Thaihealth watch 2021

1

จบั ตาทิศทาง
สุขภาพคนไทย
ป 2564
Rewind the future

มองเทรนด์สุขภาพ

ฉายภาพพฤติกรรม

ปรับให้พร้อม โดย สำนักงานกองทุนสนบั สนนุ
การสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.)
เพื่อก้าวไปต่อปี 64
10/12/2563 BE 07:15
thaihealth watch 2021.indd 1







































































New  Normal  ทมี่ ีการพดู ถงึ กันมีอะไรบา้ ง 37
  ‘การใชเ้ จลล้างมอื ’  8,357  ขอ้ ความ 
  ‘การเวน้ ระยะห่าง’  8,207  ข้อความ    ‘การสวมหนา้ กากอนามยั ’  5,902  ขอ้ ความ 
  ‘เรอ่ื งสุขนิสัยและสุขอนามัย  2,024  ข้อความ 
ซงึ่ ถา้ สงั เกตจะเหน็ วา่ เกยี่ วขอ้ งกบั การปอ้ งกนั โรคแทบทงั้ สน้ิ

thaihealth watch 2021.indd 37 10/12/2563 BE 07:15

38 T HAIHEALT H W ATCH 2021

ผลพลอยไดท้ ีต่ ามมา  คือการท�ำ ให้โรคระบาดบางโรคมีจำ�นวนผูป้ ่วยลดลงไปด้วย  อย่าง ‘โรคไข้หวัดใหญ่’ ที่จำ�นวน
ผู้ป่วยในปี พ.ศ. 2563  ลดลงจากปี พ.ศ. 2562  ในช่วงเวลาเดียวกันถึง  92%  เนื่องจากประชาชนหันมาเฝ้าระวังและ
ดูแลตัวเองมากขึ้น  รวมถึงมาตรการกักตัวเองอยู่ในบ้านและการเว้นระยะห่างทางสังคม  ก็ทำ�ให้โอกาสสัมผัสเชื้อโรค
จากสถานท่ลี ดลง

จ�ำนวนผปู้ ว่ ยโรคไข้หวดั ใหญ ่ (หนว่ ย:ราย)

หมายเหตุ: ขอ้ มลู ป ี 2562  เปน็ ข้อมูล  ณ  วันท ่ี 13  สิงหาคม  2563
ทม่ี า: รายงานโรคในระบบเฝ้าระวงั   506  ส�ำ นกั ระบาดวทิ ยา  กรมควบคุมโรค  กระทรวงสาธารณสขุ

บางส่วนท่ีตามมาและอาจเป็น  New  Normal  ต่อไปในอนาคต  คือการทำ�งานออนไลน ์ ไม่ว่าจะทำ�งานจากที่บ้าน 
(work  from  home)  หรอื ท�ำ งานทอ่ี นื่  ๆ ทใ่ี ชเ้ ทคโนโลยมี าชว่ ยประหยดั เวลาการเดนิ ทาง  ไมว่ า่ จะเปน็ แอปพลเิ คชนั ส�ำ หรบั
ประชมุ ออนไลน์ตา่ ง ๆ  ทัง้   Zoom,  Google  Meet,  Microsoft  Team,  Webex,  Skype,  Discord  ฯลฯ

การจัดงานแถลงข่าว  สัมมนา  หรือเสวนาก็เปลี่ยนแปลงไปทำ�ผ่านโลกออนไลน์  ที่เรียกกันว่า  webinar  (web+
seminar)  มากขนึ้

ขณะที่การเรียนการสอนทางไกล  ไม่ว่าจะผ่านทีวีดาวเทียม  หรือผ่านระบบออนไลน์  ก็กลายมาเป็นทางเลือกหน่ึง
ในการจดั ระบบการศึกษา

thaihealth watch 2021.indd 38 10/12/2563 BE 07:15

39

‘วคั ซนี ’

จะมาชว่ ยยตุ วิ กิ ฤตนไ้ี ดจ้ รงิ หรอื

ถึงปัจจุบัน  ‘แสงสว่างท่ีปลายอุโมงค์’  อนามัยและเวชศาสตร์เขตร้อนของมหาวิทยาลัย
ในการออกจากวิกฤต  COVID-19  สำ�หรับใคร ลอนดอน  ใหข้ อ้ มลู วา่   มผี พู้ ยายามทดลองวคั ซนี
หลาย ๆ คนกค็ อื   รอให ้‘วคั ซนี ’  (vaccine)  ทผ่ี ลติ ป้องกัน  COVID-19  ทั่วโลก  260  ชนิด  โดย 
ออกมาประสบผลสำ�เร็จในการปอ้ งกันโรคร้ายน้ี 56  ชนดิ ทีท่ ดลองในระดบั คลินกิ แลว้ 20
ข้อมูลทางวิทยาศาสตร์พบว่า  อัตราการ ขณะทส่ี �ำ นกั ขา่ วบบี ซี รี ายงานวา่   มวี คั ซนี
กลายพันธ์ุของไวรัสโดยท่ัวไปจะอยู่ที่  24  ครั้ง/ ของ  3  บรษิ ทั   คอื   ไฟเซอร-์ ไบออนเทค  (Pfizer-
ปี  ซ่ึงการกลายพันธ์ุจะเกิดข้ึนแบบสุ่ม  และ BioNTech)  สปตุ นกิ   (Sputnik)  และโมเดอรน์ า 
เป็นส่วนหนึ่งของวงจรชีวิตไวรัส  บางคร้ังการ (Moderna)  ต่างรายงานผลเบ้ืองต้นในการ
กลายพันธุ์ก็เอื้อประโยชน์ต่อตัวไวรัสเอง  ทำ�ให้ ทดลองขนั้ ท ่ี 3  ทอี่ อกมาไดผ้ ลด ี โดยมปี ระสทิ ธ-ิ
ดรุ า้ ยขน้ึ   กระจายเรว็ ขน้ึ   ตดิ ตอ่ งา่ ยขนึ้   บางครงั้ ผลในการป้องกัน  COVID-19  ท่ีได้จากการ
ก็เป็นการทำ�ลายตัวเองตามธรรมชาติ  ซึ่งการ ทดลองขั้นที่  3  อยู่ที่  90%,  92%  และ  95% 
สังเกตการกลายพันธ์ุในส่วนของโปรตีนหนาม  ตามลำ�ดับ21
(spike  protein)  บนตัวไวรัส  COVID-19  อาจ อย่างไรก็ตาม  ผลการทดลองดังกล่าว
ช่วยในการศึกษาและพัฒนาวัคซีนเพื่อใช้ในการ ยงั ไมไ่ ดร้ บั การประเมนิ โดยผเู้ ชย่ี วชาญ  และยงั มี
ปอ้ งกนั โรค ข้อจำ�กัดในการเก็บรักษารวมถึงการใช้งาน  เช่น 
ทั้งนี้  นักวิทยาศาสตร์จากมหาวิทยาลัย วัคซีนของ  Pfizer-BioNTech  ต้องเก็บรักษาไว้
ปักกิ่งและสถาบันปาสเตอร์ในเซี่ยงไฮ้ของจีน  ที่อุณหภูมิ  -70  องศาเซลเซียส  และสามารถ
เคยรายงานว่า  พบการกลายพันธ์ุของไวรัส  เก็บไว้ในตู้เย็นธรรมดาได้เพียง  5  วัน  วัคซีน
COVID-19  จากสายพันธุ์เอส  (S  type)  มาเป็น ของบริษัท  Moderna  ต้องเก็บรักษาไว้ที่
สายพันธุ์แอล  (L  type)  ที่มีความรุนแรงมากขึ้น  อุณหภูมิ  -20  องศาเซลเซียสเป็นเวลาไม่เกิน  6 
เพราะสามารถแพร่กระจายไปในอุจจาระและ เดือน  และสามารถเก็บรักษาไว้ในตู้เย็นธรรมดา
ปัสสาวะได้  ไม่ใช่แค่ทางเดินหายใจอย่างเดียว ได ้ 1  เดือน
ในเดือนมีนาคม  พ.ศ. 2563  ซึ่งในปัจจุบัน ทั้งน้ี  ยังไม่รวมถึงข้อจำ�กัดอื่น ๆ  เช่น
มีผู้ป่วย  COVID-19  ที่ติดเช้ือสายพันธ์ุ  S  กับ ปริมาณการผลิต  การแจกจ่าย
สายพันธุ์  L  ในอตั ราส่วน  30:70 คนทยี่ งั รอ ‘วคั ซนี ’ กอ็ าจจะจ�ำ เปน็ จะตอ้ ง
จนถึงกลางเดือนพฤศจิกายน  พ.ศ. 2563  รอต่อไป
ข้อมูลจากศูนย์วิจัยวัคซีนและสถาบันวิจัยสุข-

20 เว็บไซต์  COVID-19  Vaccine  Traker  ของศูนย์วิจัยวัคซีนและสถาบันวิจัยสุขอนามัยและเวชศาสตร์เขตร้อนของมหาวิทยาลัยลอนดอน 
https://vac-lshtm.shinyapps.io/ncov_vaccine_landscape/
21 ขอ้ มูลวันท ่ี 21  พฤศจกิ ายน  พ.ศ. 2563  จากส�ำ นกั ขา่ วบีบซี ีไทย  https://www.bbc.com/thai/international-55019177

thaihealth watch 2021.indd 39 10/12/2563 BE 07:15

บทสง่ ทา้ ย
จะอยอู่ ย่างไรในยุค ‘โควิดมาราธอน’

‘โรคติดต่ออุบัติใหม่’  (emerging  infectious  •  โรคติดต่ออุบัติใหม่ที่อาจเกิดข้ึนในอนาคต  เช่น 
diseases)  เกดิ ขนึ้ ทวั่ โลกเสมอ ๆ  ส�ำ หรบั ไทยจะมโี รคตดิ ตอ่ โรคทเ่ี กดิ จากการกลายพนั ธข์ุ องเชอื้ ไขห้ วดั ใหญส่ ายพนั ธใ์ุ หม่ 
อุบัติใหม่เกิดข้ึนเฉล่ียทุก  5 - 10  ปี  อาทิ  โรค  SARS  (พ.ศ.  โรคทเ่ี กดิ จากเชอ้ื ดอ้ื ยาชนดิ ใหม ่ เป็นต้น
2546)  โรคไข้หวัดนก  H5N1  (พ.ศ. 2546-2547)  โรค การเตรยี มความพรอ้ มเพอื่ รบั มอื กบั โรคระบาดเหลา่ น ้ี
ไข้หวัดหมู  H1N1  (พ.ศ. 2552)  โรคไวรัสซิกา  (พ.ศ. 2558)  จึงไม่ใช่แค่งานในกรอบทางการแพทย์และสาธารณสุข
กระท่ังมาถงึ โรค  COVID-19  (พ.ศ. 2563) เพียงอย่างเดียว  แต่ต้องอาศัยความร่วมมือจากสังคม 
มกี ารประเมนิ วา่   ประเทศไทยเสย่ี งเผชญิ กบั โรคตดิ ตอ่ โดยการสร้างความรู้และสนับสนุนประชาชนเร่ืองสุขอนามัย 
อุบัติใหม่หรอื อุบัตซิ า้ํ ใน  3  ประเภท22  ได้แก่ ภมู ิคุม้ กัน  และการปอ้ งกัน
•  โรคติดต่ออุบัติใหม่ท่ีเคยระบาดมาแล้วกลับมา แนวทางการสร้างวิถีชีวิตรูปแบบใหม่  หรือ  New 
ระบาดซ้าํ   เช่น  โรคไขห้ วดั ใหญ่สายพนั ธ ุ์ H1N1  (2009) Normal  เพื่อรับมือกับโรคติดต่อท่ีอาจเกิดข้ึนในอนาคต 
•  โรคติดต่ออุบัติใหม่จากต่างประเทศ  เช่น  โรค จึงจำ�เป็นต้องเกิดการปฏิบัติร่วมกันในระดับ ‘บุคคล’ 
ไขเ้ หลอื ง  โรคไขเ้ วสตไ์ นล ์ โรคตดิ เชอ้ื ไวรสั อีโบลา ‘สงั คม-สงิ่ แวดล้อม’  และ ‘ระบบการจดั การ’23  ดงั นี้

22 https://www.hfocus.org/content/2018/03/15573 10/12/2563 BE 07:15
23 บทเรียนการดำ�เนินงานของสำ�นกั งานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสรมิ สขุ ภาพ  ในการรว่ มแกป้ ัญหาโรคติดเช้ือไวรัสโคโรนา  2019  (COVID-19)

thaihealth watch 2021.indd 40

ุสขอนามัย บุคคล สงั คม  สิ่งแวดล้อม ระบบ

• รา่ งกายสะอาด • การสรา้ งจติ สำ�นกึ รกั ษา • การพฒั นา/ปรับปรงุ
• ลดการสมั ผัสโรค ความสะอาด ระบบอนามัยส่ิงแวดลอ้ ม
• ล้างมอื • เว้นระยะห่าง • การพฒั นา/ปรบั ปรงุ
• สวมหน้ากากอนามัย • การคำ�นึงถงึ สขุ อนามยั ระบบบริการครวั เรอื น 
• กินรอ้ น ในพื้นทส่ี าธารณะ ชุมชน  เมอื ง  สขุ ภาพ 
• ชอ้ นส่วนตวั • การใชเ้ ทคโนโลยีดจิ ิทลั การศกึ ษา  ขนสง่  
ในการติดต่อสอ่ื สารพูดคุย  สวสั ดิการ  ฯลฯ 
รบั สง่ ข้อมูล  และการประชุม • มาตรการการควบคมุ  
ออนไลน์  หรือการใชจ้ า่ ย การเดนิ ทางและกจิ กรรม
ช�ำ ระเงนิ   ใช้การสแกนจา่ ย  ต่าง ๆ  เชน่   การทำ�งาน
หรือการโอนเงนิ ผ่าน ท่ีบา้ น  การจัดสรร
โทรศัพทม์ อื ถอื งบประมาณเรง่ ด่วน 
• การดแู ลรักษาสภาพแวดล้อม เพอ่ื รองรบั ต่อผลกระทบ
จากการแพร่ระบาด

ภูมิ ุ้คมกัน/ ้ปองกัน • การฉดี วัคซีน • การปรบั ปรุงผงั เมอื ง  • การสรา้ งนโยบายเพอื่ การ
• ลดพฤติกรรมเส่ียง  ลดความแออดั ในพืน้ ท่ี
เช่น  สบู บหุ ร ่ี • ชุมชนมคี วามรอบร้ทู างสขุ ภาพ สรา้ งเสริมสขุ ภาพ  ตาม
ด่มื เคร่อื งดืม่ • แนวทางทุกภาคสว่ นในสังคม แนวทางทุกนโยบายหว่ งใย
แอลกอฮอล์ มสี ว่ นรว่ ม  ประชาชนต่างมี สุขภาพ  (Health  in  All 
• การสร้างภมู ิคุม้ กันทีด่  ี การเฝา้ ระวัง  และสามารถ Policies)  และนโยบาย
เชน่   กินอาหารทีม่ ี สอบสวนโรค สขุ ภาพหนง่ึ เดียว  (One 
ประโยชน ์ ลดหวาน  • การพัฒนาระบบการดูแล Health  Policy)  การด�ำ เนนิ
ลดมัน  ลดเคม็   ดม่ื นํ้า สุขภาพชมุ ชน งานท่สี รา้ งการเปล่ียนแปลง
ใหเ้ พียงพอ  มกี ิจกรรม • การจัดการดา้ นสงิ่ แวดลอ้ ม ในเชิงโครงสร้างท้ังระบบ
ทางกายท่เี หมาะสม ในชุมชน สงั คม  ระบบเศรษฐกิจ  ซึง่ จะ
• มคี วามรอบรู้ • การเตรยี มความพร้อม สง่ ผลต่อระบบสุขภาพให้
ทางสขุ ภาพ ด้านความม่ันคงทางเศรษฐกจิ ตอบสนองตอ่ การเปลย่ี นแปลง
(Health  Literacy) • ชุมชนมีบทบาทสำ�คญั ในการ ทรี่ วดเร็วมากข้ึน  ท้ังการ
• การพฒั นาความฉลาด สนบั สนนุ มาตรการควบคุม ใช้เทคโนโลยดี จิ ิทลั ในการ
ทางอารมณ์ การแพร่ระบาดของโรค ทำ�งาน  การให้ความส�ำ คัญ
ในชมุ ชน กับความยดื หยุ่นของระบบ
สุขภาพ  การลดชอ่ งวา่ งของ
ความไม่เทา่ เทียมดา้ น
สุขภาพ  รวมท้งั การสร้าง
สภาพแวดลอ้ มทีเ่ อื้อตอ่ การ
มีสุขภาพทดี่ ใี นระดับท่ีย่งั ยืน

thaihealth watch 2021.indd 41 10/12/2563 BE 07:15

42 T HAIHEALT H W ATCH 2021 07

‘ฝ่นุ ควัน’  เข้าสู่ฤดูหนาวตอนปลายปี  คาบเกี่ยวกับฤดูร้อน
อนั ตราย ช่วงต้นปี  จะเป็นช่วงเวลา ‘มาตามนัด’ ของปัญหามลพิษ
ทางอากาศอยา่ งฝนุ่ ละอองขนาดเลก็   หรอื   PM2.5  เสมอ
พบสัญญาณ
โรคระบบทางเดนิ ในชว่ งเวลาดงั กลา่ ว  เมอ่ื เราตน่ื เชา้ มา  อาจรสู้ กึ วา่
หายใจในภาคเหนอื   บรรยากาศรอบตัวดูมัว ๆ  ซึมเซา  หรือใกล้เลิกงาน 
แสงแดดก็สลัวลงคล้ายว่าฝนจะตก  ทั้ง ๆ ทีไ่ ม่ใช่ฤดูฝน

ทง้ั  ๆ ทรี่ ฐั บาลไดป้ ระกาศใหก้ ารแกไ้ ขปญั หาปญั หา
มลภาวะด้านฝุ่นละอองเป็น ‘วาระแห่งชาติ’  ตั้งแต่ปี พ.ศ. 
25621  แต่ความเปลี่ยนแปลงไม่สามารถแก้ให้เห็นชัดได้
ในพรบิ ตา  เพราะปัญหาเกีย่ วเนอ่ื งกบั หลายฝา่ ย 

เช่นเดียวกับคำ�ถามท่ีว่า  วิกฤต ‘ฝุ่นพิษ’ เหล่าน้ี
จะสง่ ผลกระทบอะไรกับชีวิตของพวกเราบา้ ง

1 มติคณะรัฐมนตร ี วนั ท ี่ 12  กมุ ภาพนั ธ ์ พ.ศ. 2562  https://resolution.soc.go.th/?prep_id=99331551

thaihealth watch 2021.indd 42 10/12/2563 BE 07:15

43

มลพิษทางอากาศ 
PM2.5  คอื อะไร?
อันตรายอย่างไรกับสุขภาพ?

หลาย ๆ คนอาจไดย้ นิ ค�ำ วา่   ฝนุ่ ละออง  ปัจจุบันมีฝุ่นละอองขนาดเล็กที่เป็น
PM2.5  บ่อยคร้ังข้ึนในข่าว  ในช่วง  2 - 3  ปี อันตรายต่อสุขภาพ  2  อย่าง  คือ  PM2.5 
หลัง  แต่บางทีเราก็อาจลืมเลือนไปว่าสิ่งน้ีคือ และ  PM10  (ขนาดเล็กกว่า  10  ไมครอน 
อะไร  และอันตรายของมนั คืออะไร หรอื ใหญก่ วา่   PM2.5  อย่างนอ้ ยสเ่ี ท่า)

‘PM’ ย่อมาจากคำ�ว่า  Particulate  ข้อแตกต่างสำ�คัญก็คือ  ฝุ่น  PM2.5 
Matters  เป็นคำ�เรียกค่ามาตรฐานของฝุ่น มีขนาดเล็กจนกระทั่งขนจมูกของมนุษย์
ละอองขนาดเล็กที่เป็นอันตรายต่อสุขภาพ  ไม่สามารถกรองได้  ที่สำ�คัญคือสามารถซึม
ส่วน ‘2.5’  หมายถึงขนาดของฝุ่นละออง ผ่านผนังของถุงลมฝอยเข้าสู่กระแสเลือดได้
ที่เล็กกว่า  2.5  ไมโครเมตร  หรือไมครอน  โดยตรง  ทำ�ให้สามารถถูกส่งไปท่ัวร่างกาย
(1  ใน  1,000,000  สว่ นของเมตร)  หรอื ขนาด พร้อมกับเลือดท่ีนำ�อากาศดี  คือ  ออกซิเจน 
เล็กกว่าเส้นผมอย่างน้อย  20  เท่า  เรียกว่า เพิ่มความเส่ียงต่อโรคระบบทางเดินหายใจ
มีขนาดเล็กมากจนมองไมเ่ หน็ ดว้ ยตาเปล่า แบบเร้อื รงั และมะเรง็ ได ้ 2

2 รจู้ กั ฝ่นุ   PM2.5  กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและส่ิงแวดลอ้ ม  http://www.mnre.go.th/om/th/news/detail/31459

thaihealth watch 2021.indd 43 10/12/2563 BE 07:15

44 T HAIHEALT H W ATCH 2021

สถานการณ์มลพษิ ทางอากาศ 
PM2.5  ในไทย

มลพิษทางอากาศ  PM2.5  เฉลี่ย  24  ช่ัวโมง  ของปี  โดยพื้นท่ี ต.เวียงพางคำ�  อ.แม่สาย  จ.เชียงราย  มี
พ.ศ. 2559 - 2562  ในกรุงเทพฯและปริมณฑล  จะเกิน  จำ�นวนวันท่ีค่าฝุ่นเกินมาตรฐานซึ่งเริ่มมี ‘ผลกระทบต่อ
‘เกณฑม์ าตรฐาน’  (50  ไมโครกรัมตอ่ ลกู บาศก์เมตร)  ในช่วง สุขภาพ’ ถึง  75  วัน  และพบวันท่ีมีค่าฝุ่นสูงสุดถึง  366 
ต้นปี  ระหว่างเดือนมกราคม - มีนาคม  และปลายปี  คือใน ไมโครกรัมต่อลูกบาศก์เมตร  หรือเกินเกณฑ์มาตรฐานถึง 
เดือนธนั วาคมของทกุ ป3ี 6  เทา่ ! 

ขณะท่ีมลพิษทางอากาศ  PM2.5  ในภาคเหนือ  จาก ทั้ง ๆ ท่ี ‘เกณฑ์มาตรฐาน’ ฝุ่นละออง  PM2.5  ที่
การตรวจดขู อ้ มลู จากสถานตี รวจวดั คณุ ภาพอากาศ  17  แหง่ กำ�หนดโดยคณะกรรมการสิ่งแวดล้อมแห่งชาติของไทยก็ 
ของกรมควบคมุ มลพษิ   ระหวา่ งวนั ท ี่ 1  มกราคม  พ.ศ. 2562 ‘สูงกว่า’ เกณฑ์มาตรฐานฝุ่นละออง  PM2.5  ของนานาชาติ 
ถึงวันที่  31  พฤษภาคม  พ.ศ. 2563  พบว่า  สถานการณ์  ที่กำ�หนดโดยองค์การอนามัยโลก  หรือ  WHO  ท่ีกำ�หนด
PM2.5  จะเกินค่ามาตรฐานระหว่างเดือนกุมภาพันธ์ -  ไว้ถึงเท่าตัว  (เฉล่ียไม่เกิน  25  ไมโครกรัมต่อลูกบาศก์เมตร
เมษายน  ในรอบหนง่ึ วนั )4

ปรมิ าณฝ่นุ ละออง  PM2.5  เฉลีย่   24  ชั่วโมง  ในพืน้ ทก่ี รงุ เทพฯและปริมณฑล
ระหว่างปี พ.ศ. 255 9- 2562  (ที่มา:  กรมควบคุมมลพิษ)

3 แผนปฏิบัติการขับเคล่ือนวาระแห่งชาติการแก้ไขปัญหามลพิษด้านฝุ่นละออง  ของกรมควบคุมมลพิษ  https://www.google.co.th/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=
web&cd=&cad=rja&uact=8&ved=2ahUKEwj_w-y71_nsAhWY4zgGHfYnAy0QFjADegQIARAC&url=http%3A%2F%2Fair4thai.pcd.go.th%2FwebV2%2Fdownload_
book.php%3Fbookid%3D35&usg=AOvVaw2tkYD53x1xNCpBNgv4ibH0
4 WHO  Air  quality  guidelines  for  particulate  matter,  ozone,  nitrogendioxide  and  sulfur  dioxide  ขององคก์ ารอนามยั โลก  https://apps.who.int/iris/bitstream/
handle/10665/69477/WHO_SDE_PHE_OEH_06.02_eng.pdf;jsessionid=7CF663D5F69D4F38210C7B45F19908E7?sequence=1

thaihealth watch 2021.indd 44 10/12/2563 BE 07:15

45

ตวั อยา่ งคา่ ฝ่นุ   PM2.5  ในพน้ื ท ี่ ต.เวียงพางค�ำ  อ.แม่สาย  จ.เชียงราย 
ระหวา่ งวนั ท ่ี 1  มกราคม  2562 - 31  พฤษภาคม  2563  (ที่มา:  กรมควบคุมมลพิษ) 

พบสัญญาณสุขภาพคนภาคเหนอื  
‘มะเร็งปอด-ปอดอดุ ก้นั พ่งุ ’

จากขอ้ มลู ของ  Thaihealth  Watch  รว่ มกบั ส�ำ นกั งาน ตอ่ แสนประชากรในปี  2562  รองลงมาคือกรุงเทพมหานคร 
พัฒนาระบบข้อมูลข่าวสารสุขภาพ  ซ่ึงได้รวบรวมสถิติ อตั ราการเพม่ิ ขน้ึ   1.5  เทา่   โดยมอี ตั ราการเสยี ชวี ติ   14.9  คน
สถานการณ์สุขภาพคนไทย  10  ปีย้อนหลังรายเขตสุขภาพ  ตอ่ แสนประชากรในป ี 2553  เปน็   22.6  คนตอ่ แสนประชากร
ระหว่างปี  2553 - 2562  พบว่า  แนวโน้มของอัตราตายจาก  ในปี  2562  นอกจากนี้ยังแนวโน้มของอัตราตายจากโรค
‘โรคมะเร็งปอด’ เพิ่มข้ึนอย่างต่อเน่ืองทุกภาค  ซึ่งภาคเหนือ ปอดอุดกั้นเร้ือรัง  พบว่าทุกภาคมีแนวโน้มเพิ่มขึ้นประมาณ 
มีอัตราตายสูงกว่าภาคอื่น  โดยมีอัตราการเพ่ิมขึ้น  1.5  เท่า  1.3 - 2  เท่าในรอบ  10  ปี  โดยภาคเหนือมีอัตราตายสูงกว่า
จาก  20.3  คนต่อแสนประชากรในปี  2553  เป็น  30.7  คน ภาคอนื่ อยา่ งชัดเจน

thaihealth watch 2021.indd 45 10/12/2563 BE 07:15

46 T HAIHEALT H W ATCH 2021

อัตราตายจากโรคมะเรง็ ปอด  รายภาค  ป ี 2553-2562

ัอตรา ่ตอแสนประชากร

 ฯ

อตั ราตายจากโรคปอดอดุ ก้นั เรือ้ รงั   รายภาค  ป ี 2553-2562

อัตรา ่ตอแสนประชากร

 ฯ

อตั ราตายจากโรคมะเรง็ ปอดและโรคปอดอดุ กัน้   รายภาค  ป ี 2553-2562 
(ที่มา:  ส�ำนักงานพัฒนาระบบขอ้ มูลข่าวสารสุขภาพ) 

thaihealth watch 2021.indd 46 10/12/2563 BE 07:15

47

เม่ือพิจารณาถึงปัจจัยที่ก่อให้เกิดโรคระบบทางเดิน เพียง  17%  ในปี พ.ศ. 2560  ดังนั้นท่ีมาของความเส่ียงต่อ
หายใจมีผลมาจากการสูบบุหรี่และมลพิษทางสิ่งแวดล้อม  การป่วยด้วยโรคระบบทางเดินหายใจที่เพิ่มข้ึนส่วนหน่ึงอาจ
กลบั พบวา่   พฤตกิ รรมการสบู บหุ รขี่ องคนในภาคเหนอื   (อายุ มาจากปัญหาฝุ่นควัน
เกิน  15  ปีขึ้นไป)  ลดลง  จาก  22%  ในปี พ.ศ. 2550  เหลือ

สัดสว่ นการสูบบหุ ร ่ี อาย ุ 15  ปขี นึ้ ไป  รายภาค  ป ี 2550-2560

  2550    2552    2554    2556    2557    2558    2560
สดั ส่วนการสูบบหุ ร ี่ อาย ุ 15  ปีขึ้นไป  รายภาค  ป ี 2552-2561 

(ทีม่ า:  ส�ำนักงานพัฒนาระบบข้อมลู ขา่ วสารสุขภาพ) 

thaihealth watch 2021.indd 47 10/12/2563 BE 07:15

48 T HAIHEALT H W ATCH 2021

ปรากฏการณ์มลพษิ ทางอากาศ 
PM2.5  ผลกระทบแรงกว่าทีค่ ดิ

ในป ีพ.ศ. 2561  สหประชาชาต ิ หรอื   UN  ไดป้ ระกาศ การเกษตรในพื้นท่ีท่ีมีการใช้สารเคมี  ไม่เพียงแต่จะนำ�มา
ให้ ‘มลพิษทางอากาศ’ เป็นปัจจัยเสี่ยง  1  ใน  5  ร่วมกับ ซ่ึง  PM2.5  และก๊าซพิษนานาชนิดแล้ว  ยังเกิดผลกระทบ
พฤตกิ รรมการกนิ   การสบู บหุ ร ่ี การดมื่ เครอ่ื งดม่ื แอลกอฮอล ์ ทค่ี าดไมถ่ งึ คอื   การปลดปลอ่ ยสารเคมกี �ำ จดั ศตั รพู ชื ทเ่ี กดิ ขน้ึ
และการไม่ออกกำ�ลังกาย  ที่อาจส่งผลให้เป็นโรคในกลุ่ม เม่อื มกี ารเผา  ซ่งึ เป็นอันตรายตอ่ สขุ ภาพ6
โรคไม่ติดต่อเรื้อรัง  (non-communicable  diseases - 
NCDs)  ที่มีคนเป็นกันมาก ๆ  ได้แก่  โรคระบบหัวใจและ ปัญหาฝุ่นละอองขนาดเล็กกว่า  2.5  ไมครอนนี้จึง
หลอดเลอื ด  โรคระบบทางเดนิ หายใจเรอื้ รงั   โรคมะเรง็   โรค ไม่ได้เล็กอย่างขนาดของมัน  แต่มีผลกระทบต่อสุขภาพ
เบาหวาน  โรคทางจิตและระบบประสาท5 ของผู้รับเขา้ ไปมากมายกว่าทีค่ ดิ

ข้อมูลจากสมุดปกฟ้าอากาศสะอาด  ของเครือข่าย WHO  ระบุว่า  ในแต่ละปี  มีคน  7  ล้านคนต้องเสียชีวิต
อากาศสะอาด  ระบุว่า  การสูดดมฝุ่นละออง  PM2.5  ท่ีเกิน ก่อนวัยอันควรเพราะโรคท่ีเกิดจากมลพิษทางอากาศ  เช่น
ค่ามาตรฐานในปริมาณมาก  จะส่งผลทำ�ให้เกิดโรคระบบ โรคหัวใจ  โรคปอดอกั เสบ  โรคหลอดเลือดสมอง 
หัวใจและหลอดเลือด  โรคระบบทางเดินหายใจเร้ือรัง  โรค
มะเรง็   โรคเบาหวาน

เนอ่ื งจากสารพษิ ทเ่ี กาะมากบั ฝนุ่ ละออง  PM2.5  เชน่  
สารก่อมะเร็งโพลีไซคลิกอะโรมาติกไฮโดรคาร์บอน  สาร
ไดออกซนิ และฟูแรน 

ขนาดของฝนุ่ ละออง  PM2.5  ทเ่ี ลก็ มาก  ท�ำ ใหส้ ามารถ
รอดพ้นการดักจับของจมูกและหลอดลมเล็กใหญ่  เข้าไป
สู่ถุงลมฝอยขนาดจิ๋วที่อยู่ปลายทางได้และสามารถซึมผ่าน
ผนงั ของถงุ ลมฝอยเหลา่ นเี้ ข้าสู่กระแสเลือดไดโ้ ดยตรง 

ผลกระทบของฝุ่นละออง  PM2.5  จึงเกิดข้ึนได้ทั้งกับ 
‘อวัยวะภายนอก’  (ตาและผิวหนัง)  และ ‘อวัยวะภายใน’ 
ไดแ้ ก ่ ทางเดนิ หายใจตง้ั แตเ่ ยอื่ บโุ พรงจมกู   ล�ำ คอ  หลอดลม 
หลอดลมยอ่ ยในปอด  ถงุ ลมฝอย  ระบบภมู คิ มุ้ กนั และระบบ
อน่ื  ๆ ในปอด  ระบบเสน้ เลอื ด  โดยเฉพาะเสน้ เลอื ดในอวยั วะ
ที่สำ�คัญอย่างหัวใจและสมอง  นอกจากนี้การเผาเศษวัสดุ

5 เอกสารสหประชาชาต ิ https://digitallibrary.un.org/record/1648984?l-n=en
6 สมดุ ปกฟา้ อากาศสะอาด  ของเครือขา่ ยอากาศสะอาด  https://storage.googleapis.com/planet4-thailand-stateless/2020/08/9f177db4-clean-air-blue-paper.pdf

thaihealth watch 2021.indd 48 10/12/2563 BE 07:15

มลพิษทางอากาศ  PM2.5  49
เกิดไดอ้ ยา่ งไร?

แหล่งกำ�เนิดฝุ่นละอองขนาดเล็ก  PM2.5  เกิดข้ึนได้ 5,666,182,700  คน)  เทียบเท่ากับมูลค่าความสูญเสียถึง 
จาก  5  ปัจจัยหลัก  ได้แก่  การคมนาคมขนส่ง  ภาค 1,595  ลา้ นบาท 9
อุตสาหกรรม  ภาคก่อสร้าง  การเกษตรและป่าไม้  และ เช่นเดียวกับเมืองใหญ่อย่าง  จ.เชียงใหม่  เม่ือดู
มลพิษข้ามพรมแดน  ข้ึนอยู่กับลักษณะเฉพาะของพ้ืนท่ีท่ี ค่าเฉลี่ยสาเหตุของมลพิษทางอากาศใน  1  ปี  พบว่า  ภาค
แตกตา่ งกนั ไป7 ขนสง่ เปน็ หนงึ่ ในสาเหตสุ �ำ คญั ของปญั หาทก่ี อ่ ใหเ้ กดิ   PM2.5 
ถึง  51.6%  ตามด้วยการเผาไหม้ในพ้ืนท่ีป่า  16.2%  การ
1.  การคมนาคมขนส่ง เผาไม้ของเคร่ืองยนต์ดีเซล  10.6%  การเผาไหม้ภาคการ
แหล่งกำ�เนิดฝุ่นละออง  PM2.5  ในกรุงเทพฯมาจาก เกษตร  3.70%  ตามลำ�ดับ10
ไอเสียของดีเซล  52%  การเผาชีวมวล  35%  ฝุ่นทุติยภูมิ เช่นเดียวกับเมืองใหญ่อย่าง  จ.ภูเก็ต  เม่ือดูค่าเฉล่ีย
และอนื่  ๆ อกี   13%8  ขณะทจ่ี �ำ นวนรถยนตจ์ ดทะเบยี นสะสม สาเหตุของมลพิษทางอากาศใน  1  ป ี พบวา่   ภาคขนสง่ เป็น
ในกรุงเทพฯเพ่ิมข้ึนอย่างรวดเร็ว  จาก  6.10  ล้านคันในปี  หนึ่งในสาเหตุสำ�คัญของปัญหาท่ีก่อให้เกิด  PM2.5  ถึง 
พ.ศ. 2552  มาเป็น  10.69  ล้านคันในปี พ.ศ. 2562  หรือเพ่ิม 55.5%  ตามดว้ ยการเผาไหมใ้ นพ้ืนที่ป่า  10.9%  การเผาไม้
ข้ึนถึง  75%  ภายในเวลาเพียงสิบปีเท่าน้ัน  และด้วยพ้ืนท่ี ของเครอื่ งยนตด์ เี ซล  6.1%  การเผาไหมใ้ นภาคอตุ สาหกรรม 
ผิวการจราจรที่ไม่สามารถเพิ่มข้ึนทันกับปริมาณรถยนต์  5.10%  ตามลำ�ดบั 11
ทำ�ให้กรุงเทพฯประสบปัญหาการจราจรติดขัดเป็นอันดับ 2.  ภาคอุตสาหกรรม
ต้น ๆ ของโลก  ผลที่ตามมาก็คือมลพิษจากการเผาไหม้ใน ข้อมลู สถติ โิ รงงานสะสมจากกรมโรงงานอตุ สาหกรรม 
เครอ่ื งยนตข์ องรถยนต์  โดยเฉพาะรถยนต์ดเี ซล พบว่า  ในปี พ.ศ. 2560  มีจำ�นวนโรงงานสะสมท่ัวประเทศ
เม่ือดูจำ�นวนรถยนต์สะสมทั้งประเทศ  ก็เพ่ิมจาก  สูงถึง  139,446  แห่ง  โดยเป็นโรงงานขนาดใหญ่  (โรงงาน
21.08  ล้านคัน  ในปี  พ.ศ. 2552  มาเป็น  30.03  ล้านคัน  จำ�พวก  3)  ที่ใช้เครื่องจักรเกิน  50  แรงม้า  ซึ่งอาจก่อให้
หรือเพมิ่ ขึน้ กว่า  2  ใน  5  ในเวลาเพียง  10  ปเี ทา่ นั้น เกิดความเดือดร้อนรำ�คาญหรือมลพิษ  ที่จะต้องได้รับ
ที่น่าสนใจคือ  มีการคำ�นวณถึงการสูญเสียปีสุขภาวะ ใบอนุญาตก่อนประกอบกิจการเกิน  55%  และปัจจุบันไม่มี
และต้นทุนทางสุขภาพท่ีเกิดจากมลพิษทางอากาศ  PM2.5  กฎหมายฉบับใดกำ�หนดให้มีการตรวจวัดคุณภาพอากาศ
จากการใช้รถยนต์ส่วนบุคคลและรถโดยสารสาธารณะ  ฝุ่น  PM2.5  แต่อย่างใด  กำ�หนดให้ตรวจวัดเพียง  Total 
พบว่า  คนกรุงเทพฯสูญเสียปีสุขภาวะ  หรือปีแห่งการ Suspended  Particulate:  TSP  หรอื ฝนุ่ ละอองรวมเทา่ นน้ั 12
มสี ขุ ภาพทด่ี รี วมกนั ถงึ   3,116  ป ี (ตอ่ ประชากรคนกรงุ เทพฯ 

7 แผนปฏบิ ตั กิ ารขับเคล่อื นวาระแห่งชาตกิ ารแก้ไขปญั หามลพษิ ดา้ นฝนุ่ ละออง  ของกรมควบคมุ มลพิษ
8 สมุดปกฟา้ อากาศสะอาด  ของเครือข่ายอากาศสะอาด
9 ผลกระทบตอ่ สขุ ภาพมนษุ ยแ์ ละตน้ ทนุ ทางสขุ ภาพของฝนุ่ ละอองขนาดเลก็ จากรถยนตส์ ว่ นบคุ คลและรถโดยสารสาธารณะประเทศไทย,  พชั รากร  สกั เพง็   (วทิ ยานพิ นธ)์   นครปฐม  : 
มหาวทิ ยาลัยมหิดล  (2563)
10 Effects  of  Agricultural  Waste  Burning  on  PM2.5-  Bound  Polycyclic  Aromatic  Hydrocarbons,  Carbonaceous  Compositions,  and  Water-Soluble  Ionic
Species  in  the  Ambient  Air  of  Chiang-Mai,  Thailand.
11 Long-range  Transboundary  Atmospheric  Transport  of  Polycyclic  Aromatic  Hydrocarbons,  Carbonaceous  Compositions,  and  Water-soluble  Ionic 
Species  in  Southern  Thailand
12 ประกาศกระทรวงอตุ สาหกรรม  เร่ือง  ก�ำ หนดคา่ ปรมิ าณของสารเจือปนในอากาศทีร่ ะบายออกจากโรงงาน  พ.ศ. 2549

thaihealth watch 2021.indd 49 10/12/2563 BE 07:15

50 T HAIHEALT H W ATCH 2021

3.  ภาคกอ่ สร้าง 4.  การเกษตรและป่าไม้
การกอ่ สรา้ งเปน็ กจิ กรรมทก่ี อ่ ใหเ้ กดิ ฝนุ่ ละอองโดยตรง  การเผาในที่โล่งแจ้งของภาคการเกษตรและป่าไม้
เช่น  ฝุ่นจากการก่อการก่อสร้าง  การทำ�งานของเครื่องจักร  นับเป็นอีกสาเหตุท่ีทำ�ให้เกือบทุกพ้ืนที่ของประเทศได้รับ
การขนส่งวัสดุก่อสร้าง  การเปิดหน้าดิน  การเข้าออกพื้นท่ี  ผลกระทบจากมลพิษทางอากาศ  ซ่ึงมีงานวิจัยหลายช้ินท่ี
และโดยอ้อม  เช่น  การก่อสร้างทำ�ให้พ้ืนผิวจราจรลดลง  แสดงให้เห็นถึงความสัมพันธ์ระหว่างจุดความร้อนที่เกิดจาก
ทำ�ให้การจราจรติดขัด  ส่งผลให้การระบายมลพิษจาก การเผา  หรอื   hot  spot  กับค่ามลพษิ ทางอากาศ
ยานพาหนะสงู ขน้ึ
พ้ืนที่ขออนุญาตก่อสร้างใหม่ในกรุงเทพฯเพิ่มขึ้น
อย่างต่อเนื่อง  จาก  11.82  ล้านตารางเมตรในปี พ.ศ. 2550 
มาเป็น  14.39  ลา้ นตารางเมตรในป ี พ.ศ. 256113

13 การประมวลขอ้ มลู พน้ื ทีก่ ารก่อสร้าง.  ส�ำ นักงานสถิติแห่งชาต.ิ   (2562).  คน้ หาข้อมูลเมือ่ วันท ่ี 15  พฤศจิกายน  2562.  อ้างโดย  สมดุ ปกฟ้าอากาศสะอาด,  เครอื ขา่ ยอากาศ
สะอาด  ประเทศไทย,  มนี าคม  2563

thaihealth watch 2021.indd 50 10/12/2563 BE 07:15