Thaihealth watch 2021

51

ตวั อยา่ งเทียบภาพถ่ายจดุ ความร้อนทไี่ ด้จากดาวเทียมกบั ค่าฝนุ่ ละออง  PM2.5 
ณ  วนั ท ี่ 30  มีนาคม  พ.ศ. 2563  อันแสดงให้เห็นว่าสองสว่ นมีความสัมพนั ธก์ นั   (ท่ีมา:  กรมควบคุมมลพิษ)

นอกจากน ้ี ขอ้ มลู การบกุ รกุ พน้ื ทปี่ า่ เพอื่ ใชท้ �ำ เกษตร- ขณะที่การปลูกพืชเศรษฐกิจสำ�คัญของประเทศ  เช่น 
กรรมยังเพิ่มขึ้นอย่างต่อเน่ือง  โดยเฉพาะการปลูก ‘ข้าวโพด ‘ข้าว’  และ ‘อ้อย’ ก็นิยมการเผ่าพ้ืนท่ีเช่นกัน  มีข้อมูลว่า
เลยี้ งสตั ว’์  ในภาคเหนอื   เชน่ ในป ีพ.ศ. 2561  มกี ารเพาะปลกู ในปี พ.ศ. 2562  มีการเผาในพ้ืนท่ีโล่งแจ้ง  ทั้งพ้ืนท่ีป่าและ
ในพื้นท่ีป่ามากถึง  3.67  ล้านไร่  คิดเป็น  52%14 ของพื้นที่ พนื้ ทเี่ พาะปลูกอืน่  ๆ รวมกนั ทงั้ ประเทศสงู ถึง  39.18  ล้านไร่
ปลูกข้าวโพดเลี้ยงสัตว์ท้ังหมด  ซึ่งการบุกรุกพ้ืนที่ป่าเพื่อ
ทำ�เกษตรเป็นที่มาของการเผาป่าจนเกิดมลพิษทางอากาศ
ในทส่ี ดุ 5.  มลพิษทางอากาศขา้ มพรมแดน
เนอื่ งจากมลพษิ ทางอากาศสามารถแพรก่ ระจายไปได้
จากข้อมูลของ  GISTDA  พบว่า  พื้นที่  9  จังหวัด
ภาคเหนือตอนบนมีเน้ือท ี่ 65,939,889  ไร่  ในปี  2563  เกิด ในระยะไกล  ทำ�ให้บางพื้นที่ของไทยได้รับผลกระทบจาก
พ้ืนท่ีเผาไหม้สะสมรวมท้ังส้ิน  8,615,470  ไร่  เพ่ิมขึ้นจาก มลพิษข้ามพรมแดน  เช่น  ภาคเหนือได้เผชิญปัญหาหมอก
ป ี 2562  อยทู่  ี่ 2.13%  และมากกวา่   90%  หรอื   7.86  ลา้ น ควันจากเมียนมา  หรือภาคใต้ได้รับผลกระทบจากการ
ไร่  เกดิ ขนึ้ ในเขตปา่ อนุรักษแ์ ละป่าสงวนแห่งชาต1ิ 5  เผาป่าในอินโดนเี ซยี 16

14 สถติ กิ ารเกิดไฟป่า  ส�ำ นกั บรหิ ารพื้นที่อนุรักษ์ท ี่ 16  (เชียงใหม)่   2561  อา้ งโดย  สมดุ ปกฟ้าอากาศสะอาด,  เครือข่ายอากาศสะอาด  ประเทศไทย,  มนี าคม  2563
15 แผนปฏบิ ตั กิ ารขบั เคลื่อนวาระแหง่ ชาตกิ ารแก้ไขปญั หามลพิษด้านฝนุ่ ละออง  ของกรมควบคุมมลพษิ
16 สมุดปกฟา้ อากาศสะอาด  ของเครือข่ายอากาศสะอาด

thaihealth watch 2021.indd 51 10/12/2563 BE 07:15

52 T HAIHEALT H W ATCH 2021

นโยบายของรฐั  
สร้าง  PM2.5 

นโยบายภาครัฐไทยเองก็มีส่วนทำ�ให้เกิดปัญหา โดยปัจจุบัน  ไทยยังใช้มาตรฐาน  EURO  4  สำ�หรับ
ฝุ่นละออง  PM2.5  เช่นกัน  ท้ังจากการเก็บภาษีรถยนต์เก่า รถบรรทุกขนาดเล็ก  มาต้งั แต่ปี พ.ศ. 2555  และใช้มาตรา 
ในอัตราท่ี ‘ต่ํากว่า’ รถยนต์ใหม่  จนทำ�ให้มลพิษท่ีเกิดจาก EURO  3  ส�ำ หรบั รถบรรทกุ ขนาดใหญ ่ มาตงั้ แตป่  ีพ.ศ. 2553 
รถยนต์เก่าที่เคร่ืองยนต์สันดาปไม่สมบูรณ์เพิ่มมากข้ึน  โดย เรียกว่าใช้มาตรฐานเดิมมาสิบปีโดยไม่มีการเปลี่ยนแปลง 
พบปริมาณรถยนต์เก่าที่มีอายุใช้เงินต้ังแต่  11  ปี  เพ่ิมจาก  เน่ืองจากภาครัฐเกรงว่าภาคเอกชนจะได้รับผลกระทบจาก
7.68  ล้านคัน  ในปี พ.ศ. 2550  มาเป็น  14.14  ล้านคันในปี  การปรบั มาตรฐานใหเ้ ขม้ งวดขึ้น
พ.ศ. 256217  เน่ืองจากอัตราการลดหย่อนภาษีจะเพิ่มขึ้น ขณะทห่ี ลาย ๆ ชาต ิ เชน่   สหภาพยโุ รป  เกาหลใี ต ้ ใช้
ตามปีที่รถยนต์คันนั้น ๆ ใช้งาน  โดยตั้งแต่ปีที่  6 - 10  จะ เวลาเพยี ง  3  ป ี และจนี   ใชเ้ วลาเพยี ง  4  ป ี ในการขยบั ไปสู่
ได้อัตราการลดหย่อนภาษีเพิ่มข้ึนปีละ  10%  จาก  10%  มาตรการ  EURO  5  ซง่ึ เป็นมาตรฐานที่ปลอ่ ยไอเสยี น้อยลง
จนไปถงึ   50%18
ส่วนรัฐบาลไทย  ได้เล่ือนการขยับมาตรฐานจาก 
และการที่ไม่ได้ยกระดับ ‘มาตรฐานไอเสียและมาตร- EURO  4  ไปเป็น  EURO  5  จากปี พ.ศ. 2563  ไปเป็นปี พ.ศ.
ฐานนํ้ามันเช้ือเพลิง’ ก็เป็นหนึ่งในเหตุผลท่ีก่อให้เกิดมลพิษ 2567  ท�ำ ใหก้ ารแกไ้ ขปญั หามลพษิ ทางอากาศโดยเฉพาะทม่ี ี
เชน่ กนั สาเหตมุ าจากการคมนาคมขนสง่ เปน็ ไปอยา่ งล่าช้า

เปรียบเทยี บไอเสยี รถยนตน์ ั่งและรถบรรทุกขนาดเลก็   ทไี่ ดจ้ ากมาตรฐานไอเสยี และมาตรฐาน 10/12/2563 BE 07:15
น้าํ มนั เชื้อเพลิงท่ีแตกต่างกนั   ตัง้ แต ่ EURO  1 - EURO  6 

(ทมี่ า:  กรมธุรกจิ พลังงาน)  https://www.doeb.go.th/knowledge/data/uro_4.pdf

17 จ�ำ นวนรถจดทะเบยี น  (สะสม)  ณ  วันท ี่ 31  ธันวาคม  พ.ศ. 2550 - 31  ธนั วาคม  พ.ศ. 2562  ของกรมการขนสง่ ทางบก 
18 อัตราภาษรี ถตาม พ.ร.บ.รถยนต ์ พ.ศ. 2522  กรมการขนส่งทางบก  https://www.dlt.go.th/th/yearly-tax/view.php?_did=75

thaihealth watch 2021.indd 52

ฝุ่นพษิ กับผลกระทบ  53
ในภาคเหนือ 
ในฤดูร้อน  พ้นื ท่ภี าคเหนือจะเผชิญกับเหตุไฟป่า
แทบทกุ ป ี สง่ ผลใหเ้ กดิ ฝนุ่ ควนั ขน้ึ ในบรเิ วณใกลเ้ คยี ง

จากการรวบรวมความเห็นบนส่ือสังคมออนไลน์
ต่อประเด็น ‘ไฟไหม้’  ‘ไฟป่า’ ใน ‘ภาคเหนือ’ ระหว่าง
เดอื นกรกฎาคม  พ.ศ. 2562 - เดอื นมิถุนายน  พ.ศ. 2563
ซ่งึ มีเหตุการณ์สำ�คัญคือเหตุไฟป่าท่เี ขตอุทยานแห่งชาติ 
ดอยสเุ ทพ - ปยุ   จ.เชยี งใหม ่ โดยใชเ้ ครอ่ื งมอื ของ  Wise-
sight  พบวา่ มจี �ำ นวนการพดู ถงึ ประเดน็ เหลา่ นอ้ี ยา่ งนอ้ ย 
39,301  ข้อความ  โดยสามารถจัดกล่มุ ข้อความท่พี ูดถึง
ได ้ 5  ประภท  1.  พูดถึงสถานการณ์โดยรวม  2.  พูดถึง
การชว่ ยเหลอื   3.  พดู ถงึ การท�ำ งานของภาครฐั   4.  พดู ถงึ
สาเหตุ  เช่น  การเผาป่า  และ  5.  พูดถึงผลกระทบต่อ
สุขภาพของประชาชนในพื้นที่  เช่น  ระบบทางเดิน
หายใจ  สุขภาพโดยรวม  อาการอน่ื  ๆ  และผวิ พรรณ

เหตุการณ์ไฟไหม ้ ไฟป่า  ในภาคเหนอื
จ�ำนวนข้อความท่ถี ูกพูดถึง
39,301  ขอ้ ความ

ในชว่ งเดอื นเมษายนมีจ�ำนวนขอ้ ความที่พดู เกี่ยวกับไฟไหม ้
ไฟป่าในภาคเหนอื เป็นจ�ำนวนมาก  ซงึ่ เป็นชว่ งเดียวกบั ที่
เกดิ เหตุการณ์ไฟป่าทจี่ ังหวดั เชียงใหมแ่ ละยงั ดบั ไฟไมไ่ ด้

จ�ำนวนขอ้ ความทีพ่ ดู ถงึ ปญั หาไฟปา่ ในภาคเหนอื  
ชว่ งครงึ่ ปีหลงั ของป ีพ.ศ. 2562 - ครึ่งปีแรกของป ีพ.ศ. 2563  (ที่มา:  Wisesight)

thaihealth watch 2021.indd 53 10/12/2563 BE 07:15

54 T HAIHEALT H W ATCH 2021

thaihealth watch 2021.indd 54 โดยข้อค้นพบที่น่าสนใจก็คือ  ข้อความบนส่ือสังคม
ออนไลน์จำ�นวนมาก  ต้องการเรียกร้องให้สังคมหันมาสนใจ
ปัญหาที่เกิดขึ้น  โดยมีการรับบริจาคเงิน  สิ่งของ  หรือเป็น
อาสาสมคั รเพ่ือชว่ ยภารกิจดับไฟปา่

เหตุการณ์ไฟป่าในภาคเหนือ  สาเหตุหนึ่งเกิดจาก ‘ฝีมือ
มนุษย์’ ที่เผาป่าเพื่อทำ�การเกษตร  และผลกระทบก็คืนกลับมา
ยังมนุษย์ในรูปแบบของฝุ่นควันท่ีส่งผลกระทบต่อร่างกาย  จน
คนบางส่วนเรียกว่า  ‘ฝนุ่ พิษ’  โดยเฉพาะฝุ่นละออง  PM2.5

ทั้งนี้  เมื่อรวบรวมความเห็นบนส่ือสังคมออนไลน์ 
ระหว่างเดือนกรกฎาคม  พ.ศ. 2562 - เดือนมิถุนายน  พ.ศ. 
2563  ที่พูดถึงปัญหา ‘ฝุ่น’  ‘PM2.5’  และ ‘ภาคเหนือ’  โดย
เครอ่ื งมอื ของ  Wisesight  พบวา่ มจี �ำ นวนขอ้ ความสงู ถงึ   61,483 
ข้อความ  และเพื่อโฟกัสไปถึงข้อความที่พูดถึงปัญหาสุขภาพ 
พบว่ามีการอ้างถึงระบบการหายใจและปอด  ไปจนถึงเรื่องของ
สขุ ภาพจติ

10/12/2563 BE 07:15

55

‘โรคปอดอดุ กัน้ เรอ้ื รัง’ 
คอื อะไร?

โรคปอดอุดก้ันเร้ือรัง  เป็นกลุ่มของ ‘โรค กลุ่มโรคปอดอุดก้ันเรื้อรัง  ได้แก่  ‘โรค
ปอดอกั เสบเรอ้ื รงั ’ ทพ่ี บไดบ้ อ่ ย  และเปน็ สาเหตุ ถุงลมโป่งพอง’  ‘โรคหลอดลมอักเสบเรื้อรัง’ 
ของการเสียชีวิตเป็นอันดับต้น ๆ ของประชากร ‘โรคหอบหืด’  ‘โรคหลอดลมพอง’  เป็นต้น
ทั่วโลก  สาเหตุของโรคปอดอุดกั้นเร้ือรัง  หาก
ลักษณะสำ�คัญของโรคปอดอุดก้ันเร้ือรัง  ไม่เกิดจากการ ‘สูบบุหรี่’ ก็มักเกิดจาก ‘มลพิษ
คือ  หลอดลม  เนื้อปอด  และหลอดเลือดปอด ทางอากาศ’  เชน่   ฝนุ่ ละออง  ควนั พษิ   รวมถงึ
เกิดการอักเสบเสียหายเน่ืองจากได้รับแก๊สหรือ การหายใจเอาสารเคมีบางอย่างเข้าไปในปอด
สารที่ก่อให้เกิดการระคายเคืองเป็นเวลานาน  ติดตอ่ กนั เปน็ เวลานาน
ส่งผลให้หลอดลมค่อย ๆ ตีบแคบลง  หรือถูก
อดุ กนั้ โดยไม่อาจฟนื้ คนื สู่สภาพปกติไดอ้ กี  

ทม่ี า:  กระทรวงสาธารณสุข19
19 รู้จักโรคปอดอดุ กน้ั เรื้อรงั   เวบ็ ไซต์กระทรวงสาธารณสุข  http://healthydee.moph.go.th/view_article.php?id=472

thaihealth watch 2021.indd 55 10/12/2563 BE 07:15

56 T HAIHEALT H W ATCH 2021 ปัญหาฝุ่นละออง  PM2.5  ท่ีบางทีเรียกกันว่า  ‘ฝุ่น
พิษ’  เป็นปัญหาที่เผชิญพร้อม ๆ กันหลายประเทศทั่วโลก
นานาชาติแก้ปญั หา โดยมีมาตรการรับมือหนักเบาที่ต่างกัน  และได้ผลที่
ฝนุ่   PM2.5  อยา่ งไร แตกตา่ งออกไปดังน ้ี

จนี
การใช้พลังงานอย่างหนักหน่วงเพ่ือพัฒนาประเทศ

อย่างรวดเร็วของจีนในช่วงหลายทศวรรษท่ีผ่านมา  ทำ�ให้
เกิดมลพิษทางอากาศอย่างรุนแรง  สร้างผลกระทบต่อ
สุขภาพของประชาชนในวงกว้าง  กระทั่งในปี พ.ศ. 2556 
มีการรายงานข่าวเร่ืองปัญหาฝุ่นละออง  PM2.5  อย่าง
ต่อเนื่อง  โดยเฉพาะในกรุงปักกิ่ง  ที่มีความเข้มข้นของ
ฝุ่นละออง  PM2.5  รายชั่วโมงสูงถึง  1,000  ไมโครกรัมต่อ
ลกู บาศกเ์ มตร  มากกวา่ เกณฑท์  ี่ WHO  ก�ำ หนดถงึ   40  เทา่ !

รัฐบาลจีนจึงประกาศแผนการดำ�เนินการป้องกัน
และควบคุมมลพิษท่ีเข้มงวดท่ีสุดเท่าท่ีเคยมีมา  โดยมี
มาตรการสำ�คัญ ๆ  อาทิ  ใช้มาตรการควบคุมการปล่อย
มลพิษในภาคอุตสาหกรรมอย่างเข้มงวด  ยุบโรงงานขนาด
เล็กท่ีปล่อยมลพิษ  หรือบังคับให้ปรับตัวจนได้มาตรฐาน 
โดยมีโรงงานเข้าเกณฑ์น้ีถึง  6.2  หมื่นแห่ง  กำ�จัดศักยภาพ
ในการผลิตของภาคอุตสาหกรรมท่ีล้าหลัง  เช่น  อุตสาห-
กรรมที่ใช้พลังงานถ่านหิน  ส่งเสริมการใช้พลังงานสะอาด
ในที่อยูอ่ าศยั   กำ�จัดรถยนตเ์ กา่ ไปอยา่ งนอ้ ย  20  ลา้ นคัน

ผลจากการใช้มาตรการที่เข้มข้นเหล่านี้  ทำ�ให้
ภายในปี พ.ศ. 2560  ความเข้มข้นของฝุ่นละออง  PM2.5 
ได้ลดลงในหลายพ้ืนท่ีเศรษฐกิจที่สำ�คัญของจีน  ในพื้นท่ี
ปักก่ิง-เทียนจิน-เหอเป่ย  ท่ีเคยมีปัญหารุนแรงที่สุดลดลง
ถงึ   25%  บรเิ วณสามเหลย่ี มปากแมน่ าํ้ แยงซ ี เขตเศรษฐกจิ
ท่ีสำ�คัญ  ลดลง  20%  และสามเหล่ียมปากแม่น้ําจูเจียง 
หน่ึงในอุตสาหกรรมทสี่ ำ�คญั   กล็ ดลง  15%

จีนจึงเป็นตัวอย่างของมาตรการแก้ไขปัญหามลพิษ
ฝุ่นอย่างเป็นรูปธรรม  แม้ใครหลายคนจะมองว่ามีระบบ
การปกครองชนดิ พเิ ศษท่อี าจเลยี นแบบไมไ่ ดง้ ่ายนกั ก็ตาม

thaihealth watch 2021.indd 56 10/12/2563 BE 07:15

57

สหภาพยโุ รป  (EU) EU
หลายชาตใิ น  EU  กเ็ ผชญิ กบั ปญั หาฝนุ่ ละออง  PM2.5 

เช่นกัน  จนมีการผลักดันกฎหมายเพื่อกำ�หนดมาตรฐาน
ควบคุมมลพิษทางอากาศไว้จำ�นวนมาก  เช่น  คำ�สั่งของ
คณะกรรมาธิการยุโรปว่าด้วยคุณภาพอากาศโดยรวมและ
อากาศทส่ี ะอาด  เมอ่ื ป ีพ.ศ. 2551  (Directive  2008/50/EC)

สาระส�ำ คญั ของค�ำ สง่ั นคี้ อื   การก�ำ หนดคา่ ความเขม้ ขน้
ของมลพิษ  ซึ่งหากตัวเลขเกินเกณฑ์ในระยะเวลาท่ีกำ�หนด 
ผเู้ กยี่ วขอ้ งจะตอ้ งท�ำ ตามแผนการจดั การคณุ ภาพอากาศ  โดย 
‘เกณฑ์มาตรฐาน’  ค่าฝุ่นละออง  PM2.5  ท่ี  EU  กำ�หนดไว้
คอื   ตอ้ งไมเ่ กนิ   25  ไมโครกรมั ตอ่ ลกู บาศกเ์ มตร  โดยจะตอ้ ง
ตรวจทุกชั่วโมง  (ไมใ่ ช่คา่ เฉลยี่   24  ชัว่ โมง  เหมือนกบั ไทย)

แตแ่ มจ้ ะมมี าตรการทเี่ ขม้ งวดในระดบั หนง่ึ   การแกไ้ ข
ปัญหาก็ยังไม่บรรลุผล  เห็นได้จากรายงานคุณภาพอากาศ
ของ  EU  ในปี พ.ศ. 2560  ซึ่งพบว่า  ประชากรยุโรป  8% 
ต้องเผชิญกับปัญหาฝุ่นละอองเกณฑ ์ PM2.5  เกินที่ทาง  EU 
ตั้งไว้  (ค่าฝุ่นไม่เกิน  25  ไมโครกรัมต่อลูกบาศก์เมตรต่อ
ชั่วโมง)  และอีก  77%  ต้องเผชิญกับปัญหาฝุ่นละอองเกณฑ ์
PM2.5  เกินเกณฑ์ของ  WHO  (ค่าฝุ่นไม่เกิน  25  ไมโครกรัม
ต่อลกู บาศกเ์ มตร  เฉลย่ี   24  ช่ัวโมงหลังสดุ )

นอกจากนี้  ยังพบว่ามี  4  ประเทศไม่ได้ทำ�ตามภาระ
ผูกพันเพื่อให้การแก้ไขปัญหามลพิษทางอากาศ  เป็นไปตาม
ค�ำ สัง่   Directive  2008/50/EC

thaihealth watch 2021.indd 57 10/12/2563 BE 07:15

58 T HAIHEALT H W ATCH 2021

คำ�แนะน�ำ
ในการแก้ไขปญั หา
ฝ่นุ พษิ   PM2.5

ในเมื่อกำ�เนิดของฝุ่นละออง  PM2.5  ท่ีกระทบกับ
สุขภาพของประชาชน  ไม่ได้มาจากแหล่งเดียว  วิธีแก้ไข
จึงต้องใช้หลากหลายวิธีรวม ๆ กัน  และน่ีก็คือคำ�แนะนำ�
สำ�หรับการแก้ไขปัญหาดังกลา่ วในหลากหลายมติ ิ

ในเขตเมอื ง
  รฐั ควรยกระดบั มาตรฐานไอเสยี และมาตรฐาน ในเขตเกษตรกรรม
น้ํามันเช้ือเพลิงมาเป็น  EURO  5  ให้เร็วท่ีสุด  เพื่อลด   มีข้อเสนอจากตัวแทนภาคประชาสังคมใน
การปล่อยไอเสียจากรถยนต ์ โดยเฉพาะรถยนต์ดีเซล จ.เชียงใหม่  เช่น  ตัวแทนชนเผ่า  ชุมชนชนบท  ต่อ
กรณีรัฐส่ังห้ามเผาว่า  ไม่ควรสั่งห้ามเด็ดขาด  แต่ควร
  ควรเพ่ิมพื้นที่สีเขียวในเมือง  ให้เป็นไปตาม ใช้วิธีจัดระบบการเผาแทน  ควบคู่ไปกับการทำ�ความ
ขอ้ เสนอของ  WHO  ทก่ี �ำ หนดวา่   เมอื งควรมพี น้ื ทส่ี เี ขยี ว เขา้ ใจกบั ชาวบา้ นถงึ ปญั หา  ก�ำ หนดเขตทดี่ นิ ท�ำ กนิ อยา่ ง
อย่างน้อย  9  ตารางเมตรต่อคน  แต่ปัจจุบันกรุงเทพฯ เหมาะสม  วางกฎเกณฑ์ระหว่างรัฐ - ชุมชนเพ่ือร่วมกัน
มีพ้ืนทีส่ ีเขยี วเพยี ง  6.79  ตารางเมตรตอ่ คน ป้องกันไฟป่า  ส่งเสริมการปลูกพืชยืนต้นแทนการ

ในเขตอุตสาหกรรม ปลกู พืชเชงิ เดีย่ วเพ่อื ลดการเผา  ฯลฯ
  จดั ท�ำ  ‘ท�ำ เนยี บการปลดปลอ่ ยและเคลอื่ นยา้ ย ส�ำ หรบั   สสส.  ไดจ้ ดั เตรยี มชดุ ความรขู้ อ้ เสนอเชงิ

มลพิษ’  (Pollutant  Release  and  Transfer  นโยบาย  มาตรการ  และแนวทางแก้ปัญหามลพิษทาง
Register:  PRTR)  ซึ่งริเร่ิมครั้งแรกในสหรัฐอเมริกา  อากาศเชงิ ระบบท่สี อดคล้องกับบรบิ ทของประเทศไทย 
เมอื่ ป ีพ.ศ. 2527  หลงั เกดิ เหตโุ รงงานระเบดิ จนสารเคมี ในรูปแบบ ‘ร่างกฎหมายอากาศเพื่อสุขภาพ’  พร้อม
ร่ัวไหลส่งผล  กระทบต่อคนงานและชุมชนใกล้เคียง  กับรายงานวิชาการสมุดปกเขียวอากาศสะอาด  เพ่ือ
ผู้เก่ียวข้องจึงออกข้อกำ�หนดให้ต้องจัดทำ�ข้อมูลการ สร้างความตระหนักและแนวทางแก้ปัญหาอย่างยั่งยืน
ปลดปลอ่ ยมลพษิ   และเผยแพรต่ อ่ สาธารณชน  ซง่ึ ไทย และเปน็ ระบบ  แสวงหาทางออกรว่ มกนั ดว้ ยความร ู้ 20
กเ็ คยท�ำ การน�ำ รอ่ งใน จ.ระยอง  แตก่ ลบั ไมเ่ ปดิ เผยขอ้ มลู
ต่อสาธารณะ พรอ้ มกนั นไี้ ดม้ กี ารพฒั นานโยบายสาธารณะ  วา่
ดว้ ยการจดั การปญั หามลพษิ ทางอากาศจากฝนุ่   PM2.5 

20 สมดุ ปกฟ้าอากาศสะอาด  ของเครือข่ายอากาศสะอาด  ประเทศไทย,  มนี าคม  2563

thaihealth watch 2021.indd 58 10/12/2563 BE 07:15

59

ท่ีมีผลกระทบต่อสุขภาพ  โดยจัดทำ�ข้อเสนอเชิง ภาวะวิกฤตฝุ่นละอองผ่าน ‘ห้องเรียนสู้ฝุ่น’ สำ�หรับ
นโยบายจากภาคประชาสังคม  ผ่านกลไกสมัชชา นักเรียนชั้นประถมศึกษา  เพ่ือให้ความรู้เกี่ยวกับเรื่อง
สขุ ภาพ  ควบคไู่ ปกบั การพฒั นาพนื้ ทตี่ น้ แบบการเสรมิ ฝุ่นละออง  PM2.5  จำ�นวน  10  ประเด็น  โดยมีการ
ศกั ยภาพชมุ ชน  และพฒั นากลไกการมสี ว่ นรว่ มในการ ทดลองในโรงเรียนบ้านผาเดื่อและโรงเรียนเจดีย์หลวง
จัดการป่าชุมชนตามกฎหมายที่เก่ียวข้องเพ่ือป้องกัน พิทยา  จ.เชียงราย  พบว่าช่วยให้นักเรียนอ่านค่าจาก
ปัญหาฝุ่นควันจากไฟป่า  โดยใช้กลไกของ พ.ร.บ.ป่า เครอื่ งวดั ฝนุ่ เพอื่ ประเมนิ สถานการณไ์ ด้  และสามารถ
ชมุ ชน  มาบรหิ ารจดั การเชงิ พนื้ ท ่ี โดยมมี ลู นธิ เิ พอื่ การ นำ�ความรู้ดังกล่าวไปถ่ายทอดให้คนใกล้ชิดรวมถึงพ่อ
พัฒนาท่ียั่งยนื   (ภาคเหนอื )  รว่ มขบั เคลอ่ื นการท�ำ งาน  แม่  และจะมีการขยายหลักสูตรนี้ไปใช้กับโรงเรียน
อกี ทง้ั ยงั มกี ารสรา้ งพลเมอื งสรา้ งสรรค์  (Active  อีก  30  แห่งต่อไป
Citizen)  ในบริบทการจัดการคุณภาพอากาศสำ�หรับ สำ�หรับประชาชนท่ัว ๆ ไป  การดูแลสุขภาพ
ประเทศไทย  ผ่านผู้นำ�เพ่ือสร้างความเปล่ียนแปลง  ตัวเองเป็นส่ิงจำ�เป็น  โดยสามารถเช็กค่าฝุ่นได้ท่ี
(Prime  Mover)  เว็บไซต์กรมควบคุมมลพิษ  http://air4thai.pcd.
go.th  เพ่ือดูว่าจะต้องปฏิบัติตัวอย่างไร  หากจำ�เป็น
นอกจากนี้  ยังมีการสร้างการเรียนรู้สำ�หรับ ต้องออกไปท�ำ กิจกรรมนอกบา้ น
เยาวชน  เพ่ือการตระหนักถึงปัญหาด้านสุขภาพต่อ

ค�ำ แนะน�ำ จากกรมอนามยั   หากคา่ ฝนุ่ ละออง  PM2.5  ไปถงึ ระดบั ตา่ ง ๆ  ดงั น ้ี 21

ระดับ  PM2.5  เฉล่ีย  24  ชม. ระดบั ประชาชนท่ัวไป เด็กเล็ก  หญิงต้ังครรภ ์
(มคก.ฝลบ.ม.) ผูส้ ูงอาย ุ ผูท้ ่ีมีโรคประจ�ำตวั

26 - 37 ดี •  ทำ� กจิ กรรมกลางแจง้ •  หลกี เล่ียงการท�ำกจิ กรรม

และทอ่ งเทย่ี วไดป้ กติ หรือออกกำ� ลังกายกลางแจง้  

เช่น  ปนั่   จกั รยาน/วง่ิ  

•  เฝา้ ระวงั สขุ ภาพทอ่ี าจเกดิ ขน้ึ  

เชน่   ไอบอ่ ย  หายใจลำ� บาก 

หายใจถ่ี  หายใจไม่ออก  หายใจ

มเี สยี งวดี้   แนน่ หนา้ อก  ใจสน่ั  

คล่นื ไส้  เมอื่ ยล้าผิดปกต ิ หรอื

วงิ เวียนศรี ษะ  หากพบอาการ

ให้รีบไปพบแพทย์ 

21 ประกาศกรมอนามัย  เรื่องคา่ ฝุน่ ระวังผลกระทบตอ่ สขุ ภาพจากฝุ่นละอองขนาดเลก็ ในบรรยากาศ

thaihealth watch 2021.indd 59 10/12/2563 BE 07:15

60 T HAIHEALT H W ATCH 2021

ระดับ  PM2.5  ระดบั ประชาชนทั่วไป เด็กเล็ก  หญิงตัง้ ครรภ ์
เฉลี่ย  24  ชม. ผู้สูงอาย ุ ผ้ทู ่มี ีโรคประจ�ำตวั
(มคก.ฝลบ.ม.)

38 - 50 ปานกลาง •  หลีกเล่ียงการท�ำกจิ กรรม •  หลกี เลย่ี งการท�ำกิจกรรมหรือ
หรอื ออกก�ำลงั กายกลางแจ้ง  ออกกำ� ลังกายกลางแจง้   เช่น 
เช่น  ป่นั จกั รยาน/วงิ่ ปั่นจักรยาน  /  ว่งิ  
•  เฝา้ ระวงั สุขภาพทอ่ี าจเกิดขึน้   •  ถา้ จำ� เปน็ สวมหนา้ กาก
เช่น  ไอบอ่ ย  หายใจลำ� บาก ป้องกัน  PM2.5 
หายใจถ่ี  หายใจไม่ออก  หายใจ  •  ผูม้ โี รคประจำ� ตัวควรเฝ้าระวังอาการ
มีเสียงวด้ี   แนน่ หนา้ อก  ใจสนั่  
คลื่นไส้  เมอื่ ยล้าผดิ ปกต ิ
หรือวงิ เวยี นศีรษะ  หากพบอาการ
ใหร้ บี ไปพบแพทย์ 

51 - 90 เริ่มมี •  ลดหรอื จำ� กดั   การท�ำกิจกรรม •  ลดเวลาการท�ำกจิ กรรมนอกบ้าน
ผลกระทบ นอกบา้ นและออกกำ� ลงั กายกลางแจง้   หรือออกก�ำลงั กายกลางแจ้ง 
ตอ่ สุขภาพ •  ถา้ จำ� เปน็ ตอ้ งออกนอกบา้ น ถา้ จำ� เป็นต้องออกนอกบา้ น
ให้สวมหน้ากากป้องกัน  PM2.5  ให้สวมหน้ากากปอ้ งกนั   PM2.5 
•  เฝา้ ระวังสขุ ภาพที่อาจเกิดขนึ้ •  หากมอี าการผดิ ปกติ  เชน่   ไอบอ่ ย 
เชน่   ไอบอ่ ย  หายใจล�ำบาก  หายใจลำ� บาก  หายใจถ ่ี หายใจไมอ่ อก 
หายใจถ่ี  หายใจไม่ออก  หายใจ หายใจมเี สยี งวี้ด  แนน่ หนา้ อก  ใจสนั่  
มเี สยี งว้ดี   แนน่ หนา้ อก  ใจสนั่   คลน่ื ไส้  เมอ่ื ยล้าผดิ ปกต ิ หรือวิงเวียน
คลน่ื ไส ้ เมอ่ื ยลา้ ผดิ ปกติ  ศรี ษะ  ใหร้ บี ไปพบแพทย์
หรอื วงิ เวยี นศรี ษะ  •  ผู้ทม่ี ีโรคประจำ� ตวั ควรเตรยี มยา
หากพบอาการให้รบี ไปพบแพทย์  และอปุ กรณท์ ่ีจำ� เปน็

91  ข้ึนไป มีผลกระทบ •  ลดหรอื งด  การท�ำกิจกรรม •  งดออกนอกบ้าน  และ
ตอ่ สขุ ภาพ นอกบ้าน  หากจ�ำเปน็ ตอ้ งสวม ออกก�ำลังกายกลางแจ้ง 
หน้ากากป้องกัน  PM2.5  •  อย่ใู นอาคาร  สวมหนา้ กากกนั ฝนุ่  
•  งดการออกกำ� ลงั กายกลางแจง้   PM2.5  ทุกครงั้ เม่อื ตอ้ งออกจากบ้าน 
•  หากพบอาการ  เช่น  ไอบอ่ ย •  หากมอี าการผดิ ปกติ  เชน่   ไอบอ่ ย 
หายใจลำ� บาก  หายใจถี่  หายใจ หายใจลำ� บาก  หายใจถ ี่ หายใจไมอ่ อก 
ไมอ่ อก  หายใจมีเสียงว้ดี   แน่ หายใจมีเสยี งว้ีด  แนน่ หน้าอก  ใจส่ัน 
หนา้ อก  ใจสน่ั   คล่ืนไส้  คลืน่ ไส้  เมื่อยล้าผดิ ปกต ิ หรอื วิงเวยี น
เมือ่ ยลา้ ผดิ ปกต ิ หรือวิงเวียน ศรี ษะ  ให้รบี ไปพบแพทย์
ศีรษะ  ให้รีบไปพบแพทย ์ •  ผ้ทู ่ีมีโรคประจำ� ตัวควรเตรยี มยา
และอุปกรณท์ ีจ่ ำ� เป็นอยา่ งนอ้ ย  5  วัน 

thaihealth watch 2021.indd 60 10/12/2563 BE 07:15

เมอ่ื  ’ขยะ 0861
พลาสตกิ ’

ก�ำลังกลับมา 

“ป ี 2563  จะเป็นปแี หง่ การลดมลพิษของไทย!”  นอกจากนี้  ยังมีการประชุมคณะอนุกรรมการ

ต้นปี  2563  ดีเดย์งดการแจกถุงพลาสติก  จาก บริหารจัดการขยะพลาสติกและขยะอิเล็กทรอนิกส ์ ครั้ง
การที่กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและส่ิงแวดล้อม ท่ี  1/2563  ในวันท่ี  29  มกราคม  พ.ศ. 2563  พร้อมกับ
เดนิ หนา้ เจรจากบั หา้ งสรรพสนิ คา้   ศนู ยก์ ารคา้   ซเู ปอร-์ ตั้งคณะทำ�งานข้ึนมา  3  ชุด  เพื่อดูแลเรื่องการจัดการ
มาร์เก็ต  และร้านสะดวกซื้อทั่วประเทศ  กว่า  75  บริษัท  ขยะพลาสติกและขยะอเิ ล็กทรอนกิ ส์ไปในเวลาเดยี วกนั 3

ให้งดการแจกถุงพลาสติกแบบใช้คร้ังเดียวท้ิง  ด้วย การรณรงค์เพ่ือลดขยะพลาสติกมีแนวโน้มจะ

แคมเปญ ‘Everyday  Say  No  to  Plastic  Bags’1  ประสบความสำ�เร็จ  ผู้ประกอบการหลาย ๆ แห่งขานรับ 

ระยะแรก  มาตรการนี้ได้รับการตอบรับจาก ผบู้ รโิ ภคหลาย ๆ คนเรม่ิ ปรบั เปล่ียนพฤติกรรม

ประชาชนเป็นอย่างดี  หลายคนเริ่มหันมาพกถุงผ้า กระท่ังมหาวิกฤต  COVID-19  เข้ามาในประเทศ 

เวลาไปซ้ือของหรือจ่ายตลาด  ผลโพลเกิน  80%  ระบุว่า  รัฐบาลตัดสินใจประกาศใช้ พ.ร.ก.ฉุกเฉินทั่วประเทศ 

เหน็ ดว้ ยกบั มาตรการน ี้ เพราะจะชว่ ยลดขยะพลาสตกิ ได2้ พร้อมกับมาตรการเคอร์ฟิว  ห้ามออกนอกเคหสถาน 

มีการประเมินว่า  มาตรการดังกล่าวช่วยลด ตามแคมเปญ ‘อยู่บ้าน  หยุดเชื้อ  เพ่ือชาติ’  บริการ 
ปริมาณถุงพลาสติกได้กว่า  25,000  ล้านใบ  คิดเป็น food  delivery  ได้รับความนิยมเพิ่มข้ึน  ส่ิงท่ีตามมา
กค็ อื ขยะพลาสตกิ จ�ำ นวนมาก
น้าํ หนกั   2.3  หม่ืนตัน
‘ขยะพลาสตกิ ’ จงึ กลบั มา  กลายเปน็ ปญั หาใหต้ อ้ ง

ปวดหวั กันอีกครง้ั

1 ขา่ วเรม่ิ ต้นงดแจกถงุ พลาสตกิ   ตน้ ป ี 2563  https://news.thaipbs.or.th/content/296317 10/12/2563 BE 07:15
2 นดิ า้ โพล ‘งดใช้ถงุ พลาสติก’  https://nidapoll.nida.ac.th/data/survey/uploads/FILE-1597133530703.pdf
3 http://www.mnre.go.th/th/news/detail/53624

thaihealth watch 2021.indd 61

62 T HAIHEALT H W ATCH 2021

จ�ำนวนข้อความท่ีพดู ถงึ การ ‘งดแจกถงุ พลาสตกิ ’ ชว่ งต้นป ีพ.ศ. 2563  บนโซเชียลมีเดยี ไทย 
แสดงให้เหน็ วา่ ประชาชนตน่ื ตัวกบั แคมเปญรณรงค์งดแจกถงุ ของภาครัฐ  (ที่มา:  Wisesight) 

thaihealth watch 2021.indd 62 10/12/2563 BE 07:15

สถานการณ์ 63
‘ขยะพลาสติก’ 
ข้อมูลจากกระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและส่ิงแวดล้อม  ในช่วงสิบปี 
ในไทย (ระหวา่ งป ีพ.ศ. 2552 - 2561)  นอกจากปรมิ าณขยะมูลฝอยท้ังหมดจะเพม่ิ ขึน้
จาก  24.11  ลา้ นตนั   เปน็   27.93  ลา้ นตนั 4  ปรมิ าณขยะพลาสตกิ กเ็ พม่ิ ขนึ้ ทกุ ป ี
โดยในปี พ.ศ. 2561  คิดเป็น  12%  ของขยะมูลฝอย  หรือประมาณ  2  ล้านตัน 
โดย  1.2  ล้านตัน  เป็นถุงพลาสติก  ส่วนท่ีเหลือเป็นพลาสติกชนิดอื่น ๆ  เช่น
กลอ่ ง  ถาด  ขวด  ฝาจกุ

สำ�หรับขยะพลาสติก  มีเพียง  25%  เท่าน้ันที่สามารถนำ�กลับไปใช้ใหม ่
ที่เหลือ  75%  เป็นขยะพลาสติกแบบใช้ครั้งเดียวท้ิง  (single  use  plastics)
  อยา่ ง  ถุงใส่อาหาร  ถงุ หวิ้   แก้วพลาสตกิ   กล่องพลาสตกิ   กลอ่ งโฟม  ฯลฯ

แสดงให้เห็นว่า  แม้พลาสติกจะมีอายุยาวนาน  แต่กลับมีอายุการใช้ท่ี
สน้ั มาก  โดยถกู ท้ิงเป็นขยะมลู ฝอยเพ่มิ ข้ึนอยา่ งตอ่ เน่อื ง5

11  ป ี

ขยะมลู ฝอยไทย

เพิม่   4  ล้านตนั

ปริมาณขยะมูลฝอยของไทยในรอบสบิ ป ี (ระหวา่ งป ีพ.ศ. 2551-2561)  ทเ่ี พิม่ สงู ขึน้ เร่ือย ๆ 
(ทีม่ า:  เพจของวราวธุ   ศิลปอาชา  รัฐมนตรีวา่ การกระทรวงทรพั ยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอ้ ม)

4 ข้อมูลขยะมูลฝอย  ปี  2552-2561  เฟซบ๊กุ   วราวธุ   ศลิ ปอาชา  https://www.facebook.com/TOPVarawut/posts/859586924492581
5 Roadmap  การจัดการขยะพลาสติก  2561-2573  https://drive.google.com/file/d/1uZQj0vVIlvibWD_NQxHdZiYWCjr2qTJR/view

thaihealth watch 2021.indd 63 10/12/2563 BE 07:15

64 T HAIHEALT H W ATCH 2021

จากสถิติขยะมูลฝอยย้อนหลังตั้งแต่ป ี 2551 - 2561  จะ ข้อมูลจาก  TDRI6  ได้วิเคราะห์ถึง
เห็นไดว้ า่ ปริมาณขยะพุ่งสูงข้ึนทุกป ี สดั สว่ นการจดั การขยะมลู ฝอยในภาพรวม
ของประเทศ  พบว่า  จากองค์ประกอบ
ประเทศไทยมีปริมาณขยะมูลฝอยท่ีเกิดขึ้นท่ัวประเทศ  ขยะอินทรีย์ซ่ึงเป็นขยะอาหาร  คิดเป็น
ใน พ.ศ. 2561  ประมาณ  27.93  ล้านตัน  เพิ่มขึ้นร้อยละ  2.05  สัดส่วนในปริมาณขยะอยู่ที่  64%  ส่วน
จาก พ.ศ. 2560  ที่มีปริมาณ  27.37  ล้านตัน  เนื่องจากการ ขยะรีไซเคิล  อยู่ที่  30%  ขยะอ่ืน ๆ  3%
ขยายตัวของชุมชนเมืองและการปรับเปล่ียนวิถีชีวิตจากสังคม และขยะอันตราย  3%  ซึ่งขยะเหล่าน้ีมี
เกษตรกรรมสสู่ งั คมเมอื งในหลายพนื้ ท่ี  รวมทงั้ การสง่ เสรมิ การ การน�ำ ไปก�ำ จดั อยา่ งถกู วธิ  ี เชน่   เผาในเตา
ท่องเทยี่ วของประเทศไทยท�ำ ใหม้ ีนักท่องเท่ยี วเพ่มิ ขึ้น  ควบคุมและมีการนำ�ไปผลิตเป็นปุ๋ยเพียง 
43%  ของขยะมูลฝอยท้ังหมด  และอีก 
อตั ราการเกิดขยะมลู ฝอยต่อคนพบว่า  57%  ถูกนำ�ไปฝังกลบหรือถมกลางแจ้ง 
คนไทย  1  คน  สร้างขยะเฉลี่ย  1.15  กิโลกรัม/วัน  (ปี ทำ�ให้เกิดปัญหามลพิษตามมา  ซึ่งสาเหตุ
2561)  คนไทยท้ังประเทศ  65  ล้านคน  จะมีขยะสะสมใน  มาจากคนไทยส่วนใหญ่มักทิ้งขยะอาหาร
1  วัน  ท้ังประเทศถึง  74,750  ตัน  เท่ากับเครื่องบินแอร์บัส  รวมกับขยะท่ัวไปทำ�ให้การคัดแยกขยะ
A380  จอดท้งิ ไว้ถึงวนั ละ  270  ลำ�  กอ่ นการน�ำ ไปรไี ซเคลิ และการก�ำ จดั เปน็ ไป
ขณะท่ีการกำ�จัดขยะมูลฝอยชุมชน  พ.ศ. 2561  กลับ ได้อยา่ งยากล�ำ บาก 
พบว่า  มีการกำ�จัดอย่างถูกต้อง  10.85  ล้านตัน  หรือคิดเป็น 
38.85%  ของปรมิ าณขยะมลู ฝอยชมุ ชนทง้ั หมด  (ลดลง  7.19%  ขยะพลาสติกปนเป้ือนที่ไม่ถูกแยก
จาก พ.ศ. 2560  ที่มีปริมาณ  11.69  ล้านตัน)  กำ�จัดอย่างไม่ ต้ังแต่ต้นทาง  และส่วนใหญ่กลายเป็น
ถูกต้องประมาณ  7.32  ล้านตัน  คิดเป็น  26.21%  (เพ่ิมขึ้น  ขยะมูลฝอยท่ีถูกกำ�จัดด้วยวิธีฝังกลบหรือ
2.09%  จาก พ.ศ. 2560  ท่ีมีปริมาณ  7.17  ล้านตัน)  และถูก ถมกลางแจ้งซึ่งใช้เวลาย่อยสลายนับร้อยปี
นำ�กลับมาใช้ประโยชน์ประมาณ  9.76  ล้านตัน  คิดเป็น  ย่อมก่อให้เกิดปัญหาส่ิงแวดล้อมต่าง ๆ 
34.94%  (เพิ่มขึ้น  14.69%  จาก พ.ศ. 2560  ที่มีปริมาณ  8.51  ตามมา
ล้านตัน)  เนื่องจากมีการคัดแยกบริเวณต้นทางเพ่ิมข้ึน  แต่ยัง
มีปริมาณทไี่ ม่มากพอ 35% 39% ก3�9ำจัด%ถูกวธิ ี
26% 3น�ำ5ก%ลับมาใหม่
2ก�6ำจัด%ไม่ถกู วิธี

6 การศกึ ษาแนวทางการบริหารจัดการอาหารสว่ นเกินเพอ่ื ลดปญั หาขยะอาหารท่เี หมาะสมกับประเทศไทย,  สถาบันวิจัยเพือ่ การพัฒนาประเทศ.  2562

thaihealth watch 2021.indd 64 10/12/2563 BE 07:15

65

นโยบายของวราวุธ  ศิลปอาชา  รัฐมนตรีว่าการ
กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและส่ิงแวดล้อม  จึงเป็นการ
ลดปริมาณขยะท่ีขั้นตอนการบริโภค  เพราะมองว่าเป็นวิธี
ทไ่ี ดผ้ ลและรวดเรว็ ทสี่ ดุ   สามารถปฏบิ ตั แิ ละเหน็ ผลไดท้ นั ท ี
และเป็นที่มาของแคมเปญการขยับโรดแม็ปการแบน
ผลิตภัณฑ์พลาสติก  3  ชนิด  ได้แก่  ‘กล่องโฟม’  ‘แก้วนํ้า
พลาสตกิ ใชค้ รงั้ เดยี วทงิ้ ’  และ ‘หลอดพลาสตกิ ’ จากภายใน
ป ีพ.ศ. 2565  มาเปน็ ภายในป ีพ.ศ. 2564  หรอื เรว็ ขน้ึ หนงึ่ ป ี
พร้อมกับเร่ิมแคมเปญ  Everyday  Say  No  To  Plastic 
Bags  เพื่อลดการใช้ ‘ถุงพลาสติกหหู วิ้ ’ ในชีวิตประจ�ำ วัน

โดยตง้ั เปา้ วา่ จะลดขยะพลาสตกิ ใหไ้ ด ้ 30%  ภายใน
ป ี พ.ศ.  2563

แต่อย่างท่ีเกร่ินไว้ข้างต้นว่า  วิกฤต  COVID-19 
ไม่เพียงทำ�ให้แผนการดังกล่าวหยุดชะงัก  ยังอาจทำ�ให้
สถานการณ์เลวรา้ ยลงกว่าเดมิ เสียด้วยซา้ํ

โควิด-19  ทำ�ให ้ มาตรการป้องกันการแพร่ระบาดของไวรัส  COVID-19  ของ
‘ขยะพลาสตกิ ’  รัฐบาลไทย  ท่ีใช้มาตรการควบคุมการเดินทางและการรวมตัวของ
คนในพ้ืนที่สาธารณะอย่างเข้มงวด  ทั้งการประกาศ พ.ร.ก.ฉุกเฉิน 
เพมิ่ ข้นึ เพียงใด? การมีระยะเวลาห้ามออกนอกเคหสถาน  (เคอร์ฟิว)  พร้อมสั่งให้เปิด
สถานบริการหลายแห่ง  โดยเฉพาะผับ  บาร์  ร้านอาหาร  ตาม
มาตรการ ‘อยู่บ้าน  หยุดเช้ือ  เพื่อชาติ’ ส่งผลให้ธุรกิจรับส่งอาหาร 
หรือ  food  delivery  ถกู ใชบ้ รกิ ารเพ่ิมมากขึ้น

และสง่ิ ทตี่ ามมากค็ อื จ�ำ นวนขยะพลาสตกิ ทเ่ี พมิ่ ขนึ้ ตามไปดว้ ย
ศูนย์วิจัยกสิกรไทย  ประเมินว่า  บริการการใช้งานแอปพลิ-
เคชัน  food  delivery  ในปี พ.ศ. 2563  จะอยู่ที่  66 - 68  ล้านคร้ัง 
เพ่ิมขึ้นจากช่วงเวลาเดียวกันของปีก่อนราว  78 - 84%  เรียกว่าเป็น
อัตราเติบโตอย่างก้าวกระโดด7  โดยปัจจัยสำ�คัญมาจากสถานการณ์ 
COVID-19

7 ศูนย์วิจัยกสิกรไทย  https://www.kasikornresearch.com/th/analysis/k-econ/business/Pages/z3128-Food-Delivery.aspx

thaihealth watch 2021.indd 65 10/12/2563 BE 07:15

66 T HAIHEALT H W ATCH 2021

โดยแอปฯท่ีได้รับความนิยมมากท่ีสุดก็คือ  LINE  ถุงใส่น้ําจ้ิม  ช้อนพลาสติก  ส้อมพลาสติก  ถุงใส่ช้อนส้อม 
MAN  และ  Grab  Food  ซ่ึงมีสถิติการใช้งานเพ่ิมขึ้นราว  ถุงน้ําซุป  และถงุ พลาสตกิ หูหวิ้ สำ�หรับใส่อาหารทงั้ หมด
300 - 400%  เทยี บกับช่วงกอ่ น  COVID-19
นอกจากน้ีสถาบันส่ิงแวดล้อมไทย  ยังประเมินว่า 
ผลจากการท่ีธุรกิจ  food  delivery  ได้รับความนิยม วิกฤต  COVID-19  จะทำ�ให้ขยะพลาสติกเพิ่มข้ึน  15%  จาก
มากขึ้น  ทำ�ให้เกิดขยะพลาสติกแบบใช้ครั้งเดียว  (single  เฉลี่ยวันละ  5,500  ตัน/วัน  เป็น  6,300  ตัน/วัน  ทั้งนี้  ยัง
use-plastics)  มากข้ึนด้วย  สถาบันวิจัยเพื่อการพัฒนา ไม่รวมถึงขยะที่เกิดจากหน้ากากอนามัยใช้แล้ว  ที่คาดว่าจะ
ประเทศไทย  หรือ  TDRI  เคยประเมินว่า  ต่อ  1  ยอดการ มีอตั ราการท้งิ หน้ากากอนามยั ราว  1.5 - 2  ลา้ นช้ิน/วนั 8
ส่ังซื้อจะมีขยะพลาสติกเฉล่ีย  7  ช้ิน  อาทิ  กล่องอาหาร 

8 การศกึ ษาแนวทางการบริหารจัดการอาหารสว่ นเกนิ เพื่อลดปัญหาขยะอาหารทีเ่ หมาะสมกบั ประเทศไทย,  สถาบนั วิจัยเพ่ือการพฒั นาประเทศ.  2562

thaihealth watch 2021.indd 66 10/12/2563 BE 07:15

67

วงจรการเกิดขยะพลาสตกิ ของประเทศ

การผลติ เมด็ พลาสตกิ ภายในประเทศ การสง่ ออกเมด็ พลาสตกิ

8.518  ล้านตนั 5.199  ลา้ นตัน

การน�ำเขา้ เมด็ พลาสตกิ ปริมาณเมด็ พลาสติก การสง่ ออกเศษ การน�ำเขา้ เศษ
ทใี่ ช้ในประเทศ พลาสตกิ รไี ซเคลิ   พลาสตกิ รไี ซเคิล 
1.962  ลา้ นตนั 0.293  ล้านตนั 0.152  ลา้ นตัน
5.281  ลา้ นตนั

การสง่ ออก การน�ำเขา้ การขึ้นรูปผลติ ภัณฑ์ เศษพลาสตกิ เศษพลาสติก
ผลิตภณั ฑพ์ ลาสตกิ   ผลิตภัณฑพ์ ลาสติก  เพอื่ บริโภคภายในประเทศ  รีไซเคิล  รีไซเคลิ  

1.744  ลา้ นตนั 1.127  ลา้ นตัน 5.530  ล้านตนั 0.249  ลา้ นตนั 0.542  ลา้ นตัน

บรรจภุ ัณฑ ์ เครอ่ื งใช้ไฟฟ้า ก่อสรา้ ง  ช้ินส่วนรถยนต ์ เคร่ืองใช้ในครวั เรอื น  อ่นื  ๆ 
2.331  ล้านตนั   และอเิ ลก็ ทรอนกิ ส์  0.668  ล้านตนั   0.364  ลา้ นตัน  0.223  ล้านตนั   1.204  ล้านตนั  
(4.0%)
(41.4%) 0.838  ล้านตนั   (11.9%) (6.5%) (21.4%)
(14.9%)

-  ถงุ ทุกประเภท  1.11  ลา้ นตนั ขยะพลาสตกิ หลงั การบรโิ ภค  บรรจุภัณฑ์หอ่ หุ้มสนิ ค้า  ผลิตภัณฑ์คงทน 
-  ขวดพลาสติก  0.40  ลา้ นตัน 0.763  ล้านตนั 2.22  ล้านตัน
-  แกว้ /กล่อง/ถาดพลาสตกิ   0.23  ล้านตนั 1.930  ลา้ นตัน
-  จุกฝาพลาสติก  0.05  ลา้ นตนั
-  ชอ้ นส้อมมีดพลาสติก  0.03  ล้านตัน ใชป้ ระโยชน ์ Recy-
-  หลอดพลาสติก  0.003  ลา้ นตนั
-  ตาขา่ ย  แห  อวน  พลาสตกิ   0.10  ลา้ นตนั cle  0.390  ล้านตนั
-  รองเทา้   0.009  ลา้ นตนั

ไมใ่ ช้ประโยชน ์ การหลุดรอดสสู่ งิ่ แวดล้อม 
0.03  ล้านตนั
1.510  ลา้ นตนั

วงจรการเกิดขยะพลาสตกิ ของไทย  (ทม่ี า:  Roadmap  การจดั การขยะพลาสติก 
2561-2573  ของกระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิง่ แวดล้อม)

thaihealth watch 2021.indd 67 10/12/2563 BE 07:15

68 T HAIHEALT H W ATCH 2021 อกี ปญั หาทมี่ ภี าคประชาสงั คมเรยี กรอ้ งใหภ้ าครฐั แกไ้ ขปญั หามา
ยาวนาน  นั่นคอื การ ‘นำ�เขา้ ’ ขยะพลาสตกิ มาในประเทศไทย
ประเทศไทย
นบั แตจ่ นี ประกาศนโยบายหา้ มน�ำ เขา้ ขยะพลาสตกิ ทกุ ชนดิ ในปี 
=  ถงั ขยะโลก? พ.ศ. 2561  ท�ำ ใหร้ ะบบการรไี ซเคิลท่ัวโลกสั่นสะเทอื น

81  ประเทศผู้ส่งออก ข้อมูลการค้าขยะพลาสติกโลก  (Global  Plastics  Waste 
ขยะพลาสติก  เศษตัด  Trade)  ซ่ึงเปิดเผยโดยกรีนพีซ  เอเชียตะวันออก  พบว่า  ปริมาณ
และพลาสติกใช้แล้ว การส่งออกพลาสติกท้ังโลกลดลงจาก  12.5  ล้านตันในปี พ.ศ. 2559 
มายังประเทศไทย เหลือเพียง  5.8  ล้านตัวในปี พ.ศ. 2561  หรือลดลงกว่า  50%  ท้ัง ๆ ที่
ในช่วงเวลาเดียวกัน  ปริมาณการผลิตพลาสติกเพ่ิมสูงข้ึน  น่ัน
(พิกดั ศุลกากร  3915)  หมายความวา่   มกี ารสะสมพลาสตกิ รไี ซเคลิ หรอื มกี ารน�ำ ขยะพลาสตกิ
ระหว่างป ี 2557-2561 ไปทำ�ลายอย่างไมถ่ กู ต้อง

ท้ังนี้  ข้อมูลระหว่างปี พ.ศ. 2560 - 2561  พบว่า  ประเทศ
ในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้อย่าง  ไทย  มาเลเซีย  และเวียดนาม  เป็น
ผู้นำ�เขา้ ขยะพลาสติกมากเปน็ อนั ดับตน้  ๆ ของโลก

จากการตรวจสอบขอ้ มลู การน�ำ เขา้ เศษพลาสตกิ   (พกิ ดั ศลุ กากร 
3915)  พบว่า  ระหว่างปี พ.ศ. 2557 - 2561  ไทยนำ�เข้าเศษพลาสติก
เฉพาะ  5  ปนี ร้ี วมกันสูงถงึ   906,521  ตนั  

รวมปรมิ าณ 

906,521,209  กก.

ขอ้ มูลการน�ำเข้าขยะพลาสตกิ มาในไทย  ระหว่างป ีพ.ศ. 2557-2561  มจี �ำนวนรวมสงู ถงึ   9  แสนตัน 
(ทีม่ า:  มลู นธิ บิ ูรณะนิเวศและกรมศลุ กากร)

thaihealth watch 2021.indd 68 10/12/2563 BE 07:15

69

หากเทียบปริมาณนำ�เข้าเศษพลาสติกของไทยก่อน ประชุมคณะอนุกรรมการบริหารจัดการขยะพลาสติกและ
และหลงั จนี แบนการน�ำ เขา้ ขยะพลาสตกิ ทกุ ชนดิ   พบวา่ เพม่ิ ขยะอิเล็กทรอนิกส์  คร้ังที่  2/2563  ที่มีวราวุธ  ศิลปอาชา 
สงู ถึง  8  เท่า9 รฐั มนตรวี า่ การกระทรวงทรพั ยากรธรรมชาตแิ ละสงิ่ แวดลอ้ ม 
เป็นประธาน  เพ่ือวางมาตรการแก้ปัญหาการนำ�เข้าขยะ
ประเทศไทยน�ำ เขา้ ขยะพลาสตกิ ทแ่ี ฝงดว้ ยการน�ำ เขา้ พลาสติกและอเิ ลก็ ทรอนกิ ส ์ ทสี่ �ำ คญั คอื การอดุ ชอ่ งวา่ งการ
ขยะอิเล็กทรอนิกส์อย่างต่อเนื่องในช่วงหลายปีที่ผ่านมา  ลกั ลอบน�ำ เขา้ และลดการแบกรบั ภาระปญั หาสง่ิ แวดลอ้ มของ
โดย พ.ศ. 2561  นำ�เข้า  552,912  ตัน  และปี  2562  นำ�เข้า  ประชาชน  โดยท่ีประชุมได้มีมติให้ในปี  2564  ประเทศไทย
323,167  ตัน  เช่นเดียวกับปริมาณการนำ�เข้าขยะอิเล็ก- จะยกเลิกการนำ�เข้าและปราศจากขยะพลาสติกและขยะ
ทรอนกิ ส ์ ในป ี 2560  น�ำ เขา้   54,260  ตนั   และป ี 2561  น�ำ อิเล็กทรอนิกส์  100% 
เข้า  38,404  ตนั   เมอื่ เทยี บกบั ป ี 2559  น�ำ เขา้   1,986  ตัน 
ยุติการนำ�เข้าขยะพลาสติกท้ังหมด  100%  ภายใน
นำ�ไปสู่เสียงเรียกร้องจากภาคประชาสังคมให้แบน ปี พ.ศ. 256410
การนำ�เข้าขยะพลาสติกโดยทันที  พร้อมกับสร้างแฮชแท็ก 
#แบนขยะพลาสติก  ในโลกออนไลน์  ตามมาด้วยการ

9 ไทยแบนน�ำ เขา้ ขยะพลาสติก  https://www.bbc.com/thai/thailand-54445023
10 รายงานพิเศษเคาะข่าว  :  “ประเทศไทยกับการจัดการขยะพลาสติกและขยะอิเล็กทรอนิกส์”.  สำ�นักข่าวกรมประชาสัมพันธ์  เผยแพร่วันที่  8  กันยายน  พ.ศ. 2563  https://
thainews.prd.go.th/th/news/detail/TCATG200908131558644

thaihealth watch 2021.indd 69 10/12/2563 BE 07:15

70 T HAIHEALT H W ATCH 2021

ผลกระทบขยะพลาสติก

ตอ่ สงิ่ แวดลอ้ ม

จากโศกนาฏกรรมพะยูนมาเรียม  ในเดือนสิงหาคม 
พ.ศ. 2562  หลงั มาเรยี มตาย  แพทยไ์ ดผ้ า่ พสิ จู นส์ าเหตกุ าร
เสียชีวติ   และพบเศษพลาสติกจ�ำ นวนมากอยู่ในล�ำ ไส1้ 1

ไม่ใช่แค่มาเรียมเท่านั้น  ภาพของสัตว์ทะเลอื่น ๆ 
หรือนกท่ีต้องเผชิญกับความตายเพราะเศษขยะพลาสติก
ที่ถูกทิ้งลงในทะเล  ก็มีใหเ้ ห็นเปน็ ประจ�ำ แทบทุกปี

รวมถึงภาพเศษขยะพลาสติกลอยติดกันเป็นแพใน
มหาสมุทรจนคล้ายเกาะลอยนํ้า  ที่กลายเป็นข่าวบ่อยครั้ง
ในชว่ งหลงั

ทุก ๆ ปี  จะมีขยะพลาสติก  12  ล้านตันถูกท้ิงลง
ทะเลและมหาสมทุ ร  โดยมเี พยี ง  5%  ทพี่ บเหน็ เปน็ ชนิ้ สว่ น
ลอยอยู่ในทะเล  ส่วนท่ีเหลือจะจมอยู่ใต้นํ้าหรือถูกกระแส
น้ําพัดไปอยู่ใต้ท้องมหาสมุทรท่ัวโลก  โดยในปี พ.ศ. 2562 
มหี ลกั ฐานการพบเศษขยะพลาสตกิ อยทู่ กี่ น้ รอ่ งลกึ กน้ สมทุ ร
มาเรียน่า  (Mariana  Trench)  ซ่ึงเป็นร่องสมุทรท่ีลึกที่สุด
ในโลก  ทรี่ ะดบั   11  กโิ ลเมตรตาํ่ กว่าระดบั ทะเล

สอ่ งชว่ งอายุของขยะพลาสติกหากไมไ่ ด้จัดการอยา่ งถกู วธิ ี

400  ป ี- 450  ปี 450  ป ี- 500  ปี 500  ปี ไม่ยอ่ ยสลาย
หลอดพลาสติก ถงุ พลาสติก กลอ่ งโฟม
ผา้ ออ้ ม

ปัญหาของขยะพลาสติกคือใช้ระยะเวลาในการย่อยสลายนานหลายร้อยปีไปจนถึงอาจไมย่ อ่ ยสลายเลย

11 ขา่ วพะยูนมาเรยี มตาย  https://news.thaipbs.or.th/content/283006

thaihealth watch 2021.indd 70 10/12/2563 BE 07:15

71

ปัญหาของขยะพลาสติกไม่ใช่เพียงใช้ระยะเวลาย่อย พอ  กย็ งั สามารถพดั พาไมโครพลาสตกิ ไปยงั จดุ ทคี่ าดไมถ่ งึ ได้
สลายนาน  ส่งผลกระทบต่อธรรมชาติและระบบนิเวศ  ยัง
รวมถึงการท่ีพลาสติกแตกตัวออกเป็นเศษเล็กเศษน้อยที่ อาจารย์คณะวิทยาศาสตร์  จุฬาฯรายน้ี  ยังให้ข้อมูล
มองไมเ่ หน็ ดว้ ยตาเปลา่   ทเ่ี รยี กกนั วา่   ‘ไมโครพลาสตกิ ’  (มกั ว่า  มนุษย์จะกินและหายใจเอาไมโครพลาสติกเข้าไปใน
หมายถงึ เศษพลาสตกิ ทีม่ ขี นาดเล็กกวา่   5  มลิ ลิเมตร) ร่างกายเฉล่ียปีละ  50,000  อนุภาค  โดยไมโครพลาสติก
ทปี่ นเปอ้ื นอยใู่ นสตั วท์ ะเลจะถกู ดดู ซมึ เขา้ ไปในอวยั วะและ
รศ.  ดร.สุชนา  ชวนิชย์  นักวิทยาศาสตร์ทางทะเล  เน้ือเยือ่ ของมนุษยด์ ว้ ย  โดยไมโครพลาสตกิ สามารถกักเกบ็
และอาจารย์ประจำ�ภาควิชาวิทยาศาสตร์ทางทะเล  คณะ สารเคมีที่เป็นพิษและจุลินทรีย์ที่เป็นอันตรายต่อส่ิงมีชีวิต
วิทยาศาสตร์  จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย  ให้ข้อมูลว่า  ทุก ๆ ในทะเลบางชนดิ ไดด้ ว้ ย  จงึ ตอ้ งมกี ารวจิ ยั ตอ่ ไปวา่   จะสง่ ผล
ปีทั่วโลกมีผลิตภัณฑ์พลาสติกออกมาสู่ท้องตลาดมากกว่า กระทบต่อสขุ ภาพของมนษุ ย์ในแงต่ า่ ง ๆ มากขน้ึ หรอื ไม1่ 2
300  ลา้ นตนั   และมเี พยี ง  9%  ทถ่ี กู น�ำ ไปรไี ซเคลิ หรอื น�ำ กลบั
ไปใชใ้ หม ่ 12%  ถกู น�ำ ไปเผาเพอื่ ก�ำ จดั ซง่ึ กอ่ ใหเ้ กดิ มลพษิ ทาง ขณะเดยี วกนั   ยงั มงี านวจิ ยั อยา่ งนอ้ ย  2  ชนิ้   ทยี่ นื ยนั
อากาศ  ท่เี หลอื อีก  79%  ตกคา้ งอยใู่ นส่ิงแวดลอ้ ม ว่า  ไมโครพลาสติกสามารถถูกดูดซึมเข้าสู่รากของพืชไป
สะสมในผลผลิตท่ีเรารับประทาน  โดยทั่วไปไมโครพลาสติก
ส�ำ หรบั  ‘ไมโครพลาสตกิ ’ จะปนเปอ้ื นอยใู่ นระบบนเิ วศ จะสะสมในผลไมม้ ากกว่าผัก  แตส่ ะสมในแครอทมากทส่ี ดุ 13
และห่วงโซ่อาหารในท้องทะเล  ซึ่งสามารถกระจายอยู่ใน
สิ่งแวดล้อมได้เป็นวงกว้าง  และจากท่ีเคยไปทำ�วิจัยเร่ือง แมป้ จั จบุ นั   เราจะยงั ไมร่ ถู้ งึ ผลกระทบทแ่ี นช่ ดั จากการ
ไมโครพลาสติกที่ขั้วโลกเหนือ  ก็พบว่า  แม้กระทั่งเกาะทาง ที่ไมโครพลาสติกปนเปื้อนในผักและผลไม้ต่อสุขภาพของ
เหนือสุดของโลก  ที่ไม่มีมนุษย์อาศัยอยู่เลย  ก็ยังพบไมโคร ผบู้ รโิ ภค  แตข่ อ้ มลู เชงิ ประจกั ษท์ เี่ กดิ ขน้ึ กช็ ว่ ยสะทอ้ นวา่   ใน
พลาสติก  แสดงใหเ้ ห็นวา่   กระแสน้ําที่เราคดิ วา่ ไม่น่าจะแรง ปจั จบุ นั รา่ งกายของมนุษย์อาจมีพลาสตกิ มากกว่าท่ีคิด

12 บทความ ‘ขยะพลาสติกในทะเล  วงจรทำ�ลายระบบนเิ วศ’ ในเว็บไซต ์ สสส.  เผยแพรเ่ มื่อวนั ท ี่ 31  สิงหาคม  พ.ศ. 2563
13 งานวิจัยของมหาวิทยาลัย  Catania  ในอิตาล ี ที่ตีพิมพ์ในวารสาร  Environmental  Research  และงานวิจัยของสถาบันวิจัยชายฝั่ง  Yantai  ของจีน  ซึ่งทำ�ร่วมกับมหาวิทยาลัย 
Leiden  ของเนเธอร์แลนด ์ ท่ตี ีพิมพใ์ นวารสาร  Nature  Sustainability

thaihealth watch 2021.indd 71 10/12/2563 BE 07:15

72 T HAIHEALT H W ATCH 2021

ถุงพลาสตกิ  
จาก ‘ฮีโร’่  ส ู่‘ผ้รู ้าย’

เดิม ‘พลาสติก’ ถูกผลิตข้ึนมาด้วยวัตถุ- (เพราะหน้าตามันคล้าย ๆ เส้ือ  t-shirt  ท่ีไม่มี
ประสงค์เพ่ือทดแทนการใช้ ‘กระดาษ’ อันเป็น แขน)  ก่อนจะน�ำ ไปจดสิทธิบัตร
การลดการตัดไมท้ �ำ ลายปา่ อกี ทางหนง่ึ
หลังจากนั้นถุงพลาสติกก็ได้รับความ
ผู้ให้กำ�เนิดถุงพลาสติกแบบท่ีใช้กันอยู่ นิยมไปทั่วโลก  และถูกใช้แทนถุงกระดาษ
ในปัจจุบันคือวิศวกรชาวสวีเดน  ช่ือ ‘สเตน ในทา้ ยทีส่ ดุ
กุสตาฟ  ธูลีน’  (Sten  Gustaf  Thulin)  ที่
พัฒนาการผลิตถุงพลาสติกจากพอลิเอทิลีน  แลว้ โลกก็ไมเ่ หมือนเดิมอีกตอ่ ไป

(polyethylene)  ใหใ้ ชไ้ ดง้ า่ ยขนึ้   ใสข่ องไดม้ าก 
ทส่ี �ำ คัญคือมีราคาไม่แพง

ถุงพลาสติกแรก ๆ ของโลกเกิดขึ้นในปี  (หมายเหตุ:  อ้างอิงข้อมูลจากบทความ ‘บิดาผู้ให้กำ�เนิดถุงพลาสติก
ค.ศ. 1962  โดยธูลีนนำ�พอลิเอทิลีนมารีดเป็น ใบแรกของโลก’  เผยแพร่ในเว็บไซต์  The  People  วันท่ี  30 
แผ่นบาง ๆ  2  แผ่นมาประกบแล้วเช่ือมท้ัง  4  สงิ หาคม  พ.ศ. 2562  https://thepeople.co/sten-gustaf-thulin-
ดา้ นเขา้ ดว้ ยกนั   พรอ้ มกบั ตง้ั ชอ่ื มนั วา่   ‘ทเี ชต้ิ ’  plastic-bags-inventor)

thaihealth watch 2021.indd 72 10/12/2563 BE 07:15

‘ทางออก’  73
ในการลดปญั หา

ขยะพลาสตกิ

จากการสำ�รวจข้อความโซเชียลมีเดียไทยที่พูดถึง
ปัญหา ‘ขยะพลาสติก’ ระหว่างวันท่ี  1  กรกฎาคม  พ.ศ.
2562 - 31  มิถุนายน  พ.ศ. 2563  โดย  Wisesight  พบว่า 
การพูดถึงปัญหา ‘ขยะพลาสติก’ ในช่วง  COVID-19 
เพ่มิ ขน้ึ จากชว่ งกอ่ นหน้าน้ันถึง  5  เทา่

โดยผู้ใช้งานโซเชียลมีเดียไทยหลาย ๆ คนสะท้อน
ว่า  การใช้บริการ  food  delivery  เก่ียวพันกับปริมาณ
ขยะพลาสตกิ ทเ่ี พม่ิ มากขนึ้   หลายคนรสู้ กึ แยแ่ ละตอ้ งการ
ลดขยะทเ่ี กดิ จากการสง่ั อาหารผา่ นบรกิ าร  food  delivery 
ด้วยวิธีการต่าง ๆ  เช่น  ใช้ฟังก์ชันลดการรับอุปกรณ์ท่ี
ไมจ่ �ำ เปน็   อยา่ งชอ้ น - สอ้ มพลาสตกิ   (เพอ่ื ลดขยะพลาสตกิ )
  หรือกระทงั่ เลกิ ใช้แอปพลิเคชนั สง่ั อาหารไปเลย

thaihealth watch 2021.indd 73 10/12/2563 BE 07:15

74 T HAIHEALT H W ATCH 2021

ความจริงแล้ว  รัฐบาลไทยได้หาวิธีลดปริมาณขยะ เพราะปัจจุบันมีคนจำ�นวนมากไม่แยกขยะ  เพราะ
พลาสติก  ผ่านการออก  Roadmap  การจัดการขยะ เช่ือว่าสุดท้ายก็จะถูกนำ�ไป ‘ทิ้งรวมกัน’ อยู่ดี  ทั้ง ๆ ที่หาก
พลาสตกิ   พ.ศ. 2561 - 2573  รวมถงึ ออกมาเปน็ มตทิ ปี่ ระชมุ มีการแยกขยะอย่างเหมาะสมจะทำ�ให้สามารถจัดการขยะ
คณะรัฐมนตรี  ให้ ‘เลิกใช้’ พลาสติก  3  ชนิดในปี พ.ศ. 2562  ได้ง่ายขนึ้   เช่น  ขยะพลาสติกทไี่ ม่มีการปนเปอ้ื นเศษอาหาร
ได้แก่  พลาสติกผสมสารอ็อกโซ่  (Oxo)  พลาสตกิ หุม้ ฝาขวด  เทา่ นน้ั ถงึ จะถกู น�ำ ไปรไี ซเคลิ   แตถ่ า้ ปนเปอ้ื นแลว้ จะถกู น�ำ ไป
และไมโครบีด  และ ‘เลิกใช้’ พลาสติกอีก  4  ชนิดในปี พ.ศ.  ก�ำ จดั ดว้ ยการฝงั กลบ14
2565  ไดแ้ ก ่ กลอ่ งโฟมบรรจอุ าหาร  แกว้ พลาสตกิ แบบบาง
ที่ใช้ครั้งเดียว  ถุงพลาสติกหูห้ิวท่ีหนาน้อยกว่า  36  ไมครอน  ความร่วมมือระหว่างรัฐ-เอกชน-ประชาชน  เพื่อ
และหลอดพลาสตกิ   พรอ้ มกบั ตงั้ เปา้ หมายวา่ จะน�ำ พลาสตกิ ส่งเสริมเรื่องการแยกขยะ  เช่น  โครงการ ‘ส่งพลาสติก
รีไซเคลิ กลบั มาใช้ใหมท่ ัง้   100%  ภายในป ีพ.ศ. 2570 กลับบ้าน’ ที่กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม
จับมือกับเครือข่ายเพื่อความย่ังยืนแห่งประเทศไทย  นำ�ร่อง
อย่างไรก็ตาม  เพียงการดำ�เนินการของภาครัฐเพียง ตดิ ตงั้ ถงั ขยะ  10  ถงั ตามจดุ ส�ำ คญั  ๆ ในกรงุ เทพฯ  เพอ่ื รองรบั
ฝ่ายเดียวอาจไม่เพียงพอ  ยังต้องการความร่วมมือจากภาค การแยกขยะพลาสตกิ ทท่ี �ำ ความสะอาด  โครงการ ‘ถงั วนถงุ ’ 
เอกชนและภาคประชาชนด้วย  ซึ่งท่ีผ่านมามีบางโครงการ ของกลมุ่   PPP  Plastics  ตงั้ ถงั ขยะ  300  จดุ ทวั่ กรงุ เทพฯและ
ทีห่ ลาย ๆ ฝา่ ยมารว่ มมือกัน  ปรมิ ณฑล  เพอื่ รองรบั ขยะพลาสตกิ แหง้   สะอาด  ยดื หยนุ่ ได้
โดยเฉพาะการส่งเสริมให้ ‘แยกขยะ’ ก่อนท้ิงขยะ เพ่ือนำ�ไปรไี ซเคิล
พลาสตกิ ลงถัง  เพ่ือให้ง่ายตอ่ การนำ�ไปรไี ซเคลิ ตอ่ ไป 

14 การพดู ถงึ การแยกขยะในโซเชยี ลมีเดียไทย  ระหวา่ งเดือนกรกฎาคม  พ.ศ. 2561 - เดือนมิถนุ ายน  พ.ศ. 2562  จำ�นวนกว่า  3.7  หมื่นขอ้ ความ  ท่ีสำ�รวจโดย  Wisesight  เกิน  64% 
เชอ่ื วา่   ถงึ แยกขยะไป  สดุ ท้ายกจ็ ะถกู นำ�ไปเทรวมกัน

thaihealth watch 2021.indd 74 10/12/2563 BE 07:15

การลดขยะ  75
จดุ เริ่มตน้ ดว้ ยการ
แยกขยะตง้ั แตต่ ้นทาง ตัวอย่างชุมชนร่วมกันจัดการขยะ  เช่น  การ
ใช้ไซดักขยะ  ของ บ้านนาคี  ต.โพธ์ิศรี  อ.ปรางค์กู่ 
จ.ศรีสะเกษ  โดยไซจะแยกขยะ  ขวดแก้ว  ขวด
พลาสตกิ   โลหะ  ส�ำ หรับนำ�ไปขายต่อ 

กองทุนการจัดการขยะเพ่ือสวัสดิการชุมชน 
ของ บา้ นนาแสงสาคร  ต.นาแสง  อ.ศรวี ไิ ล  จ.บงึ กาฬ 
ท่ีส่งเสริมให้ชาวบ้านแยกขยะก่อนทิ้ง  โดยจะรับซื้อ
ขยะบางประเภทและน�ำ เงนิ มาฝากไวใ้ นบญั ชี

ธงสีสยบปัญหาขยะ  ของ ชุมชนบ้านเหนือ 
ต.นาใต ้ อ.บา้ นนาเดมิ   จ.สรุ าษฎรธ์ าน ี ทใี่ ชธ้ งสแี บง่
บ้านเรือน  เพ่ือให้แกนนำ�สามารถดูแลลูกบ้านได้อย่าง
ท่ัวถึง  และให้ความรู้ในการจัดการและคัดแยกขยะ 
เปน็ ตน้

ดูวธิ คี ัดแยกขยะ
ทช่ี ว่ ยสร้างเปน็ มูลค่าไดท้ ีน่  ่ี

มาตรการจัดการขยะ
พลาสตกิ ของชาตติ ่าง ๆ 

-  สหรฐั อเมรกิ า…เกบ็ ภาษถี งุ ขยะพลาสตกิ ในบางรฐั   แต่ พลาสติกรวมไปถึงถุงพลาสติก  ซึ่งจะได้เงินต่อเม่ือนำ�
ก็มีบางเมือง  เช่น  ซานฟรานซิสโกของรัฐแคลิฟอร์เนีย มาคืน
ที่ประกาศแบนถุงพลาสติกไปเลย  และให้ใช้ถุง -  จีน…ออกคำ�ส่งั ห้ามห้างสรรพสินค้าและร้านค้าเตรียม
กระดาษแทน ถุงพลาสติกท่ีบางกวา่   0.25  มลิ ลิเมตรให้กับลกู คา้
-  อังกฤษ…ร้านค้าขนาดใหญ่จะเก็บเงินค่าถุงพลาสติก -  ไต้หวัน…ห้ามใช้ถุงพลาสติกหรือแก้วพลาสติกท่ีใช้
จากผู้บริโภค ครั้งเดียวท้ิง  ไม่มีการแจกหลอดพลาสติก  ถ้าอยากได้
-  สวีเดน…รีไซเคิลขยะพลาสติกได้ถึง  96%  โดย ตอ้ งเสยี เงินซ้ือ
สง่ เสริมให้ประชาชนคัดแยกขยะ  มีระบบมัดจ�ำ คา่ ขวด -  ญ่ีปุ่น…มีข้อเสนอให้ห้างสรรพสินค้า  ร้านค้าปลีก

thaihealth watch 2021.indd 75 10/12/2563 BE 07:15

76 T HAIHEALT H W ATCH 2021

ร้านขายยา  เก็บเงินค่าถุงจากลูกค้า  และนำ�เงิน ไมครอน
ดังกล่าวไปปลูกป่าหรือให้ความรู้เรื่องมลพิษทาง -  อนิ โดนีเซีย…เคยทดลองเกบ็ ภาษีถุงพลาสติก
ทะเล -  มาเลเซีย…รณรงค์ให้งดใช้ถุงพลาสติกในวันเสาร์
-  ออสเตรเลีย…ห้ามใช้ถุงพลาสติกท่ีบางกว่า  35  และวนั สำ�คัญตา่ ง ๆ 

(ที่มา:  รายงาน ‘ขยะพลาสติก’ ปญั หาระดับโลกท่ตี ้องเร่งจัดการ  ซงึ่ จัดทำ�โดยเจา้ หน้าทส่ี �ำ นกั งานเลขาธกิ ารสภาผแู้ ทนราษฎร  เผยแพรเ่ มอ่ื เดือนธนั วาคม
พ.ศ. 2562  https://www.parliament.go.th/ewtadmin/ewt/parliament_parcy/ewt_dl_link.php?nid=58603&filename=index)

นอกจากน ี้ ยงั มขี อ้ เสนอจากภาควชิ าการ  โดย  TDRI เกดิ การแลกเปลย่ี น  ใชซ้ า้ํ   ลดการเกดิ ใหมใ่ นขยะทกุ ประเภท 
เสนอวิธีแยกขยะ  การแยกเก็บขยะอินทรีย์จากการเก็บขยะ และการสานพลงั เครอื ขา่ ยขบั เคลอ่ื นการจดั การขยะชมุ ชนท่ี
ประเภทอ่ืน ๆ โดยสลับวันในการจัดเก็บ  พร้อมกับปรับปรุง ต้นทางอย่างยั่งยืน  โดยเกิดการลดแหล่งกำ�เนิดขยะมูลฝอย
ค่าธรรมเนียมในการจัดเก็บขยะ  โดยท่ีรัฐบาลอาจออก ตน้ ทางหรือลดทีผ่ กู้ ่อก�ำ เนดิ เป็นหลกั  
กฎหมายเพื่อกำ�หนดค่าธรรมเนียมการจัดเก็บขยะขั้นตํ่า 
เพ่ือให้มาตรการน้ีมีความเป็นไปได้  เน่ืองจากค่ากำ�จัดขยะ แม้การแก้ไขปัญหาขยะพลาสติกของภาครัฐไทยจะ
ในปจั จบุ นั   เกบ็ จากภาคครวั เรอื นหลงั ละ  20  บาท  จากภาค ดูเหมือนเดินหน้า  1  ก้าว  ถอยหลัง  2  ก้าว  จากวิกฤต 
ธุรกิจหลังละ  80 - 100  บาท  ซ่ึงไม่สะท้อนต้นทุนท่ีแท้จริง  COVID-19  แต่ตัวของวราวุธ  ศิลปอาชา  รัฐมนตรีว่าการ
ขณะทที่ อ้ งถน่ิ ไมก่ ลา้ ขน้ึ คา่ จ�ำ กดั ขยะ  เพราะกลวั เสยี คะแนน กระทรวงทรพั ยากรธรรมชาตแิ ละสง่ิ แวดลอ้ ม  กย็ งั ยนื ยนั วา่
นิยมทางการเมือง15 มาตรการดังกล่าวไม่ได้ ‘ชะงัก’ เพียงแต่ ‘ชะลอ’  ยืนยันว่า
จะเดินหนา้ ลดขยะพลาสติกตอ่ ไป
TDRI  ยังเสนอให้ยกเลิกระบบสัมปทานการจัดเก็บ
ขยะ  เพ่ือส่งเสริมให้มีผู้เล่นมากขึ้น  จะได้เกิดการแข่งขัน ปัญหาขยะพลาสติกมาพร้อมกับความสะดวกสบาย
กัน  โดยบริษัทท่ีจะเข้าร่วมจะต้องได้รับการรับรองจากกรม ในชีวิตประจำ�วัน  ไม่ใช่เร่ืองง่ายเลยที่จะลดปริมาณลงมาได้
ควบคมุ มลพษิ อย่างมีนัยสำ�คัญ 

สำ�หรับการดำ�เนินงานของ สสส. ภายใต้แผนงาน รวมถึงก็ไม่ใช่เรื่องง่ายอีกเช่นกันที่จะส่งเสริมให้
ขับเคล่ือนการปฏิรูประบบการจัดการขยะเพ่ือสุขภาวะและ ประชาชนคัดแยกขยะก่อนท้ิง  เพ่ือให้ง่ายต่อการนำ�ขยะ
ส่ิงแวดล้อมที่ย่ังยืน  เพื่อศึกษาและจัดทำ�นโยบายสาธารณะ มารไี ซเคลิ   ใหเ้ ปน็ ไปตาม  Roadmap  ทวี่ างเอาไวว้ า่   ภายใน
ปฏริ ูประบบการจัดการขยะและส่งเสริมเศรษฐกิจหมุนเวียน  ป ีพ.ศ. 2570  ขยะพลาสตกิ ทง้ั หมด  100%  จะตอ้ งถกู รไี ซเคลิ
โดยได้มีการใช้หลักการของ  CIRCULAR  ECONOMY  ทำ�ให้ เพื่อน�ำ กลบั มาใชใ้ หม่

15 รายงาน ‘แนวทางการบริหารจัดการอาหารส่วนเกินเพ่ือลดปัญหาขยะอาหารท่ีเหมาะสมกับประเทศไทย’ ของสถาบันวิจัยเพ่ือการพัฒนาประเทศไทย  หรือ  TDRI  https://
tdri.or.th/wp-content/uploads/2019/11/wb159.pdf

thaihealth watch 2021.indd 76 10/12/2563 BE 07:15

09 77

ปัญหา  ในยุคสมัยปัจจุบัน  วลีท่ีว่า  “เป็นวัยรุ่นมัน
‘สขุ ภาพจิต’  เจ็บปวด”  ไม่ใช่แค่คำ�เปรียบเปรยธรรมดา  แต่กลาย
ของวยั รนุ่ ไทย เป็นปัญหาท่ีมีผลสำ�รวจยืนยันอย่างเป็นรูปธรรมมาก
ย่ิงขึ้น
เม่อื ความสมั พันธ์
เป็นสาเหตุ ช่วง ‘วัยรุ่น’  คือช่วงสำ�คัญที่เด็กคนหน่ึงกำ�ลัง
จะพัฒนาไปเป็นผู้ใหญ่  ท้ังในทางชีวภาพและในทาง
สังคม  สถานที่ที่เขาใช้ชีวิตส่วนใหญ่มักไม่พ้น ‘บ้าน’
หรือ ‘โรงเรียน’  แต่เช่ือหรือไม่ว่าทั้ง  2  สถานที่กลับ
ไมใ่ ช ่ safe  zone  ของพวกเขา 

วัยรุ่นไทยจำ�นวนมากเส่ียงเป็นภาวะซึมเศร้า 
บางคนเคยมีความคิดฆ่าตัวตาย  ที่สำ�คัญไปกว่าน้ัน 
หลาย ๆ คนตอ้ งหลุดออกจากระบบการศึกษา

เป็นวัยรุ่นนั้นเจ็บปวดอย่างไร  และทำ�อย่างไร 
เราจะเข้าใจคนในช่วงวัยน้ัน  เพ่ือช่วยบรรเทาความ
เจ็บปวด  ท้ังในเชิงตัวบุคคลไปจนถึงเชิงโครงสร้าง
ทางสงั คม 

thaihealth watch 2021.indd 77 10/12/2563 BE 07:15

78 T HAIHEALT H W ATCH 2021

วัยรนุ่ ไทย
เสยี่ งซึมเศรา้ -ฆา่ ตัวตาย

ช่วงเวลาวัยรุ่น  (อายุระหว่าง  10  -19  ปี)  เป็นช่วง งานวิจัยดังกล่าว  ยังให้ข้อมูลเร่ืองความเสี่ยงจะฆ่า
เวลาท่ีคนคนหนึ่งเติบโตทั้งในทางร่างกายและจิตใจ  สิ่งท่ี ตัวตายที่น่าสนใจว่า  วัยรุ่นกลุ่มตัวอย่าง  เคยคิดอยากตาย 
น่าเป็นห่วงคือ  มีวัยรุ่นท่ีเส่ียงเป็น ‘ภาวะซึมเศร้า’  (de- 20.5%  เคยคิดฆ่าตัวตาย  5.1%  และเคยพยายามฆ่า
pression)  เพ่ิมมากข้ึน  ไม่ใช่แค่ในไทย  แต่เป็นปัญหาของ ตวั ตาย  6.4%2
ทง้ั โลก ทั้งนี้  ยังพบความสัมพันธ์ระหว่างภาวะซึมเศร้าและ
ภาวะซมึ เศรา้ เปน็ ปญั หาสขุ ภาพจติ ทพ่ี บมากในวยั รนุ่ ความเสยี่ งจะฆา่ ตวั ตาย  โดยวยั รนุ่ ทม่ี คี วามเสย่ี งจะฆา่ ตวั ตาย
ทว่ั โลก  มผี ลการศกึ ษาวา่ ระหวา่ งป ีค.ศ.2005 - 2015  พบวา่ มีโอกาสจะมีภาวะซึมเศร้ามากกว่าวัยรุ่นท่ีไม่มีความเสี่ยง
อตั ราการเกดิ ภาวะซมึ เศรา้ เพมิ่ ขนึ้ ถงึ   18.4  เทา่ 1  นอกจากนี้ จะฆ่าตัวตายถึงเกอื บสิบเท่า
ยังพบว่า  ภาวะซึมเศร้าเป็นสาเหตุลำ�ดับต้น ๆ ของการ
สญู เสยี ปสี ขุ ภาวะของวยั รนุ่   ทม่ี ชี ว่ งอายรุ ะหวา่ ง  15 - 19  ปี ข้อสรุปจากงานวิจัยดังกล่าวพบว่า  วัยรุ่นกลุ่ม
ตวั อยา่ งในสถาบนั การศกึ ษาประมาณ  2  ใน  3  มแี นวโนม้
ย้อนกลับมาดูภาวะซึมเศร้าในหมู่วัยรุ่นไทยกันบ้าง  จะมีปัญหาทางอารมณ์ไปจนถึงมีภาวะซึมเศร้า  จึงควร
เคยมงี านวจิ ยั เรอ่ื ง  ความชกุ ของภาวะซมึ เศรา้ และความเสยี่ ง ไดร้ บั การดแู ลชว่ ยเหลอื อยา่ งเรง่ ดว่ น  ทง้ั การใหค้ วามส�ำ คญั
ฆา่ ตวั ตาย  ส�ำ รวจขอ้ มลู จากวยั รนุ่ อายรุ ะหวา่ ง  11 - 19  ปที ว่ั กับระบบคัดกรองสุขภาพจิตทั้งในสถาบันการศึกษา  การ
ประเทศ  จ�ำ นวนทง้ั สน้ิ   5,345  คน  ระหวา่ งเดอื นมถิ นุ ายน -  พัฒนาระบบส่งต่อไปยังสถานบริการสาธารณสุขในพ้ืนท่ี
กนั ยายน  พ.ศ. 2561  กอ่ นจะไดข้ อ้ คน้ พบทนี่ า่ สนใจวา่   วยั รนุ่ ใกล้เคียง  รวมถึงต้องช่วยกันสร้างระบบป้องกันปัญหา
กลุ่มตัวอย่างมีมากถึง ‘2  ใน  3’ ท่ีมีภาวะซึมเศร้า  แบ่งเป็น สุขภาพจิต  และจัดบริการด้านสุขภาพจิตในหมู่วัยรุ่นใน
ซึมเศร้าเล็กน้อย  49.8%  ซึมเศร้าปานกลาง  13.2%  เขตบริการสุขภาพทว่ั ประเทศ
ซมึ เศรา้ มาก  3.2%  และซมึ เศรา้ รนุ แรง  0.7%  โดยเพศหญงิ
จะมีความเสี่ยงเป็นภาวะซึมเศรา้ มากกวา่ เพศชาย  นี่คอื  ‘สญั ญาณ’ ถึงปญั หาในหมวู่ ัยรนุ่ ที่น่าจบั ตา

1 GBD  2015  Disease  and  Injury  Incidence  and  Prevalence  Collaborators.  Global,  regional,  and  national  incidence,  prevalence,  and  years  lived  with  disability
for  310  diseases  and  injuries,  1990–2015:  a  systematic  analysis  for  the  Global  Burden  of  Disease  Study  2015.  https://www.thelancet.com/journals/
lancet/article/PIIS0140-6736(16)31678-6/fulltext
2 ความชกุ ของภาวะซมึ เศรา้ และความเสยี่ งฆา่ ตวั ตายในวยั รนุ่ ไทย:  การส�ำ รวจโรงเรยี นใน  13  เขตสขุ ภาพ  โดยวมิ ลวรรณ  ปญั ญาวอ่ ง  และคณะ  (เผยแพรใ่ นป ีพ.ศ. 2563)  https://
he01.tci-thaijo.org/index.php/jmht/article/download/210760/164768/

thaihealth watch 2021.indd 78 10/12/2563 BE 07:15

79

อปุ สรรคในการแกป้ ญั หา
ซึมเศรา้ ของวยั รุ่น

ทำ�ไมปัญหา ‘ภาวะซึมเศร้าในหมู่ เข้าสู่การรักษายังคงจำ�เป็นต้องมีผู้ปกครอง
วัยรุน่ ’ ถึงควรจบั ตาอยา่ งใกลช้ ดิ รว่ มด้วยเชน่ เดิม 

พญ.ดุษฎ ี จึงศิรกุลวิทย์  ผอู้ ำ�นวยการ อีกปัญหาท่ีพบคือ  กลไกการแก้ไข
สถาบนั สขุ ภาพจติ เดก็ และวยั รนุ่ ราชนครนิ ทร์  ปัญหา  รวมถึงความช่วยเหลือท่ีรัฐใช้ใน
เคยให้ข้อมูลไว้ว่า  เป็นเพราะอาการซึมเศร้า ปัจจุบัน  ยังมุ่งเน้นท่ีโทรศัพท์  เว็บไซต์  หรือ
ในหมู่วัยรุ่นจะดูออกได้ยาก  เพราะมักแสดง เฟซบุ๊ก  ในขณะท่ีวัยรุ่นจำ�นวนไม่น้อยจะหัน
อาการก้าวร้าว  “หรือหันไปหาส่ิงท่ีเบ่ียงเบน ไปแสดงอารมณ์ความรสู้ กึ ผ่านทวติ เตอร ์
ความสนใจเพอื่ หนจี ากโลกความเปน็ จรงิ   เชน่  
ติดเกมหรือเซก็ ซ”์ ล่าสุด  กรมสุขภาพจิตร่วมมือกับ
กองบังคับการปราบปรามและ  Social 
ปัญหาซึมเศร้าในหมู่วัยรุ่นอาจนำ�ไปสู่ Influencer  3  เพจดัง  จัดตั้งทีมปฏิบัติการ
ความเสีย่ งต่อการฆา่ ตวั ตาย พิเศษป้องกันการฆ่าตัวตาย  หรือ  HOPE 
Task  Force  (Helpers  of  Psychiatric 
วิธีการรับมือกับผู้ท่ีมีภาวะซึมเศร้า Emergency)  ซึ่งหมายถึง  ผู้ช่วยเหลือด้าน
ที่ดีท่ีสุดคือ  การรับฟังและชวนเขามารับ สขุ ภาพจติ ฉกุ เฉนิ   โดยทมี ปฏบิ ตั กิ ารดงั กลา่ ว
การรักษา  อย่างไรก็ตาม  ในปัจจุบัน  พ.ร.บ. จัดต้ังข้ึนเพื่อนำ�มาใช้ดูแลช่วยเหลือผู้ที่กำ�ลัง
สขุ ภาพจติ ยงั มขี อ้ จ�ำ กดั ทเ่ี ปน็ อปุ สรรคตอ่ การ ได้รับผลกระทบหรือมีสัญญาณเส่ียงต่อการ
เข้ารับการรักษาของวัยรุ่นที่มีอายุตํ่ากว่า  18  ฆา่ ตวั ตายในโลกโซเชยี ลใหไ้ ดร้ บั การชว่ ยเหลอื
ปี  เพราะถ้าจะมารักษาต้องพาผู้ปกครอง อยา่ งทนั ทว่ งที
มาด้วย  แม้ผู้เกี่ยวข้องจะมองว่า  ในเบื้องต้น
วัยรนุ่ สามารถขอเขา้ รบั คำ�ปรึกษาได ้ แต่หาก

thaihealth watch 2021.indd 79 10/12/2563 BE 07:15

80 T HAIHEALT H W ATCH 2021 หวั ขอ้ ทม่ี กี ารพดู ถงึ มากทส่ี ดุ คอื   การรกั ษา  44% 
(51,804  ข้อความ)  เช่น  การบอกเล่าถึงประสบการณ์
สำ�รวจ ‘สาเหต’ุ การเข้ารักษา  การรับประทานยา  ตามมาด้วยความ
ซมึ เศรา้ ในหมวู่ ัยรุ่น คิดว่าตัวเองเป็นโรคซึมเศร้า  19%  (22,424  ข้อความ) 
ต้องการกำ�ลังใจ  16%  (18,586  ข้อความ)  อยากตาย/
ในยุคของโลกออนไลน์ที่หลาย ๆ คนใช้ อยากฆ่าตัวตาย  10%  (11,714  ข้อความ)  และอ่ืน ๆ 
โซเชียลมีเดียเป็นสถานท่ีแสดงความคิดเห็น  และ เชน่   เยียวยาด้วยศลิ ปนิ ทช่ี ว่ ยเพิม่ ความสขุ   1%  (1,203
แสดงออกถึงปัญหาในชีวิต  และสภาพอารมณ์ ข้อความ)
ความรสู้ ึกในขณะนั้น
ขอ้ ความทว่ี ยั รุน่ ระบายอารมณ์ซมึ เศรา้
โดยเฉพาะในทวิตเตอร์ท่ีผู้ใช้งานหลักเป็น บนสื่อออนไลน์
วยั รนุ่   และขอ้ ดคี อื อนญุ าตใหแ้ สดงความเหน็ แบบ
นริ นามได ้ ท�ำ ใหม้ วี ยั รนุ่ หลาย ๆ คนใชแ้ พลตฟอรม์ 44% การรกั ษา
ออนไลนน์ รี้ ะบายความในใจ  เราจงึ ส�ำ รวจขอ้ ความ 19% คิดว่าตวั เอง
เก่ียวกับ ‘โรคซึมเศร้า’ ในทวิตเตอร์  พร้อมกับ
แพลตฟอร์มออนไลน์อื่น ๆ ที่เอื้อต่อการแสดง เปน็ โรคซึมเศร้า
ความคิดเห็นกัน  เช่น  เว็บไซต์พันทิป  (pantip.
com)  เว็บไซตเ์ ด็กด ี (www.dek-d.com) 3 16% ต้องการ
กำ� ลังใจ
ส่ิงที่น่าสนใจก็คือ  การเก็บข้อมูลระหว่าง
เดอื นกรกฎาคม  2562 - เดอื นมถิ นุ ายน  2563  พบ 10% อยากตาย/
ข้อความ ‘ระบายอารมณ์’ บนทวิตเตอร์  เว็บไซต์ ฆา่ ตวั ตาย
พนั ทปิ และเด็กดรี วมกนั สงู ถึง  117,180  ครัง้ !
10% ปรกึ ษาปญั หา
3 โดยบรษิ ัทวิเคราะหข์ อ้ มูลบนสอ่ื สังคมออนไลน ์ Wisesight
1% การเยยี วยา
ด้วยศิลปนิ

ตัวอยา่ งข้อความ

การรักษา

thaihealth watch 2021.indd 80 10/12/2563 BE 07:15

81

ตอ้ งการระบาย
คิดวา่ ตัวเองเป็นโรคซมึ เศรา้

เม่ือสำ�รวจถึง ‘สาเหตุ’ ของการเป็นโรคซึมเศร้า  สาเหตุของการเป็นซึมเศรา้ ในวัยรนุ่
มีการกล่าวถึง  84,520  ข้อความ  พบว่า  เร่ืองความ
สมั พนั ธม์ าเปน็ อนั ดบั หนง่ึ ท ี่ 55,828  ขอ้ ความ  ตามมา 66% ความสัมพนั ธ์
ด้วยการเรียน  12,302  ข้อความ  ความรุนแรง  6,884  15% การเรียน
ข้อความ  ปัญหาทางเศรษฐกิจ  3,534  ข้อความ  การ
กล่ันแกล้ง  3,427  ข้อความ  หน้าที่การงาน  2,483  8% ความรุนแรง
ข้อความ  และอืน่  ๆ  เช่น  การโดนละเมิด  82  ครง้ั
4% ปากท้อง
โดยหากลงลึกข้อมูลสาเหตุของการเป็นโรค
ซึมเศร้าเฉพาะเร่ืองของความสัมพันธ์  จะสามารถ
แยกได้ออกเป็น  3  กลุ่มย่อย  คือ  ความสัมพันธ์กับ
ครอบครวั   เพอื่ น  และคชู่ ีวติ

4% การกลนั่ แกล้ง
3% หนา้ ท่ีการงาน

thaihealth watch 2021.indd 81 10/12/2563 BE 07:15

82 T HAIHEALT H W ATCH 2021

ข้อมูลดังกล่าวยังไม่รวมไปถึงสถานการณ์การเมือง
ไทยในช่วงปลายปี พ.ศ. 2563  ที่เยาวชนจำ�นวนมากออกมา
ชุมนุม  เคล่ือนไหวให้เกิดการเปลี่ยนแปลงในบ้านเมือง  ท่ี
กลายเปน็   generation  gap  ระหวา่ งคนตา่ งวยั ทเี่ หน็ ตา่ งกนั  
แตบ่ างครง้ั กย็ งั จ�ำ เปน็ ตอ้ งอยภู่ ายใตห้ ลงั คาเดยี วกนั   จนเกดิ
การทะเลาะเบาะแวง้ กัน

เม่อื บา้ นไม่นา่ อย ู่ เมอ่ื ไปยงั โรงเรยี นกย็ งั พบกบั ปญั หาทอ่ี าจสง่ ผลกระทบ
กับการศึกษาเล่าเรียนไปจนถึงการหลุดจากระบบการศึกษา 
โรงเรียนไมป่ ลอดภยั น่ันคอื ปัญหาการ ‘กลน่ั แกลง้ ’  (bully)  ในโรงเรียน 
มีข้อมูลน่าสนใจจาก  PISA  หรือโครงการประเมิน
สมรรถนะนักเรียนมาตรฐานสากล  (Programme  for 
International  Student  Assessment)  ซ่ึงหลาย ๆ คน
องค์การทุนเพื่อเด็กแห่งสหประชาชาติ  (UNICEF)  น่าจะรู้จักกันดีในการวัดทักษะการเรียนรู้ของนักเรียนอายุ 
ให้คำ�นิยาม ‘วัยรุ่น’ ไว้ว่า  หมายถึงช่วงทศวรรษท่ีสองของ 15  ป ี ทงั้ ดา้ นการอา่ น  วทิ ยาศาสตร ์ และคณติ ศาสตรท์ กุ  ๆ 
ชวี ติ  “เปน็ ชว่ งวยั ของโอกาสและการเปลย่ี นแปลงทตี่ อ้ งไดร้ บั 3  ปี  เพ่ือประเมินคุณภาพของระบบการศึกษาเปรียบเทียบ
การคุ้มครองและการเอาใจใส่เป็นพิเศษ”  ปัจจุบันไทยมี กบั ประเทศตา่ ง ๆ กวา่   80  ประเทศท่วั โลก
วัยรุ่น  อายุ  10 - 19  ปี  ประมาณ  8.7  ล้านคน  คิดเป็น 
13%  ของประชากรทง้ั หมด4

สถานท่ีท่ีวัยรุ่นไทยจะใช้ชีวิต  ใช้เวลาส่วนใหญ่อาศัย
อย ู่ เชอ่ื วา่ จะม ี 2  สถานทห่ี ลกั   นน่ั คอื   ‘บา้ น  และ ‘โรงเรยี น’ 
ทห่ี ลาย ๆ คนขนานนามวา่ เปน็ บา้ นหลงั ทส่ี อง  สว่ นครกู เ็ ปน็
พอ่ แมค่ นทสี่ อง

แต่เช่ือหรือไม่ว่า  ไม่ว่าจะบ้านหลังแรก-หลังที่สอง 
จะผปู้ กครองหรอื คณุ คร ู ตา่ งกอ็ าจเปน็ สาเหตทุ ท่ี �ำ ใหส้ ถานที่
ทวี่ ยั รนุ่ ไทยตอ้ งใชเ้ วลาสว่ นใหญอ่ าศยั อย ู่ ไมป่ ลอดภยั   ไมน่ า่
อย ู่ ไม่เปน็   safe  zone  ส�ำ หรับพวกเขา

ในชว่ งการแพรร่ ะบาดของวกิ ฤต  COVID-19  ทรี่ ฐั บาล
ประกาศเคอร์ฟิวทั่วประเทศ  และต้องเปลี่ยนการเรียนการ
สอนมาใชร้ ะบบออนไลน ์ วยั รนุ่ หลายคนสะทอ้ นวา่ มปี ญั หา
เรื่องความสัมพันธ์กับ ‘คนที่บ้าน’ ที่ไม่เข้าใจพฤติกรรม
การเรียนออนไลน์  การใช้โทรศัพท์มือถือ  และการใช้งาน
คอมพวิ เตอร ์ ท�ำ ใหท้ ะเลาะกบั ผปู้ กครอง  บางรายถกู ท�ำ รา้ ย
รา่ งกาย  หลายคนสอบถามวิธรี ับมือกบั ความเศรา้

4 นิยาม ‘วัยรุ่น’ จาก  UNICEF  https://www.unicef.org/thailand/th/ภารกิจของยนู ิเซฟ/การพัฒนาวยั รุ่น

thaihealth watch 2021.indd 82 10/12/2563 BE 07:15

83

ตวั อยา่ งข้อความ
อยบู่ า้ นแลว้ ไมม่ ีความสุข

ผูป้ กครองทไี่ มเ่ ขา้ ใจการเรยี นออนไลน์

อยูบ่ ้านแล้วไม่มีความสุข

ส่ิงท่ีหลายคนอาจไม่รู้ก็คือ  PISA  ไม่ได้ประเมินแค่ ผลจากการถูก  bully  ในโรงเรียน  ส่งผลให้เด็ก
ผลสมั ฤทธขิ์ องระบบการศกึ ษา  แตย่ งั ประเมนิ  ‘ปจั จยั ทส่ี ง่ ผล วัยเรียน  ไม่รู้สึกเป็นส่วนหน่ึงของโรงเรียน  ไม่มีความสุข
ต่อการเรียนรู้ของผู้เรียน’  โดยเฉพาะเรื่องสภาพแวดล้อม ในการไปโรงเรียน  กระทบต่อความสามารถในการเรียนรู้ 
ในการเรยี น  ซง่ึ ชวี้ า่  การกลนั่ แกลง้ กนั ในโรงเรยี นจะกระทบ โดยเฉพาะทักษะในการอ่าน  ซึ่งรูปแบบการกล่ันแกล้ง
ต่อการเรียนรู้ของเด็กวัยเรียน  โดยรายงานของ  PISA  ส่วนใหญ่มักเป็นทางวาจา  ทางความสัมพันธ์  และทาง
ประจำ�ปี ค.ศ. 2018  พบว่า  นักเรียนไทย  27%  ระบุว่า  กายภาพ  ตามลำ�ดบั
เคยถกู กลนั่ แกลง้ เฉลยี่   2 - 3  ครง้ั ตอ่ เดอื น  สงู กวา่ คา่ เฉลยี่
ประเทศอ่นื ๆ ซ่ึงอยทู่  ี่ 23% โดยนกั เรยี นไทย  77%  เหน็ วา่   ตอ้ งการคนชว่ ยเหลอื
ใหก้ ับนักเรยี นท่ไี ม่สามารถปกป้องตัวเองได้5

5 ขอ้ มูลเรอ่ื งปัจจยั ทีส่ ่งกระทบต่อการเรียนรูจ้ าก  PISA  https://www.oecd-ilibrary.org/sites/cd52fb72-en/index.html?itemId=/content/component/cd52fb72-en

thaihealth watch 2021.indd 83 10/12/2563 BE 07:15

84 T HAIHEALT H W ATCH 2021 จากการส�ำ รวจความเหน็ ในโลกออนไลนเ์ รอ่ื งการ ‘กลนั่
แกล้งรังแกกัน’  หรือ  bully  ในโรงเรียน  ช่วงเดือนกรกฎาคม 
รูปแบบ พ.ศ. 2561 - เดอื นมถิ นุ ายน  พ.ศ. 2562  กอ่ นวกิ ฤต  COVID-19 
การกลนั่ แกลง้ กัน  ซ่ึงเป็นช่วงท่ีโรงเรียนยังเปิดการเรียนการสอนกันตามปกติ 
ในสถานศกึ ษา พบขอ้ ความทกี่ ลา่ วถงึ การ  bully  ในโรงเรยี นอยา่ งนอ้ ย  3,473 
ขอ้ ความ6
โดนข่มเหงรังแกอย่างไร
โดยรปู แบบการกลน่ั แกลง้   มที ง้ั ทางกระท�ำ ทางกายภาพ 
เชน่   กลน่ั แกลง้   ท�ำ รา้ ยรา่ งกาย  ไถเงนิ   ฯลฯ  ทางค�ำ พดู   เชน่  
ล้อเลียน  ด่าทอ  ฯลฯ  และทางสังคม  เช่น  แบน  เหยียด 
ฯลฯ

การกลนั่ แกลง้ ทางกายภาพและทางวาจาในสถานศกึ ษา 
สามารถเช่ือมโยงไปถึงการกลั่นแกล้งอย่างต่อเนื่องในโลก
ออนไลน์  Cyber  Bulling  ซ่ึงเป็นการคุกคามโดยเจตนาผ่าน
สื่อดิจิทัลหรือส่ือออนไลน์  นับเป็นความรุนแรงกว่าการ
กลั่นแกล้งทางกายภาพเพราะ “รับรู้ในวงกว้าง  ถูกกระทำ�ซํ้า
ไมร่ ู้จบ”

PHYSICAL  BULLYING 365 76 56 33
VERBAL  BULLYING 104 96

RELATIONAL  AGGRESSION 32 20

  โดนแกลง้     โดนล้อ    โดนดา่     โดนท�ำร้าย    โดนรงั แก    โดนไถ    โดนแบน    โดนเหยยี ด 

สาเหตขุ องการถกู กลน่ั แกลง้ มากทสี่ ดุ คอื   ‘รปู ลกั ษณ’์   โดยช่วงเวลาท่ีถูกรังแกมากที่สุด  จากการบอกเล่า
ทงั้ หนา้ ตา  รปู รา่ ง  ความอว้ น  39%  ‘ผวิ พรรณ’  เชน่   ผวิ ด�ำ   ประสบการณ์การถูกกลั่นแกล้ง  พบว่า  ประถมศึกษามาก
สวิ   23%  ‘เรยี นไมเ่ กง่ ’  18%  ‘เพศ’  10%  โดยพบกลมุ่ ชาย ที่สุด  29%  ตามมาด้วยมัธยมศึกษา  28%  มหาวิทยาลัย
รกั ชายมสี ดั สว่ นการถกู ขม่ เหงรงั แกมากทส่ี ดุ   และอน่ื  ๆ  เชน่ 19%  อนบุ าล  13%  และอนื่  ๆ  เชน่   ตอนท�ำ งานแลว้   11%
ศาสนา  ส�ำ เนยี ง/ภาษา/การพดู   ฐานะทางการเงนิ   อกี   10%

6 โดยบริษทั วเิ คราะห์ขอ้ มลู บนส่อื สงั คมออนไลน ์ Wisesight

thaihealth watch 2021.indd 84 10/12/2563 BE 07:15

โดนข่มเหงรังแกเพราะอะไร 85

รปู ลกั ษณ์ 39% 454
266
ผิวพรรณ 23%
207
เรยี นไม่เกง่ 18%

เพศ 10% 120

ศาสนา 5% 58

ส�ำเนียง,ภาษา,การพดู 3% 38
ฐานะทางการเงนิ 2% 28

คำ�ถามว่า  เม่ือมีผู้ถูกรังแก  แล้วใครเป็น ‘ผู้รังแก’? 
คำ�ตอบก็คือ  เพื่อน/รุ่นพี่/รุ่นน้อง  70%  ครู/อาจารย์
17%  และครอบครัว  13%

โดยพบว่า  ลักษณะการ  bully  จากครู/อาจารย์
มกั เปน็ การตั้งฉายา  การล้อปมด้อย  เรือ่ งรปู ร่างหน้าตา 

และผลกระทบจากการถูกกล่ันแกล้งในสถานศึกษา 
มีทั้งย้ายที่เรียน  ป่วยเป็นซึมเศร้า  พยายามจะฆ่าตัวตาย 
กลัวการไปโรงเรยี น

ตวั อยา่ งสะทอ้ นประสบการณถ์ กู ครกู ลน่ั แกลง้

สะทอ้ นประสบการณถ์ ูกครูกล่ันแกล้ง

thaihealth watch 2021.indd 85 10/12/2563 BE 07:15

86 T HAIHEALT H W ATCH 2021

ถ้าการ  bully  ในโรงเรียน
ไมถ่ ูกจัดการ 
จะเกิดอะไรตามมา

- เดก็ จะเขา้ ใจวา่   การรงั แกเปน็ เรอ่ื งที่ ลบ  เพื่อน ๆ เองก็เรียนร้วู ่าเดก็ เป็นตัวปัญหา 
ท�ำ ได ้ ผใู้ หญย่ อมรบั   และเดก็ ทเี่ ปน็ ผรู้ งั แกจะ
กลา้ ทจี่ ะรงั แกมากขนึ้   โดยไมก่ ลวั ผลทตี่ ามมา  การแก้ปัญหาการรังแกกันแบบ ‘ทั้ง
โรงเรยี น’  หรอื   Whole  School  Approach 
- ผู้รังแกเรียนรู้ว่าการใช้อำ�นาจและ ด้วยการดึงทุกคนเข้ามาร่วมด้วยช่วยกันสร้าง
ความกา้ วรา้ ว  น�ำ ไปสกู่ ารเปน็ หวั โจก  เพอ่ื น ๆ โรงเรยี นทีป่ ลอดภยั และนา่ อย ู่
ก็จะเรียนรู้ท่ีจะยอมตามหัวโจกเพ่ือรู้สึก
ปลอดภัย  โดยเกดิ จากความรว่ มมอื ตงั้ แตผ่ บู้ รหิ าร 
คร ู บคุ ลากร  นกั เรยี นในโรงเรยี น  ผปู้ กครอง
- ผถู้ กู รงั แกเรยี นรวู้ า่ ไมม่ ใี ครชว่ ยเหลอื   และชมุ ชนใกล้เคยี ง
สิ้นหวัง  สมยอม  และถูกเพ่ือน ๆ มองในทาง

thaihealth watch 2021.indd 86 ดู ‘คู่มอื ปฏบิ ัตสิ ำ� หรบั การดำ� เนนิ การ
ปอ้ งกนั และการจดั การการรงั แกกนั

ในโรงเรยี น’ ได้ทน่ี ่ี

10/12/2563 BE 07:15

ระบบการจัดการการรงั แกกันในโรงเรยี น  แบบ  ‘ท้ังโรงเรยี น’ 87
โรงเรยี น

นโยบาย บุคลกรทกุ คนในโรงเรียน  สิง่ แวดลอ้ มในโรงเรยี น 
กฎ  ระบบการรายงาน ฝกึ อบรม  ความรแู้ ละแนวทางปฏิบตั ิ โรงเรยี นปลอดภยั

ห้องเรียน ช่วงพัก/  สนามเด็กเลน่ ผ้ปู กครอง

-  ให้ความร ู้ ทัศนคติ -  มคี รคู อยดแู ลช่วงพกั -  ให้ความรู้และเข้าใจกฎ/
-  กฎของโรงเรยี น -  มกี จิ กรรม  และอปุ กรณห์ ลากหลาย นโยบายโรงเรยี น
-  ส่งเสริมความสัมพันธ์ดี  -  มพี ้ืนทใี่ หก้ จิ กรรม -  เพ่ิมการสอ่ื สารกับครู
ความเหน็ ใจกันและกนั -  มีประชมุ ผปู้ กครอง

ระบบการรายงาน  เมอื่ พบเหน็ การรังแกกัน

ผ้รู ังแก ผูถ้ กู รังแก

-  ไดร้ ับผลตามกฎของโรงเรียน -  ไดร้ บั การดูแลชว่ ยเหลือ
-  แก้ไขความผดิ ของตน -  บันทกึ เหตุการณ์และตดิ ตาม
-  ให้ความรแู้ ละดแู ลชว่ ยเหลอื -  ประเมินความรนุ แรงของปญั หา
-  แจง้ ผู้ปกครอง -  ใหค้ วามช่วยเหลือ  และความปลอดภัย
-  บันทึกเหตุการณแ์ ละตดิ ตาม -  รบั รูว้ า่ ผรู้ ังแกได้รับผลอยา่ งไร
-  ประเมนิ ปัญหา -  แจง้ ผูป้ กครอง
-  สง่ เสรมิ จดุ แขง็   และทกั ษะทางอารมณ์ -  ส่งเสริมจุดแข็ง  และทักษะทางอารมณ์และ
และสงั คมทเ่ี หมาะสม สงั คมท่เี หมาะสม

หลกั พน้ื ฐาน  เม่อื เกิดการรังแกกัน

  นกั เรยี นทกุ คนตอ้ งปลอดภยั ในโรงเรยี น   ไม่อนุญาตให้คนท่ีมีพลังหรืออำ�นาจเหนือผู้อ่ืนแสดงออก
  การรังแกกันเป็นความสัมพันธ์ที่พัฒนามาเป็นเวลานาน  ในทางกา้ วรา้ ว  คกุ คามผอู้ น่ื
ดงั นน้ั   การจดั การจงึ ตอ้ งใชเ้ วลาและตอ่ เนอ่ื ง   กลมุ่ ผรู้ งั แกควรไดร้ บั ผลของการกระท�ำ  ‘ทง้ั กลมุ่ ’ เนอ่ื งจาก
การร่วมกันรังแกเป็นกลุ่มมีความรุนแรงที่ต่างจากผู้รังแก
  เนน้ การสรา้ งวฒั นธรรมทเ่ี หน็ อกเหน็ ใจกนั และตอ่ ตา้ นการ คนเดยี ว
รงั แกกนั   มากกวา่ การจดั การแบบลงโทษ  ต�ำ หนิ
  ผู้ใหญ่ควรเข้าไปขัดขวางการรังแกกัน  เพ่ือช่วยให้เด็กท่ี
  ย่ิงการรังแกกันรุนแรงและบ่อยคร้ังเท่าใด  ผลท่ีตามมา ถกู รงั แก/ผทู้ ด่ี อ้ ยกวา่ มอี �ำ นาจทส่ี มดลุ
กย็ ง่ิ รา้ ยแรงเทา่ นน้ั   ตอ้ งจดั การผลกระทบทเ่ี กดิ ขน้ึ ดว้ ย

ที่มา:  คู่มือปฏิบตั ิส�ำ หรับการด�ำ เนนิ การป้องกันและการจดั การการรงั แกกันในโรงเรยี น

thaihealth watch 2021.indd 87 10/12/2563 BE 07:15

88 T HAIHEALT H W ATCH 2021

จับตาสัญญาณ
ซึมเศร้าในหมู่วยั รุน่

กรมสุขภาพจิต  ให้ข้อมูล  10  อาการของภาวะ มคี �ำ แนะน�ำ จากองคก์ ารอนามยั โลก  (WHO)  วา่   หาก
ซึมเศร้าในวัยรุ่น7 สำ�หรับคนใกล้ชิด  ไม่ว่าจะผู้ปกครอง  มีภาวะซึมเศร้าจะสามารถป้องกันไม่ให้ป่วยจนเป็นโรค
เพ่ือนฝูง  ครูอาจารย์  จะได้ช่วยกันจับตา  เพ่ือนำ�ไปสู่กลไก ซมึ เศรา้ ไดอ้ ยา่ งไรบา้ ง  อาทิ  คยุ กบั คนทไ่ี วใ้ จเกย่ี วกบั เรอ่ื งที่
การใหค้ ำ�ปรกึ ษาหรือบำ�บัดรกั ษาต่อไป  ได้แก ่ ทำ�ให้เศร้า  ทำ�กิจกรรมท่ีเคยทำ�แล้วมีความสุข  ไปพบปะ
พดู คยุ กบั เพอ่ื นและครอบครวั บอ่ ย ๆ  ออกก�ำ ลงั กายสมา่ํ เสมอ 
1   มีความร้สู กึ ด้อยค่าในตวั เอง อยา่ งนอ้ ย  30  นาท ี รบั ประทานอาหารและนอนใหเ้ ปน็ เวลา 
2   นอนหลบั ยาก  หรือนอนหลับมากกวา่ ปกติ งดด่ืมเครื่องดื่มแอลกอฮอล์  และห้ามใช้ยาเสพติด  เพราะ

3   ระบบยอ่ ยอาหาร  หรือนํ้าหนกั เปล่ียนไป  จะทำ�ให้ซมึ เศร้ามากขนึ้

4   อารมณ์แปรปรวน  โกรธ  หงุดหงิดงา่ ย  WHO  ยังให้คำ�แนะนำ�ว่า  ให้ผู้มีอาการซึมเศร้า ‘ทำ�
ความเข้าใจว่าเป็นเรื่องท่ีทุกคนเป็นได้’  (ท่ัวโลกมีคนเป็น
5   ไม่รูส้ ึกสนกุ สนานเพลิดเพลนิ   ซึมเศร้ามากกว่า  260  ล้านคน  มีทุกเพศ  ทุกเชื้อชาติ 
  หรอื สนใจต่อส่งิ ทีเ่ คยชอบ  ทกุ ชว่ งวยั )  และการพบแพทย ์ พยาบาล  นกั จติ วทิ ยา  เพอ่ื

6   ไมม่ ีสมาธใิ นการเรยี น  ความจ�ำ ไม่ด ี รับการดูแลช่วยเหลือ  จะเป็นจุดเร่ิมต้นที่ดีในการรักษา 
โดยหากมีความคิด ‘ไม่อยากอยู่  อยากทำ�ร้ายตัวเอง’ ให้รีบ
7   ปวดหวั หรือปวดตามร่างกายท่ีหาสาเหตุไมไ่ ด ้ ขอความชว่ ยเหลือจากบคุ ลากรสาธารณสุขโดยดว่ น8
8   ขาดแรงจงู ใจในการท�ำ ภารกิจสิ่งใดให้สำ�เรจ็ ลลุ ่วง 

9   อารมณท์ างเพศลดลง 

10   เหนือ่ ย  เพลีย  ไม่มเี รี่ยวแรง 

7 อาการของภาวะซึมเศรา้ ในวยั รุ่น,  มารู้จกั และหาวิธีรับมอื กับภาวะซมึ เศรา้ ส�ำ หรบั ประชาชน,  โรงพยาบาลพระศรีมหาโพธิอ์ ุบลราชธาน ี กรมสขุ ภาพจติ
8 ข้อมูลเกยี่ วกบั ภาวะซมึ เศรา้ ขององคก์ ารอนามยั โลก  www.who.in.th/depression/en  กบั   https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/depression

thaihealth watch 2021.indd 88 10/12/2563 BE 07:15

หลากชอ่ งทาง 89
ใหค้ �ำ ปรกึ ษา 
วธิ รี บั มอื  ‘ความเครียด’
ด้วยตัวเอง

ปัจจุบัน  มีภาครัฐและภาคเอกชนเปิด ‘ความเครยี ด’ มกั เกดิ ขน้ึ เมอ่ื เรารบั รวู้ า่ มคี วามตอ้ งการ
ให้ค�ำ ปรกึ ษาฟรี  อาท ิ บางอยา่ งทมี่ ากเกนิ กวา่ จะทรี่ บั มอื หรอื จดั การได ้ ทง้ั เรอื่ งการ
  สายดว่ น  :  กรมสขุ ภาพจติ   1323,  ท�ำ งาน  การเรยี น  ความสัมพนั ธ์กับคนรอบขา้ ง 
สมาคมสะมารติ ันสแ์ หง่ ประเทศไทย 
02-713-6793  หลาย ๆ คร้ังความเครียดก็เป็นประโยชน์  เป็นแรง
  แอปพลเิ คชันให้ค�ำปรึกษา  เช่น  ผลักดันให้ทำ�อะไรบางอย่างสำ�เร็จ  แต่บางคร้ังหากเครียด
www.lovecarestation.com,  เกนิ ไป  กอ็ าจสง่ ผลกระทบตอ่ ทงั้ ชวี ติ   การเรยี น  การท�ำ งาน 
Ooca  (เสียค่าใชจ้ ่าย)  ความสมั พนั ธ ์ รวมไปถงึ สขุ ภาพ  ทจี่ ะกระทบกบั ภมู ติ า้ นทาน
ของรา่ งกาย  ระบบการท�ำ งานของหวั ใจ  ประสาทสว่ นกลาง 
ฮอร์โมน  ความเครียดเร้ือรังอาจส่งผลให้มีภาวะวิตกกังวล 
นอนไมห่ ลบั   ปวดกลา้ มเนอ้ื   ความดนั สงู   และระบบภมู คิ มุ้ กนั
บกพรอ่ ง  อาจสง่ ผลใหเ้ ปน็ โรคหวั ใจ  โรคอว้ น  และแนน่ อน...
โรคซมึ เศรา้

หัวใจสำ�คัญก็คือการ ‘จัดการ’ ความเครียดนั้น ๆ ให้
อยใู่ นระดบั ท่ีพอเหมาะ  รู้เท่าทนั   และพอจะควบคุมมันได้

อย่างท่ีเราว่าไว้ช่วงต้น  สำ�หรับวัยรุ่น  ความเครียดท่ี
เข้ามาในชีวิตจนต้องแสดงออกหรือระบายผ่านโซเชียลมีเดีย
มหี ลากหลายปจั จยั   ทง้ั เรอ่ื งความสมั พนั ธ์  (กบั เพอื่ น  พอ่ แม ่
คร ู คนรัก)  การเรยี น  การถูกกล่นั แกล้ง  การทำ�งาน  ฯลฯ 

WHO  เคยจัดท�ำหนังสือช่ือ  Doing  What  Matters  in 
Times  of  Stress9  แนะน�ำ  5  เทคนิคที่คนทุกคนสามารถ
ใช้จัดการกับความเครียดและดูแลสุขภาพจิตของตัวเองได้ 
ลองไปดูกนั วา่ มอี ะไรบา้ ง  สแกนได้ท่ีน ี่

9 หนังสือ  Doing  What  Matters  in  Times  of  Stress  ขององคก์ ารอนามยั โลก  https://www.who.int/publications/i/item/9789240003927

thaihealth watch 2021.indd 89 10/12/2563 BE 07:15

90 T HAIHEALT H W ATCH 2021

การส่ือสารเชงิ บวก ‘การสื่อสารเชิงบวกในครอบครัว’ เป็นอีกหนึ่งเครื่องมือ
เคลด็ ลับงา่ ย ๆ   ที่น่าสนใจในการสานสายสมั พันธใ์ นครอบครวั  
เปดิ ใจวยั รุ่น
ปญั หาสมั พนั ธภาพในครอบครวั ระหวา่ งพอ่ แมล่ กู เกดิ จาก
คล่ืนสัญญาณการสื่อสารที่ ‘จูน’ กันไม่ติด  จากช่องว่างระหว่าง
วยั   มคี วามคดิ และความเชอื่ พน้ื ฐานจากการเลย้ี งดทู แ่ี ตกตา่ งกนั  
รวมถงึ ปจั จบุ นั เทคโนโลยดี จิ ทิ ลั เขา้ มามบี ทบาทในชวี ติ ประจ�ำ วนั
ทำ�ให้โลกการส่ือสารระหว่างกันเปลี่ยนไปมาก  หากไม่สามารถ
ปรับตัวได้จะยิ่งถ่างความสัมพันธ์ของคนในครอบครัวให้ห่างไกล
กันมากขึ้น

การสอื่ สารเชงิ บวก  สรา้ งพลงั บวกในใจลกู และครอบครวั  
เริ่มจากการสร้างบรรยากาศท่ีดีภายในบ้าน  เพียงแค่พ่อแม่เป็น
‘นักฟัง’ ที่ดี  ฟังให้มากพูดให้น้อย  เพื่อจะได้รับรู้ถึง ‘เน้ือหา’ 
และ ‘ความรู้สึก’ ทีล่ ูกอยากสื่อสาร 

พ่อแม่ต้องต้ังหลักให้มี ‘เทคนิคส่ือสาร’ เพ่ือไขประตูใจ
ของลูกให้เปิดออก  ให้ลูกรู้สึกหรือสัมผัสได้ว่าพ่อแม่  เข้าใจ 
ยอมรบั และใหค้ วามส�ำ คญั กบั ปญั หาทลี่ กู เผชญิ อยู่  ดว้ ยเคลด็ ลบั
ง่าย ๆ คือ  เร่ิมต้นสนทนาจากข้อดีของลูก  หลีกเลี่ยงการใช้
คำ�ถามท่ีขึ้นต้นว่า  ทำ�ไม  พูดให้ตรงประเด็น  เปิดโอกาสแสดง
ความคิดเห็นเสรี  หรอื เล่ียงการส่ือสารทางลบ

thaihealth watch 2021.indd 90 10/12/2563 BE 07:15

อีกสิ่งสำ�คัญท่ีพ่อแม่ต้องปฏิบัติอย่างสม่ําเสมอคือ  ‘สร้าง 91
วินัยเชิงบวก’  มีเทคนิค  4  ข้อ  ที่พ่อแม่ควรตระหนักเพ่ือให้ลูก
มีพฤติกรรมตามที่ครอบครัวคาดหวัง  ด้วยการสื่อสารอย่างสร้าง- อย่าลืมว่าความเครียดเป็น
สรรค์เพื่อให้ในสายตาลูก  ‘พ่อแม่’  คือ  พวกเดียวกันไม่ใช่ ส่ิงที่เกิดขึ้นได้เป็นประจำ�ทุกวันและ
คนแปลกหน้า  พร้อมก้าวเท้าเข้าบ้านอย่างอุ่นใจและกล้าเข้ามา เปน็ สว่ นหนงึ่ ในการด�ำ เนนิ ชวี ติ ของเรา
เปิดใจคุยกบั พ่อแม่ ทุกคน  หากเราได้นำ�วิธีการข้างต้น
ไปใช้ในการจัดการความเครียดแล้ว
ก็จะมีสุขภาพจิตและสุขภาพกายที่ดี 
มีสมดุลชวี ติ ทด่ี ไี ดใ้ นทส่ี ุด
เทคนิคที่  1  ชมให้เข้าเป้ากับความพยายามหรือความ
สำ�เร็จเล็ก ๆ ท่ีลูกทำ�  ด้วยการส่ือสารภาษากาย  สัมผัส  โอบกอด เพราะเปน็ วยั รุน่ นนั้ เจ็บปวด
หรอื ภาษาพูด  ให้กำ�ลงั ใจเปน็ รางวัลชมเชย  แต่เราก็เป็นส่วนช่วยในการไม่
เพมิ่ ความเจบ็ ปวดนน้ั  ๆ กบั วยั รนุ่   หรอื
เทคนิคท่ี  2  สื่อให้รู้ว่าเราเข้าใจการจัดการอารมณ์  พ่อ ชว่ ยคลคี่ ลายความเจบ็ ปวดใหก้ บั วยั รนุ่
แม่ต้องไม่ใช่ฝ่ายเติมเชื้อไฟเข้าไป  แต่ต้องต้ังสติให้ม่ัน  เพราะ ได้
แค่คำ�พูดเล็ก ๆ น้อย ๆ  เช่น  แม่เข้าใจ...สามารถดับอุณหภูมิ
อารมณ์อันเกรี้ยวกราดระหว่างกันให้เย็นลงได้  ในท่ีสุดการพูดคุย ดาวน์โหลดเคร่อื งมือ
แบบปกติจะกลับมา พอ่ แมพ่ ลังบวกไดท้ ี่นี่

เทคนิคที่  3  ให้ทางเลือกเชิงบวก  เปิดโอกาสให้ลูก
มีทางเลอื กเองย่อมดกี ว่าสั่งการ  หรือบน่

เทคนคิ ท ่ี 4  ใช ้ ‘ภาษาฉนั ’ สง่ ความรสู้ กึ   เปน็ การสอ่ื สาร
อารมณ์ความรู้สึก  และความคาดหวังของพ่อแม่ไปสู่ลูกด้วยการ
ใช้สรรพนามแทนตัวเอง

พ่อแม่ ‘พลังบวก’ ที่ดีควรหาเวลาคุณภาพเพ่ือสร้างบรรยา-
กาศความสุขในครอบครัวด้วยการทำ�กิจกรรมร่วมกัน  เพื่อทำ�ให้
ลูกรู้ตัวว่าตัวเองมีความสำ�คัญ  (self-esteem)  พ่อแม่เองจะได้
แลกเปลย่ี นเรยี นรรู้ ว่ มกนั   ใสใ่ จความคดิ   ความรสู้ กึ และการปฏบิ ตั ิ
ต่อกัน  เพียงไถ่ถามความเป็นไปในชีวิตลูกระหว่างรับประทาน
อาหาร  กิจกรรมเล็ก ๆ เพียงเท่านี้ย่อมสร้างสัมพันธภาพในครอบ-
ครัวใหแ้ นบแน่น

แม้ลูกวัยรุ่นวัยว้าวุ่นแบกปัญหาสาหัสมาแค่ไหนย่อมกล้า
เปิดใจและเช่ือม่ันในตัวพ่อแม่  ส่วนพ่อแม่ก็พร้อมเสมอที่จะเดิน
เข้าหาลูกได้ตลอดเวลา  เพราะคลื่นการส่ือสารด้านความรักความ
เขา้ ใจจูนตรงกนั

thaihealth watch 2021.indd 91 10/12/2563 BE 07:15

92 T HAIHEALT H W ATCH 2021

10 ในระหว่างที่ท่ัวโลกกำ�ลังเผชิญหน้ากับวิกฤต
โรคตดิ ตอ่ อบุ ตั ใิ หมอ่ ยา่ ง  COVID-19  ยงั มอี กี ภยั ดา้ น
ตามตดิ สขุ ภาพทคี่ กุ คามคนทง้ั โลกอยา่ งเงยี บ ๆ  และไมม่ ที ที า่
พฤติกรรม ว่าจะมีอันตรายลดน้อยลงเลย  นั่นคือ  ‘โรคไม่ติดต่อ
กินอยู่ เร้ือรัง’  (non-communicable  diseases)  หรือ 
อยา่ งไทย NCDs

ขอ้ มูลจากองค์การอนามัยโลก  (WHO)  พบว่า
ประชากรทว่ั โลกเสยี ชวี ติ จากโรคไมต่ ดิ ตอ่ เรอ้ื รงั   หรอื  
NCDs  ในป ีพ.ศ. 2555  ถงึ   38  ลา้ นคน  และในป ีพ.ศ.
2559  เพิ่มเป็น  41  ล้านคน  หรือคิดเป็น  68%  และ
71%  ของสาเหตุการเสียชีวิตของผู้คนทั้งโลกใน
ปีนั้น ๆ 

โดยกลุ่มโรค  NCDs  ที่พบการเสียชีวิตมาก
ท่ีสุด  ได้แก่  1.  โรคหัวใจและหลอดเลือด  (44%) 
2.  โรคมะเร็ง  (22%)  3.  โรคทางเดินหายใจเร้ือรัง 
(9%)  และ  4.  โรคเบาหวาน  (4%) 

นอกจากนี้ในแต่ละปีพบผู้เสียชีวิตจาก  NCDs 
ในกลุ่มอายุ  30 - 69  ปี  หรือเรียกว่า  ‘การเสียชีวิต
ก่อนวัยอันควร’ มากถึง  15  ล้านคน  โดย  85% 
เกดิ ข้นึ ในกลุ่มประเทศทีม่ ีรายได้ตํา่ 1

สำ�หรับคนไทย  ข้อมูลจากกองยุทธศาสตร์
และแผนงาน  กระทรวงสาธารณสุข  ระบุว่า  มีผู้เสีย
ชีวิตจาก  NCDs  ปีละกว่า  3.2  แสนคน  โดยเสียชีวิต
จากมะเร็งทุกชนิดมากที่สุด  ตามมาด้วยหลอดเลือด
สมอง  ปอดอักเสบ  หัวใจขาดเลือด  และเบาหวาน 
ตามล�ำ ดับ

เริ่มเห็นถึงอันตรายของกลุ่มโรคชนิดนี้กัน
แล้ว  มาทำ�ความรู้จักกับกลุ่มโรคไม่ติดต่อเรื้อรังให้
มากยิง่ ขนึ้

อตั ราการเสยี ชวี ติ จากโรค  NCDs  ทว่ั โลก 
71  ลา้ นคน  ประเทศไทยปีละ  3.2  แสนคน

1 รายงานสถานการณโ์ รค  NCDs  เบาหวาน  ความดนั โลหติ สงู   และปัจจัยเสยี่ งท่เี กีย่ วข้อง  พ.ศ. 2562  กรมควบคุมโรค  กระทรวงสาธารณสุข.

thaihealth watch 2021.indd 92 10/12/2563 BE 07:15

93

โรคไม่ติดต่อเรื้อรงั
คืออะไร?

โรคไม่ติดต่อเร้ือรัง  หรือ  NCDs  ตาม ท้ังหมดน้ีจึงนำ�มาซึ่งโรคอย่าง  โรค
นยิ ามองคก์ ารอนามยั โลก  (WHO)  คอื โรคที่ หัวใจ  และหลอดเลือด  โรคมะเร็ง  โรค
ไม่ได้มีสาเหตุจากการติดเช้ือ  ไม่ได้มาจาก เบาหวาน  โรคไต  โรคระบบทางเดินหายใจ 
เชื้อโรค  สัมผัส  คลุกคลี  หรือติดต่อผ่าน ฯลฯ  ซง่ึ ลว้ นถกู บรรจอุ ยใู่ นนยิ ามของ  NCDs
พาหะ  แต่มีที่มาจากพฤติกรรมการใช้ชีวิต ทัง้ ส้ิน
ท้ัง  1.  พฤติกรรมการกินอาหารหวานจัด 
เค็มจัด  ไขมันสูง  2.  การสูบบุหรี่  3.  การ และแน่นอนอย่างท่ีกล่าวไปข้างต้น
ดื่มเครื่องดื่มแอลกอฮอล์  4.  ขาดการออก แล้วว่า  โรคเหล่าน้ีส่วนใหญ่มาจากพฤติ-
ก�ำ ลงั กาย  ไปจนถงึ   5.  มลพิษทางอากาศ กรรมการใช้ชีวิต  และส่วนหน่ึงเกิดจาก 
‘พฤตกิ รรมการกิน’

NCDs  ทที่ �ำให้คนไทยเสียชีวิตมากทีส่ ุด
(ทมี่ า:  กองยทุ ธศาสตร์และแผนงาน  กระทรวงสาธารณสขุ )

thaihealth watch 2021.indd 93 10/12/2563 BE 07:16

94 T HAIHEALT H W ATCH 2021

ส�ำรวจพฤติกรรมการกิน
ของคนไทย

จากการรวบรวมความเห็นบนสื่อสังคมออนไลน์ถึง  ของกิน  #อร่อยจนต้องรีวิว  ฯลฯ  คือ  ‘อาหารจานหลัก’ 
‘พฤตกิ รรมการกนิ บนโลกออนไลน’์  ระหวา่ งเดอื นกรกฎาคม  (76,132  ข้อความ  คิดเป็น  53%)  ตามด้วย ‘ของหวาน’ 
พ.ศ. 2562 - เดือนมิถุนายน  พ.ศ. 2563  โดยเก็บข้อมูลจาก (41,027  ขอ้ ความ  คดิ เปน็   28%)  และ ‘เครอื่ งดมื่ ’  (26,883
อาหารยอดนิยมท่ีปรากฏบนโลกออนไลน์  เพื่อวิเคราะห์ถึง ขอ้ ความ  คดิ เปน็   19%) 
รปู แบบการรบั ประทานอาหารของคนไทย  จ�ำ นวน  144,042 
ขอ้ ความ  พบขอ้ มูลที่นา่ สนใจดังน้ี2 เมนูยอดนิยม  5  อันดับแรกในหมวดอาหารจานหลัก 
ส่วนใหญ่เป็นเมนูอาหารไทย  ได้แก่  1.  ก๋วยเตี๋ยว  2.  สลัด
อาหารยอดนิยมบนโลกออนไลน์ท่ีมีการกล่าวถึงมาก เนื่องจากสามารถนำ�ไปรับประทานคู่กับอาหารชนิดอ่ืนได้ 
ท่ีสุด  จากการใช้  keyword  ท่ีเป็นแฮชแท็กเกี่ยวกับอาหาร คนจึงนิยมมากขึ้น  3.  ต้มยำ�  4.  กากหมู  และ  5.  ส้มตำ� 
เชน่   #อรอ่ ยบอกตอ่   #เมนกู กั ตวั   #cafehoppingbkk  #รวี วิ ซึง่  อาหารทตี่ ิดอันดับสว่ นใหญเ่ ป็น ‘อาหารรสจัด’

2 โดยบรษิ ัทวเิ คราะหข์ ้อมลู บนสอ่ื สังคมออนไลน ์ Wisesight. 10/12/2563 BE 07:16

thaihealth watch 2021.indd 94

95

หมวดของหวาน  มเี มนทู มี่ ีการกลา่ วถงึ ในโลกออนไลน์มากทสี่ ุดคือ  เคก้  
รองลงมาคอื   บราวน ี่ และขนมปัง

Cake 8,525
Brownie
5,323

Bread 4,665

Ice  cream 3,948

Cookie 2,903

หมวดเครอื่ งดื่ม  คนกลา่ วถึงเครือ่ งดมื่ ประเภทกาแฟมากทส่ี ุด  รองลงมาคอื เครอ่ื งดม่ื ประเภทชา  ซึ่งท้งั
สองประเภทนี้มีจ�ำนวนคนกล่าวถึงห่างกันไม่มาก  โดยเครือ่ งด่ืมยอดนยิ มคอื   กาแฟ  ชานม  และชาเขยี ว

เครอื่ งด่มื 1 กาแฟ 47%
2 ชา 42%
19% 3 นาํ้ ผลไม้ 9%

26,883
ขอ้ ความ

ส�ำ หรบั รปู แบบการรบั ประทานอาหาร  พบวา่   ในชว่ ง ผอ่ นคลายมาตรการลอ็ กดาวนล์ ง  คนกห็ นั ไปซอื้ รบั ประทาน 
วิกฤต  COVID-19  ที่รัฐบาลประกาศมาตรการล็อกดาวน์ โดยเฉพาะการซ้ือของจาก ‘ร้านสะดวกซื้อ’ มารับประทาน
ให้คนอยู่กับบ้าน  ทำ�ให้คนไทยเลือกประกอบอาหารเอง  เปน็  ‘อาหารมอื้ หลกั ’ มากขน้ึ 3
โดยเฉพาะช่วงเดือนมีนาคมถึงเมษายน  พ.ศ. 2563  แต่หลัง

3 โดยบริษทั วเิ คราะห์ขอ้ มูลบนสอ่ื สังคมออนไลน ์ Wisesight.

thaihealth watch 2021.indd 95 10/12/2563 BE 07:16

96 T HAIHEALT H W ATCH 2021

ท้ังน้ี  หากเจาะลึกเฉพาะการซ้ือรับประทานในช่วง ให้เห็นว่า  คนมีพฤติกรรมกลับมานั่งท่ีร้านหลังจากมีการ
เวลาที่สำ�รวจ  ซึ่งมีจำ�นวนการพูดถึงบนโลกออนไลน์ท่ี ผอ่ นคลายมาตรการลง  ซึง่ สว่ นใหญเ่ ปน็ เมนอู าหารประเภท
สามารถระบุพฤติกรรมได้รวม  68,107  ข้อความ  แยกได้ เครือ่ งด่มื  
เป็น  3  กลุ่ม  คือ  ‘น่ังท่ีร้าน’  (54%)  ‘ร้านสะดวกซ้ือ’ 
(30%)  และ ‘เดลิเวอร’ี่   (16%)  ที่น่าสนใจคือ  การซื้ออาหารจากเดลิเวอรี่และการ
ซ้ืออาหารจากร้านสะดวกซื้อมีแนวโน้มเพ่ิมขึ้น  โดยมี
โดยพฤติกรรมการน่ังรับประทานอาหารที่ร้านมี จำ�นวนการสั่งอาหารเดลิเวอรี่สูงสุดในช่วงเดือนเมษายน 
จำ�นวนมากท่ีสุด  และมีการพูดถึงอย่างต่อเนื่องจนมีจำ�นวน พ.ศ. 2563  สำ�หรับพฤติกรรมการซื้อรับประทานจากร้าน
นอ้ ยลงในชว่ งลอ็ กดาวนป์ ระเทศในเดอื นมนี าคม  พ.ศ. 2563  สะดวกซ้ือเพิ่มข้ึนอย่างต่อเน่ือง  โดยเฉพาะหลังมาตรการ
และต่ําที่สุดในเดือนเมษายน  พ.ศ. 2563  จากนั้นเพิ่มข้ึนมา ผ่อนคลายท่ีคนพึ่งพาอาหารม้ือหลักจากร้านสะดวกซื้อ
เหมอื นเดมิ ในเดอื นพฤษภาคม  พ.ศ. 2563  เปน็ ตน้ มา  แสดง มากข้นึ

ลองมาดหู มวดอาหารกบั รูปแบบการรับประทานอาหารวา่ มคี วามสมั พนั ธ์กนั อย่างไร

1   พฤติกรรมการซ้ือรับประทานในรูปแบบน่ังที่ร้าน  สะดวกซื้อ  พบว่า  หมวดอาหารที่ได้รับความนิยมมากที่สุด
(36,356  ข้อความ  คดิ เป็น  54%)  คอื   ‘หมวดอาหารมอ้ื หลกั ’  โดย  3  เมนยู อดนยิ มของอาหาร
ม้ือหลักคือ  โยเกิร์ต  ไส้กรอก  และแซนด์วิช  รองลงมาคือ 
ในจำ�นวนข้อความท่ีกล่าวถึงการน่ังรับประทานอาหาร ‘ของหวาน’  และ ‘เคร่ืองดม่ื ’
ทรี่ า้ น  สามารถระบถุ งึ เมนอู าหารทร่ี บั ประทานได ้ โดยหมวด
ของอาหารท่ีรับความนิยมมากท่ีสุดคือ  ‘หมวดเคร่ืองด่ืม’  3   พฤตกิ รรมการซอ้ื รบั ประทานจากเดลเิ วอร ่ี (11,109 
ซ่ึง  3  เมนูยอดนิยมคือ  กาแฟ  ชา  และน้ําผลไม ้ เนื่องจาก ข้อความ  คดิ เปน็   16%)
ข้อความท่ีกล่าวถึงการนั่งที่ร้าน  ส่วนมากได้อิทธิพลมาจาก
เทรนด์  café  hopping  ที่นิยมโพสต์รูปลงในอินสตาแกรม หมวดของอาหารท่ีได้รับความนิยมมากท่ีสุดการซื้อ
นนั่ เอง  รองลงมาคอื   ‘ของหวาน’  และ ‘อาหารม้ือหลกั ’ อาหารแบบเดลิเวอร่ี  คอื   ‘หมวดอาหารมื้อหลัก’  ตามด้วย 
‘ของหวาน’  และ ‘เคร่ืองด่ืม’  โดย  3  เมนูอาหารยอดนิยม 
2   พฤติกรรมการซ้ือรับประทานจากร้านสะดวกซื้อ  ได้แก่  อาหารไทย  เช่น  อาหารตามส่ัง  ก๋วยเตี๋ยว  กะเพรา 
(20,642  ข้อความ  คิดเปน็   30%) สม้ ต�ำ   กงุ้ เผา  ไขด่ อง  อาหารตะวนั ตก  เชน่   เบเกอร่ี  สลดั  
  สำ�หรับข้อความท่ีกล่าวถึงการซื้ออาหารจากร้าน สเตก๊   และอาหารญีป่ ุ่น  เช่น  ซูช ิ ราเมน  ขา้ วหน้าเนอื้

thaihealth watch 2021.indd 96 10/12/2563 BE 07:16

สัญญาณเตือน
คนกรงุ เส่ียง ‘มะเรง็ ล�ำ ไสใ้ หญ่’

จากข้อมูลของ  Thaihealth  Watch  ร่วมกับ NCDs  ประเภทหนึ่งสูงขึ้นมากว่าคนนอกเขตเมือง  โดย
สำ�นักงานพัฒนาระบบข้อมูลข่าวสารสุขภาพ  ซ่ึงได้รวบรวม อัตราการเสียชีวิตเพราะมะเร็งลำ�ไส้ใน กทม.ท่ีมีจำ�นวนมาก
สถิติสถานการณ์สุขภาพคนไทย  10  ปีย้อนหลัง  ระหว่างปี  ท่ีสุด  15.2  คนต่อประชากรแสนคน  ตามด้วยภาคกลาง 
พ.ศ. 2553 - 2562  พบขอ้ มลู ทน่ี า่ สนใจคอื   คนไทยมแี นวโนม้ (10.9  คนต่อประชากรแสนคน)  ภาคเหนือ  (8.6  คนต่อ
เสียชวี ิตด้วยโรคมะเรง็ ลำ�ไสใ้ หญส่ ูงข้ึน  2.4  เท่า  ประชากรแสนคน)  ภาคอีสานและภาคใต้  (5.5  คนต่อ
ที่น่าสนใจคือ  คนในเขตเมืองมีแนวโน้มเสียชีวิต ประชากรแสนคนเท่ากนั )
จากโรค ‘มะเร็งลำ�ไส้’  ซึ่งเป็นโรคติดต่อไม่เร้ือรัง  หรือ 

อัตราตายจากโรคมะเร็งล�ำไส้ใหญ ่ รายภาค  ป ี 2553-2562

ัอตรา ่ตอแสนประชากร

รศ.  นพ.  ม.ล.ทยา  กติ ยิ ากร  อาจารยห์ นว่ ยโรคทางเดนิ คนในครอบครวั เปน็ มะเรง็   2.  พฤตกิ รรม  เชน่   การสบู บหุ ร ี่
อาหารและตบั   ภาควชิ าอายรุ ศาสตร ์ โรงพยาบาลรามาธบิ ดี ดื่มสุรา  ไม่ออกกำ�ลังกาย  และการกินอาหารบางชนิด 
มหาวทิ ยาลยั มหดิ ล  ใหข้ อ้ มลู ถงึ โรคมะเรง็ ล�ำ ไสใ้ หญว่ า่   เกดิ 3.  โรคลำ�ไสอ้ ักเสบเร้ือรงั
จากความผิดปกติของผนังลำ�ไส้ใหญ่ที่เกิดได้ทั่วไปในคน
ธรรมดา  แต่มี  3  สาเหตุท่ีเพ่ิมความเสี่ยงในการเกิดโรค  “อตั ราการเสยี ชวี ติ ดว้ ยมะเรง็ ล�ำ ไสใ้ หญข่ องคนไทย
1.  พันธุกรรม  เช่น  มียีนผิดปกติตั้งแต่เกิด  หรือมีประวัติ ที่เพ่ิมขึ้น  2.4  เท่าตัวนั้นมาจากพฤติกรรมท่ีเปล่ียนไป
มากกว่าพันธกุ รรม”

thaihealth watch 2021.indd 97 10/12/2563 BE 07:16

98 T HAIHEALT H W ATCH 2021

ทางตะวันตกมีอัตราการเกิดโรคมะเร็งลำ�ไส้มากกว่า ดังน้ันจึงแนะนำ�ให้ตรวจคัดกรองก่อนมีอาการ  โดย
ประเทศไทย  แต่สำ�หรับประเทศไทยที่พบแนวโน้มเพิ่มขึ้น กลุ่มที่มีความเส่ียงสูง  เช่น  ญาติหรือคนในครอบครัวท่ีห่าง
โดยเฉพาะในเขตเมอื งนา่ จะมาจากพฤตกิ รรมทคี่ ลา้ ยกบั ทาง จากเรา  1  ข้ัน  เช่น  พ่อแม่  พ่ีน้องเป็นมะเร็งลำ�ไส้  หรือคน
ตะวันตกมากข้ึนโดยเฉพาะการกินอาหารท่ีมีผักน้อย  เน้น ท่ีเคยเป็นลำ�ไส้อักเสบเร้ือรัง  ควรตรวจคัดกรองให้เร็วขึ้น
เนื้อและมไี ขมนั สูง  รวมถึงภาวะอว้ นก็เพมิ่ ความเสีย่ ง  ต้ังแต่อายุ  40  ปีขึ้นไป  ส่วนกลุ่มเส่ียงปกติหรือคนทั่วไปจะ
มีความเสี่ยงเพ่ิมข้ึนตามอายุ  จึงควรตรวจคัดกรองในช่วง
ซ่ึงมีข้อมูลที่ชัดเจนจากหลายงานวิจัยพบว่า  ‘การ อายุ  50 - 70  ปี
รบั ประทานผกั ’ จะชว่ ยลดความเสย่ี งของโรคมะเรง็ ล�ำ ไสใ้ หญ ่
ควรลดการกินเน้ือแดง  เนื้อปิ้งย่าง  ที่เพ่ิมความเสี่ยงของ ซ่ึงการตรวจคัดกรองมีอยู่  3  ทางเลือกคือ  1.  การ
การเกดิ โรค  ตรวจอุจจาระเพ่ือหาสารปนเป้ือนหรือเลือด  ซึ่งวิธีนี้ทาง 
สปสช.มีโครงการสุ่มตรวจประชาชนเพื่อคัดกรองมะเร็งแล้ว 
รศ.  นพ.  ม.ล.ทยา  ยงั ใหข้ อ้ มลู วา่   การคดั กรองมะเรง็ 2.  การส่องกล้องเพ่ือดูและตัดติ่งเนื้อ  หรือ  3.  การทำ�  CT 
สามารถลดการเสียชีวิตจากมะเร็งได้  ก่อนที่มะเร็งจะกลาย Scan  พิเศษส่วนล�ำ ไสโ้ ดยแพทยผ์ เู้ ช่ียวชาญ 
พันธุ์มาจากติ่งเน้ือในลำ�ไส้  ซ่ึงช่วงน้ีใช้เวลาหลายปี  จึงเป็น
ช่วงท่ีแพทย์และผู้ป่วยอยากเจอให้เร็วที่สุด  เพราะสามารถ “การปรับพฤติกรรมการกินมีความสำ�คัญเพ่ือลด
รกั ษาใหห้ ายได ้ แตป่ ญั หาคอื   ระยะดงั กลา่ วไมแ่ สดงอาการ  ความเสย่ี งของการเกดิ โรคในกลมุ่ คนทวั่ ไป  แตย่ งั ไมส่ ามารถ
แมแ้ ตก่ ารเปน็ มะเรง็ ล�ำ ไสใ้ หญช่ ว่ งตน้ กอ็ าจจะไมแ่ สดงอาการ  ลดความเสยี่ งเปน็ ศนู ยไ์ ด ้ จงึ ควรตรวจคดั กรองลว่ งหนา้ กอ่ น
เพราะแม้จะมีเลือดออกบ้าง  แต่หากปนกับอุจจาระก็อาจ มีอาการดว้ ย”  รศ.  นพ.  ม.ล.ทยากลา่ ว
จะไม่สังเกตเห็น  หรือบางกรณีก็ไม่มีเลือดออก  หลายคน
จึงรู้ตัวเม่ือมีอาการลำ�ไส้ตีบลง  เม่ือถึงระยะน้ีก็จะรักษา
ให้หายยากกว่า 

งานวจิ ัยพบ กินผกั ผลไม้และออกกําลังกาย

ลดความเส่ียงมะเร็งลําไส้ใหญ่

การบริโภคผักและผลไม้ ออกกําลังกายสม่ําเสมอ

4-6 ขีด/วัน ในวัยทํางานควรมีกิจกรรมทางกาย
แบบแอโรบิกร่วมกับการออกกําลังกาย
โฮลเกรน หรือธัญพืชไม่ขัดสี แบบมีแรงต้าน
เช่น ลูกเดือย จมูกข้าว ข้าวโอ๊ต
ข้าวกล้อง ท่าออกกําลังกาย

แอโรบิก เคล่ือนไหวต่อเนื่อง ออกกําลงั กายแบบ
10 นาทีขึ้นไป เชน่ เดินเรว็ มีแรงตา้ นทานกับนํา้ หนกั
ว่ิง กระโดด ปน่ั จักรยาน ของรา่ งกาย เชน่ สควอต
ลกุ น่งั หรอื แพลงค์ เปน็ ตน้
วา่ ยนํ้า เป็นตน้

ประโยชน์ของการกินผักผลไม้และออกกําลังกาย

ช่วยลดความเสี่ยง ลดความเส่ียง ใยอาหารยังช่วยเพ่ิมจํานวนแบคทีเรีย
โรคมะเร็งลําไส้ใหญ่ ภาวะนํ้าหนักเกิน ที่ดีในลําไส้ใหญ่ ช่วยเร่งการขับถ่าย
และทวารหนัก ลดของเสียค้างในลําไส้

thaihealth watch 2021.indd 98 10/12/2563 BE 07:16