C2W Oktober 2020

#10

Jaargang 116
oktober
2020

Voor leden van
de KNCV, KVCV,
NBV en NVBMB

Eten voor spieropbouw

‘Een wetenschapper maakt nog geen goede coach’

Food & Nutrition Jan van Hest Afstuderen in coronatijd

Train je spieren op wetenschappelijke De Eindhovense Spinozapremie- Wat voor effect heeft de coronacrisis
leest en verwerk biomassarestanten tot winnaar doet waar zijn hart naar op je afstuderen en het vinden van je
hapklare brokken voor de veeteelt. uitgaat: creëren met macromoleculen. eerste baan?
u Pagina 32-39 u Pagina 16 u Pagina 24

RVS TANKDOUCHE

Nood- en oogdouchecombinatie,
bij uitstek geschikt voor de food industry

3 Voldoet volledig aan de Europese norm EN 15154
en aan de Amerikaanse ANSI Z 358.1-2014

3 De gewenste watertemperatuur kan worden inge-
steld tussen de 15° en 25° Celsius

3 Circulatietechniek en ionenfilter voorkomen legi-
onellagroei

3 Noodstroomvoorziening garandeert altijd ten
minste 15 minuten werking (bij stroomuitval)

3 De tankdouche is eenvoudig verplaatsbaar door
middel van een heftruck of pompwagen

LUCHTREINIGER

Ruimteverversing op virusniveau

3 Afzuigcapaciteit van 3.500 m³ per uur
3 2-fase filtersysteem verwijdert pollen en virussen

tot 99,995%
3 HEPA H14 filter voor voor filtering tot 0,01 micrometer
3 Interne UV-C-verlichting maakt bacteriën en virussen

onschadelijk
3 Luchtkwaliteit volgens ISO 5 / GMP Classificatie

Werken met gevaarlijke stoffen vergt bijzondere A CLIM ATE NEUTRAL COMPANY
voorzieningen en veel specialistische kennis op de 9
werkvloer. Bedrijven die hiermee werken hebben die
kennis uiteraard in huis. Meestal verspreid over verschil-
lende disciplines. Communicatie en alertheid zijn daarbij van
groot belang. Ieder risico kan potentieel grote gevolgen hebben.

DENIOS hanteert de 360° veiligheidsfilosofie, verzorgt een vrij-
blijvende risico-inventarisatie, rapporteert en adviseert conform
de actuele wet- en regelgeving. Als producent en leverancier van
ruim 10.000 gecertificeerde producten kunnen wij vrijwel altijd
de juiste oplossing bieden. Denios levert, installeert en zorgt met
een eigen onderhoudsteam dat uw bedrijfsmiddelen up-to-date
blijven. Het veiligheidsniveau blijft daardoor gewaarborgd en u
medewerkers beschermd.

Ga voor meer informatie naar: www.denios.nl
of bel ons: 0172 - 50 64 66 03 312 00 87

Redactioneel

Afbreukrisico

De prodúctie van een vaccin duurt norma- 20
liter twee jaar, de ontwikkeling een veel-
voud daarvan. Een vaccin dat je als kind Synthetisch
kreeg toegediend, was al twee jaar daar- leven komt
voor gemaakt. Dat leerden onze freelance-auteur Jop dichterbij
de Vrieze en ik tijdens een bezoek vorig jaar aan de
enorme vaccinp­ roductiefaciliteit van GSK in het Opinie 4
Belgische Waver. Het duurt vooral zo lang omdat tij- Snel een veilig vaccin 7
dens de productie honderden tests plaatsvinden, door de Een column vol halve waarheden
fabrikant zelf en door toezichthouders. De marge is im- Onze Food Heroes houden voedsel  11
mers nul: je dient iets toe aan gezonde mensen om geen veilig  13
bestaande, maar een potentiële ziekte te voorkomen. Verhalen voor bij de borrel
Het is een schril contrast met het ontwikkel- en productietra-
ject van de huidige kandidaat-coronavaccins. Die komen in het Nieuws  9
gunstigste geval samen neer op slechts een jaar, zoals De Vrieze
uiteenzet in de analyse op de pagina’s hierna. Het is ongeacht de Interview  16
uitkomst een wetenschappelijke tour de force. Jan van Hest:
Wel is de onzekerheidsmarge nog altijd enorm. Afhankelijk aan wíe je het ontdekkingstocht naar moleculaire
vraagt en wát je precies vraagt, lopen de schattingen uiteen van ‘de eerste schoonheid
doses in november’ tot ‘de tweede helft van 2021’ en zelfs verder. De experts
weten het niet, maar dat weerhoudt president Trump er niet van allerlei vage beloftes Systeemchemie  20
te doen en zo de druk op producenten en toelatingsinstanties op te voeren. Hij is immers Synthetisch leven in de maak
enerzijds in een maanrace-achtige wedloop verwikkeld met Rusland, en anderzijds zit hij in
aanloop naar de presidentsverkiezingen dringend verlegen om een succes dat zijn tanende Labautomatisering
populariteit opkrikt. Daarmee is de coronavaccinrace officieel een politieke kwestie gewor- 3-in-1-syntheserobot voor iedereen  23
den, met daarbij alle gebrek aan logica en gezond verstand die in het kielzog meekomen.
Dat is een zeer verontrustende ontwikkeling. In een tijdsgewricht waarin vaccinaties voor Carrière  24
veel mensen al niet meer vanzelfsprekend zijn, is het afbreukrisico van een onder druk snel Crisis of stijgende kansen?
toegelaten vaccin enorm. De voortekenen zijn niet goed. Zelfs als je volgens het traditione-
le langdurige traject ontwikkelde en geproduceerde vaccins toedient aan honderden mil- Food & Nutrition  26
joenen mensen, komen er vrijwel zeker zeer zeldzame, ernstige complicaties naar boven. Oeroud celkompas ontdekt  32
Dit is verschrikkelijk voor de getroffenen, maar een kleine prijs voor de totale gezondheids- ‘Je bent wat je zojuist at’  35
winst. The needs of the many outweigh the needs of the few. Puike pellets  38
Het verschil nu is dat de toediening in een korte tijd aan een grote groep gebeurt, en dat Denios: veiligheid op temperatuur
die bovendien onder een vergrootglas ligt.We moeten ons daarom voorbereiden op kran-
tenkoppen in de trant van ‘Coronavaccin heeft mijn leven verwoest’. Ik houd mijn hart vast Labtechnology 40
welk effect dat gaat hebben op de vaccinatiebereidheid van de al aarzelende of afwijzende
41 % van de bevolking (peiling van actualiteitenprogramma EenVandaag).Voor jongeren Verenigingen  44
kan ik het me nog voorstellen ook: waarom zou ik me laten inenten met een matig wer-
kend vaccin tegen een ziekte die me een heel kleine kans op ernstige symptomen geeft met Media  55
een vaccin dat een heel klein risico op ernstige complicaties geeft?
Onze naar normalisering snakkende samenleving denkt dat een vaccin de uitweg is uit de Start-up  56
beperkingen. Ik denk het niet.We moeten leren leven met SARS-CoV-2 en alleen een
combinatie van aangepast gedrag, medicijnen en vaccins kan het de komende jaren enigs- In Beeld  58
zins beteugelen.

Erwin Boutsma, hoofdredacteur

[email protected]

@erwinboutsma

www.linkedin.com/in/erwinboutsma

oktober 2020 | 3

Analyse Jop de Vrieze

Snel een veilig vaccin

In razend tempo loodsen farmaceuten en wetenschappers verschillende coronavaccins door de toelatings­
trajecten. ‘Het gaat in de media steeds over veiligheidsrisico’s, maar tot nu toe zijn er vooral grote financiële
risico’s genomen.’

Het was even schrikken op 8 over dat er minder bekend is over de vei- optimistisch, maar
september. Farmaceut Astra- ligheid.’ verwacht geen super-
Zeneca bracht naar buiten effectief vaccin bin-
dat het de klinische studie Ontwikkeltraject drastisch nen een paar maan-
met het veelbelovende vaccin dat het be- bekort den. Daarvoor is er
nog te weinig bekend
drijf samen met de University of Oxford Normaal gesproken duurt een vaccinont- over de immuniteit
die de infectie zelf
ontwikkelde tijdelijk had stilgezet. Er was wikkeltraject al snel tien jaar. Eerst bepa- opwekt en hoe lang
die aanhoudt. ‘Als
bij een van de Britse studiedeelnemers een len en optimaliseren wetenschappers de het vaccin enige ziek-
telast kan voorko-
ruggenmergontsteking, ofwel myelitis trans- samenstelling van het vaccin in het lab, men, dan moeten we
al heel blij zijn.’
versa, geconstateerd. Dat stopzetten van vervolgens testen ze het in proefdieren en
Ondergrens
een trial voor verder onderzoek is een rou- daarna in drie fases van klinisch onder-
De Amerikaanse
tinehandeling, maar de wereldwijde aan- zoek met eerst tientallen en uiteindelijk FDA stelde in juni
een ondergrens voor
dacht voor het incident is tekenend. tienduizenden menselijke vrijwilligers. In de effectiviteit: 50 %.
Dat zou betekenen
Druk opgevoerd overleg met de regelgevingsinstanties heb- dat slechts de helft
ben fabrikanten dit traject op allerlei ma- van de mensen die
het krijgen be-
Sinds overheden dit voorjaar realiseerden nieren bekort. Zo dienen ze de documen- schermd is en juist in
de meest kwetsbare
dat een vaccin wel eens de enige uitweg ten benodigd voor het dossier al bij de groepen, zou dit wel eens nog lager kun-
nen zijn. In The Lancet waarschuwden aan
zou kunnen zijn uit de coronacrisis, heb- EMA en FDA in voordat ze die hebben de WHO verbonden wetenschappers op 27
augustus dat de bescherming in de praktijk
ben ze de druk op farmaceuten om met (rolling review), testen ze meerdere kandi- vaak lager uitvalt. Een matig vaccin be-
werkstelligt bovendien waarschijnlijk maar
zo’n vaccin te komen enorm opgevoerd. daten tegelijk, outsourcen ze bepaalde ont- zeer beperkte groepsimmuniteit, bereken-
den onderzoekers in het American Journal
Er zijn meerdere manieren om tot een vac- wikkelstappen, en doet onder meer Pfizer of Preventive Medicine van 15 juli.
Wanneer er straks een of meer vaccins be-
cin te komen. ‘Grofweg zijn ze in te delen fase 1, 2 en 3 parallel. Ook is de follow- schikbaar komen, staan overheden voor een
dilemma.Welke effectiviteit is goed genoeg
in drie categorieën’, vertelt Anke Huckrie- up-tijd van de studies slechts drie maan- om te gaan toedienen, en aan wie? Wat als
een vaccin van de tweede generatie beter
de, hoogleraar vaccinologie aan de Rijks- den; idealiter zou je dat langer doen, maar werkt, kunnen we dat dan alsnog toedie-
nen? ‘Het ene vaccin zal bijvoorbeeld in ou-
universiteit Groningen. ‘Allereerst na drie maanden kun je al wel ef- deren beter werken en het andere langduri-
ger bescherming bieden’, zegt Van Baarle.
zijn er ‘traditionele’ vaccins fectiviteit meten. ‘Het gaat straks om nuanceverschillen.’
Er zijn ook praktische verschillen. Vaccins
met levend, verzwakt virus. ‘We moeten Meerdere farmaceuten zijn van onder meer MSD en J&J die iets min-
Daarnaast zijn er vaccins al heel blij zijn zelfs al volop bezig met de der ver zijn, hoef je slechts één keer toe te
met stukjes van het vi- productie van hun – nog dienen, terwijl van die van Pfizer en Astra-

rusomhulsel of geïnac- als het vaccin niet goedgekeurde –
tiveerd virus.’ Het vaccins, om die zodra ze
meest in het oog sprin- enige ziektelast groen licht krijgen di-
gend zijn vaccins op ba- kan voor­ rect te kunnen leveren.
sis van een niet eerder komen’ ‘Dat betekent ook dat
toegepaste technologie: ze
bevatten een stukje geneti- alle klaarliggende doses

mogelijk moeten worden

sche informatie, mRNA of vernietigd’, vertelt Marc Kap-

DNA, met daarop de instructie tein, medisch directeur van Pfizer

aan lichaamscellen om zelf het stukje Nederland, dat eind oktober zijn dossier bij

viruse­ iwit te maken. Dit viruseiwit wekt de FDA en EMA wil indienen. ‘Het gaat in

vervolgens de beoogde afweerreactie op de media steeds over veiligheidsrisico’s,

die immuniteit moet genereren. maar tot nu toe heeft de industrie vooral

Het Amerikaanse Moderna heeft een grote financiële risico’s genomen.’

mRNA-vaccin ontwikkeld, net als partners ‘Het is goed dat er verschillende aanbie-

Pfizer en BioNTech. Zo’n mRNA-vaccin is ders redelijk gelijk opgaan’, zegt Debbie

veel sneller te produceren en wekt vaak van Baarle, hoogleraar immunologie aan

een brede afweerreactie op, inclusief voor de Rijksuniversiteit Groningen en verbon-

langdurige bescherming benodigde T-cel- den aan het RIVM. ‘Daardoor zijn we niet

len, aldus Huckriede. ‘Daar staat tegen- afhankelijk van een ervan.’ Van Baarle is

4 | oktober 2020

President Poetin van Rusland maakte op 11 augustus via een videoverbinding kenbaar aan zijn kabinet dat Rusland een vaccin heeft en gaat uitrollen onder zijn inwoners; een van zijn
dochters zou op dat moment zelfs al gevaccineerd zijn. In het buitenland worden Poetins claims over effectiviteit en veiligheid met grote scepsis bejegend.

Zeneca twee prikken nodig zijn en je die die was in juli ook al stilgelegd, omdat een pandemie in 2009 was zo’n systeem er
van Pfizer bij -80 °C moet bewaren. deelnemer vergelijkbare symptomen ont- niet, waardoor het lang duurde voordat
wikkelde. Maar later wijzigde de omschrij- duidelijk werd dat het Pandemrix-vaccin
Zeldzame bijwerkingen ving daarvan in ‘niet-gerelateerde neurolo- in zeer zeldzame gevallen de slaapziekte
gische aandoening’, omdat bij deze narcolepsie triggerde. Ze houden ook reke-
Elf coronavaccins bevinden zich inmiddels persoon de myelitis transversa zich had ont- ning met een ander ongewenst effect: dat
in de laatste fase van het klinisch onder- wikkeld tot multiple sclerose. De kans is in een deel van de ontvangers de vaccinatie
zoek – fase 3 – die moet uitwijzen of die groot dat er meer zeldzame ziektes zullen geen bescherming tegen, maar verergering
het aantal (ernstige) ziektegevallen en wel- optreden tijdens de vaccinstudies, waarvan van COVID-19 geeft. Tot nu toe zijn hier-
licht het aantal besmettingen verminderen moet worden onderzocht of er een relatie voor bij SARS-CoV-2 geen harde bewij-
en of de bijwerkingen acceptabel zijn. Vier is met het vaccin. Échte bijwerkingen die zen, maar bij SARS1 gebeurde het wel in
Chinese vaccins en een Russisch vaccin zeer zeldzaam zijn, gaan pas erna opdui- proefdieren. ‘Ook hier moeten we bovenop
worden reeds voor afronding van die on- ken, wanneer honderden miljoenen men- zitten’, zegt Sturkenboom.
derzoeksfase aan onder meer militairen en sen injecties krijgen. Het is aan de politiek om te beslissen wie
zorgpersoneel toegediend. ‘Het is dus zaak om ook in deze fase 4 de monitoring gaat betalen, overheden of
Inmiddels is de fase 3-studie in Groot- extreem goed te blijven monitoren’, zegt bedrijven, en of bedrijven straks apart hun
Brittannië met het Oxford-AstraZeneca- hoogleraar farmaco-epidemiologie Miriam vaccin monitoren of dat dit publiekelijk
vaccin (gebaseerd op een chimpansee-ver- Sturkenboom van het UMC Utrecht. Zij gebeurt, aldus Sturkenboom. ‘Ik hoop op
koudheidsvirus met daarin de genetische leidt een project om dit binnen Europa het laatste, omdat je dan veel beter kunt
code voor SARS-CoV-2-eiwit, dus een mogelijk te maken. Ten tijde van de griep- vergelijken.’
soort mRNA-vaccin) hervat. Dezelfde stu-

oktober 2020 | 5

recruitment
specialist in chemie
& life sciences

chemistry life sciences

Bent u op zoek naar een betrouwbare specialist voor de invulling chemicals medical
van uw vacatures in de chemie, biotech, food of farma?
Dan is CheckMark Labrecruitment de juiste partner voor u.

Werving voor (complexe) vacatures in een veelal schaarse markt, pharma food/agri
is een vak apart. Wij helpen u graag in uw zoektocht naar de juiste
professional.

other petrochemistry

Kantoor Gouda - hoofdkantoor Kantoor Amsterdam Kantoor Rotterdam Kantoor Oss
Tielweg 10 Matrix Innovation Center Based Inn Business Center Pivot Park
2803 PK Gouda Science Park 402 Hoefsmidstraat 41 gebouw RK Henry Chesbrough
1098 XH Amsterdam 3194 AA Hoogvliet Rotterdam Kloosterstraat 9
5349 AB Oss
T +31 (0)88 00 211 00 T +31 (0)20 - 8204 430 T +31 (0)10 - 8208 950
[email protected] [email protected] [email protected] T +31 (0)412 - 820 395
[email protected]

www.checkmark.nl

wHaEaonedvaecrheamt taegtnjraeekgkaeannrvinocoerehneecnoolauecmtunleoedmlude emnnCo vKliottenlaanhkanakerlcevlleInengezonden brief NieuwsVergelijkingunHiatkEneitioenzdmdeehoneeolmttvjemeestnotdsegeeeolmnnijaktewnezeosijtrdnepeertehnelcetderjeaipesptoedprueleatncikseckolhlepeennhmunet
TU/E DNA-uitsteeksels aan cellen vast.
met klittenband ligt voor de hand.
swthuPhensekmoerrpebaojkvbpfeehaleattmbbiplssr.tejdskineveetetOtonDh,oZnercuheebvddemvntmepNonolDereheellikpmi’aannugavlteneAdanktetkadgdeoeltovaaedlgt,.rneluNnoeenrrnnjeziTdwei.enwceErsaoo,uneeaznhhlan,ndiovMndilnzaoetrdeoeoieotewekoredonnzeegdeaorrvctlrekheaeldxleiraeebdtjatllknoseeijinpteatSinaegnpvviloenxntdsnttscdaeeénoedjhpcPgahahennléepgrhdoeedtNnaenreselirnoehaubeaetéoswniDA.skgpmneéirdehobtajtlMitSvenacreegeesneocdlre.ahoertanedsrledanhknapltkelatteaeagaialepcczjjlernFktnereoeezenisrallnpoidrsenlbvloetine2eovlkemCacko0ruwekheoa1rd emtlsmSrr1e,szo-eced.eihs-pcnlsnucetheedMje,ehipmeindpeeljasthkererehodkeertaielbtsdbtujeirveiadn,ejlebtleeihnDkMervdni;ejnnnpweeeeve.pdeaooNRhsuatebraevdnaem,n.anudvWiaatraAsteomldilrasa.snsdslnnkpdeueaetnntelzeelgtieainnerdinietovjtamegtlhdea,hgtehdainltkD.pnlleeekenitte(vdoseutj2gpnerjtoeNeeeem0bedenve.newwlsdrr2esaeArotl(sb0aéantuSelsAtottvo-de)ialseeleoicnuriDkgpPmrtniehedusdsnitNvaee:rt,tue)eaaiandaiAeksbetnhtmengsrtrnSe.ae.isepeigonjenkDëtDaedeleteeendkrsitanwkervntaeeeoearbssiehtenlsvgsaoaensibrtedeculennrr.lervaeditsh,enleddjladvndelgadaeeeensvdeooeaaticrnsnremfeefneedevlhhl,.erdm.dttieptieeOknjajDfentanottleegoeoretsaefbeetoorptknernvaektcvoa-nkveavdnaolriolejnnief-pe-nl-
MpnSeellehoialdnvjoarckgkeoiehaehthhrbilaeddeaeeolrielreetndv9ikrejeeladvrev(mnueiwseaznletenare?eaggpsnnuaegAtzdrrineevnholemlnhaeeondveeedlddnbpaeBeteeveeeecesdsrezvrnrhvlmhtoeeueo)aohaeneoeglioucrnegdnnrglviioldegdteieieglken.eerueaslBkmmdpneviiekvredjeknorEidm(dotodaoveierfueeeanrMctgcc.en)otolweizlKleezueuiZoncoAnmimunhesgtnoennld-i-bsmiauniijtn-oafef eFnDA- ronacrisis als wekker ColumnCseeheednnsindnettpiolheaebhoorfnb,eoeeoknetmeb,bldstndabiioetreguldndzrazeaiemvsfeiesgiazcsernjtajInivsooerrveenhenrcdtpewpeekriemde.eedeodsdnrgzoedredgresMteOsiioiedesseenrseoanetjnigdpnmtnneeenalvtbpsaaebsdeurtnlnnewesjnamnaioevdCoecelrvtddlardeeee(vdbiizintoaahdtjAërirpvraerhikloinerdahilaigeieeernaePene,ejnkianeehorlvvsrkectvamItdiaiemaegaetneieheesnadsmwernnceeed)ndantbgmmonernnlovoneaueeizhsevtimjaenndoriproeeeniknaIduejtenbnddnersrrgmardeenresdatNuoedienniiedmmnocneajtoebakvri2vkiaeinnraivglclejcleeievee0giadnl.zeodgteorjdeentrei1elkeDmffeooebvdrdtivieaaort9rlcjownerireev.n,ebieablenniagnatrlompsjtwirnrdenrcklihhwcnahiolidniu.nkheoatikihasepadernledAras.grtniaireragkhkedtdnddeieDnemdleineorkuoesen.etltesnetjneodeevr,afae-reZcgdtnnidpnhacetvingeteokekromdraenibu-i-doaoslnnsedk.teiadepbila-eaaSscnadeuelttanktnmenru-ceolies,dkdsoeuterntatieddegenremrat-gnnddrseoetkNovwvievneeotëevveaerrka.iilarovdnjesreaotdDltnallvnkuenkkapdehgniro.uegesrwDraeiezobpeguMssrAegnnitpevwimelsieejersrIcinnetPaievndszjavoeesiothkemnnniokIeaetbpwhorgegsle’setknrreuaisaneemetheiretshneltëadlawnsdtoauieaemulalidgnvrhledidkdcedz.inesdncaisepeoaoezoepeNdhgi.nmetieineejrsrnnoiiedeenEreegtobtonntdorvedltjnneeodneneigedmedniodngvimlineaaatrnkafnizsasdteainohncvlnrittejtasndoenacdoieiaoaeedtajrpponravtwaaekinnvcpeueladela.oodtdaehrezeeerbnsnd,nmaltirneisnodnktlgdkeoecdad.ivdbd,rsios.joeheoaesjaoMksugezaluatnZnmntmgitcooeeomhkjvacrethvonzarasroetetrbt,icemeotot’iaelrtodazobendelusndnrkntainmfavneenlekijlbetadiptndenalted.joeeeldcllfehnuvreoiereemtkrlriweeaieelnsvfeonhzouidtoeaik-eietdsdircegenirooet-jrettdnenaigikoeeeuzn-nsrnsenrnlnitwiu,ngejokt-janhok.egroedewaumne-gbgnenKvertiewnodetokneadamereeoznl.ln-tenwisoneesscekndnSptchoionmjosihcsdugksnrcgathcldaeioahtetmpsehunncriaiheapeiejopimadsgt.dpeertemslldl.oaDsbetbgreelyaiWm,e-aredeeee,egmaardndgnhnrdosvtsaondsiplake,eeteegaCvkwrrtoedlzciehiaouemosrOipne-hnenjnonnknehddtibVdmnwjkosneeodbmweIeeftndeiobeDefeerneee.farnenr,tdirdA-dtsjledesmn1ewktimelecruz9luelnedieeiienijoojnjeedsbanvndheevtnrnteiee,anetanerd-vnwztrrd,ilgnoahodna.heaa.noteMegplneDdezri,trdadnvoihsaoleclciaiclaehioifeleonpsnhiarfuttejrnrzeenaodonndmoilgrrienlneeedeeeednomzanantnucige.wcvemocewevhIoigeatrrnnlantieeeousikeen.jse-bnekdsVrer-eoraeonbuekvczotilpoeerjiarëir-mts--iihes-ef b-
halve pagina te prop- controle in
pen. Ik pak de meest Delfzijl echt beter 4 De productie moet zo september 2020 | 11
opvallende eruit. dicht mogelijk bij huis.
1 Productie van ge- zijn dan in fabrieken maten onderzoekers sterk ver-
Calcutta? hoogde antibioticaconcentraties en een
neesmiddelen in

lagelonenlanden is Zou een EMA- of wildgroei van resistente bacteriën (bron:
onwenselijk. Het gaat FDA-controle in Delfzijl echt Reuters, Pubmed).

met name om India en beter zijn dan in Calcutta of Tegelijkertijd verdubbelde het aantal medi-

China. Beide landen heb- Shijiazhuang? cijntekorten, deels als gevolg van productie-

ben thuismarkten voor medicijnen problemen: van 769 in 2018 tot 1.492 in

heel wat groter dan de EU of de VS, Alle Bruggink, 2019 (bron: KNMP/Farmanco). Door het

om van Nederland maar te zwijgen. De gepensioneerd deskundige op het gebied van tech- coronavirus verwacht men een verdere stij-

lokale concurrentie is enorm. De mees- nische klantenservice, concurrentieanalyse en ging van tijdelijke tekorten van essentiële

te van hun fabrieken zijn FDA-goedge- technology transfer van antibiotica, met brede geneesmiddelen. In maart 2020 gebeurde

keurd. Wat is erop tegen dat die landen ervaringen in India en China dat bij antibiotica, toen India zijn grenzen

een deel van hun producties exporte- Naschrift van de columnist sloot (bron: The Guardian).
ren? Ik vind het onwenselijk dat Nederland ten

2 De bedrijven zijn niet onderhevig aan In een column prikkelt de auteur de lezer tijde van een pandemie afhankelijk is van

onze regels. Dat zijn ze wel: zie de FDA- met stijlfiguren en overdrijvingen. Soms een haperende toevoer van essentiële ge-

rapporten. Sterker nog, EU-plannen om neemt hij een sluipweggetje ten gunste van neesmiddelen, die in het buitenland onver-

API-producties terug te halen en tegelijk leesbaarheid en woordenaantal. Misschien antwoord zijn geproduceerd. Dat kan beter

de productieprocessen te ‘vergroenen’ was ik daarin onzorgvuldig. Ik geef daarom met Europese samenwerkingen: door te

worden wellicht in de wielen gereden graag enige nuancering. inventariseren, ijzeren voorraden aan te

doordat India en China die routes snel- Chinese en Indiase geneesmiddelenfabri- leggen en productie over te nemen. Niet

ler dan wij zullen ontwikkelen. En dan kanten zijn verantwoordelijk voor veront- van álle geïmporteerde medicijnen, want

gaan wij natuurlijk weer moeilijk doen reinigingen en lozing van productieafval. Nederland en Europa zijn daarvoor te

over de validatie en registratie van die Hoewel voor het kankerverwekkende klein. Maar door in elk geval te spreiden,

verbeterde processen. Opmerkingen NDMA geen limiet gold, zijn de recente houden we de stroom betaalbare, verant-

over vissterfte en kinderarbeid zijn niet vervuilingen met die stof in valsartan, rani- woorde en veilige geneesmiddelen zo con-

anders te lezen dan stemmingmakerij. tidine, metformine en paracetamol terug stant mogelijk.

Zeker zonder enig voorbeeld. te voeren naar Chinese fabrieken (bron-

3 Meest verontrustend zijn leveringspro- nen: CBG, Zembla, NRC). En in Indiaas Koen Scheerders,

blemen. Er is nog geen enkel voorbeeld! oppervlaktewater nabij geneesmiddelen­ wetenschapsjournalist

oktober 2020 | 7

SINGLE-USE EVENT 2020

Biopharma sector welcomes 4th edition of Single-Use Event November 10 in Corpus Leiden

Challenges and opportunities in bioprocessing
“W e are very much looking
forward to the Single- Museum host experts from key companies measures regarding distance, routing, per-
Use Event, perhaps even to provide live demonstrations of new sonal hygiene, et cetera. Boutsma: “Visitors
more so than last year”, equipment and innovations. For example, can be sure the organizing committee as
De Vente informed the organzing commit- well as the location managers will take every

says Zeger de Vente, area sales manager with tee Hamilton is planning to launch two new precaution necessary to ensure everyone’s

Hamilton.“The corona crisis has left us with products at the event. safety.” For example, the plenary lecture

little opportunities to meet in person. This In addition, scientists and experts from key room has a capacity of 550, but will be

event will be the first of its kind this year.” companies as well as the academic world limited to 120.“This is unfortunately also the

The Single-Use Event will be organized for will share their views on the bioprocessing maximum number of attendees this year.

the fourth year in a row, succeeding last sector in a day-long lecture program with So it’s important to register soon!”

year’s event in Antwerpen. Traditionally, both plenary and parallel sessions. “Due to The meeting will be concluded with a

it will mainly focus on technological and the current corona crisis, this sector is more networking event, including drinks and

product developments in three areas: relevant than ever”, says Erwin Boutsma, snacks.

continuous bioprocessing, cell culture member of the organizing committee. “We

systems & microbial systems. Topics that are need cheap, flexible and scalable solutions

covered include USP, DSP, PAT, data manage- for testing and vaccine and antibody

ment, validation, standardization, service, production. Our partners will undoubtedly

chromatography in continuous bioproces- explain at the Single-Use Event how they

sing, transition processes, QbD, Flexible/ aim to tackle these challenges.” Single-Use Event 2020

Multi-product facilities and much more. The corona crisis has not been kind to events November 10, 10.00–17.45 h

Next to ample networking opportunities, such as these. The Single-Use Event can Corpus, Leiden

over twenty booths in the lounge of Corpus therefore only be organized with strict safety www.single-use.nu

NIR-spectrometer voor de levens- Persoonlijke aantoonbare
middelen- en diervoederindustrie handhygiëne; veiligheid voor

De BÜCHI ProxiMate™ is een robuust en kosteneffectief iedereen!
NIR-instrument dat speciaal is ontworpen voor de voedings-
middelen- en diervoederindustrie. Dit komt ondermeer Gezondheid is het belangrijkste in ons leven. Wat je eet, drinkt en ademt
terug in de IP66 beschermingsclassificatie tegen water en zijn cruciaal voor ons welzijn. Persoonlijke hygiëne hoort hier ook bij. Een
stof. Ook is het instrument is bestand tegen alle gangbare
reinigingsmiddelen. Het hygiënische, intelligent ontworpen essentieel onderdeel van persoonlijke hygiëne is handen wassen en
instrument is gebruiksklaar en maakt snelle analyse van desinfecteren. De momenten waarop de handen gewassen worden, het
monsters uit vele verschillende productiestadia moge-
lijk voor kwaliteitscontrole of procesoptimalisatie. aantal keer en de manier waarop hebben een enorme impact op de
veiligheid van de mensen en producten om ons heen.
ProxiMate™ is ook geoptimaliseerd voor eenvoudi-
ge bediening en kostenefficiënte monsterverwerking. WAS-H (Benelux) introduceert het Soapy Hand-station met IoT technologie. Hoe
Het systeem biedt autokalibratiefuncties, speciale voor- vaak een persoon de handen wast en de manier waarop de handen worden
geïnstalleerde kalibraties, een intuïtieve touchscreeninterface en gewassen, worden aantoonbaar, per persoon, geregistreerd en gerapporteerd. Het
een gebruiksvriendelijk bedieningssysteem met een rapporteditor. ProxiMate™ is type zeep en was-protocollen zijn voor alle reguleringen en hygiëne-eisen binnen
gestandaardiseerd voor een naadloze integratie met andere BÜCHI productielijn- en een bedrijf aan te passen.
laboratorium NIR-instrumenten. Ook is het eenvoudig om data met andere spectro-
meters uit te wisselen. Ideaal voor o.a. werknemers in de voedingsindustrie,
(bio-)labs, keukenmedewerkers van restaurants,
Met de ‘Down View’ optie voor monsteranalyse in open schaaltjes is de ProxiMate™ kinderen op scholen, tandartspraktijken en privé
geschikt voor gebruik in glasvrije productieomgevingen of voor de toepassing van klinieken, medewerkers op kantoor.
grote monsterschalen voor producten met een inhomogene verdeling. Het brede golf-
lengtebereik van het apparaat maakt het mogelijk om NIR-onafhankelijke parameters Aantoonbaar goed
te meten, zoals kleur en mate van bakken of braden. Bovendien wordt hiermee voor werkgeverschap en veiligheid
sommige parameters de kalibratienauwkeurigheid verbeterd. voor iedereen? Bezoek
WAS-H.com of vraag een
ProxiMate™ voldoet aan de hoogste eisen van hygiënisch design, zo is bevestigd demo aan.
door het levensmiddelenhygiënebureau HALAG. De NIR-spectrometer maakt een
nauwkeurige meting van het vet-, eiwit-, koolhydraat- en vochtgehalte mogelijk voor WWW.WAS-H.COM
toepassingen in de verwerking van zuivel, vlees, graan, eetbare oliën en diervoeders. +31 (0)294 280 465 - [email protected]
BOVENKAMP 9 - 1391 LA ABCOUDE - NEDERLAND
VOOR MEER INFORMATIE ZIE WWW.BUCHI.COM/PURE-SYSTEM
OF STUUR MAIL NAAR [email protected]

Nieuws

Bier en boor beter dan Bosch (en Haber)

Met organoboorcomplexen en zuren kun je stikstofmoleculen bij kamertemperatuur uit elkaar trekken en er ammoniumchloride
van maken.

Nog een paar rimpeltjes gladstrijken en we lijk te isoleren en te analyseren, zodat ze Mocht die laatste stap alsnog lukken, dan
hebben een klimaatvriendelijk alternatief redelijk zeker zijn van het reactiemecha­ heeft het wel wat voordelen boven het klas-
voor de klassieke ammoniaksynthese vol- nisme. sieke Haber-Boschproces. Het werkt name-
gens Haber en Bosch, schrijven Holger Alleen de allerlaatste stap, waarbij ammo- lijk bij kamertemperatuur en lage druk, en
Braunschweig en collega’s van de Julius- niak zou moeten afsplitsen om het oor- er komen geen dure overgangsmetalen aan
Maximilians-Universität Würzburg in spronkelijke organoboorcomplex vrij te te pas als katalysator. Maar of dat organo-
Nature Chemistry. maken voor een volgende ronde, wil nog boorcomplex ooit betaalbaar wordt, zelfs
Dat je als protonendonor zelfs lokaal ge- niet lukken. Door geconcentreerd zout- als je het meerdere malen kunt gebruiken,
brouwen bier (geen Holger-pils, maar Wür- zuur toe te voegen kun je wel ammonium- valt te bezien. (AD)
zburger Hofbräu) kunt gebruiken, vermeldt chloride vrijmaken, maar het complex is
de publicatie niet, maar het begeleidende daarna onbruikbaar. u Legaré, M. et al. (2020) Nat. Chem.
persbericht wel. De onderzoekers probeer-
den het voor de aardigheid uit en bewezen Op weg naar energiezuinige kunstmest.TEAM BRAUNSCHWEIG
zo in elk geval dat hun proces behoorlijk
robuust is.
Ze ontdekten per ongeluk dat een spoortje
water in het reactiemengsel prima werkt als
protonendonor. Dat water mag dus zelfs in
bier zitten. Praktischer is om boorzuur
(H3BO3) te nemen: in de gebruikte organi-
sche solventen lost dat nauwelijks op, zodat
je het er achteraf heel gemakkelijk uit kunt
vissen. Het is de onderzoekers gelukt om
alle voorspelde tussenproducten afzonder-

Diabetesmiddel verhoogt levensverwachting

Het bestaande geneesmiddel dapagliflozine blijkt zeer positieve effecten te hebben op chronische nierziekte.

Dapagliflozine is al bijna acht jaar op deBEN MILLS London, lieten tijdens het onlinecongres heeft op mensen met én zonder diabetes.
Europese markt beschikbaar voor diabe- van de European Society of Cardiology we- ‘Niemand had dit kunnen bedenken’, zegt
tespatiënten; het zorgt voor een verlaging ten dat het diabetesmiddel tevens het risico Lambers Heerspink. ‘Sinds het middel ra-
van de bloedsuikerspiegel. Maar klinisch op nierdialyse, ziekenhuisopname door mipril, dat stamt uit 1996, is er geen medi-
farmacoloog Hiddo Lambers Heerspink hartfalen en sterfte bij patiënten met chro- cijn gevonden dat zo breed bij nierziektes
uit Groningen en zijn collega David helpt. In onze onderzoeken hadden de
Wheeler, hoogleraar niergeneeskunde nische nierziekte verlaagt met mensen in de placebogroep zelfs méér bij-
aan University College 44 %. werkingen dan die in de datagroep.’
Het is voor het eerst in 25 jaar dat De Food & Drug Administration uit de VS
Diabetesmedicijn dapagliflozine blijkt een wondermiddel. een geneesmiddel positieve effecten wees het middel in 2011 af, maar is nu zeer
enthousiast. Lambers Heerspink: ‘De FDA
wil het middel via fast track review breder in-
zetbaar maken. Dus ik verwacht dat we bin-
nenkort snel met de FDA om de tafel zitten.’
Dat het om een al bestaand middel gaat, is
zeer positief nieuws voor patiënten met

een chronische nierziekte. Dat betekent
namelijk dat het middel niet meer door
klinische tests hoeft, maar op basis van
het onderzoek van Lambers Heerspink
en Wheeler vrij snel is te implementeren
in de praktijk. (DL)

oktober 2020 | 9

UNIQUE DESIGN Back on
FOR LAB LIFE DEW Point.
LABOPORT®
VACUÜMPOMPEN With the respected service
from I&L Biosystems.
Eenvoudig in het gebruik voor de dagelijkse WaterLab,
laboratoriumpraktijk in een nieuwe vorm: wateractivity measurement:

n bijzonder ruimtebesparend • QC control for production
n geïntegreerde toerentalregeling • Predict shelf life
n 3-kleuren-statusweergave • Compliant with ISO 21807: 2004
n ATEX-conform en chemiebestendig
n modulair uit te breiden tot een and 18787
• Results displayed in graph
vacuümsysteem op maat
on large touchscreen
Allrounder voor ontgassing, filtratie,
vloeistofafzuiging, gel-droging, rotatieverdamping, I&L Biosystems BeNeLux B.V.
SPE, vacuüm droogoven. Prof. Eykmanweg 4 • 5144 ND Waalwijk • The Netherlands

KNF-Laboport.com Tel. +31 (0)416 675300 • [email protected]
www.il-biosystems.com

Nieuws

Van stikstofbinder tot etheenkakker

Zwavelarme condities zorgen voor etheenproducerende bacteriën.

ANDY SPROLES/ORNL, U.S. DEPT. OF ENERGYEen nitrogenase-achtig enzym laat sommigeOm het zwavelhoudende aminozuur me-stikstof uit de lucht vastleggen in ammo-
anaerobe bacteriën etheen produceren. Het thionione te kunnen aanmaken, gaat zij niak.
verklaart waarom dat gas de plantengroei dan andere verbindingen recyclen. Tot En toen ze nog eens goed keken, bleken die
op ondergelopen akkers kan verpesten, verrassing van de onderzoekers bleek nitrogenases geen nitrogenases, maar me­
schrijven Robert Tabita en collega’s van daarbij vrij veel etheen vrij te komen. thylthioalkaanreductases. De aminozuur-
Oak Ridge National Laboratory en Ohio Onderzoek met radio-isotopen suggereerde volgorde is net iets anders, waardoor ze
State University in Science. dat het etheen afkomstig moest zijn uit de geen stikstof meer kunnen verwerken, maar
Tabita en eerste auteur Justin North be- afbraak van het tussenproduct 2-methyl­ wél 2-methylthioethanol. Dimethylsulfide
sloten de bodembacterie Rhodospirillum thioethanol. Maar er was geen methyl­thio­ kunnen ze ook aan; dan is het bijproduct
rubrum op een zwavelarm dieet te zetten. alkaanreductase-enzym bekend dat dit geen etheen, maar methaan.
De gedachte dat je via die nieuwe metabo-
Etheen als landbouwproduct. kon. In een uitgebreide le route wellicht ook ‘fossielvrije’ etheen
analyse van de proteo- kunt genereren als bouwsteen voor kunst-
men (dus de complete stoffen, ligt voor de hand. In de Science-pu-
eiwitproductie) van blicatie staat er niets over, maar in twee
Rhodospirillum rubrum persberichten (Oak Ridge en Ohio State)
onder zwavelrijke én claimen North en Tabita het maar al te
zwavelarme omstandig- graag. Waarbij ze het anaerobe karakter al-
heden, bleek in het vast aanprijzen als een groot voordeel:
laatste geval dat de bac- zonder zuurstof kan etheen tenminste niet
terie grote hoeveelhe- ontploffen. (AD)
den nitrogenase-enzy-
men te gaan aanmaken, u North, J.A. et al. (2020) Science 369(6507)
die normaal gesproken

Column

Onze Food Heroes houden voedsel veilig

De coronacrisis gooide de voorbije maan- voortouw met duidelijke afspraken, zodat ligheid van de voedselketen, blijven in-
den ons leven overhoop. En in onzekere onze werknemers konden blijven werken vesteren in voedselveiligheid op basis van
tijden is het normaal dat mensen zich vra- in goede en veilige omstandigheden. De wetenschappelijke inzichten.
gen stellen, bijvoorbeeld over de veiligheid investering in preventie, bescherming en Dus ja, we hebben reden om fier te zijn
van onze voeding. De Wereldgezondheids- social distancing kost onze bedrijven veel op onze bedrijven en op hun 95.000
organisatie is alvast duidelijk: het corona- maar werpt zijn vruchten af. Food Heroes die dag in, dag uit het beste
virus wordt niet overgedragen via voeding. In volle crisis stelden sommigen de vraag van zichzelf geven om het beste op ons
En onze Food Heroes – volg ze via of het coronavirus overdraagbaar zou zijn bord te krijgen. Laten we met ons pro-
#FoodHeroes – bleven dapper voortwer- via voeding. Laten we duidelijk zijn: van motiemerk ‘Food.be – Small country.
ken in de veiligste omstandigheden, zodat bij de start van de pandemie verklaarden Great Food.’ de wereld verder blijven
we kunnen blijven genieten van voldoende alle bevoegde instanties dat er geen be- overtuigen van onze
heerlijke voeding en dranken. wijs is dat het virus via voeding wordt sterktes.
De agrovoedingssector is van essentieel overgedragen en die boodschap blijven ze
belang voor onze voedselbevoorrading. herhalen. Uiteraard zullen wetenschap- Bart Buysse,
Die erkenning was voor Fevia dan ook pers nieuwe inzichten blijven onderzoe-
een eerste, belangrijke stap om als voe- ken en waar nodig de aanbevelingen aan- ceo Fevia, de
dingsindustrie de coronacrisis het hoofd passen. Maar laat ons intussen het hoofd
te bieden en de voedselproductie- en be- koel houden en in overleg met de bevoeg- federatie van de
voorrading op peil te houden. In overleg de overheden, op de eerste plaats het
met de vakbonden nam onze sector het FAVV, Federaal Agentschap voor de vei- Belgische

voedingsindustrie.

Fevia is partner van

de KVCV

oktober 2020 | 11

Nieuws

@chem2w Mega-molybdeenkooi

c2w.nl Holle kooistructuren zijn niet alleen uit es- gen en wel duizend atomen.
mensenmolecule.be thetisch oogpunt interessant om te maken, De totale molecuulformule is vrij intimide-
maar hebben ook hun bijzondere eigen- rend: (NH4)21H+59−2x[MoV180MoVI60(OH)60
linkedin.com/company/chem2w schappen, onder meer in de katalyse, mate- O620−x(SO3)20−x(SO4)x]· 337H2O (het aantal
riaalkunde en het inkapselen van atomen of watermoleculen is een benadering). De
Isotopenconcurrent kleine moleculen. In een recente publicatie kooi komt neer op 240 molybdeenatomen,
in JACS laten Jiaomin Lin,Ya-Qian Lan en 740 zuurstofatomen en 20 zwavelatomen,
Het Amerikaanse bedrijf Shine Medical wil collega’s van een aantal Chinese universi- waterstofatomen niet meegerekend. Naast
in Groningen een fabriek bouwen voor de teiten een sterk staaltje kooisyn­these zien: dit enorme aantal, wat de structuur tot de
productie van medische isotopen. In plaats een zelfassemblerende dodecahedra-poly- grootste kooi in zijn soort maakt, heeft het
van een kernreactor gebruikt het daarvoor oxometalaat-kooi, met vijfhoekige openin- een bijna perfecte dodecahedrale geome-
een deeltjesversneller, waarbij vijftig keer trie, met twaalf pentagonale ‘raampjes’ en
minder radioactiefafval vrijkomt. Shine KOENB 1,8 nm ruimte in de kooi. Het is verder op-
gebouwd uit twee soorten molybdeenstruc-
twijfelt echter, omdat de Nederlandse turen, twintig driepootbouwstenen,
overheid de medische-isotopenproducent [Mo6O22(SO3)]n−/[Mo6O21(SO4)]n−, en der-
Pallas in Petten een voorkeursbehandeling tig cubaanachtige structuren voor op de
lijkt te geven. Als er wél een gelijk speelveld hoek, [Mo4O16]n−.
komt, wil Shine in 2023 beginnen met bou- De molybdeenkooi heeft daarnaast een
wen om in 2025 klaar te zijn. Bij de bouw geleidbaarheid van 0,033 Siemens per
cm2, wat in de hoogste categorie valt voor
zijn enkele honderden miljoenen euro’s dit soort kooien. De auteurs gaan zich nu
gemoeid. richten op het verbeteren van de oplos-
baarheid en zoeken naar toepassingen.
Kwantumgigant in de maak (DL)

Op de IBM Quantum Summit in september Een holle kooi met dodecahedrastructuur. u Lin, J. et al. (2020) J. Am. Chem. Soc. 142(13982)
heeft IBM plannen bekendgemaakt om te-
gen 2023 de grootste en krachtigste kwan- Chemie maakt draai
tumcomputer ooit te ontwikkelen. Het be-
drijf verbetert nu onder meer de koelers en Met hulp van Ben Feringa is in China een op de tekening). Verbreek je vervolgens met
processors, en wil in 2023 1.121 qubits in
zijn computer hebben zitten. De komende simpel moleculair motortje ontwikkeld dat andere reagentia de lactonbinding weer,
jaren verhoogt IBM het qubitaantal staps-
loopt op chemische energie. Daarbij draait dan veert die rotor niet terug, maar klapt
gewijs van 127 (2021) naar 433 (2022)
naar 1.121 (2023). Uiteindelijk is het de be- het bijna altijd dezelfde kant op. De bewe- door tot hij 180 o is gedraaid ten opzichte

doeling om met een miljoen ging berust op een strak gedirigeerde reeks van de startpositie.
qubits te gaan rekenen.
standaardreacties uit de organische synthe- Het motortje ontstond binnen de groep
Megaovername in medicijnland
se. Op de onderste zesring (de stator) zit- van Depeng Zhao aan de Sun Yat-sen-uni-
Biofarmareus Gilead sloot in september de
grootste deal in zijn bestaan. Voor $ 21 mil- ten twee OH-groepen die je elk voorziet versiteit in Guangzhou, waaraan Feringa

jard kocht Gilead het bedrijf Immunome- van een andere afscherming (aangeduid als sinds 2017 is verbonden als honorary profes-
dics en diens antibody-drug conjugate
MOM en Bn), zodat je er één naar keuze sor. Net als Feringa’s eerdere motortjes
(ADC) Trodelvy, dat in april van dit jaar is
goedgekeurd. Met de overname betreedt kunt vrijmaken, terwijl je de andere onge- leunt de constructie zwaar op stereo-iso-
de biofarmaceut de solid-tumor-therapie-
markt. Zo’n ADC koppelt (conjugeert) een moeid laat. Daarna kan de COOMe-groep meren, dus je hebt voor alle bouwstenen
antilichaam aan een cytotoxisch medicijn,
waarbij het antilichaam de kankercel op- aan de bovenste zesring (de rotor) met zo’n een van beide spiegelbeelden nodig. (AD)
spoort en het medicijn de kankercel uitein-
OH reageren tot een lacton, die een extra
delijk doodt.
ring vormt tussen beide delen. u Zhang, Y. et al. (2020) Chem 6(9)
Fossiele brandstof in de ban
Deze constructie wringt be-
Ondanks dat Biogen in 2014 al klimaatneu-
traal was, wil het biotechbedrijf in 2040 nog hoorlijk, mede omdat
een stap verder zijn: helemaal geen fossiele
brandstoffen. Biogen is het eerste bedrijf van tussen rotor en stator
de Fortune 500 dat binnen twintig jaar fos-
sielebrandstofvrij wil zijn. Maar het bedrijf een weinig flexibele

houdt het niet bij zichzelf, ook de werkne- C-C-binding
mers krijgen een stimulans om in het per-
soonlijk leven mee te doen. Voor het behalen zit. Maak je al-
van dit doel trekt Biogen $ 250 miljoen uit de
leen de OH vrij
kast.
die het lacton op-

levert dat het ergste wringt,

dan klapt de structuur van de

rotor inwendig om (zie rechts Twee van de acht stappen voor een volledige draai.

12 | oktober 2020

Nieuws

Vertraagd vaccin

Verpak vaccins in een hydrogel die je onder de huid injecteert en het immuunsysteem heeft ruim de tijd om te reageren.

Eric Appel en collega’s van Stanford Klinische toepassingen zijn nog ver weg. door nanodeeltjes. Als polymeer dient hier
University vermoeden dat het effect van dodecylgemodificeerde hydroxypropylme-
hun ontwikkelde hydrogelvaccin tweele- muuncellen voldoende ruimte geven. thylcellulose (HPMC−C12). De nanodeel-
dig is. De vaccincomponenten komen De auteurs kozen voor een zogeheten tjes ontstaan door zelfassemblage van een
langzaam vrij uit de hydrogel om te mi- PNP-hydrogel, met polymeerketens die blokcopolymeer van gemiddeld 276 melk-
greren naar de lymfeklieren, waar ze niet-covalent bij elkaar worden gehouden zuur- en 112 etheenglycolmoleculen; die
T- en B-cellen van het immuunsysteem laatsten vormen de buitenmantel.
aan het werk zetten. Tegelijk ziet dat im- Appel heeft het nog niet met een echt vac-
muunsysteem de hydrogelklont aan voor cin geprobeerd, maar wel met het eiwit
een lokale ontsteking: immuuncellen ovalbumine en met poly I:C, een RNA-
proberen erin binnen te dringen om zich anal­oog voor onderzoeksdoeleinden. Bij
door achtergebleven vaccindeeltjes te la- muizen zag hij inderdaad de immuunres-
ten activeren, wat een sterkere immuun- pons flink toenemen, vergeleken met tradi-
respons genereert. tionele injecties. Volgens één meetmethode
De voorwaarde is dat de hydrogel zich door leverde het antilichamen op die een factor
een injectienaald laat persen. Daarvoor 1.000 beter werkten. En inderdaad bleek
moet de gel shear thinning zijn: als je er de hydrogel achteraf vol immuuncellen te
kracht op uitoefent, gaat de viscositeit tij- zitten. (AD)
delijk omlaag. En is de gel onderhuids weer
gestold, dan moet hij vaccindeeltjes en im- u Roth, G.A. et al. (2020) ACS Cent. Sci.

Column

Nerderige verhalen voor bij de borrel

Soms, zegt de onderzoeker, is hij jaloers op letjes en deeltjes in een grote bak met water Ook sprak ik met een collega van Chris,
zijn broer, die arts is. Artsen houden zich waar ze doorheen roeren. Met die opnames een belletjesonderzoeker die toevallig alles
bezig met ziekte en gezondheid en daar toetst hij ingewikkelde modellen waarmee wist over de verspreiding van uitgenieste
praat iedereen graag over mee.Wie is er niet hij de chaos van deeltjes, belletjes en wer- druppeltjes door de lucht. Tot dit voorjaar
ooit ziek geweest, of bang geweest voor de velingen in formules probeert te duwen. had nooit iemand buiten zijn vakgebied
gevolgen van een ziekte? Op feestjes hangen Behoorlijk fundamenteel onderzoek dus, daarin veel interesse getoond, nu moest hij
zijn familieleden dus altijd aan de lippen van waarmee hij kennis opdoet die waarschijn- plotseling internationale media te woord
zijn broer. Hij zelf moet daarentegen stee- lijk langer meegaat dan een getransplan- staan.
vast eerst een half uur uittrekken om uit te teerde nier, of een gedotterd hart. Wat momenteel een nerderig nichepro-
leggen wat hij nou ook alweer precies onder- Een week eerder sprak ik met een biomedi- ject lijkt, kan ooit essentiële informatie
zoekt.Tegen de tijd dat hij daarmee klaar is, cus over virusstudies uit de jaren zeventig en blijken. En dus gaat Chris door met zijn
zitten zijn toehoorders of gapend weg te kij- tachtig, uitgevoerd door de Britse Common belletjes, zijn wervelingen en zijn vaste
ken, of ze vragen hem vertwijfeld: ‘Maar wat Cold Unit. Dit ooit prestigieuze onderzoeks- deeltjes in een bak met water. Onver-
kún je daar nu mee?’ centrum onderzocht coronavirussen en deed moeibaar blijft hij proberen de chaos te
De onderzoeker, ik noem hem even Chris, klinische tests met vaccins. Mede daardoor vangen in een computer-
bestudeert hoe belletjes in wervelende is nu bekend dat een vaccin in zeldzame ge- model. Het kan zo-
vloeistoffen botsen met vaste deeltjes. In de vallen de gevolgen van een coronainfectie maar ooit een
mijnindustrie gebruiken ze die belletjes om kan verergeren.Waren ze met het onderzoek sterk verhaal bij
mineralen in water te scheiden van ver­ doorgegaan, dan was de crisis die de wereld de borrel wor-
gruisd gesteente: de hydrofobe mineralen nu platlegt, wellicht een stuk sneller opge- den.
gaan met de belletjes mee naar de opper- lost. Helaas deed het bewind van Margaret
vlakte van het water, de rotsdeeltjes zakken Thatcher het centrum de das om.Wat lever- Enith Vlooswijk,
uiteindelijk omlaag. Maar Chris vergruist de zulk wetenschappelijk geneuzel over een
niks, Chris maakt cameraopnames van bel- verkoudheidsvirus immers op? wetenschaps­

journalist

oktober 2020 | 13

Register
via

single-use.nu/
event/register

Single-Use Event 2020
CORPUS | Leiden | November 10

On November 10th at location CORPUS in Leiden suppliers and users will meet
at the ultimate networking event in the world of bioprocessing, biotechnology
and (bio)pharmaceutical manufacturing. You are welcome to view and test
new products, network with key suppliers in the single-use industry, and attend
presentations about the latest developments in single-use.

Nieuws

De een zijn dood, Suiker helpt coronavirus aan
de ander zijn brood noodzakelijk gaatje

Start-up Loop van de Technische Universiteit Zonder hulp van heparansulfaat komt het SARS-CoV-2-virus je cellen niet in.
Delft heeft een ‘levende cocon’ – niet geheel
De suiker heparansulfaat trekt het eiwit- verderop vervormen, waardoor ze beter op
verrassend Living Cocoon gedoopt – fragment open waarin de ACE2-receptor de ACE2-receptor gaat passen.
ontwikkeld waarin het organisme mycelium van de cel past, ontdekten Jeffrey Esko en Dat heparansulfaat essentieel is, hebben Esko
is geïntegreerd. De cocon functioneert als collega’s van de University of California en collega’s daarna experimenteel weten te
San Diego School of Medicine. bevestigen, eerst met synthetische spikes en
doodskist, die het lichaam en de kist zelf Bekend was al dat heparansulfaat, dat van daarna met echte SARS-CoV-2-virusdeeltjes.
omzet in nuttige grondstoffen voor de nature voorkomt op celoppervlakken, en Schakelden ze in hun celkweekjes de genen
natuur in de omgeving. Waar dat in een de chemisch nauw verwante suikerketen uit voor de enzymen die vorm geven aan de
heparine binden aan de spikes (stekels) suikerketens, dan bleef infectie uit.
normale doodskist kan oplopen tot tien jaar van coronavirussen. Dat dit ook geldt voor In de samenstelling van heparansulfaat­
of meer, is de levende cocon al na twee of SARS-CoV-2 werd enkele maanden gele- ketens zit nogal wat variatie en dat beïn-
drie jaar helemaal gecomposteerd. Loop den onthuld in het tijdschrift Antiviral vloedt de bindingssterkte. Of een cel gevoe-
gaat nu met Naturalis op een kwantitatieve Research. Maar Robert Linhardt en zijn lig is voor infectie, zou dus niet alleen aan
manier meten hoe groot de positieve medeauteurs van het Rensselaer Polytech- het aantal ACE2-eiwitten op zijn oppervlak
effecten op de bodem zijn. nic Institute namen toen nog aan dat he- hoeven te liggen.
paransulfaat enkel diende als een soort Heparine bindt nog beter. En wonderlijk
Zwitserse diagnostiek anker. Ze suggereerden zelfs dat het genoeg dienen artsen die stof nu al vaak
ACE2-receptoreiwit, dat geldt als ‘deur- toe aan COVID19-patiënten, omdat het
Het Zwitserse Unilabs heeft knop’ voor het virus, daarna niet per se een beproefd antistollingsmiddel is. Het
diagnostiekspecialist Saltro succesvol zou hoeven te worden gebonden door de- vage vermoeden dat het tevens effect heeft
overgenomen, waardoor Unilabs nu een zelfde spike. op het virus zelf, wordt nu een stuk sterker.
In Cell maakt Esko nu aannemelijk dat het Als heparine zich aan de spikes bindt, kan
grotere tegenwoordigheid heeft in iets minder simpel werkt. Net als Linhardt heparansulfaat er immers niet meer bij en
Nederland. De acquisitie begon al in wist hij op de spikes een plek te identificeren worden de virusdeeltjes niet meer tegen
november vorig jaar. Naast Saltro was waarop zo’n suiker past, maar hij gebruikte ACE2 aangetrokken. Of het uitmaakt dat
Medlon al actief onder de paraplu van een ander softwarepakket om de structuren heparine, net als heparansulfaat, kennelijk
Unilabs, vooral in het oosten van het land. De te simuleren.Vergeleken met het oorspron- ook de spikes voorbereidt op het binden
diagnostische services die de bedrijven kelijke SARS-virus zitten op de door Esko aan ACE2, is nog volstrekt onduidelijk.
leveren zijn op dit moment de voornaamste voorgestelde bindingsplek twee afwijkende (AD)
aminozuren in de eiwitketen, wat de binding
in Nederland. een stuk sterker zou maken. Hierdoor zou u Kim, S.Y. et al. (2020) Antiviral Res 181(104873)
de 3D-structuur van de spike-eiwitten even Clausen, T.M. et al. (2020) Cell
€ 10 miljoen voor nieuw
energie-instituut UC SAN DIEGO HEALTH SCIENCES

Om een steentje bij te dragen aan de
energietransitie heeft de Technische
Universiteit Eindhoven een nieuw instituut
opgericht: het Eindhoven Institute for
Renewable Energy Systems (EIRES). In de
komende vijf jaar maakt de universiteit
€ 10 miljoen vrij voor de projecten van het
instituut. EIRES heeft vier sleutelprojecten:
Dutch Electrolyzer, waarin je elektriciteit
omzet in waterstof voor later gebruik;
Warmtebatterij, waarin je zomerwarmte
opslaat voor in de winter; Metal Fuels; het

opslaan van duurzame energie in
metaalpoeders; en Digital Toolbox, om
een veilig en betrouwbaar energiesysteem

te maken.

Verhuisdilemma’s

Unilever is voornemens de Nederlandse tak
van het bedrijf te verhuizen naar Groot-
Brittannië, om zo volledig Brits te worden
en de dubbele nationaliteit achterwege te
laten. 99 % van de Nederlandse

aandeelhouders is akkoord, maar politieke
partij GroenLinks dreigt met wetgeving
die voorziet in een verhuisboete van
€ 11 miljard. Dat doet Unilever twijfelen.

Daarnaast zijn het stressvolle tijden, met
de naderende Brexit en een uitspraak van

het Britse Gerechtshof dat de verhuis­
beslissing mogelijk niet meer is terug te

draaien.

Heparansulfaat als slim ankerpunt.

oktober 2020 | 15

Interview Daniël Linzel

Jan van Hest: ‘In de academie kun je doen waar je hart echt naar uitgaat’

Ontdekkingstocht
naar moleculaire
schoonheid

Synthetische cellen met kunstmatige organellen, een bedrijfsmindset in de aca­
demische wereld: Jan van Hest weet met zijn onderzoek harten sneller te doen
kloppen. Zó snel dat hij de Spinozapremie won. ‘Optimistisch gezien zitten we op
twintig procent van een levende cel.’

Als ik met Jan van Hest (52) – op stimuleren, zodat die communiceert met melijk dat hij en Luc Brunsveld veel werk
anderhalve meter afstand – protocel B, die vervolgens weer moleculen hebben verricht om mij voor te dragen.’
door de gangen van het Helix- uitzendt naar protocel C. Die laatste zou
gebouw in Eindhoven loop, ko- dan weer wat anders doen, of de cirkel Hoe groot is Bert Meijers invloed ge-
men we langs een groepje promovendi, die compleet maken.’ Het is een leuk idee, al- weest op de ‘moleculaire’ richting die
hij met een enkele opmerking aan het la- dus Van Hest, maar of het nu al haalbaar is je bent ingeslagen?
chen maakt. Ik vraag hem hoe zijn relatie betwijfelt hij. ‘Maar voor zoiets groots als ‘Die was natuurlijk heel groot. Toen ik in
is met zijn studenten in deze woelige tij- de Spinozapremie moet je wel een mooi Eindhoven begon met mijn promotie, was
den. ‘Ja, het is heel moeilijk voor ze. Je mist plan laten zien.’ Bert net een jaar bezig met het ontwikke-
het contact en vooral voor de internationa- len en invoeren van het macro-organische
le studenten is het echt behelpen. We pro- Met het winnen van de Spinozapremie en supramoleculaire denken. Zijn visie en
beren zo veel mogelijk videogesprekken te treed je in de voetsporen van je voor- zijn manier van onderzoek doen is iets wat
houden, zodat je toch met elkaar in con- malig promotiebegeleider Bert Meijer, nu bij mij in mijn genen zit. Vooral het zien
tact staat. En we werken in een ochtend- die de prijs in 2001 won. Was hij de van onderzoek als een competitie, alsook
en middagdienst, zodat ze ook aan hun eerste die jou feliciteerde? een ontdekkingstocht naar de schoonheid
onderzoek kunnen werken. Het blijft heel ‘Nou, de eerste was natuurlijk Stan Gielen en de functie van het molecuul, zitten er
belangrijk dat ze elkaar zien en sociale ac- van NWO die het nieuws bracht, en ik was bij mij duidelijk in.’
tiviteiten hebben. Hopelijk is deze corona- thuis aan het werk, dus daarna was het
situatie snel voorbij’, zegt de Eindhovense mijn vrouw die me feliciteerde. Maar op Je had op een heel ander carrièrepad
hoogleraar bio-organische chemie ietwat het werk ben ik wel als eerste naar Bert kunnen belanden, want DSM stond te
weemoedig. gegaan om het te vertellen, ja. Ik wist na- springen om je in te zetten.
‘Hier moet het wel lukken om ons gesprek ‘Dat klopt. Voor mijn proefschrift won ik
op anderhalve meter te doen’, zegt Van ‘We willen een onder meer de DSM-prijs voor weten-
Hest als we zijn ruime kantoor binnenstap- protocel laten schap en technologie; het bedrijf was zo
pen. Op het whiteboard staan nog tekenin- communiceren met enthousiast dat het me eigenlijk na mijn
gen, en als ik hem ernaar vraag, meldt hij een levende cel’ promotie al wilde hebben. Maar ik wilde
dat dat nog van een promofilmpje is voor eerst een postdoc doen. Dat accepteerde
de Spinozapremie. ‘Wat ik uitlegde was DSM, en het garandeerde dat ik daar na
hoe je protocel A (hij wijst naar een van de mijn postdoc direct terecht zou kunnen.
drie getekende kunstmatige cellen) kunt Het werk bij DSM was ook heel leerzaam:

16 | oktober 2020

ANP/STUDIO OOSTRUM Jan van Hest

u 2018
benoeming tot weten-
schappelijk directeur aan
het Institute for Complex
Molecular Systems, Techni-
sche Universiteit Eindho-
ven (TU/e)

u 2016-heden
hoogleraar bio-organische
chemie, TU/e

u 2012
benoeming tot directeur
van het National Dutch
Research School
Polymer Technology
Netherlands (PTN)

u 2000-2016
hoogleraar bio-organische
chemie, Radboud Universi-
teit

u 1997-2000
onderzoeker en later
groepsleider, DSM
Research

u 1996-1997
postdoc in polypeptide en-
gineering materials scien-
ces, University of Massa-
chusetts

u 1991-1996
promotie in de organische
chemie, TU/e

u 1991
cum laude afgestudeerd in
chemical engineering, TU/e

je leert hoe een bedrijf werkt en hoe je aca- het bedrijfsleven ook voordelen heeft. Te- zijn uiteindelijk verantwoordelijk. Dus wat
demische kennis omzet naar een toepas- genwoordig is het bijvoorbeeld best lastig dat betreft valt de tijd die ik eraan kwijt
sing. Daar ontdekte ik ook het grensgebied om als academisch instituut onderzoek te ben wel mee, maar in de academische we-
tussen de chemie en de biologie.’ financieren, maar in de industrie is dat reld is het soms wel jongleren. Ik geef on-
minder een probleem. Daarnaast kun je in derwijs en advies aan mijn studenten en
Toch ben je uiteindelijk weer naar de allerlei functies groeien; op de academie is aio’s, ik ben editor voor een aantal weten-
academische hoek gegaan. Waarom onderzoek eigenlijk je enige optie.’ schappelijke tijdschriften, en proposals
ben je niet in het bedrijfsleven schrijven is ook een dagtaak. Maar door al
gebleven? Maar het bedrijfsleven heb je niet vol- die dingen gewoon te doen, groei je in je
‘In de academie heb je de volledige vrij- ledig vaarwel gezegd, te zien aan de efficiëntie.’
heid en kun je doen waar je hart echt naar start-ups waarbij je adviseur bent.
uitgaat. Het is langetermijndenken met Dat lijkt me vrij tijdrovend. Je richtte je in de academie op twee
jonge en enthousiaste mensen. Die men- ‘Wat je binnen het bedrijfsleven leert, is gebieden, de kunstmatige cel en
sen opleiden en zien groeien is voor mij om heel gericht naar toepassingen te zoe- nanoreactoren. Vanwaar die twee-­
het allerbelangrijkste binnen de academie ken. Het is niet alsof onze groep daar nou deling?
en dat heb je veel minder in het bedrijfsle- nadrukkelijk mee bezig is. Maar als we een ‘In de basis maken wij macromoleculen,
ven. Daar heb je juist randvoorwaarden: mogelijkheid zien, dan grijpen we die wel zodanig dat ze uit zichzelf assembleren tot
onderzoek moet uiteindelijk nuttig zijn en aan, ja. Met de ervaring die ik eerder op- deeltjes. Die deeltjes kunnen we voor twee
winst maken. Dat betekent echter niet dat deed, zie ik hoe ik mijn onderzoek beter doeleinden gebruiken, een toegepaste en
ik me er niet met hart en ziel voor heb in- kan organiseren en structureren. En dat een fundamentele kant. Onze toegepaste
gezet. Juist omdat het zo concreet moet helpt bij spin-offs. Die draaien wel voorna- kant is nanogeneeskunde, waarbij we me-
zijn, vinden sommigen het fijner dan de melijk op het enthousiasme van de mensen dicijnen efficiënter op de juiste plek in het
academie. Ondanks dat ik meer voel voor die ze daadwerkelijk starten, want ik ben lichaam willen brengen. Een van deze toe-
het universitaire leven moet ik zeggen dat hoofdzakelijk adviseur. De ceo’s en cto’s passingen richt zich op afvalstoffen weg-

oktober 2020 | 17

One and Done - Innovation for 24-well Sample Prep

For both protein purification and sterile filtration workflows, Pall
Laboratory has introduced two AcroPrep™ 24-well filter plates.
The first of its kind for Life Science Research & Drug Discovery.

Save time and simplify protein purification
workflows with the AcroPrep 24-well
Clarification and Sterile Filtration plate.
It sterile filters (0.2um) proteins from high
density cell cultures, such as CHO or HEK, in
minutes. With the integrated Seitz® depth
and Supor® EKV membranes, 25M cells/mL
or higher cultures can easily and efficiently
be processed in the fewest steps with greater
than 95% recovery. Additionally, plastic
waste by weight can be reduced by up to 7X
vs. traditional methods of clarification and
sterile filtering.

Sterile filter in 24-well format with the
AcroPrep 24-well Sterile (0.2um) Filter
plate. Ideal for sterile filtration of media,
regents, proteins or kits and is automation
compatible for high throughput needs.

Both plates feature:
• Gamma irritated, individually packaged
• Includes V-bottom collection plate and lid
• Vacuum and Centrifuge compatible
• Demonstrates retention of 107 cfu/cm2 of

B. diminuta per modified ASTM F838
• Uses materials and membranes available

in GMP products for simplified Scale-Up
• Available in 2 and 8 quantity packs

Scan the QR code to request your
sample today. Give us feed-back on the
product after use, and you can also be
given a free wireless phone charger.

Ordering Information

Part Number Description Pkg
97026 AcroPrep 24-well Clarification and Sterile Filtration plate 8/pkg
97016 AcroPrep 24-well Clarification and Sterile Filtration plate 2/pkg
97027 AcroPrep 24-well Sterile Filtration plate 8/pkg
97016 AcroPrep 24-well Sterile Filtration plate 2/pkg

WWW.PALL.COM/LAB

vangen met moleculaire kooitjes, nanore- ‘De Nobelprijs moet blijft, hoe repliceert iets zichzelf? De pro-
actoren, die de afvalstoffen afbreken. je nooit op de cessen die wetenschappers maken zijn al-
Onze fundamentelere kant is synthetische voorgrond van je tijd wel even actief, maar stoppen na ver-
cellen maken die levensachtig gedrag laten activiteiten zetten’ loop van tijd. Ondanks dat zijn we in
zien. We bouwen bijvoorbeeld een multi- twintig jaar al best ver gekomen.’
compartimente cel met kleinere vesicles in we bezig met een cel op een synthetische
grotere vesicles, waarbij de kleinere artifici- manier op te bouwen. BaSyC heeft een Voor al dit fascinerende werk heb je
ële organellen nabootsen en met elkaar meer biofysisch-chemische aanpak. Ieder dus de Spinozapremie gewonnen,
communiceren. De laatste ontwikkelingen houdt zijn eigen onderwerp, en daardoor waaraan € 2,5 miljoen vastzit. Wat
op dit gebied zijn dat we een synthetische zijn alle onderzoeken complementair in zijn je ambities ermee?
cel ontwikkelden op basis van een zoge- plaats van competitief. Dat geeft naar mijn ‘Ik was al een tijdje aan het nadenken
noemd complex coacervaat, een polymeer- idee ook wel aan dat Nederland een pro- over de volgende stap. We willen dat wat
rijke fase in water. De coacervaten konden minente rol inneemt op het gebied van we nu al goed kunnen – het maken van
we vervolgens stabiliseren met een perme- protocellen.’ communicatie tussen protocellen – een
abel membraan. Doordat het coacervaat stapje complexer maken door een proto-
een grotere dichtheid aan macromoleculen Op een schaal van 1 tot 100, hoe cel te laten communiceren met een leven-
heeft, lijkt het daarin ook op een echte cel.’ dichtbij zijn we bij een artificiële, de cel. Dus iets meer dan puur uitwisse-
levende cel? len van kleurmoleculen of fluorescente
Jullie maken deel uit van het Zwaarte­ ‘We zijn nog wel erg ver weg, zelfs als we eiwitten, zoals kijken of we functie kun-
kracht-programma Functionele Mole­ zo’n cel een beetje uitkleden. Als ik opti- nen inbouwen. En uitvinden hoever we
culaire Systemen, FMS. Wat is het ver- mistisch ben, zou ik twintig procent zeg- daarin kunnen gaan: kan het alleen van
schil met het Building a Synthetic gen. Het hele vakgebied is heel goed in het protocel tot levende cel of ook tot een cel-
Cell-consortium, ofwel BaSyC? maken van de individuele onderdelen en populatie?
‘FMS zit wel tegen BaSyC aan, maar is er compartimenten, maar het grote punt Daarnaast wil ik me meer gaan bezighou-
zeker geen onderdeel van. FMS gaat over den met stochastiek. Je ziet dat veel pro-
de ontwikkeling van complexe moleculaire cessen in de biologie het gevolg zijn van
systemen, en kunstmatige cellen maken is een zekere ruis, de niet-geregistreerde
daarvan een onderdeel. Binnen FMS zijn wisseling of fluctuatie van moleculen. Dat
leidt na het overschrijden van een bepaal-
ANP/STUDIO OOSTRUM de threshold tot een reactie van de cel die
de stochastiek bepaalt: het opbouwen van
microtubuli of het bewegen van de cel,
bijvoorbeeld. Het voordeel van stochas-
tiek is dat je ook een dempingssysteem
kunt inbouwen; dat willen we ook in pro-
tocellen doen.’

Werk je na de ‘Nederlandse Nobelprijs’
nu ook actief naar de internationale
variant?
‘De Nobelprijs moet je nooit op de voor-
grond van je activiteiten zetten. Je primaire
taak is opleiden, nieuwe kennis doorgeven.
Als dat leidt tot iets waardoor je in aan-
merking komt voor de Nobelprijs is dat
heel mooi, maar als je dat als leidraad
neemt, raak je alleen maar gefrustreerd.
Daarnaast is de Spinozapremie al een pre-
mie waarvan je eigenlijk niet mag verwach-
ten dat je haar wint. Voor de Nobelprijs
moet je echt iets gedaan hebben wat op
maatschappelijk gebied of in het denkveld
een verandering heeft veroorzaakt. Door
de grote hoeveelheid prominente weten-
schappers is het winnen daarvan een soort
loterij en als je alleen maar bezig bent met
de Nobelprijs dan verlies je het enthousias-
me van de ontdekking.’

oktober 2020 | 19

Systeemchemie Marysa van den Berg

‘We zijn de eerste ter wereld die binnen één systeem moleculen zichzelf volledig
laten repliceren, terwijl ze tegelijkertijd ook andere reacties katalyseren’

Synthetisch leven
in de maak

De systeemchemie ontwikkelt zich hard. Zelf-replicerende moleculen doen
aan katalyse, uit-evenwichtsreacties zijn aan elkaar te koppelen in één
systeem en coacervaten kunnen vanzelf groeien. Dat belooft alvast veel.

De systeemchemie heet ook wel (gewoonlijk zes) met naar buiten stekende samenwerking met, inmiddels postdoc,
de derde fase van de ontwik- staarten. Die zesringen kunnen zichzelf Guillermo Monreal Santiago ontdekte
keling van de chemie. Waar in dan weer stapelen tot een soort vezels. Otto dat het gebruik van een fotokatalyti-
de eerste fase chemici alleen Thioloxidatie, waardoor de zwavelbruggen sche cofactor ook in staat is de thioloxida-
gericht waren op moleculen maken (cova- zich vormen, is een essentiële stap in dit tie te katalyseren.
lente chemie) en vervolgens op niet-cova- proces. Nu ontdekte Otto’s promovendus
lente interacties bestuderen (supramolecu- Andreas Hussain dat de eerder gevormde Diffusiekoppeling
laire chemie), draait het nu allemaal om vezels een reactie kunnen katalyseren,
mengsels van moleculen creëren die teza- waarvan het product de oxidatie van thio- Otto ziet zijn systeem als een vorm van
men unieke eigenschappen hebben. Met len versnelt. Uit experimenten blijkt wat er ‘protometabolisme’. Voor echt metabolis-
als uiteindelijk doel om synthetisch leven precies gebeurt. De onderzoekers voegden me is namelijk nog meer nodig. Het be-
te scheppen. een substraat toe waarin een FMOC-groep langrijkste is dat het systeem uit evenwicht
En dat synthetisch leven komt dit jaar weer (FMOC staat voor fluorenylmethyloxycar- moet zijn. ‘In een instabiel systeem zit po-
een stapje dichterbij. Neem bijvoorbeeld bonylchloride) is gekoppeld aan het ami- tentiële energie waarmee je kunt werken,
het werk van hoogleraar systeemchemie nozuur glycine. FMOC is een bekende be- zoals bepaalde producten maken op zeer
Sijbren Otto, Universiteit van Groningen, schermingsgroep voor amines. efficiënte wijze’, stelt Leonard Prins, hoog-
in Nature Catalysis en Nature Chemistry, Otto legt verder uit: ‘De neutrale amino- leraar organische chemie aan de universi-
uitgevoerd in samenwerking met collega groepen van de lysines uit de GLKFK- teit van Padova. ‘Alle levende systemen
Clemens Mayer: ‘We zijn de eerste ter ketens katalyseren de reactie waarbij zijn dus uit evenwicht.’
wereld die binnen één systeem moleculen FMOC-glycine-bindingen worden gebro- Er is wel een constante stroom aan energie
zichzelf volledig laten repliceren, terwijl ken. Daardoor komt een alkeen vrij dat op nodig om die niet-evenwichtssituatie te be-
ze tegelijkertijd ook andere reacties kataly- zijn beurt de thioloxidatie versnelt. En houden. En om die constante stroom om
seren.’ door de thioloxidatie ontstaan kleine disul- te zetten in een permanente niet-even-
fideringen (drie- en vier-ringen, red.), die wichtssituatie is kinetische asymmetrie ver-
Lysines je kunt gebruiken om uiteindelijk weer zes- eist. Prins en zijn onderzoeksgroep hebben
ringen te maken en vervolgens vezels.’ In dit concept eerder dit jaar op macrosco-
Even een stapje terug. Een van de voor- pisch niveau laten zien in een hydrogel.
waarden voor synthetisch leven is replica- ‘In een instabiel ‘De gel bevat azobenzeenmoleculen’, ver-
tie. En dat kunnen Otto’s moleculen al wat systeem zit potentiële telt Prins. ‘Die veranderen van configuratie
langer. Als bouwsteen dient een benzeen energie waarmee je als je ze met licht bestraalt: van de stabiele
1,3-dithiol (dus met 2 SH-groepen) waar- kunt werken’ trans-vorm naar de instabiele cis-vorm.
aan een korte keten van aminozuren Door de hydrogel lokaal te bestralen, krijg
(GLKFK, waarbij K voor lysine staat) je concentratiegradiënten, want de cis-mo-
hangt als ‘staart’. De thiolgroepen kunnen leculen diffunderen naar de rest van de gel
onderling zwavelbruggen vormen en zo – waar geen licht is – en veranderen daar
ringen maken van een aantal bouwstenen in de transvorm.’

20 | oktober 2020

ADOBE/PICKUP

Dit is op zich niet heel nieuw. Maar nu ‘Het gebruik van zijn het product van de evolutie. Als je echt
hebben Prins en collega’s die reactie ge- enzymen is toch wel een protocel wilt maken die geloofwaardig
koppeld aan een tweede proces. Er zitten een beetje valsspelen’ is als voorloper van levende cellen, dan ge-
nu ook katalytisch actieve nanodeeltjes in bruik je liever geen enzymen, maar mole-
de hydrogel die een substraat (een fosfodi- moleculen hij gebruikt en welke hij uit- culen die het klusje helemaal zelf kunnen
ëster) helpen omzetten naar een product. scheidt’, verklaart Evan Spruijt, universi- klaren.’
‘De transmoleculen binden aan de nano- tair docent fysisch-organische chemie aan
deeltjes en remmen daarmee de reactie’, de Radboud Universiteit. Twee systemen
zegt Prins. ‘Als we nu het centrum van de Zo’n synthetisch compartiment kun je op
hydrogel met licht bestralen, verandert de verschillende manieren maken. Sommige Spruijt ondekte een heel eenvoudig mole-
transvorm daar in de cis-vorm en laten de onderzoeksgroepen gebruiken liposomen; cuul dat je kunt gebruiken. Het gaat om
nanodeeltjes de moleculen los. Dan is er bolletjes met een membraanlaagje. Spruijt twee dipeptides met een linker daartussen
dus geen inhibitie meer en krijg je katalyse. werkt aan coacervaten. ‘Dat zijn druppel- die bestaat uit zwavelbruggen. Hoe meer
Bij continue lichtbestraling heb je constan- tjes die ontstaan bij de gratie van fase- dipeptides aan elkaar gelinkt, hoe groter
te diffusie van azobenzeen. Tegelijkertijd is scheiding’, legt hij uit. ‘Denk aan water en het coacervaat wordt. Inderdaad, net als
er diffusie van het substraat naar het kata- olie; als je die bij elkaar doet en dan bij de replicatoren van Otto, is ook hier de
lytisch geactiveerde centrum van de gel en schudt, krijg je kleine druppels. Wij maken vorming van zwavelbruggen van belang.
het product naar de rest van de gel. Dank- coacervaten door negatief geladen ATP ge- En dus klopte Spruijt aan bij zijn Groning-
zij die diffusiekoppeling verloopt de om- koppeld aan een positief geladen peptide se collega voor een experiment om de twee
zetting van substraat naar product met een te gebruiken in water. Door de tegenstelde systemen samen te voegen. ‘Onze hoop is
hogere efficiëntie.’ ladingen krijg je druppels.’ dat je dan aan de ene kant thiolen oxideert
Nu nog gebruik je licht als energie om de Het is zelfs gelukt die druppels te laten voor de vorming van replicatoren en aan
niet-evenwichtssituatie aan de gang te groeien, geeft Spruijt aan. ‘We beginnen de andere kant tegelijkertijd disulfides
houden. Maar het uiteindelijke doel van met maar een beetje ATP en veel ADP en maakt en daarmee een coacervaat bouwt.
Prins is om een energierijk molecuul te ge- losse fosfaatgroepen. Vervolgens voegen we De vraag is dan natuurlijk nog wel of die
bruiken, net zoals ATP in levende cellen. een enzym toe dat ADP en fosfaat omzet replicatoren dan vervolgens in de druppel
naar ATP. Er ontstaat steeds meer ATP en worden opgenomen. Dat hopen we bin-
Druppels daarmee steeds grotere coacervaten.’ nenkort uit te vinden.’
Dit werkt allemaal al heel goed, maar vol- Dit is ook meteen het leuke aan het vakge-
Vooralsnog vinden repliceren, katalyseren gens Spruijt is het gebruik van enzymen bied van de systeemchemie, aldus Spruijt.
en uit evenwicht zijn plaats in een afgeslo- toch wel een beetje valsspelen. ‘Enzymen ‘Nu ontwikkelt iedereen zijn eigen systeem
ten bekerglas. Maar uiteindelijk is het de en daarvan leren we natuurlijk ontzettend
bedoeling dat een ‘levend’ synthetisch sys- veel. Maar uiteindelijk moet je voor een
teem wordt afgescheiden van de buitenwe- synthetische cel al die systemen gaan com-
reld: ‘compartimentalisatie’. ‘Dit is belang- bineren. Dat gaat allemaal nog heel span-
rijk, want de cel kan dan zelf kiezen welke nend worden.’

oktober 2020 | 21

Procesveiligheid: snel en bekwaam

De gepatenteerde hygiënische Tri-Clamp kunt u met één hand
bevestigen, vereist geen gereedschap en is geschikt voor
gebruik in de biofarmaceutische industrie.

Compatibel met allerlei soorten aansluitingen
Positie van blokkeringsmechanisme staat
aangegeven om validatie te vergemakkelijken
Kan worden bevestigd met de unieke
verzegelingstechnologie van de Q-Clamp
Strak en licht ontwerp voor optimaal gebruiksgemak
en om het risico op beschadiging van zakken of
handschoenen uit te sluiten

wmftg.com/q-clamp-nl
+31 (0)85 5360010

Daniël Linzel   Labautomatisering

IBM RESEARCH was namelijk moeilijk te combineren met
vloeistof- en vastestofreacties’, licht Geluy-
3-in-1-syntheserobot kens toe. ‘Verder kun je bijna elke reactie in
voor iedereen de vaste of vloeibare fase uitvoeren.’ Het
enige wat je als chemicus hoeft te doen, is
De nieuwe syntheserobot van IBM, RoboRXN, je eindmolecuul ontwerpen. Voer je dat in
combineert drie bestaande technieken om nieuwe de AI in, dan creëert de computer een re-
verbindingen sneller te ontdekken. Je kunt zelf trosynthetisch reactieschema, zoekt de juis-
onlinereacties inzetten bij IBM, maar uiteindelijk te ingrediënten en reactiecondities bij el-
moeten bedrijven ook hun eigen robots krijgen. kaar, voert de reactie uit, slaat eventueel
intermediairs op, en doet een massaspec-
Wereldwijd werken weten- Het interdisciplinaire onderzoeksteam trometriemeting.
schappers aan robots die trainde de AI met data van miljoenen geoc- ‘Voor onze machine kopen wij alleen de
het organisch synthetische trooieerde synthesereacties, die allemaal in chemicaliën en zorgen we ervoor dat ze
werk van chemici versimpe- de cloud staan opgeslagen. ‘We hebben er schoon is voor de volgende reactie’, vertelt
len of overnemen. Maar ICT-reus IBM wil- alleen voor gekozen om reacties in de gas- Geluykens. ‘Er is verder geen menselijke
de niet zomaar een nieuwe robot op de fase niet mee te nemen in het ontwerp. Dat interactie nodig. Sterker nog, je hoeft niet
markt brengen. ‘Onze RoboRXN bestaat eens in de buurt te zijn. Vanaf de website
uit drie componenten, namelijk kunstmati- ‘De kloof tussen AI in de cloud kun je de reacties op honder-
ge intelligentie, de cloud en automatise- en expertorganici den kilometers afstand opgeven en star-
ring’, vertelt Joppe Geluykens, research wordt snel kleiner’ ten.’ Dat maakt dit proces makkelijk
scientist bij IBM en verantwoordelijk voor schaalbaar. Nu heeft IBM zes reactors
de AI- en de cloudcomponenten. ‘De inte- waarin je van micromol- tot molschaal
gratie van die drie componenten maakt ons kunt werken, maar met meerdere robot-
systeem zo uniek.’ labs of zelfs een fabriek vol robots is dat te
verhogen.

Beperkingen

Waar ligt de grens voor de RoboRXN?
Teodoro Laino, theoretisch chemicus en
distinguished scientist bij IBM, meent dat
dat ligt aan de kwaliteit van het AI-model
en de hoeveelheid synthesestappen. ‘Na
meer dan vier of vijf stappen moet je tus-
sendoor zuiveren en dat is nog onmoge-
lijk. Als daarnaast het AI-model een syn-
these moet ontwerpen die exotische
reacties nodig heeft, kan dat ook voor pro-
blemen zorgen als we nog niet genoeg
clouddata hebben.’ Maar die beperkingen
zijn te overwinnen, aldus Laino. ‘Expert­
organici zijn nog wel beter dan de AI,
maar de kloof wordt snel kleiner.’
‘We bekijken nu ook of we kunnen sa-
menwerken met de academische wereld
of de industrie’, zegt Geluykens. ‘Daarbij
richten we ons vooral op het health care-
en duurzaamheidsdomein.’ Een voor-
beeld van waar interactie mogelijk zou
zijn, is de kunstmestindustrie. Geluykens:
‘Nu gaat een of twee procent van de glo-
bale energievoorraad daarnaartoe. Dat
moet veel efficiënter kunnen, dus we zou-
den op dat gebied met RoboRXN kun-
nen helpen.’

u Wil je de simulator uitproberen, kijk dan op

rxn.res.ibm.com.

oktober 2020 | 23

advertentie Carrière Puck Moll

E R VA R I N G Het effect van de pandemie op de werkgelegen-
IS DE heid voor jonge chemici en life scientists

VOOR UW Crisis of
L A B O R AT O R I U M . stijgende
kansen?

We Heeft de coronacrisis effect (gehad) op net ADOBE/ASDF
ondersteunen afgestudeerde studenten in hun zoektocht
uw oplossingen. naar werk? Uit een niet-statistisch verant­
woorde steekproef onder het veld blijkt dat
Wat in het voorjaar moest studenten doorgaans nog steeds prima een
wachten, halen we nu baan vinden.
weer in.
Met volle kracht en de Emiel Ongenae (23), in juni afge- Stijn Evens (23), die voor de zomer afstu-
ervaring van meer dan studeerd als chemicus aan de deerde aan de Universiteit Hasselt in de
140 jaar. Universiteit Gent, vermoedt dat klinische biomedische wetenschappen,
de schade van de coronacrisis raakte via zijn stage aan zijn eerste job. ‘Ik
Samen beperkt is voor de huidige afstudeerders. werk sinds juni als klinisch projectcoördi-
doorstarten. ‘Wel denk ik dat ik zonder de crisis vlotter nator voor het healthcarebedrijf Fibri-
carlroth.nl een baan zou hebben gevonden.’ Ongenae Check.’ Maar niet al zijn medestudenten
startte al in maart met rondkijken voor een hadden evenveel geluk. ‘Niet iedereen die
geschikte job en is nog steeds op zoek. ‘In dat ambieerde, slaagde erin een doctoraat
tegenstelling tot veel van mijn studiegeno- te kunnen starten’, vertelt Evens. ‘En van
ten ligt mijn ambitie niet bij een doctoraat, mijn medestudenten die, net als ik, in het
maar in het bedrijfsleven.’ bedrijfsleven aan de slag willen, hoor ik dat
er een aantal van hen moeilijkheden erva-
Hoe zijn de kaarten geschud? ren om aan een eerste job te geraken.
Meerdere bedrijven lijken hun budgette-
Volgens Ongenae richtten bedrijven zich ring voor nieuwe krachten omlaag ge-
tijdens de eerste maanden van de crisis schroefd te hebben vanwege de econo-
vooral op interne zaken en daarmee niet misch onzekerdere tijden.’
op mensen werven. ‘Effectief lijken bedrij- Voor FibriCheck zijn de kaarten nu juist
ven pas weer sinds september de draad te goed geschud, stelt Evens. ‘Wij leggen ons
hebben opgepakt, mede door de verlof­ toe op de digitale gezondheidszorg, en de
periodes in de zomerperiode. Het goede meerwaarde daarvan wordt juist in deze
nieuws is dat ze dus nog steeds mensen crisis extra zichtbaar.’ Ook voor Mathias
nodig hebben.’ Ondertussen heeft de che- Meyvis (24), afgestudeerd in de professio-
micus meerdere sollicitaties lopen en is hij nele bachelor chemie aan de Antwerpse
positief gestemd over zijn toekomst.

NL_C2W_Labtechnology_VitaminRoth_1_3_60x259.indd292.07.2020 11:55:44
24 | oktober 2020

AP Hogeschool, pakte zijn stage positief ‘Het goede nieuws is afwachtende houding vanuit de industrie
uit. ‘Ik kon naderhand als procestechno- dat ze nog steeds en/of de overheid kunnen ontstaan. En
loog bij BASF aanblijven. Maar een stu- mensen nodig dan is het doorgaans het fundamentele,
diegenoot van mij zag zijn net getekende hebben’ niet-marktgerichte onderzoek dat als eer-
contract bij Ineos alsnog ingetrokken wor- ste sneuvelt.’
den vanwege de slechtere economische Wesley Browne, hoofd van het departe-
prognoses.’ Dat neemt niet weg dat een ment moleculaire anorganische chemie Theoretische stages
wisselende markt voor verschillende on- aan de Rijksuniversiteit Groningen
derdelen van de chemie en life sciences (RUG), ziet nu al meer banenkansen, ze- Aan de AP Hogeschool zag opleidings-
natuurlijk niet iets specifieks is voor deze ker in de hoek van de synthetische chemie. hoofd chemie Els Van Eyken, net als haar
coronatijd. ‘Bedrijven nemen momenteel minder collega’s bij andere onderwijsinstellingen,
buitenlandse werknemers aan, waardoor wel een duidelijke impact van de corona-
Nabije toekomst en kansen de kansen voor onze jonge mensen stijgen.’ maatregelen op de praktijkstages. Studen-
Aan de RUG kiezen overigens de meeste ten kwamen in de lockdown thuis te zitten
Thomas Cleij, decaan van de faculty of masterstudenten voor een promotie en die en moesten in het slechtste geval hun stage
science and engineering aan de Universi- trajecten staan – vooralsnog – niet onder afronden binnen een theoretisch kader.
teit Maastricht, stelt dat het eigenlijk te druk. Dit laatste gaat ook op voor de stu- Van Eyken sprak in deze tijd met diverse
vroeg is om iets zinnigs te kunnen zeggen denten van de UGent, zo beschrijft decaan bedrijven in de procestechnologie over
over een mogelijk effect van de pandemie Isabel Van Driessche. ‘Op deze korte ter- de gevolgen. ‘Het werkveld is zich ervan
op de werkgelegenheid voor jonge chemici mijn zie ik evenmin een dramatisch effect. bewust dat het de huidige lichting studen-
en life scientists. ‘Wat gaat de economie op Op de middellange termijn zou er wel een ten in sommige gevallen bepaalde compe-
de langere termijn doen? En belandt de tenties nog verder moet bijbrengen. Tege-
chemie- en life sciences-industrie daardoor lijkertijd zie je dat de sector nog steeds
in een crisis óf gaan we massaal inzetten behoefte heeft aan afstudeerders. De che-
op duurzaamheid en stijgen de banenkan- mische sector is kortom nog steeds een be-
sen van onze studenten alleen maar?’ trouwbare werkgever.’

oktober 2020 | 25

Celbiologie Anne van Kessel

Wageningers vinden sterk geconserveerd systeem voor celpolariteit

Oeroud celkompas
ontdekt

Voor een gezonde celdeling dienen cellen hun boven- of onderkant te herkennen.
De eiwitten die bijdragen aan die zogeheten polariteit blijken vrijwel identiek in
planten en dieren. ‘Als het flink misgaat, wordt een embryo niet eens geboren.’

Een plant zonder blad of een doen al jaren onderzoek naar plantenem- kans groter is dat ze elkaar vinden’, legt
menselijk embryo dat zich hele- bryo’s, omdat die vroege ontwikkeling een Weijers uit. Op die manier vormen de ei-
maal verkeerd ontwikkelt. Als miniatuurversie is van de verdere planten- witten makkelijker polymeren. En die po-
cellen hun polariteit – waarbij ze ontwikkeling. Tijdens de embryogenese lymeren in vier gedefinieerde hoeken van
een boven- en onderkant onderscheiden – worden stamcellen gemaakt en verschillen- de cel vormen op hun beurt een baken
verliezen, kunnen er vreemde dingen ge- de celtypes aangelegd. Die moeten alle- voor de cel. Een kompaspunt.
beuren. ‘Voor een normale celdeling moe- maal op de juiste plek komen en de juiste
ten cellen weten wat hun boven- of onder-­ polariteit krijgen.’ Tijdens dat onderzoek Miniscule krachten
kant is, én waar ze zich bevinden in het ontdekten ze een nieuwe familie polariteits­
organisme’, zegt hoogleraar biochemie eiwitten die in de hoeken van de cel zit- Weijers denkt dat de eiwitten in hoeken
Dolf Weijers van Wageningen University & ten. Die kregen de naam SOSEKI, Japans belanden omdat daar andere, nog onbe-
Research. ‘Een cel moet zijn handelingen voor hoeksteen. De resultaten verschenen kende, krachten spelen. ‘Samen met de
afstemmen op de precieze coördinaten van in februari 2019 in Nature Plants. groep van Joris Sprakel, ook van de WUR,
waar hij zich in het organisme bevindt. Dat Weijers vermoedt dat SOSEKI een be- willen wij uitzoeken of de krachten op cel-
is cruciaal voor de groei en ontwikkeling langrijke rol spelen bij de celdeling, maar membranen en celwanden bepalend zijn
van planten en dieren.’ Weijers onderzoekt hoe ze die precies aansturen, moet hij voor de vorming van polymeren en het
hoe plantencellen hun plaats bepalen. Dit nog ontrafelen. Dat wil hij doen met een ontstaan van polariteit.’ Tot nu toe was het
jaar ontdekte hij een groep oeroude eiwit- ERC Advanced Grant, die hij vorig jaar onmogelijk om de krachten die in planten-
ten die functioneren als celkompas. ontving. Inmiddels heeft de groep al wel cellen spelen in kaart te brengen, omdat
ontdekt dat de SOSEKI-eiwitten een do- die cellen minuscuul zijn. Maar met be-
In een hoekje mein hebben, DIX, waarmee ze een poly- hulp van zelfgebouwde moleculen die van
meer kunnen vormen. De ontdekking kleur veranderen als er druk op komt te
Van dierlijke cellen is in vergelijking met de verscheen in februari van dit jaar in Cell. staan, lukt dat nu wel, blijkt uit een recen-
plantenvariant al vrij veel bekend over hun ‘Door een mechanisme dat we nog niet te gezamenlijke publicatie in PNAS.
richtingsgevoel. ‘Epitheel bij dieren is bijna begrijpen, worden de eiwitten de hoeken Weijers: ‘De volgende stap is om in groei-
altijd één cellaag. Dat komt omdat iedere van de cel ingestuurd. Hoeken geven een ende en delende cellen in kaart te brengen
cel weet wat de boven- en de onderkant is beperking aan de diffusie, waardoor de wat er met die krachten gebeurt. Ik ben
en omdat de deling altijd dwars daarop eiwitten er langer blijven hangen en de heel benieuwd. Om simpelweg rechtop te
plaatsvindt. Als dat niet zo is, ontstaan er blijven staan, moeten plantencellen al heel
twee cellagen en dat kan tot kanker leiden’, ‘Plantencellen doen veel doen.’
zegt Weijers. Hoewel bij planten geen kan- veel om simpelweg De ontdekking van de SOSEKI-eiwitten
ker ontstaat, geldt ook voor die organismes rechtop te kunnen bracht nog iets anders aan het licht. Tot nu
dat als ze willen uitgroeien tot een driedi- blijven staan’ toe is altijd gedacht dat celpolariteit onaf-
mensionale structuur, cellen moeten weten hankelijk in planten en dieren is ontstaan.
wat hun coördinaten zijn. Maar de Wageningse onderzoekers ontdek-
Bij toeval ontdekte de groep van Weijers ten dat alle landplanten, zelfs de alleroud-
vorig jaar een groep eiwitten die een be- ste levermossen, ditzelfde systeem met
langrijke rol spelen bij de polariteit. ‘We SOSEKI-eiwitten gebruiken. En de SOSE-

26 | oktober 2020

CATHERINE ALBRECHT/WUR/CELL
CATHERINE ALBRECHT/WUR

Cellen van levermos. Rechts een kale opname van SOSEKI-eiwitten, een nieuwe familie polariteitseiwitten, in de hoeken van de cel. Links hetzelfde beeld met daaroverheen de
structuur van een DIX-domein, waarmee ze een polymeer vormen.

KI-eiwitten in planten tonen overeenkom- ‘Vrijwel alle de cel bepalen en wat er gebeurt als cellen
sten met de Dishevelled-eiwitten van tumoren ontstaan hun polariteit verliezen.
meercellige dieren. Het vermoeden ont- uit epitheelcellen die ‘Als het flink misgaat, wordt een embryo
stond dat de eiwitten een vergelijkbare hun polariteit niet eens geboren’, zegt Boxem. ‘Zo be-
functie hebben in planten en dieren. Dat verloren hebben’ langrijk is polariteit.’ Ook bij sommige
werd bevestigd doordat de onderzoekers vormen van de netvliesziekte retinitis pig-
delen van het planten- en diereneiwit kon- schillende momenten en onafhankelijk van mentosa is er een polariteitsprobleem. Net
den omwisselen zonder dat de werking elkaar ontstaan. ‘Dat vertelt volgens mij als bij de darmziekte IBD (inflammatory
veranderde. dat er niet zoveel oplossingen zijn voor het bowel disease), waarbij de epitheelcellen
Beide polariteitseiwitten bevatten het polariteitsprobleem’, zegt Weijers. Dat be- niet meer goed aan elkaar vastzitten. ‘En
DIX-domein, dat daarnaast bij een aamt universitair hoofddocent biologie vrijwel alle tumoren ontstaan uit epitheel-
derde groep organismes bleek voor te Mike Boxem van de Universiteit Utrecht. cellen die hun polariteit verloren hebben.
komen: de SAR-eukaryoten, waartoe Boxem: ‘Dieren gebruiken twee verschil- Ze hebben geen onder- en bovenkant
bijvoorbeeld ook de malariaparasiet be- lende coördinaatsystemen. Eentje om de meer en ronden af in plaats van dat ze
hoort. Weijers: ‘De DIX-domeinen van boven- en onderkant en buiten- en bin- vierkant zijn. Ze vormen meerdere cella-
de SAR-groep zijn een soort mengvorm nenkant te bepalen: het apicale/basale po- gen of sluiten juist niet meer goed op el-
tussen de domeinen van de SOSEKI- lariteitssysteem. En een ander systeem om kaar aan.’ Het is de vraag of het polari-
eiwitten en Dishevelled-eiwitten. De de haargroeirichting te bepalen: het teitsverlies kanker veroorzaakt of dat het
voorkant lijkt op de dierlijke versie en planar-polariteitssysteem.’ De Dishevel- een situatie creëert waarin tumoren mak-
de achterkant op die van planten. Dat led-eiwitten behoren tot dat tweede sys- kelijker kunnen ontstaan.
doet ons vermoeden dat de gemeen- teem. De Par-eiwitten, waarvan sommigen
schappelijke voorouder van planten en ook polymeriseren, vallen onder het eerste Zelforganiserend
dieren, een eencellige, soortgelijke eiwit- systeem. Boxem onderzoekt met behulp
ten had, misschien zelfs met een functie van de worm C. elegans welke moleculaire Boxem legt uit dat veel dieren hun polari-
in celpolariteit.’ mechanismes de onder- en bovenkant van teit regelen met groepen eiwitten aan de
binnenkant van het celmembraan die elkaar
Coördinaatsystemen aantrekken of afstoten. ‘Eiwitten uit groep
A (Par-6 en Par-3, red.) trekken andere
Naast de Dishevelled-eiwitten, gebruiken groep-A-eiwitten aan en stoten groep-B-ei-
dieren nog andere eiwitten om hun polari- witten (aPKC en Lgl, red.) af. Op die ma-
teit te regelen. Die eiwitten en domeinen nier verdelen die polariteitseiwitten de cel
zijn tijdens de dierlijke evolutie op ver-

oktober 2020 | 27

De winnende selectie voor standaard
koeling op het laboratorium

Bestel online op labselect.nl
Direct uit voorraad leverbaar!

Exclusief
bij Poly Temp

Scientific

Basic 700 Basic 700
-20˚C vriezer +4˚C koelkast

Uitstekende temperatuurstabiliteit • Digitale controller • Kasthoogte onder 2 meter
• LED verlichting • Standaard back-up batterij • Verwisselbaar Monoblock Koelsysteem

Labselect is een merk van Poly Temp Scientific. Zorgvuldig samengesteld en
geselecteerd op basis van ervaring van labmanagers, technici en analisten.

in twee delen, wat als kompas dient voor de ‘Verschillende mondjes die koolstofdioxide opnemen en
inrichting van de rest van de cel.’ Het is een plantendelen zuurstof afgeven. ‘Het eiwit komt niet eens
zelforganiserend systeem. ‘Ik vind het mooi gebruiken voor in de wortels, waar Dolf de SOSEKI-
dat zoiets ingewikkelds als de celindeling verschillende eiwitten vond’, zegt Russinova. ‘Verschil-
ontstaat uit zulke simpele reacties.’ polariteitseiwitten’ lende plantendelen gebruiken verschillen-
De bioloog is heel enthousiast over de ont- de polariteitseiwitten.’ Een ander belang-
dekking van de SOSEKI-eiwitten door vertonen dwerggroei en hebben een slechte rijk polariteitseiwit in de huidmondjes is
Weijers en de overlap met het dierenrijk. vruchtbaarheid. De brassinosteroïden ko- BASL. ‘BASL bevindt zich altijd tegen-
Boxem: ‘Ons onderzoeksmodel heeft pola- men sterk overeen met steroïden, waaron- overgesteld aan de delingsrichting van de
riteitseiwitten aan twee kanten van de cel. der geslachtshormonen en het stresshor- cel. Het is een heel belangrijk baken.’ PO-
Zijn planten hebben ze in vier hoeken zit- moon cortisol, in zoogdieren. LAR is afhankelijk van BASL. ‘Een muta-
ten! Ik ben benieuwd of we nog meer over- De groep van Russinova kijkt onder meer tie in BASL zorgt ervoor dat POLAR over-
lap gaan vinden en wat ons dat leert over naar de kinase GSK-3, een belangrijke ne- al terechtkomt in de cel en niet op één
elkaars systemen. Mijn collega’s en ik be- gatieve regelaar in de signaaltransductie specifieke plek.’ En dat resulteert weer in
studeren eiwitfuncties in verschillende die- van brassinosteroïden. ‘In 2018 ontdekten een verkeerde aanleg van huidmondjes of
ren, maar het is mooi om te zien dat zelfs we een eiwit dat een substraat is van die minder huidmondjes, waardoor de plant
een uitstapje naar het plantenrijk interes- kinase’, vertelt Russinova. Dat eiwit was minder koolstofdioxide kan opnemen dan
sante informatie kan opleveren.’ POLAR en de groep publiceerde erover in hij nodig heeft voor zijn groei.
Nature. POLAR bleek een scaffold protein,
Plantenhormonen dat meerdere componenten in de signaal- Celinrichting
transductieroute bindt. ‘Het eiwit fosfory-
Dat planten en dieren veel overeenkomsten leert GSK-3 en dat is belangrijk voor de De komende jaren wil Russinova uitzoe-
hebben, toont ook Jenny Russinova, hoog­ asymmetrische deling in huidmondjes van ken hoe de polarisatie van ‘haar’ eiwitten
leraar aan de Universiteit Gent en groeps- planten.’ POLAR bleek eveneens een pola- precies tot stand komt en of ze ook een rol
leider bij het Vlaams Instituut voor Bio- risatie-eiwit en vormde voor Russinova het spelen in andere weefsels. Je kunt dit ver-
technologie (VIB). Haar groep doet begin van haar onderzoek naar polariteit. gelijken met de plannen van Weijers met
onderzoek naar brassinosteroïden; een POLAR blijkt specifiek actief in de huid- de SOSEKI-eiwitten. Boxem gaat onder-
groep plantenhormonen die in alle plan- zoeken hoe de celinrichting verloopt nadat
tenweefsels voorkomen. Ze zijn betrokken de polariteitseiwitten zich hebben ver-
bij uiteenlopende fysiologische processen, deeld. ‘Er moet een eiwittransportsysteem
zoals de groei, het oprollen van bladeren en komen, de membranen moeten zich speci-
de differentiatie van het vaatweefsel. Plan- aliseren voor bijvoorbeeld voedselopname
ten die geen brassinosteroïden aanmaken, en organellen moeten op de juiste positie
komen. En dit moet ook nog bij ieder cel-
JENNY RUSSINOVA LAB/VIB-UGENT type op een andere manier.’ Onlangs vond
de groep dat Par-6 aan een regulator van
Rechts Arabidopsis wild type en links de mutant die geen brassinosteroïden aanmaakt en daarom sterke dwerggroei microtubuli bindt en op die manier de or-
vertoont. ganisatie van microtubili regelt.
Alle drie de onderzoekers denken niet graag
na over toepassingen van hun onderzoek, ze
doen het puur omdat ze willen begrijpen
hoe het zit. ‘Maar als ons onderzoek kan
bijdragen aan de ontdekking hoe tumoren
ontstaan, dan werk ik daaraan uiteraard
graag mee’, zegt Boxem. Ook Weijers denkt
dat er zeker toepassingen voor zijn onder-
zoek zijn. ‘Bij het ontstaan van planten-
structuren, of het nou een stengel of wortel
is, speelt polariteit een rol. Op het moment
dat je meer grip krijgt op de onderliggende
mechanismes, krijg je ook meer grip op
groei en ontwikkeling. Die kennis kan op
heel veel manieren van pas komen, maar
onze kracht ligt toch meer in het bestude-
ren van de werkingswijze.’

u Yoshida, S. et al. (2019) Nat Plants 5(2)
Dop, M. van et al. (2020) Cell 180(427)

Michels, L. et al. (2020) PNAS 117(30)

oktober 2020 | 29

DUMAS analyzer voor de bepaling van totaal
stikstof / eiwit in voedingsmiddelen en diervoeding

• Dumas i.p.v. de traditionele Kjeldahl meet techniek. Sneller
en veiliger analyseren zonder milieubelastende chemicaliën

• Uitgerust met een autosampler met 100 monster posities

• Herbruikbare keramische cups waarin monsters met een
gewicht tot 3 gram geanalyseerd kunnen worden

• Analyse tijd van 5 minuten per monster

• Minder onderhoud door uniek verticaal introductiesysteem,
de resten van de monsters blijven in de cups achter, zodat
de as-ophoping in de verbrandingszone vermindert

Skalar Analytical B.V. T: + 31 (0)76 5486 486 Uw partner in chemische automatisering
Tinstraat 12 F: + 31 (0)76 5486 400
4823 AA Breda E: [email protected]
Nederland I: www.skalar.com

Efficiënte en flexibele FIND THE NEWEST
HPLC analyse VACANCIES ON
OUR WEBSITE
Schakel met de Column Switching
Module tussen zes, acht of zelfs www.cls-services.nl
tien verschillende HPLC-Kolommen
vóór de analyse recruitment, selection and secondment in
chemistry | pharma | biotech | food | feed
De Column Switching Module,
ontworpen door Da Vinci Laboratory SENIOR SCIENTIST HOMOGENOUS CATALYSIS
Solutions, zorgt voor:
INNOSYN - GELEEN
• Efficiënt gebruik van HPLC kolommen bij atmosferische
temperatuur With a team of passionate & experienced problem solvers,
Innosyn primarily focusses on R&D towards the develop-
• Flexibele configuratie voor 6, 8 of 10 kolommen ment of (bio)chemical production processes. Applying inno-
• Touch screen user interface voor het definiëren en vative and cost-efficient technologies for their customers.
For this challenging and exciting job we are looking for a
selecteren van de kolommen Senior Scientist Homogenous Catalysis. Besides a PhD in
homogeneous catalysis and at least 8 years of industrial
jaar experience, you have a track record in asymmetric hydroge-
nation. As Scientist you will bring innovative solutions.
Meer info? Tel. 010 258 1870 www.davinci-ls.com As Manager you are a natural leader, able to guide and
inspire colleagues to achieve scientific excellence.
For more information: www.cls-services.nl?vac=A2000140

CLS Services

CHEMISTRY OF CONNECTING PEOPLE

Isnpfoercmialnporwomfoortioounr

Analyse your food and feed
without limits

Your key benefits with the BÜCHI ProxiMate™ NIR spectrometer:
· Monitor your complete production, from raw material to end product.
· Everywhere you need it: at your production line, in your lab, wherever you want.
· The Proximate is suitable for solid and liquid samples, calibrations are available
for parameters like moisture (dry matter), total fat, protein, ash,
fiber and more

More information on: www.buchi.com/proximate

Hettich Benelux Plantengroeikasten (PRC) Da Vinci viert haar
20-jarig bestaan
Hettich Benelux heeft plantengroeikasten ontwikkeld voor onder
andere algemene plantengroeistudies, weefselkweek onderzoek, Op 1 oktober 2020 viert Da Vinci Laboratory Solutions haar 20-jarig
zaadkieming studies, drosophila onderzoek, entomologie en in vitro bestaan! Als leverancier van chromatografische oplossingen ondersteunt
plantstudies.
Da Vinci laboratoria bij analytische uitdagingen.
Alle plantengroeikasten maken gebruik van een breed spectrum wit
ledlichtsysteem met onafhankelijk in te schakelen verrood led- Met als missie Boosting
verlichting.
Laboratory Efficiency biedt
Dankzij de minimale warmteontwikkeling van de plateaus is er een
betere en stabielere temperatuurhomogeniteit in de kasten; een Da Vinci een breed pakket
laag koelingcapaciteit resulteert daarbij in een laag energieverbruik.
Door de homogene licht verdeling over het effectieve werkoppervlak analytische oplossingen voor
kan het groeioppervlak volledig gebruikt worden. De plantengroei-
kasten zijn verkrijgbaar in 4 types (WL) variërend van een groeiopper- monstervoorbereiding, jaar
vlakte van 1 m² tot 4,68 m² en een netto volume van 575 liter tot
3075 liter. Verkrijgbare verlichtingsplateaus: 200 µMol tot 1100 µMol. analyse, rapportage, data

Naast de WL-serie is er ook de 1200 SL (sidelight) beschikbaar. Bij management tot en met
deze kast zit de verlichting aan weerszijden en kunnen er maximaal 15
plateaus met een totale groeioppervlakte van 9 m² geplaatst worden. verbruiksartikelen. Vanuit het
Bekijk onze video op YouTube: https://youtu.be/IwY0ZaqS6dI
hoofdkantoor in Rotterdam
Hettich Benelux B.V.
De Aaldor 9 I 4191 PC I GELDERMALSEN I 088 221 99 00 ontwikkelt, assembleert en

www.hettichbenelux.com installeert het Da Vinci team de chromatografische oplossingen gebaseerd op het

Agilent Technologies platform. Maar ook biedt Da Vinci technische ondersteuning

in de breedste zin van het woord; zoals consultancy bij het inrichten van een

compleet laboratorium en het geven van chromatografie trainingen. Daarnaast

vertegenwoordigt Da Vinci een aantal vooraanstaande fabrikanten van analytische

instrumenten en verbruiksartikelen in de Benelux, zoals AccuStandard, GERSTEL,

MACHEREY-NAGEL en XOS. Vanuit een uitgebreid applicatie-en R&D laboratorium

kunnen wij de analytische systemen demonstreren.

Bent u geïnteresseerd in een chromatografische oplossing? Neem contact op met
Da Vinci.

DA VINCI LABORATORY SOLUTIONS – T: 010- 258 1870
E: [email protected] - WWW.DAVINCI-LS.COM

90x123C2W Productpreview PRC.indd 1 25-8-2020 12:36:21

Food & Nutrition Arno van ’t Hoog

Hoe kun je spieropbouw en sportprestaties wetenschappelijk onderbouwd verbeteren?

‘Je bent wat je
zojuist at’

Sporters die beter willen presteren, hebben tegenwoordig meer te kiezen dan de
spreekwoordelijke boterham met pindakaas of sportdrankjes. De wetenschap
brengt met stabiele isotopen, gaschromatografie en scanners het sportlijf in beeld,
plus het effect van nieuwe supplementen en dieetregimes.

Wat hebben eiwit, aminozu- ning is de respons op de maaltijd een stuk spierafbraak vermindert en spiergroei sti-
ren, creatine, bèta-alanine, hoger.’ muleert. Dat is pas echte topsport.’
bakpoeder, water en Dat ons lichaam zo snel reageert op in- Om die processen in beeld te brengen, ge-
sportdrank met elkaar ge- spanning komt door de doorlopende af- bruikt Van Loon een infuus met koolstof-13
meen? Er is voldoende wetenschappelijk braak en opbouw van eiwitten, aldus Van gelabelde aminozuren. Die spuit je in en
bewijs om te stellen dat ze bij doordacht Loon. ‘Spieren hebben een turn-oversnel- kun je met een gaschromatografie-isotoop-
gebruik spieropbouw of sportprestaties heid van een à twee procent per dag. We ratio-massaspectrometer, (GC-IRMS) vol-
kunnen bevorderen. Dat concludeert consumeren zo’n zeventig gram eiwit per gen. ‘We hebben ook gelabelde aminozu-
tenminste het IOC in zijn meest recente dag, maar we synthetiseren zelf zo’n drie- ren in een koe gespoten. Die bouwde de
consensus statement. Zulke review-papers honderd gram eiwitten. Recycling van koe om in melkeiwitten, en het gelabelde
laten zien dat onderzoek aan sportvoeding aminozuren dus is heel belangrijk. Een melkeiwit gebruiken we regelmatig in voe-
en supplementen de laatste twintig jaar aminozuur van een armspier kan over een dingsexperimenten. Binnen twee uur na
de diepte is ingegaan, gestimuleerd door week misschien in de huid van je grote een maaltijd kunnen we die tracer al aan-
inzichten uit de celfysiologie, en door teen zitten. Het voelt niet zo, maar over tonen in een spierbiopt: je bent dus letter-
nieuwe methodes die metabolieten in drie maanden heb je daardoor een nieuwe lijk wat je zojuist hebt gegeten.’
beeld brengen. arm gemaakt.’ Het gelabelde eiwit gebruik je in dieet-ex-
Turn-over in de spieren betekent dat je perimenten, waarbij bijvoorbeeld bij proef-
Anabole stimulus door training vrij snel spiergroei en extreme personen één been in het gips is gezet.
vormverandering kunt stimuleren, met als ‘Het been dat minder beweegt, maakt
Inmiddels is bekend dat het eiwitcomplex uitersten een wielrenner en een bodybuil- minder nieuw spiereiwit aan. Dat resultaat
mTORC1 de cellulaire antenne is waar- der. ‘Maar die plasticiteit maakt ons ook kun je vertalen naar de sport: het is handig
mee spiercellen de synthese van eiwitten kwetsbaar’, zegt Van Loon. ‘Spieren reage- om eiwit te eten direct na de training. Voor
opschroeven in reactie op krachttraining ren direct, dus kun je na een ziekbed van het ziekenhuis levert dat het inzicht dat je
en aminozuren. ‘Er zijn twee belangrijke een week meer dan anderhalve kilogram patiënten als het even kan niet in bed moet
stimuli voor spieraanmaak: fysieke in- spier verliezen. Als je dat proces begrijpt en laten eten liggend voor de televisie. Laat ze
spanning en eiwitinname’, licht Luc van welke stimuli belangrijk zijn, dan kun je eruit komen en naar het buffet lopen. Hoe
Loon, hoogleraar fysiologie van inspan- gaan kijken hoe je bij ouderen en zieken meer ze bewegen, hoe meer van de voe-
ning en voeding bij het Universitair Me- ding bijdraagt aan spierbehoud. Daar ligt
disch Centrum in Maastricht, toe. ‘Dat ‘We hebben ook ge­ de uitdaging in het ziekenhuis of bij oude-
laatste klinkt een beetje magisch, maar als labelde aminozuren renzorg, mensen die te weinig bewegen en
je eiwit eet, komen er aminozuren in je in een koe gespoten’ te weinig hoogwaardig eiwit eten.’
bloed, en dan gaan spiercellen vanzelf Sporters willen structureel spierkracht en
extra spiereiwitten aanmaken. Simpelweg uithoudingsvermogen ontwikkelen, maar
eten is dus een anabole stimulus. Daar zoeken daarnaast ook naar manieren om tij-
hoef je niks voor te doen. Inspanning dens piekprestaties beter te presteren. Bij
versterkt dat anabole effect. Na een trai-

32 | oktober 2020

SHUTTERSTOCK/SYDA PRODUCTIONS

kortdurende intensieve inspanning put de ‘Carnosine kan geen bèta-alanine innemen, omdat carno-
sporter in eerste instantie uit beperkte protonen wegvangen sine meer voorkomt in snelle spiervezels.
ATP-voorraden, waarna spiercellen moeten die vrijkomen bij Met die informatie kunnen coaches moge-
overschakelen op anaerobe glycolyse, waar- melkzuurvorming’ lijk meer individueel trainingsadvies gaan
bij zich melkzuur vormt. Een sporter met geven.’
meer ATP-reserves, of extra weerstand te- aantrekkelijk, en via de voeding – vlees,
gen verzuring, heeft dus een voordeel. vis – krijg je het weliswaar binnen, maar Kanttekeningen
in ons lichaam is vooral bèta-alanine de
Verhogen carnosinespiegels beperkende factor’, vertelt Blancquaert. Studies leveren vaak variabele resultaten.
Pas als je weken achtereen bèta-alanine Dat heeft deels te maken met variatie in
Een van de supplementen die de afgelopen als supplement slikt, stimuleer je de vor- studiepopulatie, timing, dosis en tijdsduur.
tien jaar intensief is onderzocht is bèta-ala- ming van carnosine in de spieren, en Zo is inmiddels duidelijk dat een dagelijk-
nine, het neefje van het aminozuur alfa-ala- daarmee sportprestaties, blijkt uit een se bèta-alanine inname tot 6,4 g verspreid
nine. Bèta-alanine vind je niet terug in onze metareview. Die positieve effecten van over verschillende doses door de dag, en
eiwitten, maar het is een van de twee bouw- bèta-alanine supplementen zijn vooral het best samen met de maaltijd verstandig
stenen in het dipeptide carnosine, dat in aangetoond bij grote sportinspanning tus- is. Pas na vier tot acht weken is het effect
grote hoeveelheden in onze spieren zit, in sen de 1 en 10 minuten, zoals 800 meter op carnosinespiegels het grootst, aldus
concentraties van 5 tot 8 mM. In de snelle hardlopen, 200 m zwemmen, of 2.000 m Blancquaert. ‘Verder hangt het af van de
spiervezels van topsprinters en racepaarden roeien. proefpersonen, en de specifieke test in het
meet je de hoogste concentraties. Carnosine meten kan via spierbiopten, lab of je prestatie-effecten vindt. Zijn het
‘Omdat carnosine zoveel voorkomt is het maar inmiddels is een non-invasieve me- recreatieve sporters of elite-atleten? En
interessant om te onderzoeken welke func- thode ontwikkeld op basis van NMR. In kun je die resultaten vertalen naar andere
ties het vervult’, zegt Laura Blacquaert van Gent staat zo’n scanner die in de kuitspier groepen of sporten? Bij elk onderzoek kun
de vakgroep lichamelijke opvoeding en be- van een sporter carnosinespiegels kan be- je kanttekeningen plaatsen, en elk onder-
wegingswetenschappen van de Universiteit palen. Blacquaert: ‘Daarmee kun je men- zoek levert weer nieuwe vragen op.’
Gent. ‘Onderzoek suggereert diverse func- sen bèta-alanine geven en op verschillende ‘Dat is ook een van de redenen waarom
ties, ten eerste die van pH-buffer, omdat tijdstippen de spier doormeten. Zo kun je wetenschappers geen goede coaches zijn’,
carnosine protonen kan wegvangen die het effect zien van inname van het bèta-­ zegt Van Loon. ‘Ik kan wel basale regels
vrijkomen bij de vorming van melkzuur. alanine supplement op spiercarnosine. Die geven over dosering en timing van voe-
Daardoor is de verzuring minder sterk en techniek kun je ook gebruiken om indirect ding, zoals trainen voor de avondmaaltijd,
kun je een heel intensieve inspanning lan- spieren van sporters te typeren wanneer ze of een eiwitrijke snack na de training. Als
ger volhouden.’ Verder zijn er studies die wetenschappers advies geven zijn er altijd
aangeven dat carnosine een rol speelt in de mitsen en maren.’
calciumregulatie, en dat is weer van belang
voor effectieve spiercontracties. u Maughan, R. et al. (2018) Br J Sports Med 52(7)
‘Verhoging van carnosinespiegels is dus Saunders, B. et al. (2016) Br J Sports Med 51(8)

oktober 2020 | 33

Bedrijvengids Overzicht van laboratoriumleveranciers en dienstverleners

LABORATORIUMAPPARATUUR ONDERHOUD EN VALIDATIE

Inacom Instruments Poly Temp Scientific

Industrial & Analycal Components A: De Marne 211 | 8701 MH Bolsward
Dwarsweg 71a T: +31 (0)515-575105
3959 AE OVERBERG E: [email protected]
T: +31 (0)318-521151 W: www.polytemp.nl
E: [email protected]
I: www.inacom.nl Part of your team! Uw leverancier van moderne lab apparatuur met ouderwets goede
service
Al meer dan 30 jaar toeleverancier van laboratorium artikelen zoals onderde- Naast ons leveringsprogramma van laboratorium apparatuur voeren wij ook
len, verbruiksartikelen en toebehoren voor chromatografie en vloeistof analyse merkonafhankelijk onderhoud uit op vriezers, flowkasten en incubatoren. Zowel
systemen. Inacom Instruments is al vele jaren distributeur van IDEX Health & koeltechnisch onderhoud en reparaties als validatie van LAF-kasten behoort tot onze
Science, Vici/Valco en vele anderen. Onze website geeft een goed overzicht expertise. Ook bieden wij een 24/7 storingsdienst en hebben wij de beschikking over
hiervan en tevens alle informatie per product. een eigen reparatiecentrum en leenapparatuur.

Instrument Solutions BIOBANKING/KOELAPPARATUUR

A: De Liesbosch 50 | 3439 LC Nieuwegein (NL) PHC Europe B.V
T: +31 (0)88 4678786
E: [email protected] Voorheen bekend als Panasonic
W: www.instrument-solutions.com Biomedical Sales Europe B.V.
A: Nijverheidsweg 120 / 4879 AZ Etten-Leur
Vanaf 2000 uw partner op het gebied van laboratorium analyseapparatuur, T: +31 (0)76 - 543 38 33
verbruiksmateriaal en Service Support in België, Nederland en Luxemburg. F: +31 (0)76 – 541 37 32
Specialiteit is monstervoorbewerking en –behandeling in het algemeen, E: [email protected]
automatisering & dosering voor elementanalyse, chromatografie, geur- en W: www.phchd.com/eu/biomedical
smaakanalyse, deeltjesgrootte & materiaalkarakterisering.
Service Support betreft installatie, reparatie en preventief onderhoud op uw Voorheen als Panasonic, en nu onder onze huidige merknaam PHCbi, staan we
locatie of in ons Service Center in Nieuwegein. al bijna 30 jaar garant voor kwaliteit en betrouwbaarheid. Snelle levering, uit-
Verder beschikken wij over een eigen demonstratie- en applicatielaboratorium. stekende (back-up) service, optimale celkweek resultaten en de meest veilige
en zekere opslag voor uw kostbare samples zijn hiervan o.a. de reden.
Labexchange (ULT) vriezers, CO2- en multigas incubatoren, koel- en broedstoven, klimaat-
kasten bloedbewaarkasten, medische- en farmaceutische vriezers, LN2 opslag,
Laboratorium- en analysesystemen. Als autoclaven.
nieuw. Met garantie.
BIOPROCESSING
Labexchange is de toonaangevende aanbieder van gebruikte laboratorium-
en analyseapparatuur. Labexchange staat al 30 jaar voor grote technische INFORS Benelux BV
betrouwbaarheid en veelomvattende service.
Uw specialist voor bioreactoren, schud-in-
T: +49 7475 9514 0 cubatoren en bioprocess software. U
E: [email protected] profiteert van geavanceerde systemen die bijdragen aan uw succes door de
W: www.labexchange.com productiviteit van uw cellijnen of micro-organismen te maximaliseren zonder
de reproduceerbaarheid op te offeren.
We hebben een omvangrijk assortiment gebruikte en nieuwe laboratoriumequip- A: Markweg 9-A / 6883 JL Velp
ment in de volgende categorieën: laboratorium en analyse, spectroscopie, chroma- T: +31 (0)26-3693100
tografie, laboratoriuminrichting en life science. Bijvoorbeeld: gaschromatografen, E: [email protected]
GC/MS, FTIR-spectrometers, massaspectrometers, HPLC-systemen, ICP- W: www.infors-ht.com
systemen, laminarflow, ovens, centrifuges, laboratoriummeubels en zuurkasten.
We offer the right solutions for your applications:
LabMakelaar Benelux BV - Fermentatie van microorganismen (bacterien, schimmels en gisten)
- Cell culture (mammalian cells, insect cells, plant cells and algae)
A:Knibbelweg 18-C | 2761 JE Zevenhuizen (ZH) - Biofuels (biodiesel and bioethanol)
T: +31 (0) 180-321820 - Bioprocess integration in one software platform
E: [email protected] - Customer-specific bioreactors and incubation shakers
W: www.labmakelaar.com - Qualification of bioreactors and incubation shakers

Dé Benelux specialist voor aan- en verkoop van alle gebruikte laboratorium instru- An eye toward solutions and personal, sustainable customer relationships are
menten en meubilair. Met garantie. Ruime ervaring in life-sciences, milieu, medisch, our greatest strengths.
R&D, voeding, onderwijs en labinrichting.
LabMakelaar Benelux B.V. bestaat uit 3 bedrijfsdivisies om een all-in concept voor
het laboratorium te kunnen bieden;
- LabMakelaar voor laboratorium apparatuur en meubilair
- Laboratorium.shop voor glaswerk en disposables
- LabforRent voor huur en verhuur van laboratorium ruimtes

LABORATORIUMAPPARATUUR &
BIOBANKING

G.R.Instruments BV Scientific equipment
specialist
A. Voswijk 7 – 3961 NH – Wijk bij Duurstede (NL)
T. +31-(0)-343-520284
E. [email protected]
W. www.grinstruments.com

Bent u op zoek naar innovatieve laboratoriumapparatuur van hoge kwaliteit Wilt u ook een vermelding
voor de juiste prijs? in de Bedrijvengids?
Wij bieden u passende oplossingen met zowel nieuwe en/of gebruikte labora-
toriumapparatuur, voor bewerking en optimale, veilige opslag van waardevolle Informeer naar de mogelijkheden,
onderzoeken, producten of samples. [email protected]
Eigen Inkoop - Verkoop - Levering - Onderhoud - Reparaties - Keuringen en uit-
stekende eigen 24uurs-Service voor Anaerobe werkstations, ULT vriezers -86°C,
LN2 opslag -196°C, koel/Vriescellen, Koel/vries en klimaatkasten, Centrifuges,
Incubatoren, Ovens, Waterbaden, Vriesdrogers & Veiligheidswerkbanken.

Arjen Dijkgraaf Food & Nutrition

nes. Vervormen de deeltjes tijdens het per-
sen, wordt er water naar buiten gedrukt of
juist dieper naar binnen, hoeveel water
blijft er na het drogen achter en diffundeert
dat weken later nog door de pellets? ‘In elk
geval is er weinig wetenschappelijke litera-
tuur over.’ Temperatuur, stoomdosering
en andere condities berusten vooral op er-
varing van procesoperators, meent ook
medeprojectcoördinator Menno Thomas,
die als oprichter van adviesbureau Zetadec
al vele jaren bij diervoederbedrijven over de
vloer komt.

WUR Microstructuur

Puike pellets Het gaat goed zolang je altijd dezelfde pro-
cescondities en grondstoffen toepast. ‘Maar
Hoe verwerk je uiteenlopende biomassarestanten tot vanuit milieutechnisch perspectief wil je je
stevige hapklare brokken voor de veeteelt? Wagenings granen deels vervangen door wisselende
onderzoek moet dat voorspelbaar maken. bijproductstromen die traditioneel geen
toepassing vinden in het pelleteerproces,
‘Op basaal niveau is verba- mineralen en koolhydraten, verdeeld over terwijl dieren er wel voedingsstoffen uit
zingwekkend weinig be- identieke brokjes, zodat dieren niet de lek- kunnen halen. Zulke ingrediënten zijn an-
kend over pelleteerproces- kerste hapjes kunnen selecteren. ‘De gema- ders samengesteld, met vooral meer vezels’,
sen’, stelt Joshua Dijksman, len ingrediënten verblijven maximaal twintig stelt Dijksman.
universitair docent physical chemistry and seconden in een conditioneringsmachine. Per batch kan de samenstelling sterk gaan
soft matter aan Wageningen University & Die mengt ze bij zestig tot tachtig graden verschillen, en dus ook de optimale verwer-
Research (WUR). In het kader van het pro- Celsius, en er gaat wat stoom doorheen. Een kingscondities. Om die te voorspellen als
ject Pelleting in the circular agriculture wil pelleteermachine drukt het vochtige meng- functie van de mix gaat promovendus Tom
hij met imagingtechnieken achterhalen wel- sel door een matrijs met ronde gaten, als een Bastiaansen allereerst de fysisch-chemische
ke krachten spelen binnen voedselpellets soort spaghetti. Nadat die is versneden, eigenschappen van de losse grondstoffen
voor kippen, varkens, koeien en ander vee. droogt de machine de stukjes actief, en koelt in kaart brengen, onder begeleiding van
En vooral hoe je die pellets heel kunt hou- ze af, zodat ze hard worden.’ assistant professors Guido Bosch en Sonja de
den wanneer je traditionele ingrediënten, Volgens Dijksman is het volkomen ondui- Vries. Maar welke onderlinge wisselwerkin-
zoals mais, deels vervangt door bietenpulp delijk wat er precies gebeurt in de machi- gen houden uiteindelijk de brokjes bij el-
en andere overblijfselen van de landbouw en kaar? Daarvoor moet je inzicht hebben in
de productie van menselijk voedsel. Dit alles ‘We bekijken wat aan de microstructuur van zo’n pellet, en die
in nauw overleg met de diervoederindustrie, elkaar plakt en of de willen Dijksman en promovendus Richard
die er naast kennis ook trainingsmateriaal porositeit in de tijd Benders in beeld krijgen.
voor haar operators voor terugkrijgt. varieert’ In een klein model pelleteermachine gaan
ze proefpellets maken om door te lichten.
Identieke brokjes ‘Kijken waar welk ingrediënt zit, wat aan
elkaar plakt en of de porositeit in de tijd
Dijksman legt uit dat pellets een uitgebalan- varieert’, legt Dijksman uit. ‘Aan de hand
ceerde mix bevatten van vetten, eiwitten, van de vervorming van zachte deeltjes kun-
nen we schatten welke mechanische krach-
ten erop inwerken. Met hedendaagse ima-
gingtechnieken, zoals röntgentomografie en
MRI-scans, kun je al die dingen gewoon
zichtbaar maken.’
Dijksman voegt er tot slot aan toe dat be-
drijven als Unilever zulke metingen al ja-
ren doen bij menselijke voeding. ‘Maar dat
lijkt een andere wereld te zijn dan de dier-
voederindustrie. Ze praten dan ook niet
veel met elkaar. Het leuke van Wageningen
is dat dit soort expertises er wél bij elkaar
komen.’

oktober 2020 | 35

KWVA training Providing service and quality

Het tekort aan specialisten die de kwaliteit van producten in de Food Analytical Technologies BV in Maastricht is the new industries
farmaceutische en life sciences-industrie moeten borgen is schrijnend. standard in nutritional analysis, quality control and food microbiology. As a
PharmSupport ontwikkelde daarom samen met HAN University of Applied service oriented laboratory we assist the client in safeguarding production
processing by analyzing vital parameter but also assist in environmental
Sciences de post-hbo-opleiding Kwalificatie & Validatie Engineer. pathogen control. Our high tech laboratory offers room for assistance in
product development and detection of off notes and flavors using the
Aan de kwaliteit van producten in de farmaceutische en life sciences-industrie newest electronic nose technology.
worden zeer hoge eisen gesteld. Strenge regelgeving (zoals GMP) moet de kwali-
teit borgen, een kwalificatie en validatie-engineer is verantwoordelijk voor die bor- We use our knowledge and expertise to assist with FSSP modeling and validation,
ging. Hij zorgt onder andere voor gedocumenteerd testen en bewijzen dat proces- or provide FDA compliant nutritional label for export to the US.
sen, methoden en apparatuur betrouwbaar werken.
Microbiology is more important than ever, therefore we make use of the best
Jan van Ooij, Quality manager bij Pharmsupport en docent, beschrijft de opleiding techniques available for determining plate counts or detecting pathogen DNA. Our
die 6 maanden duurt: ,,Experts uit de farmaceutische industrie geven colleges en microbiologist will advise on how to improve environmental sampling based on
praktijkopdrachten. Daarnaast worden schrijfopdrachten en een kwalificatie- en real data. Don’t compromise on quality, get it from the best. Our rapid infrared and
validatieproject uitgevoerd, adviesgesprekken geoefend en er is aandacht voor near infrared technologies will provide quality control fast and reliable limiting your
presentaties.” hold up time.

De opleiding start op 17 november 2020. Using the latest innovation in laboratory analysis we are here to help you to control
INSCHRIJVEN KAN VIA HTTPS://WWW.HAN.NL/OPLEIDINGEN/CURSUS/ your business.
KWALIFICATIE-EN-VALIDATIE-ENGINEER/. HIER VIND JE OOK MEER
FOOD ANALYTICAL TECHNOLOGIES B.V.
INFORMATIE OVER DE OPLEIDING. VOOR MEER INFO OVER DE INHOUD KUN JE +31 (0) 43 364 2343
TERECHT BIJ PHARMSUPPORT: [email protected].
SCHOENERWEG 45, 6222 NX MAASTRICHT, THE NETHERLANDS
WWW.FOODANALYTICALTECHNOLOGIES.COM

WATERLAB - WATER ACTIVITY METER1_4_pp fat.indd 5 Labselect is de winnende 24-09-20 13:45
oplossing voor standaard
Wherever it is necessary to study the shelf life of a product in order to
determine its risk of microbial development and therefore its shelf life koeling op het lab
over time, Waterlab is the ideal solution. Waterlab is an indispensable
Het doel om een kwalitatief stabiele maar tegelijk kostentechnisch
tool for the quality control of products and ingredients in the food, aantrekkelijke koelkast en vriezer te creëren is gelukt.
pharmaceutical and cosmetic fields.

Waterlab uses the dew point sensor which measures the actual water activity (aW) Dit heeft geresulteerd in de Labselect Basic
and not related and secondary parameters. The measurement is in compliance serie. Bij het samenstellen van een eigen lijn
with ISO 21807: 2004 and subsequent 18787. koelkast en vriezer is naast de ervaring van
Poly Temp ook geluisterd naar de wensen
Introduction of innovative calculation and temperature control systems allows you van labmanagers, analisten en technici van-
to carry out different types of analysis: from simple determination of control to uit het lab. De koelkasten en vriezers hebben
specific shelf life tests for each individual case. diverse features die het een complete oplos-
sing maakt voor koude opslag bij 4°C en
Waterlab introduces a touch screen graphic display, Wi-Fi and USB compatibility, -20°C. Stabiliteit, gebruiksvriendelijkheid en
that guarantees a simple and intuitive work flow. Having automatic data saving veiligheid voor het opgeslagen materiaal zijn
and immediate recognition of the sample and the operator as well. kenmerkend voor deze nieuwe serie. De
temperatuurstabiliteit en uniformiteit zijn uit-
muntend voor de opslag van routinemateri-
aal. De kasten zijn standaard uitgerust met
een back-up batterij en interne LED verlichting. De digitale controller geeft zicht-
bare en hoorbare alarmeringen bij temperatuurschommelingen, stroomuitval of
sensordefect. Al met al zijn laboratoria een prijsvriendelijke oplossing voor stan-
daard koeling rijker met Labselect. De garantie bedraagt 12 maanden volledig met
12 extra maanden op onderdelen.

I&L BIOSYSTEMS BENELUX B.V. DE LABSELECT KOELKASTEN EN VRIEZERS ZIJN EXCLUSIEF VERKRIJGBAAR
PROF. EYKMANWEG 4 • 5144 ND WAALWIJK • THE NETHERLANDS BIJ POLY TEMP SCIENTIFIC. DIRECT UIT VOORRAAD LEVERBAAR EN TE
BESTELLEN VIA LABSELECT.NL.
TEL. +31 (0)416 675300 • [email protected] WWW.LABSELECT.NL – 0515-575105
WWW.IL-BIOSYSTEMS.COM

Providing service and quality

Food Analytical Technologies BV in Maastricht is the new industries standard in • Microbiology • Food
nutritional analysis, quality control and food microbiology. As a service oriented • Soil and fertilizer • Feed
laboratory we assist the client in safeguarding production processing by • Sports nutrition • Beverage
analyzing vital parameter but also assist in environmental pathogen control. Our • FDA labeling • Water
high tech laboratory offers room for assistance in product development and • FSSP • Oils
detection of off notes and flavors using the newest electronic nose technology.

We use our knowledge and expertise to assist with FSSP modeling and validation,
or provide FDA compliant nutritional label for export to the US.

Microbiology is more important than ever, therefore we make use of the best
techniques available for determining plate counts or detecting pathogen DNA. Our
microbiologist will advise on how to improve environmental sampling based on
real data. Don’t compromise on quality, get it from the best. Our rapid infrared and
near infrared technologies will provide quality control fast and reliable limiting
your hold up time.

Using the latest innovation in laboratory analysis we are here to help you to control
your business.

Food Analytical Technologies B.V.
+31 (0) 43 364 2343 | Schoenerweg 45, 6222 NX Maastricht, The Netherlands | www.foodanalyticaltechnologies.com

1/2 fat.indd 1 24-09-20 13:44

When it comes to Food, easy, fast and accurate analysis are key.

Beun-De Ronde delivers laboratory instruments for all your

Food / Drinks / Feed and Agriculture needs

Analysis of Sample prep And also

• Moisture • Fat • Sterilization
• Fat • PFAS • Pasteurization
• Protein • Dioxines • Temperature
• Ash • Pesticides
• Sugar, Brix • Metals control
• Alcohol

Beun-De Ronde BV - www.beunderonde.nl - [email protected]

FOOD & NUTRITION

Veiligheid op
temperatuur

De compacte, flush-gemonteerde RVS Tankdouche van Denios is speciaal ontworpen voor
plekken waar een goede hygiëne cruciaal is. Daarnaast is extra aandacht besteed aan de
watertemperatuur.

Op plekken waar gewerkt wordt nooddouches meestal het geval is. Deze moet plaatsvinden met behulp van stijger-
met gevaarlijke stoffen, zijn douches zijn daarom zo’n 4 meter hoog. materiaal of hoogwerkers. Denios besloot
nood- en oogdouches verplicht. Dat heeft als extra nadeel dat onderhoud de watertank van de RVS Tankdouche
Aanwezig zijn ze dus vrijwel al- daarom aan de achterzijde te plaatsen.
tijd, maar voldoen ze ook aan de richtlij- Alle werkzaamheden en onderhoud kun-
nen? Nood- en oogdouches moet je testen nen vanaf vloerniveau plaatsvinden en de
en onderhouden, zodat ze altijd goed func- technische ruimte is van beide zijkanten
tioneren. Bovendien moet de temperatuur bereikbaar.
comfortabel genoeg zijn om lang genoeg
te kunnen spoelen, een suggestie die nogal COMPACTE UITVOERING
eens over het hoofd wordt gezien.
Denios introduceert twee nieuwe modellen Het systeem is slechts 2,4 meter hoog
RVS Tankdouches, die standalone functio- en met een standaardvrachtwagen te
neren en altijd op temperatuur zijn. Een van vervoeren. “De douche is compact en klei-
de modellen is speciaal ontworpen voor ner dan gemiddelde tankdouches”, zegt
de voedingsmiddelen- en farmaceutische Rumaruson. Omdat de watertank aan de
industrie en voldoet aan de extra strenge achterkant zit, doet bij de RVS Tankdouche
hygiëne-eisen. Norman Rumaruson, tech- niet de zwaartekracht het werk, maar
nisch commercieel specialist bij Denios, een pomp. “We hebben de watertank
legt uit wat dat betekent. daarom kleiner kunnen maken dan bij een
traditionele tankdouche, want om bij zo’n
UITDAGENDE WENS douche het vereiste debiet van 60 liter per
minuut een kwartier lang te halen, moet
Zoals de meeste producten van Denios, er genoeg water in de tank zitten om de
ontstond de RVS Tankdouche na een vraag druk lang genoeg te waarborgen”, legt
van een klant. Rumaruson: “De klant, werk- Rumaruson uit. De tank van een dergelijke
zaam in de voedingsmiddelenindustrie, douche is 1.500 liter, terwijl die van de RVS
wilde een nooddouche inclusief oogdou- Tankdouche 1.200 liter is.
che die aan specifieke hygiënische eisen en Ook de geïntegreerde oogdouche haalt
technische specificaties voldeed. Zo moest
het apparaat binnen en buiten kunnen het vereiste debiet van 6 liter per minuut.
staan en mocht er geen stof kunnen Om een kwartier de ogen te kunnen
achterblijven. Daarnaast moest je onder spoelen, moet je comfortabel met je
de douche kunnen schoonmaken, zoals armen op een oppervlak kunnen leunen.
nodig is in productieruimtes. Ook moest de “Dat kan bij deze oogdouche door de klep
douche door een deur passen.” naar je toe open te klappen en daarop te
Dat betekende dat de watertank niet steunen”, legt Rumaruson uit.
bovenin kon zitten, zoals bij traditionele Bijzonder aan de RVS Tankdouche, is dat
het apparaat volledig van roestvrijstaal is
“De RVS Tankdouche is kleiner denios en helemaal flush is gemaakt. Rumaruson:
dan gemiddelde “Dat betekent dat de opstelling geheel
tankdouches” Traditionele tankdouche. glad is, er kan dus geen stof op de naden
achterblijven.” Ook is de douche geïsoleerd
en voorzien van alles wat je nodig hebt om
een goede temperatuur te garanderen.

NIET TE WARM, NIET TE KOUD

“De temperatuur van het water is enorm
belangrijk”, benadrukt Rumaruson. De
Amerikaanse norm (ANSI Z 358.1-2004)
zegt dat de watertemperatuur tussen de
15 en 35 °C moet liggen. De Europese
norm EN 15154 kent geen verplichting,
maar enkel een advies. Dit advies zegt
dat een temperatuur onder de 15 °C niet
wenselijk is. Rumaruson: “Te koud water
is voor de gebruiker zeer oncomfortabel.
Een kwartier spoelen is dan lastig vol te
houden. Het is dus onverstandig om een
nood- of oogdouche aan te sluiten op de
koudwaterleiding.” Dit water is meestal
tussen de 5 en 13 °C. Onder de 5 °C kan
zelfs een koudeshock optreden.

“Door de flush-montage kan
er geen stof op de naden
achterblijven”

Het water moet dus verwarmd worden. denios
De RVS Tankdouche heeft daarom een
verwarmingselement en temperatuur- RVS Tankdouche.
regelaar. Als je water verwarmt, moet je
wel rekening houden met de legionel- oogopslag zien wat de status van de en de watertemperatuur. Ook wordt de
labacterie. Tussen 20 en 25 °C is er een nooddouche is, terwijl zo’n controlesy- rondpompcyclus geregistreerd en wordt
laag risico, tussen 25 en 50 °C een hoog steem bij traditionele tankdouches aan de er een melding gegeven als iemand het
risico. Onder de 20 °C is te koud voor de bovenkant zit in de vorm van een stop- systeem gebruikt.
gebruiker, dus de adviestemperatuur licht.” Daarnaast kun je het apparaat op
van een nooddouche ligt tussen 20 en afstand monitoren via GPS of Wifi. Zo ben Dit artikel is tot stand gekomen in
25 °C. Denios elimineert daarbij het je altijd op de hoogte van het waterniveau samenwerking met onze partner Denios.
risico op legionella op twee manieren.
Rumaruson: “Het systeem bevat een
ionenfilter, dat jaarlijks wordt gecon-
troleerd. Daarnaast wordt het water
enkele keren per dag rondgepompt in
de tank.” Deze circulatietechniek kun
je naar eigen inzicht instellen via de
besturingsunit (PLC). Zo is een legionel-
lavrij systeem gewaarborgd. Bovendien
maakt het ionenfilter de nooddouche
onderhoudsarm en bij elke rondpomp-
cyclus wordt de functie van de douche
gecontroleerd.

SIGNALERING OP AFSTAND

Ook aan de controle en communicatie
is gedacht. “Aan de voorzijde van de
nooddouche zit op ooghoogte een
signaleringsysteem met drie lampen”,
legt Rumaruson uit. “Zo kun je in één

KEUZE We're PCR Technicians
IS DE Hiring!

VOOR UW Oxford Global Resources is currently supporting many
L A B O R AT O R I U M . organizations who are working with the Netherlands
government to assist in the fight against COVID-19.
We
stimuleren We are looking for qualified and experienced PCR Technician
uw business. who are available to work immediately for COVID-19 testing.

We geven impulsen aan Submit your CV to [email protected]
uw laboratorium omdat we or call us on 020-4069750.
precies dat hebben wat u
nodig hebt om weer op www.oxfordcorp.com
kruissnelheid te komen.
Met onze keuze gaat u Totaal stikstof/eiwit analyse in
met volle kracht vooruit. voedingsmonsters

Samen Skalar’s PrimacsSN100 analyzer is een moderne analyzer voor
doorstarten. de bepaling van stikstof (N) en eiwit voor de kwaliteits-
carlroth.nl
controle van ruw monstermateriaal en/of de eindproducten
NL_C2W_Labtechnology_VitaminRoth_1_3_60x259.indd293.07.2020 11:56:36 van de voedingsmiddelen.

Met een 100 positie autosampler en
een gemiddelde analyse tijd van 5 min
kunnen laboratoria dagelijks grote aan-
tallen monsters analyseren.
Herbruikbare keramische monster cups
worden gebruikt met een inweeg
gewicht tot 3 gr. Door het unieke verti-
cale monsterintroductiesysteem is er
minder onderhoud nodig; de verbran-
dingsresten van de monsters blijven in
de cups achter, zodat as-ophoping in
de verbrandingszone niet plaatsvindt.
Door gebruik te maken van Dumas
i.p.v. de traditionele Kjeldahl methode, kunnen monsters sneller en nauwkeuriger
worden geanalyseerd zonder milieubelastende chemicaliën.
Analyse methoden voor diervoeding, graan, zuivel, vlees etc. zijn standaard
beschikbaar in de PrimacsSN100. Zodra een analyse gestart wordt, selecteert men
de specifieke methode per monster. De PrimacsSN100 voert de analyse uit volgens
de optimale instellingen in deze methode. Een groot voordeel is dat alle specifieke
monsters dus onder dezelfde condities geanalyseerd worden.

SKALAR ANALYTICAL BV
TINSTRAAT 12 | 4823AA BREDA | NEDERLAND
TEL: +31 (0)76 5486 486 | [email protected]

2019#10
Oktober
2020

Managerverkiezing Spierpezen uit
de printer
Tijdens het congres Deltavisie is Mirjam
Verhoeff uitgeroepen tot Plant Manager Met een simpele 3D-printer kun je ‘pezen’ maken
of the Year 2020. Verhoeff is werkzaam
bij DSM Resins Functional Materials waarmee je de spierkracht meet van een in het lab
in Hoek van Holland, waar ze met een
verbeterprogramma 55 verbeterin- gekweekte spier. resultaat behaalden ze met een replica
gen doorvoerde in 8 maanden tijd. van het polymeer Ecoflex als tussen-
Medewerkers mochten zelf invullen hoe Met 3D-celculturen imiteer je stap. Dit leverde de kleinste, meest
ze dat deden en kregen daarbij hulp van in vitro de werking van een gedetailleerde ‘spierpezen’ op.
een coach. De jaarlijkse verkiezing is een orgaan. Met enkele huid-
initiatief van het Petrochem Platform cellen kun je bijvoorbeeld
in samenwerking met VNCI, diverse piepkleine spiertjes kweken. Om te tes- Door vervolgens de spierkracht te
bedrijven en kennisplatform Het Nieuwe
Produceren. ten wat de spierkracht is van zo’n mini- meten, kun je in beeld brengen hoe een
petrochem.nl
spier, moet je de spiervezels aan flexi- spierziekte zich ontwikkelt of bekijken
Waterstofproef
bele ‘paaltjes’ bevestigen die de wat het effect is van een medicijn. De
Nedmag gaat waterstof inzetten als
brandstof. Eind 2020 wil de firma, die werking van pezen nabootsen. onderzoekers werken aan een systeem
magnesiumzouten wint in de provincie
Groningen, als pilot een van de instal- Om dit op een kosten- en tijdsefficiënte waarmee je zelfs de kracht van indivi-
laties op dit gas laten draaien. Onder
hoge temperaturen wordt in de installatie manier te doen, combineerden onder- duele spiervezels kunt meten, aldus
magnesiumzout verwerkt. Het doel is een
verbrandingsproces te ontwikkelen op zoekers van het Erasmus MC Rotterdam, Pim Pijnappel van het Erasmus MC in
industriële schaal, waarbij je aardgas en
waterstof in iedere gewenste verhouding LUMC Leiden en Wageningen Univer­ een persbericht van het Prinses Beatrix
kunt verbranden. Uiteindelijk kan dit
bijdragen aan de energietransitie, maar sity & Research 3D-printing met Spierfonds. “Dit stelt ons in staat om
dan moet de waterstof wel groen worden
geproduceerd en dat is voorlopig nog innovative replica molding. Met een nog beter te bepalen wat er fout gaat
niet het geval bij Nedmag.
nedmag.nl 3D-printer maakten ze een mal waar ze in de spieren van mensen met een

Spoedveranderingen het silicoon PDMS aan toevoegden. spierziekte.”

Bij chemiebedrijf DSM verdwijnen 200 De uitdaging is om de gevormde De mallen maak je met een eenvoudi-
banen, waarvan 170 in Nederland.
Ongeveer de helft verdwijnt doordat paaltjes vervolgens van de mal te halen ge, standaard-3D-printer. Je kunt het
(toekomstig) openstaande vacatures niet
opnieuw worden ingevuld, maar voor 100 zonder ze te beschadigen. Jessica de systeem daarom toepassen in elk bio-
werknemers dreigt gedwongen ontslag. Bij
de materialendivisie in Limburg verdwijnen Greef, Vittorio Saggiomo en collega-on- medisch laboratorium, zonder speciale,
de meeste arbeidsplaatsen, namelijk 120. In
Delft zijn dat er 30 bij de biotechafdeling. derzoekers probeerden verschillende dure apparatuur, aldus de onderzoekers
Oorzaak is volgens DSM veranderende
marktomstandigheden, waardoor minder methodes, waarbij ze onder meer de in het artikel dat werd gepubliceerd in
personeel nodig is. Door de coronacrisis
wordt er nu extra gas gegeven, nog dit jaar
verdwijnen de eerste arbeidsplekken.
dsm.nl

mal oplosten in aceton. Maar het beste Advanced Materials Technologies.

One and Done - Innovation for 24-well Sample Prep

For both protein purification and sterile filtration workflows, Pall Laboratory has introduced two AcroPrep™ 24-well filter plates.
The first of its kind for Life Science Research & Drug Discovery.

Save time and simplify protein purification workflows with the AcroPrep 24-well
Clarification and Sterile Filtration plate. It sterile filters (0.2um) proteins from high
density cell cultures, such as CHO or HEK, in minutes. With the integrated Seitz® depth
and Supor® EKV membranes, 25M cells/mL or higher cultures can easily and
efficiently be processed in the fewest steps with greater than 95% recovery.
Additionally, plastic waste by weight can be reduced by up to 7X vs. traditional
methods of clarification and sterile filtering.

Sterile filter in 24-well format with the AcroPrep 24-well Sterile (0.2um) Filter
plate. Ideal for sterile filtration of media, regents, proteins or kits and is automation
compatible for high throughput needs.

Both plates feature:
• Gamma irritated, individually packaged
• Includes V-bottom collection plate and lid
• Vacuum and Centrifuge compatible
• Demonstrates retention of 107 cfu/cm2 of B. diminuta per modified ASTM F838
• Uses materials and membranes available in GMP products for simplified Scale-Up
• Available in 2 and 8 quantity packs

Scan the QR code to request your sample today. Give us
feedback on the product after use, and you can also be given a
free wireless phone charger.

WWW.PALL.COM/LAB

When it comes to Food, easy, fast and accurate analysis are key.

BRS delivers laboratory instruments for all your

Food / Drinks & Feed needs.

Analysis of Sample prep And also

• Moisture • PFAS • Sterilization
• Fat • Dioxines • Pasteurization
• Protein • Pesticides • Inline / Online
• Ash • Metals
• Sugar, Brix, Color • FAME
• Alcohol • Fiber analysis
• EBC, ICUMSA

BRS BV - www.brs.be - [email protected]

LABTECHNOLOGY Oktober 2020

Consortium reanimeert autobatterijen

Chemiebedrijf Solvay en Veolia Group slaan de handen ineen om schaarse stoffen uit bat-

Iterijen voor elektrische voertuigen te hergebruiken in nieuwe accu’s.
n lithium-ion-accu’s zitten metalen als
kobalt (zie afbeelding), nikkel en lithi-
um, maar deze zijn schaars en/of moei-
lijk terug te winnen door ecologische
en economische problemen. Het aantal

elektrische voertuigen stijgt ondertussen

de komende tien jaar van acht miljoen

naar 116 miljoen, aldus Solvay en Veolia.

Om al deze auto’s te kunnen blijven voor-

zien van batterijen, ontwikkelt het consor-

tium een circulair ecosysteem. De bedrij-

ven zijn daarvoor al in gesprek met een

autoproducent en meerdere batterijpro-

ducenten om elke stap in de keten opti-

maal te benutten.

Veolia wint al sinds 2013 schaarse mate-

rialen terug uit de batterijen, maar om

deze geschikt te maken voor hergebruik in

elektrische en hybride voertuigen, moeten

ze optimaal worden teruggewonnen en

omgezet naar zuivere grondstoffen. Die

taak is aan Solvay. “Onze technologieën

zullen de batterijen aan het einde van persbericht. “Onze kennis van polymeren, ervaring in afvalverwerking is een gewel-

hun cyclus nieuw leven inblazen”, vertelt composieten en mijnbouwoplossingen dige kans om een groener ecosysteem

Solvay-directeur Ilham Kadri in een gecombineerd met Veolia’s unieke voor batterijen op te bouwen.”

Afvalbesparende cellenteller
Tijdens de Clinical Scientists’ Choice
Awards ontving de CellDrop schoon voor de volgende sample. Kielhorn, ceo van DeNovix in een pers-
Automated Cell Counter de Silver Het product is sinds 2019 op de markt bericht van het bedrijf. “Onderzoekers
Seal of Quality, nadat het product en de reviews en feedback van weten- proberen manieren te vinden om de
schappers zijn uitstekend, aldus Fred ecologische voetafdruk van hun laboratoria

in maart 2020 tijdens de Scientists’ Choice te verbeteren. CellDrop maakt dit mogelijk

Awards al was verkozen tot Life Science en verlaagt daarbij de verbruikskosten en

Best New Product of the Year. CellDrop is brengt nieuwe functionaliteiten met zich

ontwikkeld door DeNovix, producent mee.”

van instrumenten en assays voor

life sciences-onderzoek. De cel-

lenteller gebruikt een nieuwe Colofon
methode om samples te plaat-
sen, waardoor geen weg- Labtechnology Magazine is een uitgave van Vakbladen.com.
Labtechnology Magazine verschijnt in C2W en Mens & Molecule
(Vlaanderen).

werp plastic slides meer no- Deze uitgave komt tot stand onder verantwoordelijkheid van
dig zijn. In plaats daarvan Rik Stuivenberg (uitgever), Michelle Wijma (tekst en redactie) en
gebruikt de CellDrop Bas van den Engel (sales).
twee permanente opti-
sche oppervlakken van Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Bas van den Engel:
saffier. Na gebruik veeg [email protected], 06-423 069 37
Persberichten naar Michelle Wijma: [email protected]
Oplage: 22.500

je deze simpelweg

KNCV

Eerste masterstudie chemical
sciences in Suriname

Vanaf dit studie-

jaar kunnen stu-

denten in Suri-

name een

masterstudie

chemical scien-

ces volgen aan

de Anton de

Kom Universiteit

van Suriname. Het Institute for Graduate Studies and Research in Suriname, onderdeel van de Anton de Kom Universiteit.

De nieuwe masterstu- alle apparatuur moeten om- De KNCV en de KVCV on- maken van de faciliteiten van
die chemical scien- gaan’, zegt Victorine Pinas, dersteunen dit plan van har- de KNCV zoals webinars,
ces van de Anton de die tevens opleidingscoördi- te. Totdat de oprichting een eye-openers, nieuwsbrieven
Kom Universiteit van Surina- nator is. ‘Op termijn zouden feit is, verwelkomt de KNCV en C2W.
me is opgezet door Victorine we ook graag een Surinaam- de Surinaamse chemici als
Pinas van het Institute for se Chemische Vereniging Surinaamse Chemische u Kijk voor meer informatie op
Graduate Studies and Rese- willen opzetten’. Kring en kunnen zij gebruik- suriname.kncv.nl
arch (IGSR). De KU Leuven
en de Universiteit van Am- u Sluit je aan bij de KNCV
sterdam ondersteunen het Elk jaar houdt de KNCV een wer-
initiatief. De eerste lichting vingsactie onder eerstejaarsstu-
van zeventien studenten is af- denten van hogescholen en univer-
gelopen augustus gestart met siteiten. Voor de ledenwerving heb-
de driejarige parttime-oplei- ben wij een speciale flyer ontwik-
ding na vorig jaar met succes keld met een bijbehorende pagina
een premastertraject te heb- op de website. De flyer is afgelopen
ben afgelegd. maanden, mede via het netwerk
van Jong KNCV, onder de nieuwe
Surinaamse studenten van hbo en wo verspreid.
vereniging In de flyer staan onder meer tips
om je studietijd door te komen en
Het masterprogramma be- na drie keer openvouwen kom je bij
staat uit theorie, practica, een poster met het periodiek sys-
stages en werkopdrachten. teem. Uiteraard doen we de studen-
Ook Nederlandse en Belgi- ten een aantrekkelijk aanbod om
sche onderzoekers die stage kennis te maken met de KNCV.
willen lopen in Suriname Tevens zijn delen van de KNCV-web-
zijn welkom. ‘Wij kunnen site vernieuwd om nog beter te laten
nu onze eigen mensen oplei- zien wat de KNCV is en doet, en wat
den tot experts om bijvoor- de toegevoegde waarde van het
beeld stoffen- en bodemon- lidmaatschap is.
derzoek te verrichten. De
olie- en gasindustrie is voor u Kijk voor een digitale variant van het vouw-
Suriname heel belangrijk. boekje op www.kncv.nl/student
Onze studenten zijn theore-
tisch en praktisch direct in-
zetbaar en weten hoe ze met

44 | oktober 2020

KNCV

Buitenlandervaring om niet snel
te vergeten

Steeds meer inter- ronavirus voor die studenten? de omstandigheden verliep het line-evenementen, zoals
nationale studenten ‘Twee Braziliaanse studenten eigenlijk heel goed. We hebben Q&A-sessies, hiervoor was
komen naar Neder- waren amper drie weken bezig zo snel mogelijk al onze uitwis- veel animo.’
land voor (een deel met hun stage bij ons op selingsstudenten gecontacteerd
van) hun studie. school toen de lockdown van en geadviseerd terug te keren Uitstel
Welke impact heeft kracht werd’, vertelt Rudy naar hun thuisland, de mees-
het coronav­ irus Folkersma, lector duurzame ten deden dit inderdaad. Een Dit studiejaar ziet het er
(gehad) op hen? kunststoffen bij NHL Stenden klein deel bleef in het uitwisse- behoorlijk anders uit, de
Hogeschool. ‘Het was uitein- lingsland, afhankelijk van hun meeste geplande uitwisse-
Zo’n 80.000 studenten delijk hun eigen keuze om te situatie.’ lingen worden uitgesteld.
per jaar, ingeschreven blijven. Hun opdracht hebben De Universiteit Leiden
bij een Nederlandse we aangepast richting een lite- Voorrang in het lab maakt voor enkele studen-
hogeschool of universiteit, ko- ratuuronderzoek. En we heb- ten een uitzondering; af-
men uit het buitenland. Wat ben via een whatsappgroep Voor de buitenlandse studen- hankelijk van de situatie
zijn de gevolgen van het co- veel contact gehouden over al- ten in Nederland is veel ge- en motivatie kunnen ze dit
lerlei zaken.’ daan. ‘We hadden een speciaal studiejaar een stage ko-
Ook Gloria Schildwacht, coör- onlineplatform opgezet voor men volgen. ‘In het najaar
dinator studentenuitwisseling internationale studenten voor beslissen we over fysieke
bij de faculty of science van de overleg en updates, zo hadden uitwisselingen in het twee-
Universiteit Leiden, moest in- we regelmatig contact met ze. de semester. Wellicht dat
spelen op de situatie. ‘Onder Toen de labs weer open moch- we dan meer per land be-
ten, hebben we internationale kijken wat mogelijk is’,
studenten voorrang gegeven zegt Schildwacht. Fol-
om toch ook wat praktisch kersma ziet ook mogelijk-
werk te kunnen doen,’ vertelt heden om Braziliaanse
Folkersma, ‘de meeste studen- studenten vanuit het jaar-
ten gaven aan een leuke tijd in lijkse uitwisselingspro-
Nederland te hebben gehad gramma te ontvangen, ui-
ondanks de lockdown. Een van teraard met de nodige
de Braziliaanse studenten vond maatregelen. ‘Met een
het zelfs jammer weer terug te verplichte quarantaine na
moeten.’ aankomst kunnen zij op
Ook Schildwacht en collega’s zich gewoon aan de slag
hebben er alles aan gedaan om bij ons op school.’
de studenten in Nederland
hulp te bieden. ‘We hebben op Hanneke Reinders
onze faculteit een speciale
tweewekelijkse nieuwsbrief sa-
mengesteld, met onder meer
tips om mentaal en fysiek ge-
zond te blijven. Daarnaast
organiseerden we diverse on­

u KNCV zoekt versterking
De KNCV zoekt een (web)redacteur
om het bureau te versterken. Kijk op
www.kncv.nl/redacteur voor meer
informatie.

oktober 2020 | 45

Bedankt voor de mooie avond.

Wij zien u graag volgend
jaar in het Parktheater te
Eindhoven op 14 oktober 2021

Felicitaties aan de winnaars
van het KNCV Prijzengala

Gouden Vlam Gouden Medaille
Gouden Spatel
Golden Master Award Patricia Dankers
Spotlight Prijs

Met dank aan de sprekers en de partners

Acerta Pharma CheckMark OHRA

Labrecruitment

KNCV

Van vrijdagmiddagexperiment
naar Nature

Toevallige samen- Danny Broere. kon ik weer gebruiken als be- Turnover Thursday
werking leidt tot ginpunt voor mijn reactie. Zo
publicatie. Optimaliseren hebben we voor het eerst de ‘Ik neem deze ervaring ze-
cyclus getekend die nu in Na- ker mee voor mijn eigen
‘Het was een typisch De basis van de Nature-publi- ture staat: de ene helft van de onderzoeksgroep’, zegt
vrijdagmiddagexpe- catie kwam door een toevallige cirkel is mijn onderzoek, de Broere die sinds eind
riment’, zegt Dan- samenwerking. ‘Ik werkte aan andere helft het zijne.’ Toen 2018 werkt als assistant
ny Broere, synthetisch chemicus. C-H-activatie en mijn collega initiële experimenten aantoon- professor aan de Universi-
‘We hadden niet verwacht dat aan koolstof-stikstofbindingen. den dat de tekening op het teit Utrecht. ‘Het geeft
het zou lukken, want zo gaat het We kwamen erachter dat mijn bord ook in het echt werkte, echt aan waarom het zo
meestal met de wilde ideeën die complexen een product vorm- zijn de onderzoekers samen belangrijk is om samen te
je vlak voor het weekend nog den dat hij als startmateriaal gaan optimaliseren. werken, ook binnen je on-
even test. Maar tot onze verba- gebruikte. En zijn producten derzoeksgroep. In veel
zing werkte het ineens en wisten ‘Het bijzondere aan de tota- academische labs merk je
we: dit is echt heel bijzonder.’ le reactie is dat ze ge- dat één persoon een pro-
Nu, tweeëneenhalf jaar na die bruikmaakt van twee ject doet. Ik wil dat graag
bewuste vrijdagmiddag, heeft veelvoorkomende mo- anders zien.’
Broere zijn onderzoek weten te leculen, namelijk Broere voerde in zijn groep
publiceren in Nature. benzeen en stikstof. een nieuw concept in dat
Broere ging in de groep van Stikstof gebruik je hij Turnover Thursday
Pat Holland bij Yale University, normaal om gevoe- noemt. ‘Daarbij kiest iede-
VS, aan de slag als postdoc. lige chemicaliën te re week één groepslid een
Met een Rubiconbeurs kon hij beschermen en metaal-gekatalyseerde che-
daar aan zijn eigen onderzoeks­ benzeen veelal als mische transformatie uit.
idee werken. Hij was bezig met oplosmiddel, juist Die persoon screent ver-
de directe conversie van stik- omdat ze zo onreac- volgens zijn eigen katalysa-
stof uit de atmosfeer naar anili- tief zijn. En wij zetten tor voor die transformatie,
nes met behulp van moleculai- die in deze reactie om maar ook één complex van
re ijzercomplexen. in de veelgebruikte mole- alle andere leden van de
groep. Zo hopen we nieu-
culen aniline en ammonia.’ we leads te vinden die je
lastig op voorhand kunt
voorspellen. En mochten
die screenings niets opleve-
ren, dan zijn de onderzoe-
kers in ieder geval op de
hoogte van elkaars onder-
zoek. De sociale cohesie
die dat creëert, is minstens
zo belangrijk’.

Jenny Hasenack

u Danny Broere nam ook een
Eye-opener op over zijn onder-
zoek. Bekijk die via https://www.
eye-openers.nl. De publicatie in
Nature heet Coupling dinitrogen
and hydrocarbons through aryl
migration.

De cyclus van Danny Broere en zijn collega.

oktober 2020 | 47

vjeemLJroanceanbietrcnurheeiwèeet!rrtdee JOBNET.NL

Als je geen vacature maar
een loopbaan zoekt.

POST-HBO-OPLEIDING
KWALIFICATIE EN
VALIDATIE ENGINEER_

Producten in de farmaceutische en life sciences-industrie
moeten aan hoge eisen voldoen. De kwalificatie en validatie
engineer borgt de kwaliteit.
Op zoek naar een baan in de farmaceutische of life
sciences-industrie met uitstekende vooruitzichten?
Ontwikkel je tot kwalificatie en validatie engineer met een
opleiding aan HAN University of Applied Sciences!

DE POST-HBO-OPLEIDING KWALIFICATIE
EN VALIDATIE ENGINEER VAN DE HAN:

• start 17 november 2020
• 18 lesdagen, verdeeld over een half jaar
• dinsdagen van 16.00-20.00 uur
• docenten zijn ervaren professionals uit

de farmaceutisch industrie

VOOR WIE?

Net afgestudeerden of werknemers in de farmaceutische
of life sciences-industrie.

Meer informatie: www.han.nl/atbc

KNCV

Verbinding door elementen

Etalagekast van elementen is een inspirerend in Veldhoven. 2019 was vervol- Zitten alle elementen in
periodiek systeem wetenschappelijk scheppings- gens het Internationaal Jaar de kast?
siert hal Huygens- verhaal dat in fysieke vorm in- van het Periodiek Systeem, Christiaan: ‘Nee, dat kan
gebouw, Radboud drukwekkend is om te zien. IYPT2019, waarna het balletje helaas niet. Van de 118
Universiteit. Het doel is mensen te inspire- is gaan rollen. kunnen je er maximaal 85
ren zich te verdiepen in natuur- Tjeerd: ‘We werden uitgeno- in fysieke vorm tonen. De
Op 10 september vond wetenschap en in het bijzonder digd voor de openingsceremo- resterende elementen kun
de opening plaats van scheikunde. Zelf raakte ik geïn- nie in Parijs, waar met name je niet in fysieke vorm pre-
de vernieuwde cen- spireerd door de documentaire interesse vanuit Rusland ont- senteren.’
trale hal van het Huygensge- Cosmos van Carl Sagan.’ stond. Later volgden uitnodi-
bouw van de Radboud Univer- Tjeerd: ‘Christiaan en ik zijn gingen voor het Mendeleev En nu dus de eerste kast
siteit met als aandachtstrekker goede vrienden, creatief en we Congress in Sint-Petersburg, in Nederland. Komen er
de etalagekast van het perio- kunnen goed samenwerken. We de Rusland-Afrika-top in So- meer?
diek systeem der elementen. wilden een educatief product chi, het IUPAC 2019 World Christiaan: ‘Dat hopen we
Wij spraken Christiaan Schriks maken zonder compromissen. Chemistry Congress in Parijs natuurlijk. We richten ons
en Tjeerd Wierda van Stardust We hebben honderden uren en de sluitingsceremonie in op educatieve instellin-
Elements, de makers van de besteed aan het uitdenken en Tokio. Een van de kasten is te- gen, natuurwetenschappe-
kast, en Floris Rutjes van de vormgeven met veel aandacht rechtgekomen in het indruk- lijke musea en bedrijven
Radboud Universiteit. voor detail.’ wekkende Mineralogie & Mijn- in de chemische indus­
bouw Museum van de trie.’
De kast is een mooie aan- Wat gebeurde er in 2019? Saint-Petersburg Mining Uni-
winst voor de Radboud Uni- Christiaan: ‘Dankzij de KNCV versity.’ Frank Sekeris
versiteit. Zijn jullie tevreden kregen we eind 2018 de gele-
met het resultaat? genheid om het kabinet voor u Interesse? Neem contact op
Floris: ‘Absoluut, we wilden in het eerst te tonen op CHAINS via [email protected].
deze hal een element dat de
aandacht trekt, maar ook ge-
linkt is aan het scheikunde-
onderzoek dat we hier aan de
bètafaculteit doen. Op
CHAINS 2018 heb ik deze
prachtige kast van Stardust
Elements voor het eerst gezien
en ik dacht dat het fantastisch
zou zijn om dit periodiek sys-
teem in ons gebouw te hebben.
Het is een enorme eyecatcher
en op het scherm ernaast kun-
nen we ons onderzoek presen-
teren en verwijzen naar ele-
menten in de kast. Dat gaat
natuurlijk verder dan alleen
scheikunde, zo hebben we een
aantrekkelijke plek waar we al
het onderzoek in deze faculteit
fraai kunnen etaleren.’

Hoe kwamen jullie op het BERT BEELEN
idee het periodiek systeem
uit te beelden? Van links naar rechts: Tjeerd Wierda, Floris Rutjes en Christiaan Schriks voor de etalagekast van het periodiek systeem.
Christiaan: ‘De oorsprong der

oktober 2020 | 49

KVCV

Waterstof: een historische
bron van ideeën

ISTOCK/I_VALENTIN toen helemaal onverklaarbaar
en zaaide nog enige twijfel.
Waterstof als Een eerste vermelding zijn, toen nog niet gekend als
propere ener- over de vorming van CO2. Knalgas en de
giebron is een ontvlambaar gas De brandbaarheid en het flogistontheorie
volop in de ac- staat beschreven in een farma- vluchtige karakter bewezen het
tualiteit. Arsè- ceutisch handschrift uit 1572 tegendeel en deden Boyle den- In 1700 wilde Nicolas Lemery
ne Lepoivre van Theodore de Mayerne. ken aan een nieuwe soort (1645-1715) dit nieuwe gas
grasduint in de Robert Boyle (1627-1691) gaf kunstmatige lucht, mogelijks onderzoeken, maar kwam er
geschiedenis in 1660 een meer uitvoerige gevormd door een transmuta- met de schrik vanaf. Zijn proe-
ervan, vooral beschrijving. In een fles met tie uit het metaal of uit het wa- ven bij de brandbaarheidstest
omdat water- gebogen hals bracht hij ver- ter of mogelijks uit het zuur. In eindigden meestal met een
stof in de ont- dund zwavelzuur waarin bij die tijd was het geloof in de knal. Veiligheidshalve deed hij
wikkeling van toevoegen van ijzeren nageltjes transmutatie van metalen geen verdere experimenten in het
de chemie een een geweldige gasontwikkeling algemeen credo meer, maar dit lab achter een klein muurtje.
belangrijke ontstond. Aan de gebogen hals merkwaardig verschijnsel was Samen met andere onderzoe-
bron van nieu- bond hij een soort gummiblaas kers groeide het idee dat dit
we inzichten is waarmee hij het gas opving om gas kon komen uit het metaal
geweest. te kunnen achterhalen of het en niet uit het water of het
hier eventueel ‘bosgas’ kon zuur. Dit paste in een nieuwe
hypothese dat in veel stoffen
een zeker brandbaarheidsge-
deelte zit ingesloten. Onder-
zoekers trachtten hiermee voor
de eerste keer een algemeen
beeld te krijgen van de ver-
branding of wat we nu in de
moderne chemie oxidatiereac-
ties noemt. In die visie was het

50 | oktober 2020