Εργαστηριακός Οδηγός Χημείας Α' Λυκείου

ΕΚΥΕ
Φανίων

Εργαςτηριακόσ Οδηγόσ
Α Λυκείου

Επιμζλεια Δ.Μαρκογιαννάκθσ
Κ. Ραπακαναςίου

Χανιά 2015



ΑϋΛΥΚΕΙΟΥ

Α’ ΛΤΚΕΙΟΤ

Προλογικό ςθμείωμα

Αγαπθτοί ςυνάδελφοι,
Μετά από μεγάλθ προςπάκεια ςτθριηόμενοι ςτισ εμπειρίεσ που αποκτιςαμε ςτο ΕΚΦΕ Χανίων αλλά
και ςτθν επικοινωνία μεταξφ πολλϊν ςυναδζλφων μασ, ςασ παρουςιάηουμε τον εργαςτθριακό οδθγό
τθσ Α Λυκείου. Ζνα πόνθμα «ανοικτό» ςε καλοδεχοφμενθ κριτικι (τθν οποία και περιμζνουμε) για να
γίνει ακόμα καλφτερο.
Θζλουμε να πιςτεφουμε ότι αυτό μπορεί να αποτελζςει τθν βάςθ για μια αξιοπρεπι εργαςτθριακι
διδαςκαλία, ςτθν οποία όμωσ εςείσ κα πρζπει ζτςι και αλλιϊσ να «παίξετε» κακοριςτικό ρόλο
ηυγίηοντασ και μετρϊντασ τισ παραμζτρουσ που μόνο εςείσ γνωρίηετε ςτθν μοναδικι ςασ περίπτωςθ
(τάξθ).
Ζτςι μπορείτε να δουλζψετε τισ αςκιςεισ αυτζσ ολόκλθρεσ ι τμθματικά, μετωπικά ι με επίδειξθ, να
δϊςετε τα φφλλα εργαςίασ για δουλειά ςτο ςπίτι ι να αξιολογιςετε με αυτά τθν προςπάκειά ςασ…..
Κλείνουμε με τθν ΕΥΧΘ να αιςκανκείτε ότι το πείραμα δεν μπορεί να μθν είναι αναπόςπαςτο τμιμα
τθσ διδαςκαλίασ ςασ με ι χωρίσ εργαςτιριο, με ι χωρίσ ΥΣΕΦΕ, παρά μόνο με το μεράκι ςασ και τθν
διάκεςι ςασ για προςφορά…..

Οι επιμελθτζσ τθσ ζκδοςθσ
Δ. Μαρκογιαννάκθσ Υπεφκυνοσ του ΕΚΦΕ Χανίων
Κ. Παπακαναςίου Συνεργάτθσ του ΕΚΦΕ Χανίων

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΗ ΑΣΚΗΣΗ

Διάκριςθ φαινομζνων
Φύλλο Εργασίας

΢κοπόσ τησ άςκηςησ Να διακρίνουμε (ξεχωρίςουμε) τα φυςικά από τα
χημικά φαινόμενα.

΢τόχοι

Μετά το τζλοσ τθσ άςκθςθσ κα μπορείτε να :
Α) δίνετε τον οριςμό των φυςικϊν και των χθμικϊν φαινομζνων,
Β) ταξινομείτε τα διάφορα φαινόμενα ςε χθμικά και ςε φυςικά.

Ζνα ςυν (+) ςτθ κεωρία

Οι μεταβολζσ που γίνονται ςτο μακρόκοςμο μασ είναι δυο ειδϊν:
α) αυτζσ που θ ςφςταςθ τθσ φλθσ ΔΕΝ μεταβάλλεται και ονομάηονται φυςικά φαινόμενα και β) αυτζσ
που θ ςφςταςθ τθσ φλθσ μεταβάλλεται ριηικά και ονομάηονται χθμικά φαινόμενα (χθμικζσ
αντιδράςεισ). Ραραδείγματα ΦΥΣΙΚΩΝ ΦΑΙΝΟΜΕΝΩΝ είναι όλεσ οι μετατροπζσ φυςικϊν καταςτάςεων
τιξθ, πιξθ, εξάτμιςθ, ςυμπφκνωςθ, εξάχνωςθ, απόκεςθ, μιασ κακαρισ ουςίασ, όπου αλλάηει θ φυςικι
κατάςταςθ μιασ κακαρισ ουςίασ από μια, ςε μια άλλθ (π.χ από ςτερεά γίνεται υγρι) ενϊ ΧΘΜΙΚΑ
ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ είναι π.χ οι ςυνκζςεισ (δθμιουργίεσ) νζων ουςιϊν, οι καφςεισ των ςωμάτων (ζνωςι τουσ
κυρίωσ με το οξυγόνο) αλλά και άλλεσ όπου ςε κάκε μια από αυτζσ παίρνουμε νζα διαφορετικά
εντελϊσ ςϊματα.

Τιξθ Εξαζρωςθ

Θ2Ο (s) Θ2Ο (l)  Θ2Ο (g)

Νερό πάγοσ(ςτερεό) Ριξθ νερό (υγρό) νερό υδρατμόσ(αζριο)



υγροποίθςθ (ςυμπφκνωςθ)

φυςικά φαινόμενα

2Θ2Ο  2 Θ2 + Ο2
ενϊ είναι χθμικό φαινόμενο
θ διάςπαςθ του νεροφ ςτα ςυςτατικά του δθλαδι ςε οξυγόνο και ςε υδρογόνο .

ΕΚΦΕ ΧΑΝΙΩΝ «Ρειραματικά όργανα μεταχειρίηομαι κακ’ εκάςτθν εισ τασ παραδόςεισ μου»
Κ.Μ.Κούμασ , 1777- 1836

4

Αςφάλεια

γυαλιά προςταςίασ κατά τθν κζρμανςθ και καφςθ

Απαιτούμενα όργανα και υλικά Ουςίεσ

΢κεφθ 1. Oινόπνευμα,

1. Δοχείο απορριμμάτων 2. Οξαλικό οξφ (s)
2. Χαρτί κουηίνασ
3. 6 δοκιμαςτικοί ςωλινεσ 3. Διαλφματα Bα(ΝΟ3)2, CuSO4, FeCl3,
4. γουδί ( κάψα πορςελάνθσ) Θ2SO4, και ΝαΟΘ
5. Σπάτουλα
6.ξφλινθ λαβίδα Τα διαλύματα των αλάτων είναι 0,1 Μ ενώ των
7. Γκαηάκι κζρμανςθσ οξζων και βάσεων 2Μ
8.αναπτιρασ
9. φαλοσ ωρολογίου
10. Στιριγμα δοκιμαςτικϊν ςωλινων.
11. Χαρτί

ΕΚΦΕ ΧΑΝΙΩΝ «Ρειραματικά όργανα μεταχειρίηομαι κακ’ εκάςτθν εισ τασ παραδόςεισ μου»
Κ.Μ.Κούμασ , 1777- 1836

5

ΠΕΙΡΑΜΑΤΑ:

Α1. ΢ίξτε μικρι ποςότθτα οινοπνεφματοσ πάνω ςτο χζρι ςασ, κινιςτε το πάνω κάτω μερικζσ
φορζσ. Τι παρατθρείτε; ………………………………………………...............................................................
Α2. Χαρακτθρίςτε το φαινόμενο……………………………………………………………..
Α3. Δικαιολογιςτε τθν απάντθςι ςασ…………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

Β1 ΢ίξτε μικρι ποςότθτα οινοπνεφματοσ ςε ζνα πιατάκι γυάλινο (φαλο ωρολογίου -πυρίμαχο)
και ανάψτε το.

( Προσοχή γιατί η φλόγα δεν φαίνεται)

Τι παρατθρείτε; ………………………………………………..............................................................................
Β2. Χαρακτθρίςτε το φαινόμενο………………………………………………………………
Β3. Δικαιολογιςτε τθν απάντθςι ςασ………………………………………………………………………………………….

............................................................................................................................................................
Γ1.Τςαλακϊςετε ζνα κομμάτι χαρτί.
Γ2.Αφιςτε το να πζςει.
Γ3.Κάψτε το ςε κάψα πορςελάνθσ.
Χαρακτθρίςτε τα φαινόμενα 1. ……………………… 2. …………………….. 3. ……………………………..
Γ4. Δικαιολογιςτε τισ απαντιςεισ ςασ

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Δ1. Βάλτε μικρι ποςότθτα οξαλικοφ οξζοσ ςε ζνα πυρίμαχο δοκιμαςτικό ςωλινα, πιάςτε τον ςτθ
ςυνζχεια με θν ξφλινθ λαβίδα και κερμάνετε τθν ποςότθτα αυτι προςεκτικά.

Τι παρατθρείτε μετά από λίγο;
Δ2. Κλείςτε το γκαηάκι.
Δ3. Ρεριςτρζψατε το περιεχόμενο του δοκιμαςτικοφ ςωλινα ςε όλο το μικοσ του;
Δ4. Τι παρατθρείτε μετά από λίγο; Ζχουμε δθμιουργία νζου, διαφορετικοφ ςϊματοσ;
………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
Πωσ ονομάηονται οι μετατροπζσ που παρατθριςατε; α)……………………….. β)……………………………

ΕΚΦΕ ΧΑΝΙΩΝ «Ρειραματικά όργανα μεταχειρίηομαι κακ’ εκάςτθν εισ τασ παραδόςεισ μου»
Κ.Μ.Κούμασ , 1777- 1836

6

Ε1. Αναμείξατε μικρζσ ποςότθτεσ από τα παρακάτω αντιδραςτιρια αντίςτοιχα ςε δοκιμαςτικοφσ

ςωλινεσ και παρατθριςτε τα προϊόντα που ςχθματίηονται.

ι) Ba(NO3)2 + H2SO4  χρώμα ιηιματοσ…………………

ii) NaOH + CuSO4  χρώμα ιηιματοσ……………… ..

iii) NaOH + FeCl3  χρώμα ιηιματοσ…………………

Χαρακτθρίςτε τα φαινόμενα…………………………………………………………………….

ΕΚΦΕ ΧΑΝΙΩΝ «Ρειραματικά όργανα μεταχειρίηομαι κακ’ εκάςτθν εισ τασ παραδόςεισ μου»
Κ.Μ.Κούμασ , 1777- 1836

7

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΗ ΑΣΚΗΣΗ

Διάκριςθ φαινομζνων

ΦΥΛΛΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ

Ονοματεπώνυμο μαθητή /τριασ……………………………………………………………...

Ερωτήςεισ

1) Να δϊςετε τον οριςμό των φαινομζνων.
Οριςμόσ………………………………………………………………………………………………………………………………………………
2) Να κζςετε τθν ερϊτθςθ που με βάςθ τθν απάντθςι ςασ (ΝΑΙ ι ΟΧΙ) να διαχωρίςετε τα

φαινόμενα ςε φυςικά και χθμικά ενϊ ςτθ ςυνζχεια να τοποκετιςτε κάτω από τθ ςωςτι
κατθγορία τα φαινόμενα:
καφςθ, πιξθ, εξαζρωςθ, απόκεςθ, διάςπαςθ, ςφνκεςθ, βραςμόσ, φωτοςφνκεςθ, ξίνιςμα,
ςυμπφκνωςθ, ςυμπλθρϊνοντασ το παρακάτω πίνακα.

ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ

ΕΡΩΣΘ΢Θ ΟΧΙ
ΦΤ΢ΙΚΑ
ΝΑΙ
ΧΘΜΙΚΑ

3) Να ςυμπλθρώςτε ςτο διάγραμμα ςε κάκε αρικμό τθν λζξθ που λείπει:

1…………… 2…………….
 Θ2Ο (g)
Θ2Ο (s)  Θ2Ο (l)
 νερό υδρατμόσ(αζριο)
Νερό πάγοσ(ςτερεό) νερό (υγρό)

3……………. φυςικά φαινόμενα
4………………..

Σι μού έμεινε – Εντυπώςεισ

ΕΚΦΕ ΧΑΝΙΩΝ «Ρειραματικά όργανα μεταχειρίηομαι κακ’ εκάςτθν εισ τασ παραδόςεισ μου»
Κ.Μ.Κούμασ , 1777- 1836

8

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

«Παραλειπόμενα» που Δεν αγνοούμε

Είναι επιβεβλθμζνθ θ διάκριςθ των φαινομζνων ςε φυςικά και χθμικά διότι διευκολφνει τθν
διδαςκαλία των φυςικϊν επιςτθμϊν ςε πολλά επίπεδα, ειδικά ςτθν κατανόθςθ των φυςικϊν
καταςτάςεων ( τι αλλάηει ςτισ μεταβολζσ αυτζσ ) και ςτισ μεταβολζσ των μορίων .
Θα πρζπει να προςζξουμε τισ λανκαςμζνεσ αντιλιψεισ των μακθτϊν /τριϊν ςχετικά με τα φυςικά
φαινόμενα π.χ α) είναι φυςικά φαινόμενα γιατί γίνονται ςτθ φφςθ (που άραγε εξελίςςονται-γίνονται
τα χθμικά;) β) οι αναφορζσ ςε πολφπλοκα φαινόμενα θ ζκρθξθ ενόσ θφαιςτείου ι ο ςειςμόσ που
ςαφϊσ δεν μποροφν να ταξινομθκοφν ςτισ δυο παραπάνω κατθγορίεσ (είναι γεωλογικά φαινόμενα που
εμπεριζχουν πολλά και φυςικά και χθμικά φαινόμενα).

ΠΕΡΙ΢΢ΟΣΕΡΑ ΜΠΟΡΟΤΜΕ ΝΑ ΒΡΟΤΜΕ

1) Σ.Λιοδάκθσ, Δ.Γάκθσ Ε΢ΓΑΣΤΘ΢ΙΑΚΟΣ ΟΔΘΓΟΣ ΧΘΜΕΙΑΣ Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΟΕΔΒ ΑΘΘΝΑ

2) Γ.Ε. Μανουςάκθ ΜΕΣΑ ΑΡΟ ΡΕΙ΢ΑΜΑΤΑ Θ ΜΑΓΕΙΑ ΤΘΣ ΧΘΜΕΙΑΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΘ

3) http://ekfe.chan.sch.gr/Lykeio/labLyk.html

4) Σχολικό βιβλίο ΧΘΜΕΙΑΣ ΑϋΛυκείου ΟΑΕΔ Ακινα

ΕΚΦΕ ΧΑΝΙΩΝ «Ρειραματικά όργανα μεταχειρίηομαι κακ’ εκάςτθν εισ τασ παραδόςεισ μου»
Κ.Μ.Κούμασ , 1777- 1836

9

Διαλύματα

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΗ ΑΣΚΗΣΗ

Σαχφτθτα διάλυςθσ

Φύλλο Εργασίας

΢κοπόσ τησ άςκηςησ Η πειραματική μελέτη των παραγόντων που
επηρεάζουν την ταχύτητα διάλυςησ ςτερεών ουςιών.
΢τόχοι

Μετά το τζλοσ τθσ άςκθςθσ κα μπορείτε να:
• δίνετε τον οριςμό και να αντιλαμβάνεςκε τθν ζννοια τθσ ταχφτθτασ διάλυςθσ,
• προςδιορίηετε ποιοι είναι οι παράγοντεσ που επθρεάηουν τθν ταχφτθτα διάλυςθσ ουςιϊν,
• αναφζρετε πωσ οι παράγοντεσ αυτοί επθρεάηουν τον χρόνο που απαιτείται να διαλυκεί μια ουςία
• εφαρμόηετε μεκόδουσ ςτθν κακθμερινι ηωι που κα ςασ διευκολφνουν να διαλφετε γριγορα ι όχι

ουςίεσ.

Ζνα ςυν (+) ςτθ κεωρία

Γνωρίηουμε ότι τα δομικά ςυςτατικά τθσ φλθσ (μόρια, άτομα, ιόντα) αναπτφςςουν δυνάμεισ μεταξφ
τουσ και ζτςι ςυγκροτείται θ φλθ. Πταν υπάρχει διάλυςθ μιασ ςτερεάσ ουςίασ (π.χ άλατοσ ) ςε διαλφτθ
(υγρό) είναι προφανζσ ότι αυτό ςυμβαίνει επειδι οι δυνάμεισ που αναπτφςςονται μεταξφ τουσ
υπεριςχφουν των ομοίων δυνάμεων μεταξφ του ςτερεοφ και του υγροφ. Ζτςι τα μόρια του διαλφτθ
«περικυκλϊνουν» τα δομικά ςυςτατικά του ςτερεοφ αποςπϊντασ τα και αποχωρίηοντάσ τα από τα
όμοιά τουσ. Με δεδομζνο διαλφτθ και διαλυμζνθ ουςία οι παράγοντεσ που κα επθρεάςουν το πόςθ
ουςία κα διαλυκεί ςτθ μονάδα του χρόνου (ταχφτθτα διάλυςθσ) κα είναι όλοι αυτοί που ενιςχφουν
«διευκολφνουν» τισ δυνάμεισ αυτζσ, δθλαδι 1) θ άμεςθ και πολλαπλάςια επαφι τουσ, όταν το ςτερεό
βρίςκεται ςε μορφι ςκόνθσ και όχι μεγάλων ςχθματιςμϊν (επιφάνεια επαφισ) 2) το ανακάτεμα τουσ
και 3) θ αφξθςθ τθσ κερμοκραςίασ τουσ (αυξάνεται ζτςι θ κινθτικότθτα των δομικϊν τουσ ςυςτατικϊν).

ΕΚΦΕ ΧΑΝΙΩΝ «Ρειραματικά όργανα μεταχειρίηομαι κακ’ εκάςτθν εισ τασ παραδόςεισ μου»
Κ.Μ.Κούμασ , 1777- 1836

10

Αςφάλεια

Δεν απαιτείται ιδιαίτερθ προςοχι πλθν τθσ ςυνικουσ εργαςτθριακισ.

Απαιτούμενα όργανα και υλικά Ουςίεσ

΢κεφθ Ακατζργαςτθ ηάχαρθ ( ςε κφβουσ ),
Aπιονιςμζνο H2O.
1. Δοχείο απορριμμάτων
2. Χαρτί κουηίνασ
3. 6 Ροτιρια ηζςεωσ των 200ml
4. γουδί
5. Ροτιρι ηζςεωσ 500ml
6. Αναδευτιρασ θλεκτρικόσ
7. Γκαηάκι κζρμανςθσ
8. Tρίποδο κζρμανςθσ
9. Θλεκτρονικόσ ηυγόσ.

ΕΚΦΕ ΧΑΝΙΩΝ «Ρειραματικά όργανα μεταχειρίηομαι κακ’ εκάςτθν εισ τασ παραδόςεισ μου»
Κ.Μ.Κούμασ , 1777- 1836

11

ΠΕΙΡΑΜΑ Α:

Α1 Σε δφο ποτιρια ηζςεωσ των 200ml βάηουμε από 100ml νεροφ.

Α2 ΢ίχνουμε ταυτόχρονα από ζνα κφβο ηάχαρθσ ( 4g) ςτο κακζνα και αρχίηουμε τθν ανάδευςθ ςτο
πρϊτο ενϊ απλά παρατθροφμε το άλλο. Συνεχίηουμε τθν ανάδευςθ μζχρι τθν πλιρθ διάλυςθ τθσ
ηάχαρθσ ςε αυτό. Ραρατθροφμε το άλλο και κάνουμε ςφγκριςθ ςτο χρϊμα του διαλφματοσ αλλά και
ςτισ ποςότθτεσ που ζχουν διαλυκεί.

Συμπζραςμα………………………………………………………………………………………………………………………………………..

ΠΕΙΡΑΜΑ Β:

Β1. Σε δφο ποτιρια ηζςεωσ των 200ml βάηουμε από 100ml νεροφ.

Β2. Θερμαίνουμε μζχρι βραςμοφ ςτο ποτιρι ηζςεωσ των 500ml 100ml νεροφ.

Β3. Μεταγγίηουμε το νερό που ζχουμε κερμάνει ςε ποτιρι ηζςεωσ των 200ml ενϊ ςε ζνα άλλο βάηουμε
100ml νεροφ κανονικισ κερμοκραςίασ.

Β4. ΢ίχνουμε ταυτόχρονα από ζνα κφβο ηάχαρθσ ( 4g) ςτο κακζνα. Ραρατθρείςτε ςε ποιο από τα δφο θ
ηάχαρθ διαλφκθκε πιο γριγορα.

Συμπζραςμα………………………………………………………………………………………………………………………………………..

ΠΕΙΡΑΜΑ Γ:

Γ1. Σε δφο ποτιρια ηζςεωσ των 200ml βάηουμε από 100ml νεροφ.

Γ2. Κονιορτοποιοφμε ζνα κφβο ηάχαρθσ ςτο γουδί.

Γ3. ΢ίχνουμε ςτο ζνα ποτιρι τθν ηάχαρθ με τθν μορφι ςκόνθσ και ςτο άλλο αντίςτοιχθ ποςότθτα με
τθν μορφι κφβου. Ραρατθροφμε τθν διάλυςθ ςτα δφο ποτιρια.

Συμπζραςμα………………………………………………………………………………………………………………………………………..

ΕΚΦΕ ΧΑΝΙΩΝ «Ρειραματικά όργανα μεταχειρίηομαι κακ’ εκάςτθν εισ τασ παραδόςεισ μου»
Κ.Μ.Κούμασ , 1777- 1836

12

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΗ ΑΣΚΗΣΗ

Σαχφτθτα διάλυςθσ

ΦΥΛΛΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ

Ονοματεπώνυμο μαθητή /τριασ……………………………………………………………...

Ερωτήςεισ

Να ςυμπλθρώςετε τισ λζξεισ που λείπουν από το παρακάτω κείμενο:

1.Θ ταχφτθτα ………………….. ορίηετε ωσ θ ποςότθτα ουςίασ που μπορεί να διαλυκεί ςτθ μονάδα του
…………………… ςε οριςμζνο ποςό……………………… κάτω από οριςμζνεσ ςυνκικεσ. Θ μονάδα μζτρθςισ τθσ
μπορεί να είναι……………………………. Οι παράγοντεσ από τουσ οποίουσ εξαρτάται (για δεδομζνο διαλφτθ
και ουςία) είναι α) ………………………………………….. β)…………………………………………………………………………………
γ)……………………………………………………………………… και οι τρείσ παράγοντεσ ……………………………. τθν
ανάπτυξθ των δυνάμεων μεταξφ των διαφορετικϊν δομικϊν ςυςτατικϊν του ……………………..
αποςπϊντασ τα μόρια ι τα ιόντα τθσ ………………………… ουςίασ και διαχζοντάσ τα ςτθ μάηα του
διαλφτθ.
Στθν κακθμερινι ηωι ςυχνά θ …………………… και θ αφξθςθ τθσ ………………………………. μασ βοθκά ςτθν
παραςκευι ροφθμάτων και τροφϊν.

2. ΢ίξε ζνα κφβο ηάχαρθσ αφοφ τον ζχεισ ηυγίςει ςε 100ml νεροφ. Με το θλεκτρικό αναδευτιρα άρχιςε
τθν ανάδευςθ του μείγματοσ και χρονομζτρθςε το χρόνο που απαιτικθκε να γίνει αυτό διάλυμα. Βρεσ
τθν ταχφτθτα διάλυςθσ τθσ ηάχαρθσ ςτισ ςυνκικεσ αυτζσ. Ακολοφκωσ υπολόγιςε τθν % w/w
περιεκτικότθτα του διαλφματοσ κεωρϊντασ τθν πυκνότθτα του νεροφ 1g/ml.
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

ΕΚΦΕ ΧΑΝΙΩΝ «Ρειραματικά όργανα μεταχειρίηομαι κακ’ εκάςτθν εισ τασ παραδόςεισ μου»
Κ.Μ.Κούμασ , 1777- 1836

13

Σι μού έμεινε – Εντυπώςεισ

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

«Παραλειπόμενα» που Δεν αγνοούμε

Στθν παραπάνω εργαςτθριακι άςκθςθ προςδιορίηουμε τουσ παράγοντεσ που επθρεάηουν τθν
ταχφτθτα διάλυςθσ ποιοτικά. Ροςοτικά επίςθσ κα μποροφςαμε να τουσ προςδιορίςουμε αν μετά από
οριςμζνο χρόνο διθκοφςαμε το διάλυμα ξθραίναμε μζχρι ξθροφ και βρίςκαμε τθν μάηα που είχε
διαλυκεί. Θ όλθ όμωσ αυτι διαδικαςία κεωροφμε ότι δεν προςφζρεται, είναι χρονοβόρα αλλά και
επικίνδυνθ όταν πολλζσ ομάδεσ μακθτϊν ταυτόχρονα κάνουν χριςθ κερμαντικϊν ςυςκευϊν. Επίςθσ
είναι υπερβολι ςυνολικά θ εκτζλεςι τθσ κακόςον ςτθν κεωρία του ςχολικοφ βιβλίου δεν αναφζρονται
ουδόλωσ οι παράγοντεσ αυτοί οφτε και θ ζννοια τθσ ταχφτθτασ διάλυςθσ.

ΠΕΡΙ΢΢ΟΣΕΡΑ ΜΠΟΡΟΤΜΕ ΝΑ ΒΡΟΤΜΕ

1) Σ.Λιοδάκθσ, Δ.Γάκθσ Ε΢ΓΑΣΤΘ΢ΙΑΚΟΣ ΟΔΘΓΟΣ ΧΘΜΕΙΑΣ Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΟΕΔΒ ΑΘΘΝΑ

2) Γ.Ε. Μανουςάκθ ΜΕΣΑ ΑΡΟ ΡΕΙ΢ΑΜΑΤΑ Θ ΜΑΓΕΙΑ ΤΘΣ ΧΘΜΕΙΑΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΘ

3) http://ekfe.chan.sch.gr/Lykeio/labLyk.html

ΕΚΦΕ ΧΑΝΙΩΝ «Ρειραματικά όργανα μεταχειρίηομαι κακ’ εκάςτθν εισ τασ παραδόςεισ μου»
Κ.Μ.Κούμασ , 1777- 1836

14

ΑϋΛΥΚΕΙΟΥ

Δομι του ατόμου

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΗ ΑΣΚΗΣΗ

Πυροχημική
ανίχνευςη κατιόντων

Φύλλο Εργασίας

΢κοπόσ τησ άςκηςησ: Να μπορέςουμε να προςδιορίςουμε την
παρουςία μετάλλων (κατιόντων τουσ) ςε διάφορα δείγματα.

΢τόχοι

Μετά το τζλοσ τθσ άςκθςθσ κα μπορείτε να :

• περιγράφετε τθν διαδικαςία τθσ πυροχθμικισ ανάλυςθσ,

• αναφζρετε τα χρϊματα που δίδουν τα ιόντα μερικϊν μετάλλων όταν εκτεκοφν ςε φλόγα,

• διακρίνετε τθν φπαρξθ κάποιου μετάλλου ςε δείγμα.

Ζνα ςυν (+) ςτθ κεωρία : Θλεκτρόνια με καλλιτεχνικζσ ανθςυχίεσ, Σα
θλεκτρόνια ηωγραφίηουν

Θκκεερρμμόόττθθτταα μιασ φλόγασ κάνει τα θλεκτρόνια ενόσ ατόμου να ανζλκουν ςε ανϊτερεσ ςτιβάδεσ
(ενεργειακζσ ςτάκμεσ). Οι καταςτάςεισ αυτζσ είναι αςτακείσ (διεγερμζνεσ καταςτάςεισ)- οπότε τα
θλεκτρόνια επανζρχονται-μεταπίπτουν ςφντομα πίςω ςτθν αρχικι ςτακερι – κεμελιώδθ κατάςταςι
τουσ. Κατά τθν μετάβαςι τουσ αυτι, αποδίδουν τθν επιπλζον ενζργειά τουσ με τθν μορφιΦΦΩΩΤΤΟΟΣΣ,,
χρωματίηοντασ ζτςι τθ φλόγα. Φυςικά ζχει προθγθκεί θ διάςπαςθ του άλατοσ με τθν κζρμανςθ και θ
απόςπαςθ των ιόντων του. Τα ανιόντα δεν εκπζμπουν ακτινοβολία ςε ορατι περιοχι του φάςματοσ
ενϊ τα κατιόντα των μετάλλων ςε χαρακτθριςτικι.

Γιατί τα διαφορετικά μζταλλα δίνουν διαφορετικό χρώμα;

Το κάκε μζταλλο ζχει
ςυγκεκριμζνο ενεργειακό
χάςμα μεταξφ τθσ
κεμελειϊκουσ και των
διεγερμζνων ςτακμϊν του.
Ζτςι, κατά τθν επιςτροφι
των θλεκτρονίων ςτθν
«θρεμία» τθσ κεμελειϊδουσ καταςτάςεωσ, εκπζμπουν διαφορετικά ποςά ενζργειασ που αντιςτοιχοφν
ςε ακτινοβολίεσ διαφορετικοφ μικουσ κφματοσ, δθλαδι διαφορετικοφ χρϊματοσ. Θ πυροχθμικι
ανάλυςθ ςτθρίηετε ακριβώσ ςε αυτιν τθν ιδιότθτα των ιόντων διαφόρων μετάλλων.

ΕΚΦΕ ΧΑΝΙΩΝ «Ρειραματικά όργανα μεταχειρίηομαι κακ’ εκάςτθν εισ τασ παραδόςεισ μου»
Κ.Μ.Κούμασ , 1777- 1836

15

Α’ ΛΤΚΕΙΟΤ

Από ScienceAlert

Αςφάλεια

Φορζςτε γυαλιά προςταςίασ.

Μαηζψτε τα μαλλιά ςασ και περιορίςτε τα φαρδιά ροφχα ςασ

Πταν δεν χρειάηεται να ςβινετε το γκαηάκι .

ΕΚΦΕ ΧΑΝΙΩΝ «Ρειραματικά όργανα μεταχειρίηομαι κακ’ εκάςτθν εισ τασ παραδόςεισ μου»
Κ.Μ.Κούμασ , 1777- 1836

16

Α’ ΛΤΚΕΙΟΤ

Απαιτούμενα όργανα και υλικά Ουςίεσ και άλατα διαφόρων μετάλλων

΢κεφθ απιονιςμζνο H2O

1. Ξυλάκια από καλαμάκι CuSO4 (γαλαηόπετρα) ι CuCl2 , μαγειρικό αλάτι
2. Γκαηάκι NaCl ι ςόδα NaΘCO3 , Ba(NO3)2 ι BaC2
3. ποτιρι ηζςεωσ
4. Μαχαίρι ΚΙ ι ΚCl , CaCl2 ι CaSO4 ,
5. Αναπτιρασ άγνωςτο δείγμα άλατοσ
6. γυαλιά προςταςίασ
7. Δοχείο απορριμμάτων
8. Χαρτί κουηίνασ

ΠΕΙΡΑΜΑ Α: Διαδικαςία παραςκευήσ προτύπου πίνακα χρωμάτων

Α1. Βρέξτε την άκρη από ένα ξυλάκι ςτο νερό.
Α2. Βάλτε τθ βρεγμζνθ άκρθ ςτο αλάτι Να που ζχετε ϊςτε λίγοι κόκκοι του να κολλιςουν ςτο ξυλάκι.

Α3. Τοποκετιςτε τθν άκρθ από το ξυλάκι με τθν ουςία ςτθ φλόγα και παρατθρείςτε το χρϊμα που
προκφπτει. Μθν επιμείνετε πολφ γιατί το ξυλάκι κα ανάψει, ςτθν περίπτωςθ αυτι, αποκόψετε το
καμζνο τμιμα του και επαναλάβετε.

Α4. Κόψτε τθν άκρθ από το ξυλάκι που ζχετε χρθςιμοποιιςει και επαναλάβετε τθν διαδικαςία και με
τισ άλλεσ ουςίεσ που ζχετε.

Α5. Συμπλθρϊςτε τον πίνακα 1.

ΕΚΦΕ ΧΑΝΙΩΝ «Ρειραματικά όργανα μεταχειρίηομαι κακ’ εκάςτθν εισ τασ παραδόςεισ μου»
Κ.Μ.Κούμασ , 1777- 1836

17

Α’ ΛΤΚΕΙΟΤ

Ουςία Χρώμα
Άλασ που περιζχει Να+
Άλασ που περιζχει Κ+
Άλασ που περιζχει Ca2+
Άλασ που περιζχει Βα2+
Άλασ που περιζχει Cu2+

Ρίνακασ 1

ΠΕΙΡΑΜΑ Β: Προςδιοριςμόσ μετάλλου ςε άγνωςτο δείγμα.

Β1. Βάλτε μια βρεμζνθ άκρθ από ξυλάκι ςτο δοχείο με το προσ εξζταςθ υλικό ϊςτε λίγοι κόκκοι του,
να κολλιςουν ςε αυτι.

Β2. Τοποκετιςτε τθν κολλθμζνθ ουςία ςτθ φλόγα και παρατθρείςτε το χρϊμα που προκφπτει.

Β3. Παρατηρήςτε το χρώμα τησ φλόγασ, ςυγκρίνατε την με τα χρώματα του πίνακα 1 και
προςδιορίςτε το κατιόν του μετάλλου που περιέχει το δείγμα ςασ.

ΕΚΦΕ ΧΑΝΙΩΝ «Ρειραματικά όργανα μεταχειρίηομαι κακ’ εκάςτθν εισ τασ παραδόςεισ μου»
Κ.Μ.Κούμασ , 1777- 1836

18

Α’ ΛΤΚΕΙΟΤ

Δομι του ατόμου

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΗ ΑΣΚΗΣΗ

Πυροχημική ανίχνευση
κατιόντων

ΦΥΛΛΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ

Ονοματεπώνυμο μαθητή /τριασ……………………………………………………………...

Ερωτήςεισ

Α) Τι μζταλλο περιείχε το άγνωςτο δείγμα ςασ;
Το άγνωςτο δείγμα μασ περιέχει ………………………………………………………………………
Β) Που οφείλεται η διαφορετικότητα ςτο χρώμα τησ φωτιάσ όταν πληςιάςουμε ένα αλάτι
μετάλλου;

Γ) Τι ονομάζουμε διέγερςη και τι αποδιέργεςη ςε ένα άτομο ή ιόν μετάλλου;

Δ) Ποία είναι η φυςική κατάςταςη του μετάλλου όταν ακτινοβολεί;

Ε) Γιατί ςτισ πυροχημικέσ αναλύςεισ τοποθετούμε τισ ουςίεσ ςε ςύρμα πλατίνασ ή χρωμονικελίνησ
ή ςε ράβδο μαγνηςίασ;

Στ) Όταν από την Μ ςτιβάδα ένα ηλεκτρόνιο πηγαίνει ςτην L πωσ ονομάζεται αυτό το φαινόμενο;

Σι μού έμεινε – Εντυπώςεισ (η δικιά ςασ ςυμμετοχή)

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

ΕΚΦΕ ΧΑΝΙΩΝ «Ρειραματικά όργανα μεταχειρίηομαι κακ’ εκάςτθν εισ τασ παραδόςεισ μου»
Κ.Μ.Κούμασ , 1777- 1836

19

Α’ ΛΤΚΕΙΟΤ

«Παραλειπόμενα» που Δεν αγνοούμε

1.Επιςιμανςθ: κεωροφμε υπερβολικι τθν άςκθςθ τθσ πυροχθμικισ ανάλυςθσ ωσ υποχρεωτικι ςτθν
ΑϋΛυκείου. Ραρόλα αυτά μια απλι επίδειξθ ( Cu 2+)για τθν κατανόθςθ του φαινομζνου ςτο οποίο
ςτθρίηεται μπορεί να γίνει. Θα μποροφςε βζβαια να ςυνδυαςτεί με φυςικι Βϋ Λυκείου Γενικισ
Ραιδείασ.
2.Τλικά για τθν άςκθςι μασ ζχουμε από το ςετ τθσ φαςματοςκοπίασ τθσ Γ Λυκείου (διάφορα άλατα και
ςφρμα χρωμονικελίνθσ) των «νζων» εργαςτθρίων.
3.Εναλλακτικά φυςικά υπάρχουν και πολλά άλλα ιόντα μετάλλων με όμορφα χρϊματα για τισ
πυροχθμικζσ π.χ Sr2+ βυςςινί, Μθ2+ πράςινο, Li + κόκκινο, Pb2+ γαλάηιο αλλά νομίηουμε ότι αυτά που
ζχουμε μασ καλφπτουν.
4. Θ «πατζντα» μασ με τθν χριςθ του ξφλου από ςουβλάκι κάνει πιο εφκολο το πείραμα αφοφ
μποροφμε να το βροφμε και να το χειριςτοφμε εφκολα. Συχνά αντί για ςφρμα χρωμονικελίνθσ
χρθςιμοποιείτε ςφρμα λευκόχρυςου (υπάρχουν ςτα θλεκτρόδια τθσ Hofmann) όπου μετά από κάκε
χριςθ τουσ ξεπλζνονται με π.ΘCl (απαιτείται απαγωγόσ λόγω ςχθματιςμοφ ατμϊν του οξζοσ) ι και
ράβδοσ μαγνθςίασ (MgO) όπου μετά από κάκε χριςθ αποκόπτουμε και πετάμε το μζροσ που ζχουμε
χρθςιμοποιιςει .
5.Προςοχι το προσ ανάλυςθ δείγμα κα πρζπει να τοποκετείται ςτο κάτω μζροσ τθσ οξειδωτικισ
περιοχισ τθσ φλόγασ (περίπου ςτο μζςον τθσ).

ΠΕΡΙ΢΢ΟΣΕΡΑ ΜΠΟΡΟΤΜΕ ΝΑ ΒΡΟΤΜΕ

1) Σιδζρθ Μθτςιάδθ ΟΔΘΓΟΣ ΡΕΙ΢ΑΜΑΤΩΝ ΧΘΜΕΙΑΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΣΑΒΒΑΛΑ 1994 ISBN 960-7343-66-2

ΕΚΦΕ ΧΑΝΙΩΝ «Ρειραματικά όργανα μεταχειρίηομαι κακ’ εκάςτθν εισ τασ παραδόςεισ μου»
Κ.Μ.Κούμασ , 1777- 1836

20

Α’ ΛΤΚΕΙΟΤ

ΕΚΦΕ ΧΑΝΙΩΝ «Ρειραματικά όργανα μεταχειρίηομαι κακ’ εκάςτθν εισ τασ παραδόςεισ μου»
Κ.Μ.Κούμασ , 1777- 1836

21

ΑϋΛΥΚΕΙΟΥ

Χθμικι αντίδραςθ

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΗ ΑΣΚΗΣΗ

Απλέσ και διπλέσ
αντικαταςτάςεισ

Φύλλο Εργασίας

΢κοπόσ τησ άςκηςησ Να εκτελέςουμε και γνωρίςουμε απλέσ και διπλέσ
αντικαταςτάςεισ.
΢τόχοι

Μετά το τζλοσ τθσ άςκθςθσ κα μπορείτε να:

• αναγνωρίηετε το ςχθματιςμό ιηθμάτων και αερίων ,

• εκτελείτε και να διακρίνετε τισ αντιδράςεισ απλισ και διπλισ αντικατάςταςθσ,

• επαλθκεφςετε τισ προχποκζςεισ πραγματοποίθςθσ των αντιδράςεων αυτϊν,

• επαλθκεφςετε τισ θλεκτροχθμικζσ ςειρζσ μετάλλων και αμετάλλων,

• ςυνδζςετε και να επιλζξετε τθν χριςθ των μετάλλων με κακθμερινζσ δράςεισ,

• διακρίνετε τθν ςφνδεςθ τθσ δραςτικότθτασ των μετάλλων με τθν ιςτορικι εξζλιξθ τθσ
ανκρωπότθτασ (εποχι του χαλκοφ, ςιδιρου…)

Ένα ςυν (+) ςτη θεωρία

Οι αντιδράςεισ απλισ αντικατάςταςθσ ανικουν ςτθν ευρφτερθ κατθγορία των οξειδοαναγωγικϊν
αντιδράςεων, αντιδράςεων δθλαδι ςτισ οποίεσ μεταβάλλεται ο αρικμόσ οξείδωςθσ ςωμάτων που
ςυμμετζχουν ςε αυτι. Ζνα δραςτικό ςτοιχείο αντικακιςτά ζνα λιγότερο δραςτικό ςτοιχείο ςτθν ζνωςι
του κατά το ςχιμα

Α + Β-Γ Α-Γ + Β

το Α, είναι ςτοιχείο δραςτικότερο από το ςτοιχείο Β και τα Α, Β είναι είτε μζταλλα ι υδρογόνο (το Β)
είτε και τα δφο αμζταλλα.

Ρ.χ.

Ο δραςτικότεροσ Fe εκτοπίηει τον λιγότερο δραςτικό Cu ςτθν ζνωςθ του με το κειικό ιόν. Ουςιαςτικά,
δφο θλεκτρόνια από το άτομο το Fe μετακινοφνται ςτο ιόν του διςκενοφσ Cu. O Fe χάνοντασ θλεκτρόνια
μετατρζπεται ςε διςκενζσ κατιόν ενϊ το κατιόν του Cu2+ κερδίηοντάσ τα μετατρζπεται ςε μεταλλικό
χαλκό.

ΕΚΦΕ ΧΑΝΙΩΝ «Ρειραματικά όργανα μεταχειρίηομαι κακ’ εκάςτθν εισ τασ παραδόςεισ μου»
Κ.Μ.Κούμασ , 1777- 1836

22

Α’ ΛΤΚΕΙΟΤ

Οι αντίςτοιχεσ ςειρζσ δραςτικότθτασ είναι οι παρακάτω:

Μζταλλα  (ελάττωςθ δραςτικότθτασ)

Li, K, Sr, Ca, Na, Mg, Al, Zn, Cr, Fe, Cd, Co, Ni, Sn, Pb, H, Sb, As, Bi, Cu, Hg, Ag, Pd, Pt, Au
Αμζταλλα 

F, Cl, Br, I, S

Οι αντιδράςεισ διπλισ αντικαταςτάςεισ ανικουν ςτισ μετακετικζσ αντιδράςεισ , ςτισ αντιδράςεισ

δθλαδι κατά τισ οποίεσ δεν μεταβάλλονται οι Αρικμοί Οξείδωςθσ των ςτοιχείων που ςυμμετζχουν ςϋ

αυτζσ κατά το ςχιμα

Α-Δ + Β-Γ Α-Γ + Β-Δ

Ρ.χ.

Προχπόκεςθ πραγματοποίθςθσ μιασ αντίδραςθσ διπλισ αντικατάςταςθσ είναι ζνα από τα προϊόντα
να απομακρφνεται από το διάλυμα τθσ αντίδραςθσ είτε με τθν μορφι δυςδιάλυτου ςτερεοφ που
κακιηάνει δθλαδι ιηιματοσ (↓) είτε με τθν μορφι αερίου (↑) που ςχθματίηοντασ φυςαλλίδεσ
διαφεφγει ςτθν ατμόςφαιρα είτε με τθν μορφι ελάχιςτα ιοντιηόμενθσ ουςίασ (π.χ. Θ2Ο ι αςκενισ
θλεκτρολφτθσ)

Αςφάλεια

Φορζςτε γυαλιά προςταςίασ.

Απαιτούμενα όργανα και υλικά Τδατικά διαλφματα ~ 0,1 Μ και

΢κεφθ ουςίεσ

1.Σπάτουλα( κουταλάκι), CuSO4 ΝaΟΘ Βa(NO3)2 H2SO4
2. Δοκιμαςτικοί ςωλινεσ μικροί και FeCl3 , AgNO3, HCl 5Μ,
ςόδα (Νa2CO3), ξφδι(CH3COOH),
μεγάλοι 12, κιμωλία (CaCO3), Al (αλουμινόχαρτο),
3. ςτιριγμα δοκιμαςτικϊν ςωλινων Fe (Συρματάκι κουηίνασ ι ατςάλινο καρφί),
4. γυαλιά προςταςίασ, Cu (χάλκινο νόμιςμα), Zn(ρινίςματα).
5. Δοχείο απορριμμάτων,
6. Χαρτί κουηίνασ.

ΕΚΦΕ ΧΑΝΙΩΝ «Ρειραματικά όργανα μεταχειρίηομαι κακ’ εκάςτθν εισ τασ παραδόςεισ μου»
Κ.Μ.Κούμασ , 1777- 1836

23

Απλζσ και διπλζσ αντικαταςτάςεισ Α’ ΛΤΚΕΙΟΤ

Πείραμα (δραςτηριότητα) Α

Α1. Αρικμιςτε δφο δοκιμαςτικοφσ ςωλινεσ (1,2).

Α2. Βάλτε ςτον κακζνα περίπου 5 mL διαλφματοσ CuSO4.

Α3. Στον ςωλινα 1, ζνα προςκζςτε μία ςταγόνα διαλφματοσ ΝaΟΘ. Τι παρατθρείτε;
Ρροςκζςτε και άλλθ ποςότθτα ΝαΟΘ . Τι ςχθματίςθκε;
...........................................................................................................................................................

Α4. Συμπλθρϊςτε τθν χθμικι εξίςωςθ που περιγράφει τθν αντίδραςθ και ςτθ ςυνζχεια
με τθ βοικειά τθσ, ερμθνεφςτε τθν παρατιρθςι ςασ.

CuSO4 + NaOH

........................................................................................................................................................... .

........................................................................................................................................................... .

Α5. Στον δοκιμαςτικό ςωλινα 2, εμβαπτίςτε ζνα κομμάτι από ςφρμα κουηίνασ
(ςιδερζνιο) αφινοντασ ζνα τμιμα του να προεξζχει από το υγρό. Αφιςτε το για 10
λεπτά. Στθ ςυνζχεια, αςχολθκείτε με το πείραμα Β.

Α6. Μετά από 10 λεπτά, ςυγκρίνετε,

α) το χρϊμα του ςφρματοσ που βρζκθκε μζςα ςτο υγρό ςε ςχζςθ με αυτό που προεξείχε.

β) Το χρϊμα του διαλφματοσ που προζκυψε ςε ςχζςθ με το αρχικό διάλυμα CuSO4.
Καταγράψτε τισ παρατθριςεισ ςασ.

ΕΚΦΕ ΧΑΝΙΩΝ «Ρειραματικά όργανα μεταχειρίηομαι κακ’ εκάςτθν εισ τασ παραδόςεισ μου»
Κ.Μ.Κούμασ , 1777- 1836

24

Α’ ΛΤΚΕΙΟΤ

......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................

Α7. Αποχφςετε προςεκτικά το υγρό διάλυμα ςε άλλο (κακαρό) δοκιμαςτικό ςωλινα το
διάλυμα και προςκζςτε 2-3 ςταγόνεσ διαλφματοσ ΝαΟΘ. Τι παρατθρείτε; ..................................
...........................................................................................................................................................

Α8. Γράψτε τθν χθμικι εξίςωςθ που περιγράφει το φαινόμενο.
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................

Πείραμα (δραςτηριότητα) Β

Β1. Να πραγματοποιιςετε τισ παρακάτω αντιδράςεισ βάηοντασ μικρζσ ποςότθτεσ διαλυμάτων ςτουσ
δοκιμαςτικοφσ ςωλινεσ (περίπου 5 ml ςυνολικά .

ΕΚΦΕ ΧΑΝΙΩΝ «Ρειραματικά όργανα μεταχειρίηομαι κακ’ εκάςτθν εισ τασ παραδόςεισ μου»
Κ.Μ.Κούμασ , 1777- 1836

25

Απλζσ και διπλζσ αντικαταςτάςεισ Α’ ΛΤΚΕΙΟΤ

Β2. Στισ αντιδράςεισ 3 και 4 βάλτε αντίςτοιχα μικρζσ ποςότθτεσ ςκόνθσ ςόδασ (Νa2CO3) και ζνα
κομματάκι κιμωλίασ και ςτθ ςυνζχεια να ρίξετε το ξφδι.

1) Βa(NO3)2 + H2SO4

2) NaOH + FeCl3

3) Na2CO3 + 2CH3COOH 2CH3COONa + CO2 + ………
ςόδα ξφδι

4) CaCO3 + 2CH3COOH  (CH3COO)2Ca +………..+ H2O

κιμωλία ξφδι

Β3. Συμπλθρϊςτε τισ αντιδράςεισ που πραγματοποιοφνται και ςθμειϊςτε ποια είναι τα αζρια

που εκλφονται ι τα ιηιματα που δθμιουργοφνται (καταβυκίηονται).

ΕΚΦΕ ΧΑΝΙΩΝ «Ρειραματικά όργανα μεταχειρίηομαι κακ’ εκάςτθν εισ τασ παραδόςεισ μου»
Κ.Μ.Κούμασ , 1777- 1836

26

Α’ ΛΤΚΕΙΟΤ

Πείραμα (δραςτηριότητα) Γ

Γ1. Σε 2 μεγάλουσ δοκιμαςτικοφσ ςωλινεσ αρικμθμζνουσ ( 1, 2,) βάλε αντίςτοιχα ζνα χάλκινο νόμιςμα
αφοφ το ζχεισ τυλίξει με αλουμινόχαρτο (Al), ενϊ ςτον 2 ρινίςματα από ψευδάργυρο (Ηn).
Γ2. ΢ίξε περίπου 5 ml υδροχλωρίου (ΘCl) 5Μ (εμπορίου) ςτουσ ςωλινεσ 1 και 2. Ραρατιρθςε τι
ςυμβαίνει μζςα ςτουσ ςωλινεσ.
Γ3. Απζρριψε το διάλυμα από τον 1 ςωλινα ςε ζνα άλλο κακαρό (3) και ξζπλυνε το νόμιςμα.
Γ4. Ξανά βάλε το νόμιςμα ςτο 1 ςωλινα και ρίξε 3ml περίπου ΑgNO3 ζτςι ϊςτε το νόμιςμα να καλυφτεί
πλιρωσ.
Τι παρατθρείσ;…………………………………………………………..
Γ5. Δθμιοφργθςε με βάςθ τα παραπάνω τθν «δικι» ςου ςειρά δραςτικότθτασ των μετάλλων Αl, Zn, Ag,
Cu.

Θ2

Γ6. Στο περιεχόμενο του δοκιμαςτικοφ ςωλινα 3 ρίξε αλουμινόχαρτο μζχρι να ςταματιςει θ ζκλυςθ
αερίου οπότε το ΘCl που περιείχε ζχει αντιδράςει πλιρωσ και ςτον 3 ζχουμε τϊρα διάλυμα μόνο ΑlCl3.
Πρακτικά είναι εξαιρετικά χρονοβόρα θ διαδικαςία αυτι οπότε να γίνει μόνο κεωρθτικι
επεξεργαςία τθσ τοποκζτθςθσ του Al και Ηθ ςτθν θλεκτροχθμικι ςειρά των μετάλλων.
Γ7. Σε ζνα άλλο δοκ. ςωλινα (4) βάλε ρινίςματα Ηn και ρίξε λίγο από το διάλυμα του AlCl3 που
περιζχει ο 3.

Τι παρατθρείσ;………………………………………………………………………………………………………………..
Γ8. Συμπλιρωςε τϊρα τον πίνακα ςου φτιάχνοντασ μια «μικρι» θλεκτροχθμικι ςειρά αιτιολογϊντασ
τισ επιλογζσ ςου.

Θ2

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

ΕΚΦΕ ΧΑΝΙΩΝ «Ρειραματικά όργανα μεταχειρίηομαι κακ’ εκάςτθν εισ τασ παραδόςεισ μου»
Κ.Μ.Κούμασ , 1777- 1836

27

Απλζσ και διπλζσ αντικαταςτάςεισ Α’ ΛΤΚΕΙΟΤ

Γ8. Με βάςθ τα πειραματικά αποτελζςματα ςου ςυμπλιρωςε τισ αντιδράςεισ:

Α) Zn + HCl 
B) Al + HCl 
Γ) Cu + HCl 
Δ) Cu + AgNO3 
E) Zn + AlCl3 

ΕΚΦΕ ΧΑΝΙΩΝ «Ρειραματικά όργανα μεταχειρίηομαι κακ’ εκάςτθν εισ τασ παραδόςεισ μου»
Κ.Μ.Κούμασ , 1777- 1836

28

Α’ ΛΤΚΕΙΟΤ

Χθμικι αντίδραςθ

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΗ ΑΣΚΗΣΗ

Απλές και διπλές αντικαταστάσεις

ΦΥΛΛΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ

Ονοματεπώνυμο μαθητή /τριασ……………………………………………………………...

Ερωτήςεισ

1) Γιατί βρίςκουμε πολλά χρυςά κτερίςματα ςε αρχαίουσ τάφουσ αλλά πολφ λιγότερα χάλκινα και
κακόλου ςιδερζνια;

2) Γιατί ο χρυςόσ (Au) είναι το πολυτιμότερο μζταλλο;

3) Μπορείτε να δϊςετε μια ερμθνεία γιατί θ εποχι του χαλκοφ προθγικθκε τθσ εποχισ του
ςιδιρου;

4) Ροιεσ είναι οι απαραίτθτεσ προχποκζςεισ για να πραγματοποιείται μια αντίδραςθ διπλισ
αντικατάςταςθσ;

5) Τι πρακτικά ςθμαίνει για ζνα μζταλλο όταν βρίςκεται μετά το υδρογόνο ςτθν θλεκτροχθμικι
ςειρά των μετάλλων;

Σι μού έμεινε – Εντυπώςεισ

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

ΕΚΦΕ ΧΑΝΙΩΝ «Ρειραματικά όργανα μεταχειρίηομαι κακ’ εκάςτθν εισ τασ παραδόςεισ μου»
Κ.Μ.Κούμασ , 1777- 1836

29

Απλζσ και διπλζσ αντικαταςτάςεισ Α’ ΛΤΚΕΙΟΤ

«Παραλειπόμενα» που Δεν αγνοούμε

1.Απλι αντικατάςταςθ ΑΜΕΣΑΛΛΩΝ Θα μποροφςαμε να είχαμε και μια 4θ δραςτθριότθτα τθν απλι
αντικατάςταςθ αμετάλλου από αμζταλλο με τθν Cl2 + 2KI  2KCl + I2 αλλά λόγω οικονομίασ χρόνου
δεν τθν εντάξαμε ςτισ δραςτθριότθτζσ μασ (είναι όμωσ ςτθν διδακτικι ευχζρεια μασ να τθν

επιδείξουμε). Το χλϊριο κα το πάρουμε από διάλυμα χλωρίνθσ ρίχνοντασ μερικζσ ςταγόνεσ π.ΘCl ςε

αυτό (απαιτείται ιδιαίτερθ προςοχι εκτελείται ςε απαγωγό). Ο χρωματιςμόσ του περιεχομζνου του

δοκ. ςωλινα με το χαρακτθριςτικό χρϊμα του ιωδίου φανερϊνει ότι θ αντίδραςθ ζχει

πραγματοποιθκεί.

2.Απλι αντικατάςταςθ και μπαταρίεσ

Επειδι οι αντιδράςεισ απλισ αντικατάςταςθσ είναι αντιδράςεισ μεταφοράσ θλεκτρονίων μποροφμε να

εκμεταλλευτοφμε το γεγονόσ αυτό για να παράγουμε θλεκτρικό ρεφμα (προςανατολιςμζνθ κίνθςθ

θλεκτρικϊν φορτίων. Ζτςι θ αντίδραςθ Zn + CuSO4 ZnSO4 + Cu είναι θ χθμικι αντίδραςθ πίςω
από το γαλβανικό ςτοιχείο Daniell .

3.Διπλι αντικατάςταςθ και φάρμακα

Ο αναβραςμόσ μερικϊν χαπιϊν (αναβράηοντα) οφείλεται ςτθν ζκλυςθ αερίου CO2 χάρθ ςε μια
αντίδραςθ διπλισ αντικατάςταςθσ. Το χάπι εκτόσ από τθν δραςτικι ουςία (π.χ. βιταμίνθ C) περιζχει

κάποιο ανκρακικό αλάτι π.χ. όξινο ανκρακικό νάτριο NaHCO3 το οποίο ηυμϊνεται ςυνικωσ με κιτρικό
οξφ ι τρυγικό οξφ (δφο ακίνδυνα οξζα) ςε άνυδρεσ ςυνκικεσ. Πταν το χάπι πζςει ςτο νερό τα δφο

ςυςτατικά με τθν βοικεια του νεροφ ζρχονται ςε επαφι και αντιδροφνε ςφμφωνα με τθν αντίδραςθ

2NaHCO3+ (CH(OH)COOH)2 (CH(OH)COONa)2 + 2CO2 ↑+ 2H2O.
Διαςκεδαςτικό πείραμα

( ΢τα χωράφια τθσ Φυςικισ κατακόρυφθ βολι… με τθν βοικεια τθσ χθμείασ)

Σε ζνα ςωλθνάριο (άδειο)από αναβράηοντα διςκία βάλτε λίγο νερό. ΢ίξτε ζνα αναβράηον χάπι,

ταπϊςτε, τοποκετιςτε το ανάποδα και απομακρυνκείτε…..

ΠΕΡΙ΢΢ΟΣΕΡΑ ΜΠΟΡΟΤΜΕ ΝΑ ΒΡΟΤΜΕ

1)Σιδζρθ Μθτςιάδθ ΟΔΘΓΟΣ ΡΕΙ΢ΑΜΑΤΩΝ ΧΘΜΕΙΑΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΣΑΒΒΑΛΑ 1994 ISBN 960-7343-66-2
2)Σ.Λιοδάκθσ, Δ.Γάκθσ Ε΢ΓΑΣΤΘ΢ΙΑΚΟΣ ΟΔΘΓΟΣ ΧΘΜΕΙΑΣ Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΟΕΔΒ ΑΘΘΝΑ
3)Μ.Σ.Μαυρόπουλοσ ΔΙΔΑΣΚΩ ΧΘΜΕΙΑ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΣΑΒΒΑΛΑ 1997 ISBN 960-460-261-6
4) Γ.Ε. Μανουςάκθ ΜΕΣΑ ΑΡΟ ΡΕΙ΢ΑΜΑΤΑ Θ ΜΑΓΕΙΑ ΤΘΣ ΧΘΜΕΙΑΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΘ
5) http://ekfe.chan.sch.gr/Lykeio/labLyk.html
6) http://users.sch.gr/marbagana/eKef02/page02_4.html
7) http://users.sch.gr/marbagana/eKef03/page03_1.html

ΕΚΦΕ ΧΑΝΙΩΝ «Ρειραματικά όργανα μεταχειρίηομαι κακ’ εκάςτθν εισ τασ παραδόςεισ μου»
Κ.Μ.Κούμασ , 1777- 1836

30

Α’ ΛΤΚΕΙΟΤ

Στοιχειομετρία

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΗ ΑΣΚΗΣΗ

Παραςκευή διαλύματοσ
οριςμένησ ςυγκέντρωςησ και

αραίωςη

Φύλλο Εργασίας

΢κοπόσ τησ άςκηςησ Να παραςκευάςουμε διαλύματα καθοριςμένησ
ςυγκέντρωςησ (ςτερεού ςε υγρό)
΢τόχοι

Μετά το τζλοσ τθσ άςκθςθσ κα μπορείτε να:

• αξιοποιιςετε ςτθν πράξθ τθν ςχζςθ οριςμοφ τθσ ςυγκζντρωςθσ διαλφματοσ και τουσ
υπολογιςμοφσ με mol,

• χρθςιμοποιείτε το ηυγό,
• χρθςιμοποιείτε το ςιφϊνιο πλθρϊςεωσ και τθν ογκομετρικι φιάλθ,
• εφαρμόςετε τθν ςχζςθ C1V1 = C2V2 για τθν αραίωςθ διαλφματοσ.

Ζνα ςυν (+) ςτθ κεωρία

Σε ζνα διάλυμα οι ουςίεσ διατθροφν τισ ιδιότθτζσ τουσ. Το αλάτι λ.χ. δίνει αλμυρι γεφςθ ςτο
καλαςςινό νερό. Το γαλακτικό οξφ είναι υπεφκυνο για τθν ξινι γεφςθ του γιαουρτιοφ. Δεν είναι όμωσ
όλα τα αλατόνερα το ίδιο αλμυρά οφτε όλα τα γιαοφρτια το ίδιο όξινα. Για να περιγράψουμε ΡΟΣΟΤΙΚΑ
τθν ΕΝΤΑΣΘ των ιδιοτιτων ενόσ διαλφματοσ επινοιςαμε τισ ζννοιεσ των περιεκτικοτιτων
(ςυγκεντρϊςεων) μια από τισ οποίεσ είναι θ μοριακότθτα κατϋ όγκο Μ (Molarity) που εκφράηει τον
αρικμό των mol διαλυμζνθσ ουςίασ ανά λίτρο (l) διαλφματοσ.

Για να διατθρείται θ υγεία μασ, οι ςυγκεντρϊςεισ διαφόρων ςυςτατικϊν ςτο αίμα μασ πρζπει να
βρίςκονται ςε ςυγκεκριμζνα όρια τιμϊν. Θ ςυγκζντρωςθ τθσ γλυκόηθσ (ςάκχαρο) παίρνει τιμζσ μεταξφ
0,005 – 0,006 mol/L.

Εξάλλου, και ςτο εργαςτιριο οι περιςςότερεσ αντιδράςεισ πραγματοποιοφνται με ανάμιξθ ουςιϊν ςε
διαλφματα. Είναι επομζνωσ κρίςιμο για τθν επιτυχία αλλά και τθν αςφάλεια των πειραμάτων να
μποροφμε να παραςκευάςουμε με ακρίβεια διαλφματα επικυμθτισ ςυγκζντρωςθσ ηυγίηοντασ τθν
αντίςτοιχθ κακαρι ουςία και διαλφοντάσ τθν ςωςτι ποςότθτα νεροφ.

ΕΚΦΕ ΧΑΝΙΩΝ «Ρειραματικά όργανα μεταχειρίηομαι κακ’ εκάςτθν εισ τασ παραδόςεισ μου»
Κ.Μ.Κούμασ , 1777- 1836

31

Παραςκευι διαλφματοσ οριςμζνθσ ςυγκζντρωςθσ και αραίωςθ Α’ ΛΤΚΕΙΟΤ

Αςφάλεια

Φορζςτε γυαλιά προςταςίασ.

Θ αναρρόφθςθ των διαλυμάτων κα γίνει με φοφςκα αναρρόφθςθσ
προςαρμοςμζνθ ςτο άκρο του ςιφωνίου πλιρωςθσ και όχι με το ςτόμα.

Απαιτούμενα όργανα και υλικά

΢κεφθ Ουςίεσ

1. Δοχείο απορριμμάτων, Στερεόσ πενταζνυδροσ κεϊκόσ χαλκόσ
2. Ογκομετρικζσ φιάλεσ 100 και 250 mL,
3. Σιφϊνιο πλιρωςθσ 25,0 mL CuSO4.5H2O , απιονιςμζνο H2O.
4. Φοφςκα αναρρόφθςθσ (πουάρ),
5. Υδροβολζασ,
6. Χαρτί κουηίνασ,
7. πλαςτικό φιαλίδιο ηφγιςθσ,
8. Θλεκτρονικόσ ηυγόσ,
9. Σπάτουλα (κουταλάκι), 10. Γυαλιά προςταςίασ.

ΕΚΦΕ ΧΑΝΙΩΝ «Ρειραματικά όργανα μεταχειρίηομαι κακ’ εκάςτθν εισ τασ παραδόςεισ μου»
Κ.Μ.Κούμασ , 1777- 1836

32

Α’ ΛΤΚΕΙΟΤ

ΠΕΙΡΑΜΑ Α: Διαδικαςία παραςκευήσ προτύπου διαλύματοσ 100ml
CuSO4 ςυγκέντρωςησ 0,2 Μ.

Α1. Υπολογίςτε πόςα mol ουςίασ άρα και τθν μάηα ςε g που κα πρζπει να περιζχονται ςτο
διάλυμα αυτό.

Υπολογιςμόσ Μr τησ διαλυμένησ ουςίασ

Δίνονται οι Ar: H =1, O =16, S =32, Cu = 63,5,

Μr CuSO4.5H2O = = ______ g/moL

Υπολογιςμόσ ποςότητασ διαλυμένησ ουςίασ C = 0,2 Μ
= 0,1 L
Επικυμθτι ςυγκζντρωςθ διαλφματοσ CuSO4 = _________ mol
= _________ g
Πγκοσ διαλφματοσ, V= 100ml

αρικμόσ mol CuSO4, n = C V =

g CuSO4 που πρζπει να ηυγιςτοφν m = n . Μr CuSO4.5H2O

Α2. Μζςα ςτο πλαςτικό φιαλίδιο, ηυγίςτε τθν απαιτοφμενθ ποςότθτα ςε g πενταζνυδρου κειικοφ
χαλκοφ (CuSO4.5H2O )

Α3. Τοποκετείςτε με προςοχι το ρφγχοσ του φιαλιδίου ςτο ςτόμιο τθσ ογκομετρικισ φιάλθσ και
μεταφζρετε το ςτερεό ςτθν φιάλθ. Για να παραλάβετε και τθν παραμικρι ποςότθτα ξεπλφνετε το
φιαλίδιο με τθν βοικεια του υδροβολζα.

Α4. Γεμίςτε μζχρι τθ μζςθ με νερό τθν φιάλθ και αναδεφςτε μζχρι να διαλυκεί θ ουςία.

Α5. Συμπλθρϊςτε με νερό μζχρι τθν χαραγι, πωματίςτε τθ φιάλθ και αναμείξτε καλά το περιεχόμενο.

ΕΚΦΕ ΧΑΝΙΩΝ «Ρειραματικά όργανα μεταχειρίηομαι κακ’ εκάςτθν εισ τασ παραδόςεισ μου»
Κ.Μ.Κούμασ , 1777- 1836

33

Παραςκευι διαλφματοσ οριςμζνθσ ςυγκζντρωςθσ και αραίωςθ Α’ ΛΤΚΕΙΟΤ

Ρροφανϊσ αντί του παραπάνω φιαλιδίου μπορείτε να χρθςιμοποιιςετε και ηυγίςετε με χαρτί.

ΠΕΙΡΑΜΑ Β - Διαδικαςία παραςκευήσ αραιωμένου διαλύματοσ

Β1. Ρροςαρμόςτε μια φοφςκα αναρρόφθςθσ (πουάρ) ςτο ςιφϊνιο πλιρωςθσ των
25 mL, και μεταφζρετε με αυτό 25 mL του προτφπου διαλφματοσ που φτιάξατε ςε ογκομετρικι φιάλθ
των 250 mL.

Β2. Συμπλθρϊςτε με απιονιςμζνο νερό μζχρι τθν χαραγι, πωματίςτε τθ φιάλθ με το γυάλινο πϊμα τθσ
και αναμίξτε καλά.

Β3. Υπολογίςτε τθν ςυγκζντρωςθ του αραιωμζνου διαλφματοσ.

Συγκζντρωςθ προτφπου διαλφματοσ CuSO4 C1 = 0,2 Μ

Πγκοσ που αραιϊκθκε, V1 == 25 mL = 0.025 L

Πγκοσ αραιωμζνου διαλφματοσ CuSO4, V2 == 250 mL = 0.25 L

Συγκζντρωςθ αραιωμζνου διαλφματοσ C2 == M

ΕΚΦΕ ΧΑΝΙΩΝ «Ρειραματικά όργανα μεταχειρίηομαι κακ’ εκάςτθν εισ τασ παραδόςεισ μου»
Κ.Μ.Κούμασ , 1777- 1836

34

Α’ ΛΤΚΕΙΟΤ

Στοιχειομετρία

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΗ ΑΣΚΗΣΗ
Παρασκευή διαλύματος ορισμένης
συγκέντρωσης και αραίωση

ΦΥΛΛΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ

Ονοματεπώνυμο μαθητή /τριασ……………………………………………………………...

Ερωτήςεισ

1. Αλκοολικό διάλυμα ιωδίου χρθςιμοποιείται ςε μυκθτιάςεισ και διςυδρωςικά εκηζματα1. Φτιάχνεται
διαλφοντασ μεταλλικό ιϊδιο 2 g ςε 100 ml οινοπνεφματοσ 60ο. Υπολογίςτε τθν ςυγκζντρωςι του
(κεωρείςτε ότι θ διάλυςθ του ςτερεοφ δεν προκαλεί μεταβολι όγκου ).

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
2. Με βάςθ τισ πλθροφορίεσ που ςασ παρζχουν τα ςτοιχεία:
α) διάλυμα HCl 37% κ.β β) πυκνότθτα 1,19 g/ml γ) Μr HCl 36,46 και με τθν χριςθ αρικμομθχανισ
υπολογίςτε όςεσ το δυνατόν περιςςότερεσ εκφράςεισ τθσ περιεκτικότθτασ μπορείτε.
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Σι μού έμεινε – Εντυπώςεισ

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

1 Χαρακτθρίηεται από εξαιρετικά κνθςμϊδεσ εξάνκθμα, με τθν μορφι φυςαλίδων ςτα πλάγια των δάκτυλων άνω
και κάτω άκρων, κακϊσ και ςε παλάμεσ-πζλματα. http://www.mydermatology.com.gr/ekzema/32-dusidrwsiko-
ekzema.html

ΕΚΦΕ ΧΑΝΙΩΝ «Ρειραματικά όργανα μεταχειρίηομαι κακ’ εκάςτθν εισ τασ παραδόςεισ μου»
Κ.Μ.Κούμασ , 1777- 1836

35

Παραςκευι διαλφματοσ οριςμζνθσ ςυγκζντρωςθσ και αραίωςθ Α’ ΛΤΚΕΙΟΤ

«Παραλειπόμενα» που Δεν αγνοούμε

1. Χριςθ: επιλζξατε όςον το δυνατόν πιο λεπτόκοκκο ςτερεό κεϊκό χαλκό για να μπορζςετε να τον
διαλφςετε εφκολα.

2. Θ «πατζντα» με το κομμζνο πλαςτικό φιαλίδιο για τθν ηφγιςθ μασ διευκολφνει (βοθκάει)
ςθμαντικά.

3. Εναλλακτικά φυςικά και κα μποροφςατε αντί CuSO4 να χρθςιμοποιιςετε ΝaCl ι ηάχαρθ (C12
H22O11) για να παραςκευάςετε ςχετικά διαλφματα ςε αυτά όμωσ κα χάςετε τθν χρωματικι
ςφγκριςθ των διαλυμάτων διαφορετικισ ςυγκζντρωςθσ. Επίςθσ κα μποροφςατε να
πραγματοποιιςετε ζνα μικρό διαγωνιςμό (για όςουσ ζχουν τθν πολυτζλεια λειτουργίασ
μετωπικοφ εργαςτθρίου) με τθν παραςκευι διαλφματοσ NaOH 1M και ςτθ ςυνζχεια 0.1 Μ. Με
νικιτρια τθν ομάδα που το pΘ του τελικοφ τθσ διαλφματοσ κα πλθςίαηε πιο πολφ τθν τιμι 13.

4. Πόςο αίμα ζχει ζνασ άνκρωποσ ; Θ ςυνικθσ εγκυκλοπαιδικι απάντθςθ είναι "περίπου 5-6
λίτρα”. Ο ακριβισ όμωσ όγκοσ του αίματοσ είναι μια κρίςιμθ κλινικι παράμετροσ που πρζπει να
μπορεί να μετράται με ακρίβεια. Ρϊσ μπορεί όγκο του αίματοσ ςτθν πραγματικότθτα να είναι
μετράται ςε ζναν ηωντανό αςκενι; Ρροφανϊσ, δεν μποροφμε να ςτραγγίξoυμε το αίμα ενόσ
ανκρϊπου για να μετριςουμε τον όγκο του άμεςα. Ζνασ τρόποσ για να μετριςει κανείσ ζναν
άγνωςτο όγκο διαλφματοσ είναι θ τεχνικι αραίωςθσ. Αυτι θ τεχνικι βαςίηεται ςτθν ζγχυςθ
γνωςτοφ όγκου V1 γνωςτισ ςυγκζντρωςθσ C1 κάποιασ ουςίασ- ιχνθκζτθ ςε ζναν άγνωςτο όγκο
του υγροφ V2. Μετά από πλιρθ ανάμιξθ, θ ςυγκζντρωςθ C2 του ιχνθκζτθ μετράται ςε ζνα
δείγμα που λαμβάνεται από το άγνωςτο όγκο. Το μζγεκοσ του αγνϊςτου όγκου είναι
αντιςτρόφωσ ανάλογθ προσ τθ ςυγκζντρωςθ του ιχνθκζτθ ςτο δείγμα. Ο άγνωςτοσ όγκοσ
μπορεί ςτθ ςυνζχεια να υπολογίηεται χρθςιμοποιϊντασ τθν εξίςωςθ C1V1 = C2V2, όπου C1 είναι
θ ςυγκζντρωςθ του ιχνθκζτθ με ζγχυςθ, V1 είναι ο όγκοσ του ιχνθκζτθ με ζγχυςθ, C2 είναι θ
ςυγκζντρωςθ του ιχνθκζτθ ςε ζνα δείγμα του αγνϊςτου όγκου, και V2 είναι ο άγνωςτοσ όγκοσ.

ΕΚΦΕ ΧΑΝΙΩΝ «Ρειραματικά όργανα μεταχειρίηομαι κακ’ εκάςτθν εισ τασ παραδόςεισ μου»
Κ.Μ.Κούμασ , 1777- 1836

36

Α’ ΛΤΚΕΙΟΤ

Χοριγθςθ γνωςτισ ποςότθτασ ιχνθκζτθ (Α), αφινεται χρόνοσ για πλιρθ ανάμειξθ (Β), και λαμβάνεται
δείγμα αίματοσ για τθν μζτρθςθ (Γ). Τυπικά παραδείγματα ιχνθκετϊν ραδιενεργόσ ςθμαςμζνα με 51Cr-
ερυκρά αιμοςφαίρια) και αλβουμίνθ ραδιενεργϊσ ςθμαςμζνθ με 125I.

ΠΕΡΙ΢΢ΟΣΕΡΑ ΜΠΟΡΟΤΜΕ ΝΑ ΒΡΟΤΜΕ

1) Σιδζρθ Μθτςιάδθ ΟΔΘΓΟΣ ΡΕΙ΢ΑΜΑΤΩΝ ΧΘΜΕΙΑΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΣΑΒΒΑΛΑ 1994 ISBN 960-7343-66-2
2) Σ.Λιοδάκθσ, Δ.Γάκθσ Ε΢ΓΑΣΤΘ΢ΙΑΚΟΣ ΟΔΘΓΟΣ ΧΘΜΕΙΑΣ Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΟΕΔΒ ΑΘΘΝΑ
3) Μ.Σ.Μαυρόπουλοσ ΔΙΔΑΣΚΩ ΧΘΜΕΙΑ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΣΑΒΒΑΛΑ 1997 ISBN 960-460-261-6
4) http://ekfe.chan.sch.gr/Lykeio/labLyk.html
5) New Clinical Interest Reinvigorate a Classic Study ,Journal of Nuclear Medicine Technology , June

2007, vol. 35 no. 55-63, http://tech.snmjournals.org/content/35/2/55.full

ΕΚΦΕ ΧΑΝΙΩΝ «Ρειραματικά όργανα μεταχειρίηομαι κακ’ εκάςτθν εισ τασ παραδόςεισ μου»
Κ.Μ.Κούμασ , 1777- 1836

37



ΑϋΛΥΚΕΙΟΥ

ΕΚΦΕ ΧΑΝΙΩΝ «Ρειραματικά όργανα μεταχειρίηομαι κακ’ εκάςτθν εισ τασ παραδόςεισ μου»
Κ.Μ.Κούμασ , 1777- 1836

39