BRITISH EAST INDIA COMPANY บริษัทอินเดียตะวันออกอังกฤษ

BRITISH EAST INDIA COMPANY
บริษัทอินเดียตะวันออกอังกฤษ
รีดี หงษ สต : เขีย

ราคา 240 า

ข อมูล าง รรณา ุกรมของสำ ักหอสมุดแห งชาติ
National Library of Thailand Cataloging in Publication Data
ปรีดี หงษ สต น.
British East India Company บริษัทอินเดียตะวันออกอังกฤษ.-- กรุงเทพฯ : ยิปซี กรุ ป, 2562.
208 หน า.
1. บริษัทอินเดียตะวันออก. 2. อินเดีย--ประวัติศาสตร . I. ชื่อเรื่อง.
954.031

ISBN 978-616-301-693-5

ข อความในหนังสือเล มนี้ สงวนลิขสิทธิ์ตามพระราชบัญญัติลิขสิทธิ์ (ฉบับเพิ่มเติม) พ.ศ. 2558
©
การคัดลอกส วนใดๆ ในหนังสือเล มนี้ไปเผยแพร ไม ว าในรูปแบบใดต องได รับอนุญาตจากเจ าของลิขสิทธิ์ก อน
ยกเว นเพื่อการอ างอิง การวิจารณ และประชาสัมพันธ
รรณา ิการอำ วยการ : คธาวุฒิ เกนุ ย
รรณา ิการ ริหาร : สุรชัย พิงชัยภูมิ
ู ช วย รรณา ิการ ริหาร : วาสนา ชูรัตน
รรณา ิการเล ม : วิชญดา ทองแดง
กอง รรณา ิการ : คณิตา สุตราม พรรณิกา ครโสภา ดารียา ครโสภา
เลขากอง รรณา ิการ : อรทัย ดีสวัสดิ์
ิสูจ อักษร : รีดเดอร ปาร ตี
รู เล ม : ประเสริฐศักดิ์ ประดิษฐเกษร
ออกแ ก : Rabbithood Studio
ู อำ วยการ ายการตลาด : นุชนันท ทักษิณาบัณฑิต
ู จัดการ ายการตลาด : ชิตพล จันสด
ู จัดการ ั่วไ : เวชพงษ รัตนมาลี
จัด ิม โดย : บริษัท ยิปซี กรุ ป จำกัด เลขที่ 37/145 รามคำแหง 98
แขวง/เขตสะพานสูง กรุงเทพฯ 10240
โทร. 0 2728 0939 โทรสาร. 0 2728 0939 ต อ 108
www.gypsygroup.net
ิม ี่ : บริษัท วิชั่น พรีเพรส จำกัด โทร. 0 2147 3175-6
จัดจำห าย : บริษัท ยิปซี กรุ ป จำกัด โทร. 0 2728 0939
www.facebook.com/gypsygroup.co.ltd
LINE ID : @gypzy


สนใจสั่งซื้อหนังสือจำนวนมากเพื่อสนับสนุนทางการศึกษา สำนักพิมพ ลดราคาพิเศษ ติดต อ โทร. 0 2728 0939

บริษัทอินเดียตะวันออกอังกฤษ

BRITISH
EAST INDIA COMPANY
ปรีดี หงษ์สต้น

เสมือนค�ำน�ำส�ำนักพิมพ์












ทันทีที่ได้รับต้นฉบับ British East India Company: บริษัท
อินเดียตะวันออกอังกฤษ ข้าพเจ้าอ่านรอบแรกอย่างรวดเร็ว ผลพวง

ก็คือสถานที่เกิดเหตุการณ์ส�าคัญหลายแห่งในงานเขียนชิ้นนี้ยังคง
เต้นเร่าและเรียกร้องให้เดินทางไปท�าความรู้จัก ทั้งที่อยู่นอกแผนการ

เยือนอินเดียที่ก�าหนดไว้แล้วก่อนหน้า
เพียงราว 3 ชั่วโมงเศษ เทยวบินโดยสารจากกรุงเทพฯ ก็มุ่ง
ี่
ั
ตรงตัดอ่าวเบงกอลสู่นครเจนไน เมืองหลวงแห่งรฐทมิฬนาฑู ภาพ
จินตนาการที่ได้อ่านจากผลงานของอาจารย์ ดร. ปรีดี หงษ์สต้น นัก

่
ประวัติศาสตรรุนใหมไฟแรง ชวนใหประหวัดเห็นเหตุการณชวงสามสี่
์
้
์
่
่
ี
ร้อยปีก่อนตอนที่กองเรือสินค้าของบริษัทอินเดยตะวันออกอังกฤษ
ขึ้นฝงโคโรมันเดล นับจากคนอีกซีกโลกที่มาพรอมกับความฝน ความ
้
ั
ั
่
หวัง และการเสี่ยงโชค พากันประทับก้าวแรกลงในประเทศเขตร้อน
ั
มากด้วยทรพยากรและอารยธรรมเก่าแก่ ชาวอังกฤษก็ไม่ใช่คน
แปลกหน้าในอินเดียอีกต่อไป
็
ุ
รอยเท้าของชาวตะวันตกที่มาพร้อมทนนิยมเตมรูปแบบย�่าลึก
และแผ่ทั่วแผ่นดินภายในทุกถิ่น แม้แต่ย่านที่นักท่องเที่ยวในทุกวันนี้
ั
เห็นเป็นเมืองรองก็ไม่เว้น ขนาดไกด์ยงท�าหน้าฉงนเมื่อข้าพเจ้าแจ้ง
เพิ่มเมืองประวัติศาสตร์ที่ประสงค์จะได้เยือน

่
ั
ี
หางเจนไนไปทางตะวันตกราว 100 กิโลเมตร พระราชวังจนทรคีร
ี่
ตั้งตระหง่าน ที่นเจนนัปปะ เจ้าผู้ครองนครสมัยจกรวรรดิโมกุลท�า
ั
้
์
้
สัญญาอนุญาตใหอังกฤษสรางปอมเซนตจอรจและสถานีการคา ทุนนิยม
้
์
้
เสกสร้างให้หมู่บ้านประมงเล็กๆ นามว่ามัทราสกลายร่างเป็นมหานคร
่
่
ี
่
่
เจนไน เมืองขนาดใหญอันดับสของอินเดีย โดยคอยๆ ซอนเงาอ�านาจ
เดิมของ “เจนนัปปะ” ไว้ใต้ชื่อเมืองจนบดบังแทบมิด
ตรงดิ่งลงใต้ของจันทรคีรีอีก 100 กิโลเมตร คือเมืองอาร์คอต
ที่โรเบิร์ต ไคล์ฟ แสดงแสนยานุภาพและอิทธิพลของทุนนิยมอังกฤษ
เหนือฝรั่งเศส แมทุกวันนี้จะเหลือเพยงเศษซากก�าแพงชายขอบตัวเมือง
ี
้
ปัจจุบันไม่กี่ร้อยเมตร แต่ก็เพียงพอเป็นประจักษ์พยานความยิ่งใหญ่
ของ “ไคล์ฟแห่งอินเดีย” ที่เคยลือชื่อไปถึงยุโรป
ั้
ไม่เฉพาะทุนนิยมอังกฤษเท่านน ร่องรอยที่ฝรั่งเศสทงไว้ให้
ิ
้
่
ั
้
่
่
็
์
พอนดิเชอรรีเปน “ฝรงเศสนอย” ยังคงเนื้อหอมในหมูนักทองเที่ยวทั้ง
ในและนอกอินเดีย หรือแม้แต่ป้อมดัตช์ที่นาคปตินัม ก็ยังไม่ว่างเว้น
้
่
้
่
้
ผูมาเยือนจากแดนไกล มิพักจะตองกลาวถึงเมืองนอยใหญอีกมากมายที่
็
่
์
อิทธิพลทุนนยมอังกฤษแผไปโดยมีบอมเบยและกัลกัตตาเปนศูนยกลาง
์
ิ
แน่ละว่า การได้อ่าน British East India Company: บริษัท
อินเดียตะวันออกอังกฤษ งานเขียนทรุ่มรวยข้อมูล แยบยลชวนคิด
ี่
่
้
ละมุนดวยภาษาเรียบงาย สื่อประเด็นหลักชัดเจน ทั้งยังมีจังหวะจะโคน
�
ในการพุงเปาโถมเขาใสทุนนิยมอยางกลาหาญ ยอมนาพาให้ข้าพเจ้าได้
่
่
้
่
้
้
่
เห็น “ร่องรอย” การปะทะสังสรรค์ระหว่าง “เจ้าถิ่น” กับ “ผู้มาเยือน
่
่
ชาวตะวันตก” ที่แนบแนนบนแผนดินชมพูทวีปเดนชัดขึ้นอีกมาก และ
่
ั
หลายช่วงตอนในหนงสือเล่มนี้ ท�าให้เข้าใจประวัติศาสตร์ได้มากกว่า
การไปถึงสถานที่จริงในวันคืนที่วิญญาณของเรื่องเล่าเลือนราง

กลับจากอินเดีย ข้าพเจ้าอ่าน British East India Company:
บริษัทอินเดียตะวันออกอังกฤษ อีกหลายรอบ ช่วงเวลาราว 300 ปีที่
้
่
่
้
อังกฤษเรืองอ�านาจเต็มในอินเดียผานพนไปแลว แตมรดกอันส�าคัญที่
ทุนนิยมอังกฤษมอบให้ชาวอินเดียอีกมากมาย ไม่ว่าจะเป็นรสชาติอัน
ี
หอมหวานของอินเดียเอลที่จิบตามหลังข้าวคิชารได้อย่างกลมกล่อม
คริกเกตที่เมื่อมีแข่งนัดใหญ่เมื่อไรชาวบ้านชาวเมืองก็พากันเกาะขอบ
ื
สนามหรอหน้าจอทีวีจนแทบลืมโลก หรือแม้แต่ประชาธิปไตยที่
มหาตมะคานธีนักเรียนเก่าอังกฤษเคยน�าชาวอินเดียหลักล้านถามหา

จากเจ้าอาณานิคม
้
์
ี
่
้

้
โชคดีหรือโชครายก็ไมอาจรูได เมื่อกองเรือโกลบ ที่ปเตอร ฟอริส
น�ามาสู่สยามไม่ประสบผลส�าเร็จทางการค้านัก และสาขาของบริษัท
ั
อินเดียตะวนออกอังกฤษที่เข้ามาตั้งสถานีการค้ายังปัตตานีและกรุง
ศรีอยุธยาในช่วงรัชสมัยพระเจ้าทรงธรรมเป็นแค่ระยะสั้นๆ เพราะไม่
อาจสู้อ�านาจทุนนิยมชาติอื่นที่เข้ามาครองพื้นที่อยู่ก่อน ท�าให้คนไทย
่
่
็
สวนหนึ่งภาคภูมิใจและพูดไดเต็มปากวาไมเคยตกเปนอาณานิคมของ
้
่
อังกฤษและชาติใดๆ “อย่างเป็นรูปธรรม” แต่เราจะปฏิเสธได้หรือว่า
ไทยไม่เคยเป็นเมืองขึ้นของทุนนิยม...แม้ในยุคปัจจุบัน
British East India Company: บริษัทอินเดียตะวันออกอังกฤษ
ส�าหรับข้าพเจ้าจึงไม่ใช่หนังสือที่บอกเล่าแต่เพียงประวัติศาสตร์การค้า
ื่
ื
หรอประวัติศาสตร์ของคนอื่น บ้านอื่น เมืองอื่น แต่คือเรองเล่าถึง
แบบอย่างทุนนิยมที่วนเวียนรอบตัวเราและบางครั้งอาจสิงอยู่ในจิตใจ
โดยไม่รู้ตัว



วิชญดำ ทองแดง



ค�ำน�ำผู้เขียน














ี่
ท่านผู้อ่านทมีความสนใจทางด้านประวัติศาสตร์อยู่บ้าง อาจ
จะมีความสงสัยอยู่ครามครันว่า เราในประเทศไทยผู้ไม่เคยเป็น
่
็
่
้
เมืองขึ้นของใครนั้น จะตองอานเรื่องราวของบริษัทซึ่งเปนสวนหนึ่งของ
เจ้าอาณานิคมอังกฤษไปท�าไม
แต่ผมอยากจะขอเรียนว่า เรองราวเหล่านี้อาจจะเกี่ยวข้องกับ
ื่
เรากว่าที่คิด หากเราพิจารณาเส้นทางการเคลื่อนไหวและการค้าของ
บรษัทที่ยงใหญ่เกรียงไกรในยุคทุนนิยมอังกฤษเป็นศูนย์กลางแห่งนี้
ิ่
ิ
ู
เราอาจจะพบว่าในความเป็นจริงแล้ว นิสัยของทุนนั้นคือ ไม่ร้จัก
เส้นแบ่งประเทศนั้นประเทศนี้ คนศาสนานั้นศาสนานี้ เพศนั้นเพศนี้

หรือชาติพันธุ์นั้นชาติพันธุ์นี้ ทุนนิยมจึงไม่ต้องสนใจว่าใครเป็น
เมืองขึ้นหรือไม่แต่อย่างใด
ึ
ี
ู
การขยายตัวของทุนนิยมจงมีแต่ผู้ขูดรีดและผ้ถูกขูดรด หาก
ที่ใดคุ้มค่าแก่การลงทุน ทุนก็ไปที่นั่น และหากเกิดแรงต่อต้าน ทุนก็
้
เดินทางไปพรอมๆ กับอาวุธ พรอมจะหาหั่นประหัตประหารใครก็ตาม
้
้
�
ที่ขัดขวาง และในขณะเดียวกัน ใครที่ขยับตัวปรับตัวได้เร็วไวกว่า ก็
ย่อมจะได้รับประโยชน์จากทุนนี้
ทุนนิยมนั้นเป็นลัทธิที่มนุษย์เราสร้างขึ้น ทุนนิยมจึงมีเรื่องราว

ิ
ของชีวิตมนุษย์อันหลากหลาย ตั้งแต่ผู้ครองนคร พ่อค้าวาณช เจ้า
ิ
ที่ดิน ทาส ฯลฯ ไปจนกระทั่งถึงวณพก ยาจก และโสเภณี ซึ่งทุกคนอยู ่
้
ภายในระบบเดียวกัน ผมไดน�าเรื่องราวหลากหลายของคนมาบรรจุเอา
่
้
ไว เพราะมีทั้งเรื่องนายินดีและนาขมขื่นปะปนกันตามธรรมดาในฐานะ
่
มนุษย์ หวังว่าผู้อ่านจะได้รับความเพลิดเพลินไม่มากก็น้อย
หนังสือ British East India Company: บริษัทอินเดียตะวัน
ออกอังกฤษ เล่มนี้เรียบเรียงขึ้นด้วยความตั้งใจจะให้เป็นประโยชน์
ต่อท่านผู้อ่านที่เป็นเยาวชน นักเรียน นักศึกษา และประชาชนผู้สนใจ

ทั่วไปเป็นหลัก หากมีความผดพลาดประการใด ผมขอน้อมรับเพื่อ
ิ
น�าไปปรับแก้ไขต่อไป



ปรีดี หงษ์สต้น

สำรบัญ














ค�ำน�ำ

ล�ำดับเหตุกำรณ์ส�ำคัญ
1. ก�ำเนิดบริษัทอินเดียตะวันออกอังกฤษ 19

2. กำรค้ำในเอเชีย ค.ศ. 1600–1640: ตะวันออกไกล 27
ญี่ปุ่น
สยาม
ทะเลอาระเบีย

การปรับโครงสร้างการลงทุน
3. ยุคสมัยใหม่ กำรปรับโครงสร้ำงและกำรขยำยตัว 43

ของบริษัทในอินเดีย ค.ศ. 1640-1710
ฝ้าย
ชายฝั่งตะวันตกของอนุทวีปอินเดีย
4. บริษัทอินเดียตะวันออกอังกฤษกับอินเดีย 53

มัทราส
บอมเบย์
กัลกัตตา

5. โรเบิร์ต ไคลฟ์ 63

ภาวะอดอยากในเบงกอล ค.ศ. 1770
การรุกเข้าไปในกัลกัตตาและเบงกอล
การเสริมความมั่นคงแก่มัทราส

6. กำรค้ำในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ 81
การควบคุมเส้นทางเดินทะเล
ลักษณะทั่วไปในสาขาของบริษัทอินเดีย
ตะวันออกอังกฤษ

มะนิลา
ปีนัง

ชวา
สิงคโปร์
7. กำรค้ำในแถบทะเลจีนใต้ 97
กว่างโจว: ท่าการค้าส�าคัญของบริษัท

เครื่องกระเบื้อง
ชา

ก�าเนิดชาเอิร์ลเกรย์
ผ้าไหม
สินค้าอื่นๆ กับตลาดจีน
8. ชีวิตประจ�ำวันของลูกจ้ำงบริษัทในอินเดีย 111

ค่ายและสโมสรเจ้าอาณานิคม
“เมมซาฮิบ”
อาหารการกิน

อาหารในหนึ่งวัน

อาหารกระป๋อง

กิจกรรมยามเช้า
ก�าเนิด “เคตชัป” (ซอสมะเขือเทศ) และซอสอื่นๆ
บริวารรับใช้

กิจกรรมบันเทิงในบ้าน
การออกล่าสัตว์ การขี่ม้า และการแข่งม้า
คริกเกต
โปโล

กอล์ฟและกิจกรรมอื่นๆ
9. ชีวิตอภิรมย์ของลูกจ้ำงบริษัท 131

ก�าเนิดอินเดียเอล
จินผสมโทนิค
ฮูกาห์และเชอรูต
ความร้อน

โรคระบาด การรักษา มรณกรรม
บ้านตากอากาศ

กองตกปลา
10. บริษัทอินเดียตะวันออกอังกฤษกับจักรวรรดิโมกุล: 143
จุดหันแหเข้ำสู่อินเดีย
ท่าการค้าที่มอคคา

บริษัทอินเดียตะวันออกอังกฤษกับการค้าทางตะวันตก
กลุ่มต่อต้านชาจากอังกฤษแห่งบอสตัน
การค้าผ้าขนสัตว์ที่แวนคูเวอร์

11. กำรค้ำผสมผสำนกับกำรเข้ำยึดเป็นเมืองขึ้น 153

คริสตจักรและมิชชันนารี
พิธีสตี
การศึกษาและก�าเนิดของผู้น�าชาตินิยม

การปลูกชาและธุรกิจอื่นๆ ของเจ้าอาณานิคม
การปลูกฝิ่น
12. กบฏครั้งใหญ่ ค.ศ. 1857 165
การสังหารหมู่ที่คาว์นปอร์

การยึดเมืองลัคเนา
13. มรดกของบริษัทอินเดียตะวันออกอังกฤษ 173

ต่อปัจจุบัน
14. ส่งท้ำย: อินเดียช่วงปลำยอำณำนิคม 179
จนกระทั่งเป็นเอกรำช
สงครามโลกครั้งที่ 1 และอินเดีย

อินเดียหลังสงครามโลกครั้งที่ 1 กับวิกฤตเศรษฐกิจโลก
วิธีแก้ปัญหาเศรษฐกิจแบบอาณานิคมๆ

15. ชำตินิยมในอินเดีย 191
ความเคลื่อนไหวชาตินิยมที่น�าโดยมหาตมะคานธี
สรุป 203
อ้ำงอิง 207

14


ล�ำดับเหตุกำรณ์ส�ำคัญ (ค.ศ.)















1600 สมเด็จพระราชินีนาถเอลิซาเบธที่ 1
พระราชทานตราตั้งบริษัทอินเดียตะวันออก
1608 วิลเลียม ฮอว์กินส์ น�ากองเรือบริษัทอินเดีย

ตะวันออกอังกฤษไปบุกเบิกท่าเรือที่สุรัต
1611 กองเรือของบริษัทถูกส่งไปญี่ปุ่นครั้งแรก

น�าโดยจอห์น ซารีส บนเรือโคลฟ (Clove)
1698 มีพระบรมราชานุญาตให้ตั้งบริษัทอินเดีย

ตะวันออกใหม่
1702 มีการตกลงรวมหลายบริษัทเข้าเป็น

สหบริษัทแห่งวาณิชย์อินเดียตะวันออก

(United Company of Merchants of
England Trading to the East Indies)
1746 ฝรั่งเศสยึดเมืองมัทราสทางตอนใต้ของ

อินเดีย
ก.ย.- ต.ค. 1751 โรเบิร์ต ไคลฟ์ ชาวอังกฤษของบริษัท

อินเดียตะวันออกสาขามัทราสยึดเมือง
อาร์คอตทางตอนใต้ของอินเดีย



บริษัทอินเดียตะวันออกอังกฤษ

15


20 มิ.ย. 1756 กัลกัตตาถูกยึดโดยสิรัจอุดดอลาห์ ข้าหลวง

แห่งจักรวรรดิโมกุลผู้เป็นพันธมิตรกับ
ฝรั่งเศส
2 ม.ค. 1757 กัลกัตตาถูกยึดกลับมาภายใต้กองทัพที่น�า

โดยโรเบิร์ต ไคลฟ์
23 มี.ค. 1757 โรเบิร์ต ไคลฟ์ ยึดเมืองจันทนครทางตอน
เหนือของกัลกัตตาจากฝรั่งเศสได้อีก

23 มิ.ย. 1757 สมรภูมิปลาซี ผลคือโรเบิร์ต ไคลฟ์
เอาชนะกองทัพของสิรัจอุดดอลาห์ได้
อังกฤษเป็นผู้ปกครองเบงกอล

ธ.ค. 1758 - ก.พ. 1759 ฝรั่งเศสน�าโดยบารอนลัลลีรุกตอบโต้ โดย
พยายามเข้ายึดเมืองมัทราสที่อังกฤษมี
อ�านาจอยู่ แต่พ่ายแพ้
22 ม.ค. 1760 สมรภูมิวันดิวอช ผลคือเซอร์แอร์ คูต

เอาชนะบารอนลัลลีได้
15 ม.ค. 1761 บารอนลัลลียอมยกเมืองพอนดิเชอร์รีทาง

ตอนใต้ของอินเดียที่ฝรั่งเศสยึดครองให้
กลายเป็นของอังกฤษ
23 ต.ค. 1764 สมรภูมิบูซาร์กองทัพของบริษัทอินเดียตะวัน
่
ั
่
้
ออกมีชยชนะตอขาหลวงแหงจักรวรรดิโมกุล
1767 - 1769 สงครามไมซอร์ครั้งแรกจบลงด้วยไฮเดอร์
อัลลี ผู้ปกครองเมืองขอเป็นพันธมิตรกับ
บริษัทอินเดียตะวันออกอังกฤษเพื่อคาน
อ�านาจกับมราฐา




BRITISH EAST INDIA COMPANY

16


1775 - 1782 สงครามมราฐา ยังไม่มีผู้แพ้ผู้ชนะ

1780 - 1784 สงครามไมซอร์ครั้งที่ 2 ฝรั่งเศสถอยทัพ
ออกไป จักรวรรดิโมกุลขอเจรจาหยุดยิงกับ
อังกฤษ

1784 มีพระราชบัญญัติอินเดียเพื่อให้บริษัทอยู่
ภายใต้การควบคุมโดยรัฐบาลอังกฤษ
1790 - 1792 สงครามไมซอร์ครั้งที่ 3 ขุนนางแห่งเมือง

ไมซอร์พ่ายแพ้ต่อนายพลคอร์นวัลลิสของ
อังกฤษ
1796 มีการปฏิรูปกองทัพของบริษัท เพิ่มกอง

ก�าลังและเจ้าหน้าที่ชาวยุโรปมากขึ้น
4 พ.ค. 1799 สงครามไมซอร์ครั้งที่ 4 การรุกเมือง
ศฤงคปฏัม รัฐกรณาฏกะ โดยกองก�าลัง
ของบริษัทและของรัฐบาลอังกฤษ

1803 - 1806 สงครามมราฐาครั้งที่ 2
23 ก.ย. 1803 สมรภูมิอัสเซย กองทัพอังกฤษและบริษัท

อินเดียตะวันออกอังกฤษภายใต้การ
บัญชาการของนายพล เซอร์อาร์เธอร์
วัลเลสลีย์ มีชัย
1 พ.ย. 1803 สมรภูมิลัสวาริ บริษัทอินเดียตะวันออก

อังกฤษชนะอีก
1814 - 1816 สงครามกุรข่า

1817 - 1819 สงครามมราฐาครั้งที่ 3
1824 - 1826 สงครามอังกฤษ - พม่าครั้งที่ 1



บริษัทอินเดียตะวันออกอังกฤษ

17


1825 - 1826 การยึดเมืองภารตปุระ

1834 การบุกยึดเมืองคูร์จ
1838 - 1842 สงครามอังกฤษ - อัฟกานิสถานครั้งแรก
1843 การบุกยึดเมืองสินธ์

1843 การบุกยึดเมืองกวาลิโอร์
1845 - 1846 สงครามซิกห์ครั้งแรก
1848 - 1849 สงครามซิกห์ครั้งที่ 2

1851 - 1858 สงครามอังกฤษ - พม่าครั้งที่ 2
10 พ.ค. 1857 เกิดกบฏในมีรุต ทางตอนเหนือของอินเดีย
2 ส.ค. 1858 รัฐบาลอังกฤษเข้าปกครองอินเดียโดยตรง

มิ.ย. 1862 รัฐบาลอังกฤษเข้าแทนที่บริษัทอินเดีย
ตะวันออก
































BRITISH EAST INDIA COMPANY



1
ก�ำเนิดบริษัทอินเดียตะวันออกอังกฤษ


BRITISH
EAST INDIA COMPANY












“อินเดีย” (India) หรือ “อินดีส์” (Indies) นั้นปรากฏอยู่ใน

้
ี
้
จินตภาพของชาวตะวันตกมายาวนานหลายรอยปแลว จินตภาพนี้แสดง
ดินแดนลึกลับและเต็มไปด้วยความพิศวง น่าหวาดกลัว อันตราย ใน
ขณะเดียวกันก็เป็นดินแดนที่น่าค้นหา มีเสน่ห์เย้ายวน รวมทั้งเต็มไป
ด้วยโอกาสของการท�าการค้าขายจากสินค้าหลากหลาย

่
่
ไมนาแปลกใจวาในคริสตศตวรรษที่ 15 ครสโตเฟอร โคลัมบัส
์
ิ
่
์
์
ี
่
่
เรียกหมูเกาะคาริบเบยนวา “อินดีสตะวันตก” (West Indies) ทั้งๆ ที่อยู ่
่
่
คนละซีกโลกกับอนุทวีปอินเดีย ทั้งนี้ ก็เพื่อบงบอกวาดินแดนทพบเจอ
ี
่
่
ิ
่
ใหมนั้นอยูทิศทางใดจากดนแดนที่นักส�ารวจและพอคารูจักกันในยุคนั้น
้
้
่
การเรียกคนพื้นเมืองในทวีปอเมริกาเหนือวาชาวอินเดียก็แสดง
่
่
้
่
ใหเหนวา ชาวตะวันตกรูจักอนุทวีปอินเดียมานานอยางนอยตั้งแตคริสต ์
็
้
้
่
้
่
ศตวรรษที่ 15-16 พอคาวาณิชชาวยุโรปรูถึงโอกาสที่จะมีจากการคาของ
้
้
ตลาดตะวันออกและทุนนิยมยุโรปก็เริ่มขยายเส้นทางการค้า มีการตั้ง
บริษทการคาบนเสนทางตะวันออกมากมายหลายสัญชาติ เชน ฝรงเศส
ั่
ั
้
้
่
ดัตช์ เดนมาร์ก สวีเดน ฯลฯ
BRITISH EAST INDIA COMPANY

20


แตไมมีบริษัทอินเดียตะวันออกของยุโรปชาติใดจะมีขนาดใหญ ่
่
่
เท่ากับบริษัทอินเดียตะวันออกอังกฤษ (British East India Company)
ซึ่งก่อตั้งขึ้นใน ค.ศ. 1600 ผ่านการออกพระบรมราชานุญาตให้บริษัท
้
๊
คาขายบนเสนทางใดก็ตามทางทิศตะวันออกของแหลมกูดโฮป (ประเทศ
้
แอฟริกาใต้ในปัจจุบัน)
วันที่ 31 ธันวาคม ค.ศ. 1600 สมเด็จพระราชินีนาถเอลิซาเบธ
ที่ 1 ลงพระนามในตราตั้งพระราชทานอนุญาตให้บริษัทอินเดีย
ตะวันออกอังกฤษถือก�าเนิดขึ้น โดยมีสมาชิกเริ่มต้นจ�านวน 218 คน

เป็นพ่อค้าวาณิชผู้ช�่าชอง หลายคนยังมหุ้นในบริษัทอื่นๆ ที่ถือ
ี
ก�าเนิดในช่วงเวลาก่อนหน้านี้ด้วย

่
้
การเริ่มตนของบริษัทอินเดียตะวันออกอังกฤษจะวาไปแลวก็ได ้
้
้
็
รับพลังผลักดันจากสภาวะแวดลอมของยุคสมัยดวยเปนอยางมาก ใน
่
้
ยุคสมัยนี้อังกฤษมีพัฒนาการของความสมพันธ์ทางการผลิตอันแยก
ั
ั
แตกตางออกไปจากบริเวณอื่นๆ ของยุโรปและของโลก ความสมพันธ
์
่
ทางการผลิตแบบเฉพาะนี้อาจจะเป็นสาเหตุที่ท�าให้บริษัทอินเดีย
ิ
ตะวันออกสัญชาตอังกฤษสามารถขยายอ�านาจทางการคาและการเมือง
้
ได้มากกว่าชาติยุโรปอื่นๆ ก็เป็นได้
เราลองมาไล่เรียงพัฒนาการของความสมพันธ์ทางการผลิตที่
ั
พลิกโลกเช่นนี้ดู
์
้
์
ในประวัติศาสตรมนุษยชาติ มนุษยตอบสนองความตองการทาง
ิ
ื่
ด้านวัตถุของตนจากหยาดเหงือแรงงานบนที่ดน เช่น ปลกพืชเพอใช้
ู
่
็
้
้
็
บริโภค เปนตน ในสถานการณเชนนี้ เราแยกคนออกไดเปนสองชนชั้น
่
์
คือชนชั้นที่ใช้แรงงานบนที่ดินและชนชั้นที่ตักตวงผลจากแรงงานของ
่
่
่
คนอื่น ไมวาจะดวยการบังคับ ขูเข็ญ สรางเงื่อนไขใหแรงงานจายหนี้สิน
้
้
้
่
บริษัทอินเดียตะวันออกอังกฤษ

21


่
้
้
็
์
่
จากการใชแรงงาน หรือเก็บภาษี เปนตน ที่ผานมาความสัมพันธระหวาง
ผู้กดขี่กับผู้ถูกกดขี่มักจะเป็นไปในลักษณะเช่นนี้
ุ
แต่ในยคสมัยของการก�าเนิดบรษัทอินเดียตะวันออกอังกฤษ
ิ
เกิดความสัมพันธ์ทางการผลิตแบบใหม่ นั่นคือทุนนิยม
ความสัมพันธ์ระหว่างผู้ใช้แรงงานกับผู้เกบเกี่ยวดอกผลจาก
็
้
การใช้แรงงานนันเปลี่ยนแปลงในลักษณะถึงราก คือผู้เก็บเกี่ยว
้
ดอกผลของการผลิตท�าการเก็บเกี่ยวดอกผลนันๆ จากผู้ผลิตที่ไม่ได้
ติดอยู่กับความสัมพันธ์แบบฟิวดัล (เทียบได้กับระบบเจ้าขุนมลนาย
ู
็
้
้
ถ้าจะพากษ์ไทย) เปนผูผลิตที่มีอิสระพนไปจากความสัมพันธแบบเดิม
์
ผู้ผลิตกลายเป็นผู้ใช้แรงงานที่ไม่มีที่ดินท�ากินเป็นของตนเองอีกต่อไป
เริ่มท�างานรับจ้างเพื่อเงินล้วนๆ ไม่เกี่ยวข้องกับความสัมพันธ์ที่วางอยู่
ู
�
บนเรื่องอื่นใด ผู้ตักตวงเอาผลประโยชน์ก็ไม่จาเป็นต้องบังคับข่เข็ญ
เพราะลูกจ้างเหล่านี้มุ่งใช้แรงงานตัวเองแลกเงิน
ในระบบทุนนิยมความสัมพันธ์ของผู้ใช้แรงงานและผู้จ้างเกิด
ขึ้นผ่านตลาด (ไม่ได้หมายความถึงตลาดค้าขายแลกเปลี่ยนเท่านั้น)
ตลาดในที่นี้หมายถึงพื้นที่ที่ผลักดันให้เกดการแข่งขัน การสะสมทุน
ิ
การวางแผนเพื่อให้การค้าการลงทุนเกิดก�าไรสูงสุด ฯลฯ น�าไปสู่การ
้
่
่
ผลักดันใหเกิดพลังการผลิตใหมๆ มหาศาลเพราะกลไกของการแขงขัน
ก�าเนิดของบริษัทอินเดียตะวันออกอังกฤษจงเป็นส่วนหนึ่งของก�าเนิด
ึ
พลังการผลิตใหม่ๆ ในโลกทุนนิยม
่
้
้
พลังของตลาดจะท�าใหเห็นไดตอไปวา บริษัทอินเดียตะวันออก
่
อังกฤษระดมทุนสงกองเรือไปยังบริเวณตางๆ ของโลกเพื่อเฟนหาสินคา ้
่
่
้
อันจะกลายมาเป็น “ของติดตลาด” อย่างไม่ลดละ พลังของตลาดยัง
ท�าให้บริษทขยายการลงทนและการเสริมสร้างความแข็งแกร่งของ
ุ
ั
BRITISH EAST INDIA COMPANY