บทเสภาสามัคคีเสวก ตอน วิศวกรรมาและสามัคคีเสวก

บทเสภา
สามคั คเี สวก

ช้นั มธั ยมศกึ ษาปที ่ี ๒

ผ้ปู ระพนั ธ์
พระบาทสมเดจ็ พระมงกฎุ เกลา้ เจ้าอยหู่ ัว

(รชั กาลท่ี ๖)

ลกั ษณะคาประพนั ธ์ คือ

กลอนเสภา เป็นกลอนท่ีแตง่ ข้นึ

เพอื่ เลา่ นทิ านเปน็ ทานอง โดยใช้
“กรับ” เปน็ เครอื่ งประกอบจังหวะ

ทมี่ าของเรื่อง

สาเหตทุ ่ีรชั กาลที่ ๖ ทรงพระ
ราชนพิ นธบ์ ทเสภาสามัคคีเสวกนี้
พระองคไ์ ด้อธบิ ายว่าในระหว่าง
ทรงพกั ผ่อนทพ่ี ระราชวังสนาม
จันทร์ไดม้ กี ารจัดงานเลี้ยงกัน

ท่มี าของเร่อื ง

เจา้ พระยาธรรมาธกิ รณาธิบดีทลู ขอให้
พระองคค์ ดิ การเล่นอย่างหนง่ึ พระองค์
จึงคิดผกู ระบาสามัคคีเสวกข้นึ โดยไม่มี
บทร้อง มีแต่พณิ พาทย์บรรเลง ใน
ระหว่างพกั ตอนการเลน่ ระบา จงึ ทรง
พระราชนพิ นธ์บทเสภาขึ้นสาหรบั ขับ
ระหวา่ งตอน เพ่ือให้พณิ พาทยไ์ ดพ้ กั บา้ ง

บทเสภาสามัคคเี สวก เปน็ บทเสภาขนาดสัน้ มี ๔ ตอน

ดังน้ี

บทเสภา ตอนที่ ๑ กจิ การแหง่ พระนนที
ตอนท่ี ๒ กรนี ริ มติ (กะ-รี-น-ิ ระ-มดิ )
สามัคคเี สวก ตอนที่ ๓ วิศวกรรมา (วดิ -สะ-วะ-กนั -มา)

ตอนที่ ๔ สามัคคีเสวก (สา-มัก-ค-ี เส-วก)

ตอนท่ี ๑ กจิ การแห่งพระนนที

กล่าวสรรเสริญพระนนทีวา่ เปน็ เทพเสวกทถี่ อื
เป็นแบบอยา่ งทีด่ ี ในการทาหน้าทร่ี ับใชพ้ ระอศิ วร
อยา่ งซอื่ สตั ย์ เช่น แปลงเปน็ โคอสุ ภุ ราชใหพ้ ระอิศวร
ประทับ เมอ่ื เสรจ็ หนา้ ที่กก็ ลับเป็นเทพดังเดมิ

การจบั ระบามเี รอื่ งราววา่ พระอิศวรและพระอุ
มาเสดจ็ ออกให้เทวดาเฝ้า ขณะนน้ั มยี ักษไ์ ล่จับนางฟ้า
พระนนทไี ด้ทาหน้าท่ปี ราบยกั ษ์ ชาระความและขับไล่
ไป จากน้นั พระอินทร์และท้าวจตุโลกบาลจึงออกมา
เฝา้ พระอศิ วร

ตอนท่ี ๒ กรนี ริ มิต (กะ-ร-ี น-ิ ระ-มดิ )

กลา่ วสรรเสริญพระคเณศ เทพเจา้ แห่ง

ศิลปวทิ ยา เป็นผู้สร้างชา้ งตระกูลต่าง ๆ จับ
ระบาโดยชา้ ง ๘ ตระกูล ซ่งึ ประจาทิศ
ท้งั ๘ ถวายบังคมพระคเณศแลว้ เริงระบา
ยกั ษ์ออกมาไล่จับช้าง พระคเณศส้กู บั
ยกั ษ์ และขับไลย่ กั ษ์ไปได้ พระคเณศจึง
มอบช้างใหท้ า้ วโลกบาลและมีกระบวนแห่
พระยาชา้ งเผอื ก

ตอนท่ี ๓ วิศวกรรมา (วดิ -สะ-วะ-กนั -มา)

กลา่ วสรรเสริญพระวศิ วกรรม เทพ
ผูใ้ ห้กาเนดิ การกอ่ สรา้ งและการช่างนานา
ชนดิ

การแสดงระบาเรม่ิ ดว้ ยพระวศิ วกรรม
ออกมารา นางวิจติ รเลขาออกมาราทาท่า
วาดภาพและพระรปู การมาราทาทา่ ป้ันรปู
ปดิ ทา้ ยด้วยระบานพรัตน์

ตอนท่ี ๔ สามคั คเี สวก (สา-มกั -ค-ี เส-วก)

กล่าวถงึ ความสามคั คีในหมู่ราชเสวก
ให้ยึดม่นั จงรกั ภักดี แลว้ จบั ระบาราช
เสวก ๒๘ หมู่ แต่งกายเต็มยศเดนิ แถว
สวนสนามจนครบ จากนั้นทกุ คนออกมา
ร้องเพลงแสดงความจงรักภกั ดี

เน้อื หาทใี่ ช้เรยี นระดบั ชัน้ ม.๒ มี ๒ ตอน ได้แก่

ตอนท่ี ๓ วศิ วกรรมา ตอนท่ี ๔ สามคั คีเสวก

บทเสภา

สามัคคีเสวก

ตอนที่ ๓ วศิ วกรรมา (วดิ -สะ-วะ-กนั -มา)

๏ อนั ชาติใดไร้ศานติสุขสงบ ถอดความ
ตอ้ งมวั รบราญรอนหาผอ่ นไม่
ณ ชาตนิ ัน้ นรชนไมส่ นใจ ชาติใดท่ีมีศึกสงครามแผน่ ดนิ
ในศิลปะวไิ ลละวาดงาม ฯ ไมม่ คี วามสงบสุข ประชาชนยอ่ มไมม่ ี
จติ ใจสนใจความงดงามของศลิ ปะ แต่
๏ แต่ชาติใดร่งุ เรอื งเมอื งสงบ หากประเทศใด (ชาติใด) บ้านเมือง
ว่างการรบอรพิ ลอันล้นหลาม สงบสุขปราศจากสงคราม ประชาชน
ยอ่ มจานงศิลปาสงา่ งาม กจ็ ะทานบุ ารุงศลิ ปกรรมต่าง ๆ ให้
เพอื่ อรา่ มเรืองระยบั ประดบั ประดา ฯ เจรญิ รุ่งเรือง

๏ อันชาติใดไร้ช่างชานาญศิลป์ ถอดความ
เหมือนนารนิ ไรโ้ ฉมบรรโลมสง่า
ใครใครเหน็ ไม่เป็นท่จี าเรญิ ตา ชาติใดทปี่ ราศจากช่างศลิ ป์ก็
เขาจะพากนั เยย้ ให้อับอาย เปรียบเสมือนหญงิ สาวที่ไมม่ คี วาม
งาม ไม่เป็นท่ีต้องตาตอ้ งใจใคร มี
๏ ศิลปกรรมนาใจใหส้ รา่ งโศก แต่จะถูกเยาะเย้ยใหไ้ ดอ้ าย
ช่วยบรรเทาทุกขใ์ นโลกใหเ้ หือดหาย ศลิ ปกรรมนนั้ ช่วยทาให้จติ ใจคลาย
จาเรญิ ตาพาใจใหส้ บาย เศรา้ ช่วยทาใหค้ วามทุกขห์ มดไป ทา
อกี ร่างกายกจ็ ะพลอยสุขสราญ ฯ ใหจ้ ิตใจของเรามีความสุข ซง่ึ จะ
สง่ ผลให้ร่างกายแข็งแรงไปด้วย

๏ แมผ้ ูใ้ ดไม่นิยมชมส่งิ งาม ถอดความ
เมื่อถงึ ยามเศรา้ อรุ านา่ สงสาร
เพราะขาดเครอื่ งระงบั ดบั ราคาญ หากว่าใครไมเ่ หน็ คุณค่าความ
โอสถใดจะสมานซึ่งดวงใจ งามของศลิ ปะ เม่ือตอ้ งเผชิญความทุกข์
กไ็ มม่ สี ิ่งใด มาเปน็ ยาชว่ ยสมาน
๏ เพราะการช่างนีส้ าคญั อนั วเิ ศษ บาดแผลของจติ ใจได้ เขาเหล่านั้นจึง
ทกุ ประเทศนานาทง้ั นอ้ ยใหญ่ เปน็ คนทน่ี ่าสงสารยิ่งนกั เพราะการ
จงึ ยกย่องศลิ ปกรรม์น้ันทั่วไป ชา่ งศิลป์สาคัญเช่นน้ีนานาประเทศจงึ
ศรีวิไลวิลาศดีเปน็ ศรเี มอื งฯ นิยมยกยอ่ งคณุ ค่าของศิลปะและ
ความสามารถของช่างศลิ ปว์ า่ เป็น
เกียรติยศ ความร่งุ เรอื งของแผน่ ดิน

๏ ใครดูถูกผูช้ านาญในการช่าง ถอดความ
ความคดิ ขวางเฉไฉไมเ่ ขา้ เรอ่ื ง
เหมอื นคนป่าคนไพรไมร่ งุ่ เรือง คนทไ่ี ม่เหน็ คณุ ค่าของศิลปะก็
จะพูดดว้ ยนน้ั ก็เปลอื งซึ่งวาจา เหมือนคนปา่ คนดง ป่วยการอธบิ าย
พดู ดว้ ยก็จะเปลืองน้าลายเสยี แต่
ประเทศไทยของเราน้ันเห็นคุณค่าของ
งานชา่ งศลิ ป์

๏ แตก่ รุงไทยศรีวไิ ลทนั เพ่ือนบา้ น ถอดความ
จึ่งมชี ่างชานาญวิเลขา
ทัง้ ช่างป้ัน ชา่ งเขยี นเพียรวชิ า แต่ประเทศไทยของเรานั้น
อีกชา่ งสถาปนาถูกทานอง เหน็ คณุ คา่ ของงานช่างศิลป์ จึงมี
๏ ท้งั ช่างรูปพรรณสุวรรณกิจ ชา่ งทีม่ คี วามชานาญในงานช่าง
ชา่ งประดษิ ฐร์ ชั ดาสง่าผ่อง ศิลปท์ ง่ี ดงาม เชน่ ชา่ งปั้น ชา่ ง
อีกช่างถมลายลักษณะจาลอง เขียน ช่างสถาปตั ย์ ชา่ ง
อกี ช่าชองเชิงรัตนประกร ฯ ทองรปู พรรณ ช่างเงิน ช่างถม
และช่างอญั มณี

๏ ควรไทยเราช่วยบารงุ วิชาชา่ ง ถอดความ
เครอื่ งสาอางแบบไทยสโมสร
ช่วยบารุงชา่ งไทยให้ถาวร เราคนไทยควรสนับสนุน
อย่าใหห้ ย่อนกวา่ เขาเราจะอาย งานชา่ งศลิ ปไ์ ทยให้กา้ วหนา้
ร่งุ เรืองอยา่ ใหด้ อ้ ยากวา่ นานา
๏ อนั ผองชาตไิ พรชั ชา่ งจดั สรร ประเทศ
เปน็ หลายอย่างต่างพรรณเข้ามาขาย
เราต้องซ้อื หลากหลากและมากมาย เราจะได้ไม่ตอ้ งซอ้ื ส่งิ ของ
ตอ้ งใช้ทรัพยส์ รุ ยุ่ สรุ ่ายเปน็ กา่ ยกอง ฯ ต่างๆ จากประเทศอน่ื ซึง่ เปน็
การใช้จ่ายอย่างสนิ้ เปลือง

๏ แมพ้ วกเราชาวไทยตัง้ ใจชว่ ย ถอดความ
เอออานวยชา่ งไทยให้ทาของ
ช่างคงใฝใ่ จผกู ถูกทานอง หากเราคนไทยตา่ งช่วย
และทาของงามงามข้นึ ตามกาล สนับสนุนชา่ งไทยให้สร้างสรรค์
งานศิลปะ ช่างคงมีกาลงั ใจทจี่ ะ
๏ เราช่วยชา่ งเหมือนอยา่ งช่วยบา้ นเมอื ง สร้างสรรคง์ านศิลปะที่งดงาม การ
ไดป้ ระเทอื งเทศไทยอนั ไพศาล ท่ีเราสง่ เสรมิ ชา่ งศิลปะไทยจงึ
สมเปน็ เมอื งใหญ่โตมโหฬาร เท่ากับได้ชว่ ยพัฒนาชาตใิ หเ้ จรญิ
พอไมอ่ ายเพอ่ื นบา้ นจ่งึ จะดี ฯ พฒั นาอยา่ ถาวรทัดเทียมนานา
ประเทศ

วิเคราะห์คุณคา่ ๑. คุณค่าด้านเน้อื หา

ความสาคญั ของศลิ ปะ มเี นอ้ื หาที่แสดงใหเ้ หน็ ถึงความสาคัญของศิลปะทมี่ ี

ประโยชนท์ ้งั ต่อตนเอง และประเทศชาติ ดังตวั อย่าง

๏ ศลิ ปกรรมนาใจให้สร่างโศก ชว่ ยบรรเทาทกุ ข์ในโลกใหเ้ หือดหาย

จาเรญิ ตาพาใจให้สบาย อีกร่างกายกจ็ ะพลอยสุขสราญ ฯ

๏ เพราะการชา่ งน้สี าคัญอนั วเิ ศษ ทุกประเทศนานาท้งั นอ้ ยใหญ่

จงึ ยกยอ่ งศิลปกรรม์น้นั ท่ัวไป ศรีวไิ ลวลิ าศดเี ปน็ ศรีเมอื งฯ

จากตัวอยา่ งนจี้ ะเหน็ คณุ คา่ ของศลิ ปะวา่ ช่วยบรรเทาความทกุ ขโ์ ศก ศลิ ปะช่วยให้
สบายตาสบายใจ มีความสขุ ใจ และยงั เปน็ ศรแี กช่ าติบ้านเมอื ง

วเิ คราะหค์ ุณคา่ ๑. คณุ ค่าดา้ นเนอ้ื หา

ความสาคญั ของศิลปะ มีเนอ้ื หาที่แสดงใหเ้ หน็ ถงึ ความสาคญั ของศิลปะทมี่ ี

ประโยชนท์ ้งั ตอ่ ตนเอง และประเทศชาติ ดังตวั อย่าง

๏ แต่กรุงไทยศรีวิไลทันเพอ่ื นบา้ น จึง่ มีช่างชานาญวิเลขา

ทั้งช่างปน้ั ชา่ งเขียนเพียรวิชา อกี ช่างสถาปนาถูกทานอง

๏ ทง้ั ชา่ งรปู พรรณสวุ รรณกจิ ช่างประดิษฐร์ ัชดาสง่าผ่อง

อีกช่างถมลายลักษณะจาลอง อีกชา่ ชองเชิงรัตนประกร ฯ

จากตัวอยา่ งนี้จะเหน็ คณุ คา่ ของศลิ ปะวา่ ศิลปะและงานชา่ งเปน็ สงิ่ ท่แี สดงใหเ้ ห็นถงึ ความ

เจรญิ รงุ่ เรอื งของชาตบิ ้านเมอื งและมีช่างมากฝมี อื เชน่ ช่างป้นั ชา่ งเขยี น ช่างกอ่ สรา้ ง ช่างทอง

ช่างเงิน ช่างถม และชา่ งอญั มณี

วเิ คราะห์คุณคา่ ๑. คุณคา่ ด้านเนื้อหา

ความสาคญั ของศลิ ปะ บทเสภาจบดว้ ยการเชญิ ชวนให้คนไทยช่วยกนั

ส่งเสรมิ งานช่างเพอ่ื ใหบ้ ้านเมอื งเจรญิ รงุ่ เรืองทดั เทยี มอารยประเทศ ดงั ตวั อย่าง

๏ แม้พวกเราชาวไทยตัง้ ใจช่วย เอออานวยช่างไทยใหท้ าของ
ชา่ งคงใฝใ่ จผูกถกู ทานอง และทาของงามงามขึน้ ตามกาล
ได้ประเทอื งเทศไทยอันไพศาล
๏ เราชว่ ยชา่ งเหมือนอย่างช่วยบ้านเมอื ง พอไมอ่ ายเพ่ือนบ้านจึง่ จะดี ฯ
สมเป็นเมอื งใหญโ่ ตมโหฬาร

วเิ คราะห์คณุ คา่ ๒. คณุ ค่าดา้ นวรรณศลิ ป์

การเปรยี บเทียบเชงิ อปุ มา ดังตัวอย่าง

๏ อนั ชาติใดไร้ชา่ งชานาญศลิ ป์ เหมือนนารินไร้โฉมบรรโลมสง่า
๏ เหมอื นคนปา่ คนไพรไมร่ งุ่ เรือง จะพดู ด้วยน้ันกเ็ ปลืองซึง่ วาจา

วเิ คราะหค์ ณุ ค่า ๒. คณุ คา่ ดา้ นสังคม

สะท้อนวฒั นธรรมด้านศลิ ปกรรมของไทย

ซึง่ เปน็ งานศิลปะทคี่ วรค่าแกก่ ารอนุรกั ษ์ โดย

ยกตัวอย่างงานชา่ งศิลป์ไทย เชน่ ชา่ งปัน้ ชา่ งเขยี น ชา่ ง

กอ่ สร้าง ช่างทอง ชา่ งเงนิ ชา่ งถม และชา่ งอัญมณี ส่งิ เหลา่ น้ี

ลว้ นแตเ่ ปน็ คณุ คา่ ทางวฒั นธรรมทีต่ กทอดมาจากบรรพบรุ ษุ

ชนรนุ่ หลงั ควรศกึ ษา และสบื สานต่อไป