ผ้าสไบขิด

ภูมปิ ัญญาท้องถนิ่
_______________________

นายวชิ ิต ภกั ดรี ัตน์
625220018-7

ผ้าสไบขิด บ้านโนนราษี จงั หวดั ร้อยเอด็

แผนทภี่ ูมปิ ัญญา

ทม่ี า : https://www.google.com/maps/dir/ร้อยเอด็ /โรงเรียนบา้ นโนนราษี+ถนน+โยธาธิการ+
ร้อยเอด็ +3046+ตาบล+บึงงาม

การทอผ้าขิด

การทอผ้าขดิ เป็ นภูมปิ ัญญาพืน้ บ้านทคี่ นไทยได้สืบทอดกนั มานาน และ
แพร่หลายในทุกภูมภิ าค โดยเฉพาะอย่างยง่ิ ในภาคอสี านซึ่งทอผ้าขดิ มาก
กว่าท้องถ่ินอ่ืนๆ

คาว่า ขิด เป็ นภาษาพืน้ บ้านของภาคอสี านมาจากคาว่า สะกดิ หมายถึง
การงดั ช้อนขนึ้ การสะกดิ ขนึ้

ผ้าขดิ

คาว่า ผ้าขดิ จงึ เป็ นการเรียกขานชื่อผ้าตามกระบวนการทอ คือ ผู้ทอใช้ไม้
เกบ็ ขิดสะกดิ ช้อนเครือเส้นยืนขนึ้ เป็ นจังหวะตามลวดลายตลอดหน้าผ้า
และพ่งุ กระสวยสอดเส้นพ่งุ พเิ ศษและเส้นพ่งุ เข้าไปตลอดแนวเครือเส้น
ยืนทถ่ี ูกงดั ช้อนขนึ้ น้ัน ช่วงจังหวะของความถห่ี ่างทเ่ี ครือเส้นยืนถูก
กาหนดไว้ด้วยไม้เกบ็ ขิดจงึ เกดิ เป็ นลวดลายขดิ ขนึ้ วธิ ีการทอผ้าแบบ ขดิ
จงึ เป็ นรูปแบบการทอผ้าทส่ี ร้างลวดลายขณะทอผ้าบนกี่ (หูก)

ขน้ั ตอนการทอผา้ ขดิ

1. การเลือกซื้อด้าย 2. การกวกั ด้าย 3. การค้นหูก

6. การกางหูก 5. การสืบหูก 4. การป่ันหลอด

ข้นั ตอนการทอผ้าขิด

1. การเลือกซื้อด้าย ก่อนทีจ่ ะทาส่ิงอ่ืนใดในการทอผ้าลายขดิ เราจะต้องทาการเลือกซื้อด้ายสี
ต่างๆ ตามทเี่ ราชอบ เช่น สีเหลือง สีส้ม สีชมพู สีดา สีฟ้า แต่สีทจ่ี ะขาดไม่ได้คือสีขาว ท่ีใช้
เป็ นสีพืน้ ตามความกว้างความยาวของหูก ตามทเี่ ราต้องการ

2. การกวักด้าย นาด้ายใส่ลงไปใน "กง" กวกั ด้ายออกจากกงให้เข้าไปอยู่ในอกั โดยการหมุน
อกั ไปเรื่อยๆ ด้ายจากกงกจ็ ะเคล่ือนทอ่ี อกมาเข้าสู่อกั ตามต้องการ เม่ือกวกั ด้ายเสร็จแล้ว เราก็
จะได้ด้ายไปอยู่ในอกั หลายๆ อกั

3. การค้นหูก เป็ นข้ันตอนของการนาด้ายออกจากอกั ใส่ลงในไม้หลกั เผือ เพ่ือให้ได้ความยาว
ของหูกตามทตี่ ้องการ โดยนาด้ายใส่ลงในเดือยของหลกั เผือวนจากซ้ายไปขวาไปมาเรื่อยๆ
จนได้ความยาวตามต้องการ

ข้นั ตอนการทอผ้าขิด (ต่อ)

4. การปั่นหลอด เป็ นการป่ันด้ายจากกงใส่หลอด บรรจุในกระสวย เพื่อทาการทอ
เป็ นด้ายเส้นพ่งุ
5. การสืบหูก เป็ นการนาด้ายทค่ี ้นหูกเรียบร้อยแล้วมาต่อเข้ากบั เขาหูก ด้วยการใช้
นิว้ มือหมุนปลายด้ายให้พนั ตดิ กนั โดยใช้ข้าวสุกช่วย
6. การกางหูก หลงั จากเตรียมสิ่งต่างๆ แล้ว กถ็ งึ ข้นั กางหูก ส่วนใหญ่นิยมกางใต้
ถุนบ้านเพ่ือสะดวกในการทอหูก ไม่ต้องกลวั ฝนตก แดดออก ทอได้ตลอดเวลา

ภาพประกอบขนั้ ตอนการทอผา้ ขดิ (งานสนาม)

1. การเลือกซื้อด้าย
2. การกวักด้าย
3. การค้นหูก
4. การป่ันหลอด
5. การสืบหูก
6. การกางหูก

หมายเหตุ ภาพบ่งบอกข้นั ตอนการทอผ้าชุดนี้ ยงั ไม่ได้นามาใช้เพราะกล้องถ่ายภาพของ
สาขาฯถูกนาไปงานท่ี อ.ธาตุพนม

อปุ กรณส์ าหรบั ทอผา้

1. กี่ทอผา้ ทม่ี า : https://www.google.com/search?q=ข้นั ตอนการทอผา้ ขิด
2. ฟื ม
3. ตะกอหรือเขา
4. หลอดดา้ ย
5. กระสม
6. กระสวย
7. ไมย้ กขิด
8. ไมเ้ หยยี บหูก

ลายท่ีนิยม

ลายทีป่ รากฏบนผ้าสไบขิด
*ลายเต่าน้อย
*ลายบักหวาย
*ลายโบกคว่าโบกหงาย

แต่ทนี่ ิยมทสี่ ุดคือ "ลายขอแมงงอด"(ขอลกู ด่ิง) หรือที่ชาวบ้านเรียกกนั ติดปากว่า
"ลายขอ-เลขสาม"

ผ้าขิดลายขอ-เลขสาม

ผ้าขิดขนาดมาตรฐาน

*ขนาดกว้าง 35 เซนตเิ มตร
*ความยาวตลอดผืน 200 เซนตเิ มตร
*ชายผ้าฟ่ันเกลยี วผูกปม

ปราชญ์ชาวบ้าน

นางทองสุข กระอา
เลขท่ี 21 บ.โนนราษี หมู่ 7 ต.บึงนคร อ.ธวชั บุรี จ.ร้อยเอด็

สรุป

ผ้าขิด บ้านนนราษี ต.บงึ นคร อ.ธวชั บุรี จ.ร้อยเอด็ เป็ นภูมปิ ัญญาพืน้ บ้านสืบทอด
กนั มานาน ลายท่นี ิยมทส่ี ุดคือ "ลายขอแมงงอด"(ขอลูกดงิ่ ) หรือทชี่ าวบ้านเรียกกนั ติดปาก
ว่า "ลายขอ-เลขสาม" ภูมปิ ัญญาทพี่ บในการทอผ้าขิด คือ การมัดหม่ีและการยกขิดลายตาม
ต้องการ ซ่ึงมีท้งั หมด 6 ข้ันตอน คือ การเลือกซื้อด้าย การกวกั ด้าย การค้นหูก ป่ันหลอด สืบ
หูก และกางหูก ปัจจุบันผ้าสไบขิดเป็ นทนี่ ิยมกนั มาก กลายเป็ นผ้าเชิงพาณิชย์ กล่มุ ทสี่ ่ังซื้อ
มากทส่ี ุดคือ โรงเรียน หน่วยงานของรัฐ และเอกชน เน่ืองจากจะใช้พาดหรือผูกเอวใน
ลกั ษณะงานบุญหมู่มากหรือเป็ นทมี