SEJARAH TING 1 - Nota Ringkas

NOTA MURID DIGITAL
SEJARAH TINGKATAN 1 (KSSM)

JAWATANKUASA PEMIKIR SEJARAH
(SEKOLAH MENENGAH) PPD SEBERANG PERAI TENGAH 2017

En. Saipollizan bin Saad Ketua Unit Akademik, PPD SPT
En. Mohd Mahazir bin Yahaya Unit Akademik, PPD SPT

Pn. Norhayati bt Ujar SMK Tinggi Bukit Mertajam
Pn. Wan Basthiah bt Hj. Abdul Rahman SMK Taman Inderawasih

Pn. Roshidah bt Abu Talib SMK Pauh Jaya
Pn. Siti Norsyiqah bt Azmi SMK Bandar Baru Perda
Pn. Khairunniza bt Abdul Hamid SMK Mengkuang
Pn. Haliza bt Abdul Halim SM Sains Tun Syed Sheh Shahabudin
Pn. Arishah bt Ariffin SM Islam Al-Masriyah
Cik. Khalilah bt Abdul Hamid Pelajar Jabatan Sejarah, UM

BA B 1

MENGENALI SEJARAH

Sejarah ialah peristiwa yang berlaku SECARA
pada masa lalu. UMUM

-Istilah Sejarah berasal dari perkataan Arab, DALAM 1.1
“syajaratun” yg bererti pokok. BAHASA DEFINISI
MELAYU SEJARAH
-Sejarah juga dikaitkan dengan salasilah, riwayat,

keturunan dan asal usul.

-Asal usul (keturunan), salasilah KAMUS
-Peristiwa yang benar-benar berlaku pada waktu DEWAN

yang lampau, kisah, riwayat dan tambo
-Kajian atau pengetahuan tentang
peristiwa-peristiwa yang telah lalu

Sejarah ialah history: DALAM
BAHASA
History bererti cerita tentang seseorang. INGGERIS
Perkataan ini berasal daripada bahasa
Yunani, historia yang bererti Penyelidikan.

1.2 PENGERTIAN SEJARAH MENGIKUT PANDANGAN SEJARAWAN

“Penceritaan tentang tindakan manusia yang penting
dan mengagumkan serta sebab berlakunya sesuatu

peristiwa”

-HERODATUS-

“Suatu proses interaksi berterusan antara ahli sejarah
dengan fakta-faktanya, suatu dialog yg tidak

berkesudahan antara masa kini dan masa lampau.”

. -E.H CARR-

“Sejarah membicarakan perkara tentang masyarakat
manusia, peradaban dunia & perubahan-perubahan yg

berlaku pada sifat-sifat masyarakat itu”.

-IBN KHALDUN-

“Sejarah merujuk kepada apa-apa yg
pernah atau sudah berlaku”

-KHOO KAY KIM-

“Sejarah ialah masa lalu itu sendiri. Sejarah juga
merupakan cacatan ataupun rekod tentang sesuatu
peristiwa yang berlaku pada suatu masa yang lalu.”

-MUHD YUSOF IBRAHIM-

 Sumber yang belum diolah atau Sumber
diterbitkan Sekunder

 Bersifat asli 1.4 SUMBER  Bahan yg telah diolah dan
 Belum ditafsir SEJARAH
 Contoh : Fosil, artifak, bukan diterbitkan
Bahan tersebar kepada
artifak, batu bersurat, keterangan
lisan, manuskrip, dokumen rasmi,
fail rasmi jabatan, surat peribadi,
diari

Sumber
primer

 umum
Contoh : Buku, akhbar,
 majalah, jurnal, ensiklopedia,

risalah

 Merupakan peralatan manusia utk pemburuan, pertanian & ARTIFAK

Perdagangan
 Diperbuat drpd batu, kaca & logam
 Cth : loceng gangsa di Kampung Pencu, Muar, Johor (wujud

hubungan perdagangan dgn kerajaan Funan)

 Merupakan data arkeologi berkaitan budaya manusia yg terdapat di BUKAN SUMBER
bawah tanah & di atas permukaan tanah, seperti dinding gua, ARTIFAK SEJARAH
dinding kota & struktur binaan

 Cth : Penemuan candi Lembah Bujang (terdapat pengaruh Hindu
& Buddha serta hubungan perdagangan antara India dengan Kedah)

 Sumber sekunder.

 Bahan yang terkandung dalam ensiklopedia ini berdasarkan ENSIKL-

Fakta dan sumber sejarah yang sahih. OPEDIA

 Contohnya, The Encyclopedia of Malaysia yang mengandungi

 Beberapa tema seperti, sejarah awal, sejarah moden & arkitektur.

1.5 PENYELIDIKAN DALAM SEJARAH

Mengenal pasti sumber bagi sesuatu peristiwa, tokoh atau

KAEDAH institusi

Mendapat dan mengesahkan sumber bertulis tersebut.

BERTULIS Mengumpul dan menyimpan sumber yang diperoleh.

Kajian terhadap sesuatu

peristiwa daripada maklumat Menggunakan peralatan yang sesuai (penggunaan teknologi
pada sumber yang dipahat atau maklumat dan komunikasi serta peralatan arkeologi)
ditulis. Contoh: catatan harian,

seseorang, fail kerajaan dan

catatan Pengembaraan. Menganalisis.

TIGA TAHAP DALAM KAEDAH LISAN

Tahap Kedua: Tahap Ketiga:

Tahap Pertama: Rakaman Temu bual Memproses Rakaman
Persediaan
KAEDAH
LISAN  Menentukan  Membuat persediaan  Membuat
tokoh
Kaedah Lisan lengkap dengan senarai dan
merupakan proses  Menentukan
mendapatkan Mengetahui menyalin atau
maklumat melalui skop atau
temu bual. Tokoh perkara yang sebanyak mungkin menyunting
yang dipilih unt akan ditemu perkara yang dikaji rakaman.
ditemu bual dikenali bual.
sebagai orang terutama dengan  Menilai
sumber  Memilih soalan meneliti sumber fakta-fakta dgn
yang bersifat bertulis dahulu. sumber bertulis.
pendekatan
sejarah  Menyakinkan tokoh  Menyimpan
unt memberi
kerjasama dan rakaman dengan
baik.
Menghargai tujuan

pengkajian.

KAEDAH AKTIVITI GALI CARI DI TAPAK PENEMUAN
ARKEOLOGI
Perancangan grid menandakan Ekskavasi dengan
Kaedah arkeologi merupakan sebelum kerja ekskavasi. kawasan mencatatkan semua
kaedah yang digunakan secara setiap petak diberikan
saintififik untuk mencari nombor rujukan berdasarkan pelan penemuan
maklumat sejarah daripada bahan
tinggalan sejarah. KERJA-KERJA DI MAKMAL ARKEOLOGI

Arkeologi bawah air: pemunggahan pembersihan pengkatalogan penganalisisan
kajian saintifik tentang sejarah dan pengisihan dilakukan bagi setiap bagi
peninggalaan manusia yang sebelum artifak dengan
terdampar di dasar laut, sugai dan mendapatkan
tasik dikaji nombor
pengenalan makumat tentang
sesuatu artifak.

Definisi
Tafsiran dalam

sejarah ialah
menerangkan /
mengulas fakta

sejarah
berdasarkan

sumber2
berkaitan

Kepentingan Faktorwujud

 Menggalakkan perbezaantafsiran
penggunaan
 Sumber
pelbagai sumber pelbagai
 Dapat menilai
 Perbezaan
peristiwa yang pandangan
sama dari sudut
 Perbezaan
berbeza ideologi

 berfikiran  Tujuan
terbuka penulisan

Mengenal asal usul
Mengambil ikhtibar
Memupuk patriotisme

Mengukuhkan perpaduan

Membangunkan negara dan bangsa
Mengaplikasikan kemahiran

pemikiran sejarah

BA B 2

ZAMAN AIR BATU

Ahli sains menjangkakan bahawa usia bumi
melebihi 4.6 billion tahun. Bumi telah
mengalami perubahan dari segi iklim dan
fizikal semenjak bumi mula terbentuk.

2.1 DUNIA Terdapat binatang yang berbulu tebal
KITA seperti mamot dan harimau bertaring
panjang.

Iklim telah mempengaruhi perubahan
bentuk fizikal bumi menjadi daratan
dan lautan.

2.2 ZAMAN AIR BATU

Zaman Air Batu ialah garis masa geologi
yang menunjukkan suhu bumi menurun.

Pada akhir Zaman Air Batu, bumi
mengalami proses pengglasieran, iaitu
kecairan air batu.

Perubahan iklim dunia kepada suhu panas
telah menyebabkan berakhirnya Zaman
Air Batu.

1 2

ZAMAN MIOSEN ZAMAN PLIOSEN
 Berlaku antara 23 juta hingga 5 juta  Berlaku antara 5.3 juta hingga 2.6 juta

tahun dahulu tahun dahulu.
 Gunung-ganang terbentuk secara fizikal  Berlaku penyejukan global Zaman Miosen
 Mamalia, hidupan di laut dan di air telah
yang lebih panas.
wujud di bumi.  Dataran tinggi terbentuk seperti di
 Suhu dunia panas dan kering.
Colorado, dan Grand Canyon di Amerika

Syarikat.

TAHAP
ZAMAN
AIR BATU

3 4

ZAMAN PLEISTOSEN ZAMAN HOLOSEN
 Berlaku antara 2.5 juta hingga 10,000  Berlaku sejak 10,000 tahun dahulu

tahun dahulu. hingga kini.
 Glasier utama berlaku sebanyak 11  Berlaku kemajuan dalam kehidupan

kali. manusia.
 Manusia telah mengetahui cara  Manusia telah mengetahui cara

membuat api. mendapatkan makanan melalui aktiviti
 Kebanyakan binatang yang wujud
pertanian.
pada ketika itu masih kekal hingga  Roda dan tulisan kuneiform dicipta

kini. kira-kira 5,500 tahun dahulu.

2.4 CIRI-CIRI ZAMAN AIR BATU Permukaan air laut yang
membeku. Paras air
Terdapat manusia rendah. Pulau-pulau
yang tinggal di bersambung dengan tanah
kawasan tanah besar dan memudahkan
pamah yang sejuk. manusia serta binatang
Mereka hidup secara bermigrasi.
nomad dan memburu
binatang. CIRI FIZIKAL BUMI Permukaan air laut yang
membeku menyebabkan
sebahagian besar bumi
diliputi salji.

ARAS LAUT

KEHIDUPAN BINATANG
MANUSIA

TUMBUHAN

SUHU

Suhu dunia terlalu sejuk.
Dunia dipenuhi oleh salji
terutamanya di kawasan
kutub dan benua Eropah.

Tumbuhan utama ialah Binatang seperti mamot
rumput dan tumbuhan renek berbulu, badak, kuda, dan
yang menjalar. singa tinggal di kawasan
tanah pamah yang sejuk.

2.5 PERUBAHAN ZAMAN AIR BATU

Glasier telah menukarkan wajah dan bentuk fizikal bumi. Air
batu yang cair dari kawasan tanah tinggi dan gunung akan
membawa bersama-sama batu dan tanah semasa menuruni
tanah tinngi. Lebihan air yang dibawa akan melimpahi laut
dan kawasan tanah tinggi.

Keadaan glasier di Alaska

Satu daripada kesan penting perubahan Zaman Air Batu
ialah rupa bentuk fizikal bumi seperti yang terbentuk pada
Ini. Kesannya, berlaku perubahan paras air laut dengan
keadaan kedalaman 100 meter.

Pulau yang mengalami kenaikan
aras laut.

Kecairan air batu telah membentuk tasik-tasik air tawar,
seperti Great Lakes di Kanada dan Tasik Dayang Bunting
di Malaysia. Bentuk saliran sungai juga berubah kepada
bentuk yang ada pada hari ini.

Tasik Dayang Bunting

Pada zaman ini berlaku kepupusan binatang yang hidup pada
Zaman Pleistosen. Antara binatang yang pupus termasuklah
mamot, sloth dan harimau bertaring.

Binatang Zaman
Air Batu.

Bumi mula mengalami perubahan iklim daripada terlalu
sejuk kepada sederhana sejuk. Kegiatan radiasi bumi
merupakan penyebab utama kepada peningkatan suhu
bumi.

Radiasi bumi yang berlaku daripada
sinaran matahari dan Pemanasan yang
berlaku kepada bumi.

2.6 KESAN PERUBAHAN ZAMAN AIR BATU DI ASIA TENGGARA

Perkembangan yang berlaku pada Zaman Air Batu Akhir memberi kesan
yang sama di Asia Tenggara. Dua kesan penting ialah kenaikan paras air laut
di Pentas Sunda dan pergerakan manusia di sekitarnya.

 Sebelum 10, 000 tahun dahulu, Petunjuk
Asia tenggara merupakan kawasan
tanah yang luas terbentang yang Pentas Sunda
menghubungkan kawasan daratan Peta menunjukkan rupa bentuk Asia Tenggara
dengan kepulauan. Gugusan tanah sebelum Zaman Holosen.
ini dikenali sebagai Pentas Sunda.
 Kecairan air batu pada peringkat
 Pentas Sunda merupkan tunjang akhir Zaman Holosen
Kebenuaan di Asia Tenggara. menyebabkan terjadinya sungai
dan tasik di Asia Tenggara.
 Keadaan ini menyebabkan
negara-negara di Asia Tenggara  Sungai yang terbentuk telah
mempunyai ciri-ciri fizikal dan mengalirkan air ke dalam tasik dan
kehidupan yang hampir sama. ke laut.

 Manusia yang tinggal di rantau  Aliran sungai yang mengalir telah
Asia Tenggara khususnya di menenggelamkan kawasan tanah
kawasan Pentas Sunda berkongsi rendah di sepanjang tepi pantai.
tamadun yang sama.
 Perkembangan ini mempengaruhi
 Sebagai contoh, penduduk di pembentukan Selat Melaka, Teluk
Malaysia, Indonesia, Selatan Siam dan Laut Jawa.
Thailand dan selatan Filipina
berkongsi bahasa yang sama iaitu  Kawasan Asia Tenggara juga telah
bahasa Melayu. dihuni oleh kumpulan mamalia
bersaiz sederhana dan besar.
Peta menunjukkan rupa bentuk Asia
Tenggara pada hari ini.  Hal ini kerana, kawasan ini didiami
oleh sebanyak 13% mamalia dunia.

BA B 3

ZAMAN PRASEJARAH

3.1 MAKSUD ZAMAN PRASEJARAH

Zaman prasejarah bermaksud zaman sebelum
manusia mengetahui dan mengenal tulisan. Zaman
ini pula boleh dibahagikan kepada dua, iaitu
Zaman Batu dan Zaman Logam.

1. ZAMAN PALEOLITIK
 Juga dikenali sebagai Zaman Batu Lama
 Tempoh masa antara 2.5 juta tahun - 8,000 SM
 Manusia meneruskan kelangsungan hidup mereka dengan

menggunakan teknologi batu yang serba ringkas.
 Mereka juga menggunakan peralatan yang diperbuat

daripada tulang binatang dalam aktiviti harian mereka.

ZAMAN BATU

 Merujuk kepada penggunaan teknologi
batu dalam kehidupan harian

 Terdapat tiga tahap zaman batu, iaitu
Zaman Paleolitik, Zaman Mesolitik dan
Zaman Neolitik

2. ZAMAN MESOLITIK 3. ZAMAN NEOLITIK

 Tempoh masa antara 12,000-4,000  Tempoh masa antara 10,000-2,000

SM SM
 Manusia memburu binatang dan  Wujud kawasan petempatan yang

menangkap ikan sebagai sumber mengamalkan aktiviti bercucuk

makanan mereka. tanam, membuat tembikar dan

menternak binatang.

1. Zaman logam merujuk kepada penggunaan teknologi
gangsa dan besi

2. Tempoh masa Zaman Logam antara 3,500 SM sehingga ZAMAN LOGAM
500 M

3. Manusia telah melakukan inovasi logam besi dan
gangsa dalam peralatan mereka.

4. Manusia zaman ini sudah mula melakukan aktiviti
pelayaran.

Tulang Mawas 5. Mereka menjalankan aktiviti pertukaran barangan
dan peralatan berasaskan gangsa.

6. Peralatan besi seperti kapak, tulang mawas,
beliung dan mata lembing merupakan antara jenis
peralatan besi yang digunakan oleh manusia
ketika ini untuk memburu, bertani dan
menjalankan aktiviti harian mereka.

3.2 LOKASI ZAMAN PRASEJARAH DI DUNIA Stonehenge, Britain
Dibina antara 3,700 - 1,600 SM.
Altamira, Sepanyol Bukti Binaan ini dikaitkan dengan upacara
lukisan yang ditemukan di ritual dan tempat mengkaji bintang.
dalam gua ini menunjukkan
kewujudan manusia zaman
Mesolitik. Mereka hidup
antara
35,000 - 11,000 SM

Britain China Zhoukoudian, China
Tapak ini berusia antara 18,000
Perancis Iran hingga 11,000 SM dan
India ditemukan rangka manusia yang
Sepanyol dinamakan Peking Man.
Turki
Shahr-i-Sokhta, Iran
Gua Chauvet, Perancis
Diduduki oleh manusia silih berganti Berusia antara 3,200 - 1,800 SM.
antara 30,000 SM - 27,000 SM. Bukti di tapak ini menunjukkan
Lukisan di dalam gua ini kehidupan masyarakat yang telah
membuktikan penglibatan masyarakat tersusun dengan kawasan perumahan,
prasejarah dalam aktiviti memburu kawasan perkuburaan dan kawasan
binatang pembuatan barangan harian

Catal Huyuk, Turki Gobekli Tepe, Turki Bhimbetka, India
Diduduki oleh manusia antara 7,100 - Tapak ini diduduki oleh manusia pada Tapak ini berusia 30,000
600 SM. Aktiviti utama termasuklah 12,000 SM. Ahli arkeologi SM. Bukti di tapak ini
pertanian, terutamanya penanaman berpendapat binaan batu di tapak ini menunjukakan
barli dan gandum mempunyai kaitan dengan upacara kehidupan manusia
ritual. prasejarah di India.

LOKASI ZAMAN PRASEJARAH DI ASIA TENGGARA Gua Padah-lin, Myanmar
Lokasi ini merupakan tempat
Ban Chiang, Thailand Lokasi tinggal manusia zaman
ini merupakan tapak Zaman Prasejarah antara
Neolitik dan Zaman Logam, 13,000 SM - 11,000 SM.
berusia antara 3,600 hingga 500
SM. Manusia di Ban Chiang Sa Hyun, Vietnam
menjalankan aktiviti pertanian, Lokasi ini merupakan tapak
pembuatan logam, tekstil, Zaman Besi yang paling
tembikar tanah dan kegiatan menonjol di Asia Tenggara.
menternak binatang. Berusia antara 1000 SM -
200 M. Aktiviti utama ialah
Pembuatan tembikar.

(Peralatan batu yang Gua Tabon, Filipina
ditemui di Bukit Lokasi ini merupakan tapak
Bunoh, Lenggong Zaman Prasejarah yang
Perak) paling penting di Filipina
yang dianggarkan berusia
Lenggong, Malaysia 47,000 SM. Tinggalan rangka
Lokasi ini merupakan antara tapak manusia berusia antara 22,000 -
Zaman Prasejarah terpenting di 24,000 tahun yang lalu ditemui
rantau Asia Tenggara yang di sini.
menunjukkan kehidupan manusia
merentas Zaman Paleolitik, Gua Liang Bua, Pulau Flores, Indonesia
Hoabinhian dan Neolitik. Rangka Lokasi ini penting kerana penemuan fosil
Perak Man yang berusia antara Dan sisa tulang yang berusia antara
11,000 - 10,000 SM merupakan 94,000 - 12,000 SM yang dinamakan
bukti paling penting menunjukkan Sebagai Flores Man atau Home
kehidupan manusia Zaman Floresiensis. Tapak ini juga menunjukkan
Prasejarah di negara ini. Kehidupan manusia sejak Zaman
Paleolitik hingga Zaman Logam

3.3 CIRI-CIRI KEHIDUPAN MANUSIA ZAMAN PRASEJARAH

Gua Niah, Sarawak. 1. ZAMAN PALEOLITIK

 Gua
 Lubang bawah tanah
 Di bawah pokok
 Tempat berlindung

yang diperbuat

daripada

ranting kayu

4. ZAMAN LOGAM 2. ZAMAN MESOLITIK
 Tinggal secara menetap dan  Gua
 Lubang bawah tanah
membina tempat kediaman  Tempat berlindung yang
mereka dengan lebih baik
 Binaannya diperbuat diperbuat daripada
daripada batu, tanah liat dan
kayu serta lebih tersusun ranting kayu
 Selain kawasan lembah  Tumpuan petempatan
sungai dan persisiran pantai
mereka juga tinggal di mereka di pinggir sungai
kawasan tanah tinggi
dan laut.
Petempatan Bena, Flores,
Indonesia. 3. ZAMAN NEOLITIK Gua Franchthi, Grece.
 Tinggal secara menetap

terutamanya di

kawasan lembah sungai

dan di pesisiran pantai.
 Membina rumah yang

diperbuat daripada batu,

tanah liat dan kayu.

Ilustrasi rumah masyarakat
Neolitik di Ban Kao, Thailand

1. ZAMAN PALEOLITIK 2. ZAMAN MESOLITIK
 Manusia pada masa ini membuat  Peralatan masih diperbuat

peralatan daripada batu, kayu daripada kayu, batu dan tulang

dan tulang haiwan haiwan. Namun pembuatannya
 Peralatan ini pula dalam bentuk
lebih halus dan kemas.
sedia ada, ringkas dan kasar  Terdapat juga alatan yang lebih

pembuatannya. kecil yang dikenali sebagai

mikrolit.
 Mereka juga menggunakan panah

semasa memburu binatang dan

menggunakan perangkap untuk

menangkap ikan.

4. ZAMAN LOGAM 3. ZAMAN NEOLITIK
 Manusia mencipta peralatan yang  Peralatan zaman ini lebih

diperbuat daripada logam. Halus dan kemas. Terdapat
 Pembuatan ini berlaku seiring dengan
Pelbagai peralatan
pengetahuan manusia tentang teknologi
Termasuklah alat menggali
peleburan serta pembuatan acuan
 Manusia memiliki tahap kehidupan yang Dan roda.

lebih tinggi berbanding dengan Zaman

Batu.
 Peralatan zaman ini terdiri daripada

tembaga, gangsa dan besi.

ZAMAN PALEOLITIK PENGUMPULAN
MAKANAN
 Kegiatan mengumpul makanan merupakan aktiviti penting untuk
mendapatkan makanan

 Selain memburu binatang mereka mengumpulkan buah-buahan,
cendawan, bijiran dan pucuk tumbuhan yang tumbuh liar dalam
hutan.

ZAMAN MESOLITIK
 Mengumpulkan kerang dan siput yang ditemui di pinggir

sungai yang ditemui di pinggir sungai dan laut

ZAMAN NEOLITIK
 Kemampuan manusia untuk menjalankan aktiviti pertanian

dan penternakan menyebabkan aktiviti mengumpulkan
makanan semakin berkurangan.

ZAMAN LOGAM
 Aktiviti pengumpulan makanan hampir tidak lagi dilakukan

kerana kemajuan yang berlaku dalam bidang pertanian,
penternakan dan perdagangan tukar barang. Kegiatan ini
Membolehkan mereka memperoleh makanan yang
mencukupi.

ZAMAN LOGAM ZAMAN PALEOLITIK
 Aktiviti pertanian,  Bergantung sepenuhnya

penternakan dan pada sumber alam
semula jadi.
perdagangan  Hidup secara nomad
untuk mencari makanan
pertukaran barang dan dikongsi bersama
merupakan aktiviti  Aktiviti ekonomi
bersifat sara diri
utama penduduk.
 Aktiviti pembuatan ZAMAN MESOLITIK
 Manusia pada zaman
dan pertukangan turut
KEGIATAN ini masih lagi
berkembang. mengutip hasil hutan,

EKONOMI memburu binatang dan
menangkap ikan.
 Perkongsian makanan
masih berlaku

ZAMAN NEOLITIK
 Menghasilkan makanan

melalui kegiatan
pertanian dan
penternakan.
 Aktiviti perdagangan
dengan mengguakan
sistem barter dan
pengkhususan kerja telah
bermula.

ZAMAN PALEOLITIK
 Hidup dalam kelompok kecil yang terdiri daripada gabungan

beberapa keluarga dan masih hidup secara nomad.

ZAMAN MESOLITIK
 Manusia masih lagi hidup dalam kelompok kecil. Mereka juga

masih lagi hidup secara nomad dan belum mempunyai sebuah
organisasi sosial yang tersusun

ZAMAN NEOLITIK
 Manusia hidup menetap dan telah wujud sistem sosial yang

lebih baik. Terdapat ketua yang dipilih daripada kalangan
mereka dan bermulanya pembahagian dalam sosial, iaitu
adanya kelas atasan atau pemimpin dan kelas bawahan.

ZAMAN LOGAM
 Kehidupan manusia zaman ini lebih tersusun.
 Pemimpin bertanggungjawab menyelesaikan masalah yang timbul

dan membentuk aturan kehidupan agar diikuti oleh setiap anggota
masyarakat.
 Keadaan ini membawa kepada pembentukan sistem pentadbiran

 Mengamalkan animisme dan kepercayaan alam semula jadi.

 Percaya pada kuasa alam semula jadi seperti petir, kilat, ZAMAN
PALEOLITIK
angin, hujan dan matahari
 Setiap objek yang terdapat di sekeliling mereka

seperti pokok, batu, bukit, sungai dan laut dipercayai

mempunyai kuasa.

 Manusia pada zaman ini masih mengamalkan ZAMAN
Kepercayaan animisme. MESOLITIK

 Melakukan ritual bagi mewujudkan perdamaian dengan ZAMAN
NEOLITIK
kuasa alam dan amalan penyembahan mula dilakukan
 Wujud kepercayaan kehidupan selepas mati dan mayat

akan diuruskan dengan teliti serta dikebumikan dengan

sempurna

 Penyembahan manusia terhadap kuasa alam semakin jelas. ZAMAN
 Binaan khusus telah diwujudkan bagi upacara ritual dan LOGAM

meyempurnakan kepercayaan mereka.

ZAMAN PALEOLITIK ZAMAN MESOLITIK
 Manusia telah menghasilkan  Lukisan gua masih merupakan

lukisan gua. Lukisan ini pula antara ciri kesenian yang wujud

bersifat realisme pada zaman ini.

ZAMAN NEOLITIK KESENIAN ZAMAN LOGAM Manusia
 Selain lukisan gua, DAN zaman ini amat
mementingkan nilai estetika
kesenian manusia zaman KEBUDAYAAN yang ditemukan pada
ini turut dapat dilihat melalui peralatan mereka seperti
corak yang menghiasi gendang gangsa yang
Permukaan tembikar. pola mempunyai pola hiasan
geometri merupakan pola yang menarik.
utama yang dikenali sebagai
simbolisme.

3.4 KESINAMBUNGAN SUMBANGAN ZAMAN PRASEJARAH
KEPADA KEMAJUAN KEHIDUPAN MANUSIA

AKTIVITI PERTANIAN Pertanian Zaman Prasejarah untuk
keperluan makanan.
 Aktiviti pertanian giat dijalankan bermula Zaman
Neolitik. Pertanian komersial dilakukan secara
besar-besaran untuk tujuan jualan.
 Antara jenis tanaman termasuklah padi, gandum dan
barli.

 Aktiviti pertanian menjadi sumber makanan penting
kepada manusia hingga membolehkan mereka tinggal
secara menetap. Manusia menjalankan aktiviti
pertanian sara diri secara kecil-kecilan untuk
memenuhi keperluan sendiri.

 Namun begitu, pada zaman moden, aktiviti pertanian
telah menjadi aktiviti komersial apabila hasil
pertanian mula dijual.

 Aktiviti pertanian dilakukan secara besar-besaran
dalam bentuk ladang dengan menggunakan peralatan
moden.

Imej aktiviti memburu Zaman MEMBURU BINATANG
Prasejarah di Lascaux, Perancis.
 Aktiviti memburu binatang merupakan aktiviti paling
Memburu binatang merupakan tua yang diamalkan oleh manusia untuk mendapatkan
hobi sebahagian daripada manusia makanan
hari ini.
 Pada Zaman Prasejarah, aktiviti memburu binatang
dilakukan menggunakan senjata yang diperbuat
daripada batu, tulang, kayu, gangsa dan besi.

 Pada zaman moden, aktiviti memburu dijalankan
sebagai hobi dengan menggunakan senjata yang lebih
canggih, berlesen dan berdaftar.

MENTERNAK BINATANG Imej aktiviti memburu Zaman
Prasejarah di Lascaux, Perancis.
 Sejak Zaman Neolitik, manusia telah mempunyai
kemahiran menternak binatang.

 Aktiviti ini membolehkan mereka mendapatkan
sumber makanan secara berterusan.

 Pada zaman moden, penternakan binatang dijalankan
secara komersial bagi menampung keperluan daging
dan tenusu bagi sesebuah negara.

Penternakan lembu secara komersial
di Kundasang, Sabah, Malaysia

PERALATAN Peralatan Zaman Batu

 Peralatan Zaman Prasejarah diperbuat daripada batu, Penternakan lembu secara komersial
kayu dan tulang haiwan. di Kundasang, Sabah, Malaysia

 Peningkatan pengetahuan manusia tentang campuran
logam, acuan dan suhu pembakaran telah
membolehkan peralatan gangsa dan besi dicipta bagi
menggantikan peralatan kayu dan besi.

 Peralatan pada zaman moden berubah apabila mesin
dan jentera mula digunakan. Aktiviti memotong dan
menghiris daging tidak lagi menggunakan peralatan
batu mahupun besi, sebaliknya menggunakan mesin
terutamanya dalam aktiviti komersial.

TEMBIKAR

Tembikar dari Industri labu sayong  Manusia Zaman Prasejarah mempunyai pengetahuan
Delta Sungai di Kuala Kangsar,
Merah, Vietnam. Perak. dan kemahiran membuat tembikar yang dijadikan

bekas makanan dan peralatan masakan.
 Tembikar turut dijadikan peralatan dalam upacara

ritual.
 Tembikar buatan China seperti tembikar Dinasti Ming

serta buatan Vietnam pernah menjadi komoditi

perdagangan yang penting pada abad ke-14 dan ke 15

Masihi.
 Pembuatan tembikar terus kekal sehingga kini dan

menjadi industri yang sangat penting.

IDEOFAK

 Manusia Zaman Prasejarah percaya bahawa kematian Pengebumian memanjang di Gua Cha,
Kelantan.
bukan penamat kepada kehidupan. Mereka amat
Kawasan perkuburan tentera Komanwel di
menghormati mayat. Taiping, Perak
 Pelbagai kaedah pengebumian mayat dilakukan dan

kebiasaannya mayat akan dikebumikan bersama-sama

dengan pelbagai peralatan.
 Di Gua Cha, Kelantan, kepala mayat diletakkan di

atas “bantal” batu. Mayat juga disertai dengan bahan

makanan dan terdapat ritual yang menampakkan

kedudukan istimewa seseorang.
 Sehingga kini, penghormatan terhadap mayat masih

terus diamalkan mengikut agama masing-masing.

Angkor Wat, Kemboja. MONUMEN DAN SENI BINA
Menara Berkembar Kuala Lumpur.
 Sejak Zaman Neolitik, manusia mempunyai
kebolehan dan kepakaran untuk membina monumen
dan binaan yang digunakan untuk pelbagai tujuan.

 Pada zaman moden, kemampuan manusia membina
binaan yang mengagumkan terus meningkat, seperti
Menara Berkembar Kuala Lumpur (KLCC).

3.5 ZAMAN PRASEJARAH DI MALAYSIA

LOKASI ZAMAN PRASEJARAH DI MALAYSIA

ZAMAN TAPAK
40,000 SM
PALEOLITIK  Tingkayu, Sabah
 Gua Niah, Sarawak
12,000 SM - 2,800 SM  Kota Tampan, Perak
MESOLITIK (HOABINHIAN)  Lembah Mansuli, Sabah

2,800 SM - 500 SM  Jenderam Hilir, Selangor
NEOLITIK  Gua Madai, Sabah
 Gua Cha, Ulu Kelantan
500 SM - 500 M  Bukit Tegun Lembu, Perlis
LOGAM
 Gua Kecil, Pahang
 Sungai Tembeling, Pahang
 Lubang Angin, Sarawak
 Gua Tapadong, Sabah
 Jenderam Hilir, Selangor

 Sungai Tembeling, Pahang
 Lembah Bernam, Selangor

TEKNOLOGI

 Selain lokasi, bukti penting yang menunjukkan kewujudan
Zaman Prasejarah di Malaysia ialah penemuan pelbagai
jenis peralatan.

 Penemuan ini menunjukkan manusia prasejarah di negara ini
mempunyai kemahiran menghasilkan peralatan batu dan
logam.

 Peralatan ini digunakan dalam kehidupan seharian mereka
untuk memotong, menetak atau memecahkan tulang.

 Penemuan di Kota Tampan, Perak dan Tingkayu, Sabah
menunjukkan wujud bengkel membuat peralatan batu.

 Peralatan batu Zaman Neolitik di Hulu Perak menunjukkan
manusia telah mampu menggilap alatan tersebut.

 Peralatan logam yang ditemukan di Klang, Selangor
membuktikan kewujudan Zaman Logam di negera ini.

TEMBIKAR DAN MANIK

 Kewujudan Zaman Prasejarah di Malaysia seterusnya
dibuktikan dengan kemahiran pembuatan tembikar dan
manik.

 Penemuan pelbagai jenis tembikar seperti yang ditemukan di
Gua Niah, Sarawak menunjukkan manusia prasejarah di
negara ini telah melakukan inovasi yang hebat.

 Tembikar ini mempunyai pelbagai bentuk, saiz dan corak
hiasan.

 Selain tembikar, pelbagai jenis manik telah ditemukan,
seperti di Kuala Selinsing, Perak dan di lembah Bernam,
Selangor.

Lukisan di Gua Niah, LUKISAN GUA DAN UKIRAN BATU
Sarawak.
 Bukti paling ketara tentang kewujudan manusia Zaman
Prasejarah di Malaysia ialah penemuan lukisan gua dan
ukiran batu.

 Lukisan gua dan ukiran batu ini merupakan cara komunikasi
untuk menyampaikan maklumat tentang kehidupan mereka.

 Selain itu, lukisan dan ukiran menggambarkan kehidupan
harian manusia, seperti aktiviti memburu dan amalan ritual.

 Lukisan gua ini biasanya menggunakan arang dan oker
merah.

UKIRAN BATU Ukiran batu di Kelabit Highlands,
Sarawak, yang dikenali sebagai
 Ukiran batu banyak ditemukan di Sabah dan Batu Patung.
Sarawak, sementara di Semenanjung Malaysia,
hanya ditemukan di Pengkalan Kempas, Negeri Ukiran pada batu megalit di Pengkalan
Sembilan. Kempas, Negeri Sembilan.

 Kewujudan ukiran batu mempunyai kaitan dengan
budaya megalit.

EKONOMI

 Bukti-bukti tinggalan yang ditemukan di tapak-tapak Zaman
Prasejarah di Malaysia menunjukkan terdapat tiga bentuk aktiviti
masyarakat ini dalam bidang ekonomi.

 Aktiviti memburu dan memungut hasil hutan merupakan aktiviti
paling penting yang dijalankan oleh masyarakat Zaman Paleolitik
hingga Zaman Haobinhian. Aktiviti ini berbentuk sara diri
sepenuhnya.

 Aktiviti penanaman padi dijalankan oleh manusia Zaman Neolitik.
 Antara tapak prasejarah yang penting termasuklah di pinggir sungai

dan lembah yang subur , seperti di Hulu Tembeling, Pahang;
Jenderam Hilir, Selangor; dan Lembah Nenggiri, Ulu Kelantan.
 Terdapat juga peralatan yang dikaitkan dengan aktiviti penanaman
padi, iaitu “Pisau Tembeling” di Pahang.
 Pisau ini dikatakan digunakan ketika menuai padi. Lebihan padi
pula menjadi barang pertukaran dalam masyarakat ketika itu.
 Kegiatan perdagangan melalui sistem pertukaran barang berlaku
sama ada melalui laluan daratan atau maritim.
 Antara barang dagangan yang penting termasuklah loceng dan
gendang gangsa.

KEPERCAYAAN Pengebumian
Memanjang
 Bukti tinggalan masyarakat Zaman Prasejarah di negara Gua Cha,
kita juga ditemukan melalui penemuan ideofak di Kelantan
beberapa tapak perkuburan.
Pengebumian
 Masyarakat zaman tersebut mengamalkan kepercayaan Melentur Gua
dan memberi penghormatan kepada orang mati. Gunung
Runtuh, Perak.
 Bukti penemuan ideofak ini menjelaskan cara hidup
masyarakat ketika itu.

Pengebumian
Keranda Kayu
Pantai Timur,
Sabah.

BAB 4

MENGENALI TAMADUN

4.1 MAKSUD TAMADUN

Pada umumnya, tamadun ditakrifkan sebagai suatu
pencapaian tertinggi oleh sesuatu masyarakat dalam pelbagai
bidang.

 Dari segi pengertian bahasa, perkataan tamadun (civilisation) BAHASA
diambil daripada perkataan Yunani, iaitu “civitas” yang YUNANI

Bermaksud bandar atau kota.
 Tahap kemajuan dalam kehidupan masyarakat dicapai

dalam bidang kebudayaan, sains, industri dan sistem kerajaan

 Dalam bahasa Inggeris, tamadun disebut civilisation, BAHASA
iaitu tahap pembangunan manusia dan organisasi yang INGGERIS
dianggap paling maju.

 Perkataan tamadun dalam bahasa Arab ialah mudun, madain BAHASA
dan madana, yang bermaksud tinggi budi bahasa dan ARAB
Pembukaan bandar.

 Istilah lain yang sama pengertiannya ialah hadharah dan

hadari.

 Dalam bahasa Melayu, tamadun bermaksud suatu peradaban BAHASA
yang merujuk kepada pencapaian kemajuan masyarakat dari MELAYU
segi kebendaan serta perkembangan pemikiran meliputi
bidang sosial, budaya, politik dan lain-lain yang tinggi.

4.2 KONSEP TAMADUN

SUDUT PANDANGAN ISLAM

 Konsep tamadun dalam Islam dibina
atas kerangka Islam sebagai al-Din
( cara hidup)

 Tamadun mengikut pandangan Islam
merangkumi pembangunan lahiriah dan
rohaniah yang berasaskan nilai dalam
pendidikan seperti yang disarankan
oleh al-Quran dan hadis serta ajaran
Nabi Muhammad SAW.

IBN KHALDUN
 Tokoh awal yang membicarakan tentang

konsep tamadun Islam.
 Beliau memperkenalkan konsep tamadun,

iaitu “umran” dan “hadharah” yang
digunakan dalam bukunya yang bertajuk
Muqqadimah.

SYED MUHAMMAD NAQUIB  SUDUT PANDANGAN BARAT
AL-ATTAS 
 Berpendapat tamadun ialah keadaan Dalam tradisi Barat, istilah
“civilisation” digunakan bagi
kehidupan insan bermasyarakat yang menggambarkan tahap sesuatu
telah mencapai taraf kehalusan masyrakat atau budaya yang kompleks.
tatasusila dan kebudayaan yang luhur Masyarakat bertamadun diukur melalui
bagi seluruh masyarakatnya. pencapaian ilmu dan teknologi,
ekonomi, struktur politik,
 kemasyarakatan dan petempatan di
kawasan perbandaran.
ARNOLD J. TOYNBEE Bagi masyarakat barat, tamadun
 Menjelaskan tamadun sebagai suatu sistem dikaitkan dengan pembangunan
lahiriah terutamanya dalam bidang
masyarakat yang memperkasakan sistem kebudayaan seperti kesenian, penulisan,
politik, ekonomi, sosial serta kesenian dan undang-undang dan perbandaran.
kebudayaan.

43. CIRI-CIRI TAMADUN AWAL
DUNIA

1. PERTANIAN DAN PERDAGANGAN
 Kehidupan masyarakat tamadun awal mulai berkembang apabila terdapat
kegiatan pertanian.
 Penciptaan pelbagai peralatan, pembinaan saliran, penciptaan kincir angin dan
pembinaan teres di tanah tinggi telah menggalakkan kegiatan pertanian dalam
kalangan masyrakat.
 Perkembangan ini seterusnya telah mewujudkan kegiatan perdagangan.
 Pertama, perdagangan tempatan dan kedua perdagangan jarak jauh

Ilustrasi menunjukkan kegiatan perdagangan
pada zaman Mesir Purba.

2. SISTEM PEMERINTAHAN
 Kerajaan telah dibentuk untuk menguruskan pemerintahan kota yang

berkembang pesat kesan daripada pembentukan bandar.
 Pada peringkat awal, pemerintah negara-kota diketuai oleh pendeta tetapi

kemudiannya raja mengambil alih peranan sebagai pemerintah.
 Raja telah dibantu oleh pegawai daripada golongan bangsawan dan pendeta

memerintah negara-kota. Selain itu, bagi melincinkan urusan pentadbiran
negara, undang-undang telah dibentuk.

3. PEMBENTUKAN BANDAR

 Perkembangan dalam bidang pertanian menyebabkan manusia mula membina
petempatan kekal.

 Kewujudan petempatan kekal di sesebuah kawasan bermula dengan kampung.
Apabila berlaku pertambahan penduduk, kawasan kampung berkembang dan
disatukan membentuk bandar.

 Bandar mempunyai jumlah penduduk yang lebih ramai dan mempuyai
pelbagai latar belakang.

 Pada peringkat awal, bandar menjadi pusat kegiatan politik, ekonomi dan
kebudayaan bagi kawasan sekitarnya.

 Kemudian, bandar berkembang menjadi institusi sosial dan ekonomi yang
tersusun, yang menjadi asas kepada kelahiran tamadun awal dunia.

Gambaran sebuah bandar
pada zaman Tamadun
Indus.

4. PENGKHUSUSAN PEKERJAAN

 Perkembangan pesat bandar telah meningkatkan jumlah penduduk.
 Hal ini secara tidak langsung telah mewujudkan pengkhususan dalam bidang

pekerjaan.
 Terdapat lebih banyak peluang pekerjaan baharu, seperti pengutip cukai,

jurutera yang mengawal sistem pengairan sungai, tentera, petani yang bekerja
di sawah, dan mereka yang bekerja dalam bidang pentadbiran.
 Kumpulan artisan pula menumpukan masa mereka dalam kerja mengukir,
menempa besi dan tembikar. Selain itu, saudagar dan pedagang bertukar-tukar
barangan yang dihasilkan oleh golongan artisan.

5. TEKNOLOGI

 Kemahiran dalam bidang teknologi oleh masyarakat tamadun awal telah
menghasilkan penciptaan barangan dan monumen serta hasil pertukangan.

 Sebagai contoh, Tamadun Mesir Purba terkenal dengan pembinaan piramid
dan sfinks, manakala Tamadun Indus pula terkenal dengan pembinaan
negara-kota Mohenjo-Daro.

 Penggunaan teknologi dalam pembuatan logam tembaga, gangsa dan besi pula
menghasilkan peralatan seperti bajak untuk pertanian.

 Selain itu, penciptaan roda telah membantu penggunaan kereta kuda dan
kereta lembu untuk tujuan mengangkut hasil pertanian dan perhubungan
penduduk.

6. ORGANISASI SOSIAL
 Dalam masyarakat Mesir Purba, kemunculan institusi dan golongan pekerja

telah mewujudkan kelas sosial.
 Kelas sosial berasaskan jenis pekerjaan, kekayaan dan pengaruh.

Susunan struktur sosial pada
zaman Mesir Purba.

7. AGAMA DAN KEPERCAYAAN
 Masyarakat tamadun awal mempercayai banyak tuhan. Antara tuhan yang
disembah termasuklah tuhan bulan, matahari, ibu dan sungai.
 Terdapat institusi agama yang mengurus upacara keagamaan, seperti korban
binatang atau mempersembahkan makanan kepada kuasa roh.
 Tempat ibadat yang besar dibina sebagai tanda menghormati tuhan.
 Di Mesir misalnya, penduduk mempercayai kehidupan selepas kematian.

Lakaran daripada Book of the Dead yang menunjukkan orang yang
mati bersama-sama isterinya memerhatikan penimbang keadilan
sedang menimbang perlakuannya semasa hidup.

8. TULISAN DAN PENYIMPANAN
REKOD

 Sistem tulisan mula lahir kira-kira 5,000 tahun lalu.
 Penciptaan tulisan penting bagi membezakan kehidupan Zaman Prasejarah dan

sejarah.
 Kemudian, manusia mencipta sistem tulisan yang lebih baik menggunakan

abstrak simbol bagi mewakili pelbagai bentuk idea.
 Kelahiran tulisan membolehkan manusia menyimpan rekod dan pekara

penting tentang masyarakat dan diri mereka.
 Tulisan pertama menggunakan sistem piktograf atau simbol gambar.

Bentuk Piktograf dalam tulisan kuneiform Tulisan zaman Dinasti Shang
yang digunakan semasa Tamadun pada tulang haiwan.
Mesopotamia.

9. KESENIAN DAN KESUSASTERAAN

 Masyarakat pada zaman tamadun awal melahirkan hasil sastera dan seni bina
yang mengagumkan.

 Gaya dan teknik yang digunakan oleh artis menggambarkan setiap budaya
tamadun masing-masing.

 Artis menghasilkan ciptaan berupa patung dan lukisan tuhan dan dewa,
pahlawan dan pemerintah. Apabila penggunaan tembaga meluas,
patung-patung dicipta menggunakan tembaga.

BAB 5

TAMADUN AWAL DUNIA

5.1 EMPAT LOKASI TAMADUN AWAL DUNIA

Terdapat empat tamadun awal manusia di dunia, iaitu Tamadun
Mesopotamia, Tamadun Mesir Purba, Tamadun Indus dan Tamadun
Huang He (Hwang Ho).

PERKEMBANGAN EMPAT TAMADUN AWAL DUNIA

Tamadun Mesopotamia, Tamadun Mesir Purba, Tamadun Indus dan
Tamadun Huang He (Hwang Ho) terletak di kawasan strategik, iaitu
di lembah sungai yang menjadi faktor penting kepada
perkembangan pesat keempat-empat tamadun ini

Peta menunjukkan lokasi empat tamadun awal dunia.

 Merupakan tamadun terawal dunia yang terletak di barat
daya Asia. Mesopotamia bermaksud tanah di antara dua
sungai, iaitu Sungai Tigris dan Sungai Euphrates.

TAMADUN  Tamadun di Mesopotamia bermula di wilayah selatan,
MESOPOTAMIA iaitu Sumer. Orang Sumeria telah berhijrah ke wilayah ini
dan membina petempatan serta menjalankan aktiviti
pertanian.

 Di lembah Sungai Tigris dan Sungai Euphrates, terdapat
kawasan subur yang luas. Kawasan ini dipanggil Bulan
Sabit Subur, iaitu terletak di antara laut Mediterranean dan
Teluk Parsi. Kawasan ini telah berkembang menjadi sebuah
bandar yang besar.

 Struktur bandar ini dibina daripada tanah liat yang
dijadikan bata. Tempat ibadat dibina di setiap pusat bandar.
Binaannya berbentuk piramid yang dipanggil zigurat.

 Petempatan awal yang berbentuk perkampungan ini
berkembang secara evolusi kepada bandar dan seterusnya
kepada beberapa buah negara-kota antaranya Negara-Kota
Ur. Negara-Kota ini berperanan sebagai pusat
perdagangan dan pelabuhan.

Ilustrasi menunjukkan perbandaran Tamadun Mesopotamia

TAMADUN MESIR PURBA
 Tamadun Mesir Purba terletak di kawasan lembah Sungai Nil.
 Sungai Nil merupakan sungai terpanjang di dunia dengan kepanjangan sejauh

6,650 KM.
 Piramid dan Firaun merupakan tinggalan terkenal tamadun ini.
 Terdapat tiga tahap pemerintahan kerajaan dalam tamadun Mesir Purba, iaitu

kerajaaan purba, kerajaan pertengahan dan kerajaan baru

Mengapakah Mesir dikatakan Hadiah Sungai Nil?

 Menurut Herodotus (484-432M) Mesir dikatakan hadiah
Sungai Nil (The Gift of The Nile) kerana Sungai Nil yang
membanjiri kawasan sekitarnya setiap tahun membawa
lumpur berwarna hitam yang subur untuk pertanian

 Kawasan yang subur ini terletak di Lembah Nil yang
merupakan antara kawasan lembah yang terbesar di dunia.

 Sungai Nil juga membekalkan sumber makanan terutamanya
ikan kepada penduduk selain menjadi sumber perhubungan
dan pengangkutan terpenting.

 Kepentingan Sungai Nil mempengaruhi petempatan di
kawasan ini yang kemudian berkembang menjadi
negera-kota.

KERAJAAN PURBA

 Petempatan terawal di Mesir Purba bermula dengan
perkampungan petani pada tahun 5,000 SM. Perkampungan
ini membentuk dua buah kerajaan.

 Kerajaan utara terletak di hilir Sungai Nil melibatkan
kawasan Lembah Sungai Nil. Suhu kawasan ini lebih sejuk
berbanding dengan di Selatan.

 Kerajaan di selatan terletak di hulu Sungai Nil. Kawasan ini
merupakan kawasan yang terbentang luas berhadapan dengan
padang pasir.

 Kedua-dua kerajaan Mesir Purba telah disatukan sekitar
tahun 3,100 SM oleh Raja Mennes yang menawan kerajaan
utara.

 Raja Mennes telah membuka bandar Memphis yang
kemudian menjadi ibu kota kerajaannya. Perkembangan
kerajaan purba mencapai kemuncak pada tahun 2,650 SM.

KERAJAAN PERTENGAHAN

 Kerajaan kedua dikenali sebagai Kerajaan
Pertengahan yang bermula sekitar tahun
2,100 - 1,650 SM.

 Pada zaman ini berlaku perkembangan
bidang kesusasteraan dan ukiran. Kerajaan
Pertengahan meluas hingga selatan Sungai
Nil.

 Kekuatan raja telah membawa kestabilan dan
kemakmuran ekonomi.

 Ibu kota kerajaan ini ialah Thebes.
 Pemerintahnya telah menggalakkan kegiatan

perdagangan menggunakan jalan sungai.
 Kerajaan Pertengahan telah mengadakan

hubungan perdagangan dengan Nubia yang
terletak di bahagian selatan Mesir.
 Para pedagang yang melalui jalan
perdagangan Mesir menghadapi ancaman
serangan penjahat .
 Raja Mesir bertindak menghantar tentera bagi
melindungi pedagang, manakala penduduk
Mesir membina kubu di sepanjang Sungai
Nil. Mereka juga mengambil alih kuasa kota
Nubia.

KERAJAAN BARU Peta Sungai Nil dalam Tamadun
Mesir Purba.
 Kerajaan Baru muncul apabila golongan
bangsawan memerintah Mesir.

 Pemerintahnya digelar Firaun yang telah
membentuk pasukan tentera yang kuat bagi
mematahkan serangan orang luar.

 Raja yang terkenal semasa zaman Kerajaan
Baru Mesir ialah Ramses.

 Ramses telah membina banyak monumen
terkenal berupa berhala.

 Zaman kejatuhan kerajaan baharu Mesir
bermula apabila Ramses II memerintah dari
tahun 1,279 - 1,213 SM.

Tamadun Indus terletak di Lembah Sungai Indus, iaitu di TAMADUN INDUS
bahagian barat laut dan utara India. Tamadun ini bermula pada
tahun 2,500 SM.

Lembah Sungai Indus mempunyai dua musim yang ekstrem.
Musim hujan yang membawa banjir dan musim kering yang
membawa kemarau. Kedua-dua musim ini menyebabkan
tanaman musnah.

Penduduk Lembah Sungai Indus bergiat aktif dalam pertanian.
Mereka menanam pokok gandum, barli dan kapas.

Hubungan perdagangan berlaku antara penduduk Lembah
Sungai Indus dengan penduduk di bahagian selatan
Mesopotamia. Kawasan ini kemudian berkembang menjadi
bandar.

Terdapat dua buah bandar terancang terkenal yang dibina
dalam tamadun ini, iaitu Mohenjo-Daro dan Harappa.

Menjelang tahun 1,750 SM, Tamadun Indus mula mengalami
kemerosotan.

Binaan Bangunan Mohenjo-Daro

TAMADUN HUANG HE

LOKASI DAN MAKSUD TAMADUN HUANG HE

 Tamadun Huang He terbina di kedudukan dua sungai utama yang
mengalir dari kawasan pergunungan di sebelah barat ke Lautan
Pasifik.

 Sungai Huang He atau dikenali juga sebagai Sungai Kuning terletak di
kawasan utara negera China, manakala Sungai Yangtze di bahagian
tengah China mengalir ke timur hingga ke Laut Kuning.

 Huang He bermaksud Sungai Kuning yang menyimpan banyak lumpur
kekuningan yang subur.

PENEMPATAN DAN AKTIVITI PENDUDUK

 Sungai menjadi nadi utama dalam pembentukan Tamadun Huang He.
 Masyarakat awal China telah membina petempatan dan menjalankan

aktiviti pertanian dan penternakan binatang selain mengumpul hasil
hutan dan berburu di sepanjang Sungai Huang He.
 Penduduk di kawasan ini turut menghadapi banjir disebabkan oleh
limpahan air Sungai Huang He yang menenggelamkan keseluruhan
kampung.

KERAJAAN AWAL

 Tamadun Huang He telah bermula kira-kira 4,000 SM. Terdapat tiga
kerajaan awal, iaitu Xia 2,205 - 1,766 SM, Shang 1,766-1050 SM dan
Zhou 1,050 - 256 SM.

 Perkembangan petempatan kerajaan awal ini telah melahirkan
beberapa buah bandar Huang He, antaranya termasuklah Anyang.

 Bandar ini merupakan pusat kerajaan Dinasti Shang. Semasa Dinasti
Zhou, tamadun ini tersebar hingga ke bahagian selatan Sungai
Yangtze.

Ilustrasi menunjukkan Sungai Huang He memacu perkembangan
tamadun awal manusia di China

5.2 PERBANDINGAN SUMBANGAN TAMADUN
AWAL

ASPEK TAMADUN TAMADUN TAMADUN TAMADUN INDUS TAMADUN HUANG HE
Pemerintahan dan MESIR PURBA
pentadbiran MESOPOTAMIA  Firaun memerintah  Teraju pemerintahan  Sistem politik berasaskan
 Negara-kota diperintah negara seperti kuasa dipegang oleh golongan
Kegiatan Ekonomi tuhan. pendeta. negara-kota.
oleh raja.  Raja berkuasa mutlak.  Masyarakat dan keluarga
 Negara-kota bersatu  Raja mempunyai  Golongan pendeta
pandangan kehidupan mempunyai pengaruh merupakan unsur
membentuk empayar selepas mati. Mereka dalam bidang keagamaan
yang pertama. menghormati mayat dan pentadbiran. penting.
 Lahirnya undang-undang untuk dikebumikan.  Pembahagian kelas
dikenali sebagai Kod  Sistem ekonomi
Hammurabi. bersepadu yang sosial.
berasaskan pertanian.  Kuasa raja datang dari
 Ekonomi ditadbir secara  Pertanian merupakan
 Tanaman utama ialah syurga.
berpusat oleh golongan kegiatan utama. gandum dan barli.  Raja berkuasa dalam
 Majoriti penduduk ialah
agama dan raja.  Haiwan ternakan seperti bidang ekonomi, politik
 Kerajaan menentukan petani. lembu dan kambing.
 Petani membayar sewa dan agama.
jumlah tanaman dan  Terdapat kegiatan  Tumpuan utama ialah
tenunan kain dan kerja
bilangan petani. tanah kepada raja. logam. pertanian sekoi dan

 Wujud pekerjaan seperti  Terdapat kegiatan  Kegiatan perdagangan tanaman padi.
berkembang.  Tanaman utama ialah
pegawai, petani, jurukira perdagangan.
gandum dan barli.
 Haiwan ternakan seperti

lembu, kambing, ayam

dan babi.

dan hamba

Teknologi Adanya sistem tali air. Kemajuan matematik dan Kota dibina mengikut Hasil cipta sutera.
Reka cipta berasaskan Penciptaan peralatan
Kesenian dan Kesusasteraan geometri. grid yang tepat.
gangsa. Kemahiran dalam bidang Adanya sistem perparitan daripada besi.
Binaan Bangunan dan Ciptaan roda, sauh dan Penciptaan wang syiling.
Kemudahan perubatan. dan pembetungan. Peningkatan
bajak. Pembinaan terusan dan 365 hari dalam kalendar
Sistem nombor pengangkutan jalan dan
pengairan. tahunan. terusan.
berasaskan 60. 365 hari dalam kalendar Penciptaan kertas. Penciptaan kompas
Kalendar 12 bulan. magnetik
Mencipta emas tahunan.
Mencipta kertas daripada Penciptaan kertas. Adanya penulisan berasal
daripada piktograf.
papirus Tulisan hieroglif. Adanya tulisan piktograf.
Tulisan dikenali sebagai Lakaran hasil kesenian Penghasilan balang yang Hasil cipta puisi yang
romantik.
kuneiform. terdapat: mempunyai ukiran
Penduduk menukilkan Lirik diolah dalam
- di tembok batu sebagai geometri dan motif alam. pelbagai bentuk tradisi
puisi. lukisan dinding. masyarakat.
Rekaan patung untuk
- di kawasan perkuburan Hasil kesenian dilukis
mengingati pemimpin. pada tembikar.
Piramid Kolam mandi besar.
Zigurat yang berfungsi Sfinks Kota dibina mengikut Kekurangan seni bina
sebagai rumah ibadat. Tempat ibadat. monumen.
grid yang tepat.
Taman tergantung Jelapang. Bandar pertama dibina
Babylon Sistem paip dan pada zaman Dinasti
Shang.
pembetungan.
Dewan perhimpunan. Kajian ahli arkeologi
mendapati istana dan
tempat ibadat dibina di
tengah-tengah bandar.

PENINGKATAN TAMADUN
YUNANI DAN ROM

6.1 TAMADUN YUNANI

LOKASI DAN PERKEMBANGANNYA

 Tamadun Yunani berkembang di Semenanjung Greece dan pulau-pulau
yang bertaburan di Laut Aegean dan Mediterranean.

 Cuaca yang sederhana telah membolehkan kegiatan di luar rumah
seperti perdebatan dan sukan giat dijalankan.

 Kedudukannya yang berhampiran dengan laut menyebabkan orang
Yunani dikenali sebagai pelayar yang handal.

 Tamadun Yunani terkenal dengan negara-kota atau polis yang
merupakan gabungan tiga komponen, iaitu bandar utama, bandar kecil
dan kawasan kampung.

 Di tengah-tengah polis, terdapat acropolis, iaitu pusat komuniti yang
dilindungi oleh kubu.

 Terdapat juga kawasan lapang yang dikenali sebagai agora yang
digunakan sebagai tempat pertemuan dan pasar awam.

 Di luar kawasan acropolis, terdapat penduduk di kawasan kampung
yang menjalankan aktiviti pertanian dan penternakan.

Acropolis di Athens POLIS

 Terdapat tiga polis yang terkenal dalam Tamadun Yunani, iaitu
Athens, Sparta dan Corinth.

 Athens merupakan negara-kota yang paling ramai penduduk,
manakala Sparta merupakan negara-kota yang paling luas.

 Dua ciri utama polis ialah jumlah penduduk yang ramai dan
keluasan wilayah.

 Bagi penduduk Yunani, setiap polis merupakan tanah suci
kurniaan dewa.

 Oleh itu, setiap warganegara mempunyai hak dan
tanggungjawab untuk menjaga kepentingannya.

 Sistem demokrasi di Athens melalui beberapa tahap perkembangan.
 Sebelum sistem ini diasaskan oleh Solon pada tahun 594 SM, Athens telah melalui

sistem pemerintahan bercorak monarki, oligarki, aristokrasi dan tirani.
 Sistem demokrasi yang diamalkan di Athens merupakan demokrasi langsung.
 Demokrasi langsung bermaksud setiap warganegara Athens terlibat secara langsung

dalam perbincangan dan perdebatan bagi menentukan sesuatu dasar dan peraturan

yang berkaitan dengan Athens, termasuklah hal ehwal ekonomi, sosial dan politik.
 Pada zaman pemerintahan Pericles (495-429 SM), penekanan diberikan kepada kuasa

rakyat bagi memantapkan sistem demokrasi.
 Walaubagaimanapun, demokrasi menjadi lemah dan terhapus pada zaman Raja Philip

yang menguasai Yunani pada tahun 338 SM.

Majlis Dewan Perhimpunan Juri

Majistret

Dewan Perhimpunan
Keanggotaan Dewan Perhimpunan:
1. Anggotanya terdiri daripada semua warganegara lelaki Athens.
2. Setiap warganegara berpeluang memegang jawatan selama enam

bulan hingga setahun.
3. Bersidang sekurang-kurangnya tiga kali sebulan.
4. Semua warganegara dibenarkan menghadiri perhimpunan.

1 2 3

Berperanan melantik Ahli Majlis sebagai Menggubal undang-undang bagi memastikan Membuat deklarasi peperangan bagi
sebahagian sistem pentadbiran yang keadilan dapat dilaksanakan dengan mempertahankan kedaulatan Athens.
wujud seadil-adilnya di Athens.

FUNGSI DEWAN
PERHIMPUNAN

4 5 6

Perjanjian dengan negara lain bagi Membincangkan hal kewangan dan Menerima duta dari negara asing bagi
melicinkan hubungan antarabangsa percukaian bagi mengukuhkan ekonomi mengukuhkan hubungan antara
kedua-dua belah pihak. Athens. kedua-dua pihak.

Majlis merupakan jawatankuasa yang mengendalikan urusan dan
perbincangan hal-hal penting yang berkaitan pemerintahan dan
pentadbiran. Badan ini kadangkala dikenali sebagai majlis 500

Keanggotaan:
1. Ahli dilantik oleh Dewan Perhimpunan
2. Ahli terdiri daripada 500 orang dengan keahlian selama dua

tahun.
3. Ahli sebanyak 500 orang ini kemudiannya akan dipecahkan

kepada 10 jawatankuasa (Prytany) yang setiap satu dianggotai
oleh 50 orang.
4. Pemilihan pengerusi dilakukan pada setiap kali persidangan
diadakan.

Fungsi Majlis

Melaksanakan keputusan Ahli-ahli Majlis Kuasa Majlis tidak
Dewan Perhimpunan. bertanggungjawab mengatasi kuasa Dewan

mengendalikan Perhimpunan.
jabatan-jabatan kerajaan.

Majistret merupakan badan yang melaksanakan segala dasar yang
telah ditetapkan. Majistret sama dengan perkhidmatan awam dalam
sistem pentabiran hari ini.

Keanggotaan:
1. Warganegara Athens.
2. Dianggotai 6,000 orang ahli.
3. Sebanyak 200 hingga 500 orang merupakan hakim.
4. Sebanyak 10 orang jeneral tentera menganggotai badan ini.

Fungsi Majistret

Merupakan kakitangan Melaksanakan dasar-dasar Mengurus hal-ehwal
kerajaaan. yang diputuskan oleh Majlis. pendidikan, percukaian, dan

sebagainya.

Juri merupakan badan yang bertanggungjawab dalam hal yang
berkaitan dengan keadilan.

Keanggotaan:
1. Dianggotai oleh 101 hingga 1001 orang berdasarkan keseriusan

kes yang sedang dibicarakan.
2. Perbicaraan diketuai oleh pengerusi.

Fungsi Juri

Juri menjadi pemutus Pesalah akan merayu terus Kuasa pengadilan terletak
kepada sesuatu kes. kepada warganegara. dalam tangan warganegara.

Pemerintahan dan Pentadbiran di Sparta

 Terdapat dua orang raja yang memerintah Sparta bersama-sama bagi mengelakkan
seorang daripada raja bertindak kejam.

 Kedua-dua raja datang daripada keluarga Eurypontids dan Agiads.
 Urusan pentadbiran raja dibantu oleh sebuah Dewan Perhimpunan dan Majlis.
 Kaum wanita di Sparta juga tidak terlibat dalam urusan pentadbiran dan pemerintahan.
 Penekanan diberikan kepada disiplin ketenteraan.
 Kanak-kanak seawal usia tujuh tahun dan kaum wanita akan dilatih menjadi anggota

tentera.
 Kaum wanita turut menjalani latihan fizikal dan diajar berlari, bertinju, menari dan

menyanyi di hadapan khalayak ramai.
 Malahan kaum wanita di Sparta tidak terkecuali daripada tugas mempertahankan negara.
 Penekanan terhadap aspek disiplin dan taat setia kepada negara-kota menjadi asas

perkembangan Sparta.

6.3 TAMADUN ROM

Lokasi dan Perkembangannya.

 Tamadun Rom terletak di Lembah Latium, berhampiran dengan Sungai Tiber.
 Lembah Latium merupakan kawasan yang subur yang membolehkan aktiviti pertanian

giat dijalankan.
 Sungai Tiber pula menjadi sumber air utama kepada penduduk dan menjadi laluan

utama untuk berlayar ke laut.
 Tamadun Rom boleh dibahagikan kepada tiga zaman, iaitu Zaman Beraja (753 - 509

SM), Zaman Republik (509 - 27 SM), dan Zaman Empayar (27 SM- 476 M).
 Tamadun Rom mencapai tahap kegemilangannya pada era Pax Romana (27 SM - 180

M)
 Pax Romana begitu penting kerana selama 200 tahun keamanan wujud dalam

Tamadun Rom yang berkembang meliputi tiga buah benua, iaitu Asia, Afrika, dan
Eropah.
 Masyarakat dalam Tamadun Rom terbahagi kepada tiga kelompok, iaitu kalangan
Patrician atau atasan, Plebian yang terdiri daripada petani, artisan, peniaga dan
golongan hamba.
 Tamadun ini mencapai kemajuan dalam pelbagai bidang seperti politik, ekonomi, sains,
dan teknologi, falsafah, dan pendidikan.

Peta Empayar Rom

6.4 PENINGKATAN SENI BINA DALAM TAMADUN ROM

 Tamadun Rom terkenal dengan kepakaran dalam bidang seni bina.
 Setiap binaan mempunyai kegunaan yang khusus.
 Binaan-binaan ini juga mempunyai ketahanan tinggi yang masih kekal

hingga kini dan menjadi warisan Sejarah yang tidak ternilai harganya.

CIRI-CIRI PEMBINAAN BAGUNAN DALAM TAMADUN ROM.
 Seni bina Rom merupakan gabungan antara teknik seni bina
yang diwarisi sejak zaman Yunani dengan inovasi yang
dilakukan oleh orang Rom dengan menggunakan bahan
binaan baharu serta reka bentuk yang kretif.
 Gabungan ini membolehkan bagunan dan binaan dalam
tamadun Rom mempunyai ciri-ciri yang tersendiri yang kekal
sehingga kini.

Keratan rentas Pantheon.

COLOSSEUM Colosseum

 Colosseum merupakan binaan yang
melambangkan keagungan Tamadun Rom yang
dijadikan tempat mengadakan persembahan dan
pertandingan bersaiz besar seperti acara
gladiator.

 Colloseum mempunyai sistem pengurusan
penonton yang setanding dengan stadium pada
zaman moden.

 Terdapat 80 pintu masuk serta tempat duduk
penonton yang dibina bertingkat-tingkat.

 Binaan ini dimulakan oleh Raja Vespian pada
tahun 72 M dan diselesaikan oleh anaknya,
Tiitus pada tahun 80 M.

PANTHEON

Pantheon  Binaan berkubah yang terbesar di dunia yang
AMFITEATER
digunakan sebagai tempat penyembahan

dewa-dewi masyarakat Rom.
 Pada awalnya, Pantheon dibina oleh Marcus

Visanius Agrippa pada tahun 27 SM, namun

musnah dalam kebakaran pada tahun 80 M.
 Pantheon dibangunkan semula oleh Maharaja

Hadrian pada tahun 125 M.
 Pantheon dibina dengan mengambil gaya binaan

zaman Yunani terutamanya di bahagian hadapan

yang mempunyai tiang yang kukuh.

 Binaan ini merupakan Colosseum mini atau Amfiteater

sebuah gelanggang terbuka yang digunakan

untuk membuat persembahan seni, pertunjukan

dan gladiator.
 Amfiteater ini berbentuk lingkaran.
 Terdapat kira-kira 230 amfiteater yang dibina di

seluruh empayar Rom dengan mempunyai

pelbagai saiz dan kapasiti penonton yang

berbeza.

AKUEDUK Akueduk

 Akueduk berfungsi membekalkan air ke rumah
kediaman di sekitar bandar dalam empayar Rom.

 Air dari akueduk juga disalurkan ke tempat mandi
awam dan binaan-binaan utama di Rom termasuklah
ke Colosseum sewaktu acara gladiator diadakan.

 Akueduk pertama dibina di Aqua Appia pada tahun
312 SM dengan panjangnya 16 KM.

 Marcus Agrippa merupakan antara jurutera Rom
yang bertanggungjawab membina akueduk, seperti
Aqua Virgo yang dibina pada tahun 19 SM.

Jalan Raya Rom. JALAN RAYA
TEMBOK PERTAHANAN
 Jalan raya dibina pada tahun 500 SM dengan tujuan
untuk menghubungkan bandar-bandar utama bagi
memudahkan pergerakkan tentera serta sebagai
sistem pengangkutan.

 Oleh sebab matlamat asas adalah untuk kegunaan
tentera, jalan raya tersebut dibina secara
berlapis-lapis dengan menggunakan batu besar, batu
kecil, dan batu kerikil supaya tahan dan kuat
menahan beban serta pergerakan pasukan tentera.

 Pembinaan tembok pertahanan bertujuan untuk Tembok Hadrian

melindungi Tamadun Rom daripada serangan musuh.
 Tembok ini juga menjadi pemisah antara kawasan

yang terletak di bawah kekuasaan Rom dengan

kawasan yang bukan wilayah Rom.
 Seni membina tembok pertahanan telah bermula

pada tahun 100 M dengan menggunakan batu yang

disusun memanjang serta mencapai ketinggian

sehingga lima meter.

Tempat mandi awam TEMPAT MANDI AWAM

 Orang Rom membina tempat mandi awam yang
boleh digunakan oleh setiap orang.

 Tempat mandi awam ini dilengkapi dengan pelbagai
kemudahan.

 Ruang mandi pula mempunyai bahagian yang
berasingan, iaitu tempat mandi air panas, sejuk, suam
serta berwap.

 Tempat mandi awam yang terkenal termasuklah
Caracalla di Rom.

PENINGKATAN TAMADUN
INDIA DAN CHINA

LOKASI DAN PERKEMBANGANNYA
 Selepas Tamadun Indus berakhir, berlaku perubahan dalam perkembangan

Tamadun India.
 Perkembangan ini berlaku apabila pusat tamadun beralih ke Lembah

Ganges.
 Perubahan ini merupakan tahap kedua dalam Tamadun India dan menjadi

asas penting kepada perkembangan dalam tamadun tersebut.
 Perkembangan yang berlaku di sekitar Lembah Ganges membawa kepada

kemunculan kerajaan-kerajaan kecil yang dikenali sebagai janapada.
 Kerajaan-kerajaan ini kemudian membentuk kewujudan kerajaan yang

lebih besar yang dikenali sebagai mahajanapada.
 Magadha yang terletak di timur laut India muncul sebagai kuasa penting

yang berjaya menguasai kerajaan lain di India, antara tahun 540- 490 SM.
 Kemunculan Magadha memainkan peranan penting dalam tahap perubahan

sistem politik di India melalui perluasan kuasa dan menjadi asas kepada
kewujudan kerajaan-kerajaan lain, seperti Dinasti Nanda, Maurya dan
Gupta.
 Ketiga-tiga dinasti ini berjaya menonjolkan kehebatan memperluaskan
kuasa sehingga membentuk kerajaan dan empayar yang luas.

Taj Mahal, India

PERLUASAN KUASA DALAM
TAMADUN INDIA

Kekuatan Ketenteraan
Sesebuah kerajaan perlu
mempunyai pasukan
tentera yang kuat.
Pasukan tentera juga
digunakan untuk
mempertahankan negara
daripada serangan musuh.

Kewangan Dasar Pemerintahan
Setiap perluasan kuasa Pemerintahan yang
perlu mendapat diketuai oleh raja
pembiayaan secukupnya menentukan dasar
daripada perbendaharaan perluasan kuasa sesuatu
kerajaan. Tanpa kewangan kerajaan.
yang kukuh, usaha ini
menghadapi kesukaran. FAKTOR

PERLUASAN KUASA

Diplomasi Keagamaan Sumber Manusia
Pemerintah yang bijak tidak Sumber manusia yang
hanya bergantung pada aspek cukup, menjamin
ketenteraan semata-mata. sesebuah kerajaan
Aspek keagamaan dan ditadbir dengan baik dan
kemanusiaan turut berperanan berkesan.
dalam memperluaskan kuasa
dan pengaruh kerajaan.