Geografi_Tingkatan_4

KEMENTERIAN
PENDIDIKAN
MALAYSIA



GEOGRAFI










TINGKATAN 4













GEOGRAFI













TINGKATAN 4















RM 15.90
ISBN 978-967-17523-0-2
Kulit Buku Kulitbuku Cover
http://kubupublication.com.my/Geogra /Tingkatan4/Kulitbuku.pdf


FT284001

ANDARD SEKOLAH MENENG
AH
KURIKULUM ST
KURIKULUM STANDARD SEKOLAH MENENGAH





GEOGRAFI










TINGKA T AN 4
TINGKATAN 4










PENULIS

Dr. Khairuddin bin Nisa
Normah binti Dali
Nurizzati binti Alias

Hj. Ahmad Nizam bin Zam


EDITOR

Hjh. Noraini binti Hasbollah



PEREKA BENTUK
Kong Fui Chyi



ILUSTRATOR
K. Arvindran



KUBU
KUBU
PUBLICATIONS
PUBLICATIONS
2019

No. Siri Buku: 0097 PENGHARGAAN

KPM 2019 ISBN 978-967-17523-0-2 Penerbitan buku teks ini melibatkan kerjasama pelbagai pihak.
Sekalung penghargaan dan terima kasih kepada semua pihak
Cetakan Pertama 2019
yang terlibat:
© Kementerian Pendidikan Malaysia ● Jawatankuasa Penambahbaikan Pruf Muka Surat,
Bahagian Sumber dan Teknologi Pendidikan,
Hak Cipta Terpelihara. Mana-mana bahan dalam
buku ini tidak dibenarkan diterbitkan semula, Kementerian Pendidikan Malaysia.
disimpan dalam cara yang boleh dipergunakan ● Jawatankuasa Penyemakan Pembetulan Pruf Muka Surat,
lagi, ataupun dipindahkan dalam sebarang bentuk Bahagian Sumber dan Teknologi Pendidikan,
atau cara, baik dengan cara elektronik, mekanik, Kementerian Pendidikan Malaysia.
penggambaran semula mahupun dengan cara ● Jawatankuasa Penyemakan Naskhah Sedia Kamera,
perakaman tanpa kebenaran terlebih dahulu daripada Bahagian Sumber dan Teknologi Pendidikan,
Ketua Pengarah Pelajaran Malaysia, Kementerian Kementerian Pendidikan Malaysia.
Pendidikan Malaysia. Perundingan tertakluk kepada ● Pegawai-pegawai Bahagian Sumber dan Teknologi
perkiraan royalti atau honorarium. Pendidikan dan Bahagian Pembangunan Kurikulum,
Kementerian Pendidikan Malaysia.
Diterbitkan untuk Kementerian Pendidikan Malaysia
oleh: ● Jawatankuasa Kawalan Mutu Kubu Publication.
Kubu Publications ● Kementerian Pembangunan Luar Bandar.
No. 42A-1, Jalan SR4/1A, Taman Saujana Rawang, ● Kementerian Air, Tanah dan Sumber Asli.
48000 Rawang, Selangor Darul Ehsan, Malaysia. ● Tentera Darat Diraja Malaysia.
Tel & Faks: 03-6090 0745
Laman Web: www.kubupublication.com.my ● Jabatan Ukur dan Pemetaan Malaysia (JUPEM).
E-mel: [email protected] ● Jabatan Pengairan dan Saliran Malaysia (JPS).
● Jabatan Mineral dan Geosains Malaysia.
Reka Letak dan Atur Huruf: ● Jabatan Perangkaan Malaysia.
Kubu Publications
Muka Taip Teks: Roman ● Jabatan Statistik Malaysia.
Saiz Muka Taip Teks: 11 poin ● Jabatan Alam Sekitar.
● Jabatan Imigresen Malaysia.
Dicetak oleh: ● Institut Alam Sekitar dan Pembangunan.
Vivar Printing Sdn. Bhd. (125107-D)
Lot 25&27, Rawang Integrated Industrial Park, ● Universiti Kebangsaan Malaysia (UKM).
Mukim Rawang, Jalan Batu Arang, ● Universiti Pendidikan Sultan Idris (UPSI).
48000 Rawang, ● Dewan Bahasa dan Pustaka (DBP).
Selangor Darul Ehsan, Malaysia.
● Lembaga Kemajuan Tanah Persekutuan (FELDA).
● Lembaga Pembangunan Langkawi (LADA).
● Pejabat Pendidikan Daerah Bagan Datuk.
● SMK Tun Abdul Razak, Selekoh, Perak Darul Ridzuan.
● SMK Kuala Kurau, Kuala Kurau, Perak Darul Ridzuan.
● World Wide Fund for Nature, Malaysia.
● Semua pihak yang terlibat secara langsung atau tidak
langsung dalam menjayakan penerbitan buku ini.

KANDUNGAN


PENGHARGAAN ii
KANDUNGAN iii - vi
PENDAHULUAN vii - x



KEMAHIRAN GEOGRAFI: Peta Topografi


BAB 1 ARAH DAN KEDUDUKAN DALAM PETA TOPOGRAFI 2 - 13
1.1 Lapan Arah Mata Angin
1.2 Menentukan Arah Lokasi dalam Peta Topografi
1.3 Menggunakan Rujukan Grid untuk Menentukan Kedudukan dalam Peta Topografi
1.4 Mengukur Bearing Grid dalam Peta Topografi
• Imbas Kembali
• Cabaran Minda



SKALA, JARAK DAN LUAS DALAM PETA TOPOGRAFI 14 - 27
BAB 2
2.1 Jenis Skala
2.2 Cara Mengukur Jarak dalam Peta Topografi
2.3 Cara Mengukur Keluasan dalam Peta Topografi
• Imbas Kembali
• Cabaran Minda



KETINGGIAN DAN KERATAN RENTAS DALAM PETA TOPOGRAFI 28 - 43
BAB 3
3.1 Mengenal Pasti Ketinggian Berdasarkan Simbol
3.2 Melukis Keratan Rentas Berdasarkan Garisan Kontur
3.3 Membezakan Bentuk Muka Bumi Berdasarkan Keratan Rentas
• Imbas Kembali
• Cabaran Minda




BAB 4 PANDANG DARAT FIZIKAL DAN PANDANG DARAT BUDAYA
DALAM PETA TOPOGRAFI 44 - 58
4.1 Ciri Pandang Darat Fizikal dan Ciri Pandang Darat Budaya
4.2 Ciri Pandang Darat Fizikal dan Ciri Pandang Darat Budaya
Berdasarkan Simbol dalam Peta Topografi
4.3 Hubung Kait Ciri Pandang Darat Fizikal dan Ciri Pandang Darat Budaya
• Imbas Kembali
• Cabaran Minda





iii iii

GEOGRAFI FIZIKAL: Bentuk Muka Bumi dan Saliran



BAB 5 PERGERAKAN PLAT TEKTONIK 60 - 73
5.1 Struktur Bumi
5.2 Sempadan Plat Tektonik Dunia
5.3 Kesan Pergerakan Plat Tektonik
5.4 Kesan Tsunami, Gempa Bumi dan Letusan Gunung Berapi
terhadap Manusia dan Alam Sekitar
5.5 Langkah-langkah Mengurangkan Risiko Bencana Tsunami,
Gempa Bumi dan Letusan Gunung Berapi
• Imbas Kembali
• Cabaran Minda



PEMBENTUKAN DAN KEPENTINGAN BATUAN 74 - 87
BAB 6
6.1 Jenis-jenis Batuan
6.2 Pembentukan Batuan
6.3 Taburan Batuan Igneus, Batuan Enapan dan Batuan Metamorfosis di Malaysia
6.4 Kepentingan Batuan Igneus, Batuan Enapan dan Batuan Metamorfosis
• Imbas Kembali
• Cabaran Minda



BAB 7 PROSES DAN KESAN LULUH HAWA 88 - 101
7.1 Konsep dan Jenis Luluh Hawa
7.2 Faktor-faktor yang Mempengaruhi Luluh Hawa
7.3 Proses Luluh Hawa Fizikal, Luluh Hawa Kimia dan Luluh Hawa Biologi
7.4 Kesan Luluh Hawa Terhadap Pandang Darat di Kawasan Gurun Panas
dan Kawasan Tropika Lembap
• Imbas Kembali
• Cabaran Minda


PROSES DAN KESAN GERAKAN JISIM 102 - 113
BAB 8
8.1 Konsep dan Jenis Gerakan Jisim
8.2 Faktor-faktor yang Mempengaruhi Gerakan Jisim
8.3 Proses Kesotan Tanih, Aliran Lumpur dan Tanah Runtuh
8.4 Kesan Aliran Lumpur dan Tanah Runtuh di Asia Tenggara
8.5 Langkah-langkah Mengurangkan Risiko Berlakunya Gerakan Jisim
• Imbas Kembali
• Cabaran Minda











iv iv

BAB 9 PEMBENTUKAN DAN KELESTARIAN SUNGAI 114 - 131
9.1 Pembentukan Sungai
9.2 Tindakan Air Sungai Melalui Hakisan, Pengangkutan dan Pemendapan
9.3 Bentuk Muka Bumi Akibat Tindakan Air Sungai di Peringkat Hulu, Tengah dan Hilir
9.4 Punca Kemerosotan Kualiti Air Sungai
9.5 Usaha-usaha yang Boleh Dilaksanakan untuk Melestarikan Sungai
• Imbas Kembali
• Cabaran Minda



BAB 10 TINDAKAN OMBAK DI PINGGIR PANTAI 132 - 146
10.1 Jenis-jenis Ombak
10.2 Tindakan Ombak Melalui Proses Hakisan, Pengangkutan dan Pemendapan
10.3 Bentuk Muka Bumi Akibat Tindakan Ombak di Pinggir Pantai
10.4 Kesan Kegiatan Manusia di Kawasan Pinggir Pantai
10.5 Usaha-usaha Pemeliharaan dan Pemuliharaan di Kawasan Pinggir Pantai
• Imbas Kembali
• Cabaran Minda






GEOGRAFI MANUSIA: Penduduk dan Petempatan



TABURAN PENDUDUK DUNIA 148 - 159
BAB 11
11.1 Konsep Taburan Penduduk
11.2 Taburan Penduduk Padat, Sederhana dan Jarang di Dunia
11.3 Faktor-faktor yang Mempengaruhi Taburan Penduduk di Dunia
11.4 Kesan Taburan Penduduk Padat dan Jarang di Dunia
• Imbas Kembali
• Cabaran Minda



BAB 12 PERTUMBUHAN PENDUDUK DUNIA 160 - 171
12.1 Konsep Pertumbuhan Penduduk
12.2 Menentukan Kadar Pertumbuhan Penduduk
12.3 Faktor-faktor yang Mempengaruhi Pertumbuhan Penduduk
12.4 Mentafsir Struktur dan Komposisi Penduduk Berdasarkan Piramid Penduduk
12.5 Merumus Kesan Struktur dan Komposisi Penduduk kepada Pembangunan Negara
• Imbas Kembali
• Cabaran Minda









v v

MIGRASI PENDUDUK 172 - 183
BAB 13
13.1 Konsep Migrasi
13.2 Migrasi Dalaman dan Migrasi Antarabangsa
13.3 Faktor-faktor yang Mempengaruhi Migrasi
13.4 Kesan Migrasi terhadap Sesebuah Negara
13.5 Langkah-langkah Mengurangkan Kesan Migrasi di Sesebuah Negara
• Imbas Kembali
• Cabaran Minda


PETEMPATAN 184 - 197
BAB 14
14.1 Jenis Petempatan
14.2 Hierarki Petempatan
14.3 Pola Petempatan
14.4 Faktor-faktor yang Mempengaruhi Pola Petempatan
14.5 Fungsi Petempatan Bandar dan Petempatan Luar Bandar
14.6 Saling Bergantung antara Petempatan Bandar dan Petempatan Luar Bandar
• Imbas Kembali
• Cabaran Minda


URBANISASI 198 - 210
BAB 15
15.1 Konsep dan Proses Urbanisasi
15.2 Faktor-faktor yang Mempengaruhi Proses Urbanisasi
15.3 Kesan Urbanisasi
15.4 Langkah-langkah Mengurangkan Masalah Urbanisasi
• Imbas Kembali
• Cabaran Minda





KERJA LAPANGAN



PANDUAN KERJA LAPANGAN 212 - 220
BAB 16
16.1 PenentuanTajuk
16.2 Perancangan
16.3 Pengumpulan Data
16.4 Persembahan Data
16.5 Penganalisisan Data
16.6 Kesimpulan
• Lampiran 1
• Lampiran 2


SENARAI RUJUKAN 221 - 222


vi vi

MIGRASI PENDUDUK 172 - 183 PENDAHULUAN
BAB 13
13.1 Konsep Migrasi
13.2 Migrasi Dalaman dan Migrasi Antarabangsa
13.3 Faktor-faktor yang Mempengaruhi Migrasi Buku teks Kurikulum Standard Sekolah Menengah (KSSM) Geografi Tingkatan 4 ini ditulis
13.4 Kesan Migrasi terhadap Sesebuah Negara berdasarkan Dokumen Standard Kurikulum dan Pentaksiran (DSKP) Tingkatan 4 yang disediakan oleh
13.5 Langkah-langkah Mengurangkan Kesan Migrasi di Sesebuah Negara Bahagian Pembangunan Kurikulum, Kementerian Pendidikan Malaysia. KSSM digubal bagi memenuhi
• Imbas Kembali hasrat yang terkandung dalam Pelan Pembangunan Pendidikan Malaysia (PPPM) 2013 - 2025. Buku
• Cabaran Minda teks ini dilengkapi dengan elemen-elemen istimewa seperti Kemahiran Berfikir Aras Tinggi (KBAT),
Pembelajaran Abad Ke-21 (PAK-21), QR Code (Kod Respons Pantas) dan Realiti Terimbuh AR
(Augmented Reality) serta Gamifikasi sebagai nilai tambah dalam usaha menarik minat murid untuk
PETEMPATAN 184 - 197 mempelajari ilmu geografi dan menerapkannya dalam kehidupan seharian.
BAB 14
14.1 Jenis Petempatan
14.2 Hierarki Petempatan Elemen istimewa
14.3 Pola Petempatan
14.4 Faktor-faktor yang Mempengaruhi Pola Petempatan
14.5 Fungsi Petempatan Bandar dan Petempatan Luar Bandar Menghuraikan secara umum kandungan Memberikan pendedahan awal secara
14.6 Saling Bergantung antara Petempatan Bandar dan Petempatan Luar Bandar yang akan dipelajari dalam bab berkenaan. inkuiri tentang tajuk-tajuk yang akan
dipelajari dalam setiap bab.
• Imbas Kembali INDUKSI BAB
• Cabaran Minda
EKSPLORASI BAB

URBANISASI 198 - 210
BAB 15
15.1 Konsep dan Proses Urbanisasi
15.2 Faktor-faktor yang Mempengaruhi Proses Urbanisasi
15.3 Kesan Urbanisasi
15.4 Langkah-langkah Mengurangkan Masalah Urbanisasi
• Imbas Kembali
• Cabaran Minda





KERJA LAPANGAN



PANDUAN KERJA LAPANGAN 212 - 220
BAB 16
16.1 PenentuanTajuk
16.2 Perancangan
16.3 Pengumpulan Data
16.4 Persembahan Data
16.5 Penganalisisan Data
16.6 Kesimpulan
• Lampiran 1 Apakah yang akan anda pelajari?
• Lampiran 2
Menyenaraikan standard pembelajaran yang akan dicapai oleh murid dalam setiap bab.
SENARAI RUJUKAN 221 - 222


vii
vii

Kemahiran Berfikir
Aras Tinggi (KBAT) Memuatkan soalan untuk
Memuatkan soalan yang menguji pemahaman murid.
Menerangkan maksud yang mencabar daya fikir ke Memaparkan maklumat
lebih jelas dan tepat berkaitan arah Kemahiran Berfikir tambahan berkaitan topik
sesuatu perkataan. Aras Tinggi (KBAT). yang dipelajari. Latih Diri 1A

GLOSARI Info Mengingat kembali topik Memuatkan soalan untuk
menguji pemahaman murid
yang telah dipelajari.
pada akhir setiap bab.

Imbas Kembali Cabaran Minda
























Nilai Murni & Etika

Murid menunjukkan
empati, belas kasihan
dan rasa hormat terhadap
keperluan dan perasaan
orang lain.



60 30 15 10
Aktiviti 2A
PAK-21
Memuatkan aktiviti Gamifikasi merupakan proses Anggaran masa permainan:
yang memerlukan Pembelajaran Abad Ke 21 merangkumi kemahiran menjadikan aktiviti permainan 60 60 minit 15 15 minit
murid menjalankan berfikir secara kreatif dan kritis, kemahiran yang mempunyai objektif
projek, simulasi, kolaboratif dan komunikasi serta kemahiran pembelajaran yang khusus. 30 30 minit 10 10 minit
folio atau forum. interpersonal, nilai etika dan arah kendiri.





viii
viii

Kemahiran Berfikir
Aras Tinggi (KBAT) Memuatkan soalan untuk
Memuatkan soalan yang menguji pemahaman murid.
Menerangkan maksud yang mencabar daya fikir ke Memaparkan maklumat
lebih jelas dan tepat berkaitan arah Kemahiran Berfikir tambahan berkaitan topik
sesuatu perkataan. Aras Tinggi (KBAT). yang dipelajari. Latih Diri 1A

GLOSARI Info Mengingat kembali topik Memuatkan soalan untuk
menguji pemahaman murid
yang telah dipelajari.
pada akhir setiap bab.

Imbas Kembali Cabaran Minda
























Nilai Murni & Etika

Murid menunjukkan
empati, belas kasihan
dan rasa hormat terhadap
keperluan dan perasaan
orang lain.



60 30 15 10
Aktiviti 2A
PAK-21
Memuatkan aktiviti Gamifikasi merupakan proses Anggaran masa permainan:
yang memerlukan Pembelajaran Abad Ke 21 merangkumi kemahiran menjadikan aktiviti permainan 60 60 minit 15 15 minit
murid menjalankan berfikir secara kreatif dan kritis, kemahiran yang mempunyai objektif
projek, simulasi, kolaboratif dan komunikasi serta kemahiran pembelajaran yang khusus. 30 30 minit 10 10 minit
folio atau forum. interpersonal, nilai etika dan arah kendiri.





ix ix

Imbas QR Code ini dengan peranti
mudah alih pintar anda untuk
mendapatkan info tambahan.

Petunjuk
Maklumat tambahan dalam
bentuk nota, rajah, gambar
dan peta.


Video yang berkaitan dengan
sesuatu bab atau subtopik.








Cara-cara untuk mengimbas animasi tiga dimensi: AR

Muat turun aplikasi Geografi Tingkatan 4 AR GAMBAR
dengan mengimbas QR Code di bawah untuk
melihat animasi tiga dimensi.








MUAT TURUN DI









MUAT TURUN DI







CADANGAN JAWAPAN
QR Jawapan Jawapan x
http://kubupublication.com.my/Geogra /Tingkatan4/Jawapan.pdf
Layari laman web yang berikut untuk merujuk cadangan jawapan
Latih Diri dan Cabaran Minda:
http://kubupublication.com.my/Geografi/Tingkatan4/Jawapan.pdf



x x

KEMAHIRAN
KEMAHIRAN




GEOGRAFI
GEOGRAFI





















Peta Topografi

► Arah dan Kedudukan

► Skala, Jarak dan Luas
► Ketinggian dan Keratan Rentas
► Pandang Darat Fizikal dan
Pandang Darat Budaya









Bahagian ini merangkumi kemahiran menentukan arah dan kedudukan, skala, jarak, luas,
ketinggian dan keratan rentas dalam peta topografi. Dalam peta topografi murid dapat
menganalisis hubung kait pandang darat fizikal dan pandang darat budaya.






1

EKSPLORASI BAB

BAB 1 1.1 Lapan Arah Mata Angin 1.2 Menentukan Arah Lokasi




Apakah lapan arah mata angin yang pernah dalam Peta Topografi
anda pelajari semasa di Tingkatan Satu? Apakah arah Q dari P?
U U Q
D
AN KEDUDUKAN
ARAH DAN KEDUDUKAN 315º TL BL TL
ARAH
0º
BL
45º
D ALAM PET A TOPOGRAFI B P T
DALAM PETA TOPOGRAFI
B
90º
270º T
BD Tg
BD Tg
225º 135º
S
S
180º


Menggunakan Rujukan Grid Mengukur Bearing Grid
1.3 untuk Menentukan Kedudukan 1.4 dalam Peta Topografi
dalam Peta Topografi
Berapakah ukuran bearing yang ditunjukkan?
INDUKSI BAB Bagaimanakah cara menentukan rujukan
grid masjid? 0 10 20
Kemahiran menentukan arah dan kedudukan dalam peta topografi sangat berguna 07 10 180 170 160 150 140 40
30
semasa membuat ekspedisi seperti mendaki bukit atau gunung dan menjelajah 9 130 50 60
hutan. Penguasaan kemahiran ini juga membantu perjalanan lebih selamat serta 8 110 70
120
mudah mencari lokasi. 7 100 90
80
Garisan 6 70 80 100
Utaraan 5 60 120 110
066 4 40 50 130
Apakah yang akan anda pelajari? 3 0 10 170 20 160 30 150 140
2 180
1
Setelah mempelajari bab ini, murid dapat: 06 0
Mengenal pasti lapan arah mata angin utama. 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
51 52
Menentukan arah sesuatu lokasi dalam peta topografi. Garisan Timuran 518
Menggunakan rujukan grid 4 angka dan 6 angka untuk
menentukan kedudukan dalam peta topografi.
Mengukur bearing grid sesuatu lokasi dalam peta topografi.



2 2

EKSPLORASI BAB

BAB 1 1.1 Lapan Arah Mata Angin 1.2 Menentukan Arah Lokasi




Apakah lapan arah mata angin yang pernah dalam Peta Topografi
anda pelajari semasa di Tingkatan Satu? Apakah arah Q dari P?
U U Q
AN KEDUDUKAN
ARAH DAN KEDUDUKAN BL TL BL TL
D
ARAH
0º
45º
315º
DALAM PETA TOPOGRAFI
D ALAM PET A TOPOGRAFI B P T
B
90º
270º T
BD Tg
BD Tg
225º 135º
S
S
180º


Menggunakan Rujukan Grid Mengukur Bearing Grid
1.3 untuk Menentukan Kedudukan 1.4 dalam Peta Topografi
dalam Peta Topografi
Berapakah ukuran bearing yang ditunjukkan?
INDUKSI BAB Bagaimanakah cara menentukan rujukan
grid masjid? 0 10 20
Kemahiran menentukan arah dan kedudukan dalam peta topografi sangat berguna 07 10 180 170 160 150 140
30
40
semasa membuat ekspedisi seperti mendaki bukit atau gunung dan menjelajah 9 130 50 60
hutan. Penguasaan kemahiran ini juga membantu perjalanan lebih selamat serta 8 110 70
120
mudah mencari lokasi. 7 100 90
80
Garisan 6 70 80 100
Utaraan 5 60 120 110
066 4 40 50 130
Apakah yang akan anda pelajari? 3 0 10 170 20 160 30 150 140
2 180
1
Setelah mempelajari bab ini, murid dapat: 06 0
Mengenal pasti lapan arah mata angin utama. 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
51 52
Menentukan arah sesuatu lokasi dalam peta topografi. Garisan Timuran 518
Menggunakan rujukan grid 4 angka dan 6 angka untuk
menentukan kedudukan dalam peta topografi.
Mengukur bearing grid sesuatu lokasi dalam peta topografi.



3 3

BL
Barat
Tg
BD Utara TL Timur
Selatan
1.1 LAPAN ARAH MATA ANGIN

Arah dapat menunjukkan kedudukan sesuatu lokasi dari lokasi yang lain. Arah sesuatu lokasi dapat
ditentukan menggunakan arah mata angin. Terdapat empat arah mata angin utama dan empat arah
mata angin perantaraan iaitu:

Arah Mata Angin Utama Arah Mata Angin Perantaraan


• Utara (U) U • Timur Laut (TL)
• Timur (T) • Tenggara (Tg)
• Selatan (S) • Barat Daya (BD)
• Barat (B) BL TL • Barat Laut (BL)







B T








BD Tg



S


1A
Bab 01 Video1 4 Berdasarkan rajah yang diberi, lengkapkan arah
http://kubupublication.com.my/Geografi/Tingkatan4/Video1.mp4
Layari laman sesawang mata angin utama dan arah mata angin perantaraan
http://kubupublication.com.my menggunakan Bahasa Inggeris.
/Geografi/Tingkatan4/Video1.mp4
untuk maklumat lanjut tentang
panduan mencari arah berpandukan matahari.
(Dicapai pada 24 Mei 2019)






Kita patut berbangga kerana mempunyai pasukan
penyelamat yang mahir dalam ilmu membaca peta
seperti Pasukan Mencari dan Menyelamat Khas
Malaysia atau Special Malaysia Disaster Assistance
and Rescue Team (SMART).






4 4

1.2 MENENTUKAN ARAH LOKASI DALAM
PETA TOPOGRAFI

Peta topografi ialah peta yang menggambarkan ciri-ciri geografi iaitu ciri fizikal dan budaya.
Berpandukan ciri-ciri tersebut, kita dapat menentukan arah dari satu lokasi ke satu lokasi lain
dalam peta topografi. Berikut ialah langkah-langkah untuk menentukan arah titik X dari titik Y
dalam Peta 1.1 Ringlet:


91 91
X X




90 90
Y Y




89 89
76 77 78 79 76 77 78 79
Langkah 1 Tandakan lokasi titik X dan Langkah 2 Lukis garisan lurus di antara
tandakan lokasi titik Y. titik X dan titik Y.

91 91
X X

U U
BL TL
BL
TL
90 90 B B T T
Y Y
BD TgTg
BD
S S
89 89
76 77 78 79 76 77 78 79
Langkah 3 Tentukan arah mata angin Langkah 4 Arah titik X dari titik Y
di titik Y kerana titik Y ialah arah Barat Laut.
merupakan titik rujukan.
Skala 1 : 50 000
1 cm mewakili 0.5 km
Peta asas diterbitkan dengan kebenaran Pengarah Pemetaan
Petunjuk:
Negara Malaysia. Hak Cipta Kerajaan Terpelihara.
JUPEM.BPK.600-1/4 (34). Cabutan daripada kepingan
Siri MY502A Lembar AY44 Edisi 1.
Peta 1.1 Ringlet (Pahang)



1B
GLOSARI
Titik rujukan: Titik yang menjadi Berdasarkan Peta 1.1 Ringlet jawab soalan di bawah.
1. Nyatakan arah tangki air dari titik Y.
petunjuk kepada titik yang lain. 2. Nyatakan arah jambatan batu di Tasik Sultan Abu Bakar dari titik X.



5 5

1.3 MENGGUNAKAN RUJUKAN GRID UNTUK MENENTUKAN
KEDUDUKAN DALAM PETA TOPOGRAFI

Kedudukan atau lokasi sesuatu tempat dalam peta topografi dapat ditentukan dengan menggunakan
rujukan grid iaitu angka di garisan Timuran dan angka di garisan Utaraan.



Kita boleh menentukan Nilai garisan Timuran Terdapat dua cara
kedudukan sesuatu lokasi perlu dibaca terlebih untuk menentukan
Rujukan melalui titik persilangan dahulu dan diikuti rujukan grid (RG),
Grid garisan Timuran dan dengan nilai iaitu rujukan grid 4
garisan Utaraan. garisan Utaraan. angka dan rujukan
grid 6 angka.


Cara Menentukan Rujukan Grid 4 Angka dan Rujukan Grid 6 Angka


Rujukan Grid 6 Angka
Rujukan Grid 4 Angka
Rujukan grid 4 angka digunakan untuk Rujukan grid 6 angka digunakan untuk
menentukan kedudukan sesuatu objek
menentukan kedudukan kawasan seperti yang lebih spesifik seperti sekolah,
kawasan pertanian dan hutan. masjid dan stesen trigonometri.

37 41 10 Rujukan Grid 4
Rujukan Grid 4 9 8 angka bagi masjid
angka bagi kawasan 7 ialah RG 0540.
pertanian kelapa 6 5
di Kg. Parit Nibong 4 3 Lebih spesifik, rujukan
ialah RG 0736. 2 1 Grid 6 angka bagi masjid
36 40 0 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
07 08 05 06 ialah RG 054408.


Langkah-langkah menentukan rujukan grid 4 angka
i Tentukan segi empat
41 grid bagi kawasan
41 pertanian kelapa.
ii Rujuk nilai garisan
Garisan Utaraan 40 i iii garisan Utaraan iaitu 40.
Timuran iaitu 07 dan nilai

Baca nilai garisan Timuran
iii
garisan Utaraan.
40 dahulu, kemudian nilai
ii 07 08
39
06 07 08 Rujukan Grid 4 angka
Garisan Timuran bagi kawasan pertanian
kelapa ialah RG 0740.
Peta 1.2 Bagan Datuk (Perak)

6 6

MENGGUNAKAN RUJUKAN GRID UNTUK MENENTUKAN Langkah-langkah membaca rujukan grid 6 angka
KEDUDUKAN DALAM PETA TOPOGRAFI i Perhatikan kedudukan masjid
di dalam segi empat grid 0540.

41 10 ii Bahagikan segi empat grid jarak

9 di antara garisan Timuran 05
8 dan 06 kepada 10 bahagian
7 iv yang sekata dan nomborkan
dari 0 hingga 10.
6
iii
iii 5 Bahagikan segi empat grid
jarak di antara garisan Utaraan
4
40 dan 41 kepada 10 bahagian
3 yang sekata dan nomborkan
2 dari 0 hingga 10.
1 iv Kenal pasti nilai titik persilangan
40 0 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 garisan Timuran iaitu 054 dan
05 06 garisan Utaraan iaitu 408.

i Rujukan Grid 6 angka masjid
ii ialah RG 054408.




42 Info

GPS (Global Positioning System) menggunakan
pergerakan satelit untuk menghantar lokasi
terus ke peranti GPS anda. Kedudukan anda
boleh dikesan dalam peta setelah peranti GPS
41
Garisan Utaraan menerima isyarat dari tiga satelit yang berbeza.
(Sumber: Hoque, 2016)


40
1C
Berdasarkan Peta 1.3, jawab soalan-soalan yang berikut.
Rujukan Rujukan
Objek
Grid 4 Angka Grid 6 Angka
39
04 05 06 07 Kg. Pt. 1 Selatan
Garisan Timuran
Skala 1 : 50 000 Kg. Sg. Nipah Baroh
1 cm mewakili 0.5 km Jambatan Kayu Kg. Sg.
Balai Baroh
Peta asas diterbitkan dengan kebenaran Pengarah
Pemetaan Negara Malaysia. Hak Cipta Kerajaan Tanda Aras 1.11
Terpelihara. JUPEM.BPK.600-1/4 (34). Cabutan Titik Ketinggian 1
daripada kepingan Siri MY502A Lembar AY13 Edisi 1.
Peta 1.3 Bagan Datuk (Perak)

7 7

1.4 MENGUKUR BEARING GRID DALAM
PETA TOPOGRAFI


Bearing grid ialah sudut yang diukur mengikut arah pusingan jam
Bearing dari Utara Grid yang bermula dengan sifar darjah (0º). Bearing
Grid grid sesuatu tempat dari tempat yang lain dapat diukur dengan
menggunakan jangka sudut. 93


Utara Rujukan grid 6 angka bagi Stesen
0º B Trigonometri Bukit Jong ialah
Utara 0 RG 596926.
10
45º
360º / 0º 180 170 20 92
0 10 160 30
180 20 150 40
170
160 30
150 140 Rujukan grid 6 angka bagi Tanda
40 50
140
Aras 7.50 ialah RG 616915.
50
130
130
60
60
120
Barat Timur 110 70 120 70 91
270º 90º Barat A 100 80 Timur 59 60 61 62
110
270º 80 90 90º 80
100
100
93
70
110
90
60
120
50
130
80
100
Selatan 0 180 10 170 20 160 30 150 40 140 70 110 Bkt. Jong
180º 60 120
Selatan 50 130 92
180º 40
0 10
140
30
180 170 20
30
20
Bearing grid ialah sudut yang boleh diukur Contoh ukuran bearing grid bagi titik B dari 160 150 40
150
0
10
160
170
180
dari arah Utara (0º) mengikut pusingan jam. A ialah 45º. 140 50
91 130 60
59 60 120 70 61 62
110
0 10 20 100 80
94 180 170 160 150 40
30
140
50 90
0 10 130
180 170 20 93 120 60
160 30 110 70 80 100
Garisan Timuran menunjukkan arah Utara Grid. 100 80 70
150
40
140
349
50
Bkt. Jong 80 90 60 110
130
60
100
120
93 110 70 50 60 70 120 110 50 120
92 30 40 130 40 130 120º
80
100
349 90 0 10 20 150 140 30 140
Info 0 180 10 170 160
Bkt. Jong 180 170 160 20 150
80
100
70
92 60 120 110 Selain Utara Grid terdapat juga Utara
Benar iaitu Kutub Utara Bumi dan Utara
50
130
Magnet iaitu utara yang ditunjukkan oleh 91 59 60 61 62
40
140
30
jarum kompas magnet.
20
150
10
0
160
170
180
(Sumber: Worldatlas, 2019)
91
59 60 61 62
Bearing grid dapat diukur dengan menggunakan jangka sudut.
8 8

Langkah-langkah mengukur bearing grid kurang daripada 180°
Mengukur bearing grid Tanda Aras 7.50 (RG 616915) dari Stesen Trigonometri Bukit Jong
(RG 596926).


i Tentukan rujukan grid 6 angka bagi Tanda
Aras 7.50 dan rujukan grid 6 angka bagi
93 Stesen Trigonometri Bukit Jong.

Utara Rujukan grid 6 angka bagi Stesen
0º B Trigonometri Bukit Jong ialah
Utara 0 RG 596926.
10
45º
360º / 0º 180 170 20 92
0 10 160 30
180 20 150 40
170
160 30
150 140 Rujukan grid 6 angka bagi Tanda
40 50
140
Aras 7.50 ialah RG 616915.
50
130
130
60
60
120
Barat Timur 110 70 120 70 91
270º 90º Barat A 100 80 Timur 59 60 61 62
110
270º 80 90 90º 80
100
100
93
70
110
90
ii Lukis garisan lurus bermula Tanda Aras
60
120
50
130
80
40
100
Selatan 0 180 10 170 20 160 30 150 70 110 Bkt. Jong 7.50 (RG 616015) ke Stesen Trigonometri
140
180º 60 120 Bukit Jong (RG 596926).
Selatan 50 130 92
180º 40 Lukiskan arah mata angin di Stesen
0 10
140
30
180 170 20 Trigonometri Bukit Jong kerana
Bearing grid ialah sudut yang boleh diukur Contoh ukuran bearing grid bagi titik B dari 160 150 40 merupakan titik rujukan.
20
30
150
0
10
160
170
180
dari arah Utara (0º) mengikut pusingan jam. A ialah 45º. 140 50
91 130 60
59 60 120 70 61 62
110
0 10 20 100 80
94 180 170 160 150 30 40
140
50 90
0 10 130
180 170 20 93 120 60 iii
160 30 110 70 80 100
Garisan Timuran menunjukkan arah Utara Grid. 100 80 70 Letakkan pusat jangka sudut pada Stesen
150
40
140
349
50
Bkt. Jong 80 90 100 60 110 Trigonometri Bukit Jong (RG 596926).
130
60
120
93 110 70 50 60 70 120 110 50 120 Bearing grid Tanda Aras 7.50 dari Stesen
92 30 40 130 40 130 120º
80
100
349 90 0 10 20 150 140 30 140 Trigonometri Bukit Jong ialah 120º.
Bkt. Jong 80 100 0 180 180 10 170 170 160 20 160 150
92 50 60 70 120 110 GLOSARI
91
130
40
59 60 61 62 Tanda Aras: Menunjukkan ketinggian sesuatu tempat
140
30
20
150
10
0
Peta asas diterbitkan dengan kebenaran Pengarah sebenar di permukaan bumi dari aras laut di sepanjang
160
170
180
jalan raya.
Pemetaan Negara Malaysia. Hak Cipta Kerajaan
91 Terpelihara. JUPEM.BPK.600-1/4 (34). Cabutan Stesen Trigonometri: Dapat menunjukkan ketinggian
59 60 61 62
daripada kepingan Siri MY502A Lembar GA43 Edisi 1. puncak bukit dan gunung yang diukur dalam meter
dari aras laut.
Bearing grid dapat diukur dengan menggunakan jangka sudut. Peta 1.4 Bukit Jong (Terengganu)
9 9

Langkah-langkah mengukur bearing grid melebihi 180°
Mengukur Titik Ketinggian 285 di RG 584938 dari Stesen Trigonometri Bukit Jong MENCARI LOKASI HARTA KARUN
di RG 596926.
KUMPULAN: 0º
i Tentukan kedua-dua lokasi dan lukis 315º U
garisan lurus dari Stesen Trigonometri BL TL 45º
94 131º Bukit Jong ke Titik Ketinggian 285.

160 170 180
0
150 20 10 ii Lukis arah mata angin di Stesen B T
140 30 270º 90º
130 40 Trigonometri Bukit Jong kerana
120 50
93 110 70 60 merupakan titik rujukan.
100 80 BD Tg
90 349 180º 225º 135º
80 100 Bkt. Jong iii Ukur sudut dari Utara ke Selatan S
70 110 180º
120 iaitu 180º dan ukur sudut dari arah
60
92 50 130 Selatan ke Titik Ketinggian 285
140
iaitu 131º. 44
150 40
160
30
170
180
20
10
0
iv Bearing grid Titik Ketinggian 285
91
57 58 59 60 dari Stesen Trigonometri Bukit
Jong ialah 311º (180º + 131º). 43
GLOSARI
Titik Ketinggian: Menunjukkan poin
dan lokasi ketinggian sesuatu tempat
dari aras laut dalam meter. 42
1A Peta Lokasi Harta Karun
Tajuk: Rujukan Grid dan Bearing Grid. 41
Objektif: Murid dapat menentukan arah, rujukan grid dan mengukur bearing grid dengan tepat.
Alatan: Kertas saiz A4, pen penanda pelbagai warna dan pembaris.
Langkah-langkah:
1. Murid dibahagikan kepada beberapa kumpulan dan lukis garisan Timuran dan Utaraan seperti
Rajah 1.1 di kertas bersaiz A4. 40
2. Murid melukis garisan Timuran dan garisan Utaraan di kertas A4 dengan ukuran 2 cm × 2 cm.
3. Setiap kumpulan perlu memberikan empat petunjuk untuk mendapatkan lokasi sebenar
harta karun.
Contoh: Petunjuk 1 - Anda bermula di RG 053433.
Petunjuk 2 - Bergerak ke arah 95°, sejauh 8 cm untuk mendapatkan peta lakar 39
harta karun.
Petunjuk 3 - Bergerak ke arah Selatan, sejauh 4 cm untuk mendapatkan kunci
peti harta karun.
Petunjuk 4 - Kemudian bergerak ke arah 245°, sejauh 10 cm untuk mendapatkan 38
peti harta karun di RG ____________. 04 05 06 07 08 09 10
4. Setiap kumpulan perlu membuat petunjuk yang kreatif, kemudian berikan kertas A4 dan
petunjuk kepada kumpulan yang berlainan.
5. Kumpulan yang dapat memberikan lokasi dengan tepat dan pantas, layak menjadi pemenang.


10
10

MENCARI LOKASI HARTA KARUN


KUMPULAN: U
0º
315º BL TL 45º

94 131º

160 170 180
0
150 20 10 B T
140 30 270º 90º
130 40
120 50
93 110 70 60
100 80 BD Tg
90 349 180º 225º 135º
80 100 Bkt. Jong S
70 110 180º
120
60
92 50 130
140
150 40
44
160
30
170
180
20
10
0
91
57 58 59 60
43
42





41





40





39






38
04 05 06 07 08 09 10


Rajah 1.1 Peta Harta Karun


11
11

Imbas Kembali


U
BL TL
U Q
B T BL TL


BD Tg B P T
Arah Mata S BD Tg
Angin Utama Arah Mata Angin
• Utara (U) Perantaraan S
• Timur (T) • Timur Laut (TL) Arah titik Q dari titik P
• Selatan (S) • Tenggara (Tg) ialah Timur Laut.
• Barat (B) • Barat Daya (BD)
• Barat Laut (BL) Arah Lokasi

Lapan Arah Mata Angin
Arah dan
Kedudukan
dalam Peta

Topogra
Bearing Grid


Rujukan Grid Utara
0º
0 10 45º B
180 170 20 30
41 10 Rujukan grid 180 0 170 160 30 160 150 40
10
20
9 150 140 140
40
8 4 angka bagi 130 50 130
50
7 masjid ialah 120 60 70 120 60
6 RG 0540. 110 80
5 Barat A 100 90 Timur
70
110
4 Rujukan grid 270º 80 100 90º 100 80
3 6 angka bagi 70 110
2 60 120 90
1 masjid ialah 40 50 130 80
40 0 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 RG 054408. 0 10 170 20 160 30 150 140 100
05 06 180 Bearing titik B
70
dari titik A 120
110
Selatan ialah 45º.
60
180º 0 10 20 30 150 40 140 130
50
160
170
180
Bab 01 Video2 12
http://kubupublication.com.my/Geografi/Tingkatan4/Video2.mp4
Gamifikasi 1 Games1 12
http://kubupublication.com.my/Geografi/Tingkatan4/Games1 Layari laman sesawang http://kubupublication.com.my
/Geografi/Tingkatan4/Video2.mp4 untuk maklumat
lanjut menentukan arah utara dan kiblat
60 berpandukan Buruj Orion.
(Dicapai pada 21 Mei 2019)
12
12

Cabaran Minda
Imbas Kembali
07
Petunjuk:
U
BL TL
U Q
B T BL TL 06


BD Tg B P T
Arah Mata S BD Tg
Angin Utama Arah Mata Angin 05
• Utara (U) Perantaraan S
• Timur (T) • Timur Laut (TL) Arah titik Q dari titik P
• Selatan (S) • Tenggara (Tg) ialah Timur Laut.
• Barat (B) • Barat Daya (BD) 04 54 55 56 57 58
• Barat Laut (BL) Arah Lokasi Skala 1 : 50 000
1 cm mewakili 0.5 km
Lapan Arah Mata Angin Peta asas diterbitkan dengan kebenaran Pengarah Pemetaan Negara
Arah dan Malaysia. Hak Cipta Kerajaan Terpelihara. JUPEM.BPK.600-1/4 (34).
Kedudukan Cabutan daripada kepingan Siri MY502A Lembar FH21 Edisi 1.
dalam Peta BAHAGIAN A Peta 1 Tanjung Bunga (Pulau Pinang)

Topogra
Bearing Grid 1. Apakah arah sekolah dari pejabat pos? 4. Antara berikut, yang manakah merupakan
A Utara rujukan grid 4 angka dan rujukan grid 6
Rujukan Grid Utara B Timur angka bagi Pulau Tikus? RG 6 angka
0º
C Selatan
RG 4 angka
0 10 45º B D Barat
180 170 20 30 A RG 5406 RG 548064
0
41 10 Rujukan grid 180 170 160 30 160 150 40 2. Arah klinik dari sekolah ialah
10
20
9 150 140 40 140 B RG 5505 RG 553055
8 4 angka bagi 130 50 130 A Barat C RG 5606 RG 568064
50
7 masjid ialah 120 60 70 120 60 B Timur
6 RG 0540. 110 80 C Utara D RG 5704 RG 570048
5 Barat A 100 90 Timur 70
110
4 Rujukan grid 270º 80 100 90º 100 80 D Selatan
3 6 angka bagi 70 110
2 60 120 90 3. Apakah arah Masjid Tanjung Bunga dari BAHAGIAN B
1 masjid ialah 40 50 130 80 Pulau Tikus?
40 0 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 RG 054408. 0 10 170 20 160 30 150 140 100 A Tenggara 1. Anda berada di Masjid Tanjung Bunga pada
05 06 180 Bearing titik B B Timur laut waktu malam, dari arah manakah cahaya
70
dari titik A 120 rumah api boleh dilihat?
110
Selatan ialah 45º. C Barat laut
60
180º 40 130 D Barat daya 2. Jika anda hendak ke rumah api di Pulau
50
Tikus dari Tanjung Bungah ((RG 566055)
140
30
dengan menaiki bot, apakah bearing grid
20
150
10
0
160
yang perlu anda tetapkan pada sistem
170
180
Gamifikasi 2 Games2 13
http://kubupublication.com.my/Geografi/Tingkatan4/Games2
navigasi bot?
3. Apakah bearing grid yang perlu ditetapkan
30 jika anda hendak bergerak balik ke masjid
Tg. Bunga dari rumah api di Pulau Tikus?
13
13

EKSPLORASI BAB

BAB 2 Apakah perbezaan dan persamaan

Jenis Skala
2.1
di antara skala penyata, skala lurus
dan pecahan wakilan?
SKALA




SKALA, JARAK D AN LU AS Skala penyata Skala lurus Pecahan wakilan
SKALA, JARAK DAN LUAS


PET
A TOPOGRAFI
DALAM PETA TOPOGRAFI 1 cm mewakil 1 km 0 1 2 3 km 1 : 100 000
ALAM
D

2.2 Cara Mengukur Jarak dalam Peta Topografi




Berapakah jarak A ke B dalam
peta topografi dan jarak sebenar
di permukaan bumi?




Meter 2 000 1 500 1 000 500 0 1 2 3 4 Kilometer
INDUKSI BAB A B Skala 1 : 50 000

Menguasai kemahiran skala dan jarak akan memberikan anda maklumat yang
berguna berkenaan jarak di antara lokasi dengan lokasi yang lain. Melalui kemahiran 1.3 km 1.0 km
mengira keluasan, anda dapat membuat perbandingan keluasan di antara satu
kawasan dengan kawasan yang lain.
2.3 Cara Mengukur Keluasan dalam Peta Topografi



Bagaimanakah 59 ¼
Apakah yang akan anda pelajari? cara untuk ½ ¾ ¾
mengukur ¾ 1
Setelah mempelajari bab ini, murid dapat: keluasan
Menerangkan jenis skala dalam peta topografi. sebenar di 58 ¼
Membezakan skala penyata, skala lurus dan pecahan wakilan. permukaan ¾
Menunjuk cara mengukur jarak berdasarkan skala dalam peta topografi. bumi dalam 1
peta topografi?
Menunjuk cara mengira keluasan berdasarkan skala dalam peta topografi.
57
13 14 15 16 17 18 19



14
14

EKSPLORASI BAB

BAB 2 Apakah perbezaan dan persamaan

Jenis Skala
2.1
di antara skala penyata, skala lurus
dan pecahan wakilan?
SKALA




SKALA, JARAK D AN LU AS Skala penyata Skala lurus Pecahan wakilan
SKALA, JARAK DAN LUAS


PET
A TOPOGRAFI
ALAM
D
DALAM PETA TOPOGRAFI 1 cm mewakil 1 km 0 1 2 3 km 1 : 100 000

2.2 Cara Mengukur Jarak dalam Peta Topografi




Berapakah jarak A ke B dalam
peta topografi dan jarak sebenar
di permukaan bumi?




Meter 2 000 1 500 1 000 500 0 1 2 3 4 Kilometer
INDUKSI BAB A B Skala 1 : 50 000

Menguasai kemahiran skala dan jarak akan memberikan anda maklumat yang
berguna berkenaan jarak di antara lokasi dengan lokasi yang lain. Melalui kemahiran 1.3 km 1.0 km
mengira keluasan, anda dapat membuat perbandingan keluasan di antara satu
kawasan dengan kawasan yang lain.
2.3 Cara Mengukur Keluasan dalam Peta Topografi



Bagaimanakah 59 ¼
Apakah yang akan anda pelajari? cara untuk ½ ¾ ¾
mengukur ¾ 1
Setelah mempelajari bab ini, murid dapat: keluasan
Menerangkan jenis skala dalam peta topografi. sebenar di 58 ¼
Membezakan skala penyata, skala lurus dan pecahan wakilan. permukaan ¾
Menunjuk cara mengukur jarak berdasarkan skala dalam peta topografi. bumi dalam 1
peta topografi?
Menunjuk cara mengira keluasan berdasarkan skala dalam peta topografi.
57
13 14 15 16 17 18 19



15
15

2.1 JENIS SKALA



Skala ialah nisbah jarak dalam peta dengan jarak sebenar GLOSARI
di permukaan bumi. Kita boleh membuat perbandingan Nisbah: Perbandingan
Skala jarak dalam peta dengan jarak di permukaan bumi. ukuran atau perimbangan
Terdapat tiga jenis skala, iaitu skala penyata, skala lurus kadar dengan sesuatu
dan pecahan wakilan. yang lain.





Skala penyata ialah skala yang dinyatakan dengan menggunakan
Skala penyata
perkataan. Contoh 1 cm mewakili 1 km yang bermaksud 1 sentimeter
di atas peta mewakili 1 kilometer di atas permukaan bumi.


1 cm mewakili 1 km







Skala lurus merupakan skala yang dinyatakan dengan garisan lurus
Skala lurus
yang dibahagikan kepada beberapa bahagian yang sama jaraknya.
Setiap bahagian skala lurus mewakili jarak sebenar di permukaan
bumi. Terdapat skala lurus mudah dan skala lurus penuh.
Skala lurus mudah Skala lurus penuh
0 1 2 3 km 1000 m 0 1 2 3 km







Pecahan wakilan ialah skala yang dinyatakan dalam bentuk nisbah
Pecahan wakilan
atau pecahan. Angka di hadapan ialah 1 cm dan merupakan unit dalam
peta, manakala angka yang selepasnya iaitu 100 000 cm adalah unit
di permukaan bumi.
1 : 100 000
(disebut sebagai 1 nisbah 100 000)

1 : 100 000

Unit di peta 1 cm Unit di permukaan bumi 100 000 cm









16
16

2A
Lengkapkan ruang kosong yang disediakan di dalam Jadual 2.1 mengikut jenis skala.

Jadual 2.1 Latihan menukar jenis skala
Skala penyata Skala lurus Pecahan wakilan


1 cm mewakili 50 m 1 : 5 000



1 : 10 000



1 cm mewakili 500 m 1 : 50 000








1 cm mewakili 2 km





Info

• Skala besar 1 : 50 000 digunakan untuk menggambarkan satu kawasan yang
1 km = 100 000 cm
1 km = 1 000 m meliputi beberapa daerah di dalam negeri.
1 m = 100 cm • Skala kecil 1 : 2 000 000 pula digunakan untuk peta yang menggambarkan satu
1 cm = 10 mm kawasan besar seperti peta negeri dan negara.
(Sumber: JUPEM, 2005)





2A Peta Minda
Tajuk: Jenis skala.
Objektif: Murid dapat menghasilkan satu peta minda jenis-jenis skala.
Alatan: Kertas sebak, pen penanda pelbagai warna dan pembaris.
Langkah-langkah:
1. Bahagikan murid kepada beberapa kumpulan.
2. Setiap kumpulan perlu menghasilkan satu peta minda yang menunjukkan jenis-jenis skala.
3. Pastikan peta minda yang dihasilkan dapat menunjukkan perbezaan dan persamaan bagi
setiap jenis skala.
4. Gunakan pen penanda yang berlainan warna untuk menjelaskan jenis-jenis skala.
5. Setelah siap, setiap kumpulan boleh memberi markah kepada kumpulan lain.
6. Pamerkan hasil terbaik kumpulan di Sudut Geografi kelas anda.





17
17

2.2 CARA MENGUKUR JARAK DALAM PETA TOPOGRAFI



Jarak

Merupakan ukuran jauh di antara satu lokasi ke lokasi yang lain.
Terdapat dua jenis jarak iaitu: Langkah 1 Tandakan lokasi
Tandakan X di jambatan batu (RG 534658) dan di jambatan batu (RG 578650).

Jarak Mutlak Jarak Relatif Langkah 2 Lukis garis lurus
Lukiskan satu garisan lurus yang menyambungkan kedua-dua tanda X tersebut.
a. Jarak yang dinyatakan dalam unit a. Jarak dinyatakan dalam kos dan masa. Langkah 3 Ukur dengan pembaris
meter atau kilometer. b. Tidak tetap dan boleh berubah-ubah
b. Tetap dan tidak berubah. kerana pelbagai faktor. Letakkan pembaris pada garisan yang telah dilukis dan ukur jaraknya.
c. Contoh: c. Contoh: Langkah 4 Kira jarak sebenar
i. Jarak dari Padang Besar ke Ipoh i. Masa perjalanan menaiki bas dari
= 308 km. Ipoh ke Kuala Lumpur ialah 3 jam i. Jarak di antara kedua-dua tempat tersebut ialah 9 cm.
ii. Jarak dari Ipoh ke Kuala Lumpur dan kos tambang RM25.00. ii. Skala peta ialah 1 cm mewakili 0.5 km.
= 198 km. ii. Jika menaiki ETS dari Ipoh ke iii. Jarak sebenar di antara jambatan batu (RG 534658) ke jambatan batu (RG 578650)

ialah 9 cm 0.5 km = 4.5 km.
iii. Jarak dari Kuala Lumpur ke Kuala Lumpur masa perjalanan
Johor Bahru = 329 km. 2 jam 40 minit dan kos tambang
perjalanan RM35.00.
X
66


Cara Mengukur Jarak dalam Peta Topografi GLOSARI X
ETS: Electric Train Service
dikendalikan oleh Keretapi 65
Mengukur jarak lurus Mengukur jarak melengkung Tanah Melayu Berhad (KTMB).
(Sumber: KTM, 2019)
menggunakan: menggunakan:
a. jalur kertas a. jalur kertas
b. jangka tolok b. benang putih 64
c. pembaris



63
2B 51 52 53 54 55 56 57 58
Lengkapkan Jadual 2.2 di bawah dengan menggunakan maklumat yang diperoleh daripada Internet. Peta asas diterbitkan dengan kebenaran Pengarah Pemetaan Negara Malaysia. Skala 1 : 50 000
Hak Cipta Kerajaan Terpelihara. JUPEM.BPK.600-1/4 (34). Cabutan daripada 1 cm mewakili 0.5 km
Jadual 2.2 Anggaran masa dan kos perjalanan Kuala Lumpur ke Johor Bahru mengikut jenis pengangkutan kepingan Siri MY502A Lembar BG41 Edisi 1.
Perjalanan Kuala Lumpur ke Johor Bahru
Jenis Pengangkutan Faktor Pemilihan Meter 2 000 1 500 1 000 500 0 1 2 3 4 Kilometer
Anggaran Masa Perjalanan Anggaran Kos Perjalanan
Kereta
Bas

Kapal terbang


18
18

2.2.1 Mengukur Jarak Lurus Menggunakan Skala Penyata

Terdapat beberapa langkah untuk mengukur jarak lurus menggunakan skala penyata. Contoh untuk
mengukur jarak lurus jalan kereta api berkembar dari jambatan batu di RG 534658 ke jambatan batu
Jarak di RG 578650.

Merupakan ukuran jauh di antara satu lokasi ke lokasi yang lain.
Terdapat dua jenis jarak iaitu: Langkah 1 Tandakan lokasi
Tandakan X di jambatan batu (RG 534658) dan di jambatan batu (RG 578650).

Jarak Mutlak Jarak Relatif Langkah 2 Lukis garis lurus
Lukiskan satu garisan lurus yang menyambungkan kedua-dua tanda X tersebut.
a. Jarak yang dinyatakan dalam unit a. Jarak dinyatakan dalam kos dan masa. Langkah 3 Ukur dengan pembaris
meter atau kilometer. b. Tidak tetap dan boleh berubah-ubah
b. Tetap dan tidak berubah. kerana pelbagai faktor. Letakkan pembaris pada garisan yang telah dilukis dan ukur jaraknya.
c. Contoh: c. Contoh: Langkah 4 Kira jarak sebenar
i. Jarak dari Padang Besar ke Ipoh i. Masa perjalanan menaiki bas dari
= 308 km. Ipoh ke Kuala Lumpur ialah 3 jam i. Jarak di antara kedua-dua tempat tersebut ialah 9 cm.
ii. Jarak dari Ipoh ke Kuala Lumpur dan kos tambang RM25.00. ii. Skala peta ialah 1 cm mewakili 0.5 km.
= 198 km. ii. Jika menaiki ETS dari Ipoh ke iii. Jarak sebenar di antara jambatan batu (RG 534658) ke jambatan batu (RG 578650)
ialah 9 cm 0.5 km = 4.5 km.

iii. Jarak dari Kuala Lumpur ke Kuala Lumpur masa perjalanan
Johor Bahru = 329 km. 2 jam 40 minit dan kos tambang
perjalanan RM35.00.
X
66


Cara Mengukur Jarak dalam Peta Topografi X

65
Mengukur jarak lurus Mengukur jarak melengkung

menggunakan: menggunakan:
a. jalur kertas a. jalur kertas
b. jangka tolok b. benang putih 64
c. pembaris



63
51 52 53 54 55 56 57 58
Peta asas diterbitkan dengan kebenaran Pengarah Pemetaan Negara Malaysia. Skala 1 : 50 000
Hak Cipta Kerajaan Terpelihara. JUPEM.BPK.600-1/4 (34). Cabutan daripada 1 cm mewakili 0.5 km
kepingan Siri MY502A Lembar BG41 Edisi 1.
Meter 2 000 1 500 1 000 500 0 1 2 3 4 Kilometer

Peta 2.1 Masai (Johor)

2C
Berdasarkan Peta 2.1 Masai, kira jarak lurus dari simpang jalan di Masai (RG 526654) ke simpang jalan (RG 514638).


19
19

2.2.2 Mengukur Jarak Lurus Menggunakan Skala Lurus

Mengukur jarak lurus di antara Stesen Trigonometri Gunung Sadong di RG 230521 dengan simpang
jalan di RG 187522.


Langkah 1 Tandakan lokasi Langkah 1 Tandakan lokasi
Tandakan X di Stesen Trigonometri Gunung Sadong (RG 230521) dan di simpang jalan Tandakan X di jambatan batu (RG 688031) dan di masjid (RG 657016).
(RG 187522). Langkah 2 Gunakan benang

Langkah 2 Ukur dengan jangka tolok i. Letakkan benang di jambatan batu dan tandakan benang tersebut.
Letakkan kedua-dua hujung jangka tolok pada kedua-dua tanda X tersebut. ii. Letakkan benang mengikut lengkungan lebuh raya berkembar dari jambatan batu.
iii. Tandakan di benang lokasi masjid.
Langkah 3 Ukur dengan skala lurus dalam peta Langkah 3 Ukur dengan pembaris
Pindahkan jangka tolok dan letakkan pada skala lurus peta dan lihat nilai ukurannya. Rentangkan benang di atas pembaris dan ukur jaraknya.

Langkah 4 Kira jarak sebenar Langkah 4 Kira jarak sebenar
i. Skala peta ialah 1 cm mewakili 0.5 km. i. Jarak di antara kedua-dua tempat tersebut ialah 8.0 cm.
ii. Jarak sebenar di antara Stesen Trigonometri Gunung Sadong ke simpang jalan (RG 187522) ii. Tukarkan pecahan wakilan kepada skala penyata. Pecahan wakilan = 1 : 50 000
ialah 1.3 km 3.0 km = 4.3 km (Lihat jangka tolok di bawah): 1 cm di atas peta mewakili 0.5 km di permukaan bumi.
iii. Jarak sebenar di antara jambatan batu ke masjid (RG 657016) ialah: 8.0 cm 0.5 km = 4.0 km.
54
04


X X
53
03 benang


X
52
02


X
51
18 19 20 21 22 23 24 25 01
65 66 67 68 69 70 71 72
Peta asas diterbitkan dengan kebenaran Pengarah Skala 1 : 50 000
Pemetaan Negara Malaysia. Hak Cipta Kerajaan 1 cm mewakili 0.5 km Peta asas diterbitkan dengan kebenaran Pengarah Pemetaan Negara Malaysia. Skala 1 : 50 000
Terpelihara. JUPEM.BPK.600-1/4 (34). Hak Cipta Kerajaan Terpelihara. JUPEM.BPK.600-1/4 (34). Cabutan daripada 1 cm mewakili 0.5 km
Cabutan daripada kepingan Siri MY512A kepingan Siri MY502A Lembar FH21 Edisi 1.
Lembar AG31 Edisi 1. Meter 2 000 1 500 1 000 500 0 1 2 3 4 Kilometer
X X
Meter 2 000 1 500 1 000 500 0 1 2 3 4 Kilometer

1.3 km 3.0 km

Peta 2.2 Gunung Sadong (Sarawak)
2D
Berdasarkan Peta 2.2 Gunung Sadong, kira jarak lurus dari Stesen Trigonometri Gunung Sadong (RG 230521)
ke tiang wayarles (RG 196531).

20
20

2.2.3 Mengukur Jarak Melengkung Menggunakan Pecahan Wakilan

Jarak melengkung boleh diukur menggunakan benang dan jalur kertas. Ukur jarak melengkung dari
jambatan batu di RG 688031 hingga ke masjid di RG 657016.


Langkah 1 Tandakan lokasi Langkah 1 Tandakan lokasi
Tandakan X di Stesen Trigonometri Gunung Sadong (RG 230521) dan di simpang jalan Tandakan X di jambatan batu (RG 688031) dan di masjid (RG 657016).
(RG 187522). Langkah 2 Gunakan benang

Langkah 2 Ukur dengan jangka tolok i. Letakkan benang di jambatan batu dan tandakan benang tersebut.
Letakkan kedua-dua hujung jangka tolok pada kedua-dua tanda X tersebut. ii. Letakkan benang mengikut lengkungan lebuh raya berkembar dari jambatan batu.
iii. Tandakan di benang lokasi masjid.
Langkah 3 Ukur dengan skala lurus dalam peta Langkah 3 Ukur dengan pembaris
Pindahkan jangka tolok dan letakkan pada skala lurus peta dan lihat nilai ukurannya. Rentangkan benang di atas pembaris dan ukur jaraknya.

Langkah 4 Kira jarak sebenar Langkah 4 Kira jarak sebenar
i. Skala peta ialah 1 cm mewakili 0.5 km. i. Jarak di antara kedua-dua tempat tersebut ialah 8.0 cm.
ii. Jarak sebenar di antara Stesen Trigonometri Gunung Sadong ke simpang jalan (RG 187522) ii. Tukarkan pecahan wakilan kepada skala penyata. Pecahan wakilan = 1 : 50 000
ialah 1.3 km 3.0 km = 4.3 km (Lihat jangka tolok di bawah): 1 cm di atas peta mewakili 0.5 km di permukaan bumi.
iii. Jarak sebenar di antara jambatan batu ke masjid (RG 657016) ialah: 8.0 cm 0.5 km = 4.0 km.
54
04


X X
53
03 benang


X
52
02


X
51
18 19 20 21 22 23 24 25 01
65 66 67 68 69 70 71 72
Peta asas diterbitkan dengan kebenaran Pengarah Skala 1 : 50 000
Pemetaan Negara Malaysia. Hak Cipta Kerajaan 1 cm mewakili 0.5 km Peta asas diterbitkan dengan kebenaran Pengarah Pemetaan Negara Malaysia. Skala 1 : 50 000
Terpelihara. JUPEM.BPK.600-1/4 (34). Hak Cipta Kerajaan Terpelihara. JUPEM.BPK.600-1/4 (34). Cabutan daripada 1 cm mewakili 0.5 km
Cabutan daripada kepingan Siri MY512A kepingan Siri MY502A Lembar FH21 Edisi 1.
Lembar AG31 Edisi 1. Meter 2 000 1 500 1 000 500 0 1 2 3 4 Kilometer
X X
Meter 2 000 1 500 1 000 500 0 1 2 3 4 Kilometer

1.3 km 3.0 km Peta 2.3 Mukim 14 dan 16 (Pulau Pinang)

Bab 02 Video3 21
http://kubupublication.com.my/Geografi/Tingkatan4/Video3.mp4 2E
Layari laman sesawang http://kubupublication.com.
my/Geografi/Tingkatan4/Video3.mp4 untuk maklumat Berdasarkan Peta 2.3, kira jarak melengkung
lanjut tentang cara mengukur jarak melengkung. dari simpang jalan di Taman Sri Pinang
(Dicapai pada 22 April 2019) (RG 684035) ke jambatan batu (RG 702017).

21
21

2.3 CARA MENGUKUR KELUASAN DALAM i Kira keluasan 1 segi empat grid. ii Tandakan 1 pada segi empat grid penuh,
PETA TOPOGRAFI 1 km Luas 1 segi empat grid ¾ pada segi empat yang tiga perempat

= 1 km 1 km penuh, ½ pada segi empat grid separuh
Peta topografi dapat menggambarkan kawasan sekata dan tidak Info = 1 km 2 penuh dan ¼ pada segi empat grid satu
sekata. Kawasan sekata mempunyai sisi yang sama panjang seperti 1 km = 100 hektar perempat penuh.
kawasan perumahan terancang. Manakala kawasan tidak sekata Kilometer persegi (simbol km )
2
2
mempunyai sisi yang tidak sama panjang seperti kawasan penanaman ialah unit untuk luas. 1 km
padi, getah, paya, hutan dan tasik. Kaedah segi empat grid boleh dibaca 1 kilometer persegi dan iii Kira bilangan segi empat grid penuh, tiga perempat penuh, separuh penuh dan satu
bersamaan dengan 100 hektar.
digunakan untuk mengira keluasan kawasan sekata dan tidak sekata.
perempat penuh.
60



Ladang Kris Jati
59





58




80
57
13 14 15 16 17 18 19
Peta asas diterbitkan dengan kebenaran Pengarah Pemetaan Negara Malaysia. Skala 1 : 50 000
Hak Cipta Kerajaan Terpelihara. JUPEM.BPK.600-1/4 (34). Cabutan daripada 1 cm mewakili 0.5 km
kepingan Siri MY512A Lembar AG31 Edisi 1. 79
Peta 2.4 Ladang Kris Jati (Sarawak)

Langkah mengira keluasan Ladang Kris Jati
78
60

1 1 1
¾
½ 77
¼
59
¼
½ ¾
¾ ¾ 1
76
58 95 96 97 98
¼ Skala 1 : 50 000
1 cm mewakili 0.5 km
¾ 1 Peta asas diterbitkan dengan kebenaran Pengarah
Pemetaan Negara Malaysia. Hak Cipta Kerajaan
57 Terpelihara. JUPEM.BPK.600-1/4 (34). Cabutan
13 14 15 16 17 18 19 daripada kepingan Siri MY512A Lembar GH44 Edisi 1.



22
22

i Kira keluasan 1 segi empat grid. ii Tandakan 1 pada segi empat grid penuh,
1 km ¾ pada segi empat yang tiga perempat
Luas 1 segi empat grid
= 1 km 1 km penuh, ½ pada segi empat grid separuh
= 1 km 2
1 km penuh dan ¼ pada segi empat grid satu
= 100 hektar
perempat penuh.


iii Kira bilangan segi empat grid penuh, tiga perempat penuh, separuh penuh dan satu
perempat penuh.

60 Keluasan setiap
Luas segi empat grid Bilangan Jumlah keluasan (km )
2
1 petak grid (km )
2
Penuh (1) 1.00 5 5  1.00  5.00
Tiga perempat penuh (¾) 0.75 5 5  0.75  3.75
59
Separuh penuh (½) 0.50 2 2  0.50  1.00

Satu perempat penuh (¼) 0.25 3 3  0.25  0.75
10.5 km 2
58
 10.5  100 hektar
 1050 hektar


80
57
13 14 15 16 17 18 19
Peta asas diterbitkan dengan kebenaran Pengarah Pemetaan Negara Malaysia. Skala 1 : 50 000
Hak Cipta Kerajaan Terpelihara. JUPEM.BPK.600-1/4 (34). Cabutan daripada 1 cm mewakili 0.5 km
kepingan Siri MY512A Lembar AG31 Edisi 1. 79



Langkah mengira keluasan Ladang Kris Jati
78
60 Kita hendaklah berterima kasih kepada
pesawah-pesawah yang masih mengusahakan
1 1 1 tanaman padi untuk rakyat Malaysia.
¾
½ 77
¼
59 2F
¼
½ ¾ Berdasarkan kepada Peta 2.5, kira keluasan tanaman padi.
¾ ¾ 1
Luas segi empat grid Bilangan Jumlah keluasan (km )
2
76
1.00 95 96 97 98
58
¼ 0.75 Skala 1 : 50 000
1 cm mewakili 0.5 km
¾ 1 0.50 Peta asas diterbitkan dengan kebenaran Pengarah
0.25 Pemetaan Negara Malaysia. Hak Cipta Kerajaan
57 Keluasan dalam hektar Terpelihara. JUPEM.BPK.600-1/4 (34). Cabutan
13 14 15 16 17 18 19 daripada kepingan Siri MY512A Lembar GH44 Edisi 1.
Peta 2.5 Peta Daerah Ranau (Sabah)

23
23

Imbas Kembali



Skala penyata i Kira keluasan 1 segi empat grid.
1 cm mewakil 1 km 1 km

Skala lurus
1 km
Skala lurus mudah
0 1 2 3 km
Luas 1 segi empat grid
= 1 km 1 km
= 1 km 2
Skala lurus penuh = 100 hektar
1000 m 0 1 2 3 km


ii Tandakan 1 pada segi empat
Pecahan wakilan grid penuh, ¾ pada segi empat
1 : 100 000 Cara Mengira yang tiga perempat penuh, ½
(disebut sebagai 1 nisbah 100 000)
Keluasan dalam pada segi empat grid separuh
Peta Topografi penuh dan ¼ pada segi empat
grid satu perempat penuh.

Jenis Skala
iii Kira bilangan segi empat grid
Skala, Jarak penuh, tiga perempat penuh,
dan Luas dalam separuh penuh dan satu perempat
Peta Topogra penuh untuk memperoleh ukuran
keluasan (km ).
2



Cara Mengukur
Jarak dalam
Peta Topografi







Meter 2 000 1 500 1 000 500 0 1 2 3 4 Kilometer

1.3 km 3.0 km

Langkah i Tandakan lokasi dalam peta topografi.
ii Gunakan pembaris, benang atau jangka tolok.
iii Ukur dengan skala dalam peta topografi.
iv Kira jarak sebenar dalam kilometer.



24
24

Cabaran Minda


95





94





93





92





91






90





89





88





87
03 04 05 06 07 08 09 10
Peta asas diterbitkan dengan kebenaran Pengarah Pemetaan Negara Malaysia. Skala 1 : 50 000
Hak Cipta Kerajaan Terpelihara. JUPEM.BPK.600-1/4 (34). Cabutan daripada 1 cm mewakili 0.5 km
kepingan Siri MY502A Lembar FH33 Edisi 1.

Meter 2 000 1 500 1 000 500 0 1 2 3 4 Kilometer


Peta 1 Pulau Tuba (Kedah)



25
25

26
26

Berdasarkan Peta 1 Pulau Tuba, jawab soalan Bahagian A dan B.

BAHAGIAN A BAHAGIAN B

1. Kira jarak lurus menggunakan pembaris dari 1. Ukur jarak lurus Stesen Trigonometri Batu
Jeti Tanjung Pandan (RG 074941) Uban (RG 035939) ke Titik Ketinggian 258
ke Pulau Pasir (RG 098916). (RG 066916).
A 2.5 km
B 3.5 km 2. Ukur jarak Sg. Wang Sedang Raya
C 5 km (RG 034870) ke Bakau Arang (RG 051887).
D 7 km
3. Berapakah jarak sebenar mengikut jalan
2. Ukur jarak lurus dari Pulau Pasir raya dari Jeti Tanjung Pandan (RG 074941)
(RG 098916) ke Tanjung Rami ke jeti (RG 055892)?
(RG 081881).
A 4 km 4. Kira keluasan kawasan hutan paya bakau
B 6 km di Pulau Tuba dalam hektar.
C 8 km Luas segi Jumlah keluasan
D 10 km empat grid Bilangan (km )
2
3. Ukur jarak lurus dari Tanjung Rami 1.00
(RG 081881) ke Jeti Batu Payoh 0.75
(RG 065890). 0.50
A 1.9 km
B 2.3 km 0.25
C 3.7 km Keluasan dalam hektar
D 4.5 km

4. Kira jarak melengkung dari Jeti Batu Payoh 5. Kira keluasan Pulau Tuba dalam hektar.
(RG 065890) ke simpang jalan Luas segi Jumlah keluasan
Kg. Teluk Berembang (RG 073904). empat grid Bilangan (km )
2
A 1.2 km
B 1.3 km 1.00
C 1.4 km 0.75
D 1.5 km 0.50

5. Berapakah jarak sebenar dari simpang jalan 0.25
Kg. Teluk Berembang (RG 073904) Keluasan dalam hektar
ke simpang jalan Kg. Selat Bagan Pauh
(RG 063935)?
A 4.5 km
B 4.9 km
C 5.5 km
D 5.9 km












27
27

EKSPLORASI BAB

BAB 3 3.1 Mengenal Pasti Ketinggian Berdasarkan Simbol




Tahukah anda cara untuk mengenal pasti ketinggian sesuatu lokasi berdasarkan simbol dalam
peta topografi?


KETINGGIAN D AN 7.6 503 2805
KETINGGIAN DAN


KERA T AN RENT AS Kontur Tanda Aras Titik Ketinggian Stesen Trigonometri Warna
KERATAN RENTAS



DALAM PETA TOPOGRAFI
DALAM PETA TOPOGRAFI 3.2 Melukis Keratan Rentas Berdasarkan Garisan Kontur

Bagaimanakah melukis Meter Bukit Gelugor (109 m)
keratan rentas berdasarkan 150
garisan kontur? 100
Skala tegak 1 cm : 50 m 50





0
20 40 60 80 100 100 80 60 40 20
A Skala mendatar B
INDUKSI BAB 1 cm : 0.5 km

Simbol dan warna dalam peta topografi dapat menentukan ketinggian sesuatu
kawasan. Memahami keratan rentas dapat membantu pembangunan kawasan Membezakan Bentuk
petempatan, aktiviti pertanian dan pembinaan jalan raya tanpa menghadapi 3.3 Muka Bumi Berdasarkan
sebarang risiko gerakan jisim. Keratan Rentas
800
700 800 400 600 500
600 300
500
Adakah anda tahu, bentuk 300 200
muka bumi boleh dikenal pasti 400 100
Apakah yang akan anda pelajari? melalui keratan rentas? Meter
1000

Setelah mempelajari bab ini, murid dapat: 800
600
Mengenal pasti ketinggian berdasarkan simbol dalam peta topografi. Skala tegak 1 cm : 400 m 400
Melukis keratan rentas berdasarkan garisan kontur. 200
Membezakan bentuk muka bumi berdasarkan keratan rentas. 0
A Skala mendatar B
1 cm : 0.5 km


28
28

EKSPLORASI BAB

BAB 3 3.1 Mengenal Pasti Ketinggian Berdasarkan Simbol




Tahukah anda cara untuk mengenal pasti ketinggian sesuatu lokasi berdasarkan simbol dalam
peta topografi?


KETINGGIAN D AN 7.6 503 2805
KETINGGIAN DAN


AN RENT
T
KERA
AS
KERATAN RENTAS Kontur Tanda Aras Titik Ketinggian Stesen Trigonometri Warna
DALAM PETA TOPOGRAFI 3.2 Melukis Keratan Rentas Berdasarkan Garisan Kontur
DALAM PETA TOPOGRAFI

Bagaimanakah melukis Meter Bukit Gelugor (109 m)
keratan rentas berdasarkan 150
garisan kontur? 100
Skala tegak 1 cm : 50 m 50





0
20 40 60 80 100 100 80 60 40 20
A Skala mendatar B
INDUKSI BAB 1 cm : 0.5 km

Simbol dan warna dalam peta topografi dapat menentukan ketinggian sesuatu
kawasan. Memahami keratan rentas dapat membantu pembangunan kawasan Membezakan Bentuk
petempatan, aktiviti pertanian dan pembinaan jalan raya tanpa menghadapi 3.3 Muka Bumi Berdasarkan
sebarang risiko gerakan jisim. Keratan Rentas
800
700 800 400 600 500
600 300
500
Adakah anda tahu, bentuk 300 200
muka bumi boleh dikenal pasti 400 100
Apakah yang akan anda pelajari? melalui keratan rentas? Meter
1000

Setelah mempelajari bab ini, murid dapat: 800
600
Mengenal pasti ketinggian berdasarkan simbol dalam peta topografi. Skala tegak 1 cm : 400 m 400
Melukis keratan rentas berdasarkan garisan kontur. 200
Membezakan bentuk muka bumi berdasarkan keratan rentas. 0
A Skala mendatar B
1 cm : 0.5 km


29
29

3.1 MENGENAL PASTI KETINGGIAN
BERDASARKAN SIMBOL

Ketinggian sesuatu tempat diukur dari aras laut menggunakan meter. Terdapat beberapa cara yang
boleh digunakan untuk menentukan ketinggian iaitu:



Cara Menentukan Ketinggian dalam Peta Topografi




2805
7.6 503




Kontur Tanda Aras Titik Stesen Warna
Ketinggian Trigonometri







Kontur Kontur ialah garisan yang dilukis bagi menyambung titik-titik
yang sama ketinggian dari aras laut. Rajah 3.1 menunjukkan
langkah-langkah menyambung titik-titik yang sama ketinggian.



2805
503 7.6



Kontur Titik Ketinggian Tanda Aras Stesen Trigonometri Warna












i ii iii
Kontur dilukis untuk Kontur yang
Titik ketinggian dengan menyambungkan dilukis dengan
ketinggian yang berbeza. titik-titik yang sama jarak ketinggian
ketinggian. 20 meter.


Rajah 3.1 Langkah-langkah melukis garisan kontur


30
30

Garisan Kontur
● Garisan kontur ialah garisan yang dilukis untuk menyambungkan semua tempat yang
mempunyai sama ketinggian dari aras laut.
● Selang kontur ialah perbezaan ketinggian di antara dua garisan kontur yang berturutan. Selang
kontur Peta 3.1, Tanjong Tokong ialah 20 meter.
● Garisan kontur indeks ialah garisan yang dilukis lebih tebal selepas empat garisan kontur biasa.
Contoh kontur indeks yang mempunyai ketinggian 100 meter dari aras laut di RG 5600.



3A
Berapakah ketinggian garisan kontur bagi:
: m : m : m
Z
Y
X
Selang kontur
X Y Z Contoh mengira selang kontur:
180 160 140 120 140 m – 120 m = 20 m
03





02





01





00
54 55 56 57
Peta asas diterbitkan dengan kebenaran Pengarah Pemetaan Negara Malaysia. Kontur indeks
Hak Cipta Kerajaan Terpelihara. JUPEM.BPK.600-1/4 (34). Cabutan daripada
kepingan Siri MY502A Lembar FH21 Edisi 1.
Peta 3.1 Tanjong Tokong (Pulau Pinang)

3B
Info Sambung titik ketinggian di bawah sehingga menjadi garisan kontur
yang lengkap.
Pertanian berteres di kawasan 20
kontur dapat mengurangkan 20 40 20
kesan hakisan, memudahkan 20 40 20 20 40 20
kerja pertanian dan dapat 20 40 40 20 60 60 40
menakung air untuk 60 60 40 40 40 80 100 80 60 40
kegunaan tanaman. 40 60 60 60 80 100 100 20
60 60 40 40 80 60
(Sumber: RISDA, 2014) 20 40 40 20 20 40 60 60
20 20 20 40
40 20
20


31
31
20
20 20
20 40 40
40 20 20 20
20 40 40 20 40 60 60 40
60 60 40 40 80 60
40 60 75 60 60 60 80 40 20
60 60 40 40 80 112
20 40 40 20 40 60 80 60
20 20 20 20 60
40 40 20
20

Tanda Aras 7.6 Titik Ketinggian

79
● Tanda aras atau batu aras ● Titik ketinggian
berfungsi untuk menunjukkan ketinggian menunjukkan ketinggian Warna
sesuatu tempat sebenar sesuatu tempat dari aras laut.
di permukaan bumi. ● Titik ketinggian sesuai untuk
● Tanda aras menunjukkan menunjukkan ketinggian ● Warna digunakan untuk menunjukkan
ketinggian seperti jalan sesuatu kawasan yang tiada perbezaan ketinggian di dalam
raya, jalan kereta api garisan kontur, puncak bukit peta topografi.
dan jambatan di dalam atau gunung. ● Warna biru menunjukkan kawasan
peta topografi. berair seperti sungai, tasik dan laut.
Contoh Sg. Nerus dalam Peta 3.2.
● Warna hijau untuk menunjukkan
Batu aras di tepi jalan raya.
kawasan tanah pamah.
● Warna jingga menunjukkan kawasan
lebih tinggi seperti bukit dan gunung
yang menggunakan simbol garisan
87 kontur seperti Bukit Tok Salai
(RG 566855).
45
7.60
79 Warna biru:
75
86 Laut dan sungai

Warna hijau:
180
58 Tanah pamah
85 Warna jingga:
Bukit-bukau dan
gunung-ganang


84
69 180
Stesen Trigonometri


83
52 53 54 55 56 57 58 59 ● Setiap Stesen Trigonometri berfungsi
Peta asas diterbitkan dengan kebenaran Pengarah Pemetaan Negara Malaysia. Skala 1 : 50 000 menunjukkan jaringan kawalan
Hak Cipta Kerajaan Terpelihara. JUPEM.BPK.600-1/4 (34). Cabutan daripada 1 cm mewakili 0.5 km ketinggian.
kepingan Siri MY502A Lembar GA43 Edisi 1. ● Biasanya Stesen Trigonometri
digunakan untuk menunjukkan lokasi
Meter 1 000 500 0 1 2 3 4 Kilometer
dan ketinggian puncak bukit dan
SELA TEGAK KONTUR 20 METER gunung seperti Stesen Trigonometri
Bukit Tok Salai (RG 566855). Stesen Trigonometri di Bukit Senaling
Peta 3.2 Belara (Terengganu) (Negeri Sembilan).



32
32

Tanda Aras 7.6 Titik Ketinggian

79
● Tanda aras atau batu aras ● Titik ketinggian
berfungsi untuk menunjukkan ketinggian menunjukkan ketinggian Warna
sesuatu tempat sebenar sesuatu tempat dari aras laut.
di permukaan bumi. ● Titik ketinggian sesuai untuk
● Tanda aras menunjukkan menunjukkan ketinggian ● Warna digunakan untuk menunjukkan 3C
ketinggian seperti jalan sesuatu kawasan yang tiada perbezaan ketinggian di dalam Berdasarkan Peta 3.2 Belara, lengkapkan Jadual 3.1
raya, jalan kereta api garisan kontur, puncak bukit peta topografi. dan Jadual 3.2 di bawah.
dan jambatan di dalam atau gunung. ● Warna biru menunjukkan kawasan Jadual 3.1 Warna mengikut ketinggian
peta topografi. berair seperti sungai, tasik dan laut. Lokasi Warna
Contoh Sg. Nerus dalam Peta 3.2.
● Warna hijau untuk menunjukkan Sg. Tekah
Batu aras di tepi jalan raya.
kawasan tanah pamah. Lubuk Merbau
● Warna jingga menunjukkan kawasan Bkt. Tok Salai
lebih tinggi seperti bukit dan gunung
yang menggunakan simbol garisan Jadual 3.2 Simbol ketinggian
87 kontur seperti Bukit Tok Salai Grid Simbol Ketinggian (m)
(RG 566855).
45 554869
7.60
79 Warna biru: 551862
75
86 Laut dan sungai 524866
529853
Warna hijau:
180 552838
58 Tanah pamah
85 Warna jingga:
Bukit-bukau dan
gunung-ganang


84
69 180
Stesen Trigonometri


83
52 53 54 55 56 57 58 59 ● Setiap Stesen Trigonometri berfungsi
Peta asas diterbitkan dengan kebenaran Pengarah Pemetaan Negara Malaysia. Skala 1 : 50 000 menunjukkan jaringan kawalan
Hak Cipta Kerajaan Terpelihara. JUPEM.BPK.600-1/4 (34). Cabutan daripada 1 cm mewakili 0.5 km ketinggian.
kepingan Siri MY502A Lembar GA43 Edisi 1. ● Biasanya Stesen Trigonometri
digunakan untuk menunjukkan lokasi
Meter 1 000 500 0 1 2 3 4 Kilometer
dan ketinggian puncak bukit dan
SELA TEGAK KONTUR 20 METER gunung seperti Stesen Trigonometri
Bukit Tok Salai (RG 566855). Stesen Trigonometri di Bukit Senaling
(Negeri Sembilan).



33
33

3.2 MELUKIS KERATAN RENTAS BERDASARKAN
GARISAN KONTUR

Keratan rentas ialah profil bentuk muka bumi di sepanjang satu garisan pada peta topografi. Melalui
keratan rentas, pandangan sisi bentuk muka bumi dapat dilihat dengan jelas dan boleh membantu
untuk mentafsir bentuk muka bumi sesuatu kawasan dengan lebih tepat. Langkah-langkah untuk
melukis keratan rentas adalah seperti berikut:



Langkah-langkah Melukis Keratan Rentas


i Tandakan lokasi titik A dan titik B pada ii Letakkan sejalur kertas di sepanjang garisan
keratan rentas. Buat garis lurus dari A dan B. Tandakan nilai ketinggian bagi
titik A hingga titik B seperti Rajah 3.2(a). setiap kontur pada jalur kertas tersebut
seperti Rajah 3.2(b).


Bukit Gelugor Bukit Gelugor
20 20
40 40
60 60
80 80
A 100 .109 B A 100 .109 B
20 40 60 80 100 100 80 60 40 20 20 40 60 80 100 100 80 60 40 20
A B A B
Jalur kertas







Rajah 3.2(a) Kontur Bukit Gelugor Rajah 3.2(b) Menanda nilai ketinggian pada jalur kertas


iii
Sediakan kertas graf Paksi Y
(a) Lukis paksi Y Meter 150
Pilih skala tegak yang sesuai untuk
menggambarkan sela tinggi kontur. 100
Contoh 1 cm mewakili 50 m. Skala tegak
1 cm : 50 m
Kemudian nomborkan garisan paksi
Y mengikut ketinggian kontur 50
dengan jarak yang sama.
0 Paksi X
(b) Lukis paksi X A Skala mendatar B
Buat skala mendatar sama dengan 1 cm : 0.5 km
skala dalam peta. Jarak AB atas
graf adalah sama dengan jarak AB Rajah 3.2(c) Menentukan skala tegak dan skala mendatar
dalam peta.

Meter 150
34
34
Skala tegak 100
1 cm : 50 m
50


0
20 40 60 80 100 100 80 60 40 20
A Jalur kertas B






Bukit Gelugor (109m)
Meter 150


Skala tegak 100
1 cm : 50 m
50


0
20 40 60 80 100 100 80 60 40 20
A Skala mendatar B
1 cm : 0.5 km

Meter
150
100
1 cm : 50 m
50
0
A
1 cm : 0.5 km
Paksi Y
Meter
Meter
150
150
100
100
Skala tegak
Skala tegak
1 cm : 50 m
1 cm : 50 m
50
50 Skala tegak Paksi Y Skala mendatar B Paksi X
0 Paksi X 0
20
20
iv A Skala mendatar B v A 40 60 80 100 100 80 60 40 B
Letak jalur kertas seperti Rajah 3.2 (d). Sambungkan setiap tanda X pada setiap
Jalur kertas
1 cm : 0.5 km
Kemudian, dari setiap titik yang bertanda, garisan tegak untuk mendapatkan keratan
lukis garisan tegak sehingga sama dengan rentas AB.
ketinggian garisan kontur.
Bukit Gelugor (109m)
Meter 150 Meter 150
Skala tegak 100 Skala tegak 100
1 cm : 50 m 1 cm : 50 m
50 50
0 0
20 40 60 80 100 100 80 60 40 20 20 40 60 80 100 100 80 60 40 20
A Jalur kertas B A Skala mendatar B
1 cm : 0.5 km
Rajah 3.2(d) Menanda ketinggian di kertas graf Rajah 3.2(e) Keratan rentas Bukit Gelugor
Melukis keratan rentas
Meter 150 3A Bukit Gelugor (109m)
Tajuk: Melukis keratan rentas.
Objektif: Murid dapat melukis dua keratan rentas dengan betul.
Skala tegak 100
Bahan/alatan: Kertas sebak, pen penanda pelbagai warna dan pembaris.
1 cm : 50 m
50
C Bukit Gelugor Anda dan rakan sedang membuat kajian untuk menentukan lokasi
terbaik bagi memulakan pendakian ke puncak Bukit Gelugor.
Y Berdasarkan Rajah 3.3 terdapat beberapa lokasi yang dipilih
0 untuk memulakan pendakian.
20 40 60 80 100 100 80 60 40 20
A Skala mendatar B
Anda dan rakan akan menggunakan kaedah keratan rentas
1 cm : 0.5 km dengan skala tegak 1 cm : 20 m untuk menentukan lokasi terbaik
memulakan pendakian:
X a. Membuat keratan rentas CD.
D
b. Membuat keratan rentas XY.
Langkah-langkah:
Skala mendatar 1. Murid dibahagikan dalam kumpulan dan setiap kumpulan
1cm : 0.5 km perlu memilih satu daripada dua lokasi cadangan pendakian.
Rajah 3.3 2. Lukis keratan rentas menggunakan kertas sebak mengikut
Empat lokasi cadangan memulakan
pendakian ke puncak Bukit Gelugor lokasi yang telah dipilih.
3. Setiap kumpulan membentangkan hasil keratan rentas.
4. Berdasarkan perbincangan kumpulan, buat keputusan untuk
memilih lokasi terbaik bagi memulakan pendakian.
5. Pamerkan hasil keratan rentas terbaik di Sudut Geografi kelas.



Bab 03 Nota1 35
http://kubupublication.com.my/Geografi/Tingkatan4/Nota1.pdf
Layari laman sesawang http://kubupublication.com.my/Geografi/Tingkatan4/Nota1.pdf
untuk memperoleh informasi dan contoh peta topografi dunia.
(Dicapai pada 19 September 2019)



35
35

3.3 MEMBEZAKAN BENTUK MUKA BUMI
BERDASARKAN KERATAN RENTAS

Bentuk muka bumi sesuatu kawasan boleh dikenal pasti berdasarkan susunan kontur dan jarak
antara kontur pada peta topografi. Rajah 3.4 (a) hingga 3.4 (g) menunjukkan susunan kontur bagi
beberapa bentuk muka bumi.


Cerun landai mempunyai
susunan kontur yang jarang.

500
600
700
800
1000 900 Cerun curam mempunyai
100 200 300 400 300 400 susunan kontur yang
sangat rapat.
Meter Gunung
1000
800
Skala tegak 1 cm : 400 m 600 Bukit Cerun Bukit mempunyai
curam
ketinggian kurang
400
200
0 Cerun landai dari 600 meter.
A Skala mendatar B
1 cm : 0.5 km

Rajah 3.4(a) Gunung, bukit, cerun curam dan cerun landai


Info Gunung ialah tanah tinggi yang mempunyai
ketinggian melebihi 600 meter daripada aras
Kecerunan ialah nisbah di antara jarak tegak dan jarak laut seperti Gunung Kinabalu (4095 m).
mendatar. Pengiraan kadar kecerunan di jalan raya (Sumber: Mount Kinabalu A World
perlu tepat supaya kenderaan berat dapat melalui Heritage Site, 2019)
jalan bercerun.
Formula mengira kecerunan:

Jarak tegak
Kecerunan =
Jarak mendatar
= Jarak tegak : Jarak mendatar
100 m
Kecerunan AB =
10 000 m B
100 ÷ 100 1 m
= 10 000 ÷ 100 A
= 1 : 100 100 m Puncak Gunung Kinabalu.

Setiap 100 meter jarak mendatar, terdapat kenaikan
ketinggian 1 meter.
Kawasan tanah tinggi yang dikurniakan oleh
Tuhan di Malaysia memberikan banyak
manfaat kepada manusia seperti sumber air
bersih dan sebagai kawasan ekopelancongan.



36
36

Cerun cekung mempunyai susunan Cerun cembung mempunyai susunan kontur
kontur pada bahagian tinggi yang pada bahagian tinggi yang jarang dan susunan
rapat dan susunan kontur pada kontur pada bahagian rendah pula rapat.
bahagian rendah pula jarang.



Cerun seragam mempunyai
susunan jarak yang hampir
sama di antara garisan kontur.
800 800 400 500
700 600
600 300
500 200
400 300
100
Pelana ialah lekukan cetek
Meter di antara dua puncak.
1000
Skala tegak 1 cm : 400 m 400 Pelana cembung Cerun Kol ialah lekukan
800
600
Cerun
sempit di antara dua
200
legeh dua batang sungai.
0 Cerun cekung Kol seragam rabung yang menjadi
A Skala mendatar B
1 cm : 0.5 km
Rajah 3.4(b) Pelana, kol, cerun cekung, cerun cembung dan cerun seragam


Cerun bertangga mempunyai susunan kontur yang
rapat dan berselang-seli dengan kontur yang jarang
menyebabkan keratan rentasnya seperti tangga.
● Tebing tinggi mempunyai
susunan kontur yang sangat
rapat dan bertindih.
● Cerun tebing tinggi sangat
curam dan hampir tegak.
160 ● Contoh tebing tinggi terdapat
140 180
120 di Pulau Langkawi (Kedah) dan
100
80 di Cape Rachado (Melaka).
60 40 20
Meter
200
Skala tegak 1 cm : 80 m 160 Cerun bertangga Tebing Tinggi
120
80
40
0
A Skala mendatar B
1 cm : 0.5 km
Rumah api di tebing tinggi
Rajah 3.4(c) Tebing tinggi dan cerun bertangga Cape Rachado (Melaka).




37
37

400
600
500
500
500
700
600
800
700
800
800
900 800
700
900
900
Meter
1000
Meter
1000
Skala tegak
1 cm : 400 m
800
Rabung
Skala tegak
1 cm : 400 m
800
600
600
400
400
Genting
200
200
0
A
0
A
B
1 cm : 0.5 km
Skala mendatar
1 cm : 0.5 km
50 Skala mendatar 600 B
100 150
200
50
100
150
200
250
Meter
250 Meter
250
Skala tegak 1 cm : 100 m 150 Skala tegak 1 cm : 100 m 200 Dataran tinggi
200
150
100
100
50
0 Lurah 50
A Skala mendatar B 0
1 cm : 0.5 km A Skala mendatar B
1 cm : 0.5 km
Rajah 3.4(d) Lurah Sungai Deva di Cantabria (Sepanyol).
Lurah ialah kawasan tanah rendah yang terletak di antara kawasan tanah tinggi dan
mempunyai aliran sungai. Susunan kontur lurah berbentuk V.
400
500 600 500
500 600
600 800 700
900 800 700 700 900 800 800
900
Meter
Meter 1000
1000 800 Rabung
Skala tegak 1 cm : 400 m 400 Genting Skala tegak 1 cm : 400 m 400
800
600
600
200
200
0 0 A Skala mendatar B
A Skala mendatar B 1 cm : 0.5 km
1 cm : 0.5 km
Sungai Yellowstone (Amerika Syarikat). Rajah 3.4(e) Genting
Genting merupakan laluan sempit dan dalam yang merentangi legeh dan terletak di antara
dua kontur tanah tinggi seperti Sungai Yellowstone di Amerika Syarikat.
38
38
50
100
150
200
50
100
150
200
250
Meter
250 Meter
250
Skala tegak 1 cm : 100 m 150 Skala tegak 1 cm : 100 m 200 Dataran tinggi
200
150
100
100
50
0 Lurah 50
A Skala mendatar B 0
1 cm : 0.5 km A Skala mendatar B
1 cm : 0.5 km

400
600
500
500
500
600
700
800
700
800
800
700
900
900 800
900
Meter
1000
Meter
1000
Skala tegak
1 cm : 400 m
800
Rabung
Skala tegak
1 cm : 400 m
800
600
600
400
400
Genting
200
200
0
A
0
B
A
1 cm : 0.5 km
Skala mendatar
1 cm : 0.5 km
50 Skala mendatar 600 B
100 150
200
50
100
150
200
250
Meter
250 Meter
250
Skala tegak 1 cm : 100 m 150 Skala tegak 1 cm : 100 m 200 Dataran tinggi
200
150
100
100
50
0 Lurah 50
A Skala mendatar B 0
1 cm : 0.5 km A Skala mendatar B
1 cm : 0.5 km
Dataran Tinggi di Grand Canyon (Amerika Syarikat). Rajah 3.4(f) Dataran tinggi
Dataran tinggi mempunyai kemuncak yang hampir rata dan pinggirnya curam. Susunan
kontur sangat rapat di bahagian sisi. Contoh Grand Canyon (Amerika Syarikat) dan Dataran
Tinggi Korat (Thailand).
400
500 600 500
500 600
600 800 700
900 800 700 700 900 800 800
900
Meter
Meter 1000
1000 800 Rabung
Skala tegak 1 cm : 400 m 600 Genting Skala tegak 1 cm : 400 m 600
800
400
400
200
200
0 0 A Skala mendatar B
A Skala mendatar B 1 cm : 0.5 km
1 cm : 0.5 km
Rajah 3.4(g) Rabung Rabung di Pergunungan Alps.
Rabung ialah tanah tinggi yang panjang dan sempit. Susunan kontur memanjang dan rapat.
Contoh rabung di Pergunungan Alps yang merentasi beberapa negara seperti Perancis
Switzerland, Itali dan Jerman.
39
39
50
100 150
200
50
100
150
200
250
Meter
250 Meter
250
Skala tegak 1 cm : 100 m 150 Skala tegak 1 cm : 100 m 200 Dataran tinggi
200
150
100
100
50
0 Lurah 50
A Skala mendatar B 0
1 cm : 0.5 km A Skala mendatar B
1 cm : 0.5 km