BAHAN AJAR
AKSARA SWARA
(https://images.app.goo.gl/prN1invUKWDouvYw5)
KANGGE KELAS
XII SEMESTER GANJIL
DENING:
APRI ERWIDYARANI, S.Pd.
MAHASISWA PPG DALAM JABATAN
KATEGORI II UNY
2022
BAHAN AJAR AKSARA SWARA
A. IDENTITAS : XII Semester Ganjil
Kelas : Bahasa Jawa
Mata Pelajaran :Aksara Swara
Materi
B. KOMPETENSI DASAR
3.5 Mengidentifikasi isi teks aksara Jawa empat paragraf dengan tema religius.
4.5 Menulis aksara Jawa empat paragraf dengan tema kemajuan teknologi.
C. INDIKATOR PENCAPAIAN KOMPETENSI
3.5.1 Menganalisis wujud aksara Jawa (C4)
3.5.2 Menganalisis pasangan aksara Jawa (C4).
3.5.3 Menganalisis wujud aksara swara.(C4)
3.5.4 Menganalisis penggunaan/fungsi aksara swara (C4)
3.5.5 Menganalisis cara penulisan aksara swara (C4)
3.5.6 Mengkategorikan kata-kata yang beraksara swara (C6)
3.5.7 Menyimpulkan isi paragraf beraksara swara.(C6)
4.5.1 Membuat kalimat beraksara swara (P3)
4.5.2 Membuat transkripsi dari aksara latin ke aksara Jawa (P3)
4.5.3 Merangkaikan kalimat menjadi paragraf beraksara Jawa (P4),
D. TUJUAN PEMBELAJARAN
1. Melalui kegiatan pembelajaran dengan pendekatan scientifik, model
pembelajaran problem based learning, diskusi, tanya jawab, dan presentasi
peserta didik dapat menganalisis wujud aksara Jawa (C4, HOTS).
2. Melalui kegiatan pembelajaran dengan pendekatan scientifik, model
pembelajaran problem based learning, diskusi, tanya jawab, dan presentasi
peserta didik dapat menganalisis pasangan aksara Jawa (C4, HOTS).
3. Melalui kegiatan pembelajaran dengan pendekatan scientifik, model
pembelajaran problem based learning, diskusi, tanya jawab, dan presentasi
peserta didik dapat menganalisis wujud aksara swara (C4, HOTS).
4. Melalui kegiatan pembelajaran dengan pendekatan scientifik, model
pembelajaran problem based learning, diskusi, tanya jawab, dan presentasi
peserta didik dapat menganalisis penggunaan/fungsi aksara swara (C4, HOTS).
5. Melalui kegiatan pembelajaran dengan pendekatan scientifik, model
pembelajaran problem based learning, diskusi, tanya jawab, dan presentasi
peserta didik dapat menganalisis cara penulisan aksara swara (C4, HOTS).
6. Melalui kegiatan pembelajaran dengan pendekatan scientifik, model
pembelajaran problem based learning, diskusi, tanya jawab, dan presentasi
peserta didik dapat mengkategorikan kata-kata yang beraksara swara (C6, HOTS).
7. Melalui kegiatan pembelajaran dengan pendekatan scientifik, model
pembelajaran problem based learning, diskusi, tanya jawab, dan presentasi
peserta didik dapat menyimpulkan isi paragraf beraksara swara (C6, HOTS).
8. Melalui kegiatan pembelajaran dengan pendekatan scientifik, model
pembelajaran problem based learning, diskusi, tanya jawab, dan presentasi
peserta didik dapat membuat kalimat beraksara swara (P3, HOTS).
9. Melalui kegiatan pembelajaran dengan pendekatan scientifik, model
pembelajaran problem based learning, diskusi, tanya jawab, dan presentasi
peserta didik dapat membuat transkripsi dari aksara latin ke aksara Jawa (P3,
HOTS)
10. Melalui kegiatan pembelajaran dengan pendekatan scientifik, model
pembelajaran problem based learning, diskusi, tanya jawab, dan presentasi
peserta didik dapat merangkaikan kalimat menjadi paragraf beraksara Jawa (P4,
HOTS)
E. DIMENSI PENGETAHUAN
a. Faktual : Wujud aksara Jawa nglegena, pasangan aksara
Jawa dan aksara swara.
b. Konseptual : Panganggening aksara swara dan tata
panyeratipun aksara swara.
c. Prosedural : Membaca wacana beraksara swara.
d. Metakognitif : Mencari kata-kata beraksara swara, membuat
kalimat beraksara swara, merangkai kalimat
e. Materi remidial : beraksara swara menjadi paragraf.
Bagi peserta didik yang belum mencapai KKM diberi
f. Materi pengayaan : arahan untuk mempelajari kembali materi yang
belum dikuasai dengan bimbingan guru
Bacaan beraksara Jawa, aksara swara.
F. PETA KONSEP PASINAON
Wujud Aksara Swara
Panganggening Aksara Swara
Tata Panyeratipun Aksara Swara
Analisis Aksara Swara
Transkripsi aksara Latin dhateng Aksara Jawa
A.FASE 1 : IDENTIFIKASI MASALAH
Materi Faktual
Saderengipun ngancik ing materi aksara swara, kangge ngukur pangretosan
panjenengan, sumangga para siswa nggarap pritest lumantar link ing ngandhap
menika.
https://quizizz.com/admin/quiz/632a0f0c6d518f001d7f7dcc?source=quiz_share
1. Sasampunipun nggarap, kadospundi asiling pretest panjenengan?
2. Menapa sampun langkung KKM?
Wonten trap menika, para siswa dipunsuwun nyinau saha mahami bab aksara Jawa
ingkang ngawrat aksara Swara. Inggih wiwit saking wujudipun dumugi cara
panyeratanipun. Wonten ngandhap menika kaandharaken aksara Jawa saha
pasanganipun, sarta wujudipun aksara swara. Kangge pangemut-emut para siswa
saged ningali lumantar video link:
https://www.youtube.com/watch?v=Kw_Hw5dOHEw.
1. Aksara Jawa lan Pasangan
Aksara Jawa utawi Hanacaraka (ugi dipunwastani aksara carakan) inggih menika
turunan saking aksara Brahmi ingkang mujudaken modifikasi saking aksara Kawi.
Wonten ing wujud aslinipun, aksara Jawa dipunserat nggantung ing
sangandhapipun garis.
Wujudipun aksara Jawa. Kados ingkang wonten ngandhap menika.
a …H n …N c …C r …R k …K
f …F t …T s …S w …W l …L
p …P d …D j …J y …Y v …V
m …M g …G b …B q …Q z …Z
Tuladha: sWr kuna kun
luz jaman biyen jmnBi[yn\
swara [kwn\ anak wadon ankW[fon\
lunga bsjwi Pakdhe Suwandi pk[d$uwnFi
kewan beb]yn\ Bu Warni buw/!i
basa Jawi
bebrayan
2. Aksara Swara
Sanesipun aksara Jawa baku ingkang kaandharaken ing nginggil, ugi wonten aksara
swara, inggih menika lumantar sujarahipun aksara swara menika dipunginakaken
kangge nyerat tembung-tembung iangkang asalipun basa Sansekerta saha basa
Arab (Mulyani, 2016). Aksara Swara menika cacahipun wonten 5 (gangsal)
(Poerwadarminta, 1953:124). Wujudipun kados ing ngandhap menika.
( https://images.app.goo.gl/se9oUxUXbJDkVBDs7)
B.FASE 2: MENGORGANISASI
PESERTA DIDIK
Materi Konseptual
Wonten trap menika, para siswa dipunsuwun nyinau saha mahami kaidah panyerating
aksara swara. Wonten ngandhap menika kaandharaken fungsi panganggening aksara
swara saha tata panyeratipun aksara swara. Ananging saderengipu, para siswa
kasuwun nginstal font aksara JAwa/ Unicode wonten pirantinipun kiyambak-
kiyambak.
1. Panganggening Aksara Swara
Aksara Swara menika dipunginakaken kangge nyerat asma, gelar, nama panggenan
saha nama Lembaga. Anggenipun nyerat aksara swara menika namung setunggal
aksara swara saben setunggal tembung. Saged dipunserat ing wiwitan tembung.
Menawi boten kapanggihaken ing wiwitan tembung, saged dupunserat ing wanda
salajengipun.
1. Kangge nyerat asma
Tuladhanipun :
Ela Maharani = Elmar!i
Ayu Lestari = Ayule$Tri
Oji Saputra = Oji$put]
2. Kangge nyerat gelar = s/jnAkunTnSi
Tuladhanipun : = s/jnE[ko[nomi
Sarjana Akuntansi
Sarjana Ekonomi
3. Kangge nyerat nama panggenan
Tuladhanipun :
Pasar Tegalarum = ps/tegl\Arum\
Omah Kelinci = OmhkelinCi
4. Kangge nyerat nama Lembaga
Tuladhanipun :
SMA 1 Karanganyar = Es\,Em\,A:1;@r=Av/
MI Sragen = Em\,I,$][gn\
2. Tata Panyeratanipun Aksara Swara
a) Aksara swara menika boten kenging dados pasangan. Awit boten saged dados
panyigeg, pramila aksara sangejengipun kedah dipunpangku.
Tuladhanipun:
(https://benengerti.blogspot.com/2021/05/aksara-swara-lan-tuladha-aksara-
swara.html)
Cobi panjengan serat aksara Jawanipun!
Pak Usman = ….
Bulik Astari = ….
b) Aksara swara boten kenging dipuntrapi sandhangan swara.
Tuladhanipun :
Cobi panjengan serat aksara Jawanipun!
Warga Indonesia = ….
Nagari Oman = ….
c) Aksara swara saged dipunwuwuhi aksara sandhangan wignyan, layar lan cecak
(https://benengerti.blogspot.com/2021/05/aksara-swara-lan-tuladha-aksara-
swara.html)
Cobi panjengan serat aksara Jawanipun!
Yu Ernawati = ….
Bu Anggun = ….
Ihwan = ….
C. FASE 3 :
MEMBIMBING PENYELIDIKAN
Materi Prosedural
Sasampunipun maos materi ing nginggil, gayut kaliyan ancasipun pasinaon sumangga para
siswa samenika maos wacana mawi aksara swara saking waosan ing ngandhap menika.
(Kacuplik saking : Prigel Basa Jawa Kangge kelas XII, kaca : 52)
D.FASE 4 : MENGEMBANGKAN
DAN MENYAJIKAN HASIL KARYA
Materi Metakognitif
Wonten trap menika, para siswa kasuwun :
1. Madosi tembung-tembung ingkang kaserat mawi aksara swara.
2. Para siswa damel ukara ngginakaken tetembungan ingkang mawi aksara swara
ingkang sampun dipunpanggihaken ing wacana ing nggil.
3. Para siswa alih aksara saking aksara latin dhateng aksara Jawa.
E. FASE 5 : MENGANALISIS & MENGEVALUASI
Dudutan :
1. Aksara swara menika cacahipun 5 (gangsal).
2. Aksara Swara menika dipunginakaken kangge nyerat asma, gelar, nama panggenan
saha nama Lembaga.
3. Anggenipun nyerat aksara swara menika namung setunggal aksara swara saben
setunggal tembung. Saged dipunserat ing wiwitan tembung. Menawi boten
kapanggihaken ing wiwitan tembung, saged dupunserat ing wanda salajengipun.
4. Tata panyerating aksara swara menika : aksara swara menika boten kenging dados
pasangan, aksara swara boten kenging dipuntrapi sandhangan swara, aksara swara
saged dipunwuwuhi aksara sandhangan wignyan, layar lan cecak
Relevansi :
Kanthi sianu aksara Jawa, mliginipun aksara swara kaangkah siswa saged prigel
maos saha nyerat aksara Jawa.
Wonten wulangan menika boten naming nyinau babagan aksara Jawa kemawon,
nanging ugi nyinau menapa ingkang sinandhi ing salebetipun aksara Jawa.
Mendhet piwulang ingkang saged dipungayutaken kaliyan pagesangan jaman
samenika.
Tuwuhipun raos bombong awit kita gadhah saperangan aksara ingkang saged
dipunbombongaken.
KAPUSTAKAN
Mulyani, H. (2016). KONSEPSI TENTANG TUHAN DALAM TEKS AKSARA SWARA. JURNAL
IKADBUDI, 5(12). Limantar
https://journal.uny.ac.id/index.php/ikadbudi/article/view/12308
Sudi Yatmana, dkk. 2016.Kabeh Bisa Basa Jawa 3. Jakarta :Yudhistira.
Widaryatma. Gandung, dkk. 2014 Prigel Basa Jawa Kanggo SMa/SMK/MA Kelas XII.
Jakarta: Erlangga.
Internet
https://id.wikibooks.org/wiki/Pengantar_aksara_Jawa#Aksara_Swara dipunundhuh:
Rebo, 21 Sept 2022, 03.15.
https://images.app.goo.gl/prN1invUKWDouvYw5 dipunundhuh: Rebo, 21 Sept 2022,
02.00.
https://benengerti.blogspot.com/2021/05/aksara-swara-lan-tuladha-aksara-swara.htm
dipunundhuh: Rebo, 21 Sept 2022, 03.00.
https://quizizz.com/admin/quiz/632a0f0c6d518f001d7f7dcc?source=quiz_share dipunundhuh:
Rebo, 21 Sept 2022, 02.15.
https://www.youtube.com/watch?v=Kw_Hw5dOHEw dipunundhuh: Rebo, 21 Sept
2022, 02.15.