ปฏิวัติเฮติ

THE HAITIAN REVOLUTION
ปฏิวัติเฮติ
ปรีดี หงษสตน: เขียน
ราคา 240 บาท

ขอมูลทางบรรณานุกรมของสำนักหอสมุดแหงชาติ
National Library of Thailand Cataloging in Publication Data
ปรีดี หงษสตน
ปฏิวัติเฮติ = The haitian revolution.-- กรุงเทพฯ : ยิปซี กรุป, 2562.
220 หนา.
1. เฮติ--ประวัติศาสตร. 2. เฮติ--การเมืองและการปกครอง. I. ชื่อเรื่อง.

972.94

ISBN 978-616-301-691-1
c ขอความในหนังสือเลมนี้ สงวนลิขสิทธิ์ตามพระราชบัญญัติลิขสิทธิ์ (ฉบับเพิ่มเติม) พ.ศ. 2558
การคัดลอกสวนใดๆ ในหนังสือเลมนี้ไปเผยแพรไมวาในรูปแบบใดตองไดรับอนุญาตจากเจาของลิขสิทธิ์กอน ปฏ ิ ว ั ต ิ เฮต ิ
ยกเวนเพื่อการอางอิง การวิจารณ และประชาสัมพันธ

บรรณาธิการอำนวยการ : คธาวุฒิ เกนุย
บรรณาธิการบริหาร : สุรชัย พิงชัยภูมิ ปรีดี หงษ์สต้น
ผูชวยบรรณาธิการบริหาร : วาสนา ชูรัตน
บรรณาธิการเลม : ณิชาภา ชิวะสุจินต
กองบรรณาธิการ : คณิตา สุตราม พรรณิกา ครโสภา ดารียา ครโสภา
เลขากองบรรณาธิการ : อรทัย ดีสวัสดิ์
พิสูจนอักษร : ปานอรุณ ชัยลักษณ
รูปเลม : วีระวัฒน ปญญามัง
ออกแบบปก : Rabbithood Studio
ผูอำนวยการฝายการตลาด : นุชนันท ทักษิณาบัณฑิต
ผูจัดการฝายการตลาด : ชิตพล จันสด
ผูจัดการทั่วไป : เวชพงษ รัตนมาลี
จัดพิมพโดย : บริษัท ยิปซี กรุป จำกัด เลขที่ 37/145 รามคำแหง 98
แขวง/เขตสะพานสูง กรุงเทพฯ 10240
โทร. 0 2728 0939 โทรสาร. 0 2728 0939 ตอ 108
www.gypsygroup.net
พิมพที่ : บริษัท วิชั่น พรีเพรส จำกัด โทร. 0 2147 3175-6
จัดจำหนาย : บริษัท ยิปซี กรุป จำกัด โทร. 0 2728 0939
www.facebook.com/gypsygroup.co.ltd
LINE ID : @gypzy

สนใจสั่งซื้อหนังสือจำนวนมากเพื่อสนับสนุนทางการศึกษา สำนักพิมพลดราคาพิเศษ ติดตอ โทร. 0 2728 0939

ปฏ ิ ว ั ต ิ เฮต ิ

THE
HAITIAN
REVOLUTION
ปรีดี หงษ์สต้น

ค�ำน�ำส�ำนักพิมพ์

THE
HAITIAN
REVOLUTION


ี
ุ
ิ
�
่
เหตการณ์ใหญ่ททาลายระบบการค้าทาสในอเมริกาไม่ได้เกดจาก
นกรณรงค์เลกทาสในอังกฤษหรออเมริกา หากแต่เร่มต้นจากนกปฏิวต ิ
ื
ิ
ั
ั
ั
ิ
ฌากอแบ็ง (Jacobin) และชาวนาชาวไร่ในแซง-โดแมง (Saint-
Domingue) หรือเฮติ (Haiti)
เฮติ มีชื่อเป็นทางการว่า สาธารณรัฐเฮติ เป็นประเทศในกลุ่ม
ั
ประเทศแคริบเบียน ต้งอยู่บนเกาะฮิสปันโยลา ซ่งเป็นเกาะในทะเล
ึ
แคริบเบียน
้
�
เฮติในอดีตบอบชาจากการถูกนานาชาติตะวันตกเข้ายึดครอง
เริ่มจากสเปนซึ่งเข้ายึดครองเป็นเวลากว่า 200 ปี ก่อนที่ฝรั่งเศสจะเข้า
ึ
ี
�
ยึดครองต่อ เฮติเป็นเมืองข้นท่มีความสาคัญต่อการพัฒนาระบบ
�
ี
ึ
ั
ทุนนิยมของฝร่งเศสอย่างมาก เรียกได้ว่าเป็นเมืองข้นท่สร้างกาไร
้
ึ
�
มหาศาลแก่เจ้าอาณานิคมโดยเฉพาะจากการค้านาตาล ซ่งแน่นอนว่า
แรงงานทาสผิวดาจากแอฟริกาเป็นส่วนหน่งในระบบทุนนิยมดังกล่าว
ึ
�
ื
�
เม่อถูกบังคับให้เผชิญกับสภาพการณ์ทางานอันโหดร้ายและไร้ความ
ยุติธรรม ทาสผิวดาในเฮติจึงลุกข้นมาก่อการปฏิวัติเพ่อประกาศความ
ึ
�
ื
เท่าเทียมให้ตัวเองด้วยความห้าวหาญ ดังที่หนังสือเล่มนี้ได้บอกเล่า
ส�ำนักพิมพ์ยิปซี

ค�ำน�ำผู้เขียน

THE
HAITIAN
REVOLUTION


ึ
ื
ผมเรียบเรียงเร่องราวของการเปล่ยนแปลง ซ่งเป็นสภาวะโดยธรรมชาต ิ
ี
็
ื
ี
ั
ุ
ู
�
�
้
ของมนษย์ มารบใช้ท่านผ้อ่านอกในคารบน กเพอหวงว่าจะทาให้
ี
่
ั
เร่องราวในอดีตมีสีสันและส่งพลังให้เราในปัจจุบันเห็นถึงบทเรียน ท้ง
ั
ื
ความสาเร็จและความล้มเหลวของมนุษย์ท่พยายามเปล่ยนแปลงสังคม
ี
�
ี
ที่ตนเองมีชีวิตอยู่ ไม่ว่าจะในยุคไหนสมัยไหนก็ตาม
แต่ไหนแต่ไรมา ในการจัดองค์กรทางสังคมของมนุษย์ มีการ
จัดล�าดับชั้นต�่าสูง มีผู้กดขี่ มีผู้ถูกกดขี่ มีผู้ที่เสวยสุข และมีผู้ที่ล�าบาก
ยากแค้นเสมอ มนุษย์โดยธรรมชาติแล้วจึงมุ่งแสวงหาความเป็นธรรม
ด้วยการเปลี่ยนแปลงสภาพความเป็นอยู่ของตน ทั้งเพื่อความอยู่รอด
และเพื่อการด�ารงอยู่อย่างมีศักดิ์ศรีในฐานะมนุษย์
อย่างไรก็ตาม แรงต่อต้านนั้นก็พบกับการปราบปราม และใน
ี
ื
แรงปราบปรามก็พบกับแรงต่อต้านอีก เป็นเช่นน้เร่อยไป เราจึงเห็น
ั
พลังท้งสองด้านน้ปรากฏตลอดประวัติศาสตร์มนุษยชาติจนถึงปัจจุบัน
ี
และจะเป็นต่อไปในอนาคต
หนังสือการปฏิวัติเฮติเล่มน้เรียบเรียงข้นก็ด้วยความต้งใจจะ
ั
ี
ึ
ให้เป็นประโยชน์ต่อท่านผู้อ่านที่เป็นเยาวชน นักเรียน นักศึกษา และ
ประชาชนผู้สนใจทั่วไปเป็นหลัก หากมีความผิดพลาดประการใด ผม
ขอน้อมรับเพื่อน�าไปปรับแก้ไขต่อไป
ปรีดี หงษ์สต้น

สำรบัญ

THE
HAITIAN
REVOLUTION

บทน�ำ
-9-


่


บทที 1
เกำะ “ฮิสปันโยลำ”:
ก่อนจะมำเป็นแซง-โดแมง
-13-
บทที 2


่
สังคมเฮติ
-29-

่
บทที 3

ชีวิตอันขมขื่นของทำส
-37-

บทที 4

่

ว่ำด้วยสีผิว
-63-


่
บทที 5

กำรลุกฮือ
-85-
่


บทที 6
เริ่มต้นสถำปนำ
-117-

่

บทที 7
แซง-โดแมงกับกลไกกำรปกครอง
ของเมืองแม่ฝรั่งเศส
-131-


บทที 8
่
ทุซแซง ลูแวร์ตูร์
(Toussaint Louverture)
-143-


่

บทที 9
ภำยใต้กำรปกครองของ
ทุซแซง ลูแวร์ตูร์
-171-

่
บทที 10


สงครำมครั้งสุดท้ำย
-189-

บทสรุป
ก�ำเนิดเฮติ
-205-

อ้ำงอิง

-212-


ล�ำดับเหตุกำรณ์ส�ำคัญ
-214-



บทน�ำ

THE
HAITIAN
REVOLUTION










ี
ื
ี
ี
ื
เร่องท่ผมจะเล่ำต่อไปน้เป็นเร่องรำวกำรปฏิวัติเปล่ยนแปลงสังคม
อันยิ่งใหญ่ที่สุดครั้งหนึ่งของมนุษยชาติ
ี
เร่องราวเหล่าน้เป็นช่วงเวลาของความเป็นไปได้ท่สังคมมนุษย์
ี
ื
จะเปลี่ยนแปลงไปสู่หนทางที่ดีขึ้น เท่าเทียมกันมากขึ้น
�
ู
ี
แต่เส้นทางของการนาไปส่การเปลยนแปลงย่อมไม่ได้โรยด้วย
่
กลีบกุหลาบ หากแต่เต็มไปด้วยขวากหนาม การต่อสู้ ความสูญเสีย
ความเศร้าโศก และการร�าลึกอาลัย
แต่เรื่องที่เราลืมกันไปไม่ได้เลยคือ ความหวัง
ี
�
ิ
ความหวังเป็นส่งท่ดาเนินควบคู่ไปกับมนุษยชาติผู้ยืนหยัดต่อส ู้
กับความอยุติธรรม
�
ื
นักประวัติศาสตร์เร่องระบบทาสในทวีปอเมริกาคนสาคัญท่าน
ี
ี
ั
ึ
หน่งเคยต้งข้อสังเกตอันน่าขบคิดดังน้ “ข้อเท็จจริงท่ว่า เหตุการณ์ใหญ่
คร้งแรกท่ทาลายระบบการค้าทาสในอเมริกาไม่ได้เกิดจากนักรณรงค์
ั
ี
�
เลิกทาสในอังกฤษและอเมริกา แต่เกิดจากนักปฏิวัติฌากอแบ็ง (Jaco-
ิ
bin) และชาวนาชาวไร่ในแซง-โดแมง (Saint-Domingue) หรือเฮต
THE HAITIAN REVOLUTION

10






ี
ี
(Haiti) ข้อเท็จจริงน้ใช้เวลายาวนานกว่าจะเป็นท่รับรู้กันในโลกภาษา
อังกฤษ”
้
ี
ั
่
ี
ิ
ี
ี
ั
่
ิ
ั
ิ
ข้อสงเกตทว่าน วพากษ์วจารณ์ฉนทามตทมร่วมกนมานาน
ั
ื
ั
ว่าการปฏิวัติฝร่งเศสเป็นจุดต้งต้นของการคิดเร่องการปลดแอกตัวเอง
ของทาสในอาณานิคมต่างๆ
ิ
ิ
�
ิ
ิ
ุ
ึ
ี
การลกข้นปฏวัตเฮตในปี 1791 ต่างหากท่ทาให้การปฏวัต ิ
ฝรั่งเศสในปี 1789 เป็นเหตุการณ์ที่มีความหมายขึ้นมาได้
“ยุคแห่งการปฏิวัติ” (1774-1849) ที่เกิดขึ้นในที่ต่างๆ ทั่วโลก
ไม่ว่าจะเป็นในอเมริกา อังกฤษ (ปฏิวัติอุตสาหกรรม) ฝรั่งเศส เฮติ
อเมริกาใต้ ไอร์แลนด์ เซอร์เบีย กรีซ สเปน อิตาลี โปรตุเกส เยอรมนี
เนเธอร์แลนด์ ออสเตรีย ฮังการี เดนมาร์ก โปแลนด์ ฯลฯ เป็นยุค
เดียวกัน เหตุการณ์การปฏิวัติระลอกแล้วระลอกเล่าเป็นกระแสการ
เปลี่ยนแปลงเดียวกันทั่วโลก ส่งผลกระทบกันไปกันมา
�
การปฏิวัติในอเมริกาก็ส่งผลกระทบทางความคิดและการกระทา
ต่อไปสู่การปฏิวัติในฝรั่งเศส ขณะเดียวกันการปฏิวัติฝรั่งเศสก็ส่งผล
ต่อการลุกฮือปฏิวัติในโลกใหม่ของทวีปอเมริกา
เฮติเป็นประเทศอดีตเมืองข้นท่เป็นเวทีใจกลางของการต่อสู้กัน
ี
ึ
ระหว่างผู้สนับสนุนระบบทาสและผู้ต้องการยกเลิกระบบทาส เป็นเวที
ที่ทุนนิยมซึ่งพัฒนาขึ้นในยุโรปช่วงไม่กี่ร้อยปีก่อนหน้า มาปลดปล่อย
ื
ี
พลังของความขัดแย้งกันอยู่ท่น่น ด้านหน่งต้องการใช้แรงงานทาสเพ่อ
ึ
ั
ผลิต อีกด้านหนึ่งใช้เงินจ้างแรงงานทาสผลิต
ปฏิวัติเฮติ

11






ในหนังสือเล่มน้ผมจะขอพาคุณผู้อ่านย้อนกลับไปดูเหย่อ
ี
ื
ิ
อธรรมในอดีต ผู้ไม่ยอมน่งเฉยต่อความอยุติธรรมของระบบทาส ยอม
หยิบอาวุธลุกข้นสู้เพ่อความเท่าเทียมของมนุษย์ ไม่อินังขังขอบต่อ
ึ
ื
ความเป็นความตาย

ขอเชิญครับ










































THE HAITIAN REVOLUTION



13


บทที 1
่

เกำะ “ฮิสปันโยลำ”:
ก่อนจะมำเป็นแซง-โดแมง


THE
HAITIAN
REVOLUTION




ี
ั
ก่อนหน้ำท่จะตกเป็นของฝร่งเศส เจ้ำอำณำนิคมของเฮติคือสเปน
้
ี
ี
้
ิ
ซงเรยกเกาะนว่าซานโตโดมงโก (Santo Domingo) พนททงหมดของ
่
ื
ั
ี
้
ึ
่
เกาะแห่งนี้เรียกรวมกันว่า ฮิสปันโยลา (Hispaniola)
ี
ดูเหมือนว่าแซง-โดแมงจะเป็นดินแดนท่เป็นไม้เบ่อไม้เมากับ
ื
เจ้าอาณานิคมยุโรปต้งแต่แรกเร่มทีเดียว ในปี 1492 คริสโตเฟอร์
ิ
ั
โคลัมบัส เดินทางไปถึงเกาะแห่งนี้และให้กะลาสีจ�านวนหนึ่งตั้งรกราก
ที่นี่ ปีถัดมาเมื่อเขาเดินทางกลับมาที่เกาะ พบว่ากะลาสีเหล่านั้นไม่อยู่
แล้ว มีหลักฐานว่าพวกเขาอาจจะหนีหรือถูกชาวพื้นเมืองสังหาร
ี
ี
น่ดูเหมือนจะเป็นหลักฐานท่ว่า แซง-โดแมงเป็นเวทีของการ
ต่อต้านอาณานิคมมาตั้งแต่ต้น
ั
แต่แน่นอนว่าการขยายตัวของทุนนิยมต้งแต่ศตวรรษท่ 16
ี
ิ
ั
เป็นต้นมาน้น ย่งทาให้ระบบทุนนิยมในยุโรปพัฒนาอย่างแข็งขัน และ
�
ท�าให้ชาวยุโรปเดินทางมาที่ดินแดนแห่งนี้อย่างไม่ลดละ
และแน่นอนว่าการขยายตัวของทุนนิยมน้ย่อมต้องการ
ี
แรงงานจ�านวนมาก นายทุนยุโรปจึงบังคับชาวพื้นเมืองมาเป็นแรงงาน
ในการผลิตเพื่อตอบสนองตลาดของตน
THE HAITIAN REVOLUTION

14


ชนพ้นเมืองเหล่าน้ถูกบังคับทางานในสภาพเลวร้าย หามรุ่งหาม
ื
�
ี
ี
คา รางกายของแรงงานทไมมสารอาหาร เมือไดรบเชอโรคเขากตายกน
่
ี
่
่
้
้
็
ั
ั
้
ื
่
�
่
เป็นเบือจากโรคภัยไข้เจ็บต่างๆ นานา
บ้างก็โชคร้าย (หรือโชคดีก็ไม่ทราบได้) ส้นชีวิตเพราะถูก
ิ
ประหารในข้อหาต้องสงสัยว่ามีพฤติกรรมต่อต้านผู้ปกครอง
ในช่วงที่อยู่ภายใต้สเปน คนพื้นเมืองตายเป็นเบือ เห็นได้จาก
ตัวเลขที่ระบุว่า ปี 1492 มีประชากร 500,00 ถึง 750,000 คน แต่เพียง
ไม่กี่สิบปีจ�านวนประชากรลดเหลือเพียง 29,000 คนเท่านั้น
เพราะฉะน้นช่วงกลางศตวรรษท่ 16 ประชากรพ้นเมืองจึงร่อย-
ื
ั
ี
หรอลงไปมาก เพราะถูกบังคับใช้แรงงานอย่างโหดร้ายภายใต้เจ้า
อาณานิคมสเปน



















คริสโตเฟอร์ โคลัมบัส เดินทำงมำยังเกำะฮิสปันโยลำในปี 1493
ภาพจาก www.wikimedia.org



ปฏิวัติเฮติ

15































เกำะฮิสปันโยลำ ซึ่งวำดตั้งแต่คริสต์ศตวรรษที่ 17
ภาพจาก www.wikimedia.org

ี
ความโหดร้ายเหล่าน้ปรากฏอยู่ตามบันทึกหลายแห่งท่หลงเหลือ
ี
มาจนถึงปัจจุบัน และคงจะมีที่ไม่ได้บันทึกอีกมาก


แรกเป็นเหมืองทอง ต่อมำเป็นไร่อ้อย และต่อมำ
จักรวรรดิสเปนขยำยตัวไปบริเวณอื่น



ื
ี
แรกสุดแรงงานพ้นเมืองท่ถูกใช้งานอยู่ในแซง-โดแมงถูกบังคับ
ื
ให้ทางานในเหมืองทองก่อน แต่เม่อพวกเขาตายอย่างรวดเร็วและ
�
มากมายจนน่าสังเวช จึงเกิดการขาดแคลนแรงงาน
สเปนจึงหันไปน�าเข้าทาสจากแอฟริกามาท�างานในเหมืองแทน



THE HAITIAN REVOLUTION

16


ึ
ในด้านหน่ง การนาเข้าทาสจากแอฟริกาน้ก็เพ่อแก้ไขปัญหา
ี
�
ื
แรงงานขาดแคลนในแซง-โดแมง เหล่านายทุนเจ้าของเหมืองย่อม
สนับสนุนโดยไม่สนใจว่าใครจะเป็นคนทาเหมือง เพียงขอให้มีแรงงาน
�
ผลิตก็พอ
ในอีกด้านหนึ่ง ผู้ที่สะท้อนใจกับความโหดร้ายต่อชาวพื้นเมือง
ี
�
ก็สนับสนุนการนาเข้าทาสจากแอฟริกา ด้วยเหตุผลท่ค่อนข้างย้อนแย้ง
นั่นคือคนพื้นเมืองจะถูกปฏิบัติอย่างโหดร้ายน้อยลง ราวกับว่าชาวพื้น
ุ
ื
เมองได้รบความทกข์มามากพอแล้ว ต่อไปถงคราวทาสชาวแอฟรกน
ั
ึ
ิ
ั
บ้าง เพื่อจะได้แบ่งเบาความเจ็บปวดไป นี่คือความย้อนแย้งที่เกิดใน
ประวัติศาสตร์โลกช่วงศตวรรษที่ 16
จากเดิมที่แรงงานท�างานในเหมืองทอง ต่อมาทุนนิยมก็พัฒนา
ต่อไปสู่สินค้าตัวถัดไปคือ อ้อย
ั
ี
อ้อยเป็นท่รู้จักกันในดินแดนอาณานิคมต้งแต่โคลัมบัสลองนา �
ี
่
ออยเขาไปปลูกตงแตป 1493 และในชวงตนทศวรรษท 1500 ชาวสเปน
้
่
่
้
้
ี
ั
้
ก็เริ่มปลูกไร่อ้อยในทวีปอเมริกา
ดังนั้น ตั้งแต่เริ่มศตวรรษที่ 16 อ้อยจึงเป็นสินค้าตัวใหม่ ซึ่ง
ปลูกกันอยู่ในโลกใหม่ ทั้งอเมริกากลางและอเมริกาใต้
ในเวลาดังกล่าว น�้าตาลกลายเป็นสินค้าส�าคัญของตลาดยุโรป
และตลาดที่เป็นคู่ค้ากับยุโรป ซึ่งแหล่งผลิตก็มาจากทวีปอเมริกานี้ จะ
�
ี
เห็นได้ว่าในช่วงทศวรรษท่ 1530 มีโรงงานนาตาลในอาณานิคมมากกว่า
้
30 แห่ง มีการผลิตน�้าตาลจ�านวนหลายพันตันต่อปี
น�้าตาลจึงเป็นสินค้าส�าคัญตัวหนึ่งของโลกยุคสมัยใหม่
ซานโตโดมิงโกสร้างความม่งค่งให้กับเจ้าอาณานิคมสเปน
ั
ั
เห็นได้จากที่มีการสร้างโบสถ์คาทอลิก และมหาวิทยาลัยยุโรปในทวีป

ปฏิวัติเฮติ

17


อเมริกาเป็นครั้งแรกที่เกาะแห่งนี้ ก�าไรจากการค้าน�้าตาลนั้นสูงจริงๆ
ความส�าเร็จเช่นนี้ย่อมท�าให้จักรวรรดิสเปนทะเยอทะยาน มอง

หาลู่ทางในการขยายกิจการไปสู่บริเวณอื่นๆ ของดินแดนในภูมิภาคนี้
ื
�
ึ
จึงไปรุกรานจนได้คิวบาเป็นเมืองข้น เม่อเข้าครอบครองคิวบาสาเร็จ
สเปนจึงเริ่มขยับเข้าสู่ภาคพื้นทวีป นั่นคือการเข้ายึดเม็กซิโก
ื
เม่อสเปนขยับขยายอานาจของตนเองเข้าสู่ภาคพ้นทวีป ก็ทาให้
�
�
ื
ความสาคัญของซานโตโดมิงโกในนโยบายอาณานิคมของพวกเขา
�
ลดลง กลายเป็นเมืองขึ้นชั้นรองไป เนื่องจากสเปนเห็นว่ามีพื้นที่อื่นๆ
ึ
อันกว้างใหญ่ไพศาลซ่งตนเองต้องการจะเข้าไปเปิดตลาด ทาให้ดินแดน
�
เหล่าน้นตอบสนองต่อทุนนิยมท่สเปนนาอยู่ ซ่งก็คือทุนนิยมท่มีศาสนา
�
ี
ั
ี
ึ
คริสต์คาทอลิกควบคู่ไปด้วย
นอกจากน้แล้ว การล่มสลายลงของจักรวรรดิแอซเท็กและอินคา
ี
นั้น ก็ยิ่งท�าให้สเปนขยับออกห่างจากซานโตโดมิงโกไปอีก
ี
ื
ี
ี
ในท่สุดดินแดนแห่งน้จึงกลายเป็นพ้นท่รองในฐานะอาณานิคม
ของสเปน
�
ี
ปัจจัยอีกประการท่ทาให้สเปนคลายการปกครองซานโตโดมิงโก
่
ี
ก็เพราะการค้านาตาลเกิดการชะลอตัวลง ในช่วงกลางศตวรรษท
้
�
16 การค้าน�้าตาลนั้นท�าก�าไรมาก แต่พอท�าไปนานเข้าๆ ก็เริ่มมีคู่แข่ง
มากขึ้น เมื่อถึงปลายศตวรรษเดียวกัน การส่งออกน�้าตาลจากเกาะนี้ก็
ลดลงตามไปด้วย
ซานโตโดมิงโกจึงกลายเป็นสถานท่ทดลองผลิตสินค้าหลาก
ี
หลายตัว เช่น ขิง และโกโก้ เนื่องจากสเปนต้องการส่วนแบ่งทางการ
ตลาดจากสินค้าตัวอื่นๆ ในตลาดโลก
ี
ี
แต่สินค้าอย่างสุดท้ายก่อนท่ซานโตโดมิงโกจะเปล่ยนมือจาก

THE HAITIAN REVOLUTION