วิทยาศาสตร์

193
ไขมนั ทีผวิ หนงั ไดด้ ี ซึงอาจทาํ ใหผ้ วิ หนงั เกิดอาการแพเ้ ช่นเป็ นผนื แดง คนั เป็ นตุ่มพอง เป็ นแผลระบม
ฟกชาํ ตกสะเก็ด และอะลิฟาติกไฮโดรคาร์บอนบางชนิด เช่น n-hexane ยงั เป็ นสารพิษทียบั ยงั หรือ
ทาํ ลายเนือเยอื ของระบบประสาท หากสูดไอระเหยเขา้ ไปเป็ นเวลานานอยา่ งต่อเนือง การไดร้ ับสารทงั
แบบระยะสันในปริมาณมากหรือต่อเนืองในระยะยาวทาํ ให้มีปัญหาดา้ นสุขภาพ เช่น การกดระบบ
ประสาทส่วนกลาง หวั ใจลม้ เหลว หมดสติ โคม่า และอาจถึงตายได้ ดงั นันในการใชส้ ารพิษชนิดนีเป็ น
ประจาํ ควรมีเครืองป้ องกนั การหายใจ และใชใ้ นทีมีอากาศถ่ายเทไดด้ ี หลีกเลียงการใชใ้ นทีปิ ด เช่น
หอ้ งปรับอากาศ หรือในมมุ อบั อากาศ และควรสวมถุงมอื ดว้ ย
ผลติ ภณั ฑ์เพมิ ความชุ่มชืนของผวิ หนัง (Moisturizer)

ปกติผวิ หนงั จะมกี ารปกป้ องการสูญเสียนาํ ตามธรรมชาติอยแู่ ลว้ โดยมีผวิ หนงั ขีไคล ซึงเป็ น
แผน่ ใสคลมุ ผวิ อยู่ นอกจากนนั ยงั มนี าํ มนั หล่อเลยี งผวิ หนงั ซึงช่วยเกบ็ ความชุ่มชืนของผวิ ไวอ้ ีกชนั หนึง
แต่บางคนหรือบางสถานการณ์ เช่น โรคหนงั แหง้ จากพนั ธุกรรม การชาํ ระลา้ งเกินความจาํ เป็ น หรือใน
ภาวะอากาศแหง้ ในฤดูหนาว หรือการทาํ งานในหอ้ งปรับอากาศ นาํ จะระเหยจากผวิ หนังเพิมมากขึน
ผลิตภณั ฑเ์ พมิ เพือความชุ่มชืนจึงเป็นทีนิยม จนกลายเป็นความจาํ เป็นขึนมา ลกั ษณะของผลิตภณั ฑ์มีทงั
ชนิดครีม โลชนั ขุ่น โลชนั ใส เจล สเปรย์ หลกั การทาํ งานของมนั ก็คือ เพือให้ผิวหนังมีความชุ่มชืน
เพิมขึน องค์ประกอบมีทงั สารช่วยเพิมนาํ ในชนั ผิวหนัง เช่น กรดอะมิโน โซเดียมพีซีเอ (Sodium
Pyrrolidone Carboxylic Acid) โพลิเพปไทด์ ยเู รีย แลคเตต เป็ นตน้ ส่วนสารป้ องกนั การระเหยของนาํ
จากชันผิวก็เป็ นพวกนํามนั และขีผึง ไขสัตว์ ซิลิโคน บางผลิตภัณฑ์จะเติมสารดูดความชืนจาก
บรรยากาศเพอื ป้ องกนั การระเหยของนาํ จากเนือครีม เช่น กลเี ซอรีน นาํ ผงึ กรดแลคติก

เอ เอช เอ (AHA) กบั ความงามบนใบหน้า
AHA ยอ่ มาจาก Alpha Hydroxyl Acids มีสรรพคุณทีกลา่ วขวญั วา่ เป็นสารช่วยลดริวรอยจุดด่าง

ดาํ บนผวิ หนงั ได้ จึงใชผ้ สมกบั ครีมและโลชนั เครืองสาํ อางทีมี AHA เป็ นส่วนประกอบถูกจดั ในกลุ่ม
เดียวกบั สารเคมีสาํ หรับลอกผวิ ซึงใชง้ านกนั ในหมแู่ พทยผ์ วิ หนงั และศลั ยกรรมพลาสติก AHA ทีใชก้ นั
มากคือ กรดไกลโคลิก และกรดแลกติก แต่ยงั มหี ลายชนิดทีใชเ้ ป็นส่วนประกอบ โดยปกติทีวางตลาดมี
ความเขม้ ขน้ ร้อยละ 10 หรือนอ้ ยกวา่ นนั แต่ในกรณีของผเู้ ชียวชาญดา้ นผวิ หนงั สามารถใชไ้ ดถ้ ึงระดบั
ความเขม้ ขน้ ร้อยละ 20 - 30 หรือสูงกว่านนั AHA จดั อยใู่ นผลิตภณั ฑ์ทีไม่ใช่เครืองสาํ อางทวั ไป แต่อยู่
ในหมวดของเวชสาํ อาง (Cosmeceutical) ตามองค์การอาหารและยาแห่งสหรัฐอเมริกา (FDA) ซึงให้
ความสนใจเป็นพิเศษ เนืองจาก AHA ไมเ่ หมือนเครืองสาํ อางทวั ไป แต่มนั ซึมผา่ นเขา้ ไปในชนั ผิวหนงั
ได้ และหากเขม้ ขน้ พอก็จะลอกผิว ซึงเกิดผลในทางลบคือทาํ ให้เซลลผ์ ิวเสือมเร็วขึน และยงั ทาํ ให้
ผิวหนังชนั นอกบางลงด้วย ผูใ้ ชผ้ ลิตภณั ฑ์ทีมี AHA จาํ นวนหนึง ใชแ้ ลว้ พบว่าผิวของตนไวต่อ
แสงอาทิตยม์ ากขึน หรือแพแ้ ดดนนั เอง การทดลองใชก้ รดไกลโคลิกเขม้ ขน้ และต่อเนือง จะพบอาการ
ผิวแดงและทนต่อแสงยวู ีไดน้ อ้ ยลง องคก์ ารทีดูแลความปลอดภยั ของผบู้ ริโภค ไดส้ รุปผลในการใช้

194
AHA อย่างปลอดภยั ให้มีความเขม้ ขน้ ไม่เกินร้อยละ 10 และเมือผสมพร้อมใชจ้ ะตอ้ งมีค่าความเป็ น
กรด-ด่างไม่ตาํ กวา่ 3.5 นอกจากนนั ผลิตภณั ฑน์ นั ยงั ตอ้ งมีส่วนผสมทีช่วยลดระดบั ความไวต่อแสงแดด
หรือมีสารกนั แดด หรือมีขอ้ ความแนะนาํ ใหใ้ ชค้ วบคู่กบั ผลิตภณั ฑ์สาํ หรับกนั แดด ถา้ อยากทราบว่า
ผลิตภณั ฑท์ ีใชอ้ ยมู่ ี AHA หรือไมล่ องอา่ นฉลากดู และมองหาชือสารเคมีต่อไปนี

- กรดไกลโคลิก (Glycolic acid)
- กรดแลคติก (Lactic acid)
- กรดไกลโคลกิ และแอมโมเนียมไกลโคเลต (Glycolic acid and Ammonium glycolate)
- กรดอลั ฟาไฮดรอกซีคาโพรลิก (Alphahydroxy caprylic acid)
- กรดผลไมร้ วม (Mixed fruit acid)
- กรดผลไมส้ ามอยา่ ง (Triple fruit acid)
- กรดผลไมช้ นิดไตรอลั ฟาไฮดรอกซี (Tri-alpha hydroxyl fruit acid)
- สารสกดั จากนาํ ตาลออ้ ย (Sugar cane extract)
ผลติ ภณั ฑ์กาํ จดั สิงอุดตนั

การเกิดสิงอุดตนั ในท่อโดยเฉพาะท่อนาํ ทิงจากอ่างลา้ งชาม ส่วนหนึงเกิดจากไขมนั จากเศษ
อาหารแขง็ ตวั เกาะอยใู่ นท่อ สารเคมที ีใชเ้ ป็ นผลิตภณั ฑก์ าํ จดั สิงอุดตนั ส่วนใหญ่คือโซเดียมไฮดรอกไซด์
หรือ โซดาไฟ (sodium hydroxide) ซึงมีทงั ชนิดผงหรือเมด็ และชนิดนาํ ความเขม้ ขน้ ของทงั 2 ชนิดจะ
แตกต่างกนั ชนิดผงจะมีความเขม้ ขน้ ของโซเดียมไฮดรอกไซด์ ประมาณ 50% โดยนาํ หนกั ในขณะที
ชนิดนาํ จะมีความเขม้ ขน้ ประมาณ 25% โดยนาํ หนักโซเดียมไฮดรอกไซด์ จะทาํ ปฏิกิริยากบั สิงอุดตนั
ประเภทไขมนั กลายเป็นสารทีละลายนาํ ได้

โซเดียมไฮดรอกไซด์ มีความเป็นพษิ มาก เพราะฤทธิกดั กร่อน การสมั ผสั ทางผิวหนงั ทาํ ใหเ้ กิด
แผลไหม้ การสมั ผสั ถูกตามีฤทธิกดั กร่อน ทาํ ใหเ้ กิดการระคายเคืองอย่างรุนแรง เป็ นแผลแสบไหม้
อาจทาํ ใหม้ องไม่เห็นและถึงขนั ตาบอดได้ การหายใจเอาฝ่ ุนหรือละอองของสารอาจทาํ ให้เกิดการ
ระคายเคืองเลก็ นอ้ ยของทางเดินหายใจส่วนบนไปจนถงึ ระคายเคืองอยา่ งรุนแรง ทงั นีขึนอย่กู บั ปริมาณ
ของการไดร้ ับสาร อาการอาจมกี ารจาม เจ็บคอ มีนาํ มกู เกิดการหดเกร็งของกลา้ มเนือ อกั เสบ การบวม
นาํ ทีถงุ ลม และเกิดอาการบวมนาํ ทีปอด การกลืนหรือกินทาํ ให้เกิดการไหมอ้ ย่างรุนแรงของปาก คอ
และช่องทอ้ ง ทาํ ให้เนือเยือเป็ นแผลรุนแรงและอาจตายได้ อาการยงั รวมถึงเลือดออกในช่องท้อง

195
อาเจียน ทอ้ งเสีย ความดนั เลือดตาํ การปฐมพยาบาลควรลา้ งบริเวณทีไดร้ ับสารดว้ ยนาํ อยา่ งนอ้ ย 15
นาที โซเดียมไฮดรอกไซดเ์ มือละลายในนาํ จะใหค้ วามร้อนสูงจนอาจเดือดกระเด็นเป็นอนั ตรายได้ และ
ยงั ทาํ ใหเ้ กิดละอองทีมีกลนิ ฉุนและระคายเคืองมาก หา้ มผสมหรือใชร้ ่วมกบั ผลติ ภณั ฑท์ ีมีสมบตั ิเป็ นกรด
ดังนันห้ามผสมนํายาล้างห้องนําซึงมีฤทธิเป็ นกรด เพราะโซเดียมไฮดรอกไซด์มีฤทธิเป็ นเบส
ซึงเกิดปฏกิ ิริยารุนแรงและทาํ ใหส้ ารหมดประสิทธิภาพ ความเป็นด่างของโซเดียมไฮดรอกไซด์ มผี ลต่อ
พีเอชหรือความเป็ นกรดด่างของสิงแวดลอ้ มจน ทาํ ให้สิงมีชีวิตในนาํ ตายได้ ห้ามทิงลงสู่แหล่งนํา
นาํ เสีย หรือดิน ทางทีดีจึงควรหลีกเลียงใชผ้ ลิตภณั ฑ์กาํ จดั สิงอุดตันประเภทนี หากจาํ เป็ นควรใช้
โซเดียมไฮดรอกไซด์ อยา่ งระมดั ระวงั ไม่สัมผสั สารโดยตรง ควรใส่ถุงมือ และใชส้ ารให้หมดภายใน
ครังเดียว การเก็บรักษาควรเก็บใหม้ ิดชิด และปิ ดฝาใหส้ นิทเนืองจากโซเดียมไฮดรอกไซดด์ ูดความชืน
และคาร์บอนไดออกไซดจ์ ากอากาศไดด้ ีมาก ทาํ ใหป้ ระสิทธิภาพลดลง

ผลติ ภัณฑ์ไล่ยงุ (Insect Repellents)
ผลิตภณั ฑไ์ ลย่ งุ (Insect Repellents) ทีใชก้ นั มสี ารเคมที ีเป็นสารออกฤทธิคือ DEET, ไดเมทิล พทาเลต

(dimethyl phthalate) และ เอทิลบิวทิลอเซติลามิโน โพรพิโนเอต (ethyl butylacetylamino propionate)
ผลติ ภณั ฑไ์ ลย่ งุ มหี ลายรูปแบบ ทงั แบบสเปรย์ ลกู กลงิ (roll on) โลชนั ทากนั ยงุ และแป้ งทาตวั DEET หรือ
diethyltoluamide เป็ นสารออกฤทธิทีนิยมใชม้ าก เป็ นพิษแบบเฉียบพลนั ไม่มากนัก ถา้ สมั ผสั ทาง
ผวิ หนังก่อให้เกิดการระคายเคืองต่อผิวหนังและตา หากสูดดมเข้าไป ทาํ ให้เกิดการระคายเคืองที
แผน่ เยอื เมอื กและทางเดินหายใจส่วนบน และการไดร้ ับสารเป็นเวลานานอาจก่อใหเ้ กิดอาการแพไ้ ด้
ในการทดลองกบั หนูการไดร้ ับสารแบบเรือรังจะก่อให้เกิดการกลายพนั ธุ์และมีผลต่อทารกในครรภ์
ความเขม้ ขน้ ของ DEET ในผลติ ภณั ฑไ์ ล่ยงุ อยรู่ ะหว่าง 5 - 25% โดยนาํ หนกั ปริมาณ % ทีมากขึนไม่ได้
หมายถงึ ประสิทธิภาพในการไล่ยงุ จะมากขึน แต่หมายถงึ ระยะเวลาในการป้ องกนั ยงุ นานขึน เช่นที 6%
จะป้ องกนั ยงุ ได้ 2 ชวั โมง ในขณะที 20% จะป้ องกนั ยงุ ได้ 4 ชวั โมง dimethyl phthalate มีความเป็ นพิษ
ปานกลาง อาจทาํ ใหเ้ กิดการระคายเคืองเช่นเดียวกบั DEET แลว้ ยงั กดระบบประสาทส่วนกลาง รบกวน
ระบบทางเดินอาหาร ทาํ อนั ตรายต่อไต มีความเสียงทาํ ใหเ้ กิดการพิการแต่กาํ เนิดของทารกในครรภ์
มีความเป็นพิษเลก็ นอ้ ยต่อสิงมชี ีวิตในนาํ โดยเฉพาะกบั ปลา Ethyl butylacetylamino propionate มีความ
เป็ นพิษปานกลาง ก่อให้เกิดการระคายเคืองตา นอกจากใชไ้ ล่ยุงแลว้ Ethyl butylacetylamino
propionate มปี ระสิทธิภาพในการไลม่ ด แมลงวนั แมงมุม เห็บ หมดั อีกดว้ ย ผลิตภณั ฑ์ไล่ยงุ ส่วนใหญ่
มผี ลต่อการกลายพนั ธุห์ ากใชอ้ ยา่ งต่อเนือง ดงั นนั ควรใชเ้ มอื จาํ เป็นเท่านนั และควรใชอ้ ยา่ งระมดั ระวงั ...

คาํ แนะนาํ ในการใช้
- ไมค่ วรใชท้ าผวิ หนงั ทีมีเสือผา้ ปกปิ ดอยู่
- อยา่ ทาบริเวณทีมีบาดแผลหรือรอยผนื คนั

196

- อย่าทาบริเวณดวงตา ปาก ถา้ ใชแ้ บบสเปรยใ์ ห้ฉีดสเปรยล์ งบนมือก่อนแลว้ จึงทาทีใบหน้า
อยา่ ฉีดสเปรยเ์ ขา้ ทีใบหนา้ โดยตรง

- หา้ มเด็กใชผ้ ลิตภณั ฑด์ ว้ ยตวั เอง ควรทาบนมือก่อนแลว้ จึงทาให้เด็ก อยา่ ฉีดหรือเทลงบนมือ
ของเด็ก

- ใช้ในปริมาณทีเพียงพอสาํ หรับปกป้ องผิว ไม่จาํ เป็ นต้องทาให้หนาเพราะไม่ช่วยเพิม
ประสิทธิภาพในการไล่ยงุ

- ถา้ ใชแ้ ลว้ เกิดผนื หรือเกิดผลขา้ งเคียง ควรลา้ งออกดว้ ยนาํ สบู่ แลว้ ไปพบแพทยพ์ ร้อมกบั นาํ
ผลิตภณั ฑไ์ ปดว้ ย

- งดใชใ้ นสตรีมคี รรภ์
ลูกเหมน็ (Mothball)
ลกู เหมน็ ทีเราคุน้ เคยมีลกั ษณะเป็นกอ้ นกลมสีขาวขนาดเสน้ ผา่ ศนู ยก์ ลางประมาณ 1 เซนติเมตร
เอาไวใ้ ส่ในตูเ้ สือผา้ หรือตเู้ ก็บรองเทา้ เพอื ระงบั กลนิ และป้ องกนั แมลงกดั แทะ เพราะลูกเหมน็ ใหไ้ อทีมี
กลนิ ออกมาจากสารเคมที ีเป็นของแข็ง เรียกวา่ ระเหิดออกมา (ถา้ ไอออกมาจากของเหลว เรียกวา่ ระเหย)
สารเคมีทีมีกลนิ และระเหิดไดน้ าํ มาใชท้ าํ ลกู เหมน็ ไดแ้ ก่ แนพธาลีน (Naphthalene) เป็นผลึกสีขาว แข็ง
และสามารถระเหิดเป็นไอไดง้ ่าย หากกินหรือกลนื เขา้ ไปทาํ ให้มีอาการปวดศีรษะ คลืนไส้ อาเจียน มึนงง
ระคายเคืองต่อกระเพาะอาหารและลาํ ไส้ การไดร้ ับเขา้ ไปในปริมาณทีมากอาจทาํ ลายเซลลเ์ มด็ เลือดแดง
การหายใจเขา้ ไปจะทาํ ใหเ้ จ็บคอ ไอ ปวดศรี ษะ และคลืนไส้ การสมั ผสั ทางผวิ หนงั ทาํ ให้เกิดการระคาย
เคืองปวดแสบปวดร้อน สารนีสามารถดูดซึมผา่ นผวิ หนงั และทาํ ใหเ้ ป็ นอนั ตรายได้ การสัมผสั ถกู ตาทาํ
ใหป้ วดตา และสายตาพร่ามวั ยงั มีอีกสารหนึงทีนาํ มาใชแ้ ทนแนพธาลีน คือ p-Dichlorobenzene (1,4-
Dichlorobenzene หรือ p-DCB) มีสมบตั ิสามารถระเหิดกลายเป็ นไออย่างชา้ ๆ และไอของมนั จะทาํ
หน้าทีดับกลิน หรื อฆ่าแมลงพิษของ p-Dichlorobenzene คล้ายๆแนพธาลีน มีความเป็ นพิษมาก
(www.wikipedia.org) สารเคมีทีใชท้ าํ ลูกเหม็นอีกชนิดหนึงคือ แคมเพอร์ หรือ การบรู (Camphor;
1,7,7-trimethylnorcamphor) มคี วามเป็ นพิษมาก ถา้ หายใจเขา้ ไปก่อใหเ้ กิดการระคายเคืองต่อทางเดิน
หายใจ ไอ หายใจถี มีผลต่อระบบประสาทเป็นไดต้ งั แต่มึนงงจนถึงชกั ขึนอยกู่ บั ปริมาณและระยะเวลา
ทีไดร้ ับสาร การกลืนหรือกินเข้าไปก่อให้เกิดการระคายเคืองต่อทางเดินอาหาร เกิดอาการคลืนไส้
อาเจียน ทอ้ งเสีย อาจทาํ ใหป้ วดศรี ษะ เป็นลม การสมั ผสั ทางผิวหนงั ก่อใหเ้ กิดอาการเป็ นผืนแดง คนั และ
เจบ็ สามารถดดู ซึมผา่ นผวิ หนงั ไดอ้ ยา่ งรวดเร็ว ถา้ ไดร้ ับสารเป็ นเวลานานอาจทาํ ลายตบั และไต คนทีมี
อาการผดิ ปกติทางระบบประสาทหรือเป็นโรคเกียวกบั ตบั อยแู่ ลว้ จะไดร้ ับผลกระทบต่อสารนีไดง้ ่าย
อยา่ งไรกต็ าม การใชล้ กู เหมน็ ตามปกติไม่ไดใ้ หอ้ นั ตรายเช่นว่านี เพราะมนั ค่อยๆระเหิดใหไ้ อ
ออกมา เราไม่ไดไ้ ปสูดดมแรง ๆ หรือสมั ผสั นาน ๆ สิงทีควรระมดั ระวงั คือเก็บใหพ้ น้ มือเด็ก ทีอาจเล่น
หรือหยบิ ไปใส่ปากได.้ ..

197

นํายาขัดพนื และเฟอร์นเิ จอร์
นาํ ยาขดั พืนและเฟอร์นิเจอร์ มกั มีส่วนผสมของสารเคมีหลกั ๆ อยู่ 2 - 3 ชนิดคือ ไดเอธิลีน
ไกลคอล (Diethylene Glycol) นาํ มนั ปิ โตรเลียม และไนโตรเบนซีน ทงั หมดเป็ นสารไวไฟและให้
ไอระเหย แต่ส่วนใหญ่คือ 2 ชนิดแรก ส่วนไนโตรเบนซีนมีน้อย ไดเอธิลีนไกลคอลและนาํ มนั
ปิ โตรเลียมทาํ หนา้ ทีเป็ นตวั ทาํ ละลายความเป็ นพิษของทงั สองตวั นีไม่รุนแรงและไม่มีพิษเฉียบพลนั
นอกจากกลนื กินเขา้ ไป อนั ตรายจึงอยทู่ ีความไวไฟและไอระเหยทีอาจสูดดมเขา้ ไประยะยาว แต่เมือมนั
มาอยใู่ นบา้ นเราก็ตอ้ งระวงั เดก็ กินเขา้ ไปเท่านนั ถา้ กลืนกินเขา้ ไปจะมีอาการคลืนไส้ อาเจียน ทอ้ งร่วง
ตอ้ งใหผ้ ปู้ ่ วยดืมนาํ มาก ๆ ลว้ งคอใหอ้ าเจียนแลว้ ส่งแพทย์ สาํ หรับไนโตรเบนซีนทีอาจเป็ นส่วนผสมอยู่
นนั ดว้ ยตวั ของมนั เองจะมพี ิษมากกวา่ เพราะเมอื สูดดมหรือซึมซบั เขา้ ผวิ หนงั เป็ นเวลานาน จะเป็ นพิษ
ต่อเม็ดเลือด อาการรุนแรงอาจถึงขนั ปวดศีรษะ ชีพจรเตน้ ไม่เป็ นจงั หวะ ความดนั เลือดลดลง หายใจ
ลาํ บาก เกิดอาการตวั เขียว และระบบส่วนกลางผดิ ปกติ เมือเกิดไฟไหมใ้ ห้ใชโ้ ฟมสาํ หรับดบั ไฟ หรือผง
เคมี หรือคาร์บอนไดออกไซด์ดับไฟได้ แต่ถา้ นํายาปริมาณไม่มากก็ใช้นําได้ การถูกผิวหนังไม่มี
อนั ตรายมากนกั เพียงแต่ลา้ งออกทนั ทีดว้ ยนาํ มาก ๆ ทีสาํ คญั ไมค่ วรปลอ่ ยไนโตรเบนซีน สู่สิงแวดลอ้ ม
การทีเราตอ้ งพึงพานํายาต่าง ๆ ตังแต่นํายาขดั พืนห้องนําทงั กรดและด่าง แลว้ ยงั นาํ ยาขัด
เฟอร์นิเจอร์อีก น่าจะหยุดคิดว่ามีความจาํ เป็ นสักเพียงใด ลดลงไดห้ รือไม่ อาจหาสิงอืนทดแทนก็ได้
เช่นอาจใชน้ าํ มนั ผสมนาํ มะนาว (2 : 1) ขดั เฟอร์นิเจอร์แทน หรือถา้ ท่อตนั ลองใชว้ ิธีทะลวงท่อหรือลา้ ง
ดว้ ยนาํ ร้อน ก่อนหนั ไปใชโ้ ซเดียมไฮดรอกไซด์ หรือแทนทีจะใชน้ าํ ยาลา้ งหอ้ งนาํ ทีเป็นกรดไฮโดรคลอลิก
อาจใช้แค่นําผสมผงซักฟอกแลว้ ขัดดว้ ยแปรงก็ได้ หรือถา้ อย่างอ่อน ๆ ก็หันไปใช้ผงฟู (โซเดียม
ไบคาร์บอเนต) แทน ดงั นันก่อนจะซือนาํ ยาทาํ ความสะอาดใด ๆ มาใช้ หยดุ คิดถึงสิงแวดลอ้ มสกั นิด
ภยั ใกลต้ วั ก็อาจลดลงดว้ ย

โฟมพลาสตกิ
โฟมพลาสติกทีเราใชก้ นั แพร่หลายทุกวนั นี เรียกอีกอยา่ งหนึงว่า โพลิสไตรีนโฟม หรือสไต-
โรโฟม มลี กั ษณะเป็นเนือพอง เป็นเมด็ กลมเบียดอดั กนั แน่นอยใู่ นแผ่นโฟม แข็งแรง ยืดหย่นุ ได้ ใชม้ ีด
ตดั แต่งได้ เบา และราคาไม่แพง จึงนิยมใชเ้ ป็ นหีบห่อกนั กระเทือน กนั ความร้อน ใชเ้ ป็ นภาชนะใส่
อาหาร ส่วนชนิดเบามีความหนาแน่นน้อย นิยมใชเ้ ป็ นวสั ดุตกแต่งเวที และพวงหรีด โฟมทาํ ให้
ชีวิตประจาํ วนั ของเราสะดวกสบายขึนก็จริง แต่มนั ก็เป็ นตวั สร้างปัญหามลภาวะอยา่ งมาก เพราะมนั
ไม่เน่าเปื อยหรือยอ่ ยสลายตามธรรมชาติ โฟมใชแ้ ลว้ จะถกู ทิงลงถงั ขยะ ความทีมนั มีขนาดใหญ่ เบา
และกินที การเก็บรวบรวมขยะจึงสร้างปัญหาใหก้ บั เทศบาล เพราะมนั เขา้ ไปอุดตนั ตามท่อระบายนาํ
และทาํ ลายทศั นียภาพอีกทงั ยงั ตอ้ งใชเ้ ตาเผาพิเศษ จึงจะกาํ จดั ได้ จึงควรหลีกเลียงการใช้ นอกจากนนั
เมือเผาทาํ ลายมนั ยงั ปล่อยก๊าซซีเอฟซีซึงเติมลงไปในกระบวนการผลิตทาํ ให้เกิดการพองตวั ก๊าซนีเป็ น

198
ตวั ทาํ ลายชนั โอโซนของบรรยากาศ สาเหตุของปรากฏการณ์โลกร้อนอนั เนืองมาจากก๊าซเรือนกระจก
ดงั นนั เราควรช่วยกนั ลดการใชโ้ ฟมเพือสิงแวดลอ้ มทีเราอาศยั อยู่
(ทีมา : http://www.chemtrack.org)

กจิ กรรมการเรียนรู้ที 1

สบู่ ผงซักฟอก และแชมพทู าํ ความสะอาดได้อย่างไร
จุดประสงค์
. ทดลองเปรียบเทียบและสรุปเกียวกบั การละลายของนาํ มนั พืชในนาํ ก่อนและหลงั เติมสารทาํ
ความสะอาดบางชนิดได้
2. อธิบายสาเหตุทีสบู่ ผงซกั ฟอก และแชมพู สามารถใชท้ าํ ความสะอาดได้
อปุ กรณ์
. นาํ มนั พืช cm3
2. นาํ สบู่ cm3
. สารละลายผงซกั ฟอก cm3
. สารละลายแชมพู cm3
. นาํ กลนั cm3
. หลอดทดลองขนาดกลาง หลอด
. ทีตงั หลอดทดลอง อนั
. กระบอกฉีดยาขนาด cm3 1 อนั
. หลอดหยด อนั
. บีกเกอร์ขนาด cm3 4 ใบ
วธิ ีการทดลอง
. ใชก้ ระบอกฉีดยาดดู นาํ กลนั ทีเตรียมไวใ้ ส่ลงไปในหลอดทดลองทงั หลอด หลอดละ cm3
. ใชห้ ลอดหยดดูดนาํ มนั พืช แลว้ นาํ ไปหยดใส่หลอดทดลองทงั หลอด หลอดละ หยด
สงั เกตการเปลียนแปลงและบนั ทึกผล
. นาํ หลอดทดลองที มาเขยา่ นานประมาณ วินาที แลว้ นาํ ไปตงั ทิงไวใ้ นทีตงั หลอดทดลอง
สงั เกตการเปลยี นแปลงและบนั ทึกผล
. ใชก้ ระบอกฉีดยาดดู นาํ สบ่ทู ีเตรียมไว้ เติมลงไปในหลอดทดลองที ปริมาณ cm3 จากนัน
นาํ หลอดทดลองมาเขย่าประมาณ วินาที แลว้ นําไปตังทิงไวใ้ นทีตังหลอดทดลอง สังเกตการ
เปลียนแปลงและบนั ทึกผล
. ดาํ เนินการเช่นเดียวกบั ขอ้ แต่จะใชส้ ารละลายผงซกั ฟอกและแชมพู แทนนาํ สบู่ ตามลาํ ดบั

199

ตารางบนั ทกึ ผลการทดลอง

การทดลอง ผลการทดลอง
. เติมนาํ มนั พชื ลงในนาํ มหี ยดนาํ มนั หยดเลก็ ๆ แทรกไปในนาํ และเมือ
ทิงไปนาน ๆ นาํ มนั จะแยกออกจากนาํ เป็ นชัน
. เติมนาํ สบ่ลู งในนาํ ทีมนี าํ มนั พชื อยู่ เห็นไดช้ ดั เจน
3. เติมสารละลายผงซกั ฟอกลงในนาํ ทีมีนาํ มนั พืชอยู่ ไดส้ ารละลายขุ่นขาว ไม่มนี าํ มนั เหลืออยู่
. เติมสารละลายแชมพลู งในนาํ ทีมนี าํ มนั พชื อยู่ ไดส้ ารละลายขุ่นขาว ไมม่ นี าํ มนั เหลืออยู่

ไดส้ ารละลายขุ่นขาว ไมม่ ีนาํ มนั เหลืออยู่

สรุปผลการทดลอง
เมอื เติมนาํ มนั พืชลงในนาํ หลงั จากเขย่าและตงั ทิงไว้ มีหยดนาํ มนั หยดเล็ก ๆ แทรกไปในนาํ

และเมือทิงไปนาน ๆ นาํ มนั จะแยกออกจากนําเป็ นชันเห็นไดช้ ดั เจน แต่เมือเติมนําสบู่ สารละลาย
ผงซกั ฟอก สารละลายแชมพู ลงในนาํ ทีมีนาํ มนั พชื อยู่ หลงั จากเขยา่ และตงั ทิงไว้ พบว่า ไดส้ ารละลาย
ขุ่นขาว ไมม่ ีนาํ มนั เหลืออยู่ จากการทดลองนีแสดงใหเ้ ห็นว่า นาํ สบู่ สารละลายผงซกั ฟอก สารละลาย
แชมพู ช่วยทาํ ใหน้ าํ มนั ละลายนาํ ได้

เรืองที 4 การเลอื กใช้สารในชีวติ

สารเคมใี นชีวติ ประจาํ วนั
ทุกครัวเรือนจาํ เป็นตอ้ งใชผ้ ลติ ภณั ฑต์ ่าง ๆ ทีมีสารเคมีเป็ นส่วนประกอบ ซึงไดแ้ ก่ ผลิตภณั ฑ์
ทาํ ความสะอาดหอ้ งนาํ ผลิตภณั ฑ์ทีใชใ้ นหอ้ งครัว ผลิตภณั ฑ์ทีใชส้ ่วนบุคคล หรือแมแ้ ต่ยาฆ่าแมลง
เป็นตน้ คุณเคยหยดุ คิดสกั นิดบา้ งไหมวา่ ผลิตภณั ฑต์ ่าง ๆ ทีใชภ้ ายในบา้ นเหล่านีประกอบดว้ ยสารเคมี
บางชนิดทีเป็นอนั ตรายต่อสมาชิกในครอบครัวและสตั วเ์ ลียงทีคุณรัก โดยถา้ นาํ ไปใช้ เก็บ หรือทาํ ลาย
ทิง อยา่ งไมถ่ กู วธิ ี อาจเป็นอนั ตรายต่อสุขภาพ และสิงแวดลอ้ ม หรืออาจติดไฟทาํ ลายทรัพยส์ ินของคุณ
ได้ อยา่ งไรกต็ าม ถา้ เรารู้จกั ใช้ เก็บ และทิงผลิตภณั ฑเ์ หลา่ นีอยา่ งถกู วิธี เรากจ็ ะสามารถป้ องกนั อนั ตราย
ทีอาจเกิดขึนไดแ้ ละใชผ้ ลิตภณั ฑเ์ หลา่ นีไดอ้ ยา่ งปลอดภยั
ทาํ ไมสารเคมที ใี ช้ภายในบ้านจงึ เป็ นอนั ตราย
ผลิตภณั ฑ์สารเคมีทีใชภ้ ายในบา้ นมีอนั ตราย โดยอย่างน้อยมีคุณสมบตั ิข้อใดขอ้ หนึง ดงั นี
เป็ นพิษ กดั กร่อน ติดไฟได้ หรื อทาํ ปฏิกิริ ยาทีรุ นแรงได้ ผลิตภัณฑ์ทีมีสารเคมีทีเป็ นอนั ตราย
เป็ นส่วนประกอบ ไดแ้ ก่ นาํ ยาทาํ ความสะอาดทวั ไป ยาฆ่าแมลง สเปรยช์ นิดต่าง ๆ นาํ ยาขจดั คราบ
ไขมนั นาํ มนั เชือเพลิง สีและผลิตภณั ฑ์ทีถกู ทาสีมาแลว้ แบตเตอรี และหมึก ผลิตภณั ฑแ์ ละสารเคมี
ต่าง ๆ เหลา่ นีส่วนมากถา้ ไดร้ ับหรือสมั ผสั ในปริมาณทีนอ้ ยคงไม่ก่อใหเ้ กิดอนั ตรายมากนกั แต่ถา้ ไดร้ ับ

200

หรือสมั ผสั ในปริมาณทีมาก หรือในกรณีอุบตั ิเหตุ เช่น สารเคมีหกรดร่างกาย หรือรัวออกจากภาชนะ
บรรจุ ก็อาจทาํ ใหเ้ กิดอนั ตรายถึงชีวิตได้

สิงทคี วรปฏิบัตเิ พอื ให้บ้านของคณุ ปลอดภัย
1. จดั เก็บผลิตภณั ฑ์ต่าง ๆไวใ้ นทีทีแห้งและเยน็ ห่างจากความร้อน จดั วางบนพืนหรือชนั ที
มนั คง และเก็บใหเ้ ป็นระบบ ควรแยกเกบ็ ผลิตภณั ฑท์ ีมฤี ทธิกดั กร่อน ติดไฟได้ ทาํ ปฏิกิริยาทีรุนแรงได้
หรือเป็นพิษ ไวบ้ นชนั ต่างหาก และทาํ ความคุน้ เคยกบั ผลิตภณั ฑ์แต่ละชนิด ควรจดจาํ ให้ไดว้ ่าเก็บไว้
ทีไหน และแต่ละผลติ ภณั ฑม์ ีวตั ถุประสงคใ์ นการใชอ้ ยา่ งไร เมอื ใชเ้ สร็จแลว้ ควรนาํ มาเก็บไวท้ ีเดิมทนั ที
และตรวจใหแ้ น่ใจว่าภาชนะทุกชินมีฝาปิ ดทีแน่นหนา ผลิตภณั ฑบ์ างชนิดอาจเป็นอนั ตรายไดม้ ากกว่าที
คุณคิด ผลติ ภณั ฑเ์ หลา่ นีไดแ้ ก่
- ผลติ ภณั ฑท์ าํ ความสะอาดภายในบา้ น เช่น นาํ ยาเช็ดกระจก แอมโมเนีย นาํ ยาฆ่าเชือ นาํ ยาทาํ
ความสะอาดพรม นาํ ยาขดั เฟอร์นิเจอร์ รวมทงั สเปรยป์ รับอากาศ เป็นตน้
- ผลติ ภณั ฑซ์ กั ผา้ เช่น ผงซกั ฟอก นาํ ยาปรับผา้ นุ่ม นาํ ยาฟอกสีผา้ เป็นตน้
- ผลิตภณั ฑเ์ พือสุขภาพและความงาม เช่น สเปรยใ์ ส่ผม นาํ ยาทาเล็บ นาํ ยาลา้ งเล็บ นาํ ยากาํ จดั
ขน นาํ ยายอ้ มผม เครืองสาํ อางอืน ๆ เป็นตน้
- ผลิตภณั ฑท์ ีใชใ้ นสวน เช่น ป๋ ุย ยากาํ จดั วชั พืช ยาฆา่ แมลง เป็นตน้
- ผลติ ภณั ฑเ์ พือการบาํ รุงรักษาบา้ น เช่น สีทาบา้ น กาว นาํ ยากนั ซึม นาํ มนั ลา้ งสี เป็นตน้
- ผลิตภณั ฑส์ าํ หรับรถยนต์เช่นนาํ มนั เชือเพลงิ นาํ มนั เบรคนาํ มนั เครืองนาํ ยาลา้ งรถนาํ ยาขดั เงา เป็นตน้
2. ผลติ ภณั ฑส์ ารเคมที ุกชนิดตอ้ งมฉี ลากและตอ้ งอ่านฉลากกอ่ นใชง้ านทุกครัง ผลิตภณั ฑท์ ีเป็น
อนั ตรายควรตอ้ งใชด้ ว้ ยความระมดั ระวงั อ่านฉลากและทาํ ตามวิธีใชอ้ ยา่ งถูกตอ้ งรอบคอบ โดยเฉพาะ
อยา่ งยงิ ถา้ ฉลากมคี าํ วา่ “อนั ตราย (DANGER)”, “สารพษิ (POISON)”, “คาํ เตือน (WARNING)”, หรือ
“ขอ้ ควรระวงั (CAUTION)” โดยมรี ายละเอียดอธิบายไดด้ งั นี
- อนั ตราย (DANGER) แสดงให้เห็นว่าควรใชผ้ ลิตภณั ฑ์ดว้ ยความระมดั ระวงั เพิมมากขึน
เป็ นพิเศษ สารเคมีทีไม่ไดถ้ ูกทาํ ใหเ้ จือจาง เมือสัมผสั ถูกกบั ตาหรือผวิ หนังโดยไม่ไดต้ งั ใจ อาจทาํ ให้
เนือเยอื บริเวณนนั ถกู กดั ทาํ ลาย หรือสารบางอยา่ งอาจติดไฟไดถ้ า้ สมั ผสั กบั เปลวไฟ
- สารพษิ (POISON) คือ สารทีทาํ ใหเ้ ป็นอนั ตราย หรือ ทาํ ใหเ้ สียชีวติ ถา้ ถกู ดูดซึมเขา้ สู่ร่างกาย
ทางผวิ หนงั รับประทาน หรือ สูดดม คาํ นีเป็นขอ้ เตือนถึงอนั ตรายทีรุนแรงทีสุด
- เป็นพษิ (TOXIC) หมายถึง เป็นอนั ตราย ทาํ ใหอ้ วยั วะต่าง ๆ ทาํ หน้าทีผิดปกติไป หรือ ทาํ ให้
เสียชีวิตได้ ถา้ ถกู ดูดซึมเขา้ สู่ร่างกายทางผวิ หนงั รับประทาน หรือ สูดดม
- สารก่อความระคายเคือง (IRRITANT) หมายถงึ สารทีทาํ ใหเ้ กิดความระคายเคือง หรืออาการ
บวมต่อผวิ หนงั ตา เยอื บุ และระบบทางเดินหายใจ
- ติดไฟได้ (FLAMMABLE หรือ COMBUSTIBLE) หมายถึง สามารถติดไฟไดง้ ่าย และมี
แนวโนม้ ทีจะเผาไหมไ้ ดอ้ ยา่ งรวดเร็ว

201

- สารกดั กร่อน (CORROSIVE) หมายถึง สารเคมี หรือไอระเหยของสารเคมีนันสามารถทาํ ให้
วสั ดุถกู กดั กร่อน ผุ หรือสิงมชี ีวิตถกู ทาํ ลายได้

3. เลือกซือผลิตภณั ฑ์เท่าทีตอ้ งการใชเ้ ท่านนั อยา่ ซือสิงทีไม่ตอ้ งการใช้ เพราะเสมือนกบั เป็ น
การเก็บสารพิษไวใ้ กลต้ วั โดยไม่จาํ เป็น พยายามใชผ้ ลติ ภณั ฑท์ ีมอี ยเู่ ดิมใหห้ มดก่อนซือมาเพิม ถา้ มีของ
ทีไมจ่ าํ เป็นตอ้ งใชแ้ ลว้ เหลืออยู่ ควรบริจาคใหก้ บั ผทู้ ีตอ้ งการใชต้ ่อไป หรือไม่ก็ควรเกบ็ และทาํ ฉลากให้
ดี โดยเฉพาะอยา่ งยงิ เมอื ฉลากใกลห้ ลดุ หรือฉีกขาด และควรทิงผลติ ภณั ฑท์ ีเก่ามากๆ ซึงไม่ควรนาํ มาใช้
อีกต่อไป

4. เกบ็ ใหไ้ กลจากเดก็ สารทาํ ความสะอาด หรือ สารเคมที ีใชภ้ ายในบา้ นอาจทาํ ให้เป็ นอนั ตราย
ถึงแก่ชีวติ ควรเกบ็ ในตูท้ ีเด็กเออื มไม่ถงึ อาจลอ็ คตูด้ ว้ ยถา้ จาํ เป็น สอนเด็กๆในบา้ นใหท้ ราบถึงอนั ตราย
จากสารเคมี นอกจากนี ควรจดเบอร์โทรศพั ท์ฉุกเฉินไวใ้ กลก้ บั โทรศพั ท์ เบอร์โทรศพั ท์เหล่านี ไดแ้ ก่
เบอร์รถพยาบาลหรือโรงพยาบาลทีใกลบ้ า้ น สถานีดบั เพลงิ สถานีตาํ รวจ หน่วยงานทีทาํ หนา้ ทีเกียวกบั
การควบคุมสารพิษ และแพทยป์ ระจาํ ตวั

5. ไม่ควรเก็บสารเคมีปะปนกบั อาหาร ทงั นีเนืองจากสารเคมีอาจหกหรือมีไอระเหยทาํ ให้
ปนเปื อนกบั อาหารได้ และเมอื ใชผ้ ลติ ภณั ฑส์ ารเคมีเสร็จแลว้ ควรลา้ งมอื ใหส้ ะอาดทุกครัง

6. ไม่ควรเก็บของเหลวหรือก๊าซทีติดไฟไดไ้ วใ้ นบา้ น นาํ มนั เชือเพลิงสาํ หรับรถยนตห์ รือถงั
บรรจุกา๊ ซถา้ สามารถทาํ ไดไ้ ม่ควรนาํ มาเก็บไวภ้ ายในบา้ น ถงั บรรจุก๊าซควรเก็บไวน้ อกบา้ นในบริเวณ
ใตร้ ่มเงาทีมีอากาศถา่ ยเทไดส้ ะดวก ตอ้ งไม่เกบ็ ของเหลวหรือก๊าซทีติดไฟไดไ้ วใ้ กลก้ บั แหล่งของความ
ร้อนหรือเปลวไฟ และเกบ็ ไวใ้ นภาชนะบรรจุดงั เดิมหรือภาชนะทีไดร้ ับการรับรองแลว้ เท่านนั

7. เก็บสารเคมไี วใ้ นภาชนะบรรจุดงั เดิมเท่านนั ไม่ควรเปลียนถ่ายสารเคมีทีใชภ้ ายในบา้ นลงใน
ภาชนะชนิดอนื ๆ ยกเวน้ ภาชนะทีติดฉลากไวอ้ ยา่ งเหมาะสมและเขา้ กนั ไดก้ บั สารเคมีนัน ๆ โดยไม่ทาํ
ให้เกิดการรัวซึม นอกจากนี ไม่ควรเปลียนถ่ายสารเคมีลงในภาชนะทีใชส้ าํ หรับบรรจุอาหาร เช่น
ขวดนาํ อดั ลม กระป๋ องนม ขวดนม เป็นตน้ เพือป้ องกนั ผทู้ ีรู้เท่าไม่ถงึ การณ์นาํ ไปรับประทาน

8. ผลิตภณั ฑห์ ลายชนิดสามารถนาํ ไปแปรรูปเพือนาํ กลบั มาใชใ้ หม่ได้ เพือลดปริมาณสารเคมี
ทีเป็นพษิ ในสิงแวดลอ้ ม

9. ใช้ผลิตภัณฑ์อืนๆ ทีมีอนั ตรายน้อยกว่าทดแทนสาํ หรับงานบ้านทัว ๆ ไป ตวั อย่างเช่น
สามารถใชผ้ งฟู และนาํ สม้ สายชูเทลงในท่อระบายนาํ เพือป้ องกนั การอดุ ตนั ได้

10. ทิงผลติ ภณั ฑแ์ ละภาชนะบรรจุใหถ้ กู ตอ้ งเหมาะสม ไม่เทผลติ ภณั ฑล์ งในดินหรือในท่อระบาย
นาํ ทิง ผลิตภณั ฑห์ ลายชนิดไมค่ วรทิงลงในถงั ขยะหรือเทลงในโถส้วม ควรอ่านฉลากเพือทราบวิธีการ
ทิงทีเหมาะสมตามคาํ แนะนาํ ของผผู้ ลิต

202

ทาํ อย่างไรให้ปลอดภัยขณะใช้สารเคมี
1. เลอื กใชผ้ ลิตภณั ฑท์ ีไม่เป็นพษิ แทน
2. อา่ นฉลากและปฏิบตั ิตามวิธีการใชท้ ุกครัง
3. สวมถงุ มือและเสือคลมุ ทุกครัง ถา้ ผลติ ภณั ฑส์ ามารถทาํ ใหเ้ กิดอนั ตรายไดโ้ ดยการสมั ผสั

ต่อผวิ หนงั
4. สวมแวน่ ตาป้ องกนั สารเคมี ถา้ ผลติ ภณั ฑส์ ามารถทาํ ใหเ้ กิดอนั ตรายต่อตา
5. หา้ มสวมคอนแทคเลนสเ์ มือใชต้ วั ทาํ ละลายอินทรีย์ เช่น ทินเนอร์ เป็นตน้
6. หยดุ ใชผ้ ลติ ภณั ฑท์ นั ทีถา้ รู้สึกวงิ เวียน ปวดทอ้ ง คลืนไส้ อาเจียน หรือปวดศีรษะ
7. ควรใชผ้ ลติ ภณั ฑส์ ารเคมใี นทีทีมีอากาศถา่ ยเทไดส้ ะดวก ถา้ เป็นไปไดค้ วรใชผ้ ลิตภณั ฑ์

ในทีโล่งแจง้
8. หา้ มสูบบุหรีเมือใชผ้ ลติ ภณั ฑท์ ีสามารถติดไฟได้
9. หา้ มผสมผลิตภณั ฑส์ ารเคมเี อง เนืองจากสารเคมีบางชนิดอาจทาํ ปฏกิ ิริยาต่อกนั เกิดเป็น

ไอควนั พษิ หรืออาจระเบิดได้
10. พบแพทยท์ นั ทีถา้ สงสยั ว่าไดร้ ับสารพษิ หรือไดร้ ับอนั ตรายเมือสมั ผสั กบั สารเคมที ีใช้

ภายในบา้ น (ทีมา: http://oldweb.pharm.su.ac.th/Chemistry-in-Life/index2.html)

กจิ กรรมการเรียนรู้ที 1

ทดสอบความเป็ นกรด - เบส ของสารทีใช้ในชีวติ ประจาํ วนั
จุดประสงค์
. จาํ แนกสารทีใชใ้ นบา้ นโดยใชแ้ ละสมบตั ิความเป็นกรด - เบส เป็นเกณฑไ์ ด้
. ทดสอบและสรุปสมบตั ิของสารเมอื ทาํ ปฏกิ ิริยากบั กระดาษลติ มสั ได้
อุปกรณ์
. นาํ อดั ลม cm3
2. นาํ สม้ สายชู cm3
. นาํ สบู่ cm3
. สารละลายยาสีฟัน cm3
cm3
. เกลือแกง หลอด
. หลอดทดลอง
. แท่งแกว้ คน หลอด
. ทีตงั หลอดทดลอง อนั
. กระดาษลติ มสั สีแดงและสีนาํ เงิน แผน่

203

วธิ ีการทดลอง
. ตดั กระดาษลติ มสั สีนาํ เงินและสีแดง ขนาด เซนติเมตร x . เซนติเมตร วางไวบ้ นกระดาษ
ขาวเป็นคู่ ๆ มีระยะห่างกนั พอสมควร
. ใชแ้ ท่งแกว้ คนจุ่มลงในนาํ อดั ลม แลว้ นาํ มาแตะกระดาษลิตมสั สีนาํ เงินและสีแดงทีวางบน
กระดาษขาว สงั เกตการเปลียนแปลงทีเกิดขึน แลว้ บนั ทึกผล
. ดาํ เนินการเช่นเดียวกับขอ้ แต่ใชน้ าํ สม้ สายชู นาํ สบู่ สารละลายยาสีฟัน และเกลือแกง

พร้อมทงั บนั ทึกผลการทดลอง
หมายเหตุ
. ตอ้ งลา้ งแท่งแกว้ ใหส้ ะอาดและเช็ดใหแ้ หง้ ก่อนนาํ มาทดสอบสารแต่ละชนิด
. สารละลายทุกชนิดตอ้ งทิงใหต้ กตะกอนและรินเอาเฉพาะสารละลายใส ๆ ใส่หลอด
ทดลองไว้
ตารางบนั ทกึ ผลการทดลอง
ผลการทดสอบกบั กระดาษลติ มสั
สาร สีนําเงนิ สีแดง

นาํ อดั ลม เปลียนเป็ นสีแดง -

นาํ สม้ สายชู เปลียนเป็ นสีแดง -

นาํ สบู่ - เปลยี นเป็นสีนาํ เงิน

สารละลายยาสีฟัน - เปลยี นเป็นสีนาํ เงิน

เกลอื แกง --

สรุปผลการทดลอง
สามารถจาํ แนกสารละลายโดยใชส้ มบตั ิของสารทีทาํ ให้กระดาษลิตมสั เปลียนสีมาเป็ นเกณฑ์

โดย
. สารทีเปลียนสีกระดาษลติ มสั จากสีนาํ เงินเป็นสีแดง จดั ว่ามีสมบตั ิเป็ นกรด ไดแ้ ก่ นาํ อดั ลม

นาํ สม้ สายชู
. สารทีเปลียนสีกระดาษลิตมสั จากสีแดงเป็ นสีนําเงิน จัดว่ามีสมบตั ิเป็ นเบส ไดแ้ ก่ นําสบู่

สารละลายยาสีฟัน
. สารทีไมเ่ ปลยี นสีกระดาษลติ มสั จดั วา่ มีสมบตั ิเป็นกลาง

204

เรืองที 5 ผลกระทบทีเกดิ จากการใช้สารต่อชีวติ และสิงแวดล้อม

ปัญหามลพิษทางสิงแวดลอ้ ม ตลอดจนแนวทางการป้ องกันแก้ไขทีดี ปัญหาสิงแวดลอ้ ม
ทีมนุษยก์ าํ ลงั ประสบอย่ใู นปัจจุบนั ทีสาํ คญั ไดแ้ ก่ ปัญหาการลดลงของทรัพยากรธรรมชาติ ปัญหา
สารพิษ และปัญหาของระบบนิเวศ ซึงปัญหาทีสาํ คญั เหลา่ นีมาจากปัญหายอ่ ยๆหลายปัญหา เช่น มลพิษ
ทางนํา มลพิษทางอากาศ มลพิษทางเสียง ขยะมูลฝอยและสิงปฏิกลู เป็ นตน้ ปัญหาเหล่านีถา้ ไม่รีบ
ป้ องกนั แกไ้ ข อาจส่งผลกระทบต่อวิวฒั นาการของสิงมชี ีวติ ได้ ซึงการป้ องกนั แกไ้ ขปัญหาสิงแวดลอ้ ม
เป็นหนา้ ทีของทุกคนทีจะตอ้ งช่วยกนั

มลพษิ ทางสิงแวดล้อม
สิงแวดลอ้ มต่าง ๆ เช่น นาํ อากาศ ดิน เป็นตน้ มคี วามจาํ เป็นต่อการดาํ รงชีวติ ของมนุษย์ มนุษย์
จาํ เป็ นตอ้ งใชป้ ระโยชน์จากทรัพยากรธรรมชาติเหล่านีมากมาย แต่การใชป้ ระโยชน์โดยไม่คาํ นึงถึง
ผลกระทบทีจะเกิดขึนทาํ ใหเ้ กิดมลพษิ ขึนในสิงแวดลอ้ มนนั ๆ
มลพิษทางสิงแวดลอ้ ม หมายถงึ สภาวะทีสิงแวดลอ้ มตามธรรมชาติถกู ปะปนหรือปนเปื อนดว้ ย
สิงสกปรก สิงแปลกปลอม หรือสารมลพิษ ทาํ ให้มีลกั ษณะหรือสมบตั ิแตกต่างไปจากเดิมหรือจาก
ธรรมชาติ โดยเปลียนแปลงไปในทางทีเลวลง ยงั ผลใหใ้ ชป้ ระโยชนไ์ ดน้ อ้ ยหรือใชป้ ระโยชน์ไม่ไดเ้ ลย
และมผี ลเสียต่อสุขภาพ มลพิษทางสิงแวดลอ้ มทีสาํ คญั ไดแ้ ก่ มลพิษทางนาํ มลพิษทางอากาศ มลพิษ
ทางเสียง และมลพษิ ทีเกิดจากขยะมลู ฝอยและสิงปฏิกลู

มลพษิ ทางนํา
มลพิษทางนาํ (Water pollution) เป็ นปัญหาสิงแวดลอ้ มทีสาํ คญั ทีสุดปัญหาหนึงของประเทศ
เมือเปรียบเทียบกบั ปัญหามลพิษอนื ๆ ปัญหามลพิษทางนาํ มกั เกิดกบั เมืองใหญ่ๆแหล่งนาํ ทีสาํ คญั ของ
ประเทศถกู ปนเปื อนดว้ ยสิงสกปรกและสารมลพษิ ต่างๆ ทาํ ใหไ้ มส่ ามารถใชป้ ระโยชน์จากแหล่งนาํ ได้
เตม็ ที ซึงส่งผลกระทบต่อคุณภาพชีวิตและการพฒั นาทางเศรษฐกิจและสงั คม
สาเหตุของการเกิดมลพิษทางนาํ ส่วนใหญ่เกิดจากนาํ ทิงจากทีอยอู่ าศยั ซึงมกั จะมีสารอินทรีย์
ปนเปื อนมาดว้ ย นาํ ทิงดงั กล่าวมกั เป็ นสาเหตุของการทีนาํ มีสีดาํ และมีกลินเน่าเหมน็ นาํ ทีมีสารพิษ
ตกคา้ งอยู่ เช่น นาํ จากแหลง่ เกษตรกรรมทีมีป๋ ุยและยากาํ จดั ศตั รูพืช นาํ ทิงทีมีโลหะหนักปนเปื อนจาก
โรงงานอุตสาหกรรม เป็ นตน้ สารเหล่านีจะถกู สะสมในวงโคจรโซ่อาหารของสตั วน์ าํ และมีผลต่อ
มนุษยภ์ ายหลงั
ผลกระทบจากมลพษิ ทางนํา
นาํ ทีอยใู่ นระดบั รุนแรง ซึงประชาชนทวั ไป เรียกว่า นาํ เสีย มีลกั ษณะทีเห็นไดช้ ดั เจน คือตะกอน
ขุ่นขน้ สีดาํ คลาํ ส่งกลนิ เน่าเหมน็ ก่อใหเ้ กิดความรําคาญตอ่ ชุมชน และอาจมฟี องลอยอยเู่ หนือนาํ เป็น
จาํ นวนมาก อยา่ งไรก็ตาม ลกั ษณะของนาํ เสียบางครังเราอาจมองไมเ่ ห็นก็ได้ ถา้ นาํ นนั ปนเปื อนดว้ ย
สารพษิ เช่น ยาปราบศตั รู หรือยาฆ่าแมลง แร่ธาตุ เป็นตน้

205

นาํ ทีเป็นมลพษิ จะมผี ลกระทบต่อการดาํ รงชีวติ ของสิงมชี ีวติ อยา่ งเห็นไดช้ ดั กว่า ปัญหา
สิงแวดลอ้ มอืนๆเพราะก่อใหเ้ กิดผลเสียหายหลายประการ ซึงสามารถสรุปไดด้ งั นี

1. ผลกระทบทางดา้ นสาธารณสุข
2. ผลกระทบทางดา้ นเศรษฐกิจ
3. ผลกระทบทางดา้ นสงั คม
แนวทางการป้ องกนั แก้ไขปัญหามลพษิ ทางนํา
1. การบาํ บดั นาํ เสีย
2. การกาํ จดั ขยะมลู ฝอยและสิงปฏกิ ลู
3. การใหก้ ารศึกษาและความเขา้ ใจเกียวกบั ปัญหามลพษิ ทางนาํ แก่ประชาชน
4. การใชก้ ฎหมาย มาตรการ และขอ้ บงั คบั
5. การศกึ ษาวิจยั คุณภาพนาํ และสาํ รวจแหลง่ ทีระบายนาํ เสียลงสู่แม่นาํ

กจิ กรรมการเรียนรู้ที 1

คาํ สัง จงตอบคาํ ถามหรือเติมช่องว่างดว้ ยคาํ หรือขอ้ ความสนั ๆ
1. มลพิษทางนาํ หมายถึง อะไร
ตอบ
2. มลพษิ ทางนาํ ทีเมืองใหญ่ เช่น กรุงเทพฯ เชียงใหม่ เป็นตน้ กาํ ลงั เผชิญอยใู่ นปัจจุบนั
ส่วนใหญ่เกิดจากสาเหตุใด
ตอบ
3. สาเหตุสาํ คญั ทีทาํ ใหเ้ กิดปัญหามลพษิ ทางนาํ ไดแ้ ก่ อะไรบา้ ง
ตอบ
4. ของเสียจากแหล่งชุมชนส่วนมากจะอยใู่ นรูปของ สารประเภทใด
ตอบ
5. ของเสียทีปล่อยจากโรงงานอตุ สาหกรรมจะมีลกั ษณะแตกต่างกนั ไปขึนอยกู่ บั อะไร
ตอบ
6. นาํ ทีเป็นมลพิษมีลกั ษณะทีเห็นไดช้ ดั เจน คือ อะไร
ตอบ
7. นาํ เสียส่งผลกระทบต่อการบริโภคอาหาร ทาํ ใหเ้ กิดปัญหาสุขภาพโดยตรงต่อมนุษยจ์ ดั เป็น
ผลกระทบทางดา้ นใดบา้ ง
ตอบ

206

8. การแกไ้ ขปัญหามลพษิ ทางนาํ ทีไดผ้ ล และเป็นการแกไ้ ขปัญหาทีตน้ เหตุ คือ อะไร
ตอบ

แนวคาํ ตอบกจิ กรรมการเรียนรู้ที 1
ขอ้ ที 1. แหลง่ นาํ ทีถกู ปนเปื อนดว้ ยสิงสกปรกและสารมลพษิ ต่าง ๆ ทาํ ใหไ้ มส่ ามารถใช้

ประโยชน์จากแหล่งนาํ ไดเ้ ตม็ ที
ขอ้ ที . ส่วนใหญ่เกิดจากนาํ ทิงจากทีอยอู่ าศยั
ขอ้ ที 3.
1. ของเสียจากแหลง่ ชุมชน
2. ของเสียจากโรงงานอุตสาหกรรม
3. ของเสียจากกิจกรรมทางการเกษตร
4. สารมลพิษอนื ๆทีไม่มีแหล่งกาํ เนิดแน่นอน
ขอ้ ที 4. สารอนิ ทรีย์ เช่น เศษอาหาร สบู่ ผงซกั ฟอก อุจจาระ ปัสสาวะ เป็นตน้
ขอ้ ที 5. ประเภทและชนิดของโรงงานอตุ สาหกรรม
ขอ้ ที 6. คือตะกอนขุ่นขน้ สีดาํ คลาํ ส่งกลนิ เน่าเหมน็
ขอ้ ที 7. ผลกระทบทางดา้ นสาธารณสุข
ขอ้ ที 8. การใหก้ ารศึกษาและความเขา้ ใจเกียวกบั ปัญหามลพษิ ทางนาํ แก่ประชาชน
มลพษิ ทางอากาศ
ส่วนใหญ่เกิดจากควนั ของยานพาหนะและจากโรงงานอุตสาหกรรม ควนั ดังกล่าวมีผลต่อ

สุขภาพของมนุษยโ์ ดยตรง ควนั จากโรงงานอุตสาหกรรมบางแห่งทีมี ก๊าซซลั เฟอร์ไดออกไซด์หรือ
ไนโตรเจนออกไซด์ เป็ นองคป์ ระกอบ เมือรวมกบั ละอองนาํ ในอากาศ จะกลายเป็ นสารละลายกรด
ซลั ฟิ วริกหรือกรดไนตริก กลายเป็ นฝนกรด ตกลงมาอนั เป็ นอนั ตรายต่อสิงมีชีวิตและยงั ทาํ ให้
สิงก่อสร้างเกิดการสึกกร่อนได้ สถานทีกาํ ลงั ประสบปัญหากบั มลพิษทางอากาศเหล่านี จะมีผลกระทบ
ต่อสุขภาพของมนุษยเ์ ป็ นอย่างมาก โดยจะมีผลต่อระบบทางเดินหายใจ อาจทาํ ให้เกิดโรคภูมิแพ้
โรคทรวงอก เยอื บุตาอกั เสบ และเป็นอนั ตรายต่อเด็กในครรภต์ ลอดจนเสียชีวติ ได้

ปรากฏการณ์เรือนกระจก (Greenhouse Effect)
เป็นปรากฏการณ์ทีทาํ ใหโ้ ลกมีอุณหภูมิสูงขึน ซึงจะมีผลกระทบต่อภูมิอากาศทวั โลกอยา่ งทีไม่
เคยปรากฏมาก่อน โดยนกั วทิ ยาศาสตร์ไดป้ ระมาณการไวว้ ่าทีบริเวณเหนือเสน้ ศนู ยส์ ูตรขึนไปฤดหู นาว
จะสันขึนและมีความชืนมาก ส่วนฤดูร้อนจะยาวนานขึนอาจทาํ ใหพ้ ืนดินบางแห่งบนโลกกลายเป็ น
ทะเลทราย และในเขตร้อนอาจจะมีพายบุ ่อยครังและรุนแรง บริเวณขวั โลกความร้อนส่งผลโดยตรงต่อ

207
การละลายของหิมะเป็นเหตุ ให้ปริมาณนาํ ในทะเลเพิมขึน มีผลต่อการเกิดอุทกภยั นอกจากนียงั ส่งผล
กระทบต่อพชื และสตั ว์ เกิดการเปลยี นแปลงทาํ ใหป้ ากใบพืชปิ ดไม่สามารถรับกา๊ ซคาร์บอนไดออกไซด์
และไอนาํ ไดก้ ารสงั เคราะห์ดว้ ยแสงลดลง สตั วบ์ างชนิดอาจไดร้ ับความกระทบกระเทือนต่อเนือเยอื ตา
ผวิ หนงั และเป็นเหตุใหส้ ูญพนั ธุไ์ ดใ้ นทีสุด

สารคลอโรฟลูออโรคาร์บอน(CFC) มีชือทางการคา้ ว่า ฟรีออน(Freon) ฟรีออนใชใ้ นการ
อุตสาหกรรมหลายประเภท เช่น ใชเ้ ป็ นสารทาํ ความเยน็ ในตูเ้ ยน็ เครืองปรับอากาศ ใชเ้ ป็ นก๊าซขบั ดนั
ในผลิตภณั ฑส์ เปรย์ เป็นส่วนผสมในการผลติ โฟม ใชก้ บั เครืองสาํ อาง ใชก้ บั ผลิตภณั ฑท์ ีมแี อลกอฮออล์
ใช้เป็ นตัวทาํ ละลายและทําความสะอาดใช้เป็ นฉนวนไฟฟ้ าและใช้เป็ นสารดับเพลิง เป็ นต้น

กจิ กรรมการเรียนรู้ที 2
คาํ สัง จงตอบคาํ ถามหรือเติมช่องว่างดว้ ยคาํ หรือขอ้ ความสนั ๆ

1. มลพิษทางอากาศ หมายถึง
2. สิงทีเป็นมลพิษทีปลอ่ ยออกจากท่อไอเสียรถยนต์ ไดแ้ ก่
3. ผลกระทบของมลพิษทางอากาศชนิดเฉียบพลนั ทีมีต่อมนุษย์ คือ
4. ตวั อยา่ งผลกระทบต่อพชื จากมลพษิ ทางอากาศ เช่น
5. กา๊ ซสาํ คญั ทีทาํ ใหเ้ กิดปรากฏการณ์ฝนกรด คือ
6. เมอื ก๊าซจากขอ้ 5 ถกู แสงแดดจะรวมตวั กบั ออกซิเจนในอากาศเกิดปฏิกิริยาเคมีกลาย
เป็น สาร
. คาํ ถาม ผลกระทบของฝนกรดทีมตี ่อสิงมีชีวิต คือ
8. คาํ ถาม ก๊าซทีสาํ คญั ทีทาํ หนา้ ทีห่อหุม้ โลก ซึงเปรียบเหมอื นกบั กระจกของเรือนกระจก
ไดแ้ ก่ ถา้ กา๊ ซเหล่านีมปี ริมาณเพมิ มากขึนในบรรยากาศผลทีจะ
เกิดขนึ ตามมา คือ
แนวคาํ ตอบกจิ กรรมตอนที 2
ขอ้ ที 1. สภาวะทีอากาศตามธรรมชาติถกู ปนเปื อนหรือเจือปนดว้ ยสิงแปลกปลอม ทาํ ใหอ้ งคป์ ระกอบ
ส่วนใดส่วนหนึงเปลยี นแปลงไปและเสือมโทรมลง ก่อใหเ้ กิดผลกระทบต่อมนุษย์ สตั ว์ พชื และสิงแวดลอ้ ม
อืน ๆ
ขอ้ ที 2. ฝ่ นุ ละออง เขมา่ ควนั ก๊าซคาร์บอนมอนอกไซด์ สารตะกวั ไนโตรเจนออกไซด์ ซลั เฟอร์
ไดออกไซด์ ไฮโดรคาร์บอน และคาร์บอนไดออกไซด์
ขอ้ ที 3. เกิดจากการสูดหายใจเอาสารพิษในอากาศทีมคี วามเขม้ ขน้ สูงเขา้ ไป ทาํ ใหเ้ กิดผลเสียต่อ
ระบบทางเดินหายใจ หวั ใจ ปอด และทาํ ใหต้ ามในทีสุด

208
ขอ้ ที 4. ทาํ ใหพ้ ชื ไม่เจริญเติบโต ผลผลติ ลดลง สีของตน้ ไมแ้ ละใบเปลยี นแปลงไป ทาํ ใหก้ าร
สงั เคราะหด์ ว้ ยแสงและการหายใจของพืชเสือมลง
ขอ้ ที 5. กา๊ ซซลั เฟอร์ไดออกไซดแ์ ละก๊าซไนโตรเจนออกไซด์
ขอ้ ที 6. กรดซลั ฟรู ิก (กรดกาํ มะถนั ) และกรดไนตริก
ขอ้ ที 7. จะไปทาํ ลายโซ่อาหารตามธรรมชาติทีสาํ คญั ของมนุษย์ คือตน้ ไมแ้ ละป่ าไม้
ขอ้ ที 8. คลอโรฟลอู อโรคาร์บอน(CFC) ไนตรัสออกไซด์ มเี ทน คาร์บอนไดออกไซด์ โอโซน และไอนาํ

มลพษิ ทางเสียง
สิงทีเป็นตน้ เหตุทีทาํ ใหเ้ กิดเสียงดงั จนเป็นอนั ตรายต่อมนุษยน์ นั มีหลายประการ เช่น เสียงอกึ ทึก
ทีเกิดจากเครืองยนตต์ ามทอ้ งถนน โดยเฉพาะถนนทีมปี ัญหาเรืองการจราจรติดขดั เสียงเครืองบิน เสียงดนตรี
ในดิสโกเ้ ทค เสียงเพลงจากซาวดอ์ ะเบา้ ท์ เสียงเครืองจกั รของโรงงาน เสียงเครืองขยายเสียงจากงานชุมชน
ต่าง ๆ นอกจากนียงั มเี สียงจากอืนๆอกี ทีอยใู่ นสิงแวดลอ้ มอนั เป็นเสียงทีไม่พึงประสงคแ์ ละมีเสียงดงั เกินเหตุ
ระดบั เสียงปกติทีไมเ่ ป็นอนั ตรายต่อการไดย้ นิ ของคนจะอย่ใู นระดบั ไม่เกิน 80 - 85 เดซิเบล และระดบั เสียง
ในระดบั ปกติธรรมดาควรไมเ่ กิน 50 - 70 เดซิเบล แต่ระดบั เสียงในดิสโกเ้ ทค เฉลยี ประมาณ 90 - 100
เดซิเบล นบั ว่าเป็นอนั ตรายอยา่ งมากต่อสุขภาพ โดยเฉพาะซาวดอ์ ะเบาท์ เป็นการนาํ เอาเครืองฟังแนบประกบ
ไวก้ บั หูตลอดเวลา และถา้ มีเสียงรบกวนก็จะเปิ ดเสียงดงั เพมิ ขึน เป็นการเพมิ ระดบั คลนื เสียงใหม้ ีผลต่อระบบ
ประสาทหูโดยตรง ก่อใหเ้ กิดการสูญเสียการไดย้ ิน เป็ นอนั ตรายต่อเยือแกว้ หูอาจมีผลทาํ ใหเ้ กิดอาการ
หูหนวกเมือมอี ายมุ ากขึนและเกิดปัญหาหูตึงไดใ้ นทีสุด
ขยะมลู ฝอยและสิงปฏกิ ลู
ส่วนใหญ่เป็ นการกระทาํ ของมนุษย์ เช่น การทิงขยะมูลฝอยลงบนถนน แม่นาํ ลาํ คลอง
ชายหาด หรือตามสถานทีสาธารณะต่าง ๆ การปลกู สร้าง การติดป้ ายโฆษณาการเดินสายไฟฟ้ าทีไม่เป็ น
ระเบียบ การปล่อยนาํ เสียหรือควนั ของโรงงานอตุ สาหกรรม สิงเหล่านีถอื วา่ เป็นการกระทาํ ทีก่อให้เกิด
มลพิษทางทศั นาการเพราะทาํ ใหค้ วามสวยงามของสถานทีต่าง ๆ ตอ้ งสูญเสียไป

กจิ กรรมการเรียนรู้ที 3

คาํ สัง จงตอบคาํ ถามหรือเติมช่องวา่ งดว้ ยคาํ หรือขอ้ ความสนั ๆ
1. สภาวะทีเสียงดงั เกินไป ซึงคนเราไม่ประสงคท์ ีจะไดย้ นิ และก่อใหเ้ กิดความราํ คาญ หรือเป็น
อนั ตรายต่อมนุษย์ เรียกวา่
2. ระดบั เสียงทีเป็นอนั ตรายต่อการไดย้ นิ ของมนุษยจ์ ะอยใู่ นระดบั
3. เสียงรบกวนในชุมชนส่วนมากเกิดจาก
4. สาเหตุตามธรรมชาติทีทาํ ใหเ้ กิดมลพษิ ทางเสียง ไดแ้ ก่

209

5. ผลกระทบของมลพษิ ทางเสียงทีมีต่อสุขภาพอนามยั เช่น
6. แนวทางป้ องกนั แกไ้ ขมลพิษทางเสียงทีสาํ คญั ไดแ้ ก่
7. ขยะมลู ฝอยและสิงปฏกิ ลู เป็นปัญหาสิงแวดลอ้ มทีมกั เกิดขึนในเขต
8. ปัญหาต่าง ๆ ทีเกิดจากปัญหาขยะมลู ฝอยและสิงปฏิกลู ไดแ้ ก่
แนวคาํ ตอบกจิ กรรมตอนที 3
ขอ้ ที 1. มลพิษทางเสียง
ขอ้ ที 2. 85 เดซิเบล
ขอ้ ที 3. กิจกรรมหรือการกระทาํ ของมนุษย์ เช่น เสียงจากเครืองขยายเสียงตามสถานทีต่าง ๆ
เสียงจากอู่ซ่อมรถยนต์ เสียงจากเครืองจักร เครื องยนต์ทีนํามาติดตงั ในโอกาสต่าง ๆ เสียงจาก
ยานพาหนะ
ขอ้ ที 4. ฟ้ าแลบ ฟ้ าผา่ ฟ้ าร้อง
ขอ้ ที 5. ทาํ ใหเ้ กิดโรคความดนั โลหิตสูง โรคกระเพาะ โรคหวั ใจบางชนิด
ขอ้ ที 6.

1. การใหก้ ารศกึ ษาและประชาสมั พนั ธ์
2. การใชม้ าตรการทางกฎหมายและกฎระเบียบต่าง ๆ บงั คบั
3. การกาํ หนดเขตการใชท้ ีดินหรือกาํ หนดผงั เมือง
4. การเปลียนแปลงกระบวนการผลิตหรือใชเ้ ครืองจกั รเครืองยนตท์ ีทนั สมยั
5. การใชอ้ ปุ กรณ์ป้ องกนั เสียง
ขอ้ ที 7. ในชุมชนใหญ่ ๆ หรือเมอื งใหญ่ เช่น กรุงเทพมหานคร เชียงใหม่ นครราชสีมา เป็นตน้
ขอ้ ที 8.
1. ทาํ ใหเ้ กิดกลนิ เหมน็
2. เป็นแหลง่ อาหารและแหลง่ เพาะพนั ธุข์ องสตั วน์ าํ โรคชนิดต่าง ๆ เช่น ยงุ แมลงวนั
แมลงสาบ
3. ทาํ ใหพ้ นื ทีบริเวณนนั สกปรกขาดความสวยงามและความเป็นระเบียบ
4. ทาํ ใหแ้ หลง่ นาํ สกปรกและเกิดการเน่าเสีย
5. ทาํ ใหเ้ กิดความสกปรกแก่บรรยากาศ

210

บทที
แรงและการใช้ประโยชน์

สาระสําคญั
แรงเป็นปริมาณทีมขี นาดและทิศทาง มีผลกระทบต่อวตั ถุ และสามารถนาํ มาประยกุ ตใ์ ช้

ในชีวิตประจาํ วนั ได้

ผลการเรียนรู้ทคี าดหวงั
1. ระบุประเภทและความหมายของแรงประเภทต่าง ๆ ได้
2. อธิบายการกระทาํ ของแรงและโมเมนตข์ องแรงได้
3. ระบุประโยชนข์ องแรงในชีวิตประจาํ วนั ได้
4. การหาค่าและผลกระทบของแรงและโมเมนตไ์ ด้
5. ใชค้ วามรู้เรืองโมเมนตใ์ นชีวติ ประจาํ วนั ได้

ขอบข่ายเนอื หา
เรืองที 1 แรง
เรืองที 2 โมเมนต์

211

เรืองที แรง

แรง (Force) คือ อาํ นาจอยา่ งหนึงทีกระทาํ หรือพยายามกระทาํ ต่อวตั ถุใหเ้ ปลียนสภาวะ แรง
เป็นปริมาณเวกเตอร์และมหี น่วยเป็นนิวตนั
ผลของแรงทาํ ให้วตั ถุเปลยี นแปลง ดงั นี
1. เปลยี นรูปทรง
2. เปลียนสภาพการเคลือนที เช่น การเคลอื นทีเร็วขึน การเคลอื นทีชา้ ลง การหยดุ นิง หรือ
เปลียนทิศทาง
ปริมาณในทางวทิ ยาศาสตร์มี ปริมาณด้วยกนั ดังนี

1. ปริมาณเวกเตอร์ (Vector quantity) เป็นปริมาณทีมีทงั ขนาดและทิศทาง เช่น นาํ หนกั แรง
ความเร็ว เป็นตน้
2. ปริมาณสเกลลาร์ (Scalar quantity) เป็นปริมาณทีมีแต่ขนาดอยา่ งเดียว เช่น อุณหภูมิ เวลา
อตั ราเร็ว มวล เป็นตน้
การเขียนปริมาณเวกเตอร์ เขียนแทนดว้ ยเสน้ ตรงทีมหี วั ลกู ศรกาํ กบั ความยาวของเสน้ ตรงแทน
ขนาดของเวกเตอร์ และหวั ลกู ศรแทนทิศทางของเวกเตอร์ การเขียนสญั ลกั ษณ์ของแรง เขียนไดห้ ลาย
รูปแบบ เช่น เวกเตอร์ A เขียนแทนดว้ ยสญั ลกั ษณ์ A ตวั อยา่ งเช่น
ก) เวกเตอร์ A ไปทางทิศตะวนั ออก เขียนแทนดว้ ย A

ข) เวกเตอร์ A ไปทางทิศตะวนั ตก เขียนแทนดว้ ย A

แรงลพั ธข์ องแรง (Resultant force) คือ ผลรวมของแรงหลายแรงทีกระทาํ ต่อวตั ถุ
การหาแรงลพั ธ์ทาํ ได้ วธิ ี คอื

1. เมือแรงยอ่ ยทีกระทาํ ต่อวตั ถุมที ิศทางเดียวกนั ขนาดของแรงลพั ธจ์ ะไดจ้ ากการนาํ ขนาดของ
แรงยอ่ ยต่างๆ มารวมกนั

30 N F 1
20 N F 2

จากรูปแรงลพั ธ์ (F) = F1 + F2 = 30 + 20 = 50 นิวตนั

212
2. เมือแรงทีกระทาํ ต่อวตั ถุ มที ิศทางตรงกนั ขา้ ม แรงลพั ธม์ ขี นาดเท่ากบั ผลต่างของขนาดของ
แรงยอ่ ยทีกระทาํ ต่อวตั ถุ และมีทิศทางไปทางเดียวกบั ทิศทางของแรงทีมขี นาดมากกว่า

20 N 30 N

จากรูป ขนาดแรงลพั ธ์เท่ากบั 30 - 20 = 10 นวิ ตนั
ตวั อย่างที แรง นิวตนั และแรง นิวตนั กระทาํ ในทิศทางเดียวกนั แรงลพั ธม์ ขี นาดเท่าใด

7N
A 5N

( ) + ( ) = +12 นิวตนั
ตอบ แรงลพั ธม์ ีขนาด นิวตนั มที ิศทางไปทางขวา

ตวั อย่างที แรงขนาด นิวตนั และแรง นิวตนั กระทาํ ในทิศทางตรงกนั ขา้ ม แรงลพั ธม์ ขี นาดเท่ากบั
เท่าใด

4 นิวตนั 6 นิวตนั

(+6) +(-4) = 6 – 4 = 2 นิวตนั
แรงลพั ธม์ ีขนาด นิวตนั มีทิศทางไปทางขวา
แบบฝึ กหดั
ใหต้ อบคาํ ถามต่อไปนี
1. แรงมคี วามหมายว่าอยา่ งไร
2. ปริมาณเวกเตอร์คืออะไร
3. กาํ หนดใหแ้ รง นิวตนั และแรง นิวตนั กระทาํ ในทิศทางเดียวกนั แรงลพั ธม์ คี ่าเท่าใด
4. แรง แรงมีค่า และ นิวตนั กระทาํ ในทิศทางตรงขา้ มกนั แรงลพั ธม์ คี ่าเท่าใด
5. จากรูป

213

N 6N

แรงลพั ธม์ ีค่าเท่าใด
ทิศทางไปทางใด

ผลของแรงลพั ธ์ต่อการเคลอื นทขี องวตั ถุ
1. เมือมีแรง แรง มขี นาดเท่ากนั มากระทาํ ต่อวตั ถุในทิศทางเดียวกนั รถจะเคลอื นทีไปตาม

ทิศทางของแรงทงั สอง
2. ถา้ มแี รง แรงมีขนาดเท่ากนั มากระทาํ ต่อวตั ถุในทิศทางตรงกนั ขา้ ม ทาํ ใหแ้ รงลพั ธม์ คี ่า

เท่ากบั ศนู ย์ ( ) วตั ถุจะหยดุ นิง เพราะแรงทงั สองสมดุลกนั
3. ถา้ มีแรง แรง มีขนาดต่างกนั กระทาํ ในทิศทางตรงกนั ขา้ ม ผลทีเกิดทาํ ใหว้ ตั ถุเคลือนทีไป

ตามทิศทางของแรงมาก

ชนดิ ของแรง
แรงในธรรมชาติมีหลายชนิด เช่น แรงกล แรงผลกั แรงโนม้ ถ่วง แต่ในทางฟิ สิกสแ์ บ่งประเภท

ของแรงออกเป็น ชนิด ดงั นี
1. แรงดึงดดู ระหว่างมวล หมายถึง แรงดึงดดู ทีเกิดจากมวลสารทีอยใู่ กลก้ นั เช่น แรงดึงดูดของ

โลกทีดึงดดู วตั ถเุ ขา้ สู่ศนู ยก์ ลางของโลก หรือแรงดึงดูดระหว่างมวลวตั ถุทีอยใู่ กลก้ นั เป็นตน้
2. แรงแม่เหลก็ เป็นแรงทีเกิดขนึ ระหวา่ งขวั แมเ่ หลก็ ทีอยหู่ ่างกนั ในระยะไม่ไกลมาก โดยจะ

เป็นแรงกระทาํ ซึงกนั และกนั
3. แรงไฟฟ้ า หมายถงึ แรงดึงดูด หรือผลกั กนั ทีเกดิ จากประจไุ ฟฟ้ า ชนิด คือ ประจุบวก (+)

และประจุลบ (-) ประจุไฟฟ้ าจะออกแรงกระทาํ ซึงกนั และกนั ถา้ เป็นประจุไฟฟ้ าชนิดเดียวกนั จะผลกั
กนั ถา้ เป็นประจุไฟฟ้ าต่างชนิดกนั จะดดู กนั

4. แรงนิวเคลยี ร์ หมายถึง แรงทีเกดิ จากแรงทียดึ เหนียวอนุภาคในนิวเคลียสของอะตอมใหอ้ ยู่
ร่วมกนั ซึงเป็นแรงทีมีค่ามหาศาลมาก

5. แรงเสียดทาน หมายถงึ แรงทีเกิดขนึ ระหว่างผวิ ทงั สองของวตั ถุ มี ประเภท คือ
แรงเสียดทานสถติ คือ แรงเสียดทานทีเกิดขึนระหว่างผวิ สมั ผสั ของวตั ถุ เมอื มแี รงกระทาํ ต่อ
วตั ถแุ ลว้ วตั ถเุ คลือนที
แรงเสียดทานจลน์ คือ แรงเสียดทานทีเกิดขึนระหว่างผวิ สมั ผสั ของวตั ถุ เมือมีแรงมากระทาํ ต่อ
วตั ถแุ ลว้ วตั ถเุ คลือนที

214
แรงเสียดทาน

ความหมายของแรงเสียดทาน (Friction force) หมายถึง แรงทีพยายามตา้ นการเคลือนทีของ
วตั ถุ เกิดทีผวิ สมั ผสั ของวตั ถุ มที ิศทางตรงกนั ขา้ มกบั ทิศของแรงทีกระทาํ กบั วตั ถุ หรือเป็นแรงทีเกิดขึน
เมอื วตั ถหุ นึงพยายามเคลอื นที หรือกาํ ลงั เคลือนทีไปบนผวิ ของอีกวตั ถุหนึง เนืองจากมแี รงมากระทาํ
มลี กั ษณะสาํ คญั ดงั นี

1. เกิดขนึ ระหว่างผวิ สมั ผสั ของวตั ถุ
2. มที ิศทางตรงกนั ขา้ มกบั ทิศทางทีวตั ถเุ คลอื นทีหรือตรงขา้ มทิศทางของแรงทีพยายามทาํ ให้
วตั ถุเคลือนทีดงั รูป

รูปแสดงลกั ษณะของแรงเสียดทาน
ถา้ วาง A อยบู่ นวตั ถุ B ออกแรง ลากวตั ถุ วตั ถุ A จะเคลือนทีหรือไม่ก็ตาม จะมีแรงเสียดทาน
เกิดขนึ ระหวา่ งผวิ ของ A และ B แรงเสียดทานมที ิศทางตรงกนั ขา้ มกบั แรง ทีพยายามต่อตา้ นการ
เคลือนที ของ A
ประเภทของแรงเสียดทาน
แรงเสียดทานมี 2 ประเภท คือ

1. แรงเสียดทานสถติ (static friction) คือ แรงเสียดทานทีเกิดขึนระหวา่ งผวิ สมั ผสั ของ
วตั ถุ ในสภาวะทีวตั ถุไดร้ ับแรงกระทาํ แลว้ อยนู่ ิง

2. แรงเสียดทานจลน์ (kinetic friction) คือ แรงเสียดทานทีเกิดขึนระหวา่ งผวิ สมั ผสั ของ
วตั ถุ ในสภาวะทีวตั ถุไดร้ ับแรงกระทาํ แลว้ เกิดการเคลือนทีดว้ ยความเร็วคงที
ปัจจยั ทีมผี ลต่อแรงเสียดทาน
แรงเสียดทานระหวา่ งผวิ สมั ผสั จะมคี ่ามากหรือนอ้ ยขึนอยกู่ บั สิงต่อไปนี

1. แรงกดตงั ฉากกบั ผวิ สัมผสั ถา้ แรงกดตวั ฉากกบั ผวิ สมั ผสั มากจะเกิดแรงเสียดทานมาก
ถา้ แรงกดตงั ฉากกบั ผวิ สมั ผสั นอ้ ยจะเกดิ แรงเสียดทานนอ้ ย ดงั รูป

215

รูป ก แรงเสียดทานน้อย รูป ข แรงเสียดทานมาก
2. ลกั ษณะของผวิ สัมผสั ถา้ ผวิ สมั ผสั หยาบ ขรุขระจะเกิดแรงเสียดทานมาก ดงั รูป ก ส่วน

ผวิ สมั ผสั เรียบลนื จะเกิดแรงเสียดทานนอ้ ยดงั รูป ข

รูป ก แรงเสียดทานมาก รูป ข แรงเสียดทานน้อย
3. ชนิดของผวิ สัมผสั เช่น คอนกรีตกบั เหลก็ เหลก็ กบั ไม้ จะเห็นวา่ ผวิ สมั ผสั แต่ละคู่ มคี วาม
หยาบ ขรุขระ หรือเรียบลนื เป็นมนั แตกต่างกนั ทาํ ใหเ้ กิดแรงเสียดทานไม่เท่ากนั
การลดแรงเสียดทาน
การลดแรงเสียดทานสามารถทาํ ไดห้ ลายวิธี ดงั นี
1. การใชน้ าํ มนั หลอ่ ลนื หรือจาระบี
2. การใชร้ ะบบลกู ปื น
3. การใชอ้ ุปกรณ์ต่าง ๆ เช่น ตลบั ลกู ปื น
4. การออกแบบรูปร่างของยานพาหนะใหเ้ พรียวลมทาํ ใหล้ ดแรงเสียดทาน
การเพมิ แรงเสียดทาน
การเพิมแรงเสียดทานในดา้ นความปลอดภยั ของมนุษย์ เช่น
1. ยางรถยนตม์ ดี อกยางเป็นลวดลาย มีวตั ถุประสงคเ์ พือเพมิ แรงเสียดทานระหวา่ งลอ้ กบั ถนน
2. การหยดุ รถตอ้ งเพมิ แรงเสียดทานทีเบรก เพือหยดุ หรือทาํ ใหร้ ถแล่นชา้ ลง
3. รองเทา้ บริเวณพืนตอ้ งมีลวดลาย เพือเพมิ แรงเสียดทานทาํ ใหเ้ วลาเดินไมล่ ืนหกลม้ ไดง้ ่าย
4. การปพู นื หอ้ งนาํ ควรใชก้ ระเบืองทีมีผวิ ขรุขระ เพอื ช่วยเพมิ แรงเสียดทาน เวลาเปี ยกนาํ จะ
ไดไ้ มล่ ืนลม้

216

สมบัตขิ องแรงเสียดทาน
1. แรงเสียดทานมคี ่าเป็นศนู ย์ เมือวตั ถไุ ม่มีแรงภายนอกมากระทาํ
2. ขณะทีมแี รงภายนอกมากระทาํ ต่อวตั ถุ และวตั ถุยงั ไมเ่ คลือนที แรงเสียดทานทีเกิดขึนมี
ขนาดต่าง ๆ กนั ตามขนาดของแรงทีมากระทาํ และแรงเสียดทานทีมคี ่ามากทีสุดคือ แรงเสียดทานสถติ
เป็นแรงเสียดทานทีเกิดขึนเมือวตั ถุเริมเคลอื นที
3. แรงเสียดทานมที ิศทางตรงกนั ขา้ มกบั การเคลือนทีของวตั ถุ
4. แรงเสียดทานสถิตมีค่าสูงกวา่ แรงเสียดทานจลน์เลก็ นอ้ ย
5. แรงเสียดทานจะมีค่ามากหรือนอ้ ยขึนอยกู่ บั ลกั ษณะของผวิ สมั ผสั ผวิ สมั ผสั หยาบหรือ
ขรุขระจะมแี รงเสียดทานมากกวา่ ผวิ เรียบและลืน
6. แรงเสียดทานขึนอยกู่ บั นาํ หนกั หรือแรงกดของวตั ถทุ ีกดลงบนพนื ถา้ นาํ หนกั หรือแรงกด
มากแรงเสียดทานก็จะมากขนึ ดว้ ย
7. แรงเสียดทานไม่ขึนอยกู่ บั ขนาดหรือพนื ทขี องผวิ สมั ผสั
ประโยชน์จากแรงเสียดทาน
1. ประโยชน์จากการเพิมแรงเสียดทาน

การผลติ น็อตและตะปูใหม้ เี กลียว เพือเพมิ แรงเสียดทานทาํ ใหม้ แี รงยดึ เหนียวมากขนึ
ยางรถยนต์ ทาํ เป็นลวดลายทีเรียกว่าดอกยาง เพอื ชว่ ยใหย้ างเกาะถนนไดด้ ีขึน ขณะทีรถ
แล่นไปบนถนน ป้ องกนั การลนื ไถลออกนอกถนน
การทาํ ใหพ้ นื มีความขรุขระ เพราะจะช่วยใหเ้ ดินไดอ้ ยา่ งปลอดภยั ไม่ลืน
พนื รองเทา้ ผลติ โดยใชว้ สั ดุทีเพมิ แรงเสียดทานระหวา่ งพนื กบั รองเทา้ เพือการทรงตวั และ
เคลอื นไหวไดส้ ะดวกขนึ
2. ประโยชนจ์ ากการลดแรงเสียดทาน
ช่วยลดการเสียดสีของขอ้ ต่อของมนุษย์ ขณะทีมกี ารเคลอื นไหว ไดแ้ ก่ มีสารหล่อลนื
ในสมอง และไขสนั หลงั
ลกู สูบและกระบอกสูบของเครืองจกั รกล ซึงจะเสียดสีกนั ตลอดเวลา กจ็ ะใช้
นาํ มนั เครือง หรือนาํ มนั หล่อลนื ช่วยลดแรงเสียดทาน
การใชส้ าร พีทีเอฟอี (PTFE : Poly Tetra Fluoro Ethylene) ซึงมชี ือทางการคา้ ว่า
เทฟลอน ฉายบนภาชนะ เพือใหเ้ กิดความลนื โดยไม่ตอ้ งทาํ การอดั ฉีดดว้ ยสารหล่อลืน

217

เรืองที โมเมนต์

โมเมนต์ (Moment) หมายถึง ผลของแรงทีกระทาํ ต่อวตั ถุหมุนไปรอบจุดคงที ซึงเรียกว่าจุด
ฟัลคมั (Fulcrum)

ค่าของโมเมนต์ หาไดจ้ ากผลคณู ของแรงทีมากระทาํ กบั ระยะทีวดั จากจุดฟัลครัมมาตงั ฉากกบั
แนวแรง ดงั สูตร M = F x S หรือ

ทิศทางของโมเมนต์ มี 2 ทิศทาง คือ
1. โมเมนตต์ ามเขม็ นาฬกิ า

คาน A B มีจุดหมุนที F มแี รงมากระทาํ ทีปลายคาน A จะเกิดโมเมนตต์ ามเขม็ นาฬิกา

F

2. โมเมนตท์ วนเขม็ นาฬกิ า
คาน A B มีจุดหมนุ ที F มแี รงมากระทาํ ทีปลายคาน B จะเกิดโมเมนตท์ วนเขม็ นาฬิกา

F

รูปแสดงทิศทางของโมเมนต์

จากภาพ F เป็นจุดหมนุ เอาวตั ถุ W วางไวท้ ีปลายคานขา้ งหนึง ออกแรงกดทีปลายคานอกี
ขา้ งหนึง เพือใหไ้ มอ้ ยใู่ นแนวระดบั พอดี

218
โมเมนตต์ ามเขม็ นาฬิกา = WxL2 (นิวตนั - เมตร)
โมเมนตท์ วนเขม็ นาฬิกา = ExL1 (นิวตนั - เมตร)
กฎของโมเมนต์
เมือวตั ถุหนึงถกู กระทาํ ดว้ ยแรงหลายแรง แลว้ ทาํ ใหว้ ตั ถุนนั อยใู่ นสภาวะสมดุล (ไม่
เคลือนทีและไมห่ มุน) จะไดว้ า่
ผลรวมของโมเมนตท์ วนเขม็ นาฬกิ า = ผลรวมของโมเมนตต์ ามเขม็ นาฬกิ า
คาน
หลกั การของโมเมนต์ เรานาํ มาใชก้ บั อุปกรณ์ทีเรียกวา่ คาน (lever) หรือคานดีดคานงดั คานเป็น
เครืองกลชนิดหนึงทีใชด้ ีดงดั วตั ถใุ หเ้ คลือนทีรอบจุดหมด (fulcrum) มีลกั ษณะเป็นแท่งยาว หลกั การ
ทาํ งานของคานใชห้ ลกั ของโมเมนต์

รูปแสดงลกั ษณะของคาน
ถา้ โจทยไ์ มก่ าํ หนดนาํ หนกั คานมาใหแ้ สดงว่าคานไมม่ นี าํ หนกั จากรูป กาํ หนดให้
W = แรงความตา้ นทาน หรือนาํ หนกั ของวตั ถุ
E = แรงความพยายาม หรือแรงทีกระทาํ ต่อคาน
a = ระยะตงั ฉากจากจุดหมนุ ถงึ แรงตา้ นทาน
b = ระยะทางตงั ฉากจากจุดหมุนถึงแรงพยายาม
โดยมี F (Fulcrum) เป็นจุดหมนุ หรือจุดฟัลคมั

เมอื คานอยใู่ นภาวะสมดุล โมเมนตต์ ามเข็มนาฬกิ า = โมเมนตท์ วนเขม็ นาฬกิ า
Wxa=Exb

219
การจาํ แนกคาน คานจาํ แนกได้ 3 ประเภทหรือ 3 อนั ดบั ดงั นี
1. คานอนั ดบั ที 1 เป็นคานทีมจี ุด (F) อยรู่ ะหวา่ งแรงความพยายาม (E) และแรงความตา้ นทาน (W) เช่น
กรรไกรตดั ผา้ กรรไกรตดั เลบ็ คีมตดั ลวด เรือแจว ไมก้ ระดก เป็นตน้

รูปแสดงคานอนั ดบั 1
2. คานอนั ดบั 2 เป็นคานทีมแี รงความตา้ นทาน (W) อยรู่ ะหว่างแรงความพยายาม (E) และจุดหมนุ (F)
เช่น ทีเปิ ดขวดนาํ อดั ลม รถเขน็ ทราย ทีตดั กระดาษ เป็นตน้

รูปแสดงคานอนั ดบั 2

220
3. คานอนั ดับที 3 เป็นคานทีมีแรงความพยายาม (E) อยรู่ ะหวา่ งแรงความตา้ นทาน (W) และจุดหมนุ (F)
เช่น ตะเกียบ คีมคีบถา่ น แหนบ เป็นตน้

รูปแสดงคานอนั ดบั 3
การผอ่ นแรงของคาน จะมคี ่ามากหรือนอ้ ยโดยดจู ากระยะ E ถงึ F และ W วา่ ถา้ ระยะ EF ยาวหรือสนั
กวา่ ระยะ WF ถา้ ในกรณีทียาวกว่ากจ็ ะชว่ ยผอ่ นแรง ถา้ สนั กวา่ ก็จะไม่ผอ่ นแรง

หลกั การและขันตอนการคาํ นวณเรืองคานและโมเมนต์
. วาดรูปคาน พร้อมกบั แสดงตาํ แหน่งของแรงทกี ระทาํ บนคานทงั หมด
2. หาตาํ แหน่งของจุดหมุนหรือจุดฟัลคมั ถา้ ไม่มีใหส้ มมติขึน
. ถา้ โจทยไ์ ม่บอกนาํ หนกั ของคานมาให้ เราไม่ตอ้ งคิดนาํ หนกั ของคานและ ถอื ว่า คานมี

ขนาดสมาํ เสมอกนั ตลอด
4. ถา้ โจทยบ์ อกนาํ หนกั คานมาใหต้ อ้ งคิดนาํ หนกั คานดว้ ย โดยถอื วา่ นาํ หนกั ของคานจะอยู่

จุดกึงกลางคานเสมอ
5. เมือคานอยใู่ นสภาวะสมดุล โมเมนตท์ วนเขม็ นาฬิกาเท่ากบั โมเมนตต์ ามเขม็ นาฬิกา
6. โมเมนตท์ วนเขม็ นาฬิกา หรือโมเมนตต์ ามเขม็ นาฬกิ ามคี ่าเท่ากบั ผลบวกของโมเมนตย์ อ่ ย

แต่ละชนิด

221

ตวั อย่างการคาํ นวณเรอื งโมเมนต์
ตวั อย่างที 1 คานอนั หนึงเบามากมนี าํ หนกั 300 นิวตนั แขวนทีปลายคานขา้ งหนึง และอยหู่ ่างจุดหมนุ 1
เมตร จงหาว่าจะตอ้ งแขวนนาํ หนกั 150 นิวตนั ทางดา้ นตรงกนั ขา้ มทีใดคานจึงจะสมดุล

วิธีทาํ สมมตุ ิใหแ้ ขวนนาํ หนกั 150 นิวตนั ห่างจากจดุ หมนุ F = x เมตร( คิดโมเมนตท์ ีจดุ F)

1. วาดรูปแสดงแนวทางของแรงทีกระทาํ บนคานทงั หมด

A B
1
X
150 N

. ให้ F เป็นจุดหมุน หาค่าโมเมนตต์ ามและโมเมนตท์ วน
โมเมนตต์ ามเขม็ นาฬิกา = x (X) = 150 X นิวตนั -เมตร
โมเมนตท์ วนเขม็ นาฬิกา = x (300) = 300 นิวตนั -เมตร

. ใชก้ ฎของโมเมนต์ เมตร
โมเมนตต์ ามเข็มนาฬิกา = โมเมนตท์ วนเข็มนาฬกิ า
X = 300
X = 300/150 = 2 เมตร
ตอบ ตอ้ งแขวนนาํ หนกั 150 นิวตนั ห่างจากจุดหมนุ

ตวั อย่างที 2 คานยาว 6 เมตร หนกั นิวตนั ใชง้ ดั กอ้ นหินซึงหนกั นิวตนั โดยวางใหจ้ ุดหมนุ อยู่
ห่างจากกอ้ นหิน 1 เมตร จงหาวา่ จะตอ้ งออกแรงทีปลายคานเพืองดั กอ้ นหินเท่าไร

AF 3B
1N 2

200 N

วธิ ีทาํ สมมติใหอ้ อกแรงทีจุด B = X นิวตนั และคิดโมเมนตท์ ีจุด F
โมเมนตต์ ามเขม็ นาฬกิ า = โมเมนตท์ วนเข็มนาฬิกา

222

(X x 5) + (200 x 2) = 1 x 3000
X + 400 = 3000
5X = 3000 – 400 = 2600
X = 3600/5 = 720

ตอบ ตอ้ งออกแรงพยายาม = 720 นิวตนั

ตวั อย่างที ไมก้ ระดานหกยาว เมตร นาย ก. หนกั นิวตนั ยนื อยทู่ ีปลาย A ส่วนนาย ข. หนกั
นิวตนั ยนื อยทู่ ีปลาย B อยากทราบวา่ จะตอ้ งวางจุดหมุนไวท้ ีใด คานจึงจะสมดุล

วิธีทาํ

สมมุติใหจ้ ุดหมุนอยหู่ ่างจากนาย ก. X เมตร
โมเมนตต์ ามเขม็ นาฬกิ า = โมเมนตท์ วนเข็มนาฬิกา
( - X) = 400 x X
6(5-X) = 4X
30 - 6X = 4X
30 = 10X
X =3

ตอบ จุดหมนุ อยหู่ ่างจาก นาย ก. เมตร

การใช้โมเมนต์ในชีวติ ประจาํ วนั
ความรู้เกียวกบั เรืองของโมเมนต์ สามารถนาํ ไปใชใ้ นชีวติ ประจาํ วนั ในดา้ นต่างๆ มากมาย เช่น

การเล่นกระดานหก การหาบของ ตราชงั จีน การแขวนโมบาย ทีเปิ ดขวด รถเข็น คีม ทีตดั กระดาษ เป็ นตน้
หรือในการใชเ้ ชือกหรือสลิงยดึ คานเพือวางคานยนื ออกมาจากกาํ แพง

แบบฝึ กหดั
1. จงตอบคาํ ถามต่อไปนี
. แรง หมายถึงอะไร
. ผลทีเกิดจากการกระทาํ ของแรงมอี ะไรบา้ ง
. แรงมหี น่วยเป็นอะไร
. แรงเสียดทานคืออะไร
. ยานพาหนะทีใชใ้ นปัจจุบนั ทุกชนิดตอ้ งมลี อ้ เพอื อะไร
1.6 ลอ้ รถมตี ลบั ลกู ปื น ลอ้ และใส่นาํ มนั หล่อลืน เพอื อะไร

223
. แรงเสียดทานมีค่ามากหรือนอ้ ยขึนอยกู่ บั อะไร
. นกั เทนนิสตีลกู เทนนิสอยา่ งแรง ขณะทีลกู เทนนิสกาํ ลงั เคลือนทีอยใู่ นอากาศ มีแรงใดบา้ ง
มากระทาํ ต่อลกู เทนนิส
. ถา้ เรายนื ชงั นาํ หนกั ใกล้ ๆ กบั โต๊ะ แลว้ ใชม้ อื กดบนโต๊ะไว้ ค่าทีอ่านไดจ้ ากเครืองชงั นาํ หนกั
จะเพมิ ขึนหรือลดลง เพราะเหตุใด
. โมเมนต์ คือ อะไร มกี ีชนิด
2. คานยาว เมตร ใชง้ ดั วตั ถุหนกั นิวตนั โดยวางใหจ้ ุดหมุนอยหู่ ่างวตั ถุ 0.5 เมตร จงหาว่า
จะตอ้ งออกแรงทีปลายคานอกี ขา้ งหนึงเท่าไร คานจึงจะสมดุล (แสดงวธิ ีทาํ )

224

บทที
งานและพลังงาน

สาระสําคญั
ความหมายของงานและพลงั งาน รูปของพลงั งานประเภทต่าง ๆ พลงั งานไฟฟ้ า กฎของโอห์ม

การต่อวงจรความตา้ นทานแบบต่าง ๆ การคาํ นวณหาค่าความตา้ นทาน การใชป้ ระโยชน์จากไฟฟ้ าใน
ชีวิตประจาํ วนั และการอนุรักษพ์ ลงั งานไฟฟ้ า แสงและคุณสมบตั ิของสาร เลนส์ชนิดต่าง ๆ ประโยชน์
และโทษของแรงต่อชีวิต แหล่งกาํ เนิดของพลงั งานความร้อน การนําความร้อนไปใชป้ ระโยชน์
พลงั งานทดแทน

ผลการเรียนรู้ทีคาดหวงั
1. อธิบายความหมายของงานและพลงั งานในรูปแบบต่าง ๆ ได้
2. ต่อวงจรไฟฟ้ าอยา่ งง่ายได้
3. ใชก้ ฎของโอห์มในการคาํ นวณได้
4. บอกวิธีการอนุรักษแ์ ละประหยดั พลงั งานได้
5. อธิบายสมบตั ิของแสง พลงั งานความร้อน และนาํ ไปใชป้ ระโยชน์ในชีวิตประจาํ วนั ได้
6. อธิบายพลงั งานทดแทนและเลือกใชไ้ ด้

ขอบข่ายเนอื หา ความหมายของงานและพลงั งาน
เรืองที รูปของพลงั งานประเภทต่าง ๆ
เรืองที ไฟฟ้ า
เรืองที แสง
เรืองที

225

เรืองที ความหมายของงานและพลังงาน

1.1 งาน (work)
คาํ ว่า “งาน” อาจมคี วามหมายทีแตกต่างกนั ไป เช่น คุณทาํ งานหรือยงั งานหนกั ไหม ? ทาํ งาน
บา้ นกนั เถอะ เหล่านี เป็ นตน้ แต่การทาํ งานเหล่านีในทางวิทยาศาสตร์ไม่ถือว่าเป็ นงาน การทาํ งาน
ในทางวิทยาศาสตร์เป็นงานทีไดจ้ ากการออกแรงเพอื ทาํ ใหว้ ตั ถุเคลอื นทีในทิศทางของแรงทีกระทาํ กบั
วตั ถุนนั ดงั ภาพ

คนยกของจากพืนไปไวท้ ีรถกระบะ คนหลายคนช่วยกนั เขน็ รถทีติดหลม่
งานในชีวติ ประจาํ วนั

W=FxS …………………… (1)

เมือกาํ หนดให้
W เป็นงานทีทาํ ใหม้ หี น่วยเป็นจลู (Joule : J) หรือนิวตนั - เมตร(Newton - metre : N.m)
F เป็นแรงทีกระทาํ กบั วตั ถุมหี น่วยเป็นนิวตนั (Newton : N)
S เป็นระยะทางทีวตั ถเุ คลอื นทีไปตามทางของแรงทีกระทาํ กบั วตั ถุมหี น่วยเป็นเมตร (Metre : m)
1.2 พลงั งาน (Energy)
ในชีวิตประจาํ วนั ของเรามกั ไดย้ ินคาํ ว่าพลงั งานอย่บู ่อย ๆ ตวั อย่างเช่น เราได้พลงั งานจาก

อาหาร แหล่งพลงั งานมีอยหู่ ลายชนิดทีสามารถทาํ ใหโ้ ลกเราเกิดการทาํ งาน และหากศึกษาวิเคราะห์ใน
เชิงลึกแลว้ จะพบว่าแหล่งต้นตอของพลงั งานทีใชท้ าํ งานในชีวิตประจาํ วนั ส่วนใหญ่ก็ลว้ นมาจาก
พลงั งานอนั มหาศาลทีแผจ่ ากดวงอาทิตยม์ าสู่โลกเรานีเอง พลงั งานจากดวงอาทิตยน์ ีนอกจากจากจะ
สามารถใชป้ ระโยชน์จากแสงและความร้อนในการทาํ งานโดยตรง เช่น การให้แสงสว่าง การให้ความ
ร้อนความอบอนุ่ การตากแหง้ ต่าง ๆ แลว้ ก็ยงั ก่อใหเ้ กิดแหลง่ พลงั งานอืน ๆ อกี มากมาย เช่น
- พลงั งานลม ในรูปของพลงั งานจลน์ของลม
- พลงั งานนาํ ในรูปของพลงั งานศกั ยข์ องนาํ ฝนทีตกลงมา และถกู กกั เกบ็ ไวใ้ นทีสูง

226

- พลงั งานมหาสมทุ ร ในรูปของพลงั งานจลน์ของคลืนและกระแสนาํ และพลงั งาน
ความร้อนในนาํ ของมหาสมุทร

- พลงั งานชีวมวล ในรูปของพลงั งานเคมขี องชีวมวล
- พลงั งานฟอสซิล ในรูปของพลงั งานเคมีของถ่านหิน นาํ มนั และก๊าซธรรมชาติ

แหล่งพลงั งานดงั กล่าวนีอาจกล่าวเป็ นอีกนัยว่าเป็ นแหล่งพลงั งานทางออ้ มของ
ดวงอาทิตยก์ ไ็ ด้

เรืองที รูปของพลังงานประเภทต่าง ๆ

พลงั งานทีเราใช้กันอยู่นันอย่ใู นหลายรูปแบบดว้ ยกัน เช่น เราใช้พลงั งานเคมี ทีได้จาก
สารอาหารในร่างกายทาํ งานยกวตั ถตุ ่าง ๆ การทาํ ใหว้ ตั ถุเคลือนทีไปเรียกว่า ทาํ ให้วตั ถุเกิดพลงั งานกล
เราใชพ้ ลงั งานความร้อน ในการหุงหาอาหารใหค้ วามอบอุ่นและทาํ ให้เครืองจกั รไอนาํ เกิดพลงั งานกล
พลงั งานแสง ช่วยใหต้ าเรามองเห็นสิงต่าง ๆ รอบตวั ได้ การทีเราไดย้ นิ เสียง และเราใชพ้ ลงั งานไฟฟ้ า
กบั เครืองใชไ้ ฟฟ้ าต่าง ๆ
รูปแบบของพลงั งานจดั เป็น 2 กลมุ่ คือ พลงั งานทีทาํ งานได้ และพลงั งานทีเกบ็ สะสมไว้

- พลงั งานทีเก็บสะสมไว้ เช่น พลงั งานเคมี พลงั งานศกั ย์ พลงั งานนิวเคลียร์
- พลงั งานทีทาํ งานได้ คือ พลงั งานทีไดจ้ ากกิจกรรมต่างๆ เช่น พลงั งานความร้อน
พลงั งานแสง พลงั งานความร้อน พลงั งานแสงสวา่ ง พลงั งานเสียง พลงั งานจลน์
- พลงั งานงานในรูปอืน ๆ เช่น พลงั งานชีวมวล

พลงั งานทเี กบ็ สะสมไว้
พลงั งานทีเก็บสะสมไวใ้ นสสารสามารถแบ่งได้ เช่น
- พลงั งานเคมี
- พลงั งานนิวเคลียร์
- พลงั งานศกั ย์

พลงั งานศักย์
พลงั งานศกั ยเ์ ป็ นพลงั งานของวตั ถุเนืองจากตาํ แหน่งในสนามของแรง เนืองจากตอ้ งทาํ งาน
จากตาํ แหน่งหนึงพลงั งานศกั ยเ์ ป็ นพลงั งานทีจดั เป็ นพลงั งานทีสะสมไว้ มี 2 ชนิด คือ พลงั งานศกั ย์
เนืองจากแรงโนม้ ถ่วงของโลก และพลงั งานศกั ยท์ ีไดจ้ ากวตั ถุทียดื หยนุ่
พลงั งานศักย์โน้มถ่วง
พลงั งานศกั ยท์ ีขึนอย่กู บั ตาํ แหน่ง หากวตั ถุอย่บู ริเวณพืนผิวโลกทีมีแรงดึงดูดของโลก หรือ
สนามความโนม้ ถว่ งของโลก พลงั งานศกั ยท์ ีอยทู่ ีสูงซึงเกิดขึนเนืองจากแรงโน้มถ่วงของโลกทีกระทาํ
ต่อวตั ถุ ถา้ เรายกวตั ถุมวล m ใหส้ ูงขึนในแนวดิงจากพืนดินเป็ นระยะ h โดยทีวตั ถุเคลือนทีดว้ ย

227

ความเร็วคงตวั แลว้ เราจะตอ้ งออกแรง F ขนาดหนึงทีมีขนาดเท่ากบั ขนาดของนาํ หนกั ของวตั ถุ mg จึง
จะสามารถยกวตั ถขุ ึนได้ ตามตอ้ งการ พลงั งานศกั ยโ์ นม้ ถ่วงจะไดต้ ามสมการ …. (2)

พลงั งานศักย์ยดื หย่นุ
คือ พลงั งานทีสะสมอยใู่ นสปริงหรือวตั ถยุ ดื หยนุ่ อืนๆ ขณะทียดื ตวั ออกจากตาํ แหน่งสมดุล
ในการออกแรงดึงสปริง เป็นระยะ x จะเกิดงานเกิดขึน ปริมาณงานทีเกิดขึนในการดึงสปริง จะเกิด
พลงั งานศกั ยย์ ดื หยนุ่
ถา้ กาํ หนดให้ แทนดว้ ยพลงั งานศกั ยย์ ดื หยนุ่ จะไดต้ ามสมการ

…………………… (3)

เมือ เป็นค่าคงตวั ของสปริง
ตวั อย่างการคาํ นวณ รถยนตค์ นนงั 4 คน โดยนงั ขา้ งหนา้ 2 คน และขา้ งหลงั 2 คน แต่ละคนมมี วล 80
กิโลกรัม สปริงทีโชค้ อพั ทงั 4 ตวั ถกู กดลงเป็นระยะ 3 เซนติเมตร อยากทราบว่าค่าคงตวั ของสปริงและ
พลงั งานศกั ยย์ ดื หยนุ่ ในสปริงแต่ละตวั มคี ่าเท่าไร
วธิ ีทํา หาค่าคงตวั ของสปริง

จาก และ

นิวตนั เมตร

หาค่าพลงั งานศกั ยโ์ นม้ ถว่ ง

จลู

228

พลงั งานนวิ เคลยี ร์
การเกิดปฏิกิริยานิวเคลียร์นันต้องอาศยั แร่ธาตุบางอย่าง เช่น แร่ยเู รเนียม ธาตุดิวเทอร์เรียม
เป็ นเชือเพลิงซึงอาจถือไดว้ ่าเป็ นแหล่งพลงั งานทีมีต้นกาํ เนิดจากโลกเรานี นักวิทยาศาสตร์ผโู้ ด่งดัง
อลั เบิร์ต ไอน์สไตน์ (Albert Einstein) ผคู้ ิดคน้ สูตรฟิ สิกสข์ ึนเป็นคนแรกทีวา่ ดว้ ยมวลสารสามารถแปลง
เป็ นพลงั งาน และพลงั งาน ( ) ทีเกิดขึนมีปริมาณเท่ากบั ( ) ทีหายไปจากการปฏิกิริยาคูณดว้ ย
ความเร็วแสง ( ) ยกกาํ ลงั 2 ตามสูตรทางฟิ สิกส์ดงั นี

เป็ นทีทราบกนั แลว้ ว่าแสงเดินทางเร็วมาก ๆ ( …………………… (4)
เมตรต่อวินาที) และเมือยงิ ยกกาํ ลงั
สองแลว้ พลงั งานทีให้ออกมาในรูปของความร้อนและแสงนันจึงมีปริมาณมหาศาลมาก การปฏิกิริยา
นิวเคลียร์มอี ยู่ 2 ประเภท คือ แบบฟิ ชชนั (Fission) และ ฟิ วชนั (Fusion)
พลงั งานเคมี
จดั เป็นพลงั งานทีเกบ็ สะสมไวใ้ นสสารต่าง ๆ เช่น อาหาร และเชือเพลิง พลงั งานเคมีสามารถ
เปลียนเป็ นพลงั งานรูปอืนได้ เช่น อาหารทีเรารับประทานเขา้ ไปในร่างกายนันสามารถเปลียนเป็ น
พลงั งานเคมี ไวใ้ ชป้ ระโยชนส์ าํ หรับอวยั วะต่าง ๆ ในร่างกายได้
พลงั งานทีทํางานได้

คือ พลงั งานทีไดจ้ ากการทาํ กิจกรรมต่าง ๆ ใหไ้ ดพ้ ลงั งานออกมาหลายรูปแบบ เช่น
- พลงั งานความร้อน
- พลงั งานแสง
- พลงั งานเสียง
- พลงั งานอิเลก็ ทรอนิกส์
- พลงั งานจลน์
พลงั งานความร้อน
พลงั งานความร้อนทีไดจ้ ากการเผาไหม้ จากเตาพลงั งานความร้อนเราสามารถรู้สึกได้ พลงั งาน
ความร้อนทีใหญ่ทีสุดคือดวงอาทิตยจ์ ดั เป็นเหล่งพลงั งานความร้อนทีใหญ่ทีสุด
พลงั งานเสียง
พลงั งานเสียงเป็ นพลงั งานรูปหนึงทีเกิดจากการสนั สะเทือน เราสามารถไดย้ ินได้ คือเป็ น
พลงั งานรูปหนึงทีสาํ คญั โดยมนุษย์ เพราะเราใชเ้ สียงในการสือสาร หรือแมแ้ ต่สตั ว์ หรือพืชบางชนิดจะ
ใชเ้ สียงในการส่งสญั ญาณเช่น พลงั งานเสียงทีไดจ้ ากพดู คุยกนั พลงั งานเสียงทีไดจ้ ากเครืองดนตรี
เป็ นตน้
พลงั งานแสง
หลอดไฟฟ้ าใหพ้ ลงั งานแสงแก่เรา ดวงอาทิตยเ์ ป็ นอีกแหล่งหนึงทีเป็ นพลงั งานงานแสงสว่าง
ทาํ ใหเ้ ราสามารถมองเห็นสิงต่าง ๆ ได้ ถา้ ปราศจากพลงั งานแสงเราจะอยใู่ นความมืด

229

พลงั งานอเิ ลก็ ทรอนกิ ส์
พลงั งานประเภทหนึงทีทาํ ใหค้ อมพิวเตอร์ทาํ งาน เป็ นประเภทของพลงั งานทีใชไ้ ดอ้ ย่างมาก
และเป็นพลงั งานทีใชไ้ ดอ้ ยา่ งต่อเนือง
พลงั งานจลน์
วตั ถุทุกชนิดทีเคลือนทีไดล้ ว้ นแต่มีพลงั งานจลน์ วตั ถทุ ีเคลือนทีไดอ้ ยา่ งรวดเร็วแสดงวา่ มี
พลงั งานจลน์มาก ตวั อยา่ งเช่น การขบั รถยนตไ์ ดเ้ ร็วจะมพี ลงั งานจลนม์ ากนนั เอง

การหาค่าพลงั งานจลน์ของนกั เล่นสกีผนู้ ี จะหาไดจ้ ากสมการ ถา้ เขาเคลือนที ดว้ ยความเร็ว v
และมีมวล m จะหาพลงั งานจลน์อยใู่ นรูป

…………………… (5)

ตวั อย่างการคาํ นวณ รถยนตค์ นั หนึงเคลือนทีดว้ ยความเร็ว 72 กิโลเมตรต่อชวั โมงถา้ เร่งให้มีความเร็ว
72 กิโลเมตรต่อชวั โมง รถยนตค์ นั นีเคลอื นทีดว้ ยพลงั งานจลน์ทีเปลียนแปลงเท่าใด

วธิ ที าํ จากสูตร

พลงั งานจลน์ก่อนการเปลยี น จลู

พลงั งานจลน์หลงั งานเปลยี นแปลง จูล

เพราะฉะนนั พลงั งานจลน์ทีเปลยี นเท่ากบั พลงั งานจลน์หลงั การเปลยี น - พลงั งานจลนก์ ่อนการเปลยี น
=
จลู
จลู ตอบ
พลงั งานจลน์ทีเปลียนแปลง

พลงั งานรูปแบบอนื ๆ
แหล่งพลงั งานมีอยหู่ ลายชนิดทีสามารถทาํ ใหโ้ ลกเราเกิดการทาํ งาน และหากศึกษาวิเคราะห์
ในเชิงลึกแลว้ จะพบว่าแหล่งตน้ ตอของพลงั งานทีใชท้ าํ งานในชีวิตประจาํ วนั ส่วนใหญ่ก็ลว้ นมาจาก
พลงั งานอนั มหาศาลทีแผจ่ ากดวงอาทิตยม์ าสู่โลกเรานีเอง พลงั งานจากดวงอาทิตยน์ ีนอกจากจะสามารถ
ใชป้ ระโยชน์จากแสงและความร้อนในการทาํ งานโดยตรง เช่น การใหแ้ สงสวา่ ง การใหค้ วามร้อนความ-
อบอนุ่ การตากแหง้ ต่าง ๆ แลว้ ยงั ก่อใหเ้ กิดแหลง่ พลงั งานอืน ๆ อกี มากมาย เช่น

230

- พลงั งานลม ในรูปของพลงั งานจลน์ของลม
- พลงั งานนาํ ในรูปของพลงั งานศกั ยข์ องนาํ ฝนทีตกลงมา และถกู กกั เกบ็ ไวใ้ นทีสูง
- พลงั งานมหาสมุทร ในรูปของพลงั งานจลน์ของคลนื และกระแสนาํ และพลงั งาน
ความร้อนในนาํ ของมหาสมุทร
- พลงั งานชีวมวล ในรูปของพลงั งานเคมขี องชีวมวล
- พลงั งานฟอสซิล ในรูปของพลงั งานเคมีของถา่ นหิน นาํ มนั และก๊าซธรรมชาติ
แหล่งพลงั งานดงั กล่าวนีอาจกลา่ วเป็นอีกนยั ว่าเป็นแหล่งพลงั งานทางออ้ มของดวงอาทิตยก์ ไ็ ด้
พลงั งานนําขึนนําลง
พลงั งานนาํ ขึนนาํ ลงทีเกิดขึนในมหาสมทุ รไดจ้ ดั แยกออกจากแหลง่ พลงั งานมหาสมุทรอืน ๆ
ทีไดก้ ล่าวไวข้ า้ งตน้ เนืองจากแหล่งพลงั งานในมหาสมุทรนีมีสาเหตุมาจากแรงดึงดูดของดวงจนั ทร์
มากกวา่ ดวงอาทิตยแ์ ละเป็นแหล่งพลงั งานเดียวทีเกิดจากดวงจนั ทร์เป็ นหลกั และมีอิทธิพลถึงโลกเรานี
ปรากฏการณ์นําขึนนําลงเกิดขึนเมือดวงอาทิตย์ โลก และดวงจันทร์โคจรมาอย่ใู นแนวเดียวกัน
แรงดึงดูดของดวงจนั ทร์ซึงอยใู่ กลโ้ ลกเรามากกวา่ นนั จะดึงใหน้ าํ ตามบริเวณเขตศนู ยส์ ูตรในมหาสมุทร
สูงขึน และเมอื การโคจรทาํ ใหด้ วงจนั ทร์ตงั ฉากกบั ดวงอาทิตยก์ ็จะทาํ ใหน้ าํ บริเวณศนู ยส์ ูตรลดลง วงจร
การขึนลงของนาํ ในมหาสมุทรกจ็ ะสอดคลอ้ งกบั ระยะเวลาการโคจรของดวงจนั ทร์รอบโลกเรา ซึงจะ
สงั เกตไดว้ ่านาํ จะขึนสูงเมอื ใกลว้ นั ขา้ งขึนและขา้ งแรมตามปฏทิ ินจนั ทรคติ ความแตกต่างของนาํ ทะเล
ระหวา่ งช่วงทีขึนสูงและช่วงทีตาํ ถอื ไดว้ ่าเป็นพลงั งานศกั ยอ์ นั หนึงทีสามารถนาํ มาใชป้ ระโยชน์ได้
พลงั งานลม
มสี าเหตุใหญ่มาจากความร้อนทีแผจ่ ากดวงอาทิตยส์ ู่โลกเราใหก้ บั อากาศไม่เท่าเทียมกนั ทาํ ให้
อากาศร้อนทีเบากวา่ ลอยขึนและอากาศเยน็ ทีหนกั กว่าลอยเขา้ มาแทนที เช่น อากาศใกลบ้ ริเวณศนู ยส์ ูตร
จะร้อนกวา่ อากาศใกลบ้ ริเวณขวั โลกอากาศทีเบากว่าจะลอยตวั ขนึ ขณะทีอากาศหนกั กวา่ จะเคลอื นเขา้
มาแทนที
ลมเป็ นปรากฏการณ์ทางธรรมชาติ ซึงเกิดจากความแตกต่างของอุณหภูมิ ความกดดนั ของ
บรรยากาศและแรงจากการหมุนของโลก สิงเหล่านีเป็ นปัจจยั ทีก่อให้เกิดความเร็วลมและกาํ ลงั ลม
เป็นทียอมรับโดยทวั ไปวา่ ลมเป็นพลงั งานรูปหนึงทีมอี ยใู่ นตวั เอง ซึงในบางครังแรงทีเกิดจากลมอาจทาํ
ให้บา้ นเรือนทีอยอู่ าศยั พงั ทลายตน้ ไมห้ กั โค่นลง สิงของวตั ถุต่างๆ ลม้ หรือปลิวลอยไปตามลม ฯลฯ
ในปัจจุบนั มนุษยจ์ ึงไดใ้ หค้ วามสาํ คญั และนาํ พลงั งานจากลมมาใชป้ ระโยชน์มากขึน เนืองจากพลงั งาน
ลมมีอย่โู ดยทวั ไป ไม่ตอ้ งซือหา เป็ นพลงั งานทีสะอาดไม่ก่อให้เกิดอนั ตรายต่อสภาพแวดลอ้ ม และ
สามารถนาํ มาใชป้ ระโยชนไ์ ดอ้ ยา่ งไม่รู้จกั หมดสิน
พลงั งานมหาสมุทร
- พลงั งานคลืนมสี าเหตุใหญ่มาจากนาํ บนผวิ มหาสมทุ รถกู พดั ดว้ ยพลงั งานลมจน
เกิดการเคลือนไหวเป็ นคลืน

231

- พลงั งานกระแสนาํ เป็นลกั ษณะเดียวกบั ลมแตกต่างกนั ตรงทีแทนทีจะเป็นอากาศก็
เป็นนาํ ในมหาสมทุ รแทน

- พลงั งานความร้อนในมหาสมุทรเกิดจากบริเวณผวิ นาํ ของมหาสมุทรทีไดร้ ับความ
ร้อนจากดวงอาทิตย์ (ทีประมาณยีสิบกว่าองศาเซลเซียส) ซึงจะร้อนกว่านาํ ส่วนทีลึกลงไป (ทีนาํ ลึก
ประมาณ 1 กิโลเมตร มอี ุณหภูมิประมาณ 4 องศาเซลเซียส) ความแตกต่างของอุณหภูมิเช่นนีถือไดว้ ่า
เป็นแหลง่ พลงั งานชนิดหนึงเช่นกนั

พลงั งานฟอสซิล
เชือเพลงิ ฟอสซิลเกิดจากการยอ่ ยสลายของสิงมีชีวิตภายใตส้ ิงแวดลอ้ มทีเหมาะสม เมือพืชและ
สตั วส์ มยั ดึกดาํ บรรพ์ (ยคุ ไดโนเสาร์) เสียชีวติ ลงจะถกู ยอ่ ยสลายและทบั ถมกนั เป็ นชนั ๆ อย่ใู ตด้ ินหรือ
ใตพ้ ภิ พ ซึงใชเ้ วลาหลายลา้ นปี กวา่ ทีจะเปลียนซากเหลา่ นีใหก้ ลายเป็ นเชือเพลิงฟอสซิลทีรู้จกั กนั ทวั ไป
คือถ่านหินนาํ มนั และก๊าซธรรมชาติ
ตามทีไดก้ ล่าวไวใ้ นหัวขอ้ ทีแลว้ ว่าสิงมีชีวิตก็เป็ นแหล่งกกั เก็บของพลงั งานจากดวงอาทิตย์
รูปแบบหนึง ดงั นนั พลงั งานฟอสซิลนีก็ถือวา่ เป็นแหล่งกกั เก็บทีเกิดขึนหลายลา้ นปี ก่อน ของสิงมีชีวิต
ในยคุ นนั
พลงั งานเหลา่ นีจะถกู ปลดปลอ่ ยออกมาไดห้ รือเอามาใชท้ าํ งานไดก้ ็มีอยวู่ ิธีเดียวเท่านนั คือการ
เผาไหม้ ซึงจะทาํ ให้คาร์บอนและ ไฮโดรเจนทีอยู่ในเชือเพลิงรวมกับออกซิเจนในอากาศเป็ น
คาร์บอนไดออกไซด์ และนาํ นอกจากนียงั มีสารอืน ๆ อนั เป็นองคป์ ระกอบของสิงมีชีวิตทีเจือปนอยใู่ น
เชือเพลงิ อกี เช่น ซลั เฟอร์และไนโตรเจน ก็จะถูกปลดปล่อยออกมาเป็ นก๊าซซลั เฟอร์ออกไซด์ (SOX)
และไนโตรเจนออกไซด์ (NOX) เมอื ทาํ ปฏิกิริยากบั ออกซิเจนในอากาศ
พลงั งานไฟฟ้ า
พลงั งานไฟฟ้ านบั ว่าเป็ นพลงั งานทีสาํ คญั และมนุษยน์ าํ มาใชม้ ากทีสุด นบั แต่ ทอมสั แอลวา
เอดิสนั ประดิษฐ์หลอดไฟสาํ เร็จเมือปี พ.ศ. 2422 แลว้ เทคโนโลยดี า้ นเครืองใชไ้ ฟฟ้ าไดม้ ีการพฒั นา
อยา่ งรวดเร็ว ดงั ทีเห็นไดร้ อบตวั ในทุกวนั นี เครืองใชเ้ หล่านีใชเ้ ปลียนพลงั งานไฟฟ้ าไปเป็ นพลงั งาน
รูปอืน
สิงทีนาํ พลงั งานไฟฟ้ าจากแหลง่ กาํ เนิดพลงั งานไฟฟ้ าไปยงั เครืองใชไ้ ฟฟ้ าในบา้ นและโรงงาน
อุตสาหกรรม กค็ ือ กระแสไฟฟ้ า เราส่งกระแสไฟฟ้ าไปยงั ทีต่างๆไดโ้ ดยผา่ นกระแสไฟฟ้ าไป
ตามสายไฟฟ้ าซึงทาํ ดว้ ยสาร ทียอมใหก้ ระแสไฟฟ้ าผา่ นได้
พลงั งานชีวมวล
พืชทงั หลายในโลกเราก่อเกิดขึนมาได้ลว้ นแต่อาศยั พลงั งานจากดวงอาทิตย์ พืชทาํ หน้าที
เปลียนพลงั งานแสงอาทิตยแ์ ลว้ เก็บสะสมไวเ้ พือการดาํ รงชีพและเป็ นส่วนประกอบสาํ คญั ทีก่อให้เกิด
การเจริญเติบโตตามส่วนต่าง ๆ ของพืช เช่น ราก ลาํ ตน้ ใบ ดอกไม้ และผล ขบวนการสาํ คญั ทีเก็บ

232

สะสมพลังงานแสงอาทิตยน์ ีเรี ยกกันว่ากระบวนการสังเคราะห์แสงโดยอาศยั สารคลอโรฟิ ลล์
(Chlorophyll) บนพืชสีเขียวทีทาํ ตวั เสมือนเป็ นโรงงานเลก็ ดูดก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์ ( ) จาก
อากาศ และนาํ ( ) จากดินมาทาํ ปฏิกิริยากนั แลว้ ผลิตเป็นสารประกอบกลุ่มหนึงขึนมา เช่น นาํ ตาล
แป้ ง และเซลลโู ลส ซึงเรียกรวม ๆ ว่าคาร์โบไฮเดรต (Carbohydrate) พลงั งานแสงอาทิตยน์ ีจะถูกสะสม
ในรูปแบบของพนั ธเคมี (Chemicalbonds) ของสารประกอบเหล่านี

สตั วท์ งั หลายมีทงั กินพืชและสตั ว์ มนุษยก์ ินพืช และสตั วก์ ารกินกนั เป็ นทอด ๆ (ห่วงโซ่อาหาร)
ของสิงมีชีวิต ทาํ ให้มีการถ่ายทอดพลงั งานเคมีจากพืชไปสู่สัตวแ์ ละสิงมีชีวิตอืน ๆ ซึงอาจกล่าว
โดยสรุปคือ การทาํ งานของสิงมีชีวิตโดยพืนฐานลว้ นอาศยั พลงั งานจากดวงอาทิตยแ์ ละการเจริญเติบโต
ของสิงมีชีวติ ก็เป็นแหลง่ สะสมพลงั งานทีไดร้ ับจากดวงอาทิตยอ์ กี เช่นกนั

พลงั งานชีวมวลก็ คือ พลงั งานทีสะสมอยใู่ นสิงมชี ีวติ ทีสามารถนาํ มาใชท้ าํ งานได้ เช่น ตน้ ไม้
กิงไม้ หรือเศษวสั ดุจากการเกษตรหรืออุตสาหกรรม เช่น แกลบ ฟาง ชานออ้ ย ขีเลือย เศษไม้ เปลือกไม้
มลู สตั ว์ รวมทงั ของเหลือหรือขยะจากครัวเรือนมนุษย์เราไดใ้ ชพ้ ลงั งานจากชีวมวลมาเป็นเวลานานแลว้
จนถึงปัจจุบนั กย็ งั มีการนาํ มาใชป้ ระโยชนใ์ นสดั ส่วนทีไมน่ อ้ ยเลยโดยเฉพาะประเทศทีกาํ ลงั พฒั นาอยา่ ง
บา้ นเราตามชนบทก็ยงั มกี ารใชไ้ มฟ้ ื นหรือถา่ นในการหุงหาอาหาร

พลงั งานทดแทน
พลังงานทดแทน หมายถึง พลงั งานทีนาํ มาใชแ้ ทนนาํ มนั เชือเพลิง สามารถแบ่งตามแหล่งที

ไดม้ ากเป็น 2 ประเภท คือ พลงั งานทดแทนจากแหล่งทีใชแ้ ลว้ หมดไป อาจเรียกว่า พลงั งานสินเปลือง
ไดแ้ ก่ ถ่านหิน ก๊าซธรรมชาติ นิวเคลียร์ หินนาํ มนั และทรายนาํ มนั เป็ นตน้ และพลงั งานทดแทนอีก
ประเภทหนึงเป็ นแหล่งพลงั งานทีใชแ้ ลว้ สามารถหมุนเวียนมาใชไ้ ดอ้ ีก เรียกว่า พลังงานหมุนเวยี น
ไดแ้ ก่ แสงอาทิตย์ ลม ชีวมวล นาํ และไฮโดรเจน เป็ นตน้ ซึงในทีนีจะขอกล่าวถึงเฉพาะศกั ยภาพ และ
สถานภาพการใชป้ ระโยชนข์ องพลงั งานทดแทน การศึกษาและพฒั นาพลงั งานทดแทนเป็ นการศึกษา
คน้ ควา้ ทดสอบ พฒั นา และสาธิต ตลอดจนส่งเสริมและเผยแพร่พลงั งานทดแทน ซึงเป็ นพลงั งานที
สะอาด ไม่มีผลกระทบต่อสิงแวดลอ้ ม และเป็ นแหล่งพลงั งานทีมีอยู่ในทอ้ งถิน เช่น พลงั งานลม
แสงอาทิตย์ ชีวมวล และอนื ๆ เพอื ใหม้ ีการผลิต และการใชป้ ระโยชน์อยา่ งแพร่หลาย มีประสิทธิภาพ
และมีความเหมาะสมทงั ทางดา้ นเทคนิค เศรษฐกิจ และสังคม สาํ หรับผใู้ ชใ้ นเมือง และชนบท ซึงใน
การศึกษา คน้ ควา้ และพฒั นาพลงั งานทดแทนดงั กล่าว ยงั รวมถึงการพฒั นาเครืองมือ เครืองใช้ และ
อุปกรณ์เพอื การใชง้ านมีประสิทธิภาพสูงสุดดว้ ย งานศึกษา และพฒั นาพลงั งานทดแทน เป็ นส่วนหนึง
ของแผนงานพฒั นาพลงั งานทดแทน ซึงมีโครงการทีเกียวขอ้ งโดยตรงภายใตแ้ ผนงานนีคือ โครงการ
ศึกษาวิจยั ดา้ นพลงั งาน และมีความเชือมโยงกบั แผนงานพฒั นาชนบทในโครงการจดั ตงั ระบบผลิต
ไฟฟ้ าประจุแบตเตอรีดว้ ยเซลลแ์ สงอาทิตยส์ าํ หรับหมบู่ า้ นชนบททีไม่มไี ฟฟ้ า โดยงานศกึ ษา และพฒั นา
พลงั งานทดแทนจะเป็ นงานประจาํ ทีมีลกั ษณะการดาํ เนินงานของกิจกรรมต่าง ๆ ในเชิงกว้าง

233
เพือสนับสนุนการพฒั นาเทคโนโลยีพลงั งานทดแทน ทังในด้านวิชาการเชิงทฤษฎี และอุปกรณ์
เครืองมอื ทดลอง และการทดสอบ รวมถงึ การส่งเสริมและเผยแพร่ ซึงจะเป็นการสนบั สนุน และรองรับ
ความพร้อมในการจัดตงั โครงการใหม่ ๆ ในโครงการศึกษาวิจัยดา้ นพลงั งานและโครงการอืน ๆ
ทีเกียวขอ้ ง เช่น การศึกษาค้นควา้ เบืองตน้ การติดตามความกา้ วหน้าและร่วมมือประสานงานกบั
หน่วยงานทีเกียวขอ้ งในการพฒั นาตน้ แบบ ทดสอบ วเิ คราะห์ และประเมนิ ความเหมาะสมเบืองตน้ และ
เป็นงานส่งเสริมการพฒั นาโครงการทีกาํ ลงั ดาํ เนินการใหม้ คี วามสมบูรณ์ยิงขึน ตลอดจนสนบั สนุนให้
โครงการทีเสร็จสินแล้วไดน้ าํ ผลไปดาํ เนินการส่งเสริม และเผยแพร่และการใช้ประโยชน์อย่าง
เหมาะสมต่อไป

เรืองที ไฟฟ้ า

3.1 พลงั งานไฟฟ้ า
เกิดจากการเคลือนทีของอิเลก็ ตรอนจากจดุ หนึงไปยงั อกี จุดหนึงภายในตวั นาํ ไฟฟ้ าการเคลือนที

ของอเิ ลก็ ตรอน เรียกว่า กระแสไฟฟ้ า Electrical Current ซึงเกิดจากการนาํ วตั ถุทีมีประจุไฟฟ้ าต่างกนั
นาํ มาวางไวใ้ กลก้ นั โดยจะใชต้ วั นาํ ทางไฟฟ้ คือ ทองแดงการเคลอื นทีของอเิ ลก็ ตรอนจะเคลอื นทีจาก
วตั ถุทีมีประจุไฟฟ้ าบวกไปยงั วตั ถุ ทีมปี ระจุไฟฟ้ าลบมีหน่วยเป็น Ampere อกั ษรยอ่ คือ “ A ”

รูปการเคลือนทขี องอิเลก็ ตรอนในตวั นาํ ไฟฟ้ า

234
กระแสไฟฟ้ าสามารถแบ่งออกได้เป็ น 2 ชนิด

1. ไฟฟ้ ากระแสตรง (Direct Current) เป็ นกระแสไฟฟ้ าทีเกิดจากการเคลือนทีของ
อิเลก็ ตรอนจากแหลง่ จ่ายไฟฟ้ าไปยงั อปุ กรณ์ไฟฟ้ าใด ๆไดเ้ พยี งทิศทางเดียว สาํ หรับแหลง่ จ่ายไฟฟ้ านัน
มาจากเซลลป์ ฐมภมู คิ ือถ่านไฟฉาย หรือเซลลท์ ุติยภมู คิ ือ แบตเตอร์รี หรือเครืองกาํ เนิดไฟฟ้ ากระแสตรง

รูปแบตเตอร์รีหรือเครืองกาํ เนิดไฟฟ้ ากระแสตรง
2. ไฟฟ้ ากระแสสลบั (Alternating Current) เป็ นกระแสไฟฟ้ าทีเกิดจากการเคลือนทีของ
อิเลก็ ตรอนจากแหล่งจ่ายไฟไปยงั อุปกรณ์ไฟฟ้ าใด ๆโดยมีการเคลือนทีกลบั ไปกลบั มาตลอดเวลา
สาํ หรับแหล่งจ่ายไฟนันมาจากเครืองกาํ เนิดไฟฟ้ ากระแสสลบั ชนิดหนึงเฟสหรือเครืองกาํ เนิดไฟฟ้ า
กระแสสลบั ชนิดสามเฟส

รูปที เครืองกาํ เนิดไฟฟ้ ากระแสสลบั
แรงดนั ไฟฟ้ า (Voltage) เป็นแรงทีทาํ ใหอ้ ิเลก็ ตรอนเกิดการเคลือนที หรือแรงทีทาํ ให้เกิดการ
ไหลของไฟฟ้ าโดยแรงดนั ไฟฟ้ าทีมรี ะดบั ต่างกนั จะมปี ริมาณไฟฟ้ าสูงเนืองจากปริมาณประจุไฟฟ้ าทงั
สองดา้ นมีความแตกต่างกนั ทาํ ใหเ้ กิดการเคลอื นทีของอเิ ลก็ ตรอน โดยทวั ๆไปแลว้ แรงดนั ไฟฟ้ าทีตก
คร่อมอปุ กรณ์ไฟฟ้ าแต่ละตวั ภายในวงจรไฟฟ้ าหรือแรงดนั ไฟฟ้ าของแหล่งจ่ายไฟฟ้ า จะใชห้ น่วยของ
แรงดนั ไฟฟ้ าจะใชต้ วั อกั ษร V ตวั ใหญ่ธรรมดา จะแทนคาํ วา่ Volt ซึงเป็นหน่วยวดั ของแรงดนั ไฟฟ้ า

235

รูปการเคลือนทขี องอเิ ลก็ ตรอนจากศกั ยส์ ูงไปศกั ยต์ าํ

ความต้านทานไฟฟ้ า (Resistance) เป็นการต่อตา้ นการไหลของกระแสไฟฟ้ าของวตั ถุซึงจะมี
ค่ามากหรือค่านอ้ ยจะขึนอยกู่ บั ชนิดของวตั ถุนนั ๆ ความตา้ นทานจะมีหน่วยวดั เป็ น โอห์ม และจะใช้
สญั ลกั ษณ์เป็น (Ohms)

ตวั นาํ ไฟฟ้ า (Conductors) วตั ถุทีกระแสไฟฟ้ าสามารถไหลผา่ นไดโ้ ดยง่ายหรือวตั ถุทีมีความ
ตา้ นทานตาํ เช่นทองแดง อลูมิเนียม ทอง และเงิน ซึงเป็ นตวั นาํ ไฟฟ้ าทีดีทีสุด ค่าความนาํ ไฟฟ้ าจะมี
สญั ลกั ษณ์เป็น G และมีหน่วยเป็น ซีเมนส์ (S) โดยมีสูตรการคาํ นวณดงั นี

ตวั อย่าง G = 1/R …………………… (6)

วตั ถุชนิดหนึงมคี ่าความตา้ นทานไฟฟ้ า 25 โอหม์ จงคาํ นวณหาค่าความนาํ ไฟฟ้ าของวตั ถชุ นิดนี
มีค่าเป็ นเท่าไร
จากสูตร G = 1/R
แทนค่า G = 1/25
คาํ ตอบ G = 40 mS

ฉนวนไฟฟ้ า (Insulators) วตั ถุทีซึงไมย่ อมให้กระแสไฟฟ้ าไหลผ่านไปได้ หรือวตั ถุทีมีความ
ตา้ นทานไฟฟ้ าสูง ซึงสามารถตา้ นทานการไหลของกระแสได้ เช่น ไมกา้ แกว้ และพลาสติก

236

3.2 กฎของโอห์ม
กระแสไฟฟ้ าทีไหลในวงจรไฟฟ้ าไดน้ ัน เกิดจากแรงดนั ไฟฟ้ าทีจ่ายให้กบั วงจรและ

ปริมาณกระแสไฟฟ้ าภายในวงจรจะถูกจาํ กดั โดยความตา้ นทานไฟฟ้ าภายในวงจรไฟฟ้ านันๆ ดงั นัน
ปริมาณกระแสไฟฟ้ าภายในวงจรจะขนึ อยกู่ บั แรงดนั ไฟฟ้ าและค่าความตา้ นทานของวงจร ซึงวงจรนีถกู
คน้ พบดว้ ย George Simon Ohm เป็ นนักฟิ สิกส์ชาวเยอรมนั และนาํ ออกมาเผยแพร่ในปี ค.ศ.1826
ซึงวงจรนีเรียกว่า กฎของโอห์ม กลา่ วว่ากระแสไฟฟ้ าทีไหลในวงจรจะแปรผนั ตรงกบั แรงดนั ไฟฟ้ าและ
แปรผกผนั กบั ค่าความตา้ นทานไฟฟ้ า โดยเขียนความสมั พนั ธไ์ ดด้ งั นี

แอมแปร์ …… (7)
ตวั อย่าง

จงคาํ นวนหาค่าปริมาณกระแสไฟฟ้ าของวงจรไฟฟ้ าทีมีแรงดนั ไฟฟ้ าขนาด 50 โวลต์ และมคี ่า
ความตา้ นทานของวงจรเท่ากบั 5โอห์ม

วธิ ที ํา
จากสูตร

แทนค่า

237

กจิ กรรมการเรียนรู้เรือง การทดลองกฎของโอห์ม

อุปกรณ์ทดลอง V
. เครืองจ่ายไฟฟ้ ากระแสตรงปรับค่าได้ .
. มลั ติมเิ ตอร์
. ตวั ตา้ นทานขนาดต่าง ๆ จาํ นวน ตวั
. สายไฟ

การทดลอง

รูปที แสดงการต่อวงจรเพอื พิสูจนก์ ฎของโอห์ม

. นาํ ตวั ตา้ นทาน แหลง่ จ่ายไฟฟ้ ากระแสตรงทีปรับค่าได้ ต่อวงจรดงั รูป
. ปรับค่าโวลตท์ ีแหลง่ จ่ายไฟ ประมาณ ค่า และแต่ละครังทีปรับค่าโวลต์ ใหว้ ดั ค่ากระแสไฟ
ทีไหลผา่ นวงจร บนั ทึกผลการทดลอง
V
. หาค่าระหว่าง I

. นาํ ค่าทีไดไ้ ปเขียนกราฟระหว่าง V กบั I
. หาค่าความชนั เปรียบเทียบกบั ค่าทีไดใ้ นข้อ เปรียบเทียบตัวตา้ นทานและทาํ การทดลอง

เช่นเดียวกนั กบั ขอ้ -

คาํ ถาม V
I
ค่า ทีทดลองไดเ้ ป็นไปตามกฎของโอห์มหรือไม่ เพราะเหตุใด

3.3 การต่อความต้านทานแบบต่าง ๆ
การต่อความต้านทาน หมายถึง การนาํ เอาความตา้ นทานหลายๆ ตวั มาต่อรวมกนั ใน
ระหว่างจุดสองจุดซึงในบทนีจะกล่าวถึงการต่อความตา้ นทานในลกั ษณะต่างๆ กนั โดยตงั แต่การต่อ
ความต้านทานแบบอนุกรม การต่อความตา้ นทานแบบขนานและการต่อความตา้ นทานแบบผสม
นอกจากนีลกั ษณะของตวั อยา่ งต่าง ๆ ทีเราจะพบใน บทนีนนั ส่วนใหญ่แลว้ จะแนะนาํ ถงึ วิธีการพจิ ารณา
และวิธีการคาํ นวณทีง่าย ๆ เพือให้รวดเร็วทีสุดเท่าทีจะกระทาํ ไดท้ ังนีก็เพือให้เป็ นแนวทางในการ

238
นาํ ไปใช้ในการคาํ นวณเกียวกับวงจรไฟฟ้ าทีประกอบดว้ ยความต้านทานหลาย ๆ ตัวทีต่อกันใน
ลกั ษณะยุ่งยากและซับซอ้ นไดอ้ ย่างถูกตอ้ งรวดเร็วและมีความมนั ใจในการแกป้ ัญหาโจทยเ์ กียวกบั
วงจรไฟฟ้ าโดยทวั ๆ ไป

การต่อความต้านทานแบบอนุกรม
การต่อความตา้ นทานแบบอนุกรม หมายถงึ การนาํ เอาความตา้ นทานมาต่อเรียงกนั โดยให้
ปลายสายของความตา้ นทานตวั ทีสองต่อเชือมกบั ปลายของความตา้ นทานตวั ทีสาม ถา้ หากว่ามีความ
ตา้ นทานตวั ทีสีหรือตวั ต่อ ๆ ไป ก็นาํ มาต่อเรียงกนั ไปเรือย ๆ เป็นลกั ษณะในแบบลกู โซ่ ซึงเราสามารถ
ทีจะเขา้ ใจไดง้ ่าย โดยการพจิ ารณาจาก

รูปการต่อความตา้ นทานแบบอนุกรม
จากรูปการต่อความตา้ นทานแบบอนุกรม จะได้

Rt = R1 + R2 + R3
ในทีนี

Rt = ความตา้ นทานรวมหรือความตา้ นทานทงั หมด
R1 , R2 , R3 = ความตา้ นทานยอ่ ย
การต่อความต้านทานแบบขนาน
การต่อความตา้ นทานแบบขนาน หมายถึง การนาํ เอาความตา้ นทานหลายๆ ตวั มาต่อเชือมกนั
ใหอ้ ยใู่ นระหวา่ งจุด 2 จุด โดยใหป้ ลายดา้ นหนึงของความตา้ นทานทุก ๆ ตวั มาต่อรวมกนั ทีจุด ๆ หนึง
และใหป้ ลายอกี ดา้ นหนึงของความตา้ นทานทุก ๆ ตวั มาต่อรวมกนั อีกทีจุดหนึง ๆ ซึงพิจารณาไดอ้ ย่าง
ชดั เจนจาก รูปการต่อความตา้ นทานแบบขนาน

รูปการต่อความตา้ นทานแบบขนาน

239
จากรูปการต่อความตา้ นทานแบบขนานจะได้

1/Rt = (1/R1+1/R2+1/R3)
= (R2R3+R1R3+R1R2)/(R1R2R3)

ดงั นนั Rt = (R1R2R3)/(R2R3+R1R3+R1R2)
ในทีนี Rt = ความตา้ นทานรวม หรือความตา้ นทานทงั หมด R1,R2,R3 = ความตา้ นทานยอ่ ย

ข้อสังเกต เมอื ความตา้ นทาน 2 ตวั ต่อขนานกนั และมีค่าเท่ากนั การคาํ นวณหาค่าความตา้ นทาน
รวมใหใ้ ชค้ ่าความตา้ นทานตวั ใดตวั หนึงเป็ นตวั ตงั (เพราะมีค่าเท่ากนั ) แลว้ หารดว้ ยจาํ นวนของความ
ตา้ นทาน คือ 2 ในลกั ษณะทาํ นองเดียวกนั ถา้ หากว่ามีความตา้ นทานทงั หมด n ตวั ต่อขนานกนั และ
แต่ละตวั มีค่าเท่า ๆ กนั แลว้ เมือคาํ นวณหาค่าความตา้ นทานรวม ก็ให้ใชค้ ่าของความตา้ นทานตวั ใด
ตวั หนึงเป็นตวั ตงั แลว้ หารดว้ ยจาํ นวนของตวั ตา้ นทาน คือ n
วงจรแบบผสม

วงจรไฟฟ้ าแบบผสม คือ วงจรทีประกอบดว้ ยวงจรอนุกรม (Series Circuit) และวงจรขนาน
(Parallel Circuit) ยอ่ ย ๆ อยใู่ นวงจรใหญ่เดียวกนั ดงั นนั ในการคาํ นวณเพือวิเคราะห์หาค่าปริมาณทาง
ไฟฟ้ าต่าง ๆ เช่น กระแสไฟฟ้ า (Current) แรงดนั ไฟฟ้ า (Voltage) และค่าความตา้ นทานรวม จึงตอ้ งใช้
ความรู้จากวงจรไฟฟ้ าแบบอนุกรม วงจรไฟฟ้ าแบบขนาน และกฎของโอห์ม (Ohm’s Law)
วงจรไฟฟ้ าแบบผสม โดยทวั ไปจะมีอยู่ 2 ลกั ษณะ คือ แบบอนุกรม - ขนาน (Series -Parallel) และแบบ
ขนาน * อนุกรม (Parallel - Series) ดงั รูป วงจรไฟฟ้ ากระแสตรงแบบผสม (อนุกรม - ขนาน)

รูปวงจรไฟฟ้ ากระแสตรงแบบผสม (อนุกรม - ขนาน)
การหาค่าความตา้ นทานรวม (RT ) จึงตอ้ งหาค่าความตา้ นทานรวม (RT2 ) ระหว่างตวั ตา้ นทาน
ตวั ที 2 และความตา้ นทานตวั ที 3 แบบวงจรขนานก่อน จากนนั จึงนาํ ค่าความตา้ นทานรวม (RT2 ) มารวม
กบั ค่าความตา้ นทานตวั ที 1 (RT1) แบบวงจรไฟฟ้ าอนุกรม (Series Circuit) ในการหาค่ากระแสไฟฟ้ า

240
(Current) และแรงดันไฟฟ้ า (Voltage)ให้หาค่าในวงจรโดยใช้ลกั ษณะและวิธีการเดียวกนั กบั วงจร
อนุกรม วงจรขนานดงั ทีผา่ นมาโดยใหห้ าค่าต่าง ๆ ในวงจรรวม กจ็ ะไดค้ ่าต่างๆตามทีตอ้ งการ
3.4 การคาํ นวณหาค่าความต้านทาน

วงจรอนุกรม และวงจรขนาน
ตวั ตา้ นทานทีต่อแบบขนาน จะมีความต่างศกั ยเ์ ท่ากนั ทุกตวั เราจึงหาความตา้ นทานทีสมมูล
( R eq ) เสมอื นวา่ มตี วั ตา้ นทานเพียงตวั เดียว ไดด้ งั นี

เราสามารถแทนตวั ตา้ นทานทีต่อขนานกนั ดว้ ยเสน้ ตรง 2 เสน้ " || " ได้ สาํ หรับตวั ตา้ นทาน 2 ตวั เราจะ
เขียนดงั นี

กระแสไฟฟ้ าทีไหลผา่ นตวั ตา้ นทานแบบอนุกรมจะเท่ากนั เสมอ แต่ความต่างศกั ยข์ องตวั ตา้ นทาน แต่ละ
ตวั จะไมเ่ ท่ากนั ดงั นนั ความต่างศกั ยท์ งั หมดจึงเท่ากบั ผลรวมของความต่างศกั ย์ เราจึงหาความตา้ นทาน
ไดเ้ ท่ากบั
ตวั ต้านทานทีต่อแบบขนานและแบบอนุกรม รวมกันนัน เราสามารถแบ่งเป็ นส่วนเล็กๆก่อน แลว้
คาํ นวณความตา้ นทานทีละส่วนได้ ดงั ตวั อยา่ งนี

ตวั ต้านทานแบบ 4 แถบสี
ตวั ตา้ นทานแบบ 4 แถบสีนนั เป็นแบบทีนิยมใชม้ ากทีสุด โดยจะมีแถบสีระบายเป็ นเส้น 4 เส้น

รอบตวั ตา้ นทาน โดยค่าตวั เลขของ 2 แถบแรกจะเป็น ค่าสองหลกั แรกของความตา้ นทาน แถบที 3 เป็ น
ตวั คูณ และ แถบที 4 เป็นค่า ขอบเขตความเบียงเบน ซึงมคี ่าเป็น 2% , 5% , หรือ 10%

241

ค่าของรหัสสีตามมาตรฐาน EIA EIA-RS- 279
แถบ 3 แถบ 4
สี แถบ 1 แถบ 2 ( ตวั คูณ) ( ขอบเขตความเบียงเบน) สมั ประสิทธิของอุณหภมู ิ
100 ppm
ดาํ 0 0 ?10 0 ?1% (F) 50 ppm
นาํ ตาล 1 1 ?10 1
แดง 2 2 ?10 2 ?2% (G)

สม้ 3 3 ?10 3 ?0.5% (D) 15 ppm
เหลือง 4 4 ?10 4 25 ppm
เขียว 5 5 ?10 5
นาํ เงิน 6 6 ?10 6 ?0.25% (C)
มว่ ง 7 7 ?10 7 ?0.1% (B)
เทา 8 8 ?10 8 ?0.05% (A)
ขาว 9 9 ?10 9
ทอง ?0.1 ?5% (J)
เงิน ?0.01 ?10% (K)
ไมม่ สี ี ?20% (M)
หมายเหตุ : สีแดง ถึง มว่ ง เป็นสีรุ้ง โดยทีสีแดงเป็นสีพลงั งานตาํ และ สีมว่ งเป็นสีพลงั งานสูง
ค่าทพี งึ ประสงค์

ตวั ตา้ นทานมาตรฐานทีผลิต มีค่าตงั แต่มลิ ลโิ อหม์ จนถงึ กิกะโอหม์ ซึงในช่วงนี จะมีเพียงบาง
ค่าทีเรียกว่า ค่าทีพงึ ประสงค์ เท่านนั ทีถกู ผลิต และตวั ทรานซิสเตอร์ทีเป็นอุปกรณ์แยกในทอ้ งตลาด
เหล่านีนนั ในทางปฏิบตั ิแลว้ ไมไ่ ดม้ คี ่าตาม อดุ มคติ ดงั นนั จึงมีการระบุขอบเขตของ การเบียงเบนจาก
ค่าทีระบุไว้ โดยการใชแ้ ถบสีแถบสุดทา้ ย
ตวั ต้านทานแบบมี 5 แถบสี

5 แถบสีนันปกติใช้สาํ หรับตวั ต้านทานทีมีความแม่นยาํ สูง (โดยมีค่าขอบเขตของความ
เบียงเบน 1%, 0.5%, 0.25% , 0.1%) แถบสี 3 แถบแรกนันใชร้ ะบุค่าความตา้ นทาน แถบที 4 ใชร้ ะบุ
ค่าตวั คูณ และ แถบที 5 ใชร้ ะบุขอบเขตของความ เบียงเบน ส่วนตวั ตา้ นทานแบบ 5 แถบสีทีมีความ
แมน่ ยาํ ปกติ มพี บไดใ้ นตวั ตา้ นทานรุ่นเก่า หรือ ตวั ตา้ นทานแบบพเิ ศษ ซึงค่าขอบเขตของความเบียงเบน
จะอยใู่ นตาํ แหน่งปกติคือ แถบที 4 ส่วนแถบที 5 นนั ใชบ้ อกค่าสมั ประสิทธิของอุณหภูมิ

ตวั ต้านทานแบบ SMT

ตวั ตา้ นทานแบบประกบผวิ หนา้ ระบุค่าความตา้ นทานดว้ ยรหัสตวั เลข โดยตวั ตา้ นทาน SMT
ความแม่นยาํ ปกติ จะระบุดว้ ยรหสั เลข 3 หลกั สองหลกั แรกบอกค่าสองหลกั แรกของความตา้ นทาน

242

และ หลกั ที 3 คือค่าเลขยกกาํ ลงั ของ 10 ตวั อยา่ งเช่น "472" ใชห้ มายถงึ "47" เป็นค่าสองหลกั แรกของค่า
ความตา้ นทาน คูณดว้ ย 10 ยกกาํ ลงั สอง โอห์ม ส่วนตวั ตา้ นทาน SMT
ความแม่นยาํ สูง จะใชร้ หสั เลข 4 หลกั โดยที 3 หลกั แรกบอกค่าสามหลกั แรกของความตา้ นทาน และ
หลกั ที 4 คือค่าเลขยกกาํ ลงั ของ 10

การวดั ตวั ต้านทาน
ตวั ตา้ นทานกค็ ือตวั นาํ ทีเลวได้ หรือในทางกลบั กนั ตวั นาํ ดีหรือตวั นาํ สมบูรณ์ เช่น ซูเปอร์คอน

ดกั เตอร์ จะไม่มีค่าความตา้ นทานเลย ดงั นัน ถา้ ตอ้ งการทดสอบเครืองมือวดั ของเราว่า มีค่าเทียงตรง
ในการวดั มากนอ้ ยเท่าใด เราสามารถทดสอบ ไดโ้ ดยการนาํ เครืองมอื วดั ของเราไปวดั ตวั นาํ ทีมีค่าความ
ตา้ นทาน ศนู ยโ์ อหม์ เครืองมือทีนาํ ไปวดั จะตอ้ งวดั ค่าไดเ้ ท่ากบั ศนู ยโ์ อห์มทุก ยา่ นวดั (รูปที 1) ตวั นาํ ที
ดีทีสุดหรือตวั นาํ ที ค่อนขา้ งดี จาํ เป็นมากสาํ หรับวงจรอิเลก็ ทรอนิกส์ทวั ไป ในงานอิเล็กทรอนิกส์จะใช้
อุปกรณ์ทีรู้จกั กนั ในชือวา่ โอห์มมิเตอร์ เป็นเครืองมอื ทีใชต้ รวจสอบค่าความตา้ นทานของตวั ตา้ นทาน

รูปที ถา้ เราวดั ความตา้ นทานของตวั นาํ ทีดีจะไม่มีความตา้ นทานคือวดั ไดศ้ นู ยโ์ อห์ม