180
3B Perbahasan 200 Imbas Kembali
1. Berdasarkan Rajah 3.5 lukis keratan rentas Lebuh Raya
lebuh raya di kawasan bercerun. 220 180
2. Berpandukan hasil keratan rentas yang dilukis,
laksanakan aktiviti perbahasan seperti berikut: 240 2805
a. Bentuk kumpulan pencadang yang 200
menyokong pembinaan lebuh raya 260 Lebuh Raya 7.6 503
di kawasan tersebut. 280
b. Bentuk kumpulan pembangkang yang 220
membantah projek pembinaan lebuh raya. 300 240 Kontur Tanda Aras Titik Stesen Warna
270
c. Kumpulan pencadang perlu memberikan Y Ketinggian Trigonometri
X
hujah kepentingan pembinaan lebuh raya 260
kepada masyarakat setempat. 280
d. Kumpulan pembangkang perlu memberikan Mengenal pasti ketinggian berdasarkan simbol
hujah kesan pembinaan lebuh raya kepada 300
alam sekitar. X 270 Y
e. Gunakan tatacara perbahasan yang standard
semasa proses perbahasan berlangsung.
f. Panel hakim yang dilantik akan menentukan
pemenang pertandingan perbahasan.
g. Ketua hakim akan merumuskan langkah
terbaik untuk menyelesaikan isu Ketinggian dan
yang dibahaskan.
Keratan Rentas
Rajah 3.5 Lebuh raya di kawasan bercerun dalam Peta
Topogra
Meter
320 Membezakan bentuk
muka bumi berdasarkan
280 keratan rentas
240 Meter
320
Bentuk muka bumi
200 280 a. Gunung Melukis keratan rentas
Skala tegak 1 cm : 40 m 160 240 b. Dataran tinggi berdasarkan garisan kontur
c. Tebing tinggi
120 d. Lurah Langkah-langkah melukis keratan rentas:
e. Rabung
200 f. Genting
Skala tegak 1 cm : 40 m a. Cerun landai 2. Tanda nilai ketinggian pada jalur kertas.
80 160 Cerun 1. Lukis garisan lurus dari titik A ke titik B
pada garisan kontur.
40 b. Cerun curam 3. Menentukan skala tegak dan skala
120 c. Cerun seragam
d. Cerun bertangga mendatar di atas kertas graf.
0 e. Cerun cekung 4. Menanda ketinggian di atas kertas graf.
80
Skala mendatar f. Cerun cembung 5. Sambungkan setiap tanda ketinggian
1 cm : 0.5 km hingga terhasil keratan rentas.
40
0 40
40
Skala mendatar
1 cm : 0.5 km
Imbas Kembali
2805
7.6 503
Kontur Tanda Aras Titik Stesen Warna
Ketinggian Trigonometri
Mengenal pasti ketinggian berdasarkan simbol
Ketinggian dan
Keratan Rentas
dalam Peta
Topogra
Membezakan bentuk
muka bumi berdasarkan
keratan rentas
Bentuk muka bumi
a. Gunung Melukis keratan rentas
b. Dataran tinggi berdasarkan garisan kontur
c. Tebing tinggi
d. Lurah
e. Rabung Langkah-langkah melukis keratan rentas:
f. Genting Cerun 1. Lukis garisan lurus dari titik A ke titik B
a. Cerun landai pada garisan kontur.
b. Cerun curam 2. Tanda nilai ketinggian pada jalur kertas.
c. Cerun seragam 3. Menentukan skala tegak dan skala
d. Cerun bertangga mendatar di atas kertas graf.
e. Cerun cekung 4. Menanda ketinggian di atas kertas graf.
f. Cerun cembung 5. Sambungkan setiap tanda ketinggian
hingga terhasil keratan rentas.
41
41
Cabaran Minda
81
X
80
P
79
Q
78
Y
B
77
A
76
75
87 88 89 90 91 92 93 94
Peta asas diterbitkan dengan kebenaran Pengarah Pemetaan Negara Malaysia. Skala 1 : 50 000
Hak Cipta Kerajaan Terpelihara. JUPEM.BPK.600-1/4 (34). Cabutan daripada 1 cm mewakili 0.5 km
kepingan Siri MY512A Lembar GH44 Edisi 1.
Meter 2 000 1 500 1 000 500 0 1 2 3 4 Kilometer
Petunjuk:
Peta 1 Kg. Tarawas dan Kg. Tinutuan (Sabah)
42
42
Berdasarkan Peta 1 Kg. Tarawas dan Kg. Tinutuan, jawab soalan bahagian A dan B.
BAHAGIAN A BAHAGIAN B
1. Apakah nama simbol yang terdapat 1. Namakan bentuk muka bumi yang terdapat
di RG 878803? di garisan PQ.
A Tanda aras
B Titik Ketinggian 2. Lukis keratan rentas garisan XY dengan
C Stesen Trigonometri menggunakan skala tegak 1 cm : 100 m.
D Garisan Kontur
3. Namakan dua bentuk muka bumi yang
2. Berapakah sela kontur peta ini? terdapat pada garisan XY.
A 20 meter (i)
B 40 meter (ii)
C 60 meter
D 80 meter 4. Pada pendapat anda wajarkah jalan raya
tunggal dibina untuk menghubungkan
3. Berapakah ketinggian sekolah Kg. Tarawas Kg. Tarawas dan Kg. Tinutuan?
dari aras laut?
A 100 meter 5. Huraikan potensi kegiatan ekonomi yang
B 200 meter boleh dilakukan di Kg. Tarawas dan
C 300 meter Kg. Tinutuan tanpa menjejaskan
D 400 meter kawasan cerun.
4. Berikan ukuran tertinggi kontur indeks yang
terdapat dalam peta.
A 400 meter
B 500 meter
C 600 meter
D 700 meter
5. Nyatakan jenis cerun yang terdapat
di garisan AB.
A Landai
B Curam
C Cembung
D Cekung
43
43
EKSPLORASI BAB
BAB 4 4.1 Ciri Pandang Darat Fizikal dan Ciri Pandang Darat Budaya
Tahukah anda perbezaan ciri pandang darat fizikal dan ciri pandang darat budaya
dalam peta topografi?
Simbol pandang darat fizikal Simbol pandang darat budaya
ANG D
AND
T FIZIKAL
ARA
P
PANDANG DARAT FIZIKAL
DAN
DAN Hutan Primer Sungai Kontur Kelapa Sawit Lebuh Raya Bangunan
Ciri Pandang Darat Fizikal dan Ciri Pandang Darat Budaya
PANDANG DARAT BUDAYA
4.2
PANDANG DARAT BUDAYA Bagaimanakah anda menghuraikan ciri pandang darat fizikal dan ciri pandang darat budaya
Berdasarkan Simbol dalam Peta Topografi
DALAM PETA TOPOGRAFI berdasarkan simbol-simbol dalam peta topografi?
DALAM PETA TOPOGRAFI
78
Peta asas diterbitkan dengan
Tanah tinggi
kebenaran Pengarah Pemetaan
Tanah pamah Negara Malaysia. Hak Cipta Kerajaan
Terpelihara. JUPEM.BPK.600-1/4 (34).
Pengangkutan Cabutan daripada kepingan
Siri MY512A Lembar GH44 Edisi 1.
Petempatan 77
Saliran
INDUKSI BAB
Tumbuhan semula jadi Skala 1 : 50 000
Kesan kegiatan manusia terhadap alam sekitar dapat dianalisis melalui hubung 76 1 cm mewakili 0.5 km
kait ciri pandang darat fizikal dan ciri pandang darat budaya yang terdapat dalam 90 91 92
peta topografi. Dapatan yang diperoleh daripada analisis hubung kait ini dapat
membantu usaha untuk pembangunan negara.
4.3 Hubung Kait Ciri Pandang Darat Fizikal dan Ciri Pandang Darat Budaya
Apakah panduan untuk menganalisis hubung kait ciri pandang darat fizikal dengan
ciri pandang darat budaya dalam peta topografi?
Apakah yang akan anda pelajari?
Ciri pandang darat fizikal Ciri pandang darat budaya
Setelah mempelajari bab ini, murid dapat: Tanah tinggi Petempatan, pertanian, pelancongan dan kuasa hidroelektrik.
Mengenal pasti ciri pandang darat fizikal dan ciri pandang darat budaya. Tanah pamah Petempatan, pertanian, pengangkutan dan telekomunikasi.
Menghuraikan ciri pandang darat fizikal dan ciri pandang darat budaya
berdasarkan simbol dalam peta topografi. Saliran Sumber air dan pengangkutan.
Menganalisis hubung kait ciri pandang darat fizikal dengan ciri pandang darat Pinggir pantai Perikanan, pelabuhan dan pelancongan.
budaya dalam peta topografi.
Tumbuhan semula jadi Pembalakan dan pelancongan.
44
44
EKSPLORASI BAB
BAB 4 4.1 Ciri Pandang Darat Fizikal dan Ciri Pandang Darat Budaya
Tahukah anda perbezaan ciri pandang darat fizikal dan ciri pandang darat budaya
dalam peta topografi?
Simbol pandang darat fizikal Simbol pandang darat budaya
ANG D
AND
T FIZIKAL
ARA
P
PANDANG DARAT FIZIKAL
DAN Hutan Primer Sungai Kontur Kelapa Sawit Lebuh Raya Bangunan
DAN
Ciri Pandang Darat Fizikal dan Ciri Pandang Darat Budaya
PANDANG DARAT BUDAYA
PANDANG DARAT BUDAYA Bagaimanakah anda menghuraikan ciri pandang darat fizikal dan ciri pandang darat budaya
4.2
Berdasarkan Simbol dalam Peta Topografi
DALAM PETA TOPOGRAFI berdasarkan simbol-simbol dalam peta topografi?
DALAM PETA TOPOGRAFI
78
Peta asas diterbitkan dengan
Tanah tinggi
kebenaran Pengarah Pemetaan
Tanah pamah Negara Malaysia. Hak Cipta Kerajaan
Terpelihara. JUPEM.BPK.600-1/4 (34).
Pengangkutan Cabutan daripada kepingan
Siri MY512A Lembar GH44 Edisi 1.
Petempatan 77
Saliran
INDUKSI BAB
Tumbuhan semula jadi Skala 1 : 50 000
Kesan kegiatan manusia terhadap alam sekitar dapat dianalisis melalui hubung 76 1 cm mewakili 0.5 km
kait ciri pandang darat fizikal dan ciri pandang darat budaya yang terdapat dalam 90 91 92
peta topografi. Dapatan yang diperoleh daripada analisis hubung kait ini dapat
membantu usaha untuk pembangunan negara.
4.3 Hubung Kait Ciri Pandang Darat Fizikal dan Ciri Pandang Darat Budaya
Apakah panduan untuk menganalisis hubung kait ciri pandang darat fizikal dengan
ciri pandang darat budaya dalam peta topografi?
Apakah yang akan anda pelajari?
Ciri pandang darat fizikal Ciri pandang darat budaya
Setelah mempelajari bab ini, murid dapat: Tanah tinggi Petempatan, pertanian, pelancongan dan kuasa hidroelektrik.
Mengenal pasti ciri pandang darat fizikal dan ciri pandang darat budaya. Tanah pamah Petempatan, pertanian, pengangkutan dan telekomunikasi.
Menghuraikan ciri pandang darat fizikal dan ciri pandang darat budaya
berdasarkan simbol dalam peta topografi. Saliran Sumber air dan pengangkutan.
Menganalisis hubung kait ciri pandang darat fizikal dengan ciri pandang darat Pinggir pantai Perikanan, pelabuhan dan pelancongan.
budaya dalam peta topografi.
Tumbuhan semula jadi Pembalakan dan pelancongan.
45
45
4.1 CIRI PANDANG DARAT FIZIKAL DAN
CIRI PANDANG DARAT BUDAYA
Ciri pandang darat fizikal Memberikan maklumat pelbagai ciri semula jadi
dan ciri pandang darat Ciri pandang seperti bentuk muka bumi, saliran, laut dan
budaya dalam peta topografi darat fizikal tumbuh-tumbuhan semula jadi.
diwakili oleh simbol.
GLOSARI Memberikan maklumat pelbagai ciri buatan
Simbol: Merupakan bahasa Ciri pandang manusia seperti guna tanah, kegiatan ekonomi
grafik dalam peta topografi. darat budaya penduduk, petempatan, kemudahan sosial serta
Penggunaan simbol dalam pengangkutan dan perhubungan.
peta topografi memudahkan
untuk mendapatkan maklumat Simbol-simbol dalam peta topografi boleh dikategorikan kepada
ciri pandang darat fizikal dan lima jenis simbol iaitu simbol titik, simbol garisan, simbol
ciri pandang darat budaya
dalam peta topografi. kawasan, simbol bergambar dan singkatan perkataan.
Simbol Titik
Terdapat tiga jenis simbol titik iaitu pelan, profil dan fungsi seperti Jadual 4.1 di bawah:
Jadual 4.1 Contoh simbol titik dalam peta topografi
Simbol Titik Maklumat Ciri Ciri Pandang Darat
a. Simbol titik pelan Air terjun dan jeram
(Gambaran sesuatu Fizikal
ciri berdasarkan Air panas Hidrologi
pandangan dari Empangan
atas)
Tangki air Budaya
Lintasan Rata Pengangkutan
b. Simbol titik profil Masjid
(Gambaran sesuatu
ciri yang dilihat Gereja Keagamaan
dari sisi) Tokong
Budaya
Kuil
Stesen Satelit Bumi
Perhubungan
Tiang Wayarles
c. Simbol titik fungsi Ciri Arkeologi Kawasan bersejarah
(Gambaran umum
yang mewakili Stesen Trigonometri 2187 Budaya
fungsi ciri simbol) Titik Ketinggian 953 Ketinggian
Tanda Aras 123.45
46
46
Simbol Garisan
Simbol garisan untuk menunjukkan ciri-ciri yang memanjang seperti sungai, lebuh raya kembar,
talian penghantar elektrik dan sempadan seperti Jadual 4.2.
Jadual 4.2 Contoh simbol garisan dalam peta topografi
Ciri
Fizikal
a. Garisan berwarna biru untuk menunjukkan kawasan yang berair.
b. Haluan arus semasa pasang surut dan semasa tidak pasang surut juga dapat
ditunjukkan melalui simbol yang diberi.
a. Garisan hijau menunjukkan lebuh raya.
Simbol b. Garisan merah merupakan jalan raya.
Garisan c. Lebar jalan ditentukan berdasarkan ketebalan garisan.
d. Jalan putus-putus menunjukkan tidak berturap.
Ciri
Budaya
a. Garisan jalan kereta api berkembar lebih tebal berbanding jalan kereta api tunggal.
b. Jalan kereta api tunggal lebih tebal berbanding jalan kereta api ringan kembar dan
ringan tunggal.
a. Garisan sempadan antarabangsa berwarna merah dan mempunyai tanda +.
b. Tanda titik-titik menunjukkan kawasan sempadan yang lebih kecil.
4A Pembelajaran berasaskan projek
Tajuk: Mengenal pasti simbol pandang darat fizikal dan simbol pandang darat budaya.
Objektif: Menghasilkan peta minda jenis-jenis simbol berpandukan Google Maps.
Alatan: Komputer, Internet, kertas sebak, pen penanda pelbagai warna dan pembaris.
Langkah-langkah:
1. Murid dibahagikan kepada beberapa kumpulan.
2. Berpandukan maklumat tempat tinggal anda yang diperoleh daripada Google Maps, lukis simbol
mengikut jenisnya.
3. Aktiviti boleh diteruskan di luar bilik darjah.
4. Bentangkan hasil dapatan pembelajaran berasaskan projek.
47
47
Simbol Kawasan
Simbol kawasan digunakan untuk menggambarkan ciri-ciri kawasan yang luas seperti Jadual 4.3
di bawah:
Jadual 4.3 Contoh simbol kawasan dalam peta topografi
Simbol Kawasan Ciri Pandang Darat
Tumbuh-tumbuhan
Hutan Primer Hutan Sekunder, Belukar, Rumput semula jadi
Riung dan Jerami Fizikal
Bentuk muka bumi
Kontur Garis Bentuk
kawasan tanah tinggi
Kegiatan pertanian
Getah Kelapa Sawit Kelapa
Bandar dan Kawasan Bangunan Kawasan petempatan Budaya
Tepubina Teritlak
Tasik/Kolam/ Tasik, kolam dan takungan
Tasik/Kolam/ Takungan
Takungan (Tidak Tentu) buatan manusia
Simbol Bergambar
Simbol bergambar berfungsi menunjukkan ciri-ciri unik yang sukar ditunjukkan melalui
simbol-simbol yang lain. Contoh dalam Jadual 4.4 di bawah:
Jadual 4.4 Contoh simbol bergambar dalam peta topografi
Simbol Bergambar
Ciri Fizikal Ciri Budaya
Singkatan Perkataan
Singkatan perkataan dapat memberikan gambaran yang lebih tepat berkenaan ciri pandang
darat fizikal dan ciri pandang darat budaya dalam peta topografi. Singkatan perkataan yang
ditunjukkan dalam petunjuk peta disusun mengikut abjad supaya mudah untuk membuat rujukan
seperti Jadual 4.5 di bawah:
Jadual 4.5 Contoh singkatan perkataan dalam peta topografi
Singkatan Ciri Fizikal Singkatan Ciri Budaya
Alr. Alur Sg. Sungai B.P. Balai Polis P.P. Pejabat Pos S Sekolah
Bkt. Bukit Tg. Tanjung B.R. Balai Raya P.P.T. Pejabat Pos Telegraf S.K. Stesen Kastam
P. Pulau Tlk. Teluk Disp. Dispensari Pang Pangkalan/Pengkalan S.Kc Stesen Kajicuaca
Hosp. Hospital Pt. Parit
48
48
4.2 CIRI PANDANG DARAT FIZIKAL DAN CIRI PANDANG
DARAT BUDAYA BERDASARKAN SIMBOL DALAM
PETA TOPOGRAFI
Ciri pandang Sebelum menganalisis peta topografi, anda perlu tahu panduan untuk
darat fizikal menghuraikan ciri pandang darat fizikal dan ciri pandang darat budaya yang
terdapat dalam peta topografi. Ciri pandang darat fizikal seperti berikut:
92 91
91 90
90 89
89 88
83 84 85 86 68 69 70 71
Skala 1 : 50 000 Skala 1 : 50 000
1 cm mewakili 0.5 km 1 cm mewakili 0.5 km
Peta asas diterbitkan dengan kebenaran Pengarah Peta asas diterbitkan dengan kebenaran Pengarah
Pemetaan Negara Malaysia. Hak Cipta Kerajaan Pemetaan Negara Malaysia. Hak Cipta Kerajaan
Terpelihara. JUPEM.BPK.600-1/4 (34). Cabutan Terpelihara. JUPEM.BPK.600-1/4 (34). Cabutan
daripada kepingan Siri MY502A Lembar AY44 Edisi 1. daripada kepingan Siri MY502A Lembar GA43 Edisi 1.
Peta 4.1 Ladang Boh (Pahang) Peta 4.2 Losong (Terengganu)
(a) Tanah Tinggi (b) Tanah Pamah
● Tanah tinggi di Malaysia merangkumi ● Tanah pamah ialah kawasan yang rata atau
kawasan banjaran gunung dan tanah tinggi beralun yang berketinggian kurang daripada
yang mempunyai ketinggian melebihi 180 meter dari aras laut.
180 meter dari aras laut. ● Kawasan tanah pamah terdiri daripada
● Peta 4.1 menunjukkan Ladang Boh terletak delta, dataran pantai dan lembangan sungai.
di kawasan tanah tinggi kerana dikelilingi ● Peta 4.2 Losong merupakan kawasan tanah
garisan kontur melebihi 1100 meter dari pamah kerana terdapat Sungai Terengganu
aras laut seperti Titik Ketinggian 1206 yang lebar dan Tanda Aras 9 meter dari aras
di RG 843911. laut di RG 683891.
4A
Kemukakan bukti lain yang menunjukkan Peta 4.1 terletak di kawasan tanah tinggi dan Peta 4.2 terletak di kawasan
tanah pamah.
49
49
(c) Saliran
● Peta topografi dapat menggambarkan saliran ● Peta 4.3, Sg. Dewat dan Sg. Tinung
seperti sungai, tasik dan paya. merupakan pola ranting kerana susunan
● Pola saliran ditentukan berdasarkan susunan sungainya seperti ranting pokok.
sungai dan cawangannya. ● Pola sepunca seperti Peta 4.4 kerana sumber
● Sungai mempunyai lima jenis pola saliran air sungai berpunca di Bukit Jong.
iaitu ranting, sepunca, jejala, setumpu ● Pola jejala, setumpu dan bersirat seperti
dan bersirat. Rajah 4.1.
86 Peta asas diterbitkan 93 Peta asas diterbitkan
dengan kebenaran dengan kebenaran
Pengarah Pemetaan Pengarah Pemetaan
Negara Malaysia. Negara Malaysia.
Hak Cipta Kerajaan Hak Cipta Kerajaan
85 Terpelihara. JUPEM. 92 Terpelihara. JUPEM.
BPK.600-1/4 (34). BPK.600-1/4 (34).
Cabutan daripada Cabutan daripada
kepingan Siri kepingan Siri
MY502A Lembar MY502A Lembar
84 AY44 Edisi 1. 91 GA43 Edisi 1.
94 95 96 59 60 61
Skala 1 : 50 000 Skala 1 : 50 000
1 cm mewakili 0.5 km 1 cm mewakili 0.5 km
Peta 4.3 Pola saliran ranting di Sg. Dewat Peta 4.4 Pola saliran sepunca di Bukit Jong (Terengganu)
dan Sg. Tinung (Pahang)
80 100 40
80
100 40 60
60
40 20 40
20 20 Daratan
40 20 Delta
20 20 20 40
100 60 40 40 80 100
60
a) Ranting b) Jejala 20
80
Laut
Pola saliran setumpu Pola saliran jejala Pola saliran bersirat
Rajah 4.1 Pola saliran setumpu, jejala dan bersirat
● Aliran sungai terbahagi kepada peringkat ● Peringkat hilir sungai mempunyai alur
c) Sepunca
d) Setumpu
hulu, peringkat tengah dan peringkat hilir. sungai yang lebih lebar, likuan terpenggal
● Peringkat hulu terdapat di kawasan tanah dan tasik ladam.
e) Bersirat
tinggi dan garisan sungai hampir lurus. ● Peta 4.5 Sebangan menunjukkan peringkat
● Peringkat tengah sungai terdapat di kawasan hilir sungai kerana mempunyai alur sungai
cerun landai dan bentuk sungai berliku-liku. yang lebih lebar dan likuan terpenggal.
4B
Berdasarkan Peta 4.3, apakah arah aliran Sungai Dewat dan Sungai Tinung?
50
50
74
Petunjuk:
73
72
71
70
19 20 21 22 23 24
Peta asas diterbitkan dengan kebenaran Pengarah Pemetaan Negara Malaysia.
Hak Cipta Kerajaan Terpelihara. JUPEM.BPK.600-1/4 (34). Cabutan daripada Skala 1 : 50 000
kepingan Siri MY512A Lembar AG31 Edisi 1. 1 cm mewakili 0.5 km
Peta 4.5 Sebangan (Sarawak)
(d) Pinggir Pantai
● Terdapat bentuk muka bumi seperti muara sungai, pantai berpasir, lumpur, tebing tinggi, teluk,
tanjung dan pulau.
● Peta 4.5 Sebangan terletak di pinggir pantai kerana terdapat muara sungai dan kawasan berlumpur
di RG 2071.
(e) Tumbuhan Semula Jadi
● Tumbuhan semula jadi dalam peta topografi seperti hutan primer, hutan sekunder, belukar,
rumput, riung dan jerami.
● Hutan primer terdapat di kawasan tanah tinggi dan pedalaman yang belum diteroka.
● Hutan sekunder ialah tumbuhan semula jadi yang tumbuh di kawasan hutan yang telah diteroka.
● Tumbuhan seperti rumput boleh hidup di kawasan yang berpasir dan kurang subur.
● Peta 4.5 Sebangan mempunyai kawasan hutan primer pokok paya bakau di RG 2072 dan kawasan
rumput seperti RG 2370.
GLOSARI
Bab 04 Nota2 51
http://kubupublication.com.my/Geografi/Tingkatan4/Nota2.pdf
Layari laman sesawang Hutan primer: Hutan asal yang belum diganggu oleh aktiviti manusia.
http://kubupublication.com.my Hutan sekunder: Kawasan hutan yang tumbuh secara semula jadi
/Geografi/Tingkatan4/Nota2. setelah hutan primer dimusnahkan.
pdf untuk maklumat lanjut Belukar: Kawasan yang ditumbuhi dengan pokok-pokok kecil
tentang peta topografi di Malaysia setelah diteroka.
boleh diperoleh di Jabatan Ukur dan Riung: Tumbuhan yang berbatang tinggi seperti buluh.
Pemetaan Malaysia (JUPEM). Jerami: Rumput kering.
(Dicapai pada 19 September 2019) (Sumber: PRPM, 2019)
51
51
Ciri pandang Kita dapat menghuraikan ciri pandang darat budaya berdasarkan
darat budaya pelbagai ciri buatan manusia yang terdapat di permukaan bumi
seperti petempatan, pengangkutan dan kegiatan ekonomi.
56
Petunjuk:
55
54
53
52
15 16 17 18 19
Peta asas diterbitkan dengan kebenaran Skala 1 : 50 000
Pengarah Pemetaan Negara Malaysia. Hak Cipta 1 cm mewakili 0.5 km
Kerajaan Terpelihara. JUPEM.BPK.600-1/4 (34).
Cabutan daripada kepingan Siri MY512A Lembar AG31 Edisi 1.
Peta 4.6 Simunjan (Sarawak)
(a) Petempatan GLOSARI
● Empat jenis pola petempatan dalam peta topografi ialah Kawasan Tepubina:
Bangunan-bangunan komersial
petempatan berpusat, petempatan berjajar, petempatan di kawasan bandar yang tidak
berselerak dan petempatan berkelompok. dapat ditunjukkan dengan bentuk
● Peta 4.6 Simunjan, terdapat petempatan berpusat di RG 1854 dan ukuran yang sebenar.
kerana bandar, kawasan tepubina dan bangunan teritlak. Bangunan Teritlak:
● Petempatan berjajar di Kg. Sageng Hilir di RG 1852. Bangunan-bangunan di pinggir
● Petempatan berselerak terdapat di RG 1654. bandar yang tidak dapat
● Petempatan berkelompok ialah petempatan disusun secara ditunjukkan dengan bentuk
dan ukuran yang sebenar.
berkelompok dan teratur seperti FELDA. (Sumber: JUPEM, 2018)
(b) Pengangkutan (c) Kegiatan ekonomi
● Bandar mempunyai jalan raya yang lebih padat ● Kegiatan ekonomi seperti pertanian,
berbanding dengan kawasan luar bandar. perikanan, pengangkutan, perindustrian
● Terdapat juga di kawasan luar bandar jalan dan pelancongan.
tidak berturap dan laluan pejalan kaki. ● Peta 4.6 Simunjan mempunyai kegiatan
● Peta 4.6 Simunjan mempunyai jalan raya ekonomi pertanian padi sawah (RG 1752),
tunggal dan jalan tidak berturap (RG 1553). kelapa sawit (RG 1554) perikanan di Sungai
● Jeti di RG 181547 menunjukkan Simunjan Simunjan dan kilang papan (RG 172558).
juga mempunyai pengangkutan air.
52
52
4.3 HUBUNG KAIT CIRI PANDANG DARAT FIZIKAL
DAN CIRI PANDANG DARAT BUDAYA
Terdapat beberapa langkah untuk menganalisis hubung kait ciri pandang darat fizikal dan ciri
pandang darat budaya dalam peta topografi.
Langkah pertama ialah mengenal pasti ciri pandang
darat fizikal dan ciri pandang darat budaya berdasarkan
simbol dalam peta topografi. Langkah kedua pula
ialah menganalisis hubung kait dan lokasi ciri pandang
darat fizikal dan ciri pandang darat budaya.
Contoh menganalisis hubung kait ciri pandang darat
fizikal dan ciri pandang darat budaya berdasarkan
Foto 4.1 Kawasan pelancongan
dan rekreasi di Pantai Batu Feringgi Peta 4.7 Batu Feringgi.
07 Petunjuk:
06
05
Skala 1 : 50 000
1 cm mewakili 0.5 km
Peta asas diterbitkan dengan kebenaran Pengarah
04 Pemetaan Negara Malaysia. Hak Cipta Kerajaan
50 51 52 53 54 Terpelihara. JUPEM.BPK.600-1/4 (34). Cabutan
daripada kepingan Siri MY502A Lembar FH21 Edisi 1.
Peta 4.7 Batu Feringgi (Pulau Pinang)
Jadual 4.6 Panduan menganalisis hubung kait ciri pandang darat fizikal dan
ciri pandang darat budaya.
Menganalisis Hubung Kait Ciri Pandang Darat Fizikal dan
Ciri Pandang Darat Budaya
Ciri pandang darat fizikal Ciri pandang darat budaya
Tanah tinggi Petempatan, pertanian, pelancongan,
telekomunikasi dan kuasa hidroelektrik.
Tanah pamah Petempatan, perindustrian, pertanian,
Foto 4.2 Petempatan di pengangkutan dan telekomunikasi.
Feringgi Villas (Pulau Pinang) Saliran Sumber air dan pengangkutan.
Pinggir pantai Perikanan, pelabuhan dan pelancongan.
Tumbuhan semula jadi Pembalakan dan pelancongan.
53
53
Hubung kait dan lokasi ciri pandang darat fizikal
2 dan ciri pandang darat budaya
2.1 Tanah tinggi
• Kawasan tanah tinggi di Batu Feringgi terdapat
di bahagian tenggara dan selatan kerana terletak
Menganalisis Hubung Kait di garisan kontur 300 meter dari aras laut.
Ciri Pandang Darat Fizikal dan • Tanah tinggi di Batu Feringgi berfungsi sebagai
Ciri Pandang Darat Budaya kawasan tadahan air seperti Kawasan Tadah
Batu Feringgi di RG 5104.
• Kawasan sekitar Bukit Cempedak di RG 514047
turut dijadikan aktiviti ekopelancongan seperti
menjelajah hutan.
1 2.2 Tanah pamah
Kenal pasti ciri pandang • Tanah pamah di Batu Feringgi telah
darat fizikal dan ciri digunakan untuk membina petempatan,
pandang darat budaya sekolah, klinik dan jalan raya.
• Contoh petempatan yang dibina ialah
• Peta topografi menunjukkan
kawasan Batu Feringgi. Feringgi Villas di RG 5005.
• Ciri pandang darat fizikal • Batu Feringgi mempunyai banyak
seperti tanah tinggi, tanah petempatan berjajar kerana petempatan
pamah, sungai, pinggir pantai dibina di sepanjang jalan raya.
dan hutan primer. 2.3 Saliran
• Ciri pandang darat budaya
ialah petempatan, sekolah, • Sungai Batu Feringgi, Sungai Satu dan
masjid, klinik, jalan raya, Sungai Mas dapat membekalkan air bersih
jambatan batu dan tangki air. kepada penduduk sekitar.
• Terdapat simpanan tangki air bersih seperti
RG 519052 dan RG 509054.
Info
2.4 Pinggir pantai
• Batu Feringgi mempunyai kawasan pantai
berpasir seperti RG 5106.
• Kawasan pinggir pantai di Batu Feringgi telah
dijadikan sebagai pusat pelancongan dan rekreasi.
2.5 Tumbuhan semula jadi
Air terjun Batu Feringgi antara lokasi
memulakan aktiviti menjelajah hutan.
• Bahagian tenggara dan selatan Batu Feringgi
masih dikelilingi hutan primer.
• Jabatan perhutanan turut menjadikan
sumber-sumber yang terdapat di hutan
Kita harus berbangga kerana Malaysia kaya
dengan sumber-sumber semula jadi yang primer Batu Feringgi sebagai bahan
dapat memberi manfaat kepada penduduk. kajian penyelidikan hutan.
54
54
Hubung kait dan lokasi ciri pandang darat fizikal
2 dan ciri pandang darat budaya Imbas Kembali
2.1 Tanah tinggi PANDANG DARAT FIZIKAL DAN PANDANG DARAT BUDAYA
• Kawasan tanah tinggi di Batu Feringgi terdapat DALAM PETA TOPOGRAFI
di bahagian tenggara dan selatan kerana terletak
Menganalisis Hubung Kait di garisan kontur 300 meter dari aras laut. Simbol Pandang Darat Fizikal dan Simbol Pandang Darat Budaya
Ciri Pandang Darat Fizikal dan • Tanah tinggi di Batu Feringgi berfungsi sebagai
Ciri Pandang Darat Budaya kawasan tadahan air seperti Kawasan Tadah Simbol pandang darat fizikal Simbol pandang darat budaya
Pelbagai ciri semula jadi seperti
Pelbagai ciri buatan manusia seperti guna tanah,
Batu Feringgi di RG 5104. bentuk muka bumi, saliran, laut dan kegiatan ekonomi penduduk, petempatan, pengangkutan
• Kawasan sekitar Bukit Cempedak di RG 514047 tumbuh-tumbuhan semula jadi. dan perhubungan serta kemudahan sosial.
turut dijadikan aktiviti ekopelancongan seperti
menjelajah hutan.
1 2.2 Tanah pamah Ciri Pandang Darat Fizikal dan Ciri Pandang Darat Budaya
Berdasarkan Simbol dalam Peta Topografi
Kenal pasti ciri pandang • Tanah pamah di Batu Feringgi telah
darat fizikal dan ciri digunakan untuk membina petempatan, Ciri pandang darat fizikal Huraian berdasarkan peta topografi
pandang darat budaya sekolah, klinik dan jalan raya. Tanah tinggi Ketinggian garisan kontur melebihi 180 meter dari aras laut.
• Contoh petempatan yang dibina ialah
• Peta topografi menunjukkan Tanah pamah Kawasan rata dan beralun. Ketinggian garisan kontur tidak
kawasan Batu Feringgi. Feringgi Villas di RG 5005. melebihi 180 meter dari aras laut.
• Ciri pandang darat fizikal • Batu Feringgi mempunyai banyak Saliran Sungai, tasik dan paya.
seperti tanah tinggi, tanah petempatan berjajar kerana petempatan Muara sungai, pantai berpasir, lumpur, tebing tinggi, teluk,
pamah, sungai, pinggir pantai dibina di sepanjang jalan raya. Pinggir pantai tanjung dan pulau.
dan hutan primer. 2.3 Saliran
• Ciri pandang darat budaya Tumbuhan semula jadi Hutan primer, hutan sekunder, belukar, rumput, riung dan jerami.
ialah petempatan, sekolah, • Sungai Batu Feringgi, Sungai Satu dan Ciri pandang darat budaya Huraian berdasarkan peta topografi
masjid, klinik, jalan raya, Sungai Mas dapat membekalkan air bersih
jambatan batu dan tangki air. kepada penduduk sekitar. Petempatan Pola petempatan berpusat, berjajar, berselerak dan berkelompok.
• Terdapat simpanan tangki air bersih seperti Pengangkutan Jalan raya, jalan kereta api dan feri.
RG 519052 dan RG 509054.
Kegiatan ekonomi Pertanian, perikanan, perindustrian, pelabuhan dan pelancongan.
2.4 Pinggir pantai
• Batu Feringgi mempunyai kawasan pantai Menganalisis Hubung Kait Ciri Pandang Darat Fizikal
berpasir seperti RG 5106. dan Ciri Pandang Darat Budaya
• Kawasan pinggir pantai di Batu Feringgi telah
dijadikan sebagai pusat pelancongan dan rekreasi. Ciri pandang darat fizikal Ciri pandang darat budaya
2.5 Tumbuhan semula jadi Tanah tinggi Petempatan, pertanian, pelancongan, telekomunikasi dan kuasa
hidroelektrik.
• Bahagian tenggara dan selatan Batu Feringgi Tanah pamah Petempatan, perindustrian, pertanian, pengangkutan dan
masih dikelilingi hutan primer. telekomunikasi.
• Jabatan perhutanan turut menjadikan Saliran Sumber air dan pengangkutan.
sumber-sumber yang terdapat di hutan Pinggir pantai Perikanan, pelabuhan dan pelancongan.
primer Batu Feringgi sebagai bahan Tumbuhan semula jadi Pembalakan dan pelancongan.
kajian penyelidikan hutan.
55
55
Cabaran Minda
50
49
48
47
46
45
44
43
42
30 31 32 33 34 35 36 37
Peta asas diterbitkan dengan kebenaran Pengarah Pemetaan Negara Malaysia. Skala 1 : 50 000
Hak Cipta Kerajaan Terpelihara. JUPEM.BPK.600-1/4 (34). Cabutan daripada 1 cm mewakili 0.5 km
kepingan Siri MY502A Lembar AY14 Edisi 1.
Meter 2 000 1 500 1 000 500 0 1 2 3 4 Kilometer
Peta 1 Teluk Intan (Perak)
56
56
57
57
Berdasarkan Peta 1 Teluk Intan, jawab soalan bahagian A dan B.
BAHAGIAN A
1. Apakah simbol kawasan yang terdapat di RG 3248?
A Hutan primer
B Tasik
C Kelapa sawit
D Padi sawah
2. Berikan rujukan grid 4 angka bagi pola petempatan berselerak di Teluk Intan.
A RG 3243
B RG 3347
C RG 3443
D RG 3446
3. Nyatakan peringkat sungai di kawasan Teluk Intan.
A Peringkat hulu
B Peringkat tengah
C Peringkat hilir
D Peringkat muara
BAHAGIAN B
1. Analisis hubung kait ciri pandang darat fizikal dan ciri pandang darat budaya di Teluk Intan.
(i)
(ii)
(iii)
2. Berdasarkan analisis hubung kait yang dibuat, apakah yang boleh menghalang perkembangan
bandar Teluk Intan?
(i)
(ii)
(iii)
3. Bincangkan potensi kegiatan ekonomi di Teluk Intan.
(i)
(ii)
(iii)
(iv)
58
58
GEOGRAFI
GEOGRAFI
FIZIKAL
FIZIKAL
Bentuk Muka Bumi dan Saliran
► Pergerakan Plat Tektonik
► Pembentukan dan Kepentingan Batuan
► Proses dan Kesan Luluh Hawa
► Proses dan Kesan Gerakan Jisim
► Pembentukan dan Kelestarian Sungai
► Tindakan Ombak di Pinggir Pantai
Bahagian ini merangkumi proses pergerakan plat tektonik, pembentukan dan
kepentingan batuan. Bab ini juga menerangkan proses dan kesan luluh hawa serta
proses dan kesan gerakan jisim. Selain itu, bab ini turut membincangkan pembentukan
dan kelestarian sungai serta tindakan dan proses ombak di pinggir pantai.
EKSPLORASI BAB
BAB 5 5.1 Struktur Bumi 5.2 Sempadan Plat Tektonik Dunia
PERGERAKAN
PERGERAKAN
PLAT TEKTONIK
PLAT TEKTONIK
Bolehkah anda mengenal pasti Tahukah anda sempadan plat tektonik
lapisan utama struktur bumi? dunia terdiri daripada dua jenis plat?
5.3 Kesan Pergerakan 5.4 Kesan Tsunami, Gempa Bumi dan
Plat Tektonik
Letusan Gunung Berapi terhadap
Apakah kesan pergerakan Manusia dan Alam Sekitar
plat tektonik? Bagaimanakah tsunami, gempa bumi dan letusan
gunung berapi memberi kesan terhadap manusia
INDUKSI BAB dan alam sekitar?
Bumi terbahagi kepada tiga lapisan iaitu kerak bumi, mantel dan teras bumi. Setiap
lapisan mempunyai ciri yang berbeza. Kesan pergerakan plat menghasilkan pelbagai
bentuk muka bumi dan bencana alam. Pelbagai langkah perlu dijalankan untuk
mengurangkan risiko bencana alam tersebut.
Apakah yang akan anda pelajari?
Setelah mempelajari bab ini, murid dapat: Langkah-langkah Mengurangkan Risiko SEMASA BENCANA ALAM
MELINDUNGI DIRI
Menjelaskan kerak bumi, mantel dan teras bumi dalam struktur bumi. 5.5 Bencana Tsunami, Gempa Bumi dan
Menerangkan sempadan plat tektonik dunia. Letusan Gunung Berapi
Menghuraikan kesan pergerakan plat tektonik. Gempa bumi
Menganalisis kesan tsunami, gempa bumi dan letusan gunung berapi terhadap Sebagai masyarakat yang prihatin, apakah
manusia dan alam sekitar. langkah-langkah yang boleh diambil bagi
Menghuraikan langkah-langkah yang dilaksanakan bagi mengurangkan risiko bencana mengurangkan risiko bencana tsunami,
tsunami, gempa bumi dan letusan gunung berapi. gempa bumi dan letusan gunung berapi? Tsunami
60
60
EKSPLORASI BAB
BAB 5 5.1 Struktur Bumi 5.2 Sempadan Plat Tektonik Dunia
PERGERAKAN
PERGERAKAN
PLAT TEKTONIK
PLAT TEKTONIK
Bolehkah anda mengenal pasti Tahukah anda sempadan plat tektonik
lapisan utama struktur bumi? dunia terdiri daripada dua jenis plat?
5.3 Kesan Pergerakan 5.4 Kesan Tsunami, Gempa Bumi dan
Plat Tektonik
Letusan Gunung Berapi terhadap
Apakah kesan pergerakan Manusia dan Alam Sekitar
plat tektonik? Bagaimanakah tsunami, gempa bumi dan letusan
gunung berapi memberi kesan terhadap manusia
INDUKSI BAB dan alam sekitar?
Bumi terbahagi kepada tiga lapisan iaitu kerak bumi, mantel dan teras bumi. Setiap
lapisan mempunyai ciri yang berbeza. Kesan pergerakan plat menghasilkan pelbagai
bentuk muka bumi dan bencana alam. Pelbagai langkah perlu dijalankan untuk
mengurangkan risiko bencana alam tersebut.
Apakah yang akan anda pelajari?
Setelah mempelajari bab ini, murid dapat: Langkah-langkah Mengurangkan Risiko SEMASA BENCANA ALAM
MELINDUNGI DIRI
Menjelaskan kerak bumi, mantel dan teras bumi dalam struktur bumi. 5.5 Bencana Tsunami, Gempa Bumi dan
Menerangkan sempadan plat tektonik dunia. Letusan Gunung Berapi
Menghuraikan kesan pergerakan plat tektonik. Gempa bumi
Menganalisis kesan tsunami, gempa bumi dan letusan gunung berapi terhadap Sebagai masyarakat yang prihatin, apakah
manusia dan alam sekitar. langkah-langkah yang boleh diambil bagi
Menghuraikan langkah-langkah yang dilaksanakan bagi mengurangkan risiko bencana mengurangkan risiko bencana tsunami,
tsunami, gempa bumi dan letusan gunung berapi. gempa bumi dan letusan gunung berapi? Tsunami
61
61
5.1 STRUKTUR BUMI
Bumi terbahagi kepada tiga lapisan utama iaitu kerak
bumi, mantel dan teras bumi. Teras bumi pula terdiri
daripada teras luar dan teras dalam (Rajah 5.1).
Mantel
Benua
Teras
Luar SIAL
Kerak Bumi
SIMA
Teras Laut
Dalam Mantel
Ketakselanjaran
Mohorovicic
Rajah 5.1 Struktur bumi
a Lapisan SIAL
Kerak Bumi • Lapisan SIAL kaya dengan Silika dan Aluminium.
• Batuan utamanya granit.
• Terletak di atas SIMA.
Ciri-ciri • Ketebalan antara 30 – 50 km.
• Kerak bumi ialah lapisan luar bumi • Ketumpatan 2.65 g/cm³ – 2.7g/cm³.
yang bersifat pejal dan keras.
• Kerak bumi terbahagi kepada dua b Lapisan SIMA
bahagian iaitu SIAL dan SIMA.
• Ketebalan kerak bumi adalah • Lapisan SIMA kaya dengan Silika dan Magnesium.
antara 5 – 65 km. • Batuan utamanya basalt.
• Terletak di bawah lapisan SIAL.
• Ketebalan antara 5 – 10 km.
• Ketumpatan 2.8 g/cm³ – 3.1g/cm³.
5A Model struktur bumi
Tajuk: Struktur bumi.
Objektif: 1. Mengenal pasti lapisan struktur bumi.
2. Menghasilkan model struktur bumi.
Bahan/alatan: Plastisin, pen penanda pelbagai warna dan kertas A4.
Langkah-langkah:
1. Bahagikan murid kepada beberapa kumpulan kecil.
2. Murid menghasilkan struktur bumi menggunakan plastisin.
3. Murid melabel struktur bumi.
4. Murid membentangkan ciri-ciri struktur bumi di hadapan kelas.
62
62
Mantel
Ketakselanjaran Kerak bumi
Litosfera
Mohorovicic Astenosfera
Ciri-ciri
• Lapisan mantel
terletak di bawah Mantel 2900 km
lapisan kerak bumi.
• Di lapisan ini terdapat
lapisan astenosfera yang Ketakselanjaran
mengalami arus perolakan Gutenberg
dan boleh menyebabkan 2250 km Teras Luar
kejadian gempa bumi dan
letusan gunung berapi. Teras Bumi
• Lapisan ini terdiri daripada
batu batan yang mempunyai 1230 km Teras Dalam
ketumpatan berbeza.
• Ketumpatan antara 3.0 g/cm³ – 3.37 g/cm³.
• Ketebalan 2900 km. Rajah 5.2 Lapisan Bumi
• Suhu lapisan mantel antara 800°C – 1600°C.
• Lapisan mantel dipisahkan dari kerak bumi
oleh lapisan Ketakselanjaran Mohorovicic.
Teras Bumi
a Teras Luar
Ciri-ciri • Batuan Teras Luar dalam bentuk cecair.
• Teras bumi dikenali sebagai barisfera. • Ketebalan 2250 km.
• Lapisan teras bumi berada di bawah • Ketumpatan antara 10 g/cm³ – 12.3 g/cm³.
lapisan mantel. • Suhu mencapai 3000°C.
• Ketebalan 3480 km.
• Kaya dengan logam nikel dan besi. b Teras Dalam
• Suhu antara 3000°C – 5000°C.
• Teras bumi dipisahkan dari mantel oleh • Teras Dalam terdiri daripada batuan pepejal.
lapisan Ketakselanjaran Gutenberg. • Ketebalan 1230 km.
• Teras bumi terbahagi kepada dua bahagian • Ketumpatan antara 13.3 g/cm³ – 13.6 g/cm³.
iaitu Teras Luar dan Teras Dalam. • Suhu mencapai 5000°C.
Info
• Lapisan Ketakselanjaran Mohorovicic dikenal pasti
pada tahun 1908 oleh Andrija Mohorovicic. 5A
(Sumber: Encyclopedia Britannica, 2019) 1. Nyatakan tiga lapisan struktur bumi.
• Lapisan Ketakselanjaran Gutenberg telah dijumpai 2. Namakan dua lapisan teras bumi.
oleh Beno Gutenberg pada tahun 1913.
(Sumber: PennState, 2019)
63
63
5.2 SEMPADAN PLAT TEKTONIK DUNIA
Plat Tektonik ialah kepingan-kepingan kerak bumi yang bergerak antara satu sama lain membentuk
sempadan. Pergerakan plat berlaku akibat arus perolakan magma di dalam lapisan mantel yang
menghasilkan proses pertembungan dan pencapahan plat. Sempadan Plat Tektonik boleh dikesan
di kawasan yang mengalami gempa bumi dan aktiviti gunung berapi.
U
Permatang Reykjanes Lurah Gelinciran Tasik Baikal
Jurang Aleutian Banjaran Rocky Alps PLAT EURASIA
Gelinciran PLAT AMERIKA Jurang Kuril
UTARA
San Andreas Himalaya
Lurah Gelinciran Jurang Mariana
Jurang Afrika Timur
Amerika Tengah
PLAT PLAT AMERIKA PLAT Jurang Jawa Jurang New
PASIFIK SELATAN AFRIKA Hebrides
PLAT
Andes INDO-AUSTRALIA Jurang
Permatang Tonga
Permatang Tengah Lautan
Antartik-Pasifik Permatang Permatang Atlantik-India
Jurang Peru-Chile
Chile
PLAT ANTARTIKA
Petunjuk: 0 2 000 km
Zon Gelinciran Sempadan plat Sempadan yang
membina tidak nyata
Sempadan plat Kawasan gempa Arah pergerakan plat Lingkaran Api Pasifik
musnah bumi
Peta 5.1 Sempadan plat tektonik dunia (Sumber: Diubahsuai daripada Encyclopedia Britannica, 2011)
● Kerak bumi terdiri daripada plat benua dan ● Plat benua merupakan plat yang
plat lautan. membentuk benua.
● Pergerakan plat berlaku akibat pergerakan arus ● Plat lautan ialah plat yang
perolakan yang terdapat di dalam lapisan mantel. membentuk lautan.
● Perolakan ini menyebabkan berlaku pergerakan ● Pergerakan plat adalah sekitar
plat benua dan plat lautan. 10 - 40 mm setahun.
Plat benua Plat lautan
• Plat Amerika Utara • Plat Pasifik GLOSARI
• Plat Amerika Selatan • Plat Antartika
• Plat Eurasia Sempadan plat: Lokasi dua plat tektonik
• Plat Afrika bertemu.
• Plat Indo-Australia (Sumber: Pusat Sains Negara, 2013)
64
64
(b) Plat lautan dengan
plat benua
5.3 KESAN PERGERAKAN PLAT TEKTONIK
Proses pergerakan plat terbahagi kepada dua iaitu pertembungan plat dan pencapahan plat.
Pertembungan plat terjadi apabila dua plat bertembung antara satu sama lain disebabkan daya
mampatan. Manakala pencapahan plat berlaku apabila dua plat bergerak menjauhi antara satu sama
lain disebabkan daya tegangan. Berikut adalah bentuk muka bumi yang terhasil:
Bentuk muka bumi:
• Jurang lautan
Bentuk muka bumi: • Banjaran gunung lipat
• Jurang lautan
• Arka pulau Contoh: Bentuk muka bumi:
• Jurang Mariana Banjaran gunung lipat
Contoh: (Filipina)
• Jurang Peru-Chile • Banjaran Andes Contoh:
• Kepulauan Jepun (Amerika Selatan) Banjaran Himalaya
• Kepulauan Hawaii
b Plat lautan
a Plat lautan dengan plat benua c Plat benua
dengan plat lautan dengan plat benua
Pertembungan plat
Pergerakan Plat
Pencapahan plat
a Plat lautan dengan plat lautan b Plat benua dengan plat benua
Bentuk muka bumi:
Bentuk muka bumi: • Lurah gelinciran
Permatang tengah lautan
• Gunung bongkah
Contoh: Contoh:
• Permatang Tengah • Lurah gelinciran Afrika Timur
Lautan (Atlantik) • Gunung Black Forest (Jerman)
(Sumber: Diubahsuai daripada Khaw Ah Seng, Habibah Hj.Lateh, 2002)
Bab 05 Nota3 65
http://kubupublication.com.my/Geografi/Tingkatan4/Nota3.pdf
Layari laman sesawang http://kubupublication.com.my/Geografi/Tingkatan4/Nota3.pdf
untuk maklumat lanjut tentang proses pergerakan plat tektonik.
(Dicapai pada 20 Julai 2019)
65
65
Kesan pergerakan plat di negara-negara yang berada di kawasan Lingkaran Api Pasifik telah
menyebabkan wujud beberapa fenomena alam seperti tsunami, gempa bumi dan letusan
gunung berapi.
Foto 5.1 Kejadian tsunami di Tohoku (Jepun) pada tahun 2011
Tsunami
● Gempa bumi yang berlaku di dasar lautan berisiko tinggi menghasilkan gegaran dan ombak
besar (tsunami) membanjiri pesisiran pantai.
● Contoh kejadian tsunami di Acheh (Indonesia), 2004 dan Tohoku (Jepun), 2011 telah
menyebabkan kemusnahan harta benda dan mengorbankan nyawa ramai penduduk
di kawasan tersebut.
Info
Lingkaran Api Pasifik merupakan Bab 05 http://kubupublication.com.my/Geografi/Tingkatan4/Video4.html
Video4
66
kawasan yang mengalami aktiviti Layari laman sesawang http://kubupublication.com.my/
gunung berapi dan gempa bumi Geografi/Tingkatan4/Video4.html untuk maklumat lanjut
yang mengelilingi Lautan Pasifik. tentang Video tsunami di Jepun.
(Sumber: Rosenberg, Matt, 2018) (Dicapai pada 21 Mac 2019)
66
66
Gempa bumi Foto 5.2 Gempa bumi di Palu, Sulawesi (Indonesia) pada tahun 2018
● Gempa bumi boleh berlaku di daratan dan juga di dasar lautan.
● Gempa bumi di daratan berlaku di Ranau (Sabah), Jun 2018 dan Greece, Oktober 2018.
● Gempa bumi di lautan seperti Palu, Sulawesi (Indonesia), September 2018.
Letusan gunung berapi
● Letusan gunung berapi terjadi apabila arus
perolakan berlaku dalam mantel dan memaksa
magma keluar ke permukaan bumi melalui
rekahan kerak bumi semasa pergerakan plat.
● Magma yang keluar ke permukaan bumi akan
membentuk lava iaitu lava asid dan lava bes.
● Lava asid lebih pekat, mengalir perlahan,
cepat membeku dan membentuk cerun curam.
● Lava bes bersifat cair, lambat membeku,
mengalir jauh dan membentuk cerun landai.
● Contoh letusan Gunung Berapi Kilauea
(Hawaii) dan letusan Gunung Berapi Fuego
(Guatemala) pada November 2018. Foto 5.3 Letusan gunung berapi Kilauea (Hawaii)
pada tahun 2018
Bab 05 Video5 67
http://kubupublication.com.my/Geografi/Tingkatan4/Video5.html
Layari laman sesawang http://kubupublication.com.my/Geografi/Tingkatan4/Video5.html
untuk maklumat lanjut tentang bentuk muka bumi yang terhasil akibat letusan gunung berapi.
(Dicapai pada 21 Mei 2019)
67
67
5.4 KESAN TSUNAMI, GEMPA BUMI DAN
LETUSAN GUNUNG BERAPI TERHADAP
MANUSIA DAN ALAM SEKITAR
Kejadian tsunami, gempa bumi dan letusan gunung berapi telah meninggalkan kesan negatif dan
positif kepada manusia dan alam sekitar seperti berikut:
Kesan Kepada Manusia
Kesan Negatif Kesan Positif
Mengorbankan nyawa Menggalakkan pelancongan
● Kejadian tsunami, gempa bumi dan letusan ● Tasik kawah yang terhasil akibat letusan gunung
gunung berapi telah mengorbankan nyawa berapi menggalakkan aktiviti pelancongan.
ramai penduduk. ● Pelancong boleh menjalankan aktiviti rekreasi
● Contoh kejadian gempa bumi di Mexico bersama keluarga di kawasan tersebut.
pada tahun 2017 menyebabkan seramai ● Contoh Tasik Licancabur (Chile) dan
465 orang penduduknya terkorban. Danau Toba, Sumatera (Indonesia).
Kemusnahan harta benda Menggalakkan aktiviti pertanian
● Selain tsunami dan gempa bumi, letusan ● Tanih gunung berapi yang mengandungi lava
Gunung Berapi Sinabung pada Jun 2014 bes sesuai untuk pertanian.
telah menyebabkan kemusnahan ● Contoh penanaman kapas di Dataran Tinggi
harta benda. Deccan (India) dan penanaman padi secara
● Keadaan ini menyebabkan penduduk teres di Pulau Jawa (Indonesia).
menanggung banyak kerugian bagi
memperbaiki kerosakan tersebut. Sumber tenaga alternatif
● Contoh kerosakan rumah, perabot ● Geiser yang terdapat di kawasan gunung
dan kenderaan.
berapi merupakan sumber tenaga alternatif
bagi menghasilkan tenaga geoterma.
Kemusnahan kemudahan infrastruktur ● Tenaga geoterma digunakan untuk
● Kejadian tsunami, gempa bumi dan letusan menghasilkan tenaga elektrik.
gunung berapi yang melanda Jepun ● Contoh Iceland, New Zealand dan Mexico.
dan Indonesia pada tahun 2004 turut
memusnahkan kemudahan infrastruktur. Perlombongan sulfur
● Terdapat kemudahan infrastruktur ● Letusan gunung berapi menggalakkan
yang mengalami keretakan yang perlombongan sulfur.
teruk dan ditenggelami air. ● Sulfur digunakan dalam industri pembuatan
● Contoh jalan raya, jalan kereta api, baja fosfat, mancis, racun serangga dan
pelabuhan dan lapangan terbang.
racun kulat.
● Contoh Kawah Ijen (Indonesia) dan
Krysuvik (Iceland).
68
68
Kesan Kepada Alam Sekitar
Kesan Negatif
Kepupusan flora dan fauna
● Letusan gunung berapi akan menyebabkan kepupusan
flora dan fauna.
● Flora dan fauna yang berada di kawasan gunung berapi
akan musnah akibat terkena lava yang panas.
● Contoh Santa Ana (El Salvador), 2005 dan
Kilauea (Hawaii), 2018.
Foto 5.4 Hutan paya bakau musnah
Kemusnahan habitat flora dan fauna
● Kejadian tsunami, turut memusnahkan habitat flora dan fauna.
● Tsunami menyebabkan habitat flora dan fauna seperti hutan
paya bakau, ikan, udang dan ketam musnah.
● Contoh tsunami di Thailand, 2004 dan Jepun, 2011.
Foto 5.5 Gempa bumi dan tsunami,
di Jepun, 2011
Pencemaran alam sekitar
● Letusan gunung berapi menyebabkan pencemaran udara,
air dan tanih.
● Debu dan asap yang mengandungi sulfur dioksida, karbon
dioksida, debu serta habuk terampai yang terhasil semasa
letusan tersebut menyebabkan udara, air dan tanih tercemar.
● Contoh letusan gunung berapi Pinatubo (Filipina), 1991.
Foto 5.6 Letusan gunung berapi
Pinatubo (Filipina), 1991
Kesan Positif
Perubahan landskap
● Letusan gunung berapi menyebabkan perubahan
landskap terhadap kawasan sekitar.
● Pembentukan tasik genahar menghasilkan pandang
darat yang menarik di kawasan sekitarnya.
● Contoh Tasik Quilatoa (Equador) dan Tasik
Sete Cidades, Azores (Portugal). Foto 5.7 Tasik Quilatoa (Equador)
5B
Kita seharusnya bersyukur kerana Malaysia Apakah potensi yang boleh diusahakan akibat
terletak di luar Lingkaran Api Pasifik. perubahan landskap di kawasan gunung berapi?
69
69
5.5 LANGKAH-LANGKAH MENGURANGKAN RISIKO
BENCANA TSUNAMI, GEMPA BUMI DAN
LETUSAN GUNUNG BERAPI
Bencana tsunami, gempa bumi dan letusan gunung berapi perlu ditangani dengan pelbagai cara
secara berhemah. Langkah awal perlu diambil bagi memastikan keadaan terkawal dan penduduk
berada dalam keadaan selamat iaitu:
Memasang alat pengesan tsunami
● Kebanyakan negara di rantau Asia telah mengambil langkah
berjaga-jaga dengan memasang alat pengesan tsunami yang
dikenali sebagai Deep-ocean Assessment and Reporting of
Tsunamis (DART).
● Contoh memasang DART di kawasan perairan pantai yang
berisiko mengalami tsunami.
● Di Malaysia, DART ini dipantau oleh Jabatan Meteorologi
Malaysia (MET).
● Agensi Pengurusan Bencana Negara (NADMA) turut
berperanan membantu masyarakat menghadapi bencana
alam. Contoh menjalankan aktiviti ASEAN Committee Foto 5.8 Deep-ocean Assessment and
Disaster Management (ACDM). Reporting of Tsunamis (DART)
Mewujudkan zon penampan
● Mewujudkan zon penampan untuk mengelakkan
hakisan pantai semasa kejadian tsunami.
● Menanam pokok bakau di sepanjang pesisir pantai
seperti Bagan Lalang, Sepang (Selangor).
Foto 5.9 Penanaman pokok bakau di pesisir pantai
Info
• Deep-ocean Assessment and Reporting of Tsunamis (DART) merupakan sejenis alat pengesan tsunami (boya).
Boya ini dilengkapi dengan alat “tsunameter” untuk mendapatkan tekanan permukaan di dasar laut dan juga
maklumat ketinggian ombak tsunami.
(Sumber: Meinig, Christian & Stalin, S & I. Nakamura, Alex & B. Milburn, Hugh, 2005)
• MET merupakan agensi di bawah Kementerian Tenaga, Sains, Teknologi, Alam Sekitar dan Perubahan Iklim
(MESTECC) yang dipertanggungjawabkan untuk membekalkan pelbagai khidmat meteorologi, iklim dan geofizik
bagi memenuhi keperluan negara dalam perkhidmatan meteorologi, iklim dan geofizik untuk kesejahteraan,
keselamatan dan pembangunan lestari.
70
70
MELINDUNGI DIRI
Latihan menghadapi bencana alam SEMASA BENCANA ALAM
● Bagi mengurangkan risiko bencana
tsunami, gempa bumi dan letusan gunung
berapi, latihan tentang cara-cara untuk
menyelamatkan diri perlu dijalankan.
● Contoh: Gempa bumi
- Murid-murid di Jepun dilatih berlindung
di bawah meja ketika berlaku gempa bumi.
- Pekerja yang bekerja di bangunan tinggi
dilatih mengosongkan bangunan dengan
cepat sekiranya terdapat amaran tsunami. Tsunami
- Penduduk memakai topeng muka untuk
mengelakkan sesak nafas dan asma.
Kempen kesedaran alam sekitar
● Kempen kesedaran tentang alam sekitar dijalankan untuk
memberi pendedahan kepada masyarakat tentang cara-cara
menjaga alam sekitar dan kepentingan hutan paya bakau
di kawasan pinggir pantai sebagai penampan ombak.
● Contoh kempen penanaman anak pokok bakau dijalankan
oleh United Way Mumbai (UWM) di India dan pertubuhan
(Sumber: United Way Mumbai, 2015) Save Freedom Island Movement (SFIM) di Manila (Filipina).
Teknologi kalis gempa
● Penggunaan teknologi kalis gempa dapat
membantu mengurangkan risiko bangunan
runtuh dan mengalami kerosakan yang teruk.
● Antaranya ialah memasang gentian
karbon pada bahagian luaran dan dalaman
bangunan, menggunakan peredam seismik
sebagai kerangka bangunan dan meletakkan
pelapik getah sebagai alas bangunan untuk
menahan gegaran.
● Contoh negara Jepun, bangunan kalis gempa Foto 5.10 Bangunan kalis gempa di Jepun
dibina untuk mengelakkan kerosakan teruk
pada bangunan semasa gempa bumi.
5C
Sekiranya anda berada di kawasan yang sedang mengalami gempa bumi, apakah tindakan yang perlu anda lakukan?
71
71
Imbas Kembali
Langkah-langkah bagi
Pergerakan mengurangkan risiko
Plat Tektonik bencana tsunami,
gempa bumi dan
letusan gunung berapi
• Memasang alat
Struktur Bumi pengesan tsunami
• Kerak bumi • Mewujudkan zon
• Mantel penampan
• Teras bumi • Latihan menghadapi
bencana alam
• Kempen kesedaran
alam sekitar
• Teknologi kalis gempa
Sempadan Plat
Tektonik
Plat benua: Kesan tsunami, gempa bumi
• Plat Amerika Utara dan letusan gunung berapi
• Plat Amerika Selatan terhadap manusia dan
• Plat Eurasia alam sekitar Kesan tsunami, gempa bumi dan letusan gunung berapi terhadap
• Plat Afrika Kesan Pergerakan manusia dan alam sekitar
• Plat Indo-Australia Plat Tektonik Kesan kepada manusia: Kesan kepada manusia:
Plat lautan: • Jurang lautan • Mengorbankan nyawa • Mengorbankan nyawa
• Kemusnahan harta benda
• Plat Pasifik • Arka pulau • Kemusnahan kemudahan • Kemusnahan harta benda
• Plat Antartika • Banjaran gunung infrastruktur • Kemusnahan kemudahan infrastruktur
lipat • Menggalakkan pelancongan • Aktiviti pelancongan
• Lurah gelinciran • Menggalakkan aktiviti pertanian • Aktiviti pertanian
• Gunung bongkah • Sumber tenaga alternatif • Sumber tenaga alternatif
• Permatang • Perlombongan sulfur
tengah lautan
• Gempa bumi Kesan kepada alam sekitar
• Gunung berapi • Kepupusan flora dan fauna
• Tsunami • Kemusnahan habitat flora dan fauna
• Pencemaran alam sekitar
• Perubahan landskap
72
72
Cabaran Minda
BAHAGIAN A BAHAGIAN B
1. Manakah yang berikut merupakan A
barisfera? B
A Mantel C
B Teras bumi D
C Kerak bumi
D Lapisan SIMA
2. Apakah lapisan tersebut? Rajah A
• Separa cecair 1. Namakan lapisan struktur bumi yang
• Menyebabkan kerak bumi terapung bertanda A, B, C dan D.
A Barisfera 2. Apakah lapisan yang memisahkan lapisan B
B Biosfera dan lapisan C?
C Litosfera 3. Berikan dua bentuk muka bumi yang
D Astenosfera
terhasil akibat:
(a) Pertembungan plat
3. Apakah bentuk muka bumi yang terbentuk (b) Pencapahan plat
di dasar laut sekiranya pencapahan plat
berlaku?
A Arka pulau BAHAGIAN C
B Jurang lautan
C Banjaran gunung lipat 1. Terangkan kesan fenomena gempa bumi
D Permatang tengah lautan dan letusan gunung berapi terhadap
manusia dan alam sekitar.
4. Manakah antara berikut merupakan plat
lautan? 2. Sebagai rakyat Malaysia yang
I Plat Antartika bertanggungjawab, cadangkan tiga langkah
II Plat Pasifik persediaan awal yang boleh mengurangkan
III Plat Eurasia kesan kejadian tersebut.
IV Plat Afrika
A I dan II
B I dan IV
C II dan III
D III dan IV
73
73
EKSPLORASI BAB
BAB 6 6.1 Jenis-jenis Batuan Apakah jenis-jenis batuan yang anda ketahui?
PEMBENTUKAN DAN
PEMBENTUKAN D AN Kuartza Batu Granit Batu Delima Diorit Konglomerat Batu Kapur
KEPENTINGAN BATUAN
KEPENTINGAN BA TU AN
6.2 Pembentukan Batuan Bagaimanakah batuan boleh terbentuk?
Batuan Igneus Batuan enapan Batuan metamorfosis
INDUKSI BAB 6.3 Taburan Batuan Igneus, Batuan Enapan
dan Batuan Metamorfosis di Malaysia
Batuan merupakan elemen kerak bumi yang bersifat pepejal. Di dalamnya terkandung Di manakah batuan ini boleh ditemui?
pelbagai jenis mineral. Ciri batuan berbeza mengikut jenis dan jumlah mineral yang
terkandung di dalamnya. Pembentukan batuan penting dalam membangunkan
ekonomi negara.
Apakah yang akan anda pelajari?
Setelah mempelajari bab ini, murid dapat: Kepentingan
Mengenal pasti batuan igneus, batuan enapan dan batuan metamorfosis. Batuan Igneus,
Menjelaskan pembentukan batuan igneus, batuan enapan dan batuan metamorfosis. 6.4 Batuan Enapan
Menerangkan taburan batuan igneus, batuan enapan dan batuan metamorfosis dan Batuan
di Malaysia. Metamorfosis
Membuat justifikasi kepentingan batuan igneus, batuan enapan dan
batuan metamorfosis. Apakah kepentingan batuan kepada kita?
74
74
EKSPLORASI BAB
BAB 6 6.1 Jenis-jenis Batuan Apakah jenis-jenis batuan yang anda ketahui?
PEMBENTUKAN DAN
PEMBENTUKAN D AN Kuartza Batu Granit Batu Delima Diorit Konglomerat Batu Kapur
KEPENTINGAN BATUAN
KEPENTINGAN BA TU AN
6.2 Pembentukan Batuan Bagaimanakah batuan boleh terbentuk?
Batuan Igneus Batuan enapan Batuan metamorfosis
INDUKSI BAB 6.3 Taburan Batuan Igneus, Batuan Enapan
dan Batuan Metamorfosis di Malaysia
Batuan merupakan elemen kerak bumi yang bersifat pepejal. Di dalamnya terkandung Di manakah batuan ini boleh ditemui?
pelbagai jenis mineral. Ciri batuan berbeza mengikut jenis dan jumlah mineral yang
terkandung di dalamnya. Pembentukan batuan penting dalam membangunkan
ekonomi negara.
Apakah yang akan anda pelajari?
Setelah mempelajari bab ini, murid dapat: Kepentingan
Mengenal pasti batuan igneus, batuan enapan dan batuan metamorfosis. Batuan Igneus,
Menjelaskan pembentukan batuan igneus, batuan enapan dan batuan metamorfosis. 6.4 Batuan Enapan
Menerangkan taburan batuan igneus, batuan enapan dan batuan metamorfosis dan Batuan
di Malaysia. Metamorfosis
Membuat justifikasi kepentingan batuan igneus, batuan enapan dan
batuan metamorfosis. Apakah kepentingan batuan kepada kita?
75
75
6.1 JENIS-JENIS BATUAN
Tiga jenis batuan iaitu batuan igneus, batuan enapan dan batuan metamorfosis mengalami cara
pembentukan yang berbeza. Keadaan ini menghasilkan kepelbagaian jenis, kandungan mineral,
struktur dan warna batuan.
Batuan
Igneus
Jenis batuan igneus
● Batuan igneus terjadi disebabkan oleh
proses penyejukan dan pemejalan
magma dan lava.
● Batuan igneus terbahagi kepada dua jenis
iaitu batuan igneus rejahan dan batuan
igneus terobosan.
Gabro Obsidian
Rejahan Terobosan
Granit Pumis
Diorit Basalt
GLOSARI
Batuan igneus rejahan: Terhasil daripada penyejukan dan pembekuan magma di dalam kerak bumi.
Batuan igneus terobosan: Terhasil apabila lava membeku secara cepat di permukaan bumi.
76
76
Jadual 6.1 Ciri-ciri Batuan Igneus
Batuan Igneus Rejahan
Batuan Ciri-ciri Bentuk muka bumi
• Gelap, lava bes dan kasar • Daik
Gabro
• Mineral felsdpar, piroksin dan olivin • Lereng curam
• Kubah kelupasan
• Cerah, lava asid dan kasar
Granit • Banjaran gunung
• Mineral feldspar, kuartza dan mika
• Kawasan tanah tinggi
• Gelap, lava bes dan kasar
Diorit • Daik
• Mineral feldspar dan piroksin
Batuan Igneus Terobosan
Batuan Ciri-ciri Bentuk muka bumi
• Gelap, lava asid dan berkaca
Obsidian • Lereng curam
• Mineral ferum dan magnesium
• Cerah, lava bes dan berkaca • Tanah tinggi
Pumis
• Mineral feldspar • Lereng curam
• Gelap, lava bes dan berkaca • Daik
Basalt
• Mineral feldspar, olivine dan piroksin • Lereng curam
(Sumber: Khaw Ah Seng & Habibah Hj. Lateh, 2002)
6A Projek keceriaan sekolah
Tajuk: Ciri-ciri batuan.
Objektif: 1. Mengumpul batuan.
2. Membuat keceriaan di laman botani.
Bahan/alatan: Batuan, cat, kertas A4 dan plastik liminit.
Langkah-langkah:
1. Bahagikan murid kepada beberapa kumpulan.
2. Setiap kumpulan perlu mengumpulkan satu jenis batuan dan maklumatnya.
3. Murid akan menyusun dan mengecat batuan di laman botani sekolah mengikut kreaviti
masing-masing.
4. Melengkapkan laman botani dengan gambar dan maklumat ciri-ciri batuan.
BAB 06 Video6 77
http://kubupublication.com.my/Geografi/Tingkatan4/Video6.html
Layari laman sesawang http://kubupublication.com.my/Geografi/Tingkatan4/Video6.html
untuk maklumat lanjut tentang pembentukan batuan igneus.
(Dicapai pada 15 Jun 2019)
77
77
Batu Pasir Jenis Kimia
Batuan mengandungi mineral Batuan
yang mudah dilarutkan Enapan
Batu Garam
Jenis batuan enapan
● Batuan enapan mengandungi
fosil tumbuhan dan haiwan.
● Batuan berlapis-lapis dan
setiap lapisan adalah berbeza
ketebalannya.
● Batuan ini terbahagi
kepada tiga jenis.
Gipsum
Jenis Klastik
Serpihan batuan yang
pecah dari batuan asal
Konglomerat
Syal
78
78
Batu kapur
Jenis Organik
Mengandungi fosil
tumbuhan dan haiwan
Batu arang
Jadual 6.2 Ciri-ciri Batuan Enapan
Batuan Komposisi Bentuk Muka Bumi
Batu Garam Halit Tebing tinggi.
Jenis
Kimia
Batu Gipsum Gipsum Laut dan tasik.
Konglomerat Serpihan batu kerikil dan batu tongkol Permatang dan gunung.
Cerun landai, lembah sungai
Jenis Syal Lempung dan dasar tasik.
Klastik
Tebing tinggi dan
Batu Pasir Pasir
dataran tinggi.
Pandang darat karst
Batu Kapur Kalsit daripada sisa haiwan
Jenis gua batu kapur.
Organik Mendapan bahan karbon daripada sisa Tanah gambut dan
Batu Arang
tumbuhan dan haiwan yang mereput pinggir pantai.
(Sumber: Ronald Louise Bonewitz, 2012)
Info BAB 06 Nota4 79
Layari laman sesawang http://kubupublication.com.my http://kubupublication.com.my/Geografi/Tingkatan4/Nota4.pdf
Tahukah anda bahawa batu arang, /Geografi/Tingkatan4/Nota4.pdf untuk maklumat lanjut
grafit dan intan terbentuk daripada tentang perlombongan garam di Habsyah.
unsur karbon. (Dicapai pada 2 Mei 2019)
79
79
Batuan metamorfosis terhasil apabila batuan mengalami tekanan
suhu dan haba yang tinggi sehingga mengalami perubahan
tekstur, komposisi mineral dan membentuk batuan baharu.
Batuan
Metamorfosis Batuan metamorfosis lebih bersinar dan menarik berbanding
batuan asal.
Kesemua batuan metamorfosis mempunyai struktur berhablur.
Batuan ini terbahagi kepada dua jenis iaitu batuan berjalur dan
batuan tidak berjalur.
Batuan berjalur mempunyai susunan mineral
yang selari di dalam setiap lapisan batuan.
Contoh syis dan gneis.
Syis Batuan tidak berjalur mempunyai susunan
mineral yang tidak teratur. Contoh batu
marmar dan kuartzit.
Gneis
Batu marmar Kuartzit
Jadual 6.3 Ciri-ciri Batuan Metamorfosis
Batuan Tekstur Batuan Asal Bentuk Muka Bumi
Syis Sederhana kasar Slat, basalt dan granit Tanah tinggi dan permatang
Gneis Kasar Granit Tanah tinggi
Batu marmar Kasar Batu kapur Tanah tinggi dan gua batu kapur
Kuartzit Sederhana kasar Batu pasir Permatang sisa dan bukit sisa
(Sumber: Khaw Ah Seng & Habibah Hj. Lateh, 2002)
Info
Suhu proses metamorfosis bagi batu kuartzit antara 200°C hingga 400°C.
(Sumber: Ronald Louise Bonewitz, 2012)
80
80
6.2 PEMBENTUKAN BATUAN
Batuan boleh terbentuk di permukaan bumi atau di bahagian bawah kerak bumi. Pembentukan
batuan igneus, batuan enapan dan batuan metamorfosis adalah melalui proses berikut:
Batuan Igneus Batuan Enapan Batuan Metamorfosis
Proses penyejukan dan Proses mendapan dan mampatan Proses metamorfosis suhu dan
pemejalan magma dan lava. serpihan batuan dan sedimen. tekanan tinggi pada batuan.
● Batuan igneus terbentuk akibat proses penyejukan dan
pemejalan magma dan lava.
● Magma yang membeku di dalam kerak bumi membentuk batuan
igneus rejahan seperti batu granit dan gabro.
Rejahan
● Batu granit mempunyai tekstur yang kasar dan berwarna cerah
kerana mengandungi mineral feldspar, kuartza dan mika.
● Batu gabro pula mempunyai tekstur kasar dan berwarna gelap
kerana mengandungi mineral feldspar, piroksin dan olivin.
Pembentukan
Batuan Igneus
● Magma yang keluar ke permukaan bumi dikenali sebagai lava
akan membentuk batuan igneus terobosan seperti batu obsidian
dan basalt.
Terobosan ● Batu obsidian mempunyai tekstur berkaca dan berwarna gelap.
● Kandungan mineral utamanya ialah ferum dan magnesium.
● Batu basalt teksturnya lebih halus, berwarna gelap dan terdiri
daripada mineral feldspar, olivin dan piroksin.
Batuan Lava Batuan
igneus igneus BAB 06 Nota5 81
terobosan terobosan http://kubupublication.com.my/Geografi/Tingkatan4/Nota5.pdf
Layari laman sesawang http://
kubupublication.com.my/
Batuan Geografi/Tingkatan4/Nota5.
igneus pdf untuk maklumat lanjut
rejahan
tentang kitaran batuan.
(Dicapai pada 15 Mac 2019)
Magma
Rajah 6.1 Proses pembentukan batuan igneus
81
81
● Batuan enapan terbentuk hasil proses pemendapan, mampatan
dan penyimenan serpihan batuan, cengkerang, sisa tumbuhan dan
sedimen seperti kelodak, lumpur dan pasir yang terdapat di sungai
Pembentukan dan lautan.
Batuan Enapan ● Batuan ini terbahagi kepada tiga jenis iaitu batuan kimia, klastik
dan organik.
● Contoh batuan yang terhasil ialah batu kapur dan konglomerat.
● Pembentukan batuan enapan adalah seperti berikut:
Proses pemendapan, mampatan dan penyimenan
a Proses pemendapan
dan mampatan b Proses penyimenan
Air Sungai
Kelodak
Lempung
Kelodak
Lempung
Kelodak
Kelodak dan lempung Tekanan lapisan atas batuan
dimendapkan oleh air sungai menyebabkan air dikeluarkan
dan dimampatkan oleh tekanan daripada celah-celah bahan
yang tinggi sehingga padat. enapan dalam batuan.
Air Sungai
Kelodak baru
Batuan
Dalam jangka masa panjang, Kehilangan air menyebabkan
batuan enapan akan terbentuk mineral mengalami penghabluran.
secara berlapis seperti Mineral dalam batuan akan
batu kapur. menyimen bahan enapan seperti
pasir, batu tongkol dan lain-lain
membentuk batu konglomerat.
Rajah 6.2 Proses pembentukan batuan enapan
82
82
● Batuan metamorfosis terbentuk apabila batuan asal seperti batuan igneus
dan batuan enapan mengalami suhu dan tekanan yang tinggi di dalam
Pembentukan kerak bumi.
Batuan ● Sifat fizikal dan kimia batuan asal akan berubah. Batuan yang terhasil
Metamorfosis akan mengalami perubahan bentuk, kandungan mineral dan warna.
● Metamorfosis yang berlaku secara besar-besaran dikenali sebagai
metamorfosis serantau.
● Contoh batuan metamorfosis ialah gneis, batu marmar, kuartzit dan syis.
Batu marmar Kuartzit
Gneis Syis
Batu kapur Batu pasir
Granit Syal
Suhu dan tekanan tinggi
pada batuan
Rajah 6.3 Pembentukan batuan metamorfosis
6A
Bagaimanakah batuan igneus, batuan enapan dan batuan metamorfosis terbentuk?
83
83
6.3 TABURAN BATUAN IGNEUS, BATUAN ENAPAN
DAN BATUAN METAMORFOSIS DI MALAYSIA
Terdapat beberapa lokasi utama batuan igneus, batuan enapan dan batuan metamorfosis di Malaysia.
1 0 ° 0 T 1 0 ° 5 T 1 1 ° 0 T 1 1 ° 5 T
U
Laut China Selatan
Laut
Pulau Langkawi Sulu
Telupid
5°U Hulu
Kinta
Gunung Kuantan Silimpopon
Benom Mukah Laut
Segamat Mersing Sulawesi
Lundu
Selat Melaka
Petunjuk: Batuan Igneus Batuan Enapan Batuan Metamorfosis
Peta 6.1 Taburan batuan igneus, batuan enapan dan batuan metamorfosis di Malaysia
(Sumber: Diubahsuai daripada Jabatan Mineral dan Geosains Malaysia, 2015)
6B Pertandingan Quizziz
Tajuk: Jenis-jenis batuan.
Objektif: 1. Menyatakan jenis-jenis batuan.
2. Mengenal pasti ciri-ciri batuan yang terdapat di Malaysia.
Bahan/alatan: Laptop, LCD, Internet dan komputer.
Langkah-langkah:
1. Guru meminta murid membuka aplikasi quizziz dan memaparkan nombor rujukan quizziz
di skrin LCD.
2. Secara berpasangan, murid memasukkan nombor rujukan quizziz tersebut pada komputer
masing-masing untuk memulakan pertandingan.
3. Murid menjawab soalan quizziz mengikut masa yang telah ditetapkan.
4. Selesai menjawab, markah murid akan dipaparkan di skrin LCD.
5. Murid yang berjaya mencapai markah tertinggi diberi hadiah.
6B
Di manakah lokasi batuan igneus, batuan
Kita harus membuat keputusan yang rasional bagi memastikan enapan dan batuan metamorfosis
bekalan batuan mencukupi untuk generasi akan datang. di Malaysia?
84
84
6.4 KEPENTINGAN BATUAN IGNEUS, BATUAN ENAPAN
DAN BATUAN METAMORFOSIS
Kepesatan sektor pembinaan di Malaysia menggalakkan permintaan yang tinggi terhadap sumber
batuan. Perkembangan jaringan jalan raya, perindustrian berasaskan batu kapur dan sebagainya
menjadikan sumber batuan sangat penting dalam pembangunan sesebuah negara.
Kepentingan Batuan Igneus
Basalt Granit
● Membuat balast landasan kereta api. ● Membina jalan raya, jalan kereta api,
● Pembinaan jalan raya. bangunan, jambatan, empangan dan
● Komponen utama yang perkakasan dapur.
dicampur bersama asfalt
(bitumen) dalam pembinaan
jalan raya.
● Penebat haba, bunyi dan
api dalam kereta, kapal terbang dan bangunan.
Kepentingan Batuan Enapan
Batu Pasir Batu Kapur
● Membuat kaca. ● Bahan utama pembuatan simen dan kapur.
● Bahan binaan bangunan. ● Batu kapur turut digunakan untuk meneutralkan keasidan tanih
khususnya dalam bidang pertanian.
● Pandang darat karst di kawasan gua batu
kapur menggalakkan aktiviti pelancongan.
Contoh Gua Tempurung (Perak) dan
Gua Niah (Sarawak).
Kepentingan Batuan Metamorfosis
Batu Permata Batu Marmar
● Dijadikan sebagai barang kemas dan ● Batu marmar digunakan dengan meluas
perhiasan wanita. dalam pembinaan bangunan dan rumah
● Berlian juga dijadikan mata pengisar, seperti membuat
pemotong kaca lantai, dinding,
dan mata gerudi. kabinet dapur
dan meja.
Info
Berlian merupakan batuan yang paling keras di dunia dan berasal dari unsur karbon.
Kualiti berlian dinilai berasaskan karat, kejernihan, warna dan potongan berlian.
85
85
Imbas Kembali
Jenis-jenis Batuan
Batuan igneus Batuan enapan Batuan metamorfosis
• Batuan igneus rejahan • Jenis kimia • Batuan berjalur
• Batuan igneus terobosan • Jenis klastik • Batuan tidak berjalur
• Jenis organik
Pembentukan Batuan
Penyejukan Mendapan Suhu dan
Batuan dan pemejalan Batuan dan mampatan Batuan tekanan yang
igneus magma dan enapan serpihan metamorfosis tinggi pada
lava batuan batuan
Taburan Batuan Igneus, Kepentingan Batuan
Batuan Enapan dan Batuan
Metamorfosis di Malaysia Basalt
• Balast landasan kereta api.
• Kuantan (Pahang) • Komponen utama bitumen.
• Segamat (Johor) Batuan • Penebat haba.
Igneus
• Lundu (Sarawak) Igneus Granit
• Telupid (Sabah) • Membina jalan raya, jalan kereta api,
jambatan, empangan dan
perkakasan dapur.
• Mersing (Johor)
Enapan • Mukah (Sarawak) Batu Pasir
• Silimpopon (Sabah) • Membuat kaca.
• Bahan binaan bangunan.
Batuan
• Pulau Langkawi Enapan Batu Kapur
(Kedah) • Bahan utama simen dan kapur.
Metamorfosis • Ulu Kinta (Perak) • Meneutralkan tanih berasid.
• Gunung Benom • Memajukan aktiviti pelancongan.
(Pahang)
Batu Permata
• Barang kemas dan perhiasan wanita.
• Berlian dijadikan mata pengisar,
Batuan pemotong kaca dan mata gerudi.
Metamorfosis
Batu Marmar
• Membuat kabinet dapur, meja,
lantai dan dinding.
86
86
Cabaran Minda
BAHAGIAN A
1. Berdasarkan Rajah A, apakah X? 5. Batuan ini sangat penting dalam
pembuatan barangan di bawah
Jenis batuan
Igneus X Metamorfosis
Rajah A
A Granit
B Marmar
C Enapan
D Mampatan
Foto 1
2. Manakah yang berikut merupakan batuan A Batu kapur
igneus rejahan? B Batu pasir
I Gabro C Basalt
II Obsidian D Granit
III Basalt
IV Granit
A I dan II BAHAGIAN B
B I dan IV
C II dan III 1. Namakan batuan yang bertanda P dan Q
D III dan IV dalam Rajah B.
Jenis batuan
3. Batuan di bawah tergolong dalam
batuan jenis
• Syal Batuan P Batuan igneus Batuan Q
• Konglomerat Rajah B
A Klastik
B Kimia 2. Nyatakan proses pembentukan
C Organik batuan igneus.
D Rejahan 3. Berikan 3 jenis batuan metamorfosis.
4. Antara berikut, lokasi manakah berkaitan
dengan pernyataan di bawah? BAHAGIAN C
Terhasil akibat batuan mengalami suhu 1. Jelaskan kepentingan batuan terhadap
dan tekanan yang tinggi. pembangunan ekonomi dan infrastruktur
di Malaysia.
A Lundu
B Telupid
C Segamat
D Pulau Langkawi
87
87
EKSPLORASI BAB
BAB 7 7.1 Konsep dan Jenis Luluh Hawa 7.2 Faktor-faktor yang
Mempengaruhi Luluh Hawa
Bolehkah anda mengenal pasti jenis-jenis Apakah agen-agen yang mempengaruhi
luluh hawa? kejadian luluh hawa?
PROSES D
AN
PROSES DAN
KESAN LULUH HAWA
KESAN LULUH HAWA
Proses Luluh Hawa Fizikal, Kesan Luluh Hawa terhadap
7.3 Luluh Hawa Kimia dan 7.4 Pandang Darat di Kawasan
INDUKSI BAB Luluh Hawa Biologi Gurun Panas dan Kawasan
Tropika Lembap
Luluh hawa memainkan peranan penting dalam pembentukan pandang darat Bagaimanakah proses luluh hawa berlaku?
di sesebuah kawasan. Proses luluh hawa mengambil masa beratus juta tahun untuk Adakah luluh hawa boleh mengubah
membentuk kawasan pandang darat karst. Kesan luluh hawa membawa kepentingan persekitaran kita?
kepada pembangunan sesebuah negara.
Apakah yang akan anda pelajari?
Setelah mempelajari bab ini, murid dapat:
Menjelaskan konsep dan jenis luluh hawa.
Menghuraikan faktor yang mempengaruhi luluh hawa.
Menghuraikan proses luluh hawa fizikal, luluh hawa kimia dan luluh hawa biologi.
Menjelaskan melalui contoh kesan luluh hawa terhadap pandang darat di kawasan
Gurun Panas dan kawasan Tropika Lembap.
88
88
EKSPLORASI BAB
BAB 7 7.1 Konsep dan Jenis Luluh Hawa 7.2 Faktor-faktor yang
Mempengaruhi Luluh Hawa
Bolehkah anda mengenal pasti jenis-jenis Apakah agen-agen yang mempengaruhi
luluh hawa? kejadian luluh hawa?
AN
PROSES D
PROSES DAN
KESAN LULUH HAWA
KESAN LULUH HAWA
Proses Luluh Hawa Fizikal, Kesan Luluh Hawa terhadap
7.3 Luluh Hawa Kimia dan 7.4 Pandang Darat di Kawasan
INDUKSI BAB Luluh Hawa Biologi Gurun Panas dan Kawasan
Tropika Lembap
Luluh hawa memainkan peranan penting dalam pembentukan pandang darat Bagaimanakah proses luluh hawa berlaku?
di sesebuah kawasan. Proses luluh hawa mengambil masa beratus juta tahun untuk Adakah luluh hawa boleh mengubah
membentuk kawasan pandang darat karst. Kesan luluh hawa membawa kepentingan persekitaran kita?
kepada pembangunan sesebuah negara.
Apakah yang akan anda pelajari?
Setelah mempelajari bab ini, murid dapat:
Menjelaskan konsep dan jenis luluh hawa.
Menghuraikan faktor yang mempengaruhi luluh hawa.
Menghuraikan proses luluh hawa fizikal, luluh hawa kimia dan luluh hawa biologi.
Menjelaskan melalui contoh kesan luluh hawa terhadap pandang darat di kawasan
Gurun Panas dan kawasan Tropika Lembap.
89
89
The words you are searching are inside this book. To get more targeted content, please make full-text search by clicking here.
Discover the best professional documents and content resources in AnyFlip Document Base.
Search