ผ้าย้อมมูลควาย

ผ้าย้อมมูลควาย บ้านนาเชือก
จังหวดั สกลนคร

กนกนุช ศิวนาถภูธน
2562

พืน้ ที่ : การเดนิ ทาง

ระยะทางจาก
จงั หวดั สกลนคร
ไปยงั บ้านนาเชือก

รวมทงั้ สนิ ้
54.8 กิโลเมตร

ที่มา : Google Maps

พืน้ ที่ : การเดนิ ทาง

ทม่ี า : ศูนย์เรียนรู้ผ้าย้อมมูลควาย

พืน้ ท่ี : การเดนิ ทาง

พืน้ ท่ี : บ้านนาเชือก

บา้ นนาเชือกก่อต้งั เม่ือปี พ.ศ.2515 ก่อต้งั คร้ังแรกมีประชากรจานวน 35 ครัวเรือน
แยกออกจากบา้ นโคกสะอาด หมู่ท่ี 6ตาบลแร่ ประชากรส่วนใหญ่เป็ นชาวไทโส้ พ้ืนที่หมู่บา้ น
ต้ังอยู่ในเขตป่ าสงวนแห่งชาติ เทือกเขาภูพาน เดิมบา้ นนาเชือกต้งั อยบู่ ริเวณที่เก็บกกั น้าเข่ือนน้าอูน
(วดั ดอยเทพนิมิตในปัจจุบนั ) แต่เน่ืองดว้ ยปริมาณน้าในเข่ือนเพิ่มข้ึนทุกปี ทาให้ชาวบา้ นนาเชือก
ตอ้ งอพยพครอบครัวไปต้งั ถ่ินฐานใหม่ และยงั คงใชช้ ื่อเดิมว่า “บา้ นนาเชือก” โดยมีผูใ้ หญ่บา้ น
ร่วมกบั บา้ นโคกสะอาด คือ นายชนะ โซ่เมืองแซะ นายขนั หา จนั ทะวงศ์ และนายสี ไชยเชษฐ์
ดาเนินการขออนุญาตจดั ต้งั เป็ นหมู่บา้ นอย่างเป็ นทางการในปี 2535 ผูใ้ หญ่บา้ นคนแรก คือ
นายเสริม โซ่เมืองแซะ ปัจจุบนั ต้งั อยทู่ ่ี หมู่9 ตาบลแร่ อาเภอพงั โคน จงั หวดั สกลนคร

ทม่ี า : ศูนย์เรียนรู้ผ้าย้อมมูลควาย

พืน้ ท่ี : สภาพพืน้ ที่

พ้ืนท่ีบา้ นนาเชือกต้งั อยู่บนลาดเขา สภาพพ้ืนท่ีส่วนใหญ่ลาดชนั โดยมีพ้ืนท่ีต้งั
บา้ นเรือนเป็ นที่ราบติดชายน้า มีพ้ืนท่ี 80ไร่ พ้ืนท่ีทาการเกษตรจึงเป็ นพ้ืนที่ลาดชนั ชาย
เขาติดกบั เขตป่ าสงวน และพ้ืนท่ีเข่ือนน้าอูน โดยแบ่งเป็ นพ้ืนที่ที่น้าท่วมถึงและพ้ืนท่ีที่น้า
ท่วมไม่ถึง ซ่ึงมีพ้ืนที่สาธารณะจานวน 76ไร่ ที่จะมีน้าท่วมขงั ในช่วงฤดูฝน สามารถใช้
พ้ืนที่หลงั น้าลดไดใ้ นระยะเวลา 3-4เดือน สภาพเน้ือดินเป็นดินอุดมสมบูรณ์ต่า พ้ืนที่ติด
เขาเน้ือดินเป็นดินทราย พ้ืนที่ติดเขื่อนเน้ือดินเป็นดินเหนียว หากมีปริมาณน้ามากในพ้ืนท่ี
เพาะปลูกท่ีเป็นดินทรายจะไดผ้ ลผลิตดี แต่ถา้ หากปริมาณน้านอ้ ยพ้ืนท่ีที่เป็นดินเหนียวจะ
ไดผ้ ลผลิตดีกวา่

ทม่ี า : ศูนย์เรียนรู้ผ้าย้อมมูลควาย



ผ้าย้อมมูลควาย

ความหมายของ ผา้ ยอ้ มมูลควาย คือ การนาเอาเส้นฝ้ายมายอ้ มสีจาก
ธรรมชาติ อาทิ มูลควาย เปลือกไม้ และดิน โดยนาเส้นฝ้ายมาตรวจสอบความ
เหมาะสมและทาความสะอาด จากน้นั นาเส้นฝ้ายไปยอ้ มสีตามท่ีตอ้ งการ และ
นามาทาความสะอาดโดยการซักลา้ งให้สีที่ตกคา้ งออก และนาไปผ่ึงให้แห้ง
แลว้ จึงนาเสน้ ฝ้ายไปทอ

ทม่ี า : ศูนย์เรียนรู้ผ้าย้อมมูลควาย

ผ้าย้อมมูลควาย

ท่ีมาของภาพ : http://www.clinictech.most.go.th

ท่ีมาของภาพ : http://www.clinictech.most.go.th

ศูนย์เรียนรู้ผ้าย้อมมูลควาย

โรงย้อมผ้าย้อมมูลควาย

โรงย้อมผ้าย้อมมูลควาย

ศูนย์เรียนรู้ผ้าย้อมมูลควาย

โรงเกบ็ ผลติ ภัณฑ์แปรรูปผ้าย้อมมูลควาย

โรงเกบ็ ผลติ ภัณฑ์แปรรูปผ้าย้อมมูลควาย

อปุ กรณ์ในการทาผ้าย้อมมูลควาย

ท่อหมกั นา้ ย้อมมูลควาย เตาไฟเพ่ือย้อมผ้าย้อมมูลควาย ถังนา้

กะละมงั ราวตากเส้ นฝ้ายผ้าย้อมมูลควาย ทท่ี อผ้า

วสั ดุการทาผ้าย้อมมูลควาย

เสน้ ฝ้าย น้า ดินโคลน/ดินเหนียว/ดินแดง
มูลควาย
สมุนไพร : ตะไคร้ ใบมะกรูด
ใบอม้ ใบเตย ขมิ้น

วสั ดุการทาผ้าย้อมมูลควาย

เสน้ ฝ้าย น้า ดินโคลน/ดินเหนียว/ดิน
นามายอ้ มสี เพื่อใหส้ ีที่ได้ เพื่อเป็นองคป์ ระกอบใน แดง

สวยงาม ตามตอ้ งการ การยอ้ มผา้ เพื่อใหส้ ีมีความสมดุล และ
สีติดทนนาน

มูลควาย สมุนไพร : ตะไคร้ ใบมะกรูด ใบอม้
นามาเป็นวสั ดุในการยอ้ มผา้ เพ่ือใหไ้ ด้ ใบเตย ขมิ้น

สีผา้ ท่ีเป็นธรรมชาติ เพอื่ ใชด้ บั กล่ินผา้ ยอ้ มมูลควาย

ข้นั ตอนการทาผ้าย้อมมูลควาย

ที่มาของภาพ : https://culture55520089.wordpress.com

ข้นั ตอนการทาผ้าย้อมมูลควาย

ท่ีมาของภาพ : https://culture55520089.wordpress.com

ข้นั ท่ี 1 : นาดินโคลน / ดินเหนียว /ดินแดง และสมุนไพร ตะไคร้หอมและมะกรูด
หมกั เขา้ กบั มูลควาย เป็นเวลา 2 คืน จะไดม้ ูลควายท่ีสามารถนามาเป็นสียอ้ มผา้

ข้นั ตอนการทาผ้าย้อมมูลควาย

ที่มาของภาพ : https://culture55520089.wordpress.com

ข้นั ที่2 : นามูลควายที่หมกั ไว้ มาตม้ กบั น้า โดยใชอ้ ตั ราส่วน น้า 1 ปี บ มูลควาย 3 ปี บ

ข้นั ตอนการทาผ้าย้อมมูลควาย

ท่ีมาของภาพ : https://culture55520089.wordpress.com

ข้นั ท่ี3 : ใส่ตะไคร้หอม ใบมะกรูด ลงในหมอ้ ตม้ โดยสังเกตน้าตม้ มูลควาย ถา้ น้าเดือดมูลควายจะเกิด
ฟอง ใหน้ าเส้นฝ้ายลงในหมอ้ ตม้ จากน้นั ตม้ ไวป้ ระมาณ 30 นาที (ในระหวา่ งตม้ เส้นฝ้ายตอ้ งสลบั กลบั
ดา้ นของเสน้ ฝ้ายตลอดเวลา เพอ่ื ใหส้ ีจากมูลควายกินเส้นฝ้ายอยา่ งสม่าเสมอ) หลงั จากน้นั กน็ าเอาเส้น
ฝ้ายข้ึนจากหมอ้

ข้นั ตอนการทาผ้าย้อมมูลควาย

ข้นั ท่ี 4 : นาเส้นฝ้ายที่ตม้ กบั สีมูลควายมาลา้ ง
จานวน 3 น้า แล้วบิดให้หมาด จนเกือบแห้ง
แล้วนาไปต้มด้วยสมุนไพร อาทิ ใบอ้ม ขมิ้น
ตะไคร้หอม ใบมะกรูด (สมุนไพรตอ้ งตากให้
แห้งก่อนแลว้ ค่อยนามาบดให้ละเอียด) โดยตม้
น้าสมุนไพรให้เดือดก่อน ค่อยนาเส้นฝ้ายลงใน
หมอ้ ตม้ ประมาณ 5 นาที (ห้ามตม้ นาน เพราะ
จะทาใหส้ ีท่ีไดจ้ ากผา้ ยอ้ มมูลควายอ่อน)

ท่ีมาของภาพ : https://culture55520089.wordpress.com

ข้นั ตอนการทาผ้าย้อมมูลควาย

ข้นั ที่ 5 : นาเสน้ ฝ้ายท่ีตม้ สมุนไพรมาผ่งึ ใหแ้ หง้ (โดยจะผ่ึงไวใ้ นร่มเท่าน้นั )
เพ่ือเตรียมพร้อมท่ีจะทอเป็นผลิตภณั ฑจ์ ากผา้ ต่อไป

การแปรรูป

หมอน ชุดคลมุ กระเป๋ า

การแปรรูป

พวงกญุ แจ ทค่ี าดผมและยางมดั ผม

เบาะรองน่ัง

สีของผ้าย้อมมูลควาย

ท่ีมาของภาพ : http://www.clinictech.most.go.th

สรุป

ในส่วนของสีของผา้ ยอ้ มมูลควายน้นั จะแตกต่างกนั ไปตามฤดูกาล
เพราะในการทาผา้ ยอ้ มมูลควายจะอาศยั มูลของควายในการยอ้ มสีเส้นฝ้าย
สีของมูลควายน้นั ก็ตอ้ งอาศยั ในการกินหญา้ ควาย ซ่ึงฤดูแลง้ ควายก็จะกิน
ฟางจะทาให้มูลควายท่ียอ้ มออกมาไดเ้ ป็ นสีเหลือง ส่วนฤดูฝน เป็ นฤดูท่ี
หญา้ อุดมสมบูรณ์กจ็ ะทาใหส้ ีท่ียอ้ มออกมาไดเ้ ป็นสีเขียวที่สวยงาม

ผู้ให้สัมภาษณ์

นายสะไกร ไชยหงษา
อายุ 43 ปี
สมาชิกศูนย์เรียนรู้บ้านนาเชือก

ผู้ให้สัมภาษณ์

นางอไุ รวรรณ โซ่เมืองแซะ
อายุ 42 ปี
สมาชิกศูนย์เรียนรู้บ้านนาเชือก