Phá rào trong kinh tế vào đêm trước Đổi Mới Đặng Phong

Đặc biệt, tác giả xin bày tỏ sự tri ân sâu sắc với ông Nguyễn Văn Phi, người
đã cung cấp nhiều tài liệu gốcvà giải thích cặn kẽ những vấn đề liên quan đến
xuất nhập khẩu của thành phố thời kỳ đó. Vào nhưng năm tháng cuối đời, tuy
xa cách Bắc - Nam, ông Nguyễn Văn Phi vẫn thường xuyên viết thư cho tác
giả, chđạo thêm về những điều cần lưu ý. Đến nay, tập thư đó đã kể tới hàng
trăm trang. Trước khi qua đời, ông đã di chúc bàn giao lại một số tư liệu
gốc mà ông lưu giữ về thời kỳ này cho tác giả. Đó là một di sản vô cùng quý
báu dành cho khoa học lịch sử. Tác giả xin lấy chương sách này như một tặng
vật nhỏ nhoi gửitới nơi ông đã an nghỉ ngàn thu (ĐP).

[362] Ông Võ Văn Kiệt trao đổi với tác giả tại nhà riêng, ngày 15/10/2005.

[363] Mười Phi. Thư trao đổi với tác giả, viết ngày 23/11/2002.

[364] Tư liệu lưu trữ của ông Mười Phi.

[365] Tài liệu lưu trữ riêng của ông Mười Phi.

[366] Công báo 1980, tr. 82.

[367] Báo cáo nhưng mặt đóng góp tích cực và một số thiếu sót của Công ty
Direxmico trong năm 1982, ngày 01/03/1982 (tài liệu của ông Lâm Tư
Quang - Giám đốc công ty). Số 125-XNK.

[368] Đoàn kiểm tra các công ty xuất nhập khẩu của Thành phố Hồ Chí Minh
được thành lập theo Quyết định số 86-CT ngày 31/03/1983 của Chủ tịch
Hộiđồng Bộ trưởng. Trưởng đoàn kiểm tra Cholimex là Nguyễn Mình Cầm.
Biên bản thanh tra có chữ ký củaTrưởng đoàn, Giám đốc và Kế toán trưởng
của Cholimex, ngày 05/07/1983. Lưu trữ cá nhân của ông Phan
Chánh Dưỡng, tr. 11.

[369] Nam Tư thời đó bị cả phe XHCN coi là nước phản bội phong trào cộng
sản quốc tế chạy theo cơ chế thị trường, chạy theo đồng đô la của đế quốc
Mỹ.

[370] Biên bản thanh tra, đd, tr.11.

[ 2. Biên bản thanh tra, đd, tr.9.

[372] Biên bản thanh tra, đd, tr.7.

[373] Biên bản thanh tra, đd, tr.8.

[374] Nguyễn Văn Phi. Suy nghĩ qua Hội nghị Thànhphố H Chí Minh
1982. Bài phát biểu tại Hội nghị. Lưu trữ cá nhân ông Nguyễn Văn Phi.

450

[375] Võ Hùng Dũng "Ngoại thương Việt Nam từ 1991-2000, những thành
tựu và suy nghĩ. Tạp chí Nghiên cứu Kinh tế, số 10 - 2002, tr.3.

[376] Niêm giám Thống kê 1986, tr.262.

[377] Lịch sử Ngân hàng Ngoại thương Việt Nam 1963-2003. Nxb Chính trị
Quốc gia, 2003, tr.83-85.

[378] "Ngân hàng Ngoại thương Việt Nam 25 năm hoạt động và trưởng
thành". Tạp chí Ngân hàng, số 4, 1988, tr.2.

[379] Tác giả phỏng vấn ông Nguyễn Nhật Hồng tạinhà riêng, ngày
24/04/2006.

[380] Bản quy định về chính sách và biện pháp nhằm khuyến khích phát
triển hàng xuất khẩu, ban hànhkèm theo Nghị định số 40-CP ngày
07/02/1980. Công báo 1980. tr.76.

[381] Lịch sử Ngân hàng Ngoại thương Việt Nam. đd,tr.242-243.

[382] Bản quy định về chính sách và biện pháp nhằm khuyến khích phát
triển hàng xuất khẩu, đd, tr.77.

[383] Phỏng vấn ông Nguyễn Nhật Hồng ngày 04/08/2005. đd.

[384] Nói chuyện tại buổi họp triển khai kế hoạch liên doanh liên kết
giữa Thành phố Hồ Chí Minh và các tỉnh đồng bằng sông Cửu Long năm
1981. Lưu trữ UBND Thành phố Hồ Chí Minh.

[385] Phỏng vấn ông Nguyễn Nhật Hồng, đd.

[386] Bản quy định về chính sách và biện pháp nhằm khuyến khích xuất
khẩu, đd.

[387] Lịch sử Ngân hàng Ngoại thương Việt Nam 1963-2003, Sđd, tr.250.

[388] Chúng ta biết, trong thời kỳ này, cấp Bộ trưởng thường chỉ là Ủy viên
Trung ương, nhưng Bí thư Thành ủy là Ủy viên Bộ Chính trị. Xét về cương vị
trong hệ thống tổ chức Đảng, nếu có Bí thư Thành ủyủng hộ thì trong
một chừng mực nào đó cũng có nghĩa là Bộ Chính trị đã cho phép. Khi đó,
nếu bộ chủ quản muốn can thiệp thì phải thông qua Th tướng, hoặc phải báo
cáo lên Bộ Chính trị. Vì thế, sự ủng hộ của cấp lãnh đạo thành phố là
điều không thể thiếu đối vơi việc mở các cơ chế kể trên.

[389] Phỏng vấn ông Nguyễn Nhật Hồng, đd.

451

[390] Phát biểu tại hội thảo với Ban soạn thảo Lịch sử Ngân hàng
Ngoại thương VN.

[391]2003, sđd, tr.252.

[392] Theo nguyên tắc này, những mặt hàng nhập khẩu có thể bán trên
thị trường theo giá cao nhưthuốc lá, đồng hồ, quần áo, giày dép... thì
Nhà nước thu phần lãi do bán hàng. Những mặt hàng phải nhập khẩu theo
giá quốc tế nhưng buộc phải bán cho xí nghiệp theo giá ưu đãi như máy móc,
nguyên vật liệu, thì Nhà nước bù lỗ. Do đó gọi tắt là "thu bù chênh lệch."

[393] Công báo 1987.

[394] Công báo 1987, số 7, tr.125-126.

[395] Victor Afanasiev nhiều năm là Tổng Biên tập Tạp chí Cộng sản, rồi
Tổng Biên tập báo Pravda. Trên cương vị đó, ông đã từng kinh qua nghệ
thuậtviết lách cho bốn đời Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Liên Xô. Về cuối đời
ông để lại cuốn sách Quyền lực thứ tư và bốn đời Tổng Bí thư, Nxb Progess,
Moskva, 1991. Bản dịch tiếng Việt của Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội,
1992.

[396] Trần Bạch Đằng: "Một tầm vóc lớn." Trong Hốiký Phạm Văn Đồng
trong 1òng nhân dân Việt Nam và bạn bè quốc tế, Nxb Chính trị Quốc
gia, 2002, tr.185.

[397] "Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản." C. Marx vàPh. Engel toàn t, tập 4.
Nxb Chính trị Quốc gia, tr.626.

[398] "Thà ít mà tốt" Lenin toàn tập, tập 45, tr.428.

[399] Như trên, tr.458.

[400] "Thư gửi Molotov để chuyển cho toàn thể BộChính trị." Lenin toàn
tập, tập 45, tr.53.

[401] "Bàn về đề cương ruộng đất." Lenin toàn tập,tập 45 tr.44, tr,344.

[402] "Những trang nhật ký", ngày 02/01/1923. Lenin toàn tập, tập 45, tr.419.

[403] "Báo cáo tại Đại hội XI Đảng Cộng sản Nga." Lenin toàn tập, tập 45,
tr.143.

[404] "Diễn văn đọc tại Hội nghị lần thứ VII Đảng bộ Mátxcơva", ngày
29/10/1921. Lenin toàn tập, tập 44,tr.26

[405] Lenin toàn tập, tập 44, tr.275.
452

[406] "Báo cáo tại Đại hội XI Đảng Cộng sản Nga", Lenin toàn tập, tập 45,
tr.95.

[407] "Bàn về tác dụng của vàng..." Lenin toàn tậptập 44, tr.96.

[408] Lenin toàn tập, tập 45, tr.463.

[409] Mã Lập Thành - Lăng Chí Quân. Giao Phong.Nxb Trung Quốc ngày
nay. Bản dịch tiếng Việt củaHội đồng Lý luận Trung ương, tr.506.

[410] Như trên. kiện ngột ngạt của mô hình kinh tế toàn trị. Đến một mức nào
đó thì sự bức xúc ắt dẫn tới "vỡ bờ."

[411] Lược ý kiến của anh Tô đối với nhóm biên tập thơ ký của Bản tổng kết
kinh tế (ngày 25/03/1981).

[412] Đây là một đặc điểm khác với Trung quốc. Ở Trung Quốc, đột
phá thường bắt đầu từ việc "đánh thông" về lý luận ở cấp cao, rồi từ đó mới
dội vào thực tiễn. Bắt đầu là cuộc đấu tranh chống lại "hai cái phàm là" của
Hoa Quốc Phong (phàm là Mao Chủ chủ tịch đã ni thì không được bàn
cãi nữa, phàm là Mao Chủ tịch đã quyết rồi thì không được xét lại nữa). Sau
đó là cuộc tranh luận về việc theo họ "xã" hay họ "tư" (XHCN hay TBCN).
Tiếp đó là việc khai thông quan điểm về theo "công" hay theo "tư" (công hữu
hãy tưhữu)...

[413] Nguyên Thủ tướng Võ Văn Kiệt đã có lần giải thích với các tác giả về
nhận xét này của ông: "Khi tôi làm Bí thư Thành ủy Tp. Hồ Chí Minh, tôi
phải đi giữa "hai làn đạn: Một bên là để dân đói, để sản xuất đìnhđốn là có tội
với dân, với Đảng. Một bên là để cơ sở bung ra tự cứu là phạm vào nhiều điều
cấm kỵ.Nhưng nhờ hơn 20 năm chống Mỹ kiên cường, khôngai nỡ quy cho
chúng tôi cái tội phản bội, đó là cái áo chống đạn giúp chúng tôi thoát hiểm và
thành công."

[414] Giả sử cũng những sáng kiến ấy, cũng thực thi những biện pháp
ấy, nhưng bởi một tiến sĩ học nước ngoài về hay một chuyên gia của một viện
nghiên cứu nào đó, thì có sức thuyết phục không? Có tránh được "búa rìu"
không? Chắc là không.

[415] Chính thời kỳ phá rào cũng là thời kỳ xuất hiện câu vè: "Tiền là Tiên là
Phật, là sức bật con người, lànụ cười của tuổi trẻ, là sức khỏe của tuổi già..."

[416 color="black"> Hội thảo Quốc tế Steering Transformation: Historicat
Experiences and Current Challenges, tại Bắc Kinh, ngày 20 và
21/11/2008.Một trong những tác giả của cuốn sách này (ĐặngPhong) là đại
biểu của Việt Nam được mời tham dự Hội thảo.

453

[417] Andrey Kolganov. "The character of the Governing of the process
transformation (an example of Russia)." Kỷ yếu Hội thảo quốc tế Steering
Transformation: Hi.storical Experiences and Current Challenges, tr.102-103.
[418] Perez Cruz. Ratiffication, Rectificatton and Changes. The Cuban
Revolution in the 21 Century. Kỷyếu Hội thảo quốc tế..., đd, tr.120.
[419] Câu này vốn là một ngạn ngữ dân gian của vùng An Huy, là nơi có sáng
kiến khoán hộ đầu tiên vào năm 1978 và được Trung ương cho phép. Đặng
Tiểu Bình đã sử dụng câu ngạn ngữ này để diễn đạt chính sách chuyển đổi
tại buổi Khai mạc Hội nghị Ban Bí thư Trung ương Đảng Cộng sản Trung
Quốc năm 1979.
[420] Tôn Đại Nghiên, Viện Chủ nghĩa Marx thuộc Đạihọc Bắc Kinh: "Kinh
nghiệm của Trung Quốc trong việc chuyển đổi sang kinh tế thị trường là
thông quaviệc mạnh dạn thử nghiệm, dò đá qua sông. Có người nhận định,
công cuộc cải cách của Trung Quốc chính là dựa vào hai luận thuyết khởi
nghiệp là "luận về mèo trắng mèo đen" và "luận thuyết dò đá qua sông". Tôi
cho rằng hai luận thuyết khởi nghiệp này chính là đặcđiểm và ưu điểm
của công cuộc cải cách ở Trung Quốc." Kỷ yếu Hội thảo quốc tế..., đd,
tr73 (bản tiếng Hoa), tr. 136 (bản tiếng Anh).

454

Mục lục trang

PHẦN I: TỪ XÍ NGHIỆP ''XÉ RÀO'' ĐẾN NHÀ NƯỚC SỬA ĐỔI "HÀNG
RÀO'' ............................................................................................................. 3
LỜI TÁC GIẢ................................................................................................ 4
PHẦN MỞ ĐẦU: TỪ GIẢI PHÓNG ĐẤT NƯỚC ĐẾN "CỞI TRÓI" CHO
SẢN XUẤT ................................................................................................... 8
PHẦN I: TỪ XÍ NGHIỆP ''XÉ RÀO'' ĐẾN NHÀ NƯỚC SỬA ĐỔI "HÀNG
RÀO'' ........................................................................................................... 32
CHƯƠNG 1 - "BUNG RA" VÀ "CỞI TRÓI" TẠI HỘINGHỊ TRUNG
ƯƠNG 6 (1979) ........................................................................................... 33
CHƯƠNG 2 - XÍ NGHIỆP DỆT THÀNH CÔNG - TỪ"HẤP HỐI" ĐẾN LÁ
CỜ ĐẦU ...................................................................................................... 42
CHƯƠNG 3 - NHÀ MÁY DỆT LỤA NAM ĐỊNH, "LỆLÀNG" THÀNH
"PHÉP VUA"............................................................................................... 52
CHƯƠNG 4 - NHÀ MÁY THUỐC LÁ VĨNH HỘI -MỘT THÁNG BẰNG
NỬA NĂM .................................................................................................. 69
CHƯƠNG 5 - CƠ CHẾ ĂN CHIA Ở XÍ NGHIỆP ĐÁNH CÁ CÔN ĐẢO -
VŨNG TÀU................................................................................................ 80
CHƯƠNG 7 - KHOÁN Ở CÔNG TY XE KHÁCH MIỀN ĐÔNG THÀNH
PHÔ HỒ CHÍ MINH.................................................................................. 103
CHƯƠNG 8 - "KHOÁN KIM NGỌC" Ở VĨNH PHÚC ............................ 128
CHƯƠNG 9 - KHOÁN Ở HẢI PHÒNG[141] ........................................... 157
CHƯƠNG 10 - CHUYỆN "TÀY ĐÌNH", NHỮNG TRÓT LỌT - GIẢI THỂ
CÁC TẬP ĐOÀN MÁY KÉO Ở AN GIANG............................................ 204
CHƯƠNG 11 - TỪ CHÍNH SÁCH TAM NÔNG Ở ANGIANG: ĐẾN NGHỊ
QUYẾT 10 CỦA BỘ CHÍNH TRỊ............................................................. 211
PHẦN III: TỪ ''MUA NHƯ CUỚP, BÁN NHƯ CHO'' ĐẾN THUẬN MUA
VỪA BÁN ................................................................................................. 227
CHƯƠNG 13 - GIÁ - HƠN 20 NĂM ĐẤU TRANH................................. 228
CHƯƠNG 14 - CÔNG TY LƯƠNG THỰC THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
DÙNG "XE CỨU ĐÓI" VƯỢT "ĐÈN ĐỎ" .............................................. 242
CHƯƠNG 15 - AN GIANG PHÁ GIÁ MUA LÚA, LÀM RUNG CHUYỂN
HỆ THỐNG "GIÁ CHỈ ĐẠO" ................................................................... 262
CHƯƠNG 16 - LONG AN BỎ TEM PHIẾU, CHUYÊN SANG CƠ CHẾ
MỘT GIÁ[291] .......................................................................................... 276
CHƯƠNG 17 - TỪ KHO BẠC AN GIANG ĐẾN HỆTHỐNG KHO BẠC
CẢ NƯỚC ................................................................................................. 297
PHẦN IV: TỪ ĐỘC QUYỀN NGOẠI THƯƠNG CỦA TRUNG
ƯƠNG ĐẾN NHỮNG "RỪNG" IMEX ..................................................... 317
CHƯƠNG 18 - NHỮNG ĐƯỜNG DÂY BUÔN BÁN TƯ NHÂN VỚI
NƯỚC NGOÀI .......................................................................................... 318
CHƯƠNG 19 - Các "IMEX"[361] ............................................................. 347
CHƯƠNG 20 - VIETCOMBANK - NGƯỜI "TIP TAY" .......................... 365

455

THAY KẾT LUẬN: NHỮNG BÀI HỌC LỊCH SỬ TỪ NHỮNG MŨI ĐỘT
PHÁ ........................................................................................................... 385
SÁCH VÀ TÀI LIÊU THAM KHẢO ........................................................ 399
CHÚ GIẢI.................................................................................................. 429

456