กลายเป็น-มลายู: บทสำรวจอัตลักษณ์ในรัฐไทยและการค้นหาความหมายแห่งตัวตน

èĀÐùĀÜ×òéèúèśāÐòÿãāø
ëĈśČùöÖúāÓöāðòĈśČôÿïĈðăêŠÜÜāðāéòòâāÐāòèĀÐüŚāè

กลายเป็็น-มลายูู:
บทสำ�ำ รวจอัตั ลักั ษณ์์ในรััฐไทยและการค้้นหาความหมายแห่ง่ ตัวั ตน
Becoming Melayu:
Exploring Ethnic Identity in the Thai State and Searching for the Meaning of Self
ศรยุทุ ธ เอี่�ย่ มเอื้อ�้ ยุุทธ: เขียี น
ราคา 335 บาท
ข้อ้ มููลทางบรรณานุกุ รมของสำ�ำ นัักหอสมุุดแห่ง่ ชาติิ
National Library of Thailand Cataloging in Publication Data
ศรยุทุ ธ เอี่�่ยมเอื้้อ� ยุทุ ธ.

กลายเป็็น-มลายูู : บทสำ�ำ รวจอัตั ลักั ษณ์์ในรััฐและการค้้นหาความหมายแห่ง่ ตัวั ตน.--
กรุุงเทพฯ : ยิิปซีี กรุ๊�ป, 2565.
364 หน้้า.
1. ชาติิพันั ธุ์์�วิิทยา -- ไทย. I. ชื่�อเรื่�อง.

305.89591
ISBN 978-616-301-756-7

©ข้้อความและรููปภาพในหนังั สืือเล่ม่ นี้้ �สงวนลิขิ สิทิ ธิ์�ตามพระราชบัญั ญัตั ิิลิขิ สิทิ ธิ์� (ฉบับั เพิ่่�มเติมิ ) พ.ศ. 2558
การคัดั ลอกส่ว่ นใดๆ ในหนังั สืือเล่ม่ นี้้ไ� ปเผยแพร่่ไม่ว่ ่า่ ในรููปแบบใดต้้องได้้รัับอนุญุ าตจากเจ้้าของลิขิ สิทิ ธิ์�ก่่อน
ยกเว้้นเพื่่�อการอ้้างอิิง การวิจิ ารณ์์ และประชาสัมั พันั ธ์์

บรรณาธิิการอำำ�นวยการ : คธาวุฒุ ิิ เกนุ้�ย
บรรณาธิิการบริิหาร : สุรุ ชัยั พิิงชัยั ภูมู ิิ
ผู้้�ช่่วยบรรณาธิิการบริหิ าร : วาสนา ชูรู ััตน์์
บรรณาธิิการเล่่ม : พิิเชฐ แสงทอง
กองบรรณาธิิการ : คณิิตา สุตุ ราม พรรณิิกา ครโสภา วันั วิิสา เขตรดง
เลขากองบรรณาธิกิ าร : กันั ยารััตน์์ ทานะเวช
หััวหน้า้ ฝ่า่ ยพิสิ ูจู น์อ์ ักั ษร : สวภัทั ร เพ็ช็ รรััตน์์
ฝ่า่ ยพิิสููจน์อ์ ักั ษร : วนัชั พร เขีียวชอุ่�ม สุธุ ารััตน์์ วรรณถาวร
พิิสููจน์อ์ ักั ษร : นูรูี ยะ ยูโู ซะ ยุพุ ดีี ตันั ติทิ วีีโชค
ภาพประกอบ : บุษุ ราพร ทองชัยั
รูปู เล่ม่ : วีีระวัฒั น์์ ปััญญามังั
ออกแบบปก : Rabbithood Studio
ผู้้�อำ�ำ นวยการฝ่า่ ยการตลาด : นุชุ นันั ท์์ ทักั ษิิณาบัณั ฑิิต
ผู้้�จัดั การฝ่่ายการตลาด : ชิิตพล จันั สด
ผู้้�จััดการทั่่ว� ไป : เวชพงษ์์ รััตนมาลีี
พิิมพ์ท์ ี่่� : บริิษััท วิชิ ั่่น� พรี เพรส จำำ�กัดั โทร. 0 2147 3175-6
จัดั พิิมพ์แ์ ละจัดั จำำ�หน่า่ ยโดย : บริิษััท ยิิปซีี กรุ๊�ป จำำ�กัดั เลขที่่� 37/145 รามคำำ�แหง 98
แขวง/เขตสะพานสูงู กรุุงเทพฯ 10240
โทร. 0 2728 0939 โทรสาร 0 2728 0939 ต่อ่ 108
www.gypsygroup.net www.facebook.com/gypsygroup.co.ltd
Line ID: @gypzy

สนใจสั่่ง� ซื้้อ� หนังั สืือจำำ�นวนมากเพื่่�อสนับั สนุนุ ทางการศึกึ ษา สำ�ำ นักั พิิมพ์์ลดราคาพิิเศษ ติดิ ต่อ่ โทร. 0 2728 0939

กลายเป็็น-มลายูู

บทสำำ�รวจอััตลัักษณ์์ในรััฐไทยและ
การค้้นหาความหมายแห่่งตััวตน

Becoming Melayu:
Exploring Ethnic Identity in the Thai State

and Searching for the Meaning of Self

ศรยุุทธ เอี่่�ยมเอื้�้อยุุทธ เขีียน

คำำ�นำำ�สำำ�นัักพิิมพ์์

ศรยุุทธ เอี่�่ยมเอื้�้อยุุทธ เป็็นนัักวิิชาการที่�่สนใจปััญหาชายแดนภาค
ใต้้มาอย่า่ งยาวนาน เขามีีผลงานอย่่างต่อ่ เนื่่อ� งมาตั้้�งแต่ท่ ศวรรษ 2540
ขณะเกิดิ ความรุุนแรงชายแดนใต้ข้ ึ้�น้ มาระลอกใหม่จ่ นถึงึ ปััจจุบุ ััน จุุดเด่่น
ของศรยุุทธคืือการลงภาคสนามอย่่างเข้้าถึึงในลัักษณะของการฝัังตััวอยู่�่
ในพื้้น� ที่่�อย่่างต่่อเนื่่�อง สร้า้ งปฏิิสัมั พัันธ์ก์ ัับสนามอย่า่ งลึึกซึ้�ง้ จึึงสามารถ
เพ่่งมองสนามได้้ทั้้�งจากสายตาของคนนอก และคนในสลัับสัับเปลี่�่ยน
กันั ไป งานของเขาจึึงได้ร้ ับั ความชื่น� ชมว่า่ มีีลักั ษณะการนำเสนอที่ร่� อบด้า้ น
ผ่่านการพยายามทำความเข้้าใจอย่่างประณีีต กรอบคิิดที่�่ทัันสมััย
นำเสนอด้้วยภาษาที่ม�่ ีีลักั ษณะเป็็นกันั เอง และสื่่�อความได้้ง่า่ ย ลักั ษณะ
ดังั กล่า่ วไม่ไ่ ด้ท้ ำให้ค้ วามขรึึมขลังั และน่า่ เชื่อ� ถืือชวนขบคิดิ ในทางวิชิ าการ
ลดน้้อยถอยลงไป เนื่่�องจากในการพรรณนาข้้างต้้น เขาไม่่ได้้ปิิดบัังว่่า
กำลัังพรรณนาอยู่่�บนครรลองทางวิิชาการของนัักวิิชาการใดหรืือสำนััก
ไหน งานเล่่มนี้้จ� ึึงเป็็นส่ว่ นผสมอัันกลมกล่่อม ที่อ่� ่า่ นได้อ้ ย่่างเพลิิดเพลิิน
ผู้�เขีียนค่่อยๆ ตะล่่อมความคิิดของผู้้�อ่่าน เดิินนำไปเรื่�อยๆ ก่่อนจะ
หัันหน้้ากลัับมาตั้้�งคำถาม และนำเสนอพร้้อมกัับทดลองตอบไปในอีีก
แนวทางหนึ่่ง� งานลักั ษณะนี้้ไ� ม่เ่ พีียงแต่ผู่้�เขีียนจะต้อ้ งรับั รู้้�ข้อ้ มููลภาคสนาม
อย่า่ งละเอีียดรอบด้า้ นเท่า่ นั้้น� แต่ย่ ังั ต้อ้ งมีีเครื่อ� งมืือหรืือกรอบแนวคิดิ ใน
การอธิิบายที่�่หลากหลายและคมคายอีีกด้ว้ ย

4

ปัญั หาชายแดนภาคใต้ต้ ั้้ง� แต่่ พ.ศ. 2547 เป็น็ ต้น้ มา ได้ร้ ับั ความสนใจ
จากสังั คมไทยอย่า่ งกว้า้ งขวาง วงการวิชิ าการก็เ็ ป็น็ วงการหนึ่่ง� ที่ไ�่ ด้ทุ้่�มเท
เวลาและปัญั ญาให้ก้ ับั ปัญั หานี้้� แต่ห่ ลายครั้ง� ก็พ็ บการเดินิ ย่่ำซ้้ำรอยกรอบ
แนวคิิดการอธิบิ ายแบบประชานิิยมทางวิิชาการ กระทั่่�งงานจำนวนมาก
ไม่ถ่ ููกนำมาใช้ป้ ระโยชน์์ หรืือไม่ก่ ็ก็ ลับั ถููกนำไปใช้อ้ ธิบิ ายความชอบธรรม
ของความรุนุ แรงของทั้้ง� สองฝ่า่ ยเสีียเอง

ผลงานเล่ม่ นี้้�จึึงเป็น็ อีีกเล่่มหนึ่่ง� ในกระแสความสนใจของสัังคมไทยที่�่
อยู่่�นอกวงของแนวประชานิยิ มดังั กล่่าว

ความประณีีตในการใช้ม้ ุมุ มอง การวิเิ คราะห์์ และคำอธิบิ ายซึ่่ง� ดููเหมืือน
ไม่่ติิดข้้องกัับแบบแผนความคิิดและความเชื่ �อตลอดจนอุุดมการณ์์อััน
ใดอันั หนึ่่ง� จนยากจะแกะลอก ทำให้ก้ ารอ่า่ นหนังั สืือเล่ม่ นี้้ส� ร้า้ งความหวังั ให้้
ผู้้�อ่่านได้้มากพอ หรืืออาจจะมากกว่า่ ได้้ความรู้�

หนังั สืือวิชิ าการที่ส�่ ร้า้ งความหวังั ในสันั ติแิ ห่ง่ ชายแดนใต้น้ ั้้น� พบเจอได้้
ไม่่ง่่ายนักั สำนัักพิิมพ์ย์ ิิปซีีจึึงยินิ ดีียิ่่�งที่ไ่� ด้้รัับความไว้้วางใจจากผู้�เขีียนให้้
ได้น้ ำเสนอต่อ่ ชุมุ ชนวิชิ าการและผู้้�อ่า่ นที่เ�่ ป็น็ บ่ว่ งห่ว่ งใยปัญั หาชายแดน
ใต้ม้ าอย่า่ งยาวนาน

ขอสันั ติสิ ุุขจงมีีแด่่ชายแดนใต้้และสังั คมไทย
สำนักั พิิมพ์์ยิปิ ซีี

5



คำำ�นำำ�ผู้้�เขีียน

ปลายปีี พ.ศ. 2548 ในกำปงริมิ อ่า่ วปััตตานีี พี่ช�่ ายชาวมลายููคนหนึ่่�ง
เดินิ น้้ำตาปริ่่ม� เข้า้ มาหาผมที่ห�่ ้อ้ งพักั เขาเอ่ย่ ปากขอเวลาดื่่ม� น้้ำชากับั ผม
สัักครู่่�เพื่่อ� บอกเล่่าความอัดั อั้้น� ใจ

เมื่่อ� คืืนเขาฝันั ว่า่ ฆ่า่ คนตาย ในฝันั เขาวิ่ง� ลงมาจากบ้า้ นหลังั เล็ก็ ที่ไ่� หน
สัักแห่่งพร้้อมกัับมีีดเล่่มหนึ่่�ง และฟัันมัันลงไปบนร่่างของเด็็กชาวไทย
พุุทธคนหนึ่่�งด้้วยความโกรธแค้้น จากนั้้�นเขาก็็สะดุ้�งตื่่�นด้้วยใบหน้้าชุ่�ม
เหงื่�อ เมื่่�อตั้้�งสติิได้้ เขาก็็ร้้องไห้้ออกมาจนภรรยาตกใจตื่่�นและถามด้้วย
ความห่่วงใย พี่่�ชายบอกไปเพีียงว่่าฝัันร้้าย ทว่่า เขายัังจดจำทุุกฉากได้้
อย่่างแม่น่ ยำ มันั เป็น็ ความฝัันสั้้�นๆ แต่ไ่ ด้เ้ กาะกุุมและกัดั กินิ หััวใจอย่่าง
ไม่่มีีวัันเลืือน

เขาเป็็นครููสอนศาสนาในโรงเรีียนตาดีีกาและมีีรอยยิ้้�มระบายบน
ใบหน้า้ ตลอดเวลา เด็ก็ ในโรงเรีียนชื่น� ชอบเขาเป็็นพิิเศษ เนื่่�องจากความ
รุ่�มรวยในมุุขตลกและกลวิิธีีนานาชนิิดที่�่สามารถสอนให้้เด็็กเข้้าใจในบท
เรีียนได้้ง่า่ ย มิิใช่แ่ ค่่เด็ก็ มุุสลิิมเท่า่ นั้้น� เขาปฏิบิ ัตั ิเิ ช่่นเดีียวกัันกับั เด็ก็ ต่่าง
ศาสนาและเชื้�้อชาติิอย่่างเท่่าเทีียม ผมสัังเกตหลายครั้�ง จากความใกล้้
ชิดิ พี่่�ชายคนนี้้�มีีจิติ ใจอ่่อนโยน นอกจากนี้้� เขามีีความกระตืือรืือร้้นเป็น็

7

พิิเศษ ต่่อการสื่่�อสารปััญหาของสัังคมมลายููสู่่�สาธารณะ ตลอดจนเป็็น
คนประสานระหว่า่ งชุมุ ชนมลายููกัับไทยพุุทธและคนจีีนอยู่่�เป็็นประจำ

บริิบทของความรุนุ แรงในสามจัังหวัดั ภาคใต้ช้ ่ว่ งปีี พ.ศ. 2547 จนถึงึ
ช่่วงปีี 2552 โดยประมาณ แตกต่า่ งอย่่างมากจากปัจั จุบุ ันั ความคุุกรุ่�น
ของเหตุกุ ารณ์ค์ วามไม่ส่ งบ ทั้้ง� การลอบวางระเบิดิ , การกราดยิงิ ในสถาน
ศาสนา ตลอดจน การเสีียชีีวิติ ของผู้้�บริสิ ุทุ ธิ์แ� ละโดนใส่ร่ ้า้ ยจำนวนมาก ไม่่
สามารถถููกอธิบิ ายแทนที่่�ด้้วยถ้้อยคำ เช่่น ความไม่ส่ งบและความมั่่�นคง
ตลอดจนคำรื่�นหููอย่่างสัันติิวิิธีี ความรุุนแรงดัังกล่่าวยัังเข้้าไปทำงาน
ในระดัับจิิตสำนึึก ความเกลีียดชัังและความหวาดระแวงระหว่่างผู้�คน
ที่่�นัับถืือศาสนาต่่างกัันได้้หยั่่�งรากและทำลายสำนึึกของการดำรงอยู่�่
ไปเสีียสิ้้�น

ตลอดช่ว่ งการทำงานสนามในสามจังั หวัดั ภาคใต้้ ผมได้ร้ ับั ฟังั ข่า่ วสาร
และความเคลื่่อ� นไหวในชีีวิติ ประจำวันั อย่า่ งเสมอ ตั้้ง� แต่ห่ ลับั ฝันั ตื่่น� นอน
ทำงาน เวลาว่า่ ง ตลอดจนในห้ว้ งยามพิิเศษ อย่า่ งกิจิ กรรมบันั เทิิงและ
พิธิ ีีกรรม ทั้้ง� หมดนี้้ล� ้ว้ นเป็น็ สมรภููมิขิ องการปะทะและปรับั เปลี่ย่� นวิถิ ีีการ
รับั รู้้�ตััวตน ชีีวิิตประจำวันั และการดำเนิินชีีวิิตในแต่ล่ ะวัันมิิอาจแยกขาด
จากการกำหนดและกดทัับเชิงิ โครงสร้า้ ง

ในทัศั นะส่่วนตัวั ผมเชื่�อว่า่ การทำงานด้า้ นสัันติิภาพและสมานฉันั ท์์
โดยเฉพาะการสนับั สนุนุ จากภาครััฐ เป็็นชุุดมายาคติิที่่ข� ับั เคลื่่อ� นบนพื้�้น
ผิิวของปรากฏการณ์์ การผลัักดัันให้้พื้�้นที่่�ในสามจัังหวััดเป็็นพื้�้นที่�่ทาง
เศรษฐกิจิ และการส่ง่ เสริมิ ให้เ้ ป็น็ พื้น้� ที่แ่� ห่ง่ ความหลากหลายทางเชื้อ�้ ชาติิ
และศาสนาก็็อาจสามารถทำให้้สัังคมเดิินหน้้าไปได้้ระดัับหนึ่่�ง ทว่่า ใน
ระดัับของความภาคภููมิิใจในศัักดิ์์�ศรีีของความเป็็นคนอย่า่ งเท่่าเทีียมกันั
มันั เป็็นการยากที่ก่� อบกู้้�ให้้คืืนมาดั่่�งเดิมิ ขณะที่จ่� ินิ ตนาการถึึงตัวั ตนใหม่่

8

ยังั คงพร่า่ เลืือน
ภายใต้โ้ ครงสร้า้ งความสัมั พันั ธ์ท์ างสังั คมซึ่่ง� ถููกรื้อ้� ถอนและเปลี่ย�่ นแปลง

ไปอย่า่ งรากถึึงโคน คำถามที่่�ว่า่ พวกเขาคืือใคร และจะกลายเป็็นสิ่่�งใด
จึึงมีีความสำคััญ มิใิ ช่ต่ ่่อพวกเขาเพีียงอย่่างเดีียว แต่่รวมถึึงคนอื่่�นที่�อ่ ยู่่�
ร่ว่ มในสังั คม

ผมคิดิ ถึึงหนัังสืือเล่่มหนึ่่�ง ชื่อ� Unfinished: The Anthropology of Be-
coming (2017) หรืือแปลเป็น็ ไทยอย่า่ งคร่า่ วๆ ว่า่ ไม่จ่ บสิ้น�้ : มานุษุ ยวิทิ ยา
ว่่าด้้วยการกลายเป็น็ บรรณาธิกิ าร โดย โจอาว บีีห์ล์ (João Biehl) และ
ปีีเตอร์์ ล็อ็ ก (Peter Locke) งานค้น้ คว้า้ นี้้ใ� ห้้ความสำคััญต่อ่ ศัักยภาพใน
การผลิติ สร้า้ งแนวคิดิ ทฤษฎีจี ากชีีวิติ ของผู้�คนผ่า่ นงานชาติพิ ันั ธุ์์�นิพิ นธ์์

คำว่า่ “ไม่่สิ้้�นสุดุ ” ของทั้้ง� สองในฐานะนักั มานุษุ ยวิทิ ยามีีไว้้เพื่่อ� เรีียก
ขานการขบคิิดและมีีส่่วนร่่วมในหลายมิิติิของความกำกวมและขััดกัันใน
หนทางซึ่่ง� ผู้�คนมีีต่อ่ คำถามว่า่ ด้ว้ ยความรุนุ แรง, การขููดรีีดทางเศรษฐกิจิ ,
การครอบงำ และกระบวนการทำให้้อยู่ใ่� ต้อ้ าณัตั ิิ

สำหรับั ทั้้ง� สอง มานุษุ ยวิทิ ยาว่า่ ด้ว้ ยการกลายเป็น็ คืือเรื่อ� งราวที่เ่� กี่ย�่ ว
กับั พลัังอัันสามารถปรับั เปลี่�่ยนโฉมได้้ของผู้�คน, โลก, และความคิดิ มััน
เป็น็ พลัังที่่เ� ติิบโตขึ้้น� อย่า่ งเฉพาะจากตัวั ตนของตนเอง หนัังสืือของพวก
เขาตระหนักั ในวิถิ ีีซึ่่ง� ร่่างกายของผู้�คน, วัตั ถุ,ุ และโลกในเชิิงสััญลัักษณ์์ที่�่
คนอาศัยั อยู่่� สนทนาตอบโต้ก้ ับั โครงสร้า้ งที่พ�่ วกเขาเติบิ โตมาและนำทาง
พวกเขาจนเป็็นตนเองและกลายเป็็นสิ่่�งอื่่�นอย่่างยากคาดเดาเมื่่�อเวลา
ผ่า่ นพ้้นไป

บีีห์์ลและล็็อก มีีความเชื่�อว่่า การศึึกษาเพื่่�อทำความเข้้าใจมนุุษย์์
มิิอาจถููกกำหนดอย่่างเบ็็ดเสร็็จโดยโครงสร้้างทางประวััติิศาสตร์์, ชาติิ,
รวมไปถึึงทุุน ทั้้�งยัังไม่่สามารถเข้้าใจได้้อย่่างถ่่องแท้้ผ่่านแนวคิิดและ

9

ทฤษฎีี การกระทำและแสดงออกในเชิิงส่่วนบุุคคลและในลัักษณะร่่วม
กัันทางสัังคมต่่างหาก คืือรููปแบบของกระบวนการขัับเคลื่่�อนและเป็็น
กุุญแจสำคััญต่่อการเปลี่�่ยนแปลงเรื่ �องราวชีีวิิตท่่ามกลางการเปลี่่�ยน
ผ่่านขนาดใหญ่่เชิิงโครงสร้้าง ทั้้�งสองระบุุว่่า อััตบุุคคลในเชิิงชาติิพัันธุ์�
นิิพนธ์์นั้้�นเป็็นทั้้�ง นัักทดลองชีีวิิตและบุุคคลแห่่งความประหลาดใจซึ่่�ง
มิอิ าจรู้้�ล่ว่ งหน้า้ หรืือคาดเดา แต่ส่ ามารถเปลี่ย�่ นแปลงบางสิ่่ง� ในความคิดิ
ฝัังหััวของเราได้้ มานุุษยวิทิ ยาแห่่งการกลายเป็น็ จึึงเสมืือนการปรัับแต่่ง
ความหมายของมนุุษย์์นิิยมให้้มีีความละเอีียดอ่่อนขึ้�้น เป็็นการท้้าทาย
กำหนดนิิยมอัันหยาบกร้้านเชิิงทฤษฎีี และการวิิเคราะห์์อย่่างเบ็็ดเสร็็จ
ในเชิงิ สังั คมศาสตร์์

การใคร่ค่ รวญลักั ษณะนี้้ไ� ม่ไ่ ด้น้ ำไปสู่ผ�่ ลลัพั ธ์ข์ องการศึึกษาอย่า่ งทันั ทีี
ทันั ใด ยิ่่ง� มิอิ าจคาดหวังั ได้ใ้ นความก้า้ วหน้า้ หรืือแม้แ้ ต่ก่ ารมอบความหวังั
อย่่างเร่่งด่ว่ นแก่่สังั คม ทว่่าสะท้อ้ นให้เ้ ห็็นถึงึ สิ่่�งที่�่เรีียกว่่า “ความเชื่อ� ใน
โลก” (a belief in the world) ที่ว�่ ่่าความจริงิ เชิิงประจักั ษ์อ์ ันั สลับั ซับั ซ้้อน
แห่ง่ ชีีวิติ ทางสังั คมนั้้น� สามารถเป็น็ สิ่่ง� ที่ป่� ิดิ บังั อำพรางได้ม้ ากเท่า่ กับั ที่ใ�่ ห้้
แสงสว่า่ ง

บทความของ ลอเรนซ์์ ราล์์ฟ (Laurence Ralph) เรื่�อง กลายเป็็น
เศร้้าโศก (Becoming Aggrieved) ซึ่่�งรวมในหนัังสืือเล่่มนี้้�เป็็นตััวอย่่าง
ที่�ด่ ีีสำหรับั การพิจิ ารณาข้้างต้้น ราล์์ฟได้บ้ อกเล่่าเรื่อ� งราวของนางลานา
ผู้้�อยู่�่ อาศััยในอีีสต์ว์ ููด ย่่านของผู้้�มีีรายได้ต้ ่่ำของชิิคาโกและเป็็นที่ต�่ ั้้�งของ
ชุมุ ชนชาวอเมริิกัันเชื้�อ้ สายแอฟริกิ า ลานาคืือแม่่ของลููกชายซึ่่ง� เสีียชีีวิติ
จากการถููกยิงิ ที่ศ่� ีีรษะ เธอมักั กรีีดร้อ้ งไปยังั คนที่เ�่ ดินิ ผ่า่ นไปมาโดยไม่ส่ วม
หมวกป้อ้ งกััน การกระทำของเธอถููกตัดั สินิ ว่่าเป็น็ บ้้าและเสีียสติิ ทั้้�งจาก
มุมุ มองของคนนอก, นักั ปฏิบิ ัตั ิกิ ารทางจิติ เวช, ตลอดจนเจ้า้ หน้า้ ที่ต�่ ำรวจ

10

อย่า่ งไรก็ต็ าม สำหรับั คนในระแวกใกล้เ้ คีียงและเพื่่อ� นบ้า้ น กลับั เข้า้ ใจว่า่
ภายใต้โ้ ครงสร้้างที่�ไ่ ม่เ่ ป็น็ ธรรมและความไม่่เท่่าเทีียมที่ห่� ยั่่�งรากลึึก นาง
ลานาคืือเสีียงแห่่งการดููแลและเตืือนผู้้�อยู่�่ อาศััยถึึงการใช้้ปืืนที่�่สามารถ
คร่่าชีีวิติ ของคนที่�เ่ รารักั ไปได้ท้ ุกุ เมื่่�อ

ความเชื่อ� ในโลกของบุคุ คลภายนอกและผู้�เชี่ย�่ วชาญที่ม�่ ีีต่อ่ นางลานา
จึึงเป็็นเสมืือนการสร้้างความคลุุมเครืือให้้กัับความเป็็นมนุุษย์์ของนาง
ลานา ขณะที่ค่� วามกระจ่า่ งแจ้ง้ กลับั ปรากฏอยู่ใ�่ นโลกของคนในย่า่ นอีีสต์ว์ ููด
กระทั่่�งนำไปสู่่�การสร้้างแนวการทำงานทางเลืือกของการดููแลคนและ
สังั คมของตนเอง

กลายเป็็นมลายูู: บทสำรวจอัตั ลัักษณ์์ในรััฐไทยและการค้น้ หาความ
หมายแห่่งตััวตน เล่่มนี้้�คืือหนัังสืือรวมบทความของผมซึ่่�งถููกเขีียนขึ้้�น
มาต่่างวาระและปะทะกับั ประเด็็นปัญั หาหรืือมีีคำถามแตกต่า่ งกััน ทว่า่
บทความทุกุ ชิ้�นมีีจุดุ สำคัญั ร่่วมกันั คืือ การพยายามเผยให้เ้ ห็น็ ถึงึ โลกอััน
ซับั ซ้อ้ นของความจริงิ เชิงิ ประจักั ษ์ซ์ึ่่ง� ถููกอำพรางด้ว้ ยมายาคติทิ างเชื้อ้� ชาติิ
และศาสนา พร้้อมกัับนำมันั ออกมาพิิจารณาใหม่่ ผมเชื่อ� ว่่า ด้ว้ ยวิิธีีการ
เช่น่ นี้้� แม้ม้ ันั จะมีีความพร่า่ เลืือนบ้า้ งด้ว้ ยข้อ้ จำกัดั ของแนวคิดิ ที่น�่ ำมาใช้้
แต่ภ่ ายในกรอบของแต่ล่ ะแนวคิดิ น่า่ จะมีีแสงสว่า่ งปรากฏให้เ้ ห็น็ สิ่่ง� ที่ถ�่ ููก
ปิดิ บัังอำพรางมาอย่า่ งยาวนานได้้บ้า้ ง ไม่่มากก็น็ ้อ้ ย

การฝึึกฝนทางมานุุษยวิิทยาในหนัังสืือเล่่มนี้้�พุ่ �งความสนใจไปยััง
การกลายเป็น็ ของคนมลายููในลักั ษณะที่ข�่ ้า้ มผ่า่ นรููปแบบอันั หลากหลาย,
ขนาดของการขบคิดิ , และมิติ ิิเวลา ตลอดจนให้ค้ วามสนใจกับั สภาวะซึ่่�ง
สถานะของสัังคม วััฒนธรรม และการเมืืองเริ่�มไม่่สอดคล้้องกัับความ
เป็น็ จริิง

นอกเหนืือไปจากบทความในส่ว่ นของพรมแดนความรู้� เนื้อ�้ หาในส่ว่ น

11

อื่่น� ของหนังั สืือแทบจะเรีียกได้ว้ ่า่ เป็น็ การทำงานบนพื้น�้ ฐานของการสร้า้ ง
ตััวกลางการรับั รู้้�เชิงิ ชาติพิ ัันธุ์์�นิพิ นธ์์ (ethnographic sensorium) งานใน
ลัักษณะนี้้� คืือความพยายามเข้้าใจโลกที่่�มิิอาจแยกออกเป็็นส่่วนเสี้้�ยว
หรืือจััดประเภทได้้ตามกรอบคิิดทฤษฎีี หากมุ่�งไปที่่�การถ่่ายทอดความ
เคลื่่�อนไหวของผู้ �คนผ่่านพื้้�นฐานสำคััญที่�่ว่่าสิ่่�งที่�่จริิงและเสมืือนจริิงมััก
ดำรงอยู่่�ร่ว่ มกััน แลกเปลี่ย�่ น เคลื่่�อนไหว และส่อ่ งสะท้อ้ นซึ่่ง� กัันและกันั
ผู้้�อ่า่ นอาจค้น้ พบข้อ้ เท็จ็ จริงิ เชิงิ ประจักั ษ์ม์ ากมาย ทว่า่ ข้อ้ มููลเหล่า่ นั้้น� กลับั
ถููกสานเกลีียวด้้วยเรื่�องเล่่า, ความเชื่�อ, พิธิ ีีกรรม ตลอดจนจินิ ตนาการ
และความรู้�สึกที่พ่� วกเขาและเธอมีีต่อ่ โลก บางเรื่�อง เกินิ กว่่าจะเชื่�อถืือได้้
หากดำเนินิ ตามครรลองของหลักั การและระบอบของเหตุผุ ลจากมุมุ มอง
แบบนักั ประจัักษ์์นิยิ ม

ผมมีีความเชื่อ� มั่่น� ว่า่ แท้จ้ ริงิ แล้ว้ โลกที่พ่� ันั เกลีียวและแนบแน่น่ ไปด้ว้ ย
สิ่่ง� ที่จ�่ ริงิ และเสมืือนจริงิ ต่า่ งหากที่บ�่ อกเล่า่ ชีีวิติ ทางสังั คมของผู้�คนได้อ้ ย่า่ ง
ครบถ้้วน ทั้้�งยัังส่่องสะท้้อนให้้เห็็นถึึงลัักษณาการทางอำนาจของรััฐได้้
อย่่างละเอีียดลออ รวมไปถึึงหนทางของผู้�คนในสนทนากัับอำนาจและ
ปรับั เปลี่�่ยนตััวตนของตนเอง

บทความเรื่�อง สััญลัักษณ์์ ร่่างกาย และพิิธีีกรรม: รััฐไทยในความ
เป็็นมลายูู เป็น็ ตััวอย่า่ งที่�่ดีีในการทำให้อ้ ำนาจของรััฐเผยโฉมออกมาใน
ความเป็็นมลายูู มายาภาพในเรื่�องของความเป็็นปรปัักษ์์กัันระหว่่างรััฐ
ไทยและความเป็น็ ไทย กัับความเป็็นมลายููนั้้�นได้ถ้ ููกบ่่อนเซาะทำลายลง
เพื่่�อให้้ความแนบเนีียนในการใช้้อำนาจปกครองของรััฐปรากฏพื้้�นผิิว
แห่ง่ การวิิพากษ์์วิิจารณ์์ ขณะที่่เ� รื่อ� งเล่า่ ซึ่่�งปรากฏในบทความเรื่�อง การ
สร้้างสรรค์์และการปะทะในความเป็็นถิ่่�นฐานของมลายูู และบทความ
เรื่�อง อยู่่�กัับความรุุนแรง ได้้ทำให้้เราเห็็นถึึงการสร้้างหนทางในการ

12

สนทนากับั อำนาจเพื่่�อประกอบสร้า้ งตัวั ตนของตนเองขึ้น�้ มาใหม่่
บทความในหมวดหมู่่�ของศาสนา ความรู้�สึก และความหลากหลาย

คืือการนำทางผู้้�อ่่านไปสู่่� “ความเชื่อ� ในโลก” ของคนมลายูู โลกซึ่่�งแม้้ถููก
จำกัดั ในกรอบภููมิริ ัฐั ศาสตร์ข์ องรัฐั ไทย ทว่า่ ในความเชื่อ� ของพวกเขาและ
เธอได้ก้ ้า้ วข้า้ มพรมแดนของรัฐั ชาติิ ไปสู่�่ชีวิติ ทางสัังคมในโลกศาสนาซึ่่�ง
ปรากฏในบทความเรื่�อง ผ้า้ คลุมุ : ผััสสะ และจินิ ตนาการในสังั คมมลายูู
บทความนี้้ม�ุ่�งเน้น้ การเปิดิ พื้น�้ ที่ใ�่ ห้ก้ ับั เรื่อ� งเล่า่ ของสตรีีมุสุ ลิมิ ที่เ�่ คยทำงาน
ในซาอุดุ ีีอาระเบีีย ประสบการณ์ข์ องเธอที่น่� ั่่น� ส่ง่ ผลสำคัญั ต่อ่ จินิ ตนาการ
ที่�่เธอมีีต่่อสามจัังหวััดชายแดนภาคใต้้และรััฐไทยเป็็นอย่่างมาก ขณะที่่�
งานเขีียนเรื่�อง มานุุษยวิิทยาแนวอิิสลาม คืือความพยายามค้้นหาฐาน
ที่�่มาขององค์์ความรู้ �ซึ่ �งเคลื่่�อนไหวในกลุ่ �มนัักวิิชาการด้้านมุุสลิิมและ
นักั สังั คมศาสตร์ท์ ี่น่� ับั ถืือศาสนาอิสิ ลาม โดยเฉพาะการพยายามทำให้เ้ กิดิ
กระบวนเปลี่�่ยนองค์์ความรู้�ทางโลกให้้กลายเป็็นอิิสลาม (Islamisation
of knowledge) คำอธิิบายความรู้�และปรากฏทางโลกผ่่านกระบวนใน
ลักั ษณะนี้้ม� ีีความน่า่ ทึ่่ง� และชวนตั้้ง� คำถามในตัวั ของมันั เอง ทั้้ง� ในแง่ข่ อง
ข้้อถกเถีียงตั้้�งต้น้ และอิิทธิพิ ลต่่อสาธารณะชนในวงกว้า้ ง

สำหรัับบทความสุุดท้้าย จากพหุุนิิยมอาณานิิคมสู่�่ พหุุวััฒนธรรม
นิิยมหลังั อาณานิิคม: บทสำรวจเบื้้�องต้้นว่า่ ด้้วยชาติพิ ันั ธุ์�และความเป็็น
พลเมืืองในมาเลเซีีย มีีความพิิเศษขึ้น�้ มาเล็็กน้้อย เนื่่อ� งจากเป็็นการมุ่�ง
วิเิ คราะห์ผ์ ่า่ นกรณีีของมาเลเซีียเพีียงอย่า่ งเดีียว อย่า่ งไรก็ต็ าม นโยบาย
และการจััดการทางเชื้อ�้ ชาติิ, ศาสนา, และพลเมืืองของมาเลเซีีย เป็็นที่�่
สนใจของผู้ �คนทั่่�วไปและนัักวิิชาการมุุสลิิมในโลกมลายููของไทยมานาน
ด้้านหนึ่่�งอาจเป็็นเพราะความรู้�สึ กเป็็นชนส่่วนน้้อยในรััฐไทยซึ่่�งมััก
จินิ ตนาการถึึงความผููกพันั เชิงิ เชื้�้อชาติแิ ละศาสนากับั คนมาเลย์์ในฐานะ

13

ชนส่่วนใหญ่่ในมาเลเซีีย บทความนี้้�เจตนาเขีียนขึ้�้นเพื่่�อเปิิดเผยความ
ลักั ษณาการเชิงิ อำนาจของรัฐั มาเลเซีียที่ก�่ ระทำต่อ่ กลุ่�มคนที่ไ�่ ม่ใ่ ช่ม่ าเลย์์
และไม่่ได้น้ ัับถืืออิิสลาม ผมมิิได้มุ้่�งดับั ฝัันของใคร หากหมายให้ฉ้ ุุกคิิดถึึง
การทำงานของรััฐที่่�นำเอาศาสนาของชนส่่วนใหญ่่มาสร้้างความชอบ
ธรรมให้้เกิิดความรุุนแรงและความไม่่เป็็นธรรมในสัังคม ในแง่่มุุมนี้้� คน
มลายููมุุสลิิมในประเทศไทย โดยเฉพาะในสามจัังหวััดยัังคงจำได้้กระมััง
ถึึงความรู้�สึ กแปลกแยกจากความเป็็นไทยซึ่่�งมุ่�งเน้้นศาสนาพุุทธเป็็น
บรรทััดฐานทางศีีลธรรมและการกำหนดในเชิิงคุณุ ค่า่

ผมใคร่บ่ อกว่า่ การค้น้ หาจินิ ตนาการใหม่ว่ ่า่ ด้ว้ ยตัวั ตนของคนมลายููใน
รัฐั ไทย นอกเหนืือไปจากการข้า้ มพ้น้ พรมแดนของรัฐั ชาติแิ ล้ว้ ยังั มีีความ
จำเป็น็ ต้อ้ งวิพิ ากษ์จ์ ินิ ตนาการอ้า้ งอิงิ ชุดุ เก่า่ และข้า้ มผ่า่ นพรมแดนเชิงิ เชื้อ�้
ชาติแิ ละศาสนา ทั้้�งนี้้� ก็็เพื่่�อมุ่่�งสู่�่ ประเด็น็ สำนึึกร่่วมและการตระหนัักใน
ความไม่เ่ ป็น็ ธรรมและไม่เ่ ท่า่ เทีียมทางสังั คม

มนุษุ ยวิทิ ยาว่า่ ด้ว้ ยการกลายเป็น็ วางอยู่่�บนสมมติิฐานที่่ว� ่า่ พรมแดน
และความหมายของความเป็น็ มนุษุ ย์น์ ั้้น� เต็ม็ ไปด้ว้ ยการรั่ว� ไหล, สามารถ
ปรับั เปลี่ย่� น และสามารถสร้า้ งใหม่ไ่ ด้ผ้ ่า่ นความสัมั พันั ธ์ท์ างสังั คม-ระบบ
นิิเวศน์์ และความสััมพัันธ์์เชิิงชีีววิิทยาภายในเงื่�อนไขของโครงสร้้าง
ทางการเมืือง หนัังสืือเล่่มนี้้�แม้้ไม่่ได้้พาผู้้�อ่่านข้้ามพรมแดนเงื่�อนไขทาง
ชีีววิทิ ยาไปสู่่�สัตั ว์ห์ รืือวัตั ถุขุ ้า้ วของ แต่ก่ ็น็ ำไปสู่ก�่ ารเปลี่ย�่ นแปลงของความ
เป็น็ มลายููภายใต้ต้ ัวั ตนที่แ่� ตกต่า่ งกันั การกลายเป็น็ มลายููในลักั ษณะนี้้ค� ืือ
การก้้าวไปสู่�่สิ่�งอื่่�นนอกเหนืือไปจากจิินตนาการของความเป็็น “มนุุษย์์
มลายูู” ที่เ่� คยถููกห่อ่ หุ้้�มอย่่างปลอดภัยั ทั้้ง� ยังั เป็็นคำถามและข้้อถกเถีียง
ระหว่่างรุ่�น, เพศสภาพ, ชนชั้น� , และระดัับความภัักดีีต่่อรััฐ ซึ่่ง� มีีผลต่่อ
ความเชื่�อในโลกที่แ่� ตกต่่างกันั ออกไป แม้้จะอยู่�่ในสังั คมเดีียวกััน

14

การก้้าวไปสู่่�จิินตนาการอื่่�นของความเป็็นมลายููมิิได้้หมายถึึงการ
เปลี่�่ยนแปลงสถานะทางสัังคมหรืือการเปลี่่�ยนตััวตนไปสู่�่ อีีกตััวตนหนึ่่�ง
อย่า่ งสมบููรณ์์ หากเป็น็ เครื่อ� งมืือของคำถามที่ว่� ่า่ พวกเขาและเธอสามารถ
เป็็นมลายููในความหมายหรืือจิินตนาการอื่่�นได้้ โดยมิิต้้องสยบยอมต่่อ
ความหมายที่ก่� ำหนดไว้ล้ ่ว่ งหน้า้ หรืือถููกบังั คับั ให้เ้ ป็น็ แต่แ่ รกเกิดิ แน่น่ อน
ในมิติ ิขิ องคำถามนี้้� พวกเขาและเธอมีีสิทิ ธิ์ท� ี่จ�่ ะเลืือกเป็น็ อื่่น� ได้้ หากขอบ
ฟ้้าของความเป็็นมลายููลีีบเรีียวและคัับแคบเกิินกว่่าจะจิินตนาการสร้้าง
ขึ้�น้ มาใหม่่

แท้้จริิงแล้้ว ความจริิงของโลกและชีีวิิตทางสัังคมมีีหลายระดัับและ
ล้้วนพัันเกลีียวต่่อกััน การยืืนยัันในโลกที่่�เราเชื่�อมั่่�น จำเป็็นอย่่างยิ่่�งต่่อ
การยืืนยัันการดำรงอยู่�่ อย่่างไรก็็ตาม โลกที่�่เราเชื่�อและพรมแดนความ
เป็็นมนุุษย์์ที่�่เรายึึดถืือล้้วนปรัับเปลี่่�ยนและสร้้างใหม่่ได้้ หากไม่่อยาก
สููญเสีียมันั เราต้อ้ งเชื่อ� มั่่น� ในศักั ยภาพและความเป็น็ ไปได้ข้ องการกลาย
เป็น็ เพื่่�อเกาะกุมุ หัวั ใจสำคััญที่�่ว่า่ เราคืือผู้้�ยึึดกุมุ ชะตากรรมของตนเอง

โลกที่�่เราเห็็นต่่างและแปลกแยกมิิอาจเปลี่่�ยนแปลงเราได้้ ขณะ
เดีียวกันั การกระทำของเราต่า่ งหากที่ก�่ ำลังั ขับั เคลื่่อ� นและสร้า้ งโลกที่เ�่ รา
เชื่ �ออย่่างเงีียบๆ

การทำงานสนามทางมานุษุ ยวิทิ ยาในหนังั สืือเล่ม่ นี้้เ� ป็น็ เสมืือนกับั การ
อุุทิิศหนทางกลัับคืืนสู่�่ความเป็็นไปของโลก มิิใช่่แค่่เพีียงโลกมลายููและ
รัฐั ไทย ทว่า่ เป็น็ โลกที่พ่� วกเราอาศัยั อยู่�่ ร่ว่ มกันั และจำต้อ้ งมีีจินิ ตนาการ-
ความเชื่ �อบางประการร่่วมกััน

ในส่ว่ นนี้้� ผมหวนนึึกถึึงเรื่อ� งราวของพี่ช่� ายชาวมลายูู แม้ใ้ นความฝััน
เขาจะเผชิญิ หน้า้ กับั ความโหดร้า้ ยและความรุนุ แรงเชิงิ โครงสร้า้ งที่เ�่ ข้า้ มา
กดทัับจนบอบช้้ำ ทว่่า หยาดน้้ำตาและความอััดอั้้�นใจของเขาชัักนำ

15

หนทางสู่�่ความเป็็นมนุุษย์์ซึ่่�งข้้ามผ่่านพรมแดนทางเชื้�้อชาติิและ
ศาสนา ผมขอมอบคุุณููปการของหนัังสืือเล่่มนี้้�ให้้กัับพี่่�ชายและเพื่่�อน
มลายูู, ไม่ใ่ ช่ม่ ลายูู, และเลืือกที่จ�่ ะไม่เ่ ป็น็ มลายูู ผู้�กำลังั ค้น้ หาจินิ ตนาการ
ใหม่แ่ ห่ง่ ตัวั ตนภายใต้โ้ ครงสร้า้ งที่ไ่� ม่เ่ ป็น็ ธรรมทุกุ คน รวมไปถึงึ อ. บางนรา
ครููและนักั เขีียนมลายููผู้้�ล่่วงลัับ

หนัังสืือเล่่มนี้้� ผมยัังตั้้�งใจปรัับปรุุงแก้้ไขและนำมารวมเล่่มเพื่่�อเป็็น
เกีียรติแิ ก่ก่ ารเกษีียณอายุขุ องครููทางมานุษุ ยวิทิ ยาสามท่า่ น ได้แ้ ก่่ ผศ.ดร.
ฉวีีวรรณ ประจวบเหมาะ, ดร.ปริิตตา เฉลิิมเผ่่า กออนัันตกููล และ
ศ.ดร.นิิติิ ภวััครพัันธุ์� ปราศจากการบ่่มเพาะและสอนสั่่�งจากบุุคคลทั้้�ง
สาม ผมคงไม่่สามารถกลายเป็็นนัักเรีียนมานุุษยวิิทยาได้้อย่่างภาคภููมิิ
นอกจากนี้้� ผมยัังต้อ้ งขอขอบคุณุ ดร.โกมาตร จึึงเสถีียรทรัพั ย์์, รศ.ดร.
ยุกุ ติิ มุกุ ดาวิจิ ิติ ร, รศ.ดร.อนุสุ รณ์์ อุณุ โณ, ผศ.ดร.สุชุ าติิ เศรษฐมาลินิ ีี
และ ผศ.ดร.ทัศั นัยั เศรษฐเสรีี ซึ่่ง� กรุณุ าให้ค้ วามเห็็นอย่่างเป็น็ ทางการ
และไม่่ทางการอันั เป็็นประโยชน์ต์ ่อ่ การปรัับปรุงุ แก้้ไขในหลายบทความ

ขอบพระคุณุ สำนักั พิมิ พ์ย์ ิปิ ซีีที่เ่� ปิดิ โอกาสให้ข้ ้อ้ เขีียนทั้้ง� หมดเผยตัวั สู่่�
สาธารณะ และผมมีีความรู้�สึกเป็็นเกีียรติิอย่่างยิ่่�งที่่�ได้้รัับไมตรีีมิิตรจาก
ผศ.ดร.ทวีีศักั ดิ์์� เผืือกสม และ ดร.อัมั พร หมาดเด็น็ สำหรับั การเขีียนคำ
นิิยม ผศ.ดร.พิิเชฐ แสงทองสำหรัับการรัับหน้้าที่�่บรรณาธิิการต้้นฉบัับ
คุุณนููรีียะ ยููโซะ ผู้้�ตรวจภาษามลายูู, อาหรับั และภาษาไทย ตลอดจน
สถาบัันฮาร์์วาร์ด์ -เยนชิิง มหาวิทิ ยาลััยฮาร์ว์ าร์ด์ ซึ่่�งมอบช่ว่ งเวลาพิเิ ศษ
และอััศจรรย์์ระหว่่าง ค.ศ. 2019-2020 แก่่ผมในฐานะนัักวิิชาการ
เยี่่�ยมเยืือน ผมใช้้เวลาช่่วงพัักหลัังทานอาหารกลางวัันในการปรัับปรุุง
แต่ล่ ะบทความจนสำเร็็จ

ระหว่่างการจััดเตรีียมต้้นฉบัับ ผมมีีโอกาสส่ง่ มอบบทความทุกุ ชิ้�นให้้

16

คุุณบุุษราพร ทองชััย ได้้อ่่านและให้้ความเห็็น ในฐานะศิิลปิินผู้�ใช้้ชีีวิิต
และทำงานในเบอร์ล์ ินิ ประเทศเยอรมนีี เธอได้ส้ ่ง่ รููปภาพจำนวนมากมา
ให้ห้ ลังั จากเวลาผ่า่ นไปไม่น่ าน ผมขออนุญุ าตคุณุ บุษุ ราพรในการเผยแพร่่
ผลงานเหล่า่ นั้้น� ร่ว่ มกับั บทความที่ผ�่ มเขีียน

ภาพเหล่า่ นี้้ม� ิใิ ช่ภ่ าพประกอบ หากเป็น็ บทสนทนาทางปัญั ญาที่ศ�่ ิลิ ปินิ
มีีต่อ่ งานเขีียนทางวิชิ าการ ผมเชื่�อว่า่ หลายรููปกำลังั เปล่่งบางเสีียงและ
ถ้อ้ ยสำเนีียง ที่่ง� านเขีียนเชิิงวิชิ าการไม่่สามารถนำเสนอออกมาได้้

การเลืือกเดิินบนเส้้นทางสู่่�การกลายเป็็นอะไรสัักอย่่างหนึ่่�งมัันช่่าง
เต็ม็ ไปด้ว้ ยแรงเสีียดทาน แม้จ้ ะต่า่ งจากความคาดหวังั ที่ผ่�ู้�อื่น� มีีต่อ่ ตนเอง
ไปบ้้าง แต่่ผมคิิดว่่ามัันเป็็นนิิมิิตหมายอัันดีีของการพยายามเลืือกที่่�จะ
เป็็น ชีีวิิตอัันรื่�นเรีียบต่่างหากที่่�ชวนสะดุุดล้้มอย่่างมิิทัันรู้้�ตััว กระนั้้�น
หากไม่่ได้้กำลัังใจจากคนใกล้้ชิิด ชีีวิิตเช่่นนี้้�ก็็ยากที่�่จะก้้าวไปข้้างหน้้าได้้
ขอบคุุณในความรักั ของเพลงพิณิ เอี่่ย� มเอื้้อ� ยุทุ ธและวราภรณ์์ เรืืองศรีี

ด้้วยมิติ รภาพ
ศรยุทุ ธ เอี่�ย่ มเอื้�้อยุทุ ธ
เขีียนครั้ง� แรก, Somerville, Massachusetts (02/2020)
เขีียนครั้�งที่�ส่ อง, สัันผักั หวาน, หางดง (06/2020)

17

อ้้างอิงิ
Biehl, João and Peter Locke. eds. 2017. Unfinished: The

Anthropology of Becoming. Durham and London: Duke University
Press.

Ralph, Laurence. 2017. “Becoming Aggrieved.” In Biehl, João
and Peter Locke. eds., Unfinished: The Anthropology of Becoming.
Durham and London: Duke University Press.

18

คำำ�นิิยม

ถืือเป็็นความน่่ายิินดีีที่่�อาจารย์์ศรยุุทธ เอี่�่ยมเอื้้�อยุุทธ รวบรวมผล
งานเขีียนแต่ล่ ะส่่วนเข้า้ ไว้ด้ ้้วยกันั ในหนังั สืือ กลายเป็็น-มลายูู ทั้้ง� ยัังเป็น็
งานซึ่่ง� ช่ว่ ยให้ช้ ุดุ คำอธิบิ ายข้อ้ มููลที่ย่� ังั ขาดได้ร้ ับั การรวบรวมเพื่่อ� ทำความ
เข้า้ ใจผู้�คน กลุ่�มคน ในสังั คมชายแดนภาคใต้้ของไทยที่ป่� รากฏตัวั ในนาม
ของความเป็น็ คนนายูู มลายูู มุสุ ลิมิ ชายแดนใต้้ คนตานีี คนสามจังั หวัดั
แขก และชื่ �อที่�่ถููกใช้้เรีียกขานอื่่�นอีีกจำนวนมาก ด้้วยการอ่่านสัังคม
ผ่่านประสบการณ์์ความรู้�สึ กร่่วมระหว่่างการใช้้ชีีวิิตในสนามของนััก
มานุุษยวิิทยาช่่วงที่�่พื้้�นที่�่ของการศึึกษาเต็็มไปด้้วยความรุุนแรงหลาก
สภาพรููปแบบ ตลอดจนความรู้�ในเชิงิ กรอบคิดิ ที่น�่ ่า่ สนใจเกี่ย�่ วกับั ศาสตร์์
ทางด้า้ น “มานุษุ ยวิิทยาว่่าด้ว้ ยการกลายเป็น็ ” หนังั สืือเล่่มนี้้เ� ปิิดโอกาส
ให้ผ้ ู้้�อ่า่ นเข้า้ ไปร่ว่ มอยู่ใ�่ นบทสนทนา ถกเถีียง เห็น็ คล้อ้ ย และเห็น็ ต่า่ งได้้
ทั้้�งในตััวเนื้้�อหาที่�่ได้้ถ่่ายทอด หรืือการเขีียนหลบแล้้วทอนให้้จบความ
ตามประเด็็นที่�เ่ ปิดิ ไว้้ การเลืือกกรณีีศึึกษา การเลืือกใช้ค้ ำและภาษาเพื่่อ�
สื่่�อผ่่านตััวอักั ษร ถ้อ้ ยความระหว่่างบรรทัดั รวมถึงึ ทิศิ ทางแผนที่ใ�่ นการ
เข้้า-ออกของประเด็็นที่่�สอดร้้อยอยู่�่ในรหััสเรื่ �องราวอัันเต็็มไปด้้วยเลืือด
เนื้อ�้ วิญิ ญาณ และอาการตรงก้้นตะกรน (precipitate) ของคนมลายูู

19

หััวข้้อเรื่ �องในหนัังสืือเล่่มนี้้�เพิ่่�มความน่่าสนใจในแง่่ที่�่ผู้ �เขีียนเริ่ �มด้้วย
การตรวจสอบสถานภาพความรู้�ความเข้้าใจอัันแตกกระจายที่�่แลดููยาก
หยั่่�งถึึง “ชาติิพัันธุ์�” ในสนามสามจัังหวััดตรงขอบของรััฐด้้านใต้้ที่�่ทั้้�ง
ตัดั ผ่่าน มรดกของอาณานิิคม กระแสการฟื้้�นฟููอิสิ ลาม ความพยายาม
แยก-เชื่�อมและข้้ามชาติิโดยร่่วมร้้อยสถานะบางส่่วนของคนมลายูู ซึ่่�ง
ชวนให้ส้ ะท้้อนคิดิ ว่่าสภาวะกระปุ่�มกระป่ำ่ (uneven) ที่่�ถููกนิิยามความไว้้
ราวสองทศวรรษที่ผ�่ ่า่ นมายังั ปรากฏในการฟื้้น� กลับั ของทั้้ง� พรมแดนความ
รู้�และการแบ่่งออกของชาติิพัันธุ์�แบบไม่่จบไม่่สิ้้�นเช่่นไร การเรีียงลำดัับ
หัวั ข้อ้ งานจึึงช่ว่ ยให้ผ้ ู้้�อ่า่ นเข้า้ ใจประเด็น็ ที่ผ่�ู้�เขีียนต้อ้ งการเสนอความรู้�ใหม่่
ในการอธิบิ ายอัตั ลักั ษณ์ม์ ลายูู ทั้้ง� นี้้� วิธิ ีีวิทิ ยาและข้อ้ ถกเถีียงในการศึึกษา
ช่่วยขับั เน้น้ ให้เ้ ห็็นปรัชั ญาของ “การกลายเป็็น” ได้้อย่่างแจ่ม่ ชัดั รวมทั้้ง�
ช่่วยร่่วมตรวจสอบพลัังความรู้�ทางสัังคมศาสตร์์ที่่�มีีอยู่่�แล้้วเพื่่�อเป็็นฐาน
ในการศึึกษางานของนัักมานุุษยวิิทยาได้้ดีียิ่่�งขึ้้�น คุุณููปการที่่�เด่่นชััดอีีก
ประการในหนัังสืือเล่่มนี้้�คืือการอ้้างอิิงในตััวเนื้�้อหาและบรรณานุุกรม
ท้้ายบทความ นัับเป็็นประโยชน์์สำหรัับผู้้�สนใจศึึกษาเรื่�องคนมลายููและ
มานุุษยวิิทยาว่่าด้้วยการกลายเป็็น ที่�่ช่่วยกำหนดทิิศทางในการอ่่าน
สืืบค้น้ และปริทิ รรศน์ห์ รืือวิิจารณ์ต์ ่อ่ ไปได้้เป็็นอย่า่ งดีี

หนัังสืือเล่่มนี้้�จึึงต้้องอ่่านอย่่างตั้้�งใจ มีีภาคของข้้อเสนอเชิิงแนวคิิด
การทบทวนงานที่เ�่ กี่ย�่ วข้อ้ งของนักั วิชิ าการแขนงต่า่ งๆ แต่ก่ ็ห็ าใช่ห่ นังั สืือ
ที่อ่� ่า่ นเข้า้ ใจยากจนเกินิ ไป ข้้อมููลภาคสนามชวนติดิ ตาม อ่่านสนุกุ และ
รู้�สึ กตื่่�นเต้้นไปกัับผู้้�เขีียนหลายช่่วงตอน แม้้ผู้้�ที่่�ไม่่อยู่�่ในแวดวงวิิชาการ
หรืือไม่่ได้้ติิดตามการศึึกษาว่่าด้้วยชนมลายููสามารถทำความเข้้าใจและ
ได้้ประโยชน์์จากหนัังสืือเล่่มนี้้� ที่�่สำคััญอาจารย์์ศรยุุทธเดิินทางไปมา
ข้้ามพรมแดนเชิงิ กายภาพ อัตั ลัักษณ์์ ความรู้�สึก และความรู้้�ต่่างๆ เป็น็

20

จำนวนมาก สายตาที่�่ได้้อ่่าน (แม้้หลายคราวถููกอ่่าน) สามารถถอดชุุด
ประสบการณ์์และความเข้้าใจ ช่่วยให้้ข้้อเสนอจากมุุมของคนที่่�ไม่่ถููก
กำหนดว่า่ เป็็นคนในและมลายููได้้นำเสนอต่อ่ สัังคม โดยเฉพาะภาคส่ว่ น
ที่่�กำกัับควบคุุมนโยบายได้้รัับแง่่มุุมที่่�จะช่่วยจุุดประกายแห่่งการเรีียนรู้�
สัังคม ท่่ามกลางการกลายสภาพของความรุุนแรงที่�่ซัับซ้้อนแยบยลเข้้า
ทุุกขณะ อัันจะช่่วยให้้พื้�้นที่�่ของการสนทนาเปิิดกว้้างต่่อการถกเถีียง
และแลกเปลี่�ย่ นเรีียนรู้�ได้้มากยิ่่ง� ขึ้้น�

อัมั พร หมาดเด็น็
มหาวิิทยาลัยั วลัยั ลักั ษณ์์

กรกฎาคม 2563

21



คำำ�นิิยม

ครั้ �งแรกที่�่ข้้าพเจ้้าได้้มีีโอกาสเดิินทางไปเยืือนพื้�้นที่่�ชายแดนใต้้เมื่่�อ
กลางพุุทธศัักราช 2535 นั้้�น ยะลาเป็็นเมืืองสงบ ร่่มรื่�นไปด้้วยประดู่่�
เรีียงรายไปตามถนนสายหลักั ข้า้ พเจ้า้ ปั่�นจักั รยานไปจากหาดใหญ่่ สลับั
การโบกรถปิ๊๊ก� อัพั เพื่่อ� จะได้ย้ กจักั รยานขึ้น�้ ท้า้ ยรถสะดวก และไปถึงึ ยะลา
แบบงงๆ ในใจก็น็ ึึกจะไปให้ถ้ ึึงเบตง แต่่สังั ขารไม่เ่ อื้อ�้ อำนวยให้้เสีียแล้้ว
หลัังจากขออาศััยนอนในวััดแห่่งหนึ่่�งในเมืืองยะลา เช้้ารุ่�งขึ้้�นข้้าพเจ้้าก็็
ซื้อ�้ ตั๋๋�วแบกจัักรยานขึ้้น� รถไฟกลัับกรุงุ เทพฯ ในวัันเลืือกตั้้ง� พอดีี เหตุทุ ี่จ่� ำ
ได้ก้ ็เ็ พราะห้า้ มมีีการขายเหล้า้ ในวันั เลืือกตั้้ง� แต่่ตู้�เสบีียงรถไฟสายยะลา
-ธนบุรุ ีี (บางกอกน้อ้ ย) ดููเหมืือนจะยกเว้้น และเป็็นการเลืือกตั้้ง� ที่�พ่ รรค
พลังั ธรรมได้้รัับชััยชนะในกรุงุ เทพฯ แบบกวาดที่น�่ ั่่�งไปแทบทุุกเขต

ก่อ่ นจะปั่�นจักั รยานลงใต้ห้ นเดีียวในชีีวิติ ครั้ง� นั้้น� ข้า้ พเจ้า้ มีีเพื่่อ� นสนิทิ
ชาวมลายููจากปัตั ตานีีที่ไ�่ ด้ร้ ับั ทุนุ มาเรีียนหนังั สืืออยู่่�ด้ว้ ยกันั ตั้้ง� แต่ทุ่่�งรังั สิติ
จนถึึงท่่าพระจัันทร์์ ข้้าพเจ้้าไม่่เคยเอะใจเรื่�องภาษาและการสนทนา
สื่่�อสารของเขาเลย รู้�แต่่เพีียงว่่าเขาพููดภาษามลายููเมื่่�ออยู่�่ในกลุ่�มเพื่่�อน
มุสุ ลิิมที่ข�่ ึ้�้นมาจากชายแดนใต้ด้ ้ว้ ยกันั และต้้องพููดภาษาไทยกลางทั่่�วไป
เมื่่�อสนทนากัับเพื่่อ� นมุุสลิิมจากภาคกลาง จำได้ว้ ่า่ เขามีีเพื่่�อนมุุสลิิมเชื้้�อ

23

สายปาทานไปจากเมืืองพิิษณุุโลกสองแควอยู่�่ ด้้วยกลุ่�มหนึ่่�ง ซึ่่�งข้้าพเจ้้า
ก็็ไม่่เคยเจอเลยแม้้จะย้้ายมาทำงานอยู่�่ พิิษณุุโลกเกืือบจะครบทศวรรษ
แล้ว้ ก็ต็ าม สิ่่�งที่�แ่ ปลกใจข้า้ พเจ้้าอยู่่�อย่า่ งหนึ่่�งก็ค็ ืือ เขาพููดสำเนีียงใต้้ไม่่
ได้้ แม้จ้ ะกิินแกงไตปลากับั ลููกเนีียงเหมืือนคนใต้้อื่่�นๆ

ดููเหมืือนข้้าพเจ้้าจะเคยล้้อเขาว่่า เวลานอนหลัับนี่�่เอ็็งฝัันเป็็นภาษา
อะไร?

หลังั จากนั้้น� นอกจากติดิ ตามมนัสั จรรยงค์ล์ งไปดููชีีวิติ ในคุกุ ธารโตอันั
แสนทุรุ กันั ดารและติดิ ตามพนมเทีียนไปยิงิ เสืือดำที่ม�่ ายอแล้ว้ ข้า้ พเจ้า้ ก็็
ไม่ไ่ ด้ก้ ลับั ลงไปเยืือนดินิ แดนแถวนั้้น� อีีกเลย จนกระทั่่ง� เรีียนจบเป็น็ อักั ษร
ศาสตรมหาบัณั ฑิติ และเริ่ม� คิดิ ว่า่ จะต้อ้ งคิดิ หางานทำเป็น็ หลักั แหล่ง่ เสีียทีี
ก่่อนหน้้านั้้�นข้้าพเจ้้าเคยเดิินทางไปสำนัักวาริินทร์์ชำราบเพื่่�อสััมภาษณ์์
งาน แต่ก่ ็ล็ ้ม้ เหลวไม่เ่ ป็น็ ท่า่ เคยอยากไปอยู่ส�่ ำนักั ตักั สิลิ าแห่ง่ อีีสาน จิติ ใจ
ก็ห็ วาดหวั่น� ว่า่ เขาจะไม่ร่ ับั แม้รู้้�สึกอยู่่�ลึึกๆ ว่า่ ตัวั เองน่า่ จะเหมาะกับั แถบ
ถิ่่น� แห่ง่ นั้้น� เพราะระรัวั ลิ้้น� สำเนีียงลาวแบบพอจะทำให้ค้ นภาคกลางหลง
เชื่อ� ได้ว้ ่า่ ข้า้ พเจ้า้ น่า่ จะเป็น็ คนถิ่่น� นั้้น� โดยกำเนิดิ จนสุดุ ท้า้ ยข้า้ พเจ้า้ ตัดั สินิ
ใจเดิินทางลงไปดููลู่�่ทางแถวตำบลรููสะมีีแลอัันลืือชื่่�อ เพราะข้้าพเจ้้ามีี
เพื่่อ� นเป็็นเด็็กสาธิิต มอ. นัับได้เ้ กิินจำนวนนิ้้�วมืือ และเพื่่อ� นสนิิทผู้�นั้�นที่�่
เคยพักั อยู่�่ ด้ว้ ยกันั ในบางช่ว่ งสมัยั เรีียนก็ไ็ ด้ต้ ัดั สินิ ใจอพยพตัวั เองกลับั ลง
มาหางานทำแถวบ้า้ น

ปัตั ตานีีในปีนี ั้้น� ดููเงีียบสงบ สิ่่ง� ที่ข�่ ้า้ พเจ้า้ เคยอ่า่ นในตำราและงานวิจิ ัยั
เกี่่ย� วกัับการเคลื่่�อนไหวในช่่วงทศวรรษ 2520 เป็น็ เพีียงเรื่�องเล่่าอันั ไกล
โพ้น้ ชีีวิติ นักั ศึึกษาในเขตรั้้ว� มหาวิทิ ยาลัยั เต็ม็ ไปด้ว้ ยความคึึกคักั ไม่ต่ ่า่ งไป
จากสำนัักที่�ข่ ้า้ พเจ้า้ เคยสถิิตอยู่�่ ดููเหมืือนร้า้ นหนัังสืือดวงกมลจะยังั เปิดิ
ให้้บริิการอยู่�่ คลับั คล้้ายคลัับคลาว่่าจะมีีโรงหนัังอยู่่� 2 แห่่ง (ในสมัยั นั้้น�

24

ลิ้้น� ของข้า้ พเจ้า้ ยังั ไม่ไ่ ด้ท้ ำความรู้้�จักกับั ร้า้ นซุปุ ช่อ่ มาลีีอันั มีีชื่่อ� เสีียง และ
ข้า้ วยำกับั น้้ำบููดููร้า้ นไหนก็ด็ ููจะอร่อ่ ยไปเหมืือนกันั หมด) นอกจากร่อ่ นอยู่�่
ในเมืืองแล้ว้ ข้า้ พเจ้า้ ยังั ไปอาศัยั นอนอยู่่�บ้า้ นเพื่่อ� นแถวยะรังั บางคราวก็็
ยังั ขับั รถจักั รยานยนต์ข์ องเพื่่อ� นเข้า้ มาเตร็ด็ เตร่อ่ ยู่ใ่� นเมืืองเพีียงคนเดีียว
แถมตอนค่่ำๆ ยัังขับั รถผ่า่ นมััสยิดิ กรืือเซะอันั เงีียบสงัดั วัังเวง

ในสายตาของคนนอกพื้�้นที่่�อย่่างข้้าพเจ้้าแล้้ว ปััตตานีีเป็็นเมืืองที่�่
น่่าลงมาทำงานมาก ผู้�คนเป็็นมิิตร อััธยาศััยใจดีีโอบอ้้อมอารีี เงาของ
มโนภาษ เนาวรัังสีี ยัังทาบอยู่�่ ตรงนั้้�นตรงนี้้�ในความทรงจำของผู้�คน
ชวนให้้นึึกถึึงช่่วงเวลาที่�่เขาเป็็นมััคคุุเทศก์์นำคนอย่่าง อัันตััน เชคอฟ
มาเดิินทอดน่่องรับั ลมทะเลอยู่�่ในละแวก ถ้้าจำไม่ไ่ ด้้ ณ พุุทธศัักราชนั้้�น
โฮเซ วาสคอนซาลอส เพิ่่�งเดิินทางกลัับไปหลัังจากมาเป็็นแขกของ
สมบัตั ิิ เครืือทอง อยู่�่ ช่ว่ งหนึ่่ง� ก่อ่ นที่น�่ ิยิ ายเรื่อ� ง “ต้น้ ส้ม้ แสนรักั ภาคสอง” จะ
เดินิ ผ่า่ นแท่น่ พิมิ พ์อ์ อกมา มิพิ ักั จะต้อ้ งเอ่ย่ ถึงึ ขุนุ เขาสููงใหญ่ท่ ี่ท่� อดตัวั ยาว
เหยีียดจากเทืือกเขาบููโดไปจนถึึงนครหลวง เป็็นร่่มเงาให้้แก่่ผู้�คนอย่่าง
ดวงมน จิิตร์์จำนงค์์ ฯลฯ กล่า่ วโดยรวบรัดั บรรยากาศเต็็มไปด้ว้ ยความ
คึึกคััก แถมเพื่่�อนฝููงของข้้าพเจ้้าก็็มีีอยู่�่ มิิใช่่น้้อย เหมาะแก่่การทำงาน
วิชิ าการด้ว้ ยประการทั้้ง� ปวง เสีียอย่า่ งเดีียว คืือไม่่มีีงานสำหรัับข้้าพเจ้า้ !

สิ่่�งเดีียวที่�่สร้้างความแตกตื่่�นให้้แก่่ข้้าพเจ้้าในระดัับก่่อให้้เกิิดคำถาม
รบกวนใจมานัับตั้้�งแต่่คราวนั้้�น แม้้จะอ่่านภููมิิหลัังและบริิบททาง
ประวััติิศาสตร์์มาก่่อนก็็ตาม คืือ เมื่่�อเพื่่�อนพาข้้าพเจ้้าไปเยี่�่ยมบ้้าน ณ
กิ่่�งอำเภออันั เวิ้ง� ว้้างห่่างไกล นั่่�งรถสองแถวตััดผ่่านทุ่�งนาป่่าพรุแุ ละถนน
ลููกรังั เต็ม็ ไปด้ว้ ยฝุ่่�นสีีแดงที่ห่� ลงเหลืือน้อ้ ยลงทุกุ ทีีในช่ว่ งเวลานั้้น� ข้า้ พเจ้า้
ค้น้ พบภายในเวลาชั่ว� ไม่ก่ ี่อ่� ึึดใจเมื่่อ� ได้เ้ ข้า้ ไปอยู่ใ�่ นชุมุ ชนแห่ง่ นั้้น� ว่า่ ตัวั เอง
ได้พ้ ลัดั หลงเข้า้ มายังั ดินิ แดนประหลาดอันั ไกลโพ้น้ ประหนึ่่ง� ว่า่ ได้เ้ ดินิ ผ่า่ น

25

พรมแดนประเทศเข้า้ ไป หรืือไม่ก่ ็อ็ าจเป็น็ เพราะอาถรรพ์ข์ องป่า่ ยางแดง
รกครึ้้�มทึึบทะมึึนที่�่ปกคลุุมผืืนดิินแถบหนึ่่�งระหว่่างทางผ่่านราวกัับเป็็น
ประตููมิิติิให้้ต้้องเดิินทะลุุเข้้าไปในดิินแดนลี้้�ลัับ – ข้้าพเจ้้าไม่่สามารถ
เข้า้ ใจได้แ้ ม้แ้ ต่ค่ ำเดีียวว่า่ แม่ข่ องเพื่่อ� นผู้้�อารีีและผู้�คนในชุมุ ชนแห่ง่ นั้้น� พููด
ว่่าอะไร? และดููเหมืือนว่่าพวกเขาเองก็ฟ็ ังั ข้า้ พเจ้้าไม่่เข้้าใจเช่น่ เดีียวกััน!

คำถามบางอย่า่ งปะทุขุ ึ้น�้ อึึงอลอยู่ใ่� นหัวั ของข้า้ พเจ้า้ ณ ชั่ว� ขณะนั้้น� คืือ
เพื่่�อนข้้าพเจ้้ายัังฝัันเป็็นภาษามลายููหรืือไม่่? ตลอดเวลาที่่�เรีียนหนัังสืือ
อยู่�่ ด้้วยกััน สมองเขาต้้องแปลตลอดเวลาไหม?

ปัญั หาในเรื่อ� งลิ้้น� ดังั กล่า่ วติดิ ตามหลอกหลอนข้า้ พเจ้า้ ต่อ่ มาอีีกหลายปีี
คำอธิิบายทางประวััติิศาสตร์์เรื่ �องการผนวกดิินแดนปััตตานีีเข้้ามาเป็็น
ส่ว่ นหนึ่่ง� ของรัฐั ไทยดููเหมืือนจะสิ้้น� สมรรถภาพในการอธิบิ ายปรากฏการณ์์
เบื้อ้� งหน้า้ อย่า่ งดีีที่ค่� ำอธิบิ ายเหล่่านั้้�นจะบอกเล่่าได้ก้ ็็คืือ การยึึดครอง
ของจักั รวรรดิยิ ังั คงดำรงอยู่�่ และการผนวกกลืืนทางวัฒั นธรรมก็ด็ ููเหมืือน
จะล้ม้ เหลวโดยสิ้้�นเชิิง!

หลายปีีหลัังจากนั้้�น ข้้าพเจ้้าจึึงจาริิกไปชวากลางเพื่่�อเรีียนภาษา
อิินโดนีีเซีีย อัันเป็็นญาติิใกล้้ชิิดของภาษามลายูู ที่�่นั่่�น ข้้าพเจ้้าค้้นพบ
ความรู้�ใหม่่ที่่�ประหลาดใจอีีกอย่่างหนึ่่�ง คืือ ภาษาอิินโดนีีเซีียไม่่ได้้เป็็น
ภาษาแม่่ของชาวชวา แต่่เป็็นสิ่่�งประดิิษฐ์์ของจัักรวรรดิิเนเธอร์์แลนด์์
เพื่่�อนำมาใช้ป้ กครองคนพื้�้นเมืืองในหมู่่�เกาะ คนชวาบนเกาะชวาก็็ยัังคง
พููดและใช้้ภาษาชวาอยู่�่ทั่�วไป แต่่เรีียนภาษาอิินโดนีีเซีีย (ซึ่่�งขุุนนางของ
จัักรวรรดิิเฟลมมิิชหยิิบยืืมดััดแปลงมาจากภาษามลายููแถวเกาะเรีียว)
มาจากโรงเรีียน นวนิิยาย หนัังสืือพิมิ พ์์ วิทิ ยุุ และโทรทัศั น์์ จนกระทั่่�ง
ปัจั จุบุ ันั ข้า้ พเจ้า้ ไม่ค่ ิดิ ว่า่ ชาวชวาจะคิดิ ว่า่ ตัวั เองเป็น็ ชนชาติมิ ลายููอย่า่ งที่�่
นักั วิชิ าการไทยบางคนพยายามอธิบิ าย แถมอารมณ์อ์ าจจะรู้�สึกขุ่�นเคืือง

26

บ้า้ งเล็ก็ น้อ้ ย เนื่่อ� งจากสำหรับั ชาวชวาแล้ว้ วัฒั นธรรมและภาษามลายููดูู
ห่า่ งไกลหรืือด้้อยกว่า่ ตนเองเสีียด้้วยซ้้ำ!

กล่่าวให้้ถึึงที่�่สุุดแล้้ว หนัังสืือ “กลายเป็็น-มลายูู” เล่่มนี้้�ของศรยุุทธ
เอี่�่ยมเอื้�้อยุทุ ธ คืือ การสนทนาต่อ่ คำถามที่ว�่ ่่า ความเป็น็ มลายููคืืออะไร?
และน่่าจะกล่่าวได้้ว่่าเป็็นงานที่่�ถกเถีียงอภิิปรายถึึงแง่่มุุมปััญหาต่่างๆ
ของความเป็็นมลายููได้ด้ ีีที่่�สุุดเท่า่ ที่่ข� ้า้ พเจ้า้ ได้้เคยอ่่านมาในภาษาไทย

ในรอบเกืือบ 2 ทศวรรษมานี้้� หรืือหากจะกล่่าวให้้จำเพาะเจาะจง
ลงไปก็ค็ ืือหลังั เหตุกุ ารณ์์ที่่�มััสยิดิ กรืือเซะเมื่่�อเดืือนมกราคม พ.ศ. 2547
เป็น็ ต้น้ มาแล้ว้ งานวิจิ ัยั จำนวนมหาศาลได้ห้ ลั่่ง� ไหลออกมาจากหยดหมึึก
และแท่่นพิิมพ์์ จนกล่า่ วได้้ว่า่ หมดงบประมาณของประเทศไปไม่ใ่ ช่่น้้อย
เพื่่อ� ผลิติ คำอธิบิ ายต่อ่ ปัญั หาดังั ที่ศ่� รยุทุ ธได้น้ ำมาแสดงให้เ้ ห็น็ บางส่ว่ นใน
งานชิ้น� นี้้� กระนั้้น� น่า่ จะกล่า่ วได้ว้ ่า่ ยังั มีีงานอีีกกองพะเนินิ เทินิ ทึึกนับั เป็น็
ตันั ๆ ที่่ย� ัังไม่ไ่ ด้้ถููกนำมาพููดถึึง ซึ่่�งก็ไ็ ม่่ได้้ทำให้เ้ สีียหายอะไร และผู้้�อ่า่ น
ก็ไ็ ม่น่ ่า่ จะต้้องปริิเวทนาว่่าตนเองจะตกอยู่�ใ่ นอวิชิ ชา เหตุุเพราะยังั ไม่ไ่ ด้้
อ่า่ นงานเหล่า่ นั้้น� งานจำนวนไม่น่ ้อ้ ย ถ้า้ ไม่ค่ ร่่ำครวญถวิลิ หาถึงึ จินิ ตภาพ
ต่่อโลกอัันหอมหวานงดงามที่่�มิิได้้มีีอยู่�่จริิง หรืือไม่่ก็็ก่่นประณามความ
รุุนแรงจากฝ่่ายต่่างๆ จนกระทั่่�งนัับตััวเลขจำนวนผู้้�ตายหรืือเหตุุรุุนแรง
ทว่่าโดยส่่วนมากมิิได้้ช่่วยให้้เข้้าใจเรื่ �องความเป็็นมลายููในบริิบทที่่�กว้้าง
ขวางออกไปในโลกวิชิ าการ

งานจำนวนมิิใช่่น้้อยผููกโยงเข้้ากัับความเป็็นมลายููในบริิบทของ
การเมืืองมาเลเซีียโดยทึึกทัักว่่านั่่�นคืือโลกของความเป็็นจริิงอัันแท้้ โดย
มิิได้้พยายามและกระทั่่�งจงใจละเลยต่่อความเป็็นการเมืืองในความ
เป็็นมลายููในมาเลเซีียที่่�พยายามผููกเอาความเป็็นมลายููกัับความเป็็น
มุุสลิิมเข้้าไว้้ด้้วยกััน และกีีดกัันคนมลายููอื่่�นๆ ที่่�มิิได้้เป็็นมุุสลิิมออก

27

ไปจากนิิยามดัังกล่่าว รวมถึึงการเล่่นกัับความเป็็นมลายููด้้วยการรัับ
อิิสลามของคนกลุ่�มอื่่�น โดยเฉพาะคนจีีน เพื่่�อเข้้าถึึงสิิทธิิบางอย่่างที่่�
การเมืืองมาเลเซีียสงวนให้้จำเพาะคนมลายููมุุสลิิม เช่่น การถืือครอง
ที่่�ดิิน เป็็นอาทิิ อีีกทั้้�งยัังควรหมายเหตุุเอาไว้้ด้้วยว่่า ดููเหมืือนงาน
จำนวนมากเหล่่านี้้�จะยัังไม่่เคยได้้สำรวจงานชิ้ �นสำคััญจริิงๆ เกี่่�ยวกัับ
การเมืืองวััฒนธรรมของความเป็็นมลายููในมาเลเซีีย ตััวอย่่างเช่่น งาน
เขีียนอัันทรงอิิทธิิพลของ Anthony Milner จำนวนหลายชิ้้�น มีีเรื่�อง
Kerajaan: Malay Political Culture on the Eve of Colonial Rule (1982;
เท่่าที่�่ข้้าพเจ้้าทราบ หนัังสืือนามอุุโฆษเล่่มนี้้�ดููเหมืือนจะเคยมีีคนแปล
ไว้้แล้้วในชื่�อ เกอราจาอััน: วััฒนธรรมการเมืืองมลายููในยุุคก่่อนอรุุณ
รุ่�งของระบอบอาณานิิคม พิิมพ์์เผยแพร่่โดยสำนัักพิิมพ์์เมืืองโบราณ
เมื่่�อ พ.ศ. 2551) และ The Malays (2009) เป็็นต้น้ งานของ Joel S.
Kahn เรื่�อง Other Malayness: Nationalism and Cosmopolitanism in
the Modern Malay World (2006) หรืือหนัังสืือรวมบทความกลุ่�มหนึ่่ง�
ที่่�สนใจประเด็็นดัังกล่่าวเป็็นการเฉพาะ คืือ Contesting Malayness:
Malay Identity Across Boundaries ที่�่มีี Timothy P. Barnard เป็็น
บรรณาธิิการ (2005) จึึงย่่อมเป็็นเรื่�องน่่าเสีียดายที่�่พลัังงานสร้้างสรรค์์
เหล่่านั้้�นจำกััดขอบเขตความคิิดของตนให้้แช่่แข็็งอยู่�่ในกรอบคิิดเชิิง
เทววิิทยาของความเป็็นอิิสลามและการเมืืองวััฒนธรรมของมาเลเซีีย
มากกว่่าจะนำข้้อมููลของตนออกไปถกเถีียงกับั งานค้น้ คว้า้ ใหม่ๆ่ ในโลก
วิชิ าการที่ก่� ว้า้ งขวางออกไป

แน่่ละ ข้้าพเจ้้ากำลัังจะบอกว่่า งานเขีียนชุุดนี้้�ของศรยุุทธมิิได้้ติิด
อยู่�่ กับั กับั ดักั เช่น่ ว่า่ นี้้� ทว่า่ นำเอาปัญั หาเรื่อ� งอัตั ลักั ษณ์ค์ วามเป็น็ มลายููไป
สนทนากับั แนวคิดิ และข้อ้ ถกเถีียงใหม่ๆ่ ในงานด้า้ นมุสุ ลิมิ ศึึกษาในพื้น�้ ที่�่

28

อื่่น� ๆ หรืือในคลื่่น� ของการถกเถีียงระดับั นานาชาติิ กระทั่่ง� กล่า่ วได้ว้ ่า่ เปิดิ
หููเปิดิ ตากบในกะลาอย่่างข้้าพเจ้้าในหลายประเด็น็ สำหรับั ข้า้ พเจ้้าแล้ว้
บทความเรื่อ� ง “จากพหุุนิิยมอาณานิิคมสู่�่ พหุุวัฒั นธรรมหลัังอาณานิิคม:
บทสำรวจเบื้�้องต้้นว่่าด้้วยชาติิพัันธุ์ �และความเป็็นพลเมืืองในมาเลเซีีย”
คืือบทความที่ด่� ีีที่ส�่ ุดุ ในภาษาไทยเกี่ย�่ วกับั ประเด็น็ เรื่อ� ง “พหุสุ ังั คม” (plural
society) ซึ่่ง� มักั ถููกนำมาอภิปิ รายเวลาพููดถึงึ สังั คมอาณานิคิ มและประเด็น็
เรื่�องชาติพิ ัันธุ์�ในเอเชีียตะวัันออกเฉีียงใต้้อย่า่ งผิวิ เผินิ อ่า่ นแล้้วยังั ไม่่ได้้
อรรถรสจุุใจ กระนั้้�น แม้้แต่่ในงานชิ้�นนี้้�ของศรยุุทธ ข้า้ พเจ้า้ ก็็ยังั รู้�สึกว่า่
หากได้้กล่่าวถึึงงานทั้้�งสองชิ้ �นของเฟอร์์นิิวอลในรายละเอีียดมากกว่่านี้้�
อีีกก็จ็ ะดีีไม่่น้อ้ ย ผู้้�อ่า่ นจะได้เ้ ข้า้ ใจโดยซึึมซาบทะลุุปรุโุ ปร่่งอย่่างแท้จ้ ริิง

อนึ่่ง� งานที่ศ�่ ึึกษาเรื่อ� งความเป็น็ มลายููชิ้้น� อื่่น� ๆ มักั ให้ภ้ าพไปในด้า้ นใด
ด้า้ นหนึ่่ง� ทั้้�งนี้้�ก็ค็ งเพื่่�อความแจ่ม่ ชััดในการอธิบิ าย ทว่า่ งานของศรยุทุ ธ
กลับั ดำเนินิ ไปในท่ว่ งทำนองที่แ่� ตกต่า่ งออกไป โดยพยายามทำให้เ้ ห็น็ ว่า่
ภายใต้้กลุ่�มก้้อนของชุุมชนมลายููหนึ่่�งๆ นั้้�นเต็็มไปด้้วยพลวััตและมิิได้้มีี
เอกภาพเป็น็ เนื้อ�้ เดีียวกันั อย่า่ งสนิทิ มีีการสนทนาและมีีความตึึงเครีียด
ขััดแย้้งที่�่มิิได้้เห็็นตรงอยู่�่ในรอยเดีียวกัันไปเสีียทุุกเรื่�อง การสร้้างคำ
อธิิบายแบบเหมารวมครอบลงไป มิวิ ่่าจะโดยฝ่า่ ยอำนาจรัฐั หรืือฝ่า่ ยนััก
วิชิ าการผู้�ใฝ่ฝ่ ันั ถึงึ ชุมุ ชนในอุดุ มคติิ จึึงล้ว้ นอาจสร้า้ งความรุนุ แรงต่อ่ ชีีวิติ

ผู้ �คนที่�่อยู่�่ภายใต้้เครื่ �องห่่อหุ้้�มของความเป็็นมลายููที่�่ตััวเองปรารถนา
การบีีฑาต่อ่ ผู้้�เห็น็ ต่า่ ง ไม่ว่ ่า่ จะในทางเทววิทิ ยาหรืือในทางการเมืือง จึึงเป็น็
สิ่่ง� ที่ม่� นุษุ ย์ด์ ้ว้ ยกันั พึึงสังั วรให้ม้ าก เพราะถึงึ ที่ส่� ุดุ แล้ว้ ต้อ้ งไม่ล่ ืืมว่า่ เราเป็น็
เพีียงแค่ส่ิ่่ง� สร้า้ งของพระผู้�เป็น็ เจ้า้ เท่า่ นั้้น� มิพิ ึึงตัดั สินิ ผู้�อื่น� ที่เ่� ห็น็ ต่า่ งแทน
พระองค์์ ความถููกผิิดเหล่่านั้้�นย่่อมจะได้้รัับการตััดสิินอย่่างเที่่�ยงธรรม
ในวัันพิิพากษาโดยตััวองค์์พระผู้�เป็็นเจ้้าเอง แลความเห็็นต่่างทาง

29

การเมืืองนั้้�นเล่่าก็็เป็็นสิ่่�งที่่�สัังคมไทยน่่าจะตระหนัักได้้เองเป็็นอย่่างดีี
ว่่าได้้นำความเลวร้้ายและอยุุติิธรรมมาสู่่�ผู้�คนได้้อย่่างไร ยกเว้้นไว้้ก็็แต่่
โมฆบุุรุุษทั้้�งหลายที่�่ชอบเทศนาถึึงความเป็็นธรรมและความชั่ �วร้้ายของ
ระบบทุุนนิยิ ม ทว่่าตามืืดบอดมองไม่เ่ ห็น็ ว่่าคนทั่่�วไปกำลังั ถููกเหยีียบย่่ำ
เบีียดเบีียนอย่่างน่่าอเนจอนาถใจอย่่างไรโดยกลุ่ �มคนที่่�อวดอ้้างตััวเป็็น
พัันธมิิตรของประกาศกแห่่งความดีีในปััจจุุบััน จนถึึงขนาดมีีผู้้�นำไปล้้อ
เลีียนว่า่ หากทำบาปมากๆ ระวังั ชาติหิ น้า้ จะต้อ้ งกลับั มาเกิดิ เป็น็ คนไทย!
จึึงมิิพักั ต้้องสาธยายว่่าจะต้้องเป็็นโมฆบุุรุษุ ถึงึ เพีียงใดจึึงจะสามารถเท็จ็
ให้้คนหลงใหลงมงายไปกัับการกดขี่�่ผู้ �คนไม่่ให้้เงยหน้้าอ้้าปากในสัังคม
ไทยปััจจุุบััน

ดููเถิิดท่่านนรชนทั้้�งหลาย ข้้าพเจ้้าคิิดไตร่่ตรองดููด้้วยสติิปััญญา
อัันน้้อยนิิดดุุจแสงหิ่่�งห้้อยในยามค่่ำ ว่่าการจะแก้้ปััญหาความขััดแย้้ง
แตกแยกทั้้�งหลายในเขตจัังหวััดชายแดนภาคใต้้อย่่างถึึงรากถึึงแก่่นแล้้ว
ไซร้้ จำเป็็นต้อ้ งจัับเข้้าไปถึึงมููลเหตุสุ ำคัญั คืือ อคติิ 4 ได้แ้ ก่่ ฉันั ทาคติิ
โทสาคติิ ภยาคติิ แลโมหาคติิ อันั งอกงามอยู่ใ�่ นสังั คมไทย ด้ว้ ยการศึึกษา
และเข้้าใจสัังคม-วััฒนธรรมมลายููอย่่างผู้้�มีีใจโยนิิโสมนสิิการ คืือวางอยู่่�
บนหลักั มััชฌิิมาปฏิิปทา ฤาให้ส้ มกับั การเป็น็ ผู้้�มีีใจอัันเพีียรปรารถนาจะ
เห็็นต้้นไม้้ลุุกเป็็นเปลวเพลิิงดุุจดัังท่่านโมเสสได้้เคยทััศนาด้้วยจัักขุุแห่่ง
ตนมาแล้้ว อันั แท้จ้ ริิงแล้้ว ชาวมลายููกับั ชาวไทยได้อ้ ยู่่�ร่ว่ มสนิิทสนมกััน
มาตั้้�งแต่่สมััยอยุุธยา ทั้้�งในสมััยหนึ่่�งยัังได้้เคยหลั่่�งเลืือดฟัันฝ่่าข้้าศึึกมา
ด้้วยกััน แลความเป็็นตััวตนของบางกอกนั้้�นส่่วนหนึ่่�งก็็เกิิดขึ้้�นมาจาก
หยาดเหงื่�อแรงกายของชาวมลายููมิิใช่่น้้อย ในอดีีต ปััญญาชนไทยจึึง
จารึึกความรู้้�ของตนเกี่่�ยวกัับชาวมลายููเอาไว้้บนบานประตููหน้้าต่่างแห่่ง
วััดพระเชตุุพนวิิมลมัังคลาราม อัันเคยรุ่่�งเรืืองเป็็นศููนย์์รวมสรรพนานา

30

ความรู้้�ของสัังคมไทยในช่ว่ งต้้นรัตั นโกสิินทร์ด์ ังั ความว่า่
ใส่่เสื้อ�้ ชนิดิ น้้อยโพก ผ้้าตะบิดิ
ชาติแิ ขกมลายููหลาย เหล่่าเชื้้�อ
เคีียนคาดปั้้�นเหน่ง่ กฤช เหน็บ็ แนบ เอวแฮ
กุมุ หอกดููเคื้้�อเงื้�้อ ง่่ำรำฯ
เข้้าสุุเหร่า่ ข้้อนอกแทบ ถอดใจ
อ่า่ นมุหุ ลุดุ ลำนำ สอดคล้้อง
ยะหริ่ง� แปะไหรไทร มุหุ งิดิ ก็็ดีี
เพลงประพฤติิพร้้องต้้อง อย่่างกัันฯ
กรมหมื่่น� ไกรสรวิิชิิตฯ
หากจะกล่่าวว่่างานนิิพนธ์์ชุุดนี้้�ของศรยุุทธ เอี่�่ยมเอื้้�อยุุทธ คืือ

ความพยายามเข้า้ ใจสังั คม-วัฒั นธรรมมลายููด้ว้ ยท่า่ ทีีอันั กล่า่ วมาข้า้ งต้น้
นั้้น� ก็ด็ ููเหมืือนว่า่ คงจะมิหิ ่า่ งไกลจากความจริงิ นักั กระนั้้น� ก็ด็ ีี ฉันั ทาคติเิ ช่น่
นี้้ข� องข้า้ พเจ้า้ ก็ย็ ังั ต้อ้ งการพิสิ ููจน์จ์ ากท่า่ นทั้้ง� หลายอยู่่�นั่น� เองว่า่ ข้า้ พเจ้า้
กล่า่ วผิดิ หรืือถููกต้อ้ งประการใด.

ทวีีศักั ดิ์์� เผืือกสม
ฮารีีรายา 2563
ณ หัวั เมืืองเหนืือ

31



สารบััญ

35 I พรมแดนความรู้�

37 - หนึ่่�งทศวรรษอัันแตกกระจาย: บททบทวนภููมิิทััศน์์
การศึึกษาทางชาติิพัันธุ์์� และความหลากหลายใน
สามจัังหวััดภาคใต้้

91 I อััตลัักษณ์์มลายูู รััฐไทย
และความรุุนแรง

99 - การสร้้างสรรค์์และการปะทะในความเป็็น
ถิ่่�นฐานของ "มลายูู" : ข้้อสัังเกตเบื้�้องต้้นจากภาคสนาม

153 - สััญลัักษณ์์ ร่่างกาย และพิิธีีกรรม:
รััฐไทยในความเป็็นมลายูู

207 - "อยู่่�กัับความรุุนแรง" : ความรุุนแรงในพื้้�นที่่�
ทางโลกของมลายููมุุสลิิมในสามจัังหวััดภาคใต้้

249 I ศาสนา ความรู้�สึก และความหลากหลาย

251 - มานุุษยวิิทยาแนวอิิสลาม
283 - ผ้้าคลุุม: ผััสสะ และจิินตนาการในสัังคมมลายูู
321 - จากพหุุนิิยมอาณานิิคมสู่่�พหุุวััฒนธรรมนิิยมหลัังอาณานิิคม:

บทสำรวจเบื้�้องต้้นว่่าด้้วยชาติิพัันธุ์์�และความเป็็นพลเมืืองใน
มาเลเซีีย



พรมแดนความรู้�

หนึ่�่งทศวรรษอัันแตกกระจายฯ

36

หนึ่ �งทศวรรษอัันแตกกระจาย
บททบทวนภููมิิทััศน์์การศึึกษาทางชาติิพัันธุ์�
และความหลากหลายในสามจัังหวััดภาคใต้้1

บทนำ

บทความนี้้�มีีวััตถุุประสงค์์เพื่่�อทบทวนงานเขีียนเกี่�่ยวกัับการศึึกษา
ทางชาติิพัันธุ์ �และความหลากหลายในสามจัังหวััดภาคใต้้เป็็นสำคััญโดย
นัับเริ่�มตั้้ง� แต่่ปีี พ.ศ. 2547-2557 โดยผู้้�เขีียนมิิได้้เริ่�มต้้นจากจำนวนการ
ศึึกษาเป็็นที่่�ตั้้�ง ทว่่าเริ่�มต้้นจากประเด็็นการศึึกษาและการเปลี่�่ยนแปลง
ของคำถามเป็็นสำคััญ ในเบื้�้องต้้นผู้�เขีียนพบว่่างานเขีียนแทบทุุกชิ้�น
มิไิ ด้ส้ ร้า้ งการค้น้ พบใหม่ห่ รืือใช้้วิธิ ีีวิทิ ยาที่่แ� ตกต่่างไปจากเดิมิ งานเขีียน
จำนวนมากได้้ทำการย้้อนกลัับไปอ้้างอิิงงานเขีียนในช่่วงเวลาก่่อนหน้้า
ซึ่่ง� บางเล่่มย้อ้ นกลับั ไปไกลถึงึ สามสิิบปีี โดยปราศจากการเปรีียบเทีียบ
ความแตกต่่างของบริิบทในเชิิงพื้�้นที่�่และเวลา ดัังนั้้�น การทบทวนองค์์
ความรู้�ในรอบหนึ่่ง� ทศวรรษนั้้น� จึึงแทบเป็น็ ไปไม่ไ่ ด้ห้ ากไม่พ่ ิจิ ารณาบริบิ ท
การศึึกษาก่่อนหน้้า

1  ตีีพิมิ พ์์ครั้�งแรกใน หนึ่่ง� ทศวรรษมานุุษยวิิทยาและสัังคมวิิทยากับั การศึึกษาจังั หวัดั ชายแดนภาค
ใต้:้ อนุสุ รณ์์ อุณุ โณ (บ.ก.). กรุงุ เทพฯ. ศููนย์ศ์ ึึกษาสัังคมและวัฒั นธรรมร่ว่ มสมัยั คณะสัังคมวิทิ ยา
และมานุุษยวิิทยา มหาวิทิ ยาลััยธรรมศาสตร์์. 2560.

กลายเป็็น-มลายูู: บทสำำ�รวจอััตลัักษณ์์ในรััฐไทยและการค้้นหาความหมายแห่่งตััวตน

37

ผู้ �เขีียนวางงานศึึกษาทั้้�งหมดบนบริิบทของความขััดแย้้งและความ
รุุนแรงทางการเมืืองเป็็นสำคััญ เพื่่�อค้้นหาคำถามและตำแหน่่งแห่่งที่�่
ของการศึึกษาทางชาติิพัันธุ์ �และความหลากหลายในสามจัังหวััดภาคใต้้
ซึ่่ง� เปลี่ย่� นแปลงไปในแต่่ละช่่วงเวลา โดยแบ่่งโครงสร้้างออกเป็น็ 5 ส่่วน
ด้ว้ ยกันั คืือ

1. คำถามจากปลายทศวรรษที่่� 1980 ช่ว่ งเวลานี้้� นับั เป็น็ การก่อ่ เกิดิ
งานศึึกษาทางด้า้ นชาติพิ ันั ธุ์�ในสามจังั หวัดั ภาคใต้ภ้ ายใต้บ้ ริบิ ทของความ
ขััดแย้้งทางการเมืือง ทั้้ง� ยังั ส่่งผลต่อ่ แนวทางการวิิเคราะห์ใ์ นปัจั จุบุ ันั อีีก
ด้้วย

2. คำถามในทศวรรษแห่่งความรุนุ แรง ค.ศ. 2004 – 2014 ผู้�เขีียน
เริ่ �มต้้นจากการเปรีียบเทีียบความแตกต่่างในแง่่มุุมของบริิบทความ
เคลื่่อ� นไหว สภาพปัญั หา และแนวทางการศึึกษาที่แ่� ตกต่า่ งไปจากในช่ว่ ง
ทศวรรษที่่� 1980 ทว่า่ ในแง่่ของรายละเอีียดยังั คงปรากฏการอ้า้ งอิิงไป
มาอย่า่ งต่่อเนื่่�อง

3. การเขีียนอััตลัักษณ์ช์ าติพิ ันั ธุ์�จากคนนอก เป็น็ เนื้อ�้ หาส่ว่ นแรกของ
การทบทวนงานเขีียน โดยทำการทบทวนงานศึึกษาด้้านอััตลัักษณ์์ทาง
ชาติิพันั ธุ์�หรืือที่่เ� กี่�่ยวข้้อง ซึ่่�งเกิดิ ขึ้้�นจากนักั วิิชาการนอกพื้น้� ที่่� ตลอดจน
งานเขีียนซึ่่ง� ใช้้แนวทางมานุุษยวิทิ ยาในการทำงาน

4. การเขีียนความหลากหลาย เป็น็ เนื้อ�้ หาส่ว่ นที่ส�่ องว่า่ ด้ว้ ยงานเขีียน
เกี่ย�่ วกัับความหลากหลายซึ่่ง� เกิิดขึ้�น้ ในพื้�้นที่�่ เป็็นที่�่น่า่ สัังเกตว่่างานเขีียน
ในทำนองนี้้ป� รากฏค่อ่ นข้า้ งน้อ้ ยในสาขามานุษุ ยวิทิ ยา แต่จ่ ะพบในแวดวง
ศึึกษาศาสตร์์และประวััติิศาสตร์์เสีียมากกว่่า

5. กระแสตอบโต้จ้ ากท้อ้ งถิ่่น� เป็น็ เนื้อ้� หาส่ว่ นสำคัญั ว่า่ ด้ว้ ยการตอบโต้้
งานเขีียนจากมุมุ มองของคนท้อ้ งถิ่่น� ซึ่่ง� เป็น็ ปรากฏการณ์ส์ ำคัญั ในรอบสิบิ

หนึ่่�งทศวรรษอัันแตกกระจายฯ

38

ปีที ี่ผ�่ ่า่ นมาทั้้ง� ในด้า้ นของอัตั ลักั ษณ์ท์ างชาติพิ ันั ธุ์�และพหุวุ ัฒั นธรรมนิยิ ม
6. บทส่่งท้้ายและว่่าด้้วยข้้อสัังเกตทางวิิธีีวิิทยา เป็็นเนื้�้อหาส่่วน

สุุดท้้ายว่่าด้้วยสภาวะอัันแตกกระจายและขััดกัันของงานเขีียนในหมวด
หมู่�่ ที่�ถ่ ููกกล่า่ วถึึงข้า้ งต้้น พร้อ้ มทั้้�งตั้้�งข้้อสัังเกตต่อ่ ข้้อจำกััดของวิธิ ีีวิทิ ยา

คำถามจากปลายทศวรรษที่่� 1980

แม้ค้ วามขัดั แย้ง้ และความรุนุ แรงที่เ�่ กิดิ ขึ้น้� ในสามจังั หวัดั ภาคใต้จ้ ะมีีภููมิิ
หลังั และมิติ ิทิ างประวัตั ิศิ าสตร์์ และปะทุขุ ึ้น�้ อย่า่ งชัดั เจนเมื่่อ� สยามเปลี่ย�่ น
ผ่่านสู่�่ รััฐสมััยใหม่่ ทว่่าความขััดแย้้งที่�่เกิิดขึ้�้นในช่่วงหนึ่่�งทศวรรษที่�่ผ่่าน
มากลัับมีีความซัับซ้้อนของลัักษณะปััญหา รวมไปถึึงคำอธิิบายหลาย
ประเด็น็ ด้ว้ ยกันั อาทิิ การทำความเข้า้ ใจเกี่ย�่ วกับั ความรุนุ แรง อัตั ลักั ษณ์์
ทางชาติิพัันธุ์� สัันติิวิิธีี และพหุุวััฒนธรรมนิิยม เป็็นต้้น คำถามคืืองาน
ศึึกษาทางวิิชาการสัังคมศาสตร์์มีีตำแหน่่งแห่่งที่�่ตรงไหนในความขััดแย้้ง
และความรุนุ แรงดัังกล่่าว ภููมิทิ ัศั น์์แห่่งข้อ้ ค้น้ พบดังั กล่า่ วกำลัังบอกเรื่�อง
ราวอะไรต่อ่ สาธารณะ

ย้อ้ นกลับั ไปในปลายทศวรรษที่�่ 1970 จนถึงึ ต้น้ ทศวรรษที่่� 1980 ความ
ขัดั แย้ง้ ระหว่า่ งรัฐั และกลุ่�มมลายููถููกจุดุ ชนวนขึ้น้� มาอย่า่ งเข้ม้ ข้น้ ควบคู่ไ�่ ป
กัับการค้้นหาคำอธิิบายทางวิิชาการในแวดวงรััฐศาสตร์์และสัังคมวิิทยา
งานที่�่ได้้รัับการยอมรัับอย่่างกว้้างขวาง ได้้แก่่ งานศึึกษาของสุุริินทร์์
(Pitsawan, 1985) และ อารง (2519) งานในกลุ่�มนี้้แ� ม้้จะมีีความแตกต่า่ ง
ในแง่ข่ องวิธิ ีีวิทิ ยาและโจทย์ใ์ นการศึึกษา ทว่า่ ได้ว้ างภููมิหิ ลังั และคำอธิบิ าย
เกี่ย่� วกับั ความขัดั แย้ง้ ในลักั ษณะร่ว่ มกันั อย่า่ งน่า่ สนใจ ประการแรก ความ
ขััดแย้้งดัังกล่่าวต้้องอธิิบายผ่่านมิิติิทางประวััติิศาสตร์์ความสััมพัันธ์์

กลายเป็็น-มลายูู: บทสำำ�รวจอััตลัักษณ์์ในรััฐไทยและการค้้นหาความหมายแห่่งตััวตน

39

ระหว่่างรััฐสยามและปาตานีี ประการที่�่สอง ความขััดแย้้งดัังกล่่าวมีี
ปัจั จัยั เกี่ย�่ วกับั ความไม่เ่ ป็น็ ธรรมเกิดิ ขึ้น้� กับั คนมลายูู (ซึ่่ง� เป็น็ คนส่ว่ นใหญ่่
ในพื้�้นที่่� แต่่เป็็นชนส่่วนน้้อยของประเทศ) เป็็นสำคััญ ประการสุุดท้้าย
ปัจั จัยั เกี่ย่� วกับั กระแสปฏิริ ููปศาสนาอิสิ ลาม (Islamization) ที่เ่� กิดิ ขึ้น้� ในพื้น้� ที่�่
เป็น็ ทั้้�งแรงผลัักให้ค้ วามเคลื่่�อนไหวมีีพลังั รวมไปถึึงเป็น็ ความชอบธรรม
ของการชุมุ นุุมทางการเมืือง

งานศึึกษาทางมานุุษยวิิทยาในช่่วงเวลาดัังกล่่าวมิิได้้ทำการอธิิบาย
ประเด็็นเกี่่�ยวกัับความขััดแย้้งระหว่่างรััฐและคนมลายููมากนััก งานที่�่
รู้้�จัักโดยทั่่�วไปคืือ งานศึึกษาของฉวีีวรรณ (Chavivun, 1980) ซึ่่�งสนใจ
ในการธำรงรัักษาอััตลัักษณ์์ของผู้�หญิิงในสัังคมมลายูู กลิ่่�นอายในการ
ศึึกษาของเธอมีีลัักษณะดำเนิินตามจารีีตการศึึกษาทางมานุุษยวิิทยา
โดยเฉพาะการให้ค้ วามสำคัญั กับั บริบิ ทของพื้น้� ที่�่ ความเป็น็ ท้อ้ งถิ่่น� และ
การพยายามมองผ่่านสายตาของคนใน การศึึกษาลัักษณะนี้้�เกิิดขึ้้�นใน
ชุมุ ชนมุุสลิิมพื้้�นที่�อ่ ื่่�นในช่่วงเวลาที่�่ใกล้เ้ คีียงกัันด้้วย อาทิิ งานศึึกษาของ
บููรร์์ (Burr, 1972, pp.183-215) สคููปิิน (Scupin, 1988) และโกลอมบ์์
(Golomb, 1985) เป็็นต้น้

กล่่าวโดยรวม การศึึกษาทางมานุุษยวิิทยาที่่�เกี่่�ยวข้้องกัับชุุมชน
มุสุ ลิมิ ในเมืืองไทยยังั คงเน้น้ น้้ำหนักั ไปที่ก่� ารเป็น็ อิสิ ลามแบบพื้น้� ถิ่่น� (folk
Islam) ซึ่่ง� เป็น็ การผสมผสานกันั ระหว่า่ งศาสนากับั จารีีตประเพณีี ซึ่่ง� อาจ
แตกต่่างกัันไปในแต่่ละพื้้�นที่่� ขนบการศึึกษารููปแบบนี้้�สามารถนัับถอย
หลัังไปได้้ถึึงงานเขีียนในช่่วงทศวรรษที่่� 1960 ผ่่านงานชาติิพัันธุ์์�นิิพนธ์์
ของเฟรเซอร์์ (Fraser, 1962; 1966) ซึ่่�งนัับเป็็นงานคลาสสิิก อุุดมไป
ด้้วยข้อ้ มููลและรายละเอีียดที่น�่ ่า่ สนใจมากมายในปัตั ตานีี รวมไปถึงึ งาน
บัันทึึกของสกีีต (Skeat, 1900) นัักธรรมชาติิวิิทยาจากมหาวิิทยาลััย

หนึ่�่งทศวรรษอัันแตกกระจายฯ

40

เคมบริิดจ์์ในสมัยั อาณานิคิ ม งานของสกีีตนัับเป็็นจดหมายเหตุแุ ละงาน
ชาติพิ ันั ธุ์์�นิิพนธ์์ยุุคบุุกเบิกิ ในดิินแดนแถบคาบสมุุทรมลายููตอนบน

แม้ง้ านเขีียนทางมานุษุ ยวิทิ ยาจะไม่ไ่ ด้ก้ ล่า่ วถึงึ ความรุนุ แรงหรืือวิเิ คราะห์์
ความขััดแย้้งระหว่่างรััฐกัับชาติิพัันธุ์�ในพื้�้นที่่�โดยตรง ทว่่ากลัับมีีความ
น่่าสนใจประการหนึ่่�งดัังจะเห็็นได้้จากการพยายามตอบคำถามสำคััญ
เกี่�่ยวกัับอััตลัักษณ์์ของมลายูู การค้้นคว้้าในระดัับปริิญญาเอกของ
ฉวีีวรรณพบว่า่ อัตั ลักั ษณ์ข์ องคนมลายููประกอบด้ว้ ยนัยั สำคัญั 3 ประการ
นั่่�นคืือ ศาสนาอิิสลาม ประวััติศิ าสตร์ค์ วามสััมพันั ธ์์ระหว่่างรัฐั สยามกัับ
ปาตานีี และสุดุ ท้า้ ยคืือภาษามลายูู ดัังนั้้�น คนมลายููหรืือออแฆนายูู จึึง
หมายรวมถึงึ มลายููมุสุ ลิิม ชาติพิ ันั ธุ์�และศาสนาอันั เป็น็ ลัักษณะสำคัญั ที่่�
ไม่อ่ าจแยกจากกันั ได้้ มองในแง่ห่ นึ่่ง� ข้อ้ ค้น้ พบนี้้ก� ลับั ทำให้เ้ กิดิ ความเข้า้ ใจ
การเคลื่่อ� นไหวทางการเมืืองได้ช้ ัดั เจนยิ่่ง� ขึ้น้� เนื่่อ� งจาก “อัตั ลักั ษณ์ม์ ลายูู”
ในความหมายเดีียวกัันนี้้�ได้้กลายเป็็นพลัังที่่�ปลุุกเร้้าให้้คนมลายููลุุกขึ้�้น
มาต่่อสู้้�กับั ความไม่่เป็น็ ธรรมในช่ว่ งทศวรรษที่�่ 1970 เป็น็ อย่า่ งมาก

งานเขีียนของ อ.บางนรา (2519) ในชื่อ� ปัตั ตานีี: อดีีตและปััจจุบุ ันั
ได้เ้ ล่า่ เรื่อ� งอัตั ลักั ษณ์ม์ ลายููภายใต้บ้ ริบิ ทของการต่อ่ สู้้�และการชุมุ นุมุ หน้า้
มััสยิิดกลางปััตตานีี งานเขีียนของเขาแพร่่หลายในปััตตานีีและในห้้า
จังั หวัดั ภาคใต้เ้ ป็น็ อย่า่ งมาก2 กระทั่่ง� ผู้�เขีียนต้อ้ งอพยพลี้้ภ� ัยั และหนังั สืือ
ดัังกล่่าวได้้กลายเป็็นหนัังสืือต้้องห้้ามไปในที่่�สุุด ดัังนั้้�น การศึึกษาเรื่�อง
อััตลัักษณ์์ทางชาติิพัันธุ์�จึ งเป็็นงานศึึกษาที่�่มีีนััยทางการเมืืองและถููกนำ
ไปใช้้ในการเคลื่่�อนไหวทางการเมืืองได้้อย่่างมีีพลััง ในแง่่ นี้้�มาร์์รานจีี
(Marranci, 2008) ได้้อธิิบายไว้้อย่่างน่่าสนใจภายใต้้มโนทััศน์์ว่่าด้้วย

2  อันั ได้แ้ ก่่ ปัตั ตานีี ยะลา นราธิิวาส สตููล และบางส่่วนของจัังหวััดสงขลา

กลายเป็็น-มลายูู: บทสำำ�รวจอััตลัักษณ์์ในรััฐไทยและการค้้นหาความหมายแห่่งตััวตน

41

“ชุมุ ชนแห่ง่ ความรู้�สึก” (community of feeling) โดยเฉพาะการนำอัตั ลักั ษณ์์
ของตนเองมาเชื่อ� มโยงกับั ศาสนาอิสิ ลามและการสังั กัดั ชุมุ ชนทางศาสนา
ร่ว่ มกัันหรืือ “อุมุ มะห์์” (ummah) จนส่ง่ ผลให้้เกิดิ พลัังทางการเมืือง

ในยุุคหลัังปีี ค.ศ. 1980 ถึึงต้้นศตวรรษที่่� 2000 งานศึึกษาทาง
สัังคมศาสตร์์ในโลกมลายููมุุสลิิมปรากฏขึ้้�นน้้อยมากจนน่่าตั้้�งข้้อสัังเกต
ว่่างานศึึกษาที่่�น้้อยลงนั้้�นสะท้้อนถึึงความขััดแย้้งที่�่ลดลงไปด้้วยเช่่นกััน3
ในช่่วงเวลานี้้ม� ีีงานศึึกษาของ คอร์์นิิส (Cornish, 1997) ซึ่่ง� ทำการศึึกษา
องค์์กรทางสัังคมและการเมืืองของชาวสวนยางในจัังหวััดยะลาและนัับ
ว่า่ เป็น็ งานเขีียนด้า้ นมานุษุ ยวิทิ ยาการเมืืองชิ้น� แรกๆ ในพื้น้� ที่ส่� ามจังั หวัดั
ภาคใต้้ งานศึึกษาชิ้น� นี้้แ� สดงให้เ้ ห็น็ ว่า่ ชาวสวนยางมลายููมีีการรวมตัวั และ
จัดั ตั้้ง� ทางการเมืืองอย่า่ งไรเพื่่อ� ต่อ่ รองกับั การแทรกแซงของรัฐั 4 คอร์น์ ิสิ ไม่่
ได้ศ้ ึึกษาอัตั ลัักษณ์์ทางชาติพิ ัันธุ์�โดยตรง ทว่า่ งานศึึกษาของเขาแสดงให้้
เห็น็ ว่า่ อัตั ลักั ษณ์ท์ างชาติพิ ันั ธุ์�ได้ก้ ลายเป็น็ แรงผลักั สำคัญั ที่ท่� ำให้เ้ กิดิ การ
รวมกลุ่�มทางการเมืืองของชาวสวนยาง โดยเฉพาะมุุมมองของชาวสวน
ยางมลายููที่่�มีีต่่อรััฐไทย ซึ่่ง� ผููกโยงเรื่อ� งอดีีตอันั ไม่่เป็น็ ธรรมเข้้าไว้้ด้ว้ ยกััน

ผู้�เขีียนมีีข้อ้ สังั เกตต่อ่ งานศึึกษาที่ก่� ล่า่ วถึงึ ในข้า้ งต้น้ สามประการ ดังั นี้้�
ประการแรก น่่าสัังเกตว่่างานศึึกษาทั้้�งหมดที่่�กล่่าวมาเกิิดขึ้้�นในช่่วง
ก่่อนปลายทศวรรษที่�่ 1980 ซึ่่�งเป็็นช่่วงเวลาของความขััดแย้้งระหว่่าง
รัฐั กับั มลายูู หรืืออัตั ลักั ษณ์แ์ ห่ง่ ชาติกิ ับั อัตั ลักั ษณ์ม์ ลายูู ทว่า่ หลังั จากนั้้น�

3  อัันที่่�จริิงในช่่วงเวลาดัังกล่่าวปรากฏงานศึึกษามากมายทางสัังคมศาสตร์์และมนุุษยศาสตร์์ ซึ่่�ง
ได้้รัับอิิทธิิพลจากแนวทางของคติิชนวิิทยา ซึ่่�งผู้�เขีียนคิิดว่่าเป็็นเรื่�องที่่�น่่าพิิจารณาอย่่างยิ่่�ง แต่่ไม่่
ขอเอ่่ยถึงึ ในงานเขีียนครั้�งนี้้�
4  ผู้�เขีียนคิิดว่่าเป็็นเรื่�องน่่าแปลกใจมากที่�่งานเขีียนในระยะหลััง โดยเฉพาะในช่่วงสิิบปีีที่�่ผ่่านมา
ของความรุุนแรงในสามจัังหวััดภาคใต้้กลัับไม่่มีีใครเอ่่ยถึึงงานเขีียนชิ้ �นนี้้�มากนััก ทั้้�งที่่�สามารถนำ
ไปสู่ค่� วามเข้้าใจเรื่�ององค์ก์ รทางการเมืืองของมลายููได้เ้ ป็็นอย่า่ งดีี

หนึ่่�งทศวรรษอัันแตกกระจายฯ

42

งานศึึกษาด้า้ นอัตั ลักั ษณ์ห์ รืือความขัดั แย้ง้ ดังั กล่า่ วก็แ็ ทบไม่ป่ รากฏอีีกเลย
ควบคู่�่ไปกัับสถานการณ์์ความขััดแย้้งที่่�แทบหายไปจากพื้�้นที่่�สาธารณะ5
งานศึึกษาทางสัังคมศาสตร์์ในโลกมลายููจึึงมีีแนวโน้้มของการเป็็น
“ปฏิิกิิริิยา” และ “ความรัับผิิดชอบ” ต่่อความขััดแย้้งและความรุุนแรง
ในพื้น�้ ที่อ�่ ย่่างต่อ่ เนื่่�อง แม้้ว่่าผู้�เขีียนหรืือนัักวิชิ าการจะไม่่ได้้สวมบทบาท
“ผู้�เล่น่ ” หรืือ “ผู้�สร้า้ งความเปลี่ย�่ นแปลง” โดยตรงในพื้น�้ ที่ข่� องการศึึกษา

ประการที่�่สอง การศึึกษาดัังกล่่าวมีีความโดดเด่่นในการทำความ
เข้้าใจกัับอััตลัักษณ์์ทางชาติิพัันธุ์ �หรืือตััวตนของคนมลายููเป็็นอย่่างมาก
งานเขีียนทางรััฐศาสตร์์และสัังคมวิิทยาที่�่เน้้นศึึกษามููลเหตุุของความ
เคลื่่�อนไหวทางการเมืืองต่่างก็็ให้้ความสำคััญกัับนััยสำคััญของการเมืือง
เรื่อ� งอัตั ลักั ษณ์์ ขณะที่ง�่ านศึึกษาทางมานุษุ ยวิทิ ยาซึ่่ง� เน้น้ ศึึกษาอัตั ลักั ษณ์์
ก็ม็ ิอิ าจหลีีกพ้น้ จากนัยั ทางการเมืืองและกลายเป็น็ พลังั การเคลื่่อ� นไหวไป
ได้้ การศึึกษาอัตั ลักั ษณ์ท์ างชาติพิ ันั ธุ์�ในสังั คมมลายููจึึงมีีลักั ษณะของความ
เป็น็ การเมืืองและ “เป็็นการเมืือง” ในตััวของการศึึกษาเอง

ประการสุุดท้้าย แนวทางในการวิิเคราะห์์ความขััดแย้้งและความ
รุุนแรงที่่�เกิิดขึ้�้นเป็็นการเน้้นคู่�่ ขััดแย้้งระหว่่างรััฐกัับคนมลายููเป็็นสำคััญ
เป็็นที่่�น่่าสัังเกตว่่างานเขีียนทั้้�งหมดในข้้างต้้นวาดภาพสัังคมชายแดนใต้้
ผ่า่ นชีีวิิตของคนมลายููราวกัับว่่าเป็็นคนกลุ่�มเดีียวที่�อ่ าศััยอยู่ใ�่ นพื้น�้ ที่�่ ทั้้ง�
ที่่�ทราบกัันดีีถึึงลัักษณะพหุุลัักษณ์์ของสัังคมชายแดนใต้้ ซึ่่�งปรากฏผ่่าน
ชีีวิติ ประจำวัันและช่่วงเวลาพิิเศษต่่างๆ ทั้้ง� ในมิติ ิศิ าสนาและชาติิพัันธุ์�

ข้้อสัังเกตทั้้�งสามนี้้�มีีนััยของการสะท้้อนถึึงความเปลี่่�ยนแปลงใน
การศึึกษาปรากฏการณ์์ความขััดแย้้งและความรุุนแรงในจัังหวััดชายใต้้

5  ยกเว้้นเรื่อ� งเล่่าต่า่ งๆ ที่ย�่ ัังคงเกิดิ ขึ้�น้ ในพื้�้นที่อ�่ ย่า่ งต่่อเนื่่อ� ง

กลายเป็็น-มลายูู: บทสำำ�รวจอััตลัักษณ์์ในรััฐไทยและการค้้นหาความหมายแห่่งตััวตน

43

ในปััจจุุบัันเป็็นอย่่างมาก ทั้้�งยัังเป็็นฐานสำคััญต่่อการทำความเข้้าใจ
ทิิศทางในการศึึกษาทางสัังคมศาสตร์์ โดยเฉพาะในทางสัังคมวิิทยา
และมานุุษยวิิทยาในพื้�้นที่่�จัังหวััดชายแดนใต้้ กล่่าวอีีกนััยหนึ่่�งคืือ หาก
การศึึกษาดัังกล่่าวมีีลัักษณะที่่�เป็็นทั้้�งปฏิิกิิริิยาและความรัับผิิดชอบทาง
วิิชาการต่อ่ ปรากฏการณ์์ในพื้�้นที่�่ คำถามที่�่น่า่ สนใจก็ค็ ืือ ภููมิิทััศน์์ความรู้�
ทางวิชิ าการในรอบทศวรรษที่ผ�่ ่า่ นมาส่ง่ ผลต่อ่ ความเข้า้ ใจประเด็น็ ความ
ขััดแย้ง้ และความรุนุ แรงอย่่างไรบ้า้ ง6

คำถามในทศวรรษแห่ง่ ความรุนุ แรง

ตั้้�งแต่่ปีี พ.ศ. 2547 จนถึงึ ปัจั จุบุ ััน นัับเป็น็ ทศวรรษแห่ง่ ความรุนุ แรง
ในพื้น้� ที่ช่� ายแดนใต้แ้ ละไม่ม่ ีีแนวโน้ม้ ของการสิ้้น� สุดุ แมคคาร์โ์ ก (McCar-
go, 2009) ได้้วางคำอธิบิ ายประเด็น็ ความขัดั แย้ง้ ที่เ่� กิิดขึ้้น� ภายใต้บ้ ริิบท
ทางปัญั ญาและข้อ้ ถกเถีียงไว้อ้ ย่า่ งน่า่ สนใจ สำหรับั เขา ประเด็น็ ผู้้�ก่อ่ การ
ร้้ายสากลและกองกำลังั ติดิ อาวุุธมุุสลิมิ ซึ่่�งเป็็นวาระถกเถีียงทั่่�วโลกตั้้ง� แต่่
ปีี 2001 เป็็นต้้นมาไม่่มีีน้้ำหนัักเพีียงพอในการทำความเข้้าใจความขััด
แย้ง้ ที่เ่� กิดิ ขึ้น�้ ในพื้น้� ที่ส�่ ามจังั หวัดั ภาคใต้ข้ องไทย แมคคาร์โ์ กหันั กลับั มาให้้
ความสำคัญั กับั พลวัตั ภายในท้อ้ งถิ่่น� ที่เ�่ กิดิ ขึ้น�้ มาอย่า่ งยาวนาน โดยเฉพาะ

6  อย่า่ งไรก็ต็ าม แพร ศิริ ิศิ ักั ดิ์์ด� ำเกิงิ  ได้ท้ ำการทบทวนวรรณกรรมงานวิจิ ัยั ตั้้ง� แต่ป่ ี ี พ.ศ. 2521 จน
ถึงึ  พ.ศ. 2546 ไว้้อย่่างน่่าสนใจ เธอค้้นพบว่่าในช่่วงเวลาดัังกล่่าวมีีการออกนโยบายความมั่่�นคง
แห่่งชาติิเกี่�่ยวกัับจัังหวััดชายแดนภาคใต้้ถึึง 4 ฉบัับ โดยงานวิิจััยจำนวนมากที่่�ปรากฏในยุุคนั้้�น
ก็็เหมืือนกัับถููกกำหนดให้้อยู่�่ในโครงเรื่ �องของความมั่่�นคงเอาไว้้แล้้ว ทั้้�งยัังเป็็นงานวิิจััยที่่�เกิิดขึ้�้น
จากนัักวิิจััยนอกพื้้�นที่�่เป็็นส่่วนใหญ่่ โปรดดููรายละเอีียดเพิ่่�มเติิมได้้ใน แพร ศิิริิศัักดิ์์�ดำเกิิง,
“ความรู้ �เรื่ �องจัังหวััดชายแดนภาคใต้้ของสัังคมไทยในรอบ  26 ปีี,”  ใน  แผ่่นดิินจิินตนาการ,
บรรณาธิกิ ารโดย ชัยั วัฒั น์ ์ สถาอานันั ท์ ์ (กรุุงเทพฯ: มติิชน, 2551).

หนึ่่�งทศวรรษอัันแตกกระจายฯ

44

การปรับั ตัวั ของรััฐไทยและกลุ่�มนัักรบ ผ่่านคำสำคัญั คืือ อิสิ ลาม (Islam)
การเมืือง (politics) ความมั่่�นคง (security) และกลุ่�มนักั รบ (militants) เขา
ให้ค้ วามสำคัญั กับั ประเด็น็ ปัญั หาของความไม่เ่ ป็น็ ธรรมในพื้น้� ที่เ�่ ป็น็ พิเิ ศษ
และแสดงให้้เห็็นว่่าศาสนาอิิสลามได้้กลายเป็็นข้้ออ้้างอัันชอบธรรมใน
การต่อ่ สู้้� ปมปัญั หาเรื่อ� งอัตั ลักั ษณ์ข์ องคนมลายููจึึงกลายเป็น็ สิ่่ง� ที่ซ�่ ่อ่ นอยู่่�
ภายใต้้คำอธิบิ ายของแมคคาร์โ์ กในฐานะพลังั ทางการเมืือง

ความชอบธรรม (legitimacy) ในการเคลื่่อ� นไหวของกลุ่�มกองกำลังั มิไิ ด้้
เกิดิ ขึ้น�้ อย่า่ งโดดๆ หรืือหยิบิ ยกเอาศาสนาอิสิ ลามเพีียงอย่า่ งเดีียว ทว่่า
เป็น็ สิ่่ง� ที่เ่� กิดิ ขึ้น�้ ภายใต้้ “โครงข่า่ ยแห่ง่ สภาวะเปลี่ย่� นผ่า่ น” (liminal lattice)
ของสังั คมไทยโดยรวมทั้้ง� ในมิติ ิกิ ารเมืือง การปกครอง สถาบันั รวมไปถึงึ
ความมั่่น� คงทางการเมืือง ประเด็น็ นี้้อ� าจมีีความคล้า้ ยคลึึงกับั ข้อ้ เสนอของ
ธเนศ (Thanes, 2008) ว่า่ การเคลื่่อ� นไหวทางการเมืืองในสามจังั หวัดั ภาค
ใต้้เป็น็ สิ่่ง� ที่่�เกิดิ ขึ้น�้ คู่�่ ขนานไปกับั บรรยากาศทางการเมืืองของอำนาจส่ว่ น
กลาง อันั เกี่ย่� วเนื่่อ� งกับั อุดุ มการณ์ป์ ระชาธิปิ ไตย

แน่น่ อน ในฐานะนักั รััฐศาสตร์์ แมคคาร์์โกให้้ความสนใจกับั ลัักษณะ
ของกลุ่ �มเคลื่่�อนไหวทางการเมืืองและติิดอาวุุธตามลัักษณะที่่�เขาเรีียก
ว่่า“postseparatist” ซึ่่�งใกล้้เคีียงกัับคำอธิิบายของชััยวััฒน์์ที่่�ว่่าเป็็น
“เครืือข่่ายที่่�ไร้้แกนกลาง” โดยกลุ่�มดัังกล่่าวได้้อาศััยบรรยากาศภายใต้้
โครงข่่ายแห่่งสภาวะเปลี่�่ยนผ่่านออกเคลื่่�อนไหวเป็็นกลุ่ �มผู้ �กระทำการ
ย่อ่ ยๆ ลักั ษณะเช่น่ นี้้แ� ตกต่า่ งออกไปจากการเคลื่่อ� นไหวทางกองกำลังั ที่่�
ผ่า่ นมา การพิจิ ารณาในแง่น่ ี้้ข� ้อ้ เสนอเกี่ย่� วกับั กบฏชาวนาของนิธิ ิิ (2547,
หน้า้ 110-124) จึึงมีีความน่า่ สนใจขึ้น�้ มาอีีกครั้ง� หลังั จากได้ร้ ับั คำวิพิ ากษ์์
วิจิ ารณ์แ์ ละได้ร้ ับั การให้ค้ วามสำคัญั ค่อ่ นข้า้ งน้อ้ ยจากบรรดานักั วิชิ าการ

ในแง่ข่ องข้อ้ เท็จ็ จริงิ นิธิ ิใิ นฐานะนักั ประวัตั ิศิ าสตร์ท์ ี่พ่� ยายามรื้อ้� ทลาย

กลายเป็็น-มลายูู: บทสำำ�รวจอััตลัักษณ์์ในรััฐไทยและการค้้นหาความหมายแห่่งตััวตน

45

ศููนย์์กลางอำนาจรัฐั ทั้้�งในรููปแบบของการเปลี่�่ยนตำแหน่ง่ แห่ง่ ที่่ใ� นการ
เล่่าประวััติิศาสตร์์และผู้ �กระทำการจากศููนย์์กลางมาเป็็นชายขอบและ
จากชนชั้�นนำมาเป็็นคนสามััญธรรมดา เขาได้้ทำการจััดแบ่่งแนวทาง
การทำความเข้้าใจปััญหาความขััดแย้้งออกเป็็นสี่�่องค์์ประกอบหลััก คืือ
หนึ่่ง� ผู้�กระทำการไม่น่ ่า่ จะใช่ก่ ลุ่�มเคลื่่อ� นไหวเก่า่ สอง ผู้�คนตัวั เล็ก็ ตัวั น้อ้ ย
คืือตััวชููโรงหรืือตััวหลัักในความรุุนแรง สาม ความรุุนแรงที่่�เกิิดขึ้�้นไม่่ได้้
มีีความต้้องการแบ่่งแยกดิินแดนเป็็นตััวขัับเคลื่่�อน ทว่่าเต็็มไปด้้วยการ
กระทำที่ต�่ ่อ่ ต้า้ นรัฐั และสุดุ ท้า้ ย ประเด็น็ ของความคับั ข้อ้ งใจทางเศรษฐกิจิ
และสัังคมคืือ ฐานรากของปััญหาความรุุนแรงและการต่่อต้า้ นรัฐั

ผู้�เขีียนคิิดว่่าข้้อเสนอข้้อที่�่สองและสี่�่ของนิิธิิ มีีความน่่าสนใจเป็็น
อย่่างมาก แน่่นอนหากเราตััดข้้อบกพร่่องเกี่่�ยวกัับการนำเสนอเรื่�อง
“กบฏชาวนา” ในแง่่มุุมของแนวคิิดที่่�มีีรากฐานจากลััทธิิสหััสวรรษ
(millennialism) ออกไป เราจะพบว่่าการเคลื่่อ� นไหวทางการเมืืองในรอบ
สิบิ ปีีที่่ผ� ่า่ นมาเกิดิ บนฐานของผู้�คนตัวั เล็ก็ ตัวั น้อ้ ยแทบทั้้ง� สิ้้น� ทั้้ง� ในแง่ม่ ุมุ
เชิิงผลกระทบ เชิิงปฏิิบััติิการ และงานวิิชาการที่�่เกิิดขึ้�้น (ดัังที่่�จะกล่่าว
ในหััวข้อ้ ถัดั ไป)

ในแง่ท่ ฤษฎีี ข้อ้ จำกัดั ในการวิเิ คราะห์ข์ องแมคคาร์โ์ กคืือเน้น้ พิจิ ารณา
ความเคลื่่อ� นไหวของกลุ่�มกองกำลังั หรืือนักั รบภายใต้โ้ ครงข่า่ ยแห่ง่ สภาวะ
เปลี่�่ยนผ่่าน ทว่่าในรอบทศวรรษที่�่ผ่่านมา สภาวะเปลี่�่ยนผ่่านในพื้�้นที่่�
ได้้กลายเป็็นบรรยากาศที่่�ทำให้้เกิิดผู้ �เล่่นหรืือผู้้�กระทำการขึ้�้นมาอย่่าง
มากมาย รวมไปถึึงกลุ่�มคนที่่เ� คลื่่อ� นไหวทางการเมืืองวััฒนธรรมรููปแบบ
ต่า่ งๆ ปัญั หาและความรุนุ แรงระยะใกล้ท้ ี่ผ�่ ่า่ นมาจึึงมีีลักั ษณะที่ค่� ล้า้ ยคลึึง
กัับในช่ว่ งทศวรรษที่่� 1980 ในส่่วนของการให้้ความสำคััญกัับบริบิ ทของ
ท้อ้ งถิ่่น� และพลวัตั ความสัมั พันั ธ์ร์ ะหว่า่ งรัฐั กับั คนมลายูู แต่ป่ รากฏความ

หนึ่�่งทศวรรษอัันแตกกระจายฯ

46

แตกต่า่ งออกไปอย่า่ งมีีนัยั สำคัญั ดัังต่อ่ ไปนี้้�
ประการแรก หน่่วยของผู้�กระทำการทางการเมืืองไม่่ใช่่กลุ่�ม แต่่เป็น็

บุุคคลทั่่�วไปที่่�อยู่�่ในสถานการณ์์ความรุุนแรง เราไม่่อาจใช้้คำว่่าคนตััว
เล็ก็ ตัวั น้อ้ ยเพีียงอย่า่ งเดีียวได้อ้ ีีกต่อ่ ไป หากต้อ้ งพิจิ ารณาใหม่ว่ ่า่ เป็น็ การ
เชื่อ� มโยงอัตั วิสิ ัยั ของปัจั เจกเข้า้ กับั ความเป็น็ การเมืืองจนกลายเป็น็ ตัวั ตน
ทางการเมืือง (political subject) ในแง่น่ ี้้ค� วามเป็น็ มลายููในฐานะอัตั ลักั ษณ์์
ทางชาติพิ ันั ธุ์�ซึ่ง� เชื่อ� มโยงกับั ศาสนาอิสิ ลามจึึงเป็น็ สิ่่ง� ที่ถ่� ููกตั้้ง� คำถามและมีี
กระบวนการนิยิ ามใหม่ใ่ ห้้สอดรับั สถานการณ์ค์ วามรุนุ แรงมากขึ้น้�

ประการที่�่สอง คู่�่ความขััดแย้้งไม่่ใช่่รััฐกัับความเป็็นมลายููเพีียงอย่่าง
เดีียวอีีกต่อ่ ไป ทว่า่ มีีผลกระทบที่เ�่ กิดิ ขึ้น้� กับั คนกลุ่�มอื่่น� ๆ ซึ่่ง� ต่า่ งชาติพิ ันั ธุ์�
และศาสนา หน่ว่ ยของการวิเิ คราะห์ค์ วามขัดั แย้ง้ และประเด็น็ ปัญั หาเรื่อ� ง
อััตลักั ษณ์์จึึงมีีนัยั สำคัญั และความสลัับซัับซ้้อนมากขึ้้�น

ประการที่่�สาม ในรอบทศวรรษที่�่ผ่่านมาได้้เกิิดผู้ �กระทำการในพื้้�นที่�่
ชายแดนมากมาย อาทิิ นัักวิิชาการ คนในท้้องถิ่่�น นัักสัันติิวิิธีี และ
นัักวิิชาการท้้องถิ่่�น คนเหล่่านี้้�มิิได้้เป็็น “นัักรบ” (militants) ที่่�ฉวยใช้้
“โครงข่่ายแห่่งสภาวะเปลี่่�ยนผ่่าน” ในการต่่อสู้้� ทว่่าเป็็นผู้้�ปฏิิบััติิการ
ทางวััฒนธรรม ซึ่่�งใช้้งานเขีียนทางวิิชาการในฐานะที่�่เป็็นพื้้�นที่่�ในการ
ต่อ่ สู้้� หรืือ“คำให้ก้ าร”​ ทางการเมืืองในแต่ล่ ะจุดุ ยืืนที่แ่� ตกต่า่ งกันั  ภารกิจิ
เช่่นนี้้�ได้้ชัักพาให้้กลุ่ �มคนเหล่่านี้้�เข้้าร่่วมเป็็นตััวละครหลัักในพื้�้นที่�่แห่่ง
ความรุุนแรงอย่่างน่า่ สนใจ

ประเด็น็ สุดุ ท้า้ ย ผู้�เขีียนสังั เกตว่า่ ความเปลี่ย่� นแปลงสามประการแรก
เกิิดขึ้้�นผ่่านงานเขีียนและกิิจกรรมเชิิงปฏิิบััติิการว่่าด้้วยอััตลัักษณ์์ทาง
ชาติิพัันธุ์�และพหุุวััฒนธรรมนิิยมเป็็นสำคััญ โดยเฉพาะอย่่างยิ่่�งการ
เกิิดขึ้�้นของนัักวิิจััยท้้องถิ่่�นจำนวนมาก ซึ่่�งเขีียนเรื่�องราวของตนเอง

กลายเป็็น-มลายูู: บทสำำ�รวจอััตลัักษณ์์ในรััฐไทยและการค้้นหาความหมายแห่่งตััวตน

47

“ท้้องถิ่่�น” ในความหมายนี้้�คืือ การอ้้างสถานะของความเป็็นชนพื้้�นถิ่่�น
หรืือเจ้า้ ของวัฒั นธรรมทั้้ง� ในความหมายทางชาติพิ ันั ธุ์�และศาสนา นัยั ของ
ท้อ้ งถิ่่�นยังั มีีการตอบโต้้ความรู้�และความเข้้าใจของบุคุ คลภายนอก ขณะ
เดีียวกันั งานเขีียนของ “ผู้้�ปฏิบิ ัตั ิกิ ารณ์ท์ างวัฒั นธรรม” ในความหมายของ
บุุคคลภายนอกพื้้�นที่่�ก็็มีีนััยสำคััญไม่่ต่่างกััน โดยเฉพาะการสร้้างสรรค์์
งานเขีียนเชิิงชาติิพัันธุ์์�นิิพนธ์์ที่่�ได้้มีีแนวโน้้มของการกลายเป็็น “militant
ethnography” งานประเภทนี้้�ได้้กลายเป็็นทั้้�งพลัังในความเปลี่�่ยนแปลง
และสร้า้ งปััญหาในเวลาเดีียวกััน

การทบทวนภููมิิทััศน์์การศึึกษาทางชาติิพัันธุ์ �และพหุุวััฒนธรรมนิิยม
ในสามจัังหวััดภาคใต้้จึึงเป็็นเรื่�องสำคััญอย่่างยิ่่�ง เนื่่�องจากในรอบหนึ่่�ง
ทศวรรษที่ผ�่ ่า่ นมาคำถามที่ว�่ ่า่ “เราคืือใคร” (Who are we) และ “เรา” ใน
ฐานะที่เ่� ป็น็ จินิ ตนาการที่ม�่ ีีต่อ่ ตนเองหรืือกลุ่�มของตนจะอยู่�่ ร่ว่ มกับั “เรา”
ในฐานะที่เ่� ป็น็ อัตั ลักั ษณ์ร์ ่ว่ มหรืือจินิ ตนาการต่อ่ คนอื่่น� อย่า่ งไรท่า่ มกลาง
ความขััดแย้ง้ และความรุุนแรง

แน่่นอนในช่่วงเวลาที่�่ผ่่านมาเริ่ �มมีีคนที่�่ทำการทบทวนองค์์ความรู้ �
เกี่่�ยวกับั สามจัังหวัดั ภาคใต้้อย่า่ งต่่อเนื่่�อง โดยเฉพาะในกระบวนการทำ
วิทิ ยานิพิ นธ์ร์ ะดับั ปริญิ ญาโทและเอก ทั้้ง� ในและต่า่ งประเทศ การทบทวน
ในครั้ �งนี้้�จึึงมุ่ �งไปที่่�การอ่่านและจััดวางภููมิิทััศน์์ของความรู้้�ดัังกล่่าวให้้อยู่่�
บนบริิบทของความขััดแย้ง้ และความรุุนแรงเป็็นสำคัญั

การเขียี นอััตลักั ษณ์ช์ าติิพัันธุ์์�จากคนนอก

ปัญั หาของการตัดั สิินจากคนนอกและระบบคิิดของคนใน
การทำความเข้า้ ใจต่อ่ นานาผู้�คนในปัตั ตานีี ซึ่ง� มีีประวัตั ิศิ าสตร์ข์ องการ

หนึ่�่งทศวรรษอัันแตกกระจายฯ

48

อพยพเข้า้ มาตั้้ง� ถิ่่น� ฐานของบรรดาผู้�คนต่า่ งชนชาติติ ่า่ งภาษาจำนวนมาก
ทั้้�งก่อ่ นและหลัังถููกผนวกเข้า้ เป็น็ ส่ว่ นหนึ่่�งของไทยนั้้น� เป็็นสิ่่�งที่่ล� ะเอีียด
อ่อ่ นและแตกต่า่ งกันั ออกไปในแต่ล่ ะเงื่อ� นไข ท่า่ มกลางงานศึึกษาจำนวน
มากเพื่่�อตอบคำถามสั้้�นๆ ที่่�ว่่า “ใครคืือใคร” ในปััตตานีียัังคงอยู่�่ บน
ประเด็น็ ปัญั หาความสัมั พันั ธ์ร์ ะหว่า่ งการมองและตัดั สินิ จากคนนอก (etic)
และการพิจิ ารณาผ่า่ นวิิธีีคิิดหรืือระบบคิิดของคนใน (emic) ซึ่่�งเป็็นวิิธีีคิดิ
ที่ท�่ รงอิทิ ธิพิ ลอย่า่ งยิ่่ง� ในการศึึกษาทางมานุษุ ยวิทิ ยา ส่ว่ นวิธิ ีีคิดิ แบบแรก
แม้จ้ ะให้แ้ ง่ม่ ุมุ หรืือประเด็น็ ที่น่� ่า่ สนใจแต่ก่ ็เ็ สี่ย่� งต่อ่ การตีีความจนเกินิ เลย
และนำไปสู่�่ อคติิที่เ่� กิดิ จากการตััดสิินล่่วงหน้า้ (prejudice)7

งานศึึกษาจำนวนมากได้้เลืือกคำเรีียกกลุ่ �มคนที่�่พููดภาษามลายููและ
อยู่�ใ่ นบริิเวณจัังหวัดั ปััตตานีี ยะลา และนราธิิวาสว่่า “ไทยมุุสลิิม” ตาม
คำจำกััดความของรััฐ โดยให้้ความหมายที่�ค่ ล้้ายคลึึงกันั ว่่าเป็็นคนไทยที่�่
นับั ถืือศาสนาอิสิ ลามที่ม�่ ีีเชื้อ้� สายมลายููและมีีสำนึึกทางประวัตั ิศิ าสตร์ข์ อง
ตัวั เอง (ขวัญั ชาติ,ิ 2542) นักั วิชิ าการบางคนก็พ็ ยายามเชื่อ� มโยงความแตก
ต่า่ งระหว่่างไทยพุุทธกับั ไทยมุสุ ลิิม เช่่น ศาสนา ประเพณีี ภาษา และ
การแต่ง่ กายให้ส้ ามารถเกี่ย�่ วโยงกันั ได้้ เพราะในงานศึึกษากลุ่�มนี้้ไ� ด้น้ ิยิ าม
คำว่่า “มุสุ ลิมิ ” ว่่าหมายถึึง ผู้�นอบน้้อม และแสวงหาสันั ติิ ซึ่่�งคล้า้ ยคลึึง
กัับความเป็็นไทย จึึงไม่่มีีการใช้้คำว่่าอิิสลามมาแทนชื่�อเรีียกตนเอง
(กิิตติิ, 2533) ขณะที่่�ยัังมีีงานศึึกษาอีีกเป็็นจำนวนมากที่�่ไม่่ปรากฏ

7  การพิิจารณาผ่่านวิิธีีคิิดหรืือระบบคิิดของคนใน (emic) เป็น็ ความคิิดที่ด่� ููจะเฟื่่�องฟููที่ส�่ ุดุ และเริ่ม�
กลายเป็็นแนวทางที่่�เด่่นชััดทางมานุุษยวิิทยาภายหลัังจากงานของเกีียร์์ซ (Geertz 1973) โดย
เฉพาะในบทที่ว�่ ่่าด้ว้ ย “จากสายตาคนพื้�้นถิ่่น� ” (from native’s point of view) ซึ่่ง� เชื่�อว่า่ จะเป็็นวิธิ ีี
ที่�่จะทำให้้นัักมานุุษยวิิทยาเข้้าใจระบบคิิดและพฤติิกรรมของคนในสัังคมหนึ่่�งๆ ได้้อย่่างใกล้้เคีียง
ความเป็็นจริิงที่ส่� ุดุ

กลายเป็็น-มลายูู: บทสำำ�รวจอััตลัักษณ์์ในรััฐไทยและการค้้นหาความหมายแห่่งตััวตน

49