ประเด็นจริยธรรมในการจัดการเรียนการสอนทางการพยาบาล

ประเด็นจริยธรรมในการจดั
การเรียนการสอนทางการพยาบาล

ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.ทัศนยี ์ นะแส
ศนู ย์จรยิ ธรรมทางการพยาบาลแหง่ ประเทศไทย

สภาการพยาบาล

ท่านเคยประสบกับประเด็น/ปัญหา
จรยิ ธรรมทางการพยาบาล

หรอื ไม?่ ? อยา่ งไร??

พยาบาล ครพู เ่ี ล้ยี ง
• ผู้ป่วย
• ผปู้ ่วย • นักศกึ ษา
• เพ่ือนรว่ มงาน • เพ่ือนรว่ มงาน
• หน่วยงาน • หน่วยงาน
• วชิ าชพี • วชิ าชีพ

ลกั ษณะการสอนทางการพยาบาล

1. ภาคทฤษฎี
2. ภาคปฏบิ ตั ิ

*ประยุกต์ความรจู้ ากภาคทฤษฎี
*พัฒนาทกั ษะการปฏิบตั ิการพยาบาล
*เสริมสร้างทศั นคติทีด่ ตี ่อวิชาชีพ

รปู แบบ/วธิ กี ารสอนทางการพยาบาล

1. การบรรยาย อธบิ าย บอก
2. การสอนสาธติ และสาธิตย้อนกลบั
3. การสอนขา้ งเตียง
4. การเยย่ี มตรวจทางการพยาบาล
5. การประชุมปรกึ ษาทางการพยาบาล
6. การสอนโดยใช้กรณศี กึ ษา/กรณีตวั อยา่ ง

ฯลฯ

ประเดน็ /ปัญหาจริยธรรมในการสอน
เกิดขึ้นไดเ้ มอื่ ใด??

เตรยี มการสอน
มอบหมายงาน
ขณะสอน (อธิบาย, บรรยาย, สาธิต ฯลฯ)
ประเมนิ ผล

ประเดน็ /ปญั หาทางจรยิ ธรรม

(สภาการพยาบาล, 2564)

1. พฤตกิ รรมผดิ จรยิ ธรรม
(unethical behavior)

2. ประเด็นขดั แย้งทางจริยธรรม
(ethical dilemma)

ลักษณะของพฤติกรรมทผี่ ิดจรยิ ธรรม

(สภาการพยาบาล, 2564)

• ผิดหลกั จริยธรรม
• ผิดจรรยาบรรณวชิ าชพี
• ผิดกฎเกณฑท์ ีด่ งี ามของสังคม

หลักจริยธรรม (ethical principles)

• การทาประโยชน์ (Beneficence)
• การไมท่ าอันตราย (nonmaleficence)
• การเคารพเอกสทิ ธิ์ (respect for autonomy)
• ความซ่อื สัตย์ต่อพันธะหนา้ ท่ี (Fidelity)
• ความยตุ ธิ รรม (justice)
• การพดู /บอกความจริง (truth telling/veracity)

จริยธรรมในการสอน
ตามหลกั จรยิ ธรรม

10

หลกั การทาประโยชน์

(Beneficence)

การกระทาสง่ิ ท่ดี ี/เป็นประโยชนต์ ่อผู้อืน่
*ปอ้ งกนั อันตราย
*ขจดั อนั ตราย
*ทาส่ิงที่ดี/สง่ เสริมสงิ่ ทด่ี ี

(Beauchamp & Childress, 2011)

พฤติกรรม/การกระทาทเี่ ปน็ ประโยชน์

กระทาด้วย..... ความรกั
ความเมตตา กรณุ า
เสยี สละ ไมเ่ ห็นแกต่ วั
มีน้าใจ เอ้ือเฟอื้ เผอ่ื แผ่

จรยิ ธรรมในการสอนตามหลักการทาประโยชน์

(อรญั ญาและทัศนยี ์, 2559)

1. ดา้ นเน้ือหาทส่ี อน
2. ดา้ นบรรยากาศการเรียนรู้
3. ด้านการเป็นแบบอยา่ ง

1. เน้อื หาทีส่ อน
*ถูกต้อง
*ทันสมัย
*เหมาะสมกับผ้เู รยี น

2. สร้างบรรยากาศของหอผู้ป่วย
ให้ส่งเสริมการเรยี นรู้ของนักศกึ ษา

2.1 ลกั ษณะทางกายภาพ
2.2 บุคคลและความสัมพันธ์

ระหวา่ งบุคคล

2.1 ลักษณะทางกายภาพของหอผู้ป่วย
ท่สี ง่ เสรมิ การเรยี นรู้

*สะอาด มีระเบียบ
*แสงสวา่ งเหมาะสม
*วสั ดุ อุปกรณเ์ พียงพอ
*โล่ง อากาศถา่ ยเทไดส้ ะดวก

ฯลฯ

2.2 บุคคลและความสัมพันธ์ระหว่างบคุ คล
ทสี่ ่งเสริมการเรยี นรขู้ องนักศกึ ษา

*บคุ ลกิ ภาพของครู

*พฤตกิ รรมการสอนของครู

*ความสมั พันธข์ องบุคลากร และ
นกั ศึกษากบั บุคลากร

2.2.1 บคุ ลิกภาพของครทู สี่ ง่ เสริม
การเรยี นรู้ของนักศกึ ษา

พดู จาดี
แต่งกายดี
หนา้ ตาย้ิมแยม้
ดแู ล เอาใจใส่ เป็นกันเอง

ฯลฯ

2.2.2 พฤตกิ รรมการสอนของครู

ทส่ี ่งเสรมิ การเรียนรูข้ องนักศึกษา

รจู้ ริง
ทักษะการปฏบิ ัติฯดี
เตรียมการสอนอยา่ งดี
ตัง้ ใจ เตม็ ใจ และอดทนในการสอน
เข้าใจและยอมรบั ความแตกต่างของผู้เรียน

2.2.3 ความสัมพันธ์ของบคุ ลากร และนกั ศกึ ษา
กบั บุคลากร ท่ีส่งเสรมิ การเรียนรู้ของนกั ศึกษา

ความสัมพนั ธ์บนพื้นฐานหลกั การทาประโยชน์
บคุ คลจะปฏิบตั ิต่อกันด้วยความรกั ความ

เมตตา ดแู ลเอาใจใส่ และช่วยเหลอื เกือ้ กูลซึ่งกัน
และกัน

บรรยากาศจริยธรรม (ethical climate)

(สภาการพยาบาล, 2564)

บรรยากาศทที่ กุ คนในหนว่ ยงานปฏบิ ตั ติ อ่
กนั บนพื้นฐานของหลักการและแนวคดิ ทาง
จริยธรรม เช่น ช่วยเหลอื เก้ือกลู ให้เกยี รตซิ งึ่ กนั
และกนั ปฏบิ ตั ติ ่อกันด้วยความเทา่ เทียม ฯลฯ

บรรยากาศจรยิ ธรรมในโรงพยาบาล
มีความสัมพันธร์ ะดบั สูงกับ

ความกล้าทางจริยธรรมของพยาบาล

(Taraz, et al; 2019)

3. เปน็ แบบอย่าง(ของพยาบาล)ทีด่ ี

*ความรู้
*การปฏบิ ตั กิ ารพยาบาล
*ระเบยี บวนิ ัย สภุ าพ อ่อนโยน
*ใหเ้ กียรติผปู้ ่วย นักศึกษา และเพ่ือน

รว่ มงาน
ฯลฯ

Teaching styles in clinical nursing
education: A qualitative study of Iranian

nursing teachers’ experiences

(Hossein K.M. et al/ Nurse Education in Practice 10(2010) 8-12)

1. Teaching by doing
2. Teaching by supporting
3. Teaching by being a role model
4. Teaching by creating learning context
5. Teaching by monitoring

กรณีศึกษา: จาเป็นตอ้ งเจาะ

ท่านมอบหมายให้นักศึกษาพยาบาล
เจาะเลือดผู้ป่วยสงู อายุรายหนงึ่ (ตามข้อกาหนด
ของรายวชิ า) ซึ่งเป็นการฝกึ ปฏบิ ัติเจาะเลือดคร้งั
แรกของนกั ศึกษา

นักศกึ ษาไดเ้ จาะเลอื ดผปู้ ว่ ย 1 ครงั้ แตไ่ ม่
สามารถเจาะได้ ผู้ปว่ ยเริ่มมสี ีหน้ากงั วล...

คาถาม

1. ปญั หาจริยธรรมท่ีอาจเกิดข้นึ มี
อะไรบา้ ง?

2. ครูพี่เลี้ยงควรปฏิบัตอิ ยา่ งไรจึงจะ
สอดคล้องกับหลักการทาประโยชน์

หลักการไมท่ าอนั ตราย (nonmaleficence)

การไม่ทาให้บคุ คลอืน่
ได้รบั ผลร้ายหรอื เกดิ อนั ตราย
ท้ังดา้ นร่างกายและ/หรือจติ ใจ
ไม่วา่ จะโดยทางตรงหรอื ทางอ้อม

• ไม่ฆา่
• ไม่ทาใหป้ วด
• ไมจ่ ากัดอิสรภาพ
• ไม่ทาให้พกิ าร/ไร้ความสามารถ
• ไมท่ าให้ทกุ ขใ์ จ/ปราศจากความสขุ

จริยธรรมในการสอนตามหลกั การไม่ทาอนั ตราย

(อรัญญาและทศั นยี ์, 2559)

ครตู อ้ งไมท่ าใหน้ ักศึกษาเจบ็ ปวด
เสยี ใจ อบั อาย ทุกข์ใจ และขาดอสิ รภาพ
ทง้ั ทางตรงและทางออ้ ม ต้ังใจและไม่ตง้ั ใจ

ครอู าจทาอนั ตรายนักศึกษา (โดยไมต่ ้งั ใจ)
ได้อยา่ งไรบา้ ง???

ทาใหเ้ จบ็ ปวด/เกิดอนั ตรายตอ่ รา่ งกาย
สะกิด
หยกิ ตี
ผลกั ดงึ
มอบหมายงานเกินกาลงั
ฯลฯ

ทารา้ ยจติ ใจนกั ศึกษา/ทาให้อับอาย
ดุ ตาหนิ
ประชดประชนั
เปรยี บเทยี บกับคนอน่ื
เมินเฉย ไม่สนใจ บึง้ ตึง
มองตง้ั แตศ่ ีรษะจรดปลายเทา้
ฯลฯ

กรณีศึกษา: กลบั ไปกินปลาบ้างนะ

ครูพเี่ ล้ยี งได้สอนนักศึกษาพยาบาลเร่ือง
การบนั ทึกทางการพยาบาล และมอบหมายให้
นักศึกษาทุกคนเขยี นบันทึกทางการพยาบาล

หลงั จากครพู ่เี ลยี้ งได้ตรวจบนั ทกึ ทางการ
พยาบาล พบว่า นักศึกษาพยาบาล เอ บนั ทึกไม่
ตรงประเด็นและไมค่ รบถว้ น จึงเรียกนักศกึ ษา
พยาบาล เอ มาพบ

ครูพ่ีเล้ยี งอธบิ ายซ้าหลายคร้ัง
แตน่ กั ศึกษาพยาบาล เอ กย็ ังไมเ่ ข้าใจ
ครพู ่เี ล้ียงจึงพูดออกไปว่า....

“หนกู ลับไปกินปลาบ้างนะคะ”

คาถาม

1. ครูพี่เล้ียงผดิ จรยิ ธรรมหรอื ไม่? เพราะเหตใุ ด?
ก. ไม่ผดิ เพราะพดู ความจรงิ
ข. ไม่ผดิ เพราะอยากให้นกั ศกึ ษาพัฒนา
ค. ผิด เพราะใช้คาพูดทน่ี กั ศกึ ษาไม่เขา้ ใจ
ง. ผดิ เพราะทาให้นักศึกษาเสียใจ/ไมส่ บายใจ

2. ครูพเ่ี ลย้ี งควรพดู หรอื สอ่ื สารอยา่ งไร?
จงึ จะสอดคล้องกับหลักการทาประโยชน์
และหลักการไม่ทาอนั ตราย

***เกดิ ผลดีกบั นกั ศึกษา และ ไม่ทาให้
นกั ศกึ ษาเกิดอันตรายท้งั ร่างกายและจติ ใจ

ไม่ว่าทางตรงหรอื ทางออ้ ม***

การส่อื สารท่สี ง่ เสริมการเรยี นรู้
ของนักศกึ ษา

ควรประกอบด้วย...
• ขอ้ มูลที่เปน็ ข้อเท็จจรงิ /สภาพการณจ์ ริง

(ใคร อะไร ทไ่ี หน เม่ือไร อย่างไร)
• ผลของการกระทา/เหตกุ ารณ์
• แนวทางการแก้ไขท่ีเปน็ รปู ธรรม
• การเสรมิ แรงทางบวก

จริยสนทนา (ethical communication)

หมายถึงการสอ่ื สารระหวา่ งบคุ คล
อยา่ งนอ้ ยสองคน บนพื้นฐานของ
หลกั การและแนวคดิ ทางจรยิ ธรรม
ทาให้เกดิ ความเชอ่ื ถอื ไวว้ างใจ และ
มสี มั พันธภาพที่ดตี ่อกัน

(อรญั ญา, 2548)

กรณีศกึ ษา: มัวแต่ก้มหนา้

พเ่ี ล้ยี งกาลังน่ังทางานหนา้ จอคอมพิวเตอร์
โดยไมไ่ ดส้ นใจวา่ นกั ศึกษารายหน่ึงมายืนตรงหน้า
เพ่อื สอบถามข้อมูลบางอยา่ ง

นักศึกษาไมก่ ล้าถามเพราะเห็นวา่ ครพู เี่ ล้ยี ง
ยงุ่ มากจนไม่ได้เงยหนา้ ขนึ้ มามอง และไมแ่ น่ใจว่า
ตนเองควรถามหรือไม่

นกั ศกึ ษาเดินไปเดินมาบรเิ วณนั้นอยู่
หลายรอบจนทา้ ยท่ีสุดครูพ่ีเลีย้ งก็พูดกบั
นักศกึ ษาโดยไม่เงยหน้าวา่

“มอี ะไรก็พดู มาสิ ฟังอยู่”

คาถาม

1. การสอ่ื สารของครพู ่ีเลีย้ ง ไมส่ อดคล้อง
กบั หลกั จรยิ ธรรมขอ้ ใด?

2. การส่ือสารอยา่ งมจี รยิ ธรรมของครู
พเ่ี ลย้ี งควรเปน็ อย่างไร?

กรณศี กึ ษา: อุตส่าหท์ าให้

ญาตผิ ู้ป่วยไปเย่ยี มผู้ปว่ ยทโ่ี รงพยาบาล และ
ถามอาการผู้ปว่ ยจากพยาบาล พยาบาลได้อธิบาย
วา่ กาลงั ดาเนนิ การติดตอ่ โรงพยาบาลหนึ่งเพื่อสง่
ผูป้ ว่ ยไปรกั ษาต่อ แตเ่ ตยี งเตม็ จงึ ยังไม่สามารถ
ยา้ ยได้ พยาบาลจึงไดต้ ดิ ต่อโรงพยาบาลอ่นื ๆดว้ ย
แต่กพ็ บปญั หาเดยี วกัน

คือเตยี งเต็ม ญาตผิ ปู้ ่วยได้สอบถามพยาบาลด้วย
เสยี งดังและแสดงสหี น้าท่าทางไม่พอใจวา่ จะให้
ทาอย่างไร จะรอให้คนไข้ตายกอ่ นหรืออย่างไร
พยาบาลจงึ โตต้ อบกลับไปด้วยเสียงดงั วา่ อุตส่าห์
ติดตอ่ โรงพยาบาลให้แลว้ ไมไ่ ดอ้ ยู่เฉยๆ ตอนนีก้ ็
รอคาตอบจากโรงพยาบาลอยู่

ทาใหญ้ าติผ้ปู ่วยไมพ่ อใจมากขน้ึ และตอบกลบั
ดว้ ยเสียงดงั ว่า พยาบาลจะใช้คาว่า “อตุ ส่าห์”
ไมไ่ ด้ เพราะเป็นหนา้ ที่ของพยาบาลอย่แู ล้ว และ
ไดร้ ้องเรยี นไปยังสภาการพยาบาล

คาถาม

1. การสอ่ื สารของพยาบาล ไมส่ อดคลอ้ ง
กับหลักจริยธรรมใด?

2. พยาบาลควรสอ่ื สารอยา่ งมจี ริยธรรม
อยา่ งไร?

หลกั การเคารพเอกสิทธ์ิ

(Respect for autonomy)

สิทธิ
ความเปน็ ส่วนตัว
การปกครองตนเอง
อิสระในการทาตามความปรารถนา

การตดั สนิ ใจอย่างอสิ ระ
(autonomous decisions)

• อยบู่ นพื้นฐานของคุณค่าและความเชื่อ
• อาศยั ขอ้ มูลทถ่ี กู ตอ้ งและเพยี งพอ
• เป็นอิสระจากการถกู บังคับ
• อยบู่ นพ้ืนฐานของเหตุผลและความต้ังใจ

การกระทาอย่างอิสระ

(autonomous action)

• กระทาด้วยความตั้งใจ
• กระทาดว้ ยความเขา้ ใจ
• การกระทาทไ่ี ม่มีอทิ ธิพลใดมาควบคมุ

จรยิ ธรรมในการสอนตามหลักการเคารพเอกสทิ ธิ์

(อรญั ญาและทศั นยี ์, 2559)

เคารพในศักดศิ์ รีความเป็นมนุษย์ของนกั ศกึ ษา
*สอนโดยใช้ผเู้ รียนเปน็ ศูนย์กลาง
*รับฟงั ความคดิ เห็นของนกั ศกึ ษา

เคารพในศกั ด์ิศรคี วามเปน็ มนุษย์ของนกั ศกึ ษา

*เข้าใจ ยอมรับความแตกต่างของนักศึกษา
เชน่ เพศสภาพ ศาสนา ความสามารถใน
การ เรยี นรู้ เปน็ ตน้

*เปดิ โอกาสให้นกั ศึกษามสี ว่ นร่วมในการจดั
กจิ กรรมการเรียนรู้

กรณศี กึ ษา: ไมอ่ นุญาตได้ไหม?

นักศึกษาขออนุญาตขาด ward 1 วัน
เพือ่ กลบั บา้ นไปร่วมทาบุญบรรพบุรุษตาม
ประเพณี ท้ังๆที่มกี ฎวา่ นกั ศึกษาต้องข้ึนฝกึ
ปฏบิ ัตคิ รบ 100% ยกเวน้ กรณีท่มี เี หตุผล
สมควรหรอื มคี วามจาเป็นอยา่ งย่ิง