarat kedua pada 29 Mac 1960.260 Isu ini kemudiannya
dibincangkan semula dalam Borneo Inter-Territorial Conference
dan Joint Defence Advisory di Kuching pada 25 Oktober 1960.261

British beralih daripada rancangan menubuhkan persekutuan
Borneo kepada Persekutuan Malaysia setelah persekutuan Borneo
tidak mendapat sambutan Brunei. Pada masa yang sama, British
melihat penggabungan Malaya dan Brunei sahaja bukanlah
alternatif yang dirancang oleh British. Apabila Tunku semakin
mendesak kerajaan British melalui pertemuannya dengan Lord
Perth dan Lord Home pada bulan Jun 1960, Perdana menteri
Britain, Harold Macmillan telah membuat keputusan untuk
bersetuju memulakan rancangan Tunku dengan menubuhkan
sebuah suruhanjaya Cobbold yang akan meninjau pandangan
penduduk di wilayah Borneo terhadap Malaysia.

260 CO 1030/1078 (10) Note of a Meeting held in Sir John Martin’s Room at 3 p.m
on Tuesday, 29 March 1960 to discuss the subject of closer association of the
Borneo Territories, hlm.53.
261 DO 169/24 (26) The Future of Borneo Territories, CRO 5 August 1960, hlm.
225.

53

BAB 3

PROSES PERBINCANGAN PEMBENTUKAN MALAYSIA

Malaysia Solidarity Consultative Committee

Malaysia Solidarity Consultative Committee (MSCC)
merupakan hasil pertemuan pemimpin-pemimpin wilayah Borneo
dengan pemimpin-pemimpin Singapura dan Persekutuan Malaya di
Persidangan Persatuan Parlimen Komanwel pada 23 Julai 1961.
Jawatankuasa ini dicadangkan oleh Donald Stephens bersama Yeo
Cheng Hoe dari Sarawak.262 Dalam kenyataan bersama Stephens
dan Yeo serta pemimpin-pemimpin Borneo Utara dan Sarawak
yang lain, mereka menetapkan objektif MSCC sebagai;

We have decided to form a Malaysia Solidarity
Consultative Committee consisting of
representatives from each of the five territories. The
Object of the consultative committee would be to
continue the explanations and discussion initiated at
the Commonwealth Parlimentary Association and
ensure that the impetus given to Malaysia is not
slowed down.263

Bagi pemimpin-pemimpin Borneo Utara, mesyuarat ini
merupakan satu cara untuk mengetahui dengan lebih mendalam
rancangan Malaysia selain yang dibincangkan dalam pertemuan
mereka di persidangan Persatuan Komanwel di Singapura
dahulu.264 Ini seperti mana penjelasan Donald Stephens kepada Lee

262 CO 1030/1002, Minutes of The Meeting of the Malaysia Solidarity
Consultative Committee held at the Secretariat Conference Room, Jesselton, 24
August 1961, hlm. 3.
263 Ibid, hlm. 10.
264 Menurut Tan Sri Ghani Gilong dalam Forum Formation of Malaysia; Sabah’s
Untold Story, Anjuran Sabah Society Forum, Tanjung Aru, Sabah 11 September
2013.

54

Kuan Yew yang memberitahu bahawa rakyat Borneo tidak menolak
cadangan Tunku sepenuhnya tetapi memerlukan masa untuk
menyelidiknya.265 Bagaimanapun semasa mesyuarat pertama
MSCC di Jesselton pada 24 Ogos 1961, mesyuarat bersetuju
bahawa MSCC akan menjadi satu perbincangan untuk membentuk
satu acuan yang menarik untuk Malaysia.266 MSCC juga akan
mempopularkan konsep Malaysia dalam kalangan penduduk di
wilayah-wilayah berkenaan.267

Mesyuarat MSCC kali pertama telah diadakan di Jesselton,
Borneo Utara pada 24 Ogos 1961. Delegasi Persekutuan Malaya
terdiri daripada Mohamed Ismail Mohd Yusof, S.O.K. Ubaidullah,
Hussien Noordin dan Lee San Choon. Delegasi Singapura pula
terdiri daripada S. Rajaratnam dan Dato Abdul Hamid Hj. Jumat,
Sarawak (Yeo Cheng Hoe, James Wong Kim Min dan Ainie Dhoby)
dan Borneo Utara (Donald Stephens, Datu Mustapha Datu Harun,
Khoo Siak Chiew, Pang Tet Tshung, Lai En Kong dan G.S.
Sundang).268 Mesyuarat ini turut dihadiri oleh Muhammad Ghazali
Shafie, Setiausaha Tetap kepada Menteri Hubungan Luar
Persekutuan Malaya. Brunei tidak menghantar perwakilan
walaupun telah dimaklumkan.269

Donald Stephens telah dilantik sebagai pengerusi mesyuarat
sepanjang mesyuarat MSCC berlangsung. Dalam ucapan
pembukaannya, beliau menyatakan bahawa sebelum ini beliau takut
dan ragu-ragu dengan rancangan yang diumumkan oleh Tunku.
Tetapi kemudiannya beliau berfikir bahawa ada keperluan untuk
mengetahui rancangan itu dengan lebih teliti bagi meleraikan

265 The Straits Times, 22 Julai 1961.
266 CO 1030/1002, Minutes of The Meeting of the Malaysia Solidarity
Consultative Committee held at the Secretariat Conference Room, Jesselton, 24
August 1961, hlm. 11.
267 Ibid, hlm.11.
268 Ibid, hlm. 3.
269 CO 1030/1003 (71) Brief for Ministers for Discussions with Tunku Abdul
Rahman, Prime Minister, Federation of Malaya, November 1961.

55

keraguan rakyat di wilayah Borneo.270 Menurut Donald Stephens
lagi;

I have fought against Sabah being bulldozed into
Malaysia, and the stand remains. But I am quite sure
now that no one wants to bulldoze anybody else into
Malaysia, and I am also certain in my own mind that
Malaysia if all are agreed and plans can be worked
out to the satifaction of all concerned, can be the
partnership which would ensure our future stability
and security.271

Mesyuarat pertama MSCC telah membincangkan konsep
asas Malaysia yang dicadangkan oleh Tunku. Mesyuarat pertama
ini juga telah menetapkan bahawa perbincangan akan datang
adalah mengenai struktur ekonomi dan politik Malaysia.272 Oleh
yang demikian selepas mesyuarat pertama, perwakilan telah
diminta untuk mengemukakan kertas kerja dan draf undang-undang
berkaitan struktur ekonomi dan masalah politik yang timbul dalam
rancangan Malaysia.273

Isu yang banyak dibangkitkan dalam mesyuarat pertama
adalah kelebihan yang bakal diperolehi oleh wilayah-wilayah
Borneo dalam Malaysia serta bentuk penggabungan yang
dirancang oleh persekutuan Malaya. Rata-rata perwakilan dari
Borneo bertanya tentang status Sarawak dan Borneo Utara dalam
Malaysia, sama ada sebagai satu unit atau sebuah negeri. Donald
Stephens telah menekankan bahawa persoalan status wilayah-
wilayah Borneo dalam Malaysia adalah penting kerana Borneo
Utara akan kehilangan autonomi sekiranya penyertaan Borneo

270 CO 1030/1002, Minutes of The Meeting of the Malaysia Solidarity
Consultative Committee held at the Secretariat Conference Room, Jesselton, 24
August 1961, hlm. 3.
271 Ibid, hlm. 4.
272 Ibid, hlm.11.
273 CO 1030/992 (35) Brief for Ministers on the Greater Malaysia Solidarity
Consultative Committee – note by the Colonial Office, 6 November 1961.

56

Utara hanya sebagai sebuah negeri.274 Perwakilan Singapura, S.
Rajaratnam berpandangan penyertaan wilayah-wilayah dalam
bentuk unit akan menjadikan Malaysia terdiri daripada tiga unit,
iaitu Malaya (yang mempunyai 11 buah negeri), Borneo (tiga
negeri) dan Singapura (unit tunggal).275 Bagaimanapun, wakil dari
Persekutuan Malaya, Mohamed Ismail Mohd Yusof berpandangan
bahawa sekiranya wilayah-wilayah Borneo menyertai Malaysia
sebagai unit, proses pembentukan Malaysia akan mengambil masa
yang lama berbanding menyertai pembentukan Malaysia sebagai
sebuah negeri. Perwakilan Sarawak, Yeo Cheng Hoe sebaliknya
berpendapat bahawa penyertaan wilayah-wilayah Borneo sebagai
satu unit akan memberikan wilayah-wilayah ini lebih banyak
autonomi berbanding sebagai sebuah negeri.276 Beliau turut
membangkitkan soal kemerdekaan dan status berkerajaan sendiri
wilayah-wilayah Borneo. Menurutnya, British perlu memberi
jaminan untuk memberikan kemerdekaan atau sekurang-kurangnya
berkerajaan sendiri. Lai En Kong, perwakilan dari Borneo Utara
turut bersetuju bahawa wilayah-wilayah Borneo perlu merdeka
dahulu atau sekurang-kurangnya berkerajaan sendiri sebelum
menyertai pembentukan Malaysia.277

Mohamed Ismail Mohd Yusof bagaimanapun
berpandangan bahawa untuk menghadapi British, Sarawak dan
Borneo Utara perlu bergabung dengan Malaya dan Singapura
kerana wilayah-wilayah Borneo tidak mampu untuk menghadapi
British bersendirian278 Ini sepertimana kenyataan Mohamed Ismail
Mohd Yusof yang menyatakan;

If they wanted to invite the three states with Malaya
and Singapore, the Borneo Territories would still

274 CO 1030/1002, Minutes of The Meeting of the Malaysia Solidarity
Consultative Committee held at the Secretariat Conference Room, Jesselton, 24
August 1961, hlm. 11.
275 Ibid, hlm. 15.
276 Ibid.
277 Ibid.
278 Ibid, hlm.16.

57

have bigger problems because they would be facing
the British Government alone. But if they joined the
Malaysia plan they would not be left entirely to their
own as they would get all the backing and benefit
from the Federation of Malaya.279

Bagaimanapun, Lai En Kong membidas kenyataan
Mohamed Ismail Mohd Yusof kerana menurutnya, masalah untuk
berhadapan dengan rakyat Borneo Utara lebih mencabar daripada
berhadapan dengan kerajaan British. Menurutnya lagi, rakyat tahu
bahawa apabila mereka bersedia untuk berkerajaan sendiri, British
akan memberikan kemerdekaan tersebut tanpa perlu mengangkat
senjata.280

Yeo Cheng Ho pula berpandangan rakyat wilayah Borneo
lebih suka Sarawak dan Borneo Utara digabungkan terlebih dahulu
sebelum memikirkan rancangan Malaysia.281 Menurutnya, Sarawak
dan Borneo Utara akan membentuk persekutuan Borneo terlebih
dahulu sebelum bergabung dengan Malaya dan Singapura dalam
bentuk konfederasi dan bukannya persekutuan. Bagaimanapun
Ghazali Shafie berpandangan negara konfederasi tidak praktikal
untuk rancangan pembentukan Malaysia.282

Selain persoalan status wilayah-wilayah Borneo,
perwakilan Borneo Utara dan Sarawak juga turut membangkitkan
isu-isu seperti perwakilan parlimen, imigresen, pertahanan,
pendidikan, perkhidmatan awam, agama, bahasa kebangsaan dan
proses pindaan perlembagaan. Kebanyakan persoalan dibangkitkan
oleh wakil dari Sarawak seperti James Wong Kim Min dan Yeo
Cheng.283

279 Ibid, hlm.11.
280 CO 1030/1002, Minutes of The Meeting of The Malaysia Solidarity
Consultative Committee held at the Secretariat Conference Room, Jesselton, 24
August 1961, hlm.12.
281 Ibid.
282 Ibid, hlm. 14.
283 CO 1030/1002, Minutes of The Meeting of the Malaysia Solidarity
Consultative Committee held at the Secretariat Conference Room, Jesselton, 24
August 1961, hlm. 13.

58

Mesyuarat kedua Malaysia Solidarity Consultative
Committee diadakan di Kuching pada 18 hingga 20 Disember 1961.
Borneo Utara diketuai oleh Donald Stephens yang juga bertindak
sebagai pengerusi mesyuarat. Turut sama adalah G.S. Sundang, Lai
En Kong, Fadzil Asmad dan Pang Tet Tshung. Perwakilan Malaya
terdiri daripada Dato Ong Yoke Lin, Menteri Kesihatan dan
Kebajikan Sosial, Mohd Ismail Mohd Yusof, Timbalan Menteri
Luar Bandar, Wan Sulaiman Wan Tam dan Aziz Ishak. Singapura
diketuai oleh Perdana Menteri, Lee Kuan Yew sementara Sarawak
menghantar perwakilan yang paling ramai iaitu 10 orang termasuk
Yeo Cheng Ho, Ong Kee Hui, Temenggung Jugah anak Barieng
dan Datu Bandar Abg Hj Mustapha. Ghazali Shafie turut hadir dan
bertindak sebagai penasihat kepada perwakilan Malaya. Penasihat
Borneo Utara adalah Thomas Jayasuriya.284

Dalam kertas kerja yang disampaikan oleh delegasi
Borneo Utara, isu kenyataan Perdana Menteri Persekutuan Malaya
yang mencadangkan agar wilayah-wilayah Borneo dan negeri-
negeri dalam Persekutuan Malaya adalah sama taraf sementara
Singapura pula akan menyertai pembentukan Malaysia sebagai
‘Ulster’, (konsep yang sama sepertimana kedudukan United
Kingdom dan Ireland Utara) menimbulkan ketidaksenangan kepada
kerajaan koloni British Borneo Utara dan pemimpin-pemimpin
tempatan.285 Kerajaan Borneo Utara melihat cadangan Tunku untuk
menjadikan Borneo Utara dan Sarawak setaraf dengan negeri-
negeri di Malaya tidak praktikal.286 Oleh yang demikian, kerajaan
British Borneo Utara mahu Borneo Utara mendapat lebih autonomi
berbanding negeri-negeri lain sepertimana yang dipersetujui oleh
Ketua-Ketua kaum asal di Borneo Utara yang mahu supaya Borneo
Utara menyertai Malaysia sebagai status yang sama dengan Malaya
dan bukan sebagai sebuah negeri.287 Kenyataan ini seperti mana
yang terkandung dalam kertas kerja yang disampaikan oleh

284 CO 1030/1002, Record of the second Meeting of the Malaysia Solidarity
Consultative Committee held in Kuching on 18-20 December 1961, hlm. 26.
285 CO 1030/1002, North Borneo Paper Constitutional and Political Problems
relating to the Greater Malaysia, 5 November 1961, hlm.136-146.
286 Ibid, hlm.136.
287 Ibid.

59

perwakilan Borneo Utara dalam mesyuarat MSCC kali kedua, yang
menyatakan:

They may consider that the interests of Malaysia
would be best served by a strong unitary state in
Borneo to which there should be maximum
delegation of power. Alternatively, they may
consider that the Borneo Territories, for practical
reasons, must retain more individual autonomy than
the present states in the federation. They must in any
case take note of the Native Chiefs’ Conference
unanimous view that North Borneo should join
Malaysia on an equal status with Malaya and not as
a member state.288

Selain itu, beberapa perkara penting khususnya kesan
daripada permindahan kedaulatan daripada kerajaan British kepada
persekutuan Malaysia perlu diberi perhatian. Borneo Utara
memerlukan perlindungan bagi memelihara beberapa aspek sedia
ada di wilayah tersebut. Kerajaan Koloni British Borneo Utara
menyerahkan kepada rakyat wilayah ini membuat keputusan
tentang perkara-perkara yang mahu mereka kekalkan sekiranya
menerima Malaysia. Hal-hal itu kemungkinan perkara-perkara
seperti agama, pelajaran, bahasa, komunikasi, imigresen, kewangan,
hak untuk bersatu dengan wilayah Borneo lain dan untuk menarik
diri dari persekutuan jika pengalaman menunjukkan kepentingan
negara dihancurkan oleh mana-mana ahli persekutuan.289

Dalam kertas kerja ini juga, dibentangkan soal implikasi
yang timbul sekiranya status Borneo Utara sebagai sebuah negeri.
Ini termasuklah kedudukan jabatan dan penjawat awam di wilayah
tersebut. Implikasinya, hampir kesemua jabatan akan bergabung
dengan jabatan persekutuan dan menerima peraturan
persekutuan.290 Pada perkiraan kerajaan British Borneo Utara,
kemasukan Borneo Utara di bawah perlembagaan persekutuan

288 Ibid, hlm.138.
289 CO 1030/1002 North Borneo Paper Constitutional and Political Problems
Relating to the Greater Malaysia, 5 November 1961, hlm. 136-146.
290 Ibid.

60

Malaya yang sedia ada akan memindahkan kekuasaan beberapa
jabatan dan perbadanan kepada persekutuan.291 Antara jabatan-
jabatan tersebut adalah Jabatan Audit, Jabatan Penerbangan Awam,
Pendidikan, Jabatan Buruh, Jabatan polis, Marin, Jabatan Perubatan
dan Kesihatan, Perdagangan dan Kastam, Jabatan Elektrik, Jabatan
Penjara, Jabatan Mahkamah, Pos dan Telegraf, Jabatan Kereta Api,
Borneo Airways, Jabatan Undang-undang, Bendahari, Jabatan
Penyiaran dan Maklumat, Jabatan Polis dan Maklumat serta
Jabatan Hasil Luar Bandar.292

Masalah lain yang bakal timbul adalah penghantaran
pegawai dari Malaya ke wilayah Borneo dan kemungkinan
melibatkan kakitangan yang besar. Ketua-ketua Anak Negeri yang
mengadakan persidangan pada tahun 1961 telah membuat bantahan
untuk sebarang bentuk Malayanisasi dalam perkhidmatan kerajaan
di Borneo Utara.293 Oleh yang demikian, bagi melindungi jawatan-
jawatan dalam perkhidmatan awam yang diserahkan kepada
persekutuan, perwakilan Borneo Utara menjelaskan bahawa
pegawai Borneo Utara sedang dalam program untuk menyediakan
pegawai dan pekerja tempatan bagi menggantikan pegawai-
pegawai British nanti.294

Dalam aspek ekonomi, Kerajaan British Borneo Utara
menjelaskan Borneo Utara akan kehilangan pelbagai geran
pembangunan dan kebajikan sebanyak $5 juta setahun yang
sebelum ini diberikan oleh koloni British. Penyerahan
tanggungjawab cukai langsung dan tidak langsung kepada
persekutuan juga akan memberi kesan terhadap pendapatan Borneo
Utara. Perolehan hasil Borneo Utara sebelum ini termasuklah hasil
eksais, hasil hutan, tanah dan lombong, bayaran untuk
perkhidmatan tertentu, hasil majlis perbandaran, bekalan air dan
bayaran-bayaran yang dipungut oleh kerajaan negeri juga akan
diserahkan kepada persekutuan. Berdasarkan pembahagian kuasa
persekutuan dan kerajaan negeri dalam Persekutuan Malaya,

291 Ibid, hlm. 140.
292 Ibid, hlm. 142.
293 Ibid.

294 Ibid.

61

Borneo Utara akan hanya menguasai bidang-bidang berkaitan
pertanian, perparitan, pengaliran air, hutan, tanah, lombong, bandar
dan perancangan bandar serta veterinar. Selebihnya, adalah di
bawah bidang kuasa kerajaan persekutuan..295

Ringkasnya, Borneo Utara bakal kehilangan sumber
pendapatan yang besar sekiranya menyertai persekutuan Malaysia
sebagai sebuah negeri. Selain itu, oleh kerana kerajaan persekutuan
memperoleh pendapatan tambahan daripada Borneo Utara,
seharusnya persekutuan meningkatkan jumlah peruntukan kepada
Borneo Utara khususnya untuk tujuan pembangunan.296 Jumlah
peruntukan mengikut kepala dalam perlembagaan Malaya jika
diperluaskan ke Borneo Utara dilihat tidak adil jika mengambilkira
jumlah pendapatan wilayah tersebut sebelum menyertai
pembentukan Malaysia.297 Selain peruntukan mengikut jumlah
bilangan orang, geran jalan raya juga perlu diberi dengan kadar
$4,500 perbatuan dengan kos penyenggaraan sebanyak $1,700
untuk jalan tanpa bitumen dan $10,000 untuk jalan bitumen.298

Dalam aspek ekonomi, status Borneo Utara sebagai negeri
dalam Malaysia pada pandangan kerajaan British Borneo Utara
merugikan. Borneo Utara hanya memperoleh $14 atau $15 juta
daripada sebanyak $58 juta pendapatannya setahun (mengikut
anggaran pendapatan pada tahun 1961).299 Dalam erti kata lain,
hanya suku daripada pendapatan Borneo Utara sebelum ini akan
diperolehi sekiranya menyertai pembentukan persekutuan Malaysia

295 CO 1030/1002, North Borneo Paper Public Finance, Constitutional and
Political Problems Relating to the Greater Malaysia, 5 November 1961, hlm. 169.
296 Ibid.
297 Kadar pemberian per kepala mengikut bilangan orang dalam persekutuan
Malaya adalah mengikut kadar 50,000 orang dibayar sebanyak $15 per kepala,
20,000 orang yang berikutnya sebanyak $10 per kepala dan selepas itu kadar
selebihnya adalah $4 per kepala. Sekiranya Borneo Utara menyertai pembentukan
Malaysia sebagai sebuah negeri, jumlah pemberian mengikut bilangan orang
setahun hanya $3550,000. dalam CO 1030/1002 North Borneo Paper Public
Finance, Constitutional and Political Problems Relating to the Greater Malaysia, 5
November 1961, hlm. 169.
298 CO 1030/1002, North Borneo Paper Public Finance, Constitutional and
Political Problems Relating to the Greater Malaysia, Malaysia Solidarity
Consultative Committee, 5 November 1961, hlm.169.
299 Ibid.

62

sebagai sebuah negeri. Sebaliknya, jika kerajaan persekutuan hanya
mengambil tanggungjawab dalam hubungan luar, pertahanan dan
keselamatan dalaman sahaja sementara bidang kuasa lain dipegang
oleh Borneo Utara, semua pendapatan kemungkinan masih
dipegang oleh Borneo Utara.300

Turut terkandung dalam kertas kerja yang disampaikan
oleh perwakilan Borneo Utara ini adalah pandangan mereka
terhadap perlembagaan persekutuan Malaya dalam perkara-perkara
berkaitan bahasa, keistimewaan kaum Melayu, pindaan
perlembagaan, kuasa perundangan persekutuan, negeri dan bersama,
kewarganegaraan, kewangan, perkhidmatan awam dan pelajaran.301

Berkaitan bahasa, perwakilan Borneo Utara berpandangan
penggunaan bahasa Melayu dalam pendidikan akan menyebabkan
kaum peribumi di Borneo Utara akan ketinggalan jauh daripada
kaum Melayu kerana bahasa itu tidak digunakan secara meluas di
Borneo Utara.302 Oleh itu, Ketua-ketua kaum asal Borneo Utara
mahu bahasa Inggeris sebagai medium pengajaran di sekolah
rendah kerajaan dan bahasa Melayu akan dijadikan sebagai satu
mata pelajaran.303 Berkenaan agama, perwakilan menyatakan
agama seharusnya sama seperti Singapura dan tidak ada mana-
mana agama menerima kemudahan, termasuk bangunan ibadat.304

Ketika memberi pandangan mengenai pembahagian kuasa
persekutuan dan negeri, perwakilan Borneo melihat terdapat
beberapa aspek dalam bidang kuasa negeri masih terletak di bawah
pengaruh kerajaan persekutuan sekiranya persekutuan yang
dibentuk sama seperti Persekutuan Malaya. Ini termasuk kawalan
sumber asli, tanah dan kerajaan tempatan. Dalam perlembagaan
persekutuan Malaya, penubuhan Majlis Tanah Kebangsaan dan
Rancangan Pembangunan Kebangsaan (dalam artikel 91 dan 92

300 CO 1030/1002, North Borneo Paper Public Finance, Constitutional and
Political Problems Relating to the Greater Malaysia, Malaysia Solidarity
Consultative Committee, 5 November 1961, hlm.145
301 Ibid.
302 Ibid, hlm.146.
303 Ibid.
304 Ibid, hlm. 138-146.

63

serta artikel 95A penubuhan Majlis Kebangsaan untuk Kerajaan
Tempatan, dalam perlembagaan persekutuan) akan memberi kesan
terhadap kuasa negeri dalam pertanian, hutan dan pengurusan
kerajaan tempatan.305 Dalam erti kata lain, kuasa kerajaan negeri
amat terhad jika pembahagian kuasa berdasarkan apa yang
terkandung dalam perlembagaan persekutuan Malaya yang sedia
ada.

Ketika membuat rumusan terhadap kertas kerja yang
dibentangkan oleh perwakilan Borneo Utara, perwakilan
menyatakan bahawa tiada kelebihan yang diperoleh oleh Borneo
Utara dalam bidang ekonomi sekiranya menyertai Malaysia.
Masalah politik berkemungkinan mendorong penyertaan tersebut
tetapi dalam bidang ekonomi, Borneo Utara lebih selesa
bersendirian dan memperoleh hasil pendapatan sendiri. Ini seperti
kenyataan kertas kerja perwakilan Borneo Utara:

In general, larger economic units are usually thought
to have advantage over smaller ones. How far such
advantages may be offset by disadvantages arising
from remote control over vital economic matters will
depend largely on the form of association which
may be accepted and the terms on which it is
accepted. It is conceivable too, that the economic
advantage might be found to be less for North
Borneo and Brunei than Sarawak. If there were no
political arguments for Malaysia, it might be
maintained that North Borneo might do better to go
on alone, with its present fast rate of development,
good natural resources, good geographical position
and ports.306

Kertas kerja ini menunjukkan satu pandangan menyeluruh
kerajaan Borneo Utara terhadap implikasi penyertaan Borneo Utara
dalam pembentukan Malaysia. Berdasarkan kertas kerja ini,

305 Ibid, hlm. 139.
306 CO 1030/1002, North Borneo Paper, Constitutional and Political Problems
Relating to the Greater Malaysia, 5 November 1961, hlm. 138-146.

64

gambaran kasar menunjukkan kerajaan Borneo Utara berminat
untuk menyertai pembentukan tersebut tetapi beberapa perkara
masih meragukan. Perwakilan Malaya dan Singapura pula tidak
bersungguh-sungguh untuk memahami keraguan perwakilan Borneo.
Lee Kuan Yew misalnya dikatakan tidak mengambil endah
pandangan pemimpin-pemimpin Borneo sebaliknya sibuk membaca
suratkhabar Straits Times ketika wakil Borneo Utara, Lai En Kong
menyatakan pandangannya semasa mesyuarat tersebut.307

Mesyuarat ketiga Malaysia Solidarity Consultative
Committee (MSCC) telah diadakan di Majlis Perundangan Negeri
Selangor pada 6 hingga 8 Januari 1962. Mesyuarat kali ketiga lebih
banyak membincangkan persoalan-persoalan yang ditimbulkan
dalam kertas kerja yang disampaikan oleh setiap perwakilan semasa
mesyuarat MSCC kali kedua. Salah satu isu perbincangan awal
yang ditimbulkan oleh perwakilan Sarawak adalah kenyataan Tunku
Abdul Rahman di parlimen Malaya pada 16 Oktober 1961, yang
menyatakan ‘Secondly, the transfer of the sovereignty over the state
of Singapore and the Borneo Territories to the Federation of
Malaya to form Federation of Malaysia.’308 Isu status wilayah
Borneo dalam Malaysia menjadi isu besar sejak kenyataan Tunku
Abdul Rahman di Brunei dan dibincangkan dengan panjang lebar
ketika mesyuarat MSCC yang pertama. Isu ini juga diteliti oleh
perwakilan Borneo melalui kertas kerja yang dikemukakan dalam
mesyuarat kedua. Perwakilan Borneo Utara merumuskan bahawa
lebih banyak kerugian berbanding kelebihan yang diperoleh oleh
wilayah-wilayah Borneo jika menyertai pembentukan Malaysia
sebagai sebuah negeri, setaraf sepertimana negeri-negeri sedia
ada.309

Turut dibincangkan dalam mesyuarat ketiga adalah aliran
bahasa yang digunakan di sekolah-sekolah, soal kewarganegaraan,

307 Menurut Harris Salleh ketika menyampaikan ucapannya dalam Forum
Formation of Malaysia; Sabah Untold Story di Shangrila Hotel, Tanjung Aru
Sabah pada 11 September 2013.
308 CO 1030/1002, Record of The Meeting of The Malaysia Solidarity
Consultative Committee held in Selangor State Legislative Assembly Chamber, 6-
8 Jun 1962, hlm. 204.
309 Ibid, hlm. 207.

65

ekonomi dan pembangunan di wilayah-wilayah Borneo. Perwakilan
Borneo Utara, Lai En Kong menyatakan keraguan mengenai
penggunaan bahasa Inggeris sebagai bahasa perantaraan di sekolah
jika bahasa itu ditiadakan dalam tempoh 10 atau 15 tahun selepas
Malaysia dibentuk. Wakil Malaya, Dato Ong Yoke Lin menjelaskan
bahawa tempoh 10 tahun adalah masa yang sesuai untuk tempoh
peralihan bagi membolehkan bahasa Melayu menjadi bahasa
pengantar utama di sekolah. Beliau juga memberi jaminan bahawa
masa depan bahasa Inggeris dan semua bahasa-bahasa yang sedia
ada akan terjamin.310 Turut dibincangkan adalah soal
kewarganegaraan. Di dalam perlembagaan Malaya, antara syarat
kewarganegaraan adalah boleh bertutur bahasa Melayu. Tetapi
menurut Ong Kee Hui, syarat ini mendatangkan masalah di wilayah
Borneo khususnya di Sarawak.311 Perwakilan Borneo Utara, Pang
Tat Tsung turut menyuarakan hal yang sama mengenai isu
kewarganegaraan dan mahukan perkara ini diteliti dengan lebih
mendalam.312 Persoalan kadar cukai khususnya cukai pendapatan,
kastam dan duti eksais di antara wilayah Borneo dan persekutuan
Malaya turut dibangkitkan.313

Perwakilan Persekutuan Malaya juga menjelaskan bahawa
salah satu objektif pembentukan Malaysia adalah meneruskan
pembangunan ekonomi di wilayah Borneo supaya standard
kehidupan dan kemahiran di wilayah-wilayah tersebut meningkat.
Bagaimanapun, Kerajaan persekutuan tidak membuat perancangan
yang tidak dipersetujui di negeri-negeri atau mengamalkan
keputusan perancangan ekonomi di negeri-negeri sesuka hati.314
Terdapat juga pertanyaan mengenai kesan ke atas pengeluar dan
pengguna sekiranya wilayah Borneo menjadi sebahagian daripada
kawalan kastam Malaysia. Perwakilan Malaya menjelaskan bahawa
secara umum perdagangan dan dasar tarif di persekutuan Malaya
dan wilayah Borneo tidak akan ada perbezaan yang besar.

310 Ibid.
311 Ibid, hlm. 208.
312 Ibid.
313 CO 1030/1002, Question Raised by the North Borneo Delegation, Record of
The Meeting of Malaysia Solidarity Consultative Committee the held in Selangor
State Legislative Assembly Chamber, 6-8 Jun 1962, hlm. 234.
314 Ibid.

66

Walaupun kemungkinan ada perbezaan dasar, tetapi menurut
pandangan perwakilan persekutuan Malaya, ini bukanlah masalah
besar kerana perkara ini akan disesuaikan mengikut masa.315
Ringkasnya, tiada persoalan bahawa pengeluar dan pengguna di
wilayah Borneo akan menerima kesan sebaik sahaja tarif
persekutuan dilaksanakan.

Mesyuarat MSCC keempat dan terakhir telah diadakan di
Dewan Perhimpunan Singapura pada 1 hingga 3 Februari 1962.
Mesyuarat ini lebih kepada ucapan penggulungan dan rumusan
daripada tiga mesyuarat sebelum ini. Setiap delegasi juga
menghantar laporan perkembangan bagi menjelaskan kepada rakyat
tentang konsep Malaysia. Ketika menyampaikan ucapan bagi
mewakili Borneo Utara, ketua rombongan Borneo Utara, Datu
Mustapha Datu Harun menjelaskan bahawa beliau memang tidak
mendapat gambaran yang banyak tentang Malaysia tetapi setelah
melalui dua mesyuarat, beliau merasa bahawa rancangan Malaysia
seharusnya diberikan sokongan yang penuh dan berharap rancangan
ini akan dapat direalisasikan secepat mungkin. Beliau juga melihat
bahawa tidak perlu mendapatkan pandangan rakyat memandangkan
perwakilan yang datang adalah wakil-wakil yang mewakili pelbagai
kaum dan kumpulan. Katanya:

‘…these delegates should be able to take decision
and it was certainly ridiculous to obtain a decision
by going to the people around mount Kinabalu
asking them to take a decision, and then conveying
that decision to the conference.’316

Datu Mustapha Datu Harun juga menyatakan bahawa
beliau yang mewakili parti USNO, mahu merdeka melalui Malaysia.
Menurutnya lagi, beribu-ribu rakyat Borneo Utara mahu menyertai
USNO kerana USNO adalah landasan untuk merdeka melalui

315 Ibid.
316 CO 1030/1002, Annex D, Text of Adress by the Leader of the North Borneo
Delegation. Y.B. O.K.K. Datu Mustapha bin Datu Harun, at the Opening
Ceremony, The Fourth Meeting of the Malaysia Solidarity Consultative
Committee, Held at The Assembly House, Singapore from 1 February 1962, hlm.
355.

67

Malaysia.317 Beliau juga mendakwa bahawa USNO dan UNKO
mewakili dua pertiga rakyat Borneo Utara. Ini bermaksud dua
pertiga penduduk di Borneo Utara menyokong Malaysia dan
mahukan Malaysia direalisasikan secepat mungkin. Beliau juga
berpendapat bahawa di Borneo Utara, tiada yang benar-benar
menentang Malaysia, yang ada cuma segelintir yang mahukan
Borneo Utara berkerajaan sendiri dahulu sebelum menyertai
pembentukan Malaysia. Kumpulan ini menurutnya mahu merdeka
kerana melalui kemerdekaan Borneo Utara akan menjadi kuat untuk
mendapatkan perlindungan daripada perkara-perkara yang mereka
takuti.318 Pada pandangan Datu Mustapha, pembentukan Malaysia
bermaksud satu kemerdekaan yang cepat. Oleh itu tidak timbul
alasan untuk kemerdekaan dahulu dan kemudian menyertai
Malaysia.319

Pada 3 Februari 1962, hasil empat mesyuarat MSCC telah
dikumpul dan dijadikan memorandum320 untuk diserahkan kepada
Suruhanjaya Cobbold pada 23 Februari 1962 oleh pengerusi MSCC,
Donald Stephens. Antara lain yang terkandung dalam memorandum
tersebut termasuklah perenggan 7, Not Unitary. Oleh kerana semua
delegasi mahu kekalkan autonomi dan identiti masing-masing,
jawatankuasa MSCC mahu Malaysia tidak wujud sebagai sebuah
negara unitari.321 Selain itu, dalam perenggan 8, Federation Defined
menjelaskan bahawa Malaysia akan ada kerajaan pusat dan kerajaan
negeri tetapi suruhanjaya perlu melihat pandangan undang-undang
antarabangsa, bahawa negeri-negeri yang membentuk persekutuan
diiktiraf sebagai negeri-negeri berdaulat dalam sebuah negara:

There would be a Central Government and also State
Government, but from the view-point of

317 Ibid.
318 Ibid, hlm. 356.
319 Ibid.
320 CO1030/1027, Appendix F, Malaysia Solidarity Consultative Committee,
Memorandum on Malaysia, Report of the Commission of Enquiry, North Borneo
and Sarawak. 23 February 1962.
321CO 1030/1027, Appendix F, Malaysia Solidarity Consultative Committee,
Memorandum On Malaysia, Report of The Commission of Enquiry, North Borneo
and Sarawak., 23 February 1962. Para 7.

68

international law, the collection of States forming
the Federation would be recognised as one sovereign
State within the family of nations. Sovereignty, there
is no doubt in the mind of committee that, from the
international point of view, sovereignty rests with
the Federation of Malaysia.322

Perkara penting memorandum MSCC yang diserahkan
kepada suruhanjaya juga terkandung dalam perenggan 38.
Mesyuarat MSCC setuju wilayah Borneo secara prinsipnya akan
menyertai persekutuan Malaysia sebagai negeri yang setaraf dengan
negeri-negeri sedia ada. Sepertimana dalam perenggan 38:

Having accepted the principle that all the Borneo
Territories would join the Federation of Malaysia as
states equal in status with other existing states of the
Federation, the committee is cognizant of
arrangement that state list, federal list and
concurrent list of the present Federation of Malaysia
constitution defining the present powers and
responsibilities of the state and the Federal
Governments will, subject to local autonomies and
paragraph 41, be applicable in the new Federation of
Malaysia.323

Dalam perenggan ini dinyatakan isu berkenaan senarai
negeri, senarai persekutuan dan kuasa bersama. Bagi melindungi
kuasa-kuasa negeri, dalam perenggan 41 memorandum ini ada
dinyatakan bahawa perlembagaan dalam persekutuan Malaysia
nanti hendaklah melindungi kuasa yang diberikan kepada kerajaan
negeri.324

Turut dinyatakan dalam memorandum adalah kedudukan
agama Islam, Bahasa Kebangsaan, pilihan raya untuk wakil di
parlimen dan perundangan negeri, perlantikan ketua menteri,
migrasi ke wilayah-wilayah Borneo, kewarganegaraan, kedudukan

322 Ibid, para 8.
323 Ibid, para 38.
324 Ibid, para 41.

69

kaum asal, jaminan dalam perkhidmatan awam dan perlindungan
daripada pindaan perlembagaan.325

Memorandum yang diserahkan oleh MSCC ini secara
kasarnya menunjukkan terdapat keinginan untuk menyertai
rancangan Tunku. Bagaimanapun terdapat tawar menawar berlaku
dalam mesyuarat khususnya perkara-perkara yang menjadi keraguan
pemimpin Borneo Utara terhadap Malaysia. Secara keseluruhan
kewujudan MSCC menunjukkan wilayah-wilayah ini berminat
untuk mengetahui rancangan sebenar Greater Malaysia yang
membolehkan Tunku membuat rundingan lebih kerap dengan
kerajaan Britain.

Pada masa mesyuarat terakhir MSCC, Suruhanjaya
Cobbold telah memulakan tinjauan ke atas penduduk di Borneo
Utara (dan Sarawak). Dapatan suruhanjaya ini penting bagi melihat
pandangan penduduk Borneo Utara terhadap Malaysia dan
seterusnya ahli-ahli suruhanjaya boleh memberikan cadangan untuk
konsep Malaysia berdasarkan hasil dapatan suruhanjaya.

Kerja-Kerja Suruhanjaya Cobbold

Suruhanjaya untuk meninjau kehendak penduduk wilayah
Borneo terhadap Malaysia dibentuk semasa Tunku bersama-sama
Tun Abdul Razak, Tan Siew Sin, Ghazali Shafie dan Kadir
Samsuddin membuat rundingan mengenai Malaysia dengan Perdana
Menteri Britain, Harold Macmillan yang berlangsung dari 21 hingga
22 November 1961.326 Selepas mesyuarat, Perdana Menteri Britain
dan Tunku telah mengeluarkan kenyataan bersama pada 23
November 1961327 yang antara lain adalah persetujuan untuk
menubuhkan sebuah suruhanjaya bagi meninjau pandangan dan
kehendak penduduk di wilayah-wilayah tersebut. Kenyataan

325 Ibid, para 1 – para 44.
326 The Straits Times, 17 Oktober 1961.
327 Lihat Lampiran 1, Kenyataan Bersama Kerajaan British dan Kerajaan Malaya
November 1961.

70

bersama Perdana Menteri Britain dan Tunku pada 23 November
1961 menyebut:

...in a series of meetings in London this week British
and Malayan Ministers examined the proposal to
create a ‘Federation of Malaysia’ which would
embrace the Federation of Malaya, Singapore, North
Borneo, Sarawak and Brunei’328

Kerja-kerja tinjauan tidak dibuat di Brunei kerana status
Brunei sebagai wilayah ‘self-governing State’ dan dibawah
perlindungan British (‘a protected State’)329 dan bukannya koloni
British. Status Brunei ini membolehkan Brunei berhak membuat
rundingan terus dengan kerajaan Britain dan kerajaan Malaya.330

Suruhanjaya ini akan terdiri daripada seorang pengerusi dan
empat anggota. Dua ahli suruhanjaya dicalonkan oleh kerajaan
British dan dua lagi oleh kerajaan Malaya.331 Panduan rujukan
suruhanjaya yang terkandung dalam kenyataan bersama Tunku
Abdul Rahman dan Harold Macmillan yang menyatakan:

Having regard to the expressed of the Governments
of Britain and the Federation of Malaya that the
inclusion of North Borneo and Sarawak (together
with other territories) in the proposed Federation of
Malaysia is a desirable aim in the interests of the
peoples of the territories concerned;(a) to ascertain
the views of the peoples of North Borneo and

328 CAB/129/107 (235) Joint Statement by the Governments of the United
Kingdom and of the Federation of Malaya.
329 CO 1030/992 (38) Brief for Secretary of State. Report of Official Committee
on Greater Malaysia, 23 October 1961.
330 CO 1030/1027, Appendix F, Malaysia Solidarity Consultative Committee,
Memorandum on Malaysia, Report of the Commission of Enquiry, North Borneo
and Sarawak. 23 February 1962, para 11a.
331 CAB /129/107 (235) CRO Memorandum by the Secretary of State for
Commonwealth Relations. Joint Statement by the Governments of United
Kingdom and the Federation of Malaya, 22 November 1961.

71

Sarawak on this question; and(b) in the light of their
assesment of these views, to make
recommendations.332

Oleh yang demikian, pada bulan Januari 1962, seperti
mana kenyataan bersama Tunku dan Macmillan pada 23 November
1961, satu suruhanjaya dibentuk bagi meninjau pandangan
penduduk Borneo Utara dan Sarawak. Suruhanjaya ini dikenali
sebagai suruhanjaya Cobbold. Bagaimanapun, ketika memilih ahli
jawatankuasa suruhanjaya ini, timbul konflik antara kerajaan
British dan kerajaan Malaya khususnya persoalan siapa yang sesuai
untuk mengetuai suruhanjaya ini.

Malcolm MacDonald merupakan nama terawal dalam
senarai yang dicadangkan.333 Bagaimanapun Tunku tidak setuju
dengan cadangan ini kerana menurut Tunku, MacDonald adalah
pro-Dayak.334 Beberapa nama lain telah juga dicadangkan oleh
pegawai-pegawai British seperti Lord David Ogmore, Lord Boyd,
James Robertson, John Macpherson (yang pernah menjadi
pesuruhjaya Tinggi Malaya dan gabenor Jeneral di Nigeria), Sir
Donald MacGillivray (bekas pesuruhjaya Tinggi Malaya dan
Residen di Kenya), Lord Shawcrose, Lord Twining (bekas gabenor
Borneo Utara), Sydney Caine (pernah menjadi naib canselor
Universiti Malaya dan ketua Jabatan Sekolah Ekonomi di London)
dan Lord Howick.335 Bagaimanapun selepas Malcom Macdonald
diketepikan oleh Tunku, hanya nama-nama seperti Lord Boyd dan
Lord David Ogmore menjadi perhatian memandangkan nama-nama
lain masih mempunyai tugasan lain (seperti Donald MacGillivray
yang masih menjadi Residen di Kenya). Beberapa nama lain juga
tidak dipersetujui oleh Tunku.

332 CAB /129/107 (235) CRO Memorandum by the Secretary of State for
Commonwealth Relations. Joint Statement by the Governments of United
Kingdom and the Federation of Malaya, 22 November 1961.
333 CO 1030/1009 (119) Notes by John Martin, Greater Malaysia. Commission of
Enquires, 8 December 1961.
334 Ibid.
335 CO 1030/1009 (96) Commonwealth Relations Office to Kuala Lumpur, 29
December 1961.

72

Tunku pada awalnya mencadangkan Lord David Ogmore
sebagai pengerusi dan cadangannya ini telah dihantar kepada
Harold Macmillan. Bagaimanapun apabila Duncan Sandys
mencadangkan Lord Boyd kepada Perdana Menteri Britain, Tunku
agak marah kerana beliau sudah memberitahu Lord Ogmore
bahawa beliau (Lord Ogmore) akan dilantik dalam suruhanjaya
siasatan tersebut.336 Dalam suratnya kepada Duncan Sandys, Tunku
memberitahu;

If for some reasons, Lord Ogmore is considered by
your government as unsuitable to serve even as a
member of the commission, it is perhaps best to
abandon the idea of a joint commission. You may
however wish to consider the appointment of an all-
British commission to undertake this task particulary
in view of the fact that the territories concerned are
British colonies. This would save me the
embarrassment of having to explain the position to
Lord Ogmore.337

Tunku sekali lagi melahirkan rasa tidak senang kepada
Duncan Sandys kerana tidak lama kemudian mencadangkan James
Robertson sedangkan Duncan Sandys sebelum itu sudah bersetuju
bahawa Lord Boyd akan menjadi pengerusi suruhanjaya.338 Pada 29
Disember 1961, Perdana Menteri Britain menjelaskan kepada
Tunku bahawa Lord Boyd adalah pilihan utama tetapi Lord Boyd
terlalu aktif dalam politik, oleh yang demikian jawatan pengerusi
suruhanjaya masih terbuka.339 Macmillan menekankan bahawa
kriteria untuk calon pengerusi, adalah orang yang yakin bahawa
objektif ‘Greater Malaysia’ adalah tepat; dan kedua, individu
tersebut mestilah orang yang boleh dipercayai oleh penduduk

336 CO 1030/1009 (E48) Tunku Abdul Rahman to Duncan Sandys, 29 November
1961.
337 Ibid.
338 CO 1030/1009 (55) Tunku Abdul Rahman to Duncan Sandys, 2 December
1961.
339 CO 1030/1009 (96) Harold Macmillan to Tunku Abdul Rahman, 29 December
1961.

73

wilayah Borneo; dengan itu mereka akan mendengar nasihatnya.340
Macmillan kemudiannya meminta Tunku mempertimbangkan
kembali Malcom MacDonald kerana beliau merasakan bahawa
MacDonald adalah individu yang sesuai untuk tugasan tersebut.341

Bagaimanapun, pada 2 Januari 1962, Tunku telah
menghantar surat kepada Perdana Menteri Britain dan
mencadangkan Lord McCorquodale sebagai pengerusi dan dibantu
oleh gabenor Sarawak, Anthony Abell di samping Lord David
Ogmore. Pada pandangan Tunku, sekiranya Lord Ogmore yang
dipertikaikan kerana penglibatannya dalam sejarah pemisahan
Sarawak tidak diterima oleh kerajaan British, beliau boleh
digantikan oleh David Watherson.342 Macmillan menolak cadangan
Tunku melalui telegram pada 11 Januari 1962 dengan memberitahu
bahawa Lord McCorquodale tidak dapat menerima tugasan tersebut
kerana memerlukan masa yang agak panjang untuk memahami
kerja-kerja suruhanjaya.343 Oleh yang demikian, Macmillan telah
mencadangkan tiga calon baru kepada Tunku. Antaranya adalah
Lord Cameron Cobbold, bekas gabenor Bank of England dan
menjadi pilihan utama mengetuai suruhanjaya. Selain Lord
Cobbold, turut berada dalam senarai Macmillan adalah Sir Francis
Festing (Field Marshall) dan Lord Tweedsmuir, gabenor
Commonwealth Institute.344

Pada 16 Januari 1962 kerajaan British dan Malaya barulah
bersetuju untuk melantik Lord Cameron Cobbold, sebagai
pengerusi suruhanjaya dan menamakan suruhanjaya ini sebagai
Suruhanjaya Cobbold.345 Cobbold dibantu oleh Sir Anthony Abell,
bekas gabenor Sarawak dan David Watherson, bekas Ketua
Setiausaha Persekutuan Malaya. Kedua-duanya mempunyai

340 Ibid.
341 Ibid.
342 Ibid.
343 CO 1030/1009 (112) Harold Macmillan to Tunku Abdul Rahman, 11 January
1962.
344 Ibid.
345 Tunku Abdul Rahman Putera Al-Haj, Looking Back: Monday Musings and
Memories, Petaling Jaya: MPH Group Publishing Sdn. Bhd. 2011, hlm. 98.

74

pengetahuan yang luas tentang wilayah Borneo.346 Persekutuan
Malaya pula diwakili oleh Wong Pow Nee, Ketua Menteri Pulau
Pinang dan Ghazali Shafie, Setiausaha Tetap Kementerian Luar
Malaya.347 Perlantikan Lord Cobbold mengejutkan kerana beliau
kurang berpengetahuan tentang wilayah Borneo jika dibandingkan
dengan beberapa nama yang dicadangkan sebelum ini.348 Tetapi
dari sudut lain, perlantikan Lord Cobbold difikirkan sebagai tepat
memandangkan beliau tidak terlibat secara langsung dengan
wilayah-wilayah tersebut dan dianggap neutral.

Tugasan sebenar Suruhanjaya Cobbold adalah untuk
meninjau pandangan penduduk Borneo Utara dan Sarawak
berhubung gagasan Malaysia dan mengemukakan syor-syor
berdasarkan hasil-hasil siasatan mereka.349 Walau bagaimanapun,
Suruhanjaya ini telah diarahkan untuk memberikan perhatian
kepada kenyataan bersama kerajaan Britain dan kerajaan Malaya
pada 21 November 1961 di London yang menekankan bahawa
Malaysia adalah matlamat yang perlu direalisasikan.350 Sebab itulah
suruhanjaya ini juga telah diberi tanggungjawab untuk memberi
gambaran bagaimana bentuk perlembagaan Malaysia sebelum
pengisytiharan pembentukan Malaysia.351 Satu kenyataan yang
terkandung dalam kertas kerja rasmi kerajaan Borneo Utara dan
Sarawak yang diserahkan kepada Suruhanjaya Cobbold, juga
menunjukkan suruhanjaya ini perlu mematuhi matlamat yang
ditekankan dalam kenyataan bersama kedua-dua buah kerajaan
pada 21 November 1961. Dalam kertas kerja tersebut dinyatakan,
‘The British and Malayan Governments have agreed that the
creation of a “Federation of Malaysia” embracing the 11 States of

346 Report of Commission Enquiry, North Borneo and Sarawak, 1962, hlm.16.
347 CO 1030/1009 (95) Tunku Abdul Rahman to Harold Macmillan, 2 Januari
1962. Disebut juga dalam CO 1030/1009 (97) Kuala Lumpur to CRO, 3 January
1962.
348 The Straits Times, 19 Januari 1962.
349 North Borneo News, 25 November 1961.
350 CAB/129/107 (234) CRO Memorandum by the Secretary of State for
Commonwealth Relations. Joint Statement by the Governments of United
Kingdom and the Federation of Malaya, 22 November 1961.
351 United Nations, Agreement Relating to Malaysia, United Nations; United
Nations Treaty Collection: United, July 1963.

75

Malaya, Singapore, North Borneo, Sarawak and Brunei is a
desirable aim.’352

Bagaimanapun, jangkaan bahawa hasil dapatan
suruhanjaya adalah positif terhadap rancangan Malaysia dan
menepati kenyataan bersama kerajaan Britain dan Kerajaan Malaya
di London pada 23 November 1961 tidak tercapai. Ini kerana
banyak pertentangan pendapat antara ahli-ahli suruhanjaya Malaya
dan British kerana berbeza persepsi, harapan, fungsi, peranan serta
matlamat yang ingin dicapai. Pertentangan ini bukan sahaja dari
awal kerja-kerja suruhanjaya malahan berterusan sehingga hasil
dapatan diserahkan kepada Perdana Menteri Britain dan kerajaan
Malaya.

Sememangnya sejak awal, timbul ketidaksefahaman dari
segi tujuan penubuhan suruhanjaya. Bagi pihak British,
suruhanjaya ini bertujuan untuk mengkaji dan meninjau keinginan
serta pendapat penduduk di dua wilayah Borneo itu terhadap
gagasan Malaysia.353 Tunku pula tidak berharap suruhanjaya ini
akan membuat kajian untuk melihat sama ada penduduk di
wilayah-wilayah ini akan tertarik dengan persekutuan Malaysia
atau tidak.354 Sebaliknya, Tunku dan kerajaan Malaya mahu
suruhanjaya ini melihat secara terperinci wilayah-wilayah yang
akan bergabung dengan persekutuan Malaysia serta cuba untuk
menunjukkan kelebihan gagasan Malaysia. Perbezaan ini memberi
sebab kenapa gabenor Borneo Utara dan Sarawak mengeluh kepada
pegawai atasan di London kerana mereka sering diminta untuk
menonjolkan kelebihan rancangan Malaysia kepada penduduk
tempatan sedangkan perincian mengenai gagasan tersebut belum
dibuat khususnya mengenai perlembagaannya.355

Maksudnya, gambaran umum menunjukkan suruhanjaya
ini bertujuan untuk mempromosikan Malaysia dengan memberikan

352 CO 1030/1027, Appendix E, North Borneo Government Papers, Report of
Commission Enquiry, North Borneo and Sarawak. February 1962.
353 Tan Tai Yong, Creating “Greater Malaysia” Decolonization and The Politics
of Merger, hlm.163.
354 Ibid.
355 Ibid.

76

ruang kepada penduduk di wilayah Borneo untuk menyatakan
pandangannya supaya Malaysia mempunyai ciri-ciri yang dapat
diterima oleh semua pihak. Oleh itulah beberapa pihak memainkan
peranan mempromosikan Malaysia termasuk beberapa pemimpin
tempatan Borneo Utara yang pro-Malaysia. Dalam kenyataan
akhbar Sabah Times pada 8 Disember 1961, Donald Stephens telah
menasihatkan penduduk Borneo Utara supaya memberi respon
positif walaupun menolak Malaysia. Katanya:

Siting back and saying ‘I don’t want Malaysia’ is not
going to do anybody any good. If we don’t like
Malaysia we must say why and make it sound good.
If we like Malaysia we must also say why we like
Malaysia. If we have fears and doubts about
Malaysia, bring them out so that they can be cleared.
The best way is to put opinion on paper after careful
thought and preparation.356

Walau apapun persoalan dibangkitkan berkenaan
suruhanjaya ini, kerja-kerja suruhanjaya telah dimulakan pada
pertengahan Februari 1962. Kerja-kerja awal suruhanjaya
dimulakan pada 18 Februari 1962, apabila pengerusi dan ahli
suruhanjaya British telah bertemu dengan ahli suruhanjaya Malaya
di Singapura. Kumpulan ini kemudiannya terbang ke Kuching pada
19 Februari 1962 untuk memulakan tugas di Sarawak dan Borneo
Utara.357

Kerja-kerja mengumpul pandangan rakyat di Borneo Utara
dan Sarawak hanya mengambil masa selama dua bulan, iaitu
bermula pada 19 Februari 1962 dan berakhir pada 19 April 1962.
Di Borneo Utara, suruhanjaya Cobbold berpecah kepada dua
kumpulan.358 Sebanyak 50 pusat pendengaran bukti lisan dibuka
(20 di Sarawak dan 15 di Borneo Utara).359 Di Borneo Utara, antara

356 Sabah Times, 8 Disember 1961.
357 CO 1030/1027 Report of Commission Enquiry, North Borneo and Sarawak,
1962, hlm. 48, para 5.
358 North Borneo News, 23 Februari 1962.
359 CO 1030/1027 Report of Commission Enquiry, North Borneo and Sarawak,
1962, hlm. 49, para 7.

77

pusat pendengaran adalah di bangunan Radio Sabah, Batu 1½ Jalan
Tuaran pada 26 dan 27 Februari, Mahkamah Sandakan (1 dan 2
Mac), Papar dan Beaufort (3 dan 4 April), Keningau (6 dan 7 April),
Tawau (9 dan 10 April), Lahad Datu (11 April), Sandakan (12
April), Ranau (13 April), Kota Belud (14 April), Kudat (16 dan 17
April) dan Jesselton (19 April).360

Mesyuarat dan perbincangan hasil dapatan secara
puratanya setiap hari. Ahli-ahli suruhanjaya telah menemui lebih
kurang 4,000 individu daripada 690 kumpulan yang memberikan
pandangan melalui jurucakap masing-masing.361 Suruhanjaya juga
telah menerima 2,200 surat dan memorandum (hampir 600 di
Borneo Utara dan lebih 1,600 di Sarawak) yang datang daripada
Majlis Daerah, Majlis Perbandaran, persatuan-persatuan, parti-parti
politik, badan/dewan perniagaan, kesatuan perdagangan, pemimpin
agama, ahli majlis eksekutif dan legislatif, pemimpin kaum
Peribumi, pemimpin masyarakat dan orang perseorangan.362
Gabenor Borneo Utara, William Goode ketika memberi pandangan
kepada suruhanjaya Cobbold, berpendapat pembentukan Malaysia
memerlukan masa yang lebih panjang dan perlu ditangguhkan
sehingga segala aspek dapat disediakan.363

Kerja-kerja suruhanjaya sangat rumit apatah lagi apabila
berlaku ketegangan antara perwakilan Malaya dengan pegawai-
pegawai British tempatan. Ahli suruhanjaya Malaya mendakwa
pegawai-pegawai British menghasut penduduk tempatan supaya
menentang rancangan Malaysia.364 Terdapat beberapa isu juga
gagal mencapai persetujuan dalam kalangan ahli-ahli suruhanjaya.
Selain itu, beberapa akhbar melaporkan masalah perhubungan
kerana kawasan yang luas dan kekurangan pengetahuan dan
pemahaman penduduk wilayah ini mengenai implikasi-implikasi

360 Sabah Times, 15 Mei 1962.
361 CO 1030/1027 Report of Commission Enquiry, North Borneo and Sarawak,
1962, hlm. 49, para 8.
362 Ibid, para 6.
363 CO 1030/1022 (9) Papers Presented to The Cobbold Commission by North
Borneo Official, Timing of Malaysia. 7 April 1962.
364 Tan Tai Yong, Creating “Greater Malaysia” Decolonization and The Politics
of Merger, hlm.163.

78

sebuah persekutuan juga menjadikan dapatan suruhanjaya kurang
kebolehpercayaan.365

Semasa proses tinjauan dilakukan, ahli suruhanjaya British
memperoleh dapatan bahawa terdapat keraguan dan ketakutan
penduduk di Borneo Utara dan Sarawak tentang penguasaan orang-
orang Melayu. Terdapat juga pandangan daripada masyarakat
Borneo bahawa Tunku tidak boleh dipercayai.366 Bagaimanapun
bagi ahli Malaya, pandangan seperti ini berlaku disebabkan hasutan
pegawai-pegawai British tempatan supaya penduduk wilayah ini
menentang rancangan Malaysia. Tunku menyifatkan dapatan ini
menunjukkan British tidak telus dalam merealisasikan Malaysia
dan menuduh pegawai-pegawai British di Borneo Utara dan
Sarawak mempengaruhi masyarakat tempatan untuk memandang
serong terhadap Malaysia.367 Ghazalie Shafie pula menyatakan
bahawa sebelum membuat kerja-kerja tinjauan, beliau maklum
pegawai-pegawai British termasuk Residen adalah anti
pembentukan Malaysia dan sangkaan ini benar pada pandangannya
ketika menemui Residen Sandakan. Semasa menemui Residen
Sandakan, beliau banyak disoal tentang autoriti, tentang agama dan
bahasa Melayu sebagai bahasa kebangsaan oleh Residen
tersebut.368

Ahli-ahli suruhanjaya British pula tidak berpuashati
dengan campurtangan Tunku. Melalui kenyataan John Martin,
Setiausaha Negeri untuk Tanah Jajahan, beliau memberitahu dua
ahli British dalam suruhanjaya Cobbold telah menghubunginya
bagi menyatakan ketidakpuasan terhadap campurtangan Tunku.
John Martin seterusnya menjelaskan:

At their request I saw Sir Anthony Abell and Sir
David Watherson last night and Sir Anthony Abell
called again this morning. They are both very much

365 Malay Mail, 16 Ogos 1962.
366 Tan Tai Yong, Creating “Greater Malaysia” Decolonization and The Politics
of Merger, hlm.163.
367 Ibid.
368 Ghazali Shafie, Ghazali Shafie’sThe Memoirs of The Federation of Malaysia,
hlm. 75.

79

upset by the position which has developed in the
Cobbold Commission owing to the Tunku’s
intervention.369

Terkilan dengan campurtangan Tunku khususnya isu
berkaitan tempoh peralihan, Anthony Abell memberitahu John
Martin bahawa adalah lebih baik suruhanjaya tidak memberikan
syor atau cadangan berkaitan tempoh peralihan dan meninggalkan
hal ini dalam rundingan kedua-dua buah kerajaan.370

Walaupun terdapat pelbagai kerumitan, kerja-kerja
suruhanjaya selesai pada 19 April 1962. Bagaimanapun hasil
laporan hanya diterbitkan pada 1 Ogos 1962, lebih kurang tiga
bulan selepas suruhanjaya membuat tinjauan terakhir di Jesselton
pada 19 April 1962.371

Sepanjang tempoh antara bulan April 1962 hingga Julai
1962, beberapa perbincangan dan mesyuarat tentang hasil dapatan
suruhanjaya Cobbold dibuat. Perbincangan awal hasil dapatan
suruhanjaya Cobbold adalah dalam kalangan ahli-ahli suruhanjaya
sendiri sebelum diserahkan kepada Pejabat Perhubungan Kolonial
pada 12 Jun 1962. Semasa perbincangan, isu yang paling rumit
adalah tempoh peralihan.372 Ahli-ahli suruhanjaya British mahu
tempoh peralihan antara tiga hingga tujuh tahun untuk
mengelakkan konflik perkauman dan ketegangan sekiranya berlaku
perubahan politik yang drastik.373Ahli-ahli British juga
mencadangkan agar semasa tempoh peralihan, kerajaan
persekutuan Malaysia akan hanya bertanggungjawab terhadap
bidang hubungan luar, pertahanan dan aspek-aspek anti-subversif
yang mengancam keamanan sejagat.374 Tempoh peralihan ini juga
akan memberi peluang kepada pegawai-pegawai British dan

369 CO 1030/1016 (156B) Minutes by John Martin, 6 June 1962.
370 Ibid.
371 Sabah Times 15 Mei 1962
372 CO 1030/1016 (E/156A) Memorandum by the Commonwealth Relations
Office.The Report of the Cobbold Commission, 12 June 1962.
373 Ibid, hlm. 59.
374 Tan Tai Yong, Creating “Greater Malaysia” Decolonization and The Politics
of Merger, hlm.163.

80

gabenor untuk terus menjalankan tanggungjawab dalam tempoh
tertentu selepas pembentukan Malaysia, khususnya ketika situasi
politik adalah kritikal di wilayah Borneo.

Bagaimanapun, ketika pertemuan Ghazalie Shafie dengan
Pesuruhjaya Tinggi British di Malaya, Geofroy Tory pada bulan
Mei 1962, terdapat persetujuan bahawa ada tempoh peralihan tetapi
tempoh tersebut tidak akan mengambil masa yang lama.375 Tunku
yang diberitahu mengenai tempoh peralihan ini menolak cadangan
yang dibuat oleh ahli-ahli suruhanjaya British. Tunku menjelaskan
bahawa pada masa transisi berlaku, tiada pembahagian
tanggungjawab antara kerajaan British dengan kerajaan
persekutuan kerana pada masa itu tiada keperluan satu tempoh
transisi atau keperluan bagi British kekal dalam tempoh tersebut.376

Isu lain yang menjadi pertentangan pendapat ahli-ahli
suruhanjaya adalah kedudukan gabenor di Borneo Utara dan
Sarawak. Ahli suruhanjaya Malaya membayangkan gabenor dari
kalangan kaum peribumi bakal menggantikan gabenor British tetapi
hanya mempunyai kuasa dan tanggungjawab seperti Yang Dipertua
Negeri di Pulau Pinang dan Melaka.377 Sama ada jawatan ketua
negeri itu menggunakan istilah ‘gabenor’ atau apa-apa gelaran lain,
yang jelas ketua negeri itu tidak layak untuk menjadi Yang di-
Pertuan Agong.378 British pula mahu supaya gabenor British
dikekalkan bagi memberi keyakinan kepada penduduk Borneo dan
memastikan pentadbiran diteruskan seperti sediakala tanpa
kehilangan autoriti. Bagaimanapun ahli-ahli Malaya melihat situasi
ini akan mengekalkan imperialisme British.379 Tunku berpandangan,
sekiranya British setuju mengekalkan gabenornya, situasi ini akan
membuka serangan dan kritikan rakyat terhadap British. Hal ini
menurut Tunku akan memberikan pihak komunis kesempatan

375 CO 1030/1016 (E/66) Geofroy Tory to Sir Arthur Snelling, 7 Mei 1962, hlm.
158.
376 CO 1030/1016 (59) Memorandum by the Commonwealth Relations Office, the
Report of the Cobbold Commission. 12 June 1962, hlm. 59.
377 CO 1030/1016 (E/66) Geofroy Tory to Sir Arthur Snelling, 7 May 1962, hlm.
158.
378 Ibid, hlm. 159.
379 Ibid.

81

untuk mencipta pergolakan.380 Oleh yang demikian gabenor British
harus digantikan secepat mungkin selepas pemindahan kedaulatan.

Berkenaan dengan soal agama, Ghazali Shafie mendakwa
Islam harus menjadi agama rasmi di Borneo Utara dan Sarawak.381
Menurutnya, di Borneo Utara, jumlah penduduk Kristian hanya
16.6 peratus sementara penduduk Islam sebanyak 37.9 peratus. Di
Sarawak, jumlah penganut Islam adalah 24.4 peratus berbanding
Kristian sebanyak 15.8 peratus.382 Geofroy Tory tidak sependapat
dengan Ghazali Shafie dan ketika mengulas kenyataan Ghazali
Shafie mengenai sikap ahli suruhanjaya Malaya, Geofroy Tory
menyatakan, ‘Here again, I believe my self that there is no hope of
shifting the Malayans on this point of principle, and on the basis of
the figures, their attitude is not unreasonable.’383

Pendirian Tunku mengenai isu tempoh peralihan dan
kedudukan gabenor tidak boleh dirunding. Tunku juga membuat
ugutan untuk menarik ahli-ahli suruhanjaya Malaya serta
membatalkan rancangan Malaysia sekiranya ahli suruhanjaya
British kekal dengan pendirian mereka.384 Kenyataan Tunku
mengejutkan Perdana Menteri Britain yang tidak mahu rancangan
Malaysia digagalkan oleh reaksi negatif daripada penduduk di
Borneo. Kerajaan Britain kemudiannya meyakinkan Tunku dengan
jaminan bahawa beliau akan menekan suruhanjaya supaya
membuang pandangan yang bertentangan dengan rancangan
Malaysia. Beliau juga menegaskan bahawa rundingan yang rasmi
hanya antara kerajaan British dengan Tunku dan bukannya dengan
ahli suruhanjaya British.385Jaminan Perdana Menteri Britain
melegakan Tunku. Akhirnya, Tunku berjanji tidak akan

380 Ibid, hlm. 160.
381 Ibid, hlm. 159-163.
382 Ibid, hlm.161.
383 Ibid, hlm.162.
384 CO 1030/1016 (124/127) Secretary of State for the Colonies to North Borneo,
6 June 1962, hlm. 80.
385 Tan Tai Yong, Creating “Greater Malaysia” Decolonization and The Politics
of Merger, hlm.166.

82

mengeluarkan ahli-ahli Malaya daripada suruhanjaya tersebut pada
6 Jun 1962.386

Pertentangan pendapat ini menyebabkan laporan gagal
diterbitkan lebih awal apatah lagi keengganan Tunku untuk
berkompromi dengan beberapa isu seperti yang disebutkan. Pada
masa yang sama Tunku mengirim mesej kepada Macmillan bahawa
beliau tidak akan ke London sebelum melihat draf laporan
Cobbold.387 Dalam suratnya kepada Perdana Menteri Britain,
Harold Macmillan, Tunku memberitahu:

I had originally agreed to have talk in London as
soon as Cobbold Report is ready but on second
thought it would be better for me to work on report
with my colleagues so that when I proceed to
London I would have obtained a measure of
agreement with them which can then be used as a
basis for talks. I hope you will agree to give me
more time to decide on date of my visit to London. I
will let you know as soon as I have received
Cobbold Report and have had a chance to examine
it.388

Dalam mesej balas Perdana Menteri Britain kepada Tunku,
Macmillan menghormati pendirian Tunku untuk meneliti hasil
dapatan suruhanjaya dan menunggu untuk berbincang dalam satu
mesyuarat khas mengenai hasil suruhanjaya tersebut. Dalam
mesejnya kepada Tunku, Macmillan memberitahu:

I fully recognise the necessity for you to have time
to study the report and discuss it with your own
ministers before you and I meet. Indeed, I and my
ministers will need time for the same purpose. I

386 CO 1030/1016 (149) Secretary of State for the Colonies (John Martin) to North
Borneo, 8 June 1962.
387 CO 1030/1016, (70/E1) Kuala Lumpur to British Commissioner Singapore, 25
May 1962.
388 CO 1030/1016 (E/69) Yusoff Zainal (Political Secretary of Tunku Abdul
Rahman) to Private Secretary of Britain Prime Minister, 23 May 1962, hlm. 152.

83

hope however that we can agree how long this is
likely to take so that we can set a date for our
meeting.389

Selepas ahli-ahli suruhanjaya Cobbold gagal mencapai
persetujuan untuk beberapa perkara dalam tinjauan mereka, hasil
dapatan dibawa ke pejabat Perhubungan Kolonial untuk dibincang
semula bersama-sama Tunku, gabenor Borneo Utara dan Sarawak
serta pegawai-pegawai British yang lain pada 12 Jun 1962.390
Perbincangan dalam mesyuarat khas ini juga adalah ekoran
daripada kenyataan dan sikap Tunku semasa hasil dapatan
dibincangkan di peringkat ahli-ahli suruhanjaya.

Mesyuarat khas pada 12 Jun 1962 bertujuan untuk
mempertimbangkan kehendak Tunku. Bagaimanapun, mesyuarat
juga akan mempertimbangkan pandangan daripada beberapa pihak
lain termasuk pandangan Pejabat Perhubungan Komanwel yang
telah mengemukakan satu memorandum untuk dipertimbangkan
dalam mesyuarat khas perincian hasil siasatan Suruhanjaya
Cobbold pada 12 Jun 1962.391 Antara lain perkara yang diusulkan
oleh Pejabat Perhubungan Komanwel ialah perlunya perbincangan
persefahaman mengenai tempoh transisi antara pentadbiran British
dan pentadbiran persekutuan Malaysia. Menurut pandangan Pejabat
Perhubungan Komanwel, oleh kerana penduduk di wilayah tersebut
belum bersedia berada dalam pentadbiran persekutuan, pentadbiran
sedia ada perlu dikekalkan sehingga beberapa tahun lagi (dalam
lebih kurang lima atau tujuh tahun). Ini juga bermaksud pegawai-
pegawai British harus kekal sehingga pengganti daripada penduduk
Borneo diperolehi.392 Pejabat Perhubungan Komanwel juga
mencadangkan supaya pentadbiran dirangka semula. Kemungkinan
besar masalah yang timbul adalah mengenai soal pampasan selepas
pegawai British meninggalkan wilayah Borneo dalam tempoh lima

389 CO 1030/1016 (70/E2) Draf message from the Prime Minister of Britain to the
Prime Minister of Malaya, Greater Malaysia Report of the Commission of
Enquiry, 1962, hlm. 148.
390 CO 1030/1016 (35) W.I.J. Wallace to John Martin, 7 May 1962.
391 CO 1030/1016 (70/E2) Memorandum by The Commonwealth Relation Office,
Report of the Cobbold Commission, June 1962, hlm. 58.
392 Ibid, hlm. 60.

84

atau tujuh tahun.393 Turut disertakan dalam memorandum tersebut
adalah isu pembahagian kuasa antara kerajaan pusat dan wilayah-
wilayah Borneo yang perlu dirundingkan dengan Tunku Abdul
Rahman.394

Pejabat Perhubungan Komanwel juga berpandangan
Borneo Utara dan Sarawak tidak boleh disama-tarafkan dengan
Pulau Pinang dan Melaka, kerana Pulau Pinang dan Melaka tidak
merdeka secara berasingan daripada Malaya. Sebelum
kemerdekaan Malaya, British telah menyerahkan kuasa pentadbiran
Pulau Pinang dan Melaka kepada Malaya. Oleh yang demikian,
Malaya layak mentadbir Pulau Pinang dan Melaka.395 Sebaliknya
pejabat Koloni menyatakan bahawa Sarawak dan Borneo Utara
adalah wilayah yang besar, yang jauh daripada Malaya dan tanpa
apa-apa kaitan sejarah dengannya dan hanya sedikit penduduk
Melayu di situ. Jadi, kemerdekaan berasingan untuk mereka sendiri
atau bersatu bersama adalah alternatif yang perlu dibuat sebelum
menyertai Malaysia.396

Draf yang diperincikan pada 12 Jun 1962 dikemukakan
dalam keadaan sulit kepada perdana Menteri Britain dan Malaya
pada 21 Jun 1962.397 Bagaimanapun draf laporan yang diserahkan
itu masih menunjukkan beberapa pertentangan pendapat antara ahli
suruhanjaya British dan Malaya. Ahli suruhanjaya British dan
Malaya bagaimanapun bersetuju dalam 19 perkara termasuk
rumusan kehendak penduduk Borneo, tarikan wilayah tersebut
terhadap persekutuan Malaysia, langkah seterusnya yang diambil
(iaitu menyerahkan kepada kerajaan masing-masing untuk
membuat keputusan secepatnya), hak pemisahan dan pembentukan

393 Ibid.
394 Ibid.
395 CO 1030/1016(104) Note by Far Eastern Department, Colonial Office.
Differences between Penang and Malacca in Relation to the Federation of Malaya
on The one Hand and Sarawak and North Borneo in Relation to Malaysia on the
other. 30 May 1962, hlm. 98.
396 Ibid.
397 CO 1030/1024 (43) Kuala Lumpur to Commonwealth Relations Office, 4 July
1962, hlm.202.

85

perlembagaan.398 Turut dipersetujui adalah nama persekutuan,
ketua persekutuan, senarai perundangan, perwakilan ke parlimen,
kedudukan istimewa kaum asal, perlembagaan negeri, ketua negeri,
pilihan raya dalam bentuk ‘electoral system’, pembangunan
wilayah Borneo, perkhidmatan awam, imigresen, kewarganegaraan
dan keputusan bahawa pada tahun pertama Malaysia, tiada
perubahan dalam pentadbiran di wilayah Borneo supaya tidak
memberi kesan kepada kehidupan harian penduduk di Borneo.399

Bagaimanapun, terdapat sekurang-kurangnya tujuh
perkara yang masih menjadi pertentangan pendapat antara ahli
British dan Malaya dalam suruhanjaya Cobbold. Ini termasuklah
tempoh peralihan, kedudukan gabenor dan pentadbiran, kuasa
negeri dan persekutuan, status pegawai-pegawai British, agama,
bahasa dan kedudukan sebenar status Sarawak dan Borneo Utara
dalam persekutuan Malaysia.400 Seperti perbincangan terdahulu,
ahli suruhanjaya Cobbold British mahu tempoh peralihan di antara
lima atau tujuh tahun. Ahli-ahli suruhanjaya British juga mahukan
gabenor British kekal dengan kuasa eksekutif seperti sedia ada.
Pegawai-pegawai British juga kekal di bawah kawalan gabenor
British.401Ahli Malaya dalam suruhanjaya itu pula mahu pegawai-
pegawai British ditawarkan persaraan awal dengan pampasan.
Bagaimanapun ahli suruhanjaya British berkeras supaya terma
pekerjaan pegawai-pegawai British dikekalkan dan tiada isu
persaraan awal timbul.402

Ahli-ahli suruhanjaya British dan Malaya juga tidak
sependapat berkaitan soal bidang kuasa kerajaan negeri dan juga
kerajaan persekutuan. Bagi ahli-ahli suruhanjaya Malaya, semua
perkara di bawah persekutuan yang sedia ada harus diserahkan
kepada kuasa persekutuan baru. Persekutuan baru itu tidak hanya
akan mempunyai bidang kuasa ke atas pertahanan dan hubungan

398 CAB/129/110 Cabinet. Malaysia, Memorandum by the Prime Minister, 4 July
1962, hlm. 29.
399 Ibid.
400 Ibid.
401 Ibid, hlm. 30.
402 Ibid.

86

luar tetapi semua aspek keselamatan.403 Ahli-ahli suruhanjaya
British pula mahu supaya selepas penyerahan kedaulatan, perlu ada
satu perjanjian yang mana selain kuasa ke atas hubungan luar,
pertahanan dan anti subversif, kuasa-kuasa lain hendaklah
diteruskan di bawah wilayah-wilayah ini oleh kerajaan British.
Oleh yang demikian, jika wilayah itu masih di bawah kuasa ratu,
gabenor masih mempunyai kuasa ke atas dasar dan perundangan
selain berfungsi sebagai kuasa eksekutif di kedua-dua wilayah.404

Perkara-perkara lain yang masih tidak mencapai kata
sepakat adalah soal agama dan bahasa rasmi di Borneo. Terdapat
juga sedikit persoalan mengenai perlembagaan persekutuan yang
dicadangkan mengambil asas perlembagaan persekutuan Malaya.405
Ini kerana ahli suruhanjaya dari Malaya berpendapat tidak praktikal
untuk meminda perlembagaan Persekutuan Malaya kerana negeri-
negeri persekutuan sedia ada dalam persekutuan tidak akan
menerima autonomi yang lebih besar yang diperolehi oleh wilayah-
wilayah Borneo.406

Tunku ketika memberi ulasan draf laporan Cobbold yang
diserahkan pada 21 Jun 1962 bertegas mahu semua bidang
termasuk kuasa hubungan luar, pertahanan dan anti-subersif dalam
aspek keselamatan dalaman di Borneo dipindahkan kepada bidang
kuasa persekutuan sekaligus.407 Tunku juga tidak setuju gabenor
British, ketua setiausaha serta pegawai-pegawai British dikekalkan
sehingga digantikan oleh pegawai-pegawai tempatan.408
Ketidakpuasan Tunku terhadap draf laporan Cobbold dinyatakan
dalam mesejnya kepada perdana menteri Britain:

Although report recommends immediate transfer of
sovereignty to the federation, power will still rest

403 CAB/129/110 Cabinet. Malaysia, Memorandum by the Prime Minister, 4 July
1962, hlm. 30.
404 Ibid.
405 Ibid.
406 CO 1030/1031 (39) H.P. Hall to W.I.J. Wallace, 24 August 1962. (Preparation
for Malaysia, Malaysia; Instruction to Sub-Committees, 21 Ogos 1962), hlm. 146.
407 CO 1030/1024 (43) Telegram from the Office of High Commissioner of
Malaya to Harold Macmillan, Prime Minister of Britain, 4 July 1962.
408 Ibid.

87

with Britain and the British official during
transitional period. It will clearly be impossible for
me to accept such a situation without losing face
with our own people. I would accordingly suggest
that during transitional period as recommended in
the report, Britain retains her sovereignty over these
territories and implements recommendations of the
commission. At the end of this period, when UK
Government has decided that these territories are
ready for merger, I would be happy to discuss
creation of Malaysia with you.409

Ketidakpuasan Tunku terhadap draf laporan ini
menyebabkan Tunku sekali lagi memberitahu Perdana Menteri
bahawa beliau tidak akan ke London sehingga persetujuan terhadap
beberapa perkara asas pembentukan Malaysia dibuat. Menurutnya
lagi, beliau hanya akan berbincang dengan kerajaan Britain selepas
bulan September 1962 bagi memberi kerajaan Britain masa yang
cukup untuk memikirkan kembali draf laporan tersebut.410
Bagaimanapun, Kerajaan Britain kemudiannya telah mempelawa
Tunku membuat perbincangan sendiri dengan perdana Menteri
Britain sebelum bulan September 1962.

London Talks

Pada 17 Julai 1962, Tunku kemudiannya telah menemui
MacMillan dan kedua-dua buah kerajaan mengadakan mesyuarat
dan perbincangan berkenaan dapatan suruhanjaya Cobbold.411
Dalam pertemuan ini, Tunku menegaskan bahawa laporan
suruhanjaya tidak perlu diterbitkan dengan segera kerana

409 Ibid.
410 CO 1030/1024 (22) Telegram from British Commissioner, Kuala Lumpur to
Colonial Relations Office, 15 June 1962, hlm. 226.
411 CO 1030/1024 (E97) Progress Report on Anglo-Malayan Talks Long Term
Arrangement, July 1962, hlm. 35.

88

menerbitkan Laporan Cobbold sebelum satu keputusan bersama
antara kerajaan Britain dan Malaya dicapai adalah satu kesilapan.412

Oleh yang demikian, sepanjang bulan Julai 1962,
mesyuarat kabinet kerajaan British serta perbincangan dengan
menteri-menteri kerajaan Malaya atau dikenali juga sebagai
‘London Talks’ dibuat.413 Pertemuan pertama Tunku dengan
Perdana Menteri Britain di Admiralty House, London pada 17 Julai
1962 telah mencapai beberapa persetujuan.414 Persetujuan penting
kedua-dua buah kerajaan adalah persetujuan bahawa Malaysia
adalah keputusan yang wajar demi kepentingan semua pihak dan
Malaysia perlu direalisasikan seberapa segera.415 Fokus jangka
panjang perbincangan kedua-dua buah kerajaan pula adalah kepada
masalah perundingan mengenai tempoh peralihan dan beberapa
persoalan lain yang perlu diselesaikan.416

Dalam pertemuan pada 17 Julai 1962 ini juga Tunku ada
memberitahu MacMillan bahawa situasi di Singapura tidak
mengizinkan dan tidak boleh ditunggu untuk tiga bulan lagi. Lee
Kuan Yew berhadapan dengan risiko kehilangan sokongan dan
sekiranya ini berlaku, pembangkang akan menguasai kerajaan
Singapura dan kemungkinan menyertai persekutuan.417 Oleh yang
demikian, Tunku memikirkan bahawa masalah ini mesti
diselesaikan sebelum persekutuan dibentuk. Selain masalah
kerajaan Singapura, turut dibincangkan adalah soal
kewarganegaraan Singapura. Tunku memberitahu bahawa oleh
kerana majoriti penduduk Singapura tidak setia kepada persekutuan,
penduduk Singapura tidak boleh diberikan kewarganegaraan
Malaysia tetapi warganegara Singapura.418 Tunku juga mahu

412 CO 1030/1024 (89) Record of a Meeting at Admiralty House at 11.00am on
Tuesday, July, 1962.
413 CO 1030/1035 (32) Telegram from Colonial Relations Office to Kuala Lumpur,
10 August 1962.
414 CO 1030/1024 (89) Record of a Meeting at Admiralty House at 11.00am on
Tuesday, July, 1962.
415 Ibid, hlm 73 – 78.
416 Ibid.
417 Ibid, hlm. 75.
418 CO 1030/1024 (89) Record of a Meeting at Admiralty House at 11.00am on
Tuesday, July 17 1962.

89

supaya pendidikan dibawah kerajaan persekutuan kerana hanya
melalui pendidikan sahaja penduduk di wilayah Borneo belajar
untuk setia kepada Malaysia.419

Tunku juga memberitahu MacMillan bahawa apabila
wilayah-wilayah Borneo bergabung, perkhidmatan awam juga akan
bergabung. Oleh itu, pegawai-pegawai perlu dipindahkan dari atau
ke persekutuan di semua kawasan.420 Pegawai persekutuan juga
akan tinggal dan bekerja di wilayah-wilayah Borneo. Penduduk
tempatan pula perlu sekurang-kurangnya 15 tahun dilatih dan
memerlukan 10 tahun lagi untuk melantik mereka ke dalam
jawatan-jawatan utama.421 MacMillan bagaimanapun memberitahu
bahawa bukan senang untuk mengisi jawatan-jawatan di wilayah
Borneo, oleh yang demikian adalah lebih baik pegawai-pegawai
sedia ada dikekalkan. Tunku tidak berapa setuju dan berpendapat
tiada bezanya pegawai Eropah dengan pegawai Asia, kerana Tunku
mendakwa pengalaman meminjamkan pegawai-pegawai Malaya
untuk membantu Sultan Brunei menunjukkan pegawai-pegawai
Asia juga boleh diharapkan tetapi perlu mengambil masa.422

Pada petang 17 Julai 1962, Tunku bersama Timbalan
Perdana Menteri, Tun Abdul Razak dan beberapa Menteri
persekutuan Malaya yang lain sekali lagi menghadiri mesyuarat
menteri dan pegawai British di Pejabat Perhubungan Komenwal
yang dipengerusikan oleh Duncan Sandys.423 Seperti mana yang
dipersetujui oleh Tunku dan MacMillan, mesyuarat bersetuju
perbincangan antara Menteri dan pegawai kedua-dua buah kerajaan
dibuat sebelum satu kenyataan bersama dikeluarkan.424 Tiga lagi

419 CO 1030/1024 (89) Record of a Meeting at Admiralty House at 11.00am on
Tuesday, July 17 1962, hlm 78.
420 Ibid.
421 Ibid.
422 Ibid.
423 Turut hadir adalah Tun Tan Siew Sin. Lord Landsdowne, Geofroy Tory dan
John Martin. CO1030/1024 (135) Meeting at the CRO Office, 17 July 1962
424 CO 1030/1024 (135) Meeting at the CRO Office, 17 July 1962 dan juga dalam
CO1030/1024 (35) Progress Report on Anglo-Malayan Talks Long Term
Arrangement, W.I. McIndoe (CRO) to Howrad Drake (Colonial Office) 26 July
1962.

90

mesyuarat dibuat pada 19 Julai 1962 di Pejabat Kolonial dan dua
lagi mesyuarat pada 20 Julai 1962.425

Mesyuarat kedua ‘London Talks’ dibuat pada 19 Julai
1962 di Church House, Pejabat Kolonial. Mesyuarat ini
dipengerusikan oleh Lord Lansdowne.426 Kerajaan Malaya diketuai
oleh Tun Abdul Razak. Beberapa perkara yang masih belum
mendapat persetujuan dibincangkan termasuk soal imigresen,
pelajaran, kewangan, tarif, perkapalan dan perikanan.427 Mesyuarat
ketiga ‘London Talks’ dibuat pada 20 Julai 1962 di tempat yang
sama dan dipengerusikan oleh Lord Lansdowne.428 Gabenor
Borneo Utara dan Sarawak, William Goode dan Alexander Waddel
turut hadir dalam mesyuarat ketiga. Antara perkara yang
dibincangkan adalah soal bahasa rasmi, agama, makhamah,
kewarganegaraan dan kewangan.429 Pada sebelah petang, satu lagi
mesyuarat yang membincangkan kedudukan Sarawak dan Borneo
Utara dalam persekutuan Malaysia.430 Turut dibincang adalah
perlembagaan persekutuan, tempoh transisi dari British kepada
persekutuan baru, perlembagaan negeri, perkhidmatan awam,
kedudukan istimewa kaum asal, ketua negeri, electoral system,
pembangunan, imigresen, kewarganegaraan dan nama
‘Malaysia’.431

Hasil mesyuarat sepanjang bulan Julai 1962, kedua-dua
buah kerajaan bersetuju dalam 21 perkara termasuk 19 perkara
yang telah dipersetujui oleh ahli-ahli suruhanjaya Cobbold pada 21
Jun 1962. Ini termasuk rumusan suruhanjaya bahawa satu pertiga

425 CO 1030/1024 (70) Malaysia Discussions, Meeting at the CRO Office, 17 July
1962.
426 CO 1030/1024 (109) Malaysia Discussion Steering Committee, Church House,
Colonial Office, 19 July 1962.
427 Ibid.
428 CO 1030/1024 (121) Malaysia Discussion, Third Meeting, held in Church
House, 20 July 1962.
429 Ibid.
430 CO 1030/1024 (95) Malaysia Discussion, Steering Committee, Fourth Meeting,
2.30pm, 20 July 1962.
431 CO 1030/1024 Annex A. Main Points of Agreement between British and
Malayan Sides of the Cobbold Commission. Paper Considered by Malayan and
British Ministers at a Meeting at 4.00pm Tuesday, 17 July 1962, hlm. 138.

91

menyokong Malaysia; satu pertiga menyokong dengan syarat; satu
pertiga terbahagi; sementara hanya 20 peratus sahaja yang
menunjukkan penentangan terhadap Malaysia.432 Kedua-dua
kerajaan juga bersetuju bahawa persekutuan adalah alternatif
terbaik untuk masa depan kedua-dua wilayah. Oleh yang demikian,
satu keputusan untuk menubuhkan Malaysia perlu dibuat secepat
mungkin oleh kedua-dua buah kerajaan. Turut dipersetujui adalah
kedaulatan Borneo Utara dan Sarawak akan diserahkan kepada
persekutuan baru pada masa Malaysia ditubuhkan. Dalam soal
perlembagaan, perlembagaan sedia ada persekutuan Malaya akan
diambil sebagai asas perlembagaan persekutuan Malaysia
bergantung kepada pindaan dan perlindungan wilayah-wilayah
Borneo.433 Persoalan tentang perlindungan akan dibuat dalam satu
jawatankuasa kerja akan datang. Persekutuan Malaya sedia ada
masih wujud dan Sarawak serta Borneo Utara akan menyertai
persekutuan baru sebagai sebuah negeri.434

Kedua-dua kerajaan juga bersetuju bahawa senarai
perundangan yang membahagikan kuasa persekutuan, kuasa negeri
dan kuasa bersama sepatutnya mengikut garis panduan
perlembagaan persekutuan sedia ada.435 Tentang perwakilan ke
parlimen, kedua-dua buah kerajaan bersetuju mengambil kira saiz
dan penduduknya.436 Perlembagaan negeri kedua-dua wilayah itu
pula seharusnya sama sepertimana Pulau Pinang dan Melaka. Ketua
negeri akan dilantik oleh Yang di-Pertuan Agong bersama-sama
Ratu England pada kali pertama. Satu sistem pilihan raya ‘electoral
system’ yang sudah dibuat di Sarawak dikekalkan dan
diperkenalkan ke Borneo Utara.437 Imigresen kedua-dua buah
wilayah diletakkan dibawah kerajaan negeri dan Makhamah Tinggi
Borneo akan dibentuk selain satu lagi makhamah Tinggi Malaya.

432 Ibid.
433 Ibid.
434 Ibid.
435 Ibid, hlm. 139.
436 Ibid.
437 CO 1030/1024 Annex A. Main Points of Agreement between British and
Malayan Sides of the Cobbold Commission. Paper Considered by Malayan and
British Ministers at a Meeting at 4.00pm Tuesday, 17 July 1962, hlm. 140.

92

Perkara-perkara lain yang dipersetujui bersama adalah
kedudukan istimewa kaum asal sepertimana bumiputera Melayu di
Malaya, perhatian segera kepada pembangunan di Borneo dan
pengekalan pegawai-pegawai British sehingga penduduk tempatan
mengisinya. Bagaimanapun perkhidmatan persekutuan di Borneo
perlu diintegrasikan. Soal kewarganegaraan dipersetujui bersama
tetapi mengambil kira persetujuan kewarganegaraan antara kerajaan
Malaya dengan Singapura. Penggunaan nama ‘Malaysia’ juga
dipersetujui dan mereka percaya sebarang bantahan tidak akan
berterusan.438

Dalam isu pemindahan kedaulatan, dipersetujui bahawa
pemindahan kedaulatan dibuat tidak lebih daripada dua hingga tiga
tahun. Pemindahan kedaulatan Singapura dan Brunei akan dibuat
lebih awal sementara Sarawak dan Borneo Utara bergantung
kepada penilaian British. Bagaimanapun pemindahan kedaulatan
Borneo Utara dan Sarawak tertakluk kepada tempoh maksimum
dua hingga tiga tahun.439 Semasa tempoh peralihan, kerajaan
persekutuan boleh memulakan inisiatif pembangunan di Borneo
Utara dan Sarawak dengan kerjasama British. Kedua-dua kerajaan
bersetuju bahawa Borneo Utara dan Sarawak perlu ada undang-
undang sendiri sepertimana undang-undang Pulau Pinang dan
Melaka dengan beberapa perlindungan tambahan.440

Perkara yang turut mendapat perhatian adalah soal tarikh
penggabungan wilayah-wilayah yang membentuk Malaysia.
Perbincangan asal yang dipersetujui oleh Tunku dan Duncan
Sandys adalah Singapura dan Brunei akan menyertai pembentukan
Malaysia pada 31 Disember 1963 dan membiarkan Borneo Utara
dan Sarawak ikut serta kemudian.441 Bagaimanapun Tunku kembali
tidak setuju dengan cadangan Duncan Sandys berkenaan tarikh
tersebut setelah berbincang dengan Timbalannya, Tun Abdul

438 Ibid.
439 CO 1030/1024 (35) Progress Report on Anglo-Malayan Talks Long Term
Arrangement, W.I. McIndoe (CRO) to Howrad Drake (Colonial Office) 26 July
1962.
440 Ibid.
441 Ibid.

93

Razak.442 Menurut Tunku, pembentukan boleh dilakukan dalam
tempoh lapan bulan hingga dua tahun dari tarikh perbincangan
kerana jika menunggu terlalu lama, situasi di Singapura akan
mengagalkan Malaysia.443 Oleh itu, Tunku mahu supaya Singapura,
Malaya, Brunei, Sarawak dan Borneo Utara menyertai persekutuan
Malaysia serentak pada 8 Februari 1963 tetapi tempoh transisi
sehingga 31 Ogos 1963, bagi memberi masa untuk
menyempurnakan proses pemindahan.444

Bagi tujuan pemindahan kedaulatan Borneo Utara,
Sarawak, Brunei dan Singapura yang dirancang pada 8 Februari
1963, British perlu memansuhkan perjanjian perlindungan dengan
Brunei bagi membolehkan Brunei menyertai pembentukan
Malaysia bersama-sama wilayah-wilayah yang lain.445 Kerajaan
Malaya juga mahu gabenor di wilayah-wilayah tersebut
memperkenalkan satu pentadbiran yang terdiri daripada ketua
menteri dan majlis perundangan. Gabenor British dibenarkan kekal
untuk beberapa bulan sebelum menyempurnakan pemindahan
kepada gabenor tempatan.446 Kerajaan Malaya juga mahu supaya
pada bulan Februari 1963 kerajaan di Borneo akan berdiri sebagai
sebuah kerajaan di bawah Ketua Menteri yang bertanggungjawab
kepada Majlis Eksekutif.447 Dalam tempoh antara bulan Februari
1963 sehingga 31 Ogos 1964, wilayah Borneo akan kekal dibawah
tanggungjawab persekutuan sebelum perlembagaan baru
dilaksanakan sepenuhnya pada 31 Ogos 1964.448 Bagaimanapun,
cadangan ini tidak dipersetujui oleh kerajaan Britain yang
menyebabkan perbincangan berlanjutan sehingga akhir bulan Julai
1962.

Perbincangan di penghujung bulan Julai 1962 menjadi
semakin tegang, apatah lagi isu tempoh transisi masih belum

442 CO 1030/1024 (35) Progress Report on Anglo-Malayan Talks, 26 July 1962.
443 Ibid.
444 Ibid, hlm. 28.
445 CO 1030/1024 (46) Malaysia Discussion, Transitional Arrangement, July 1962.
446 CO 1030/1024 (28) Progress Report on Anglo-Malayan Talks Long Term
Arrangement, 26 July 1962.
447 CO 1030/1024 (46) Malaysia Discussion, Transitional Arrangement, July 1962.
448 Ibid.

94