C2W November 2021

••••••• •••••••EEN U••I•T••G••A••V•E•••••••••BIOPROLOGIE•••••••• ••••••••11

VAN KNCV. 2021
VOOR LEDEN
BIOPR OLOGIE
THEMAVAN KNCV,
••••••• ••••••••
EKNVCNOVV,CBNEMBSVBT E C H N
BIOPR OLOGIE
•••••••••••••••••••

THEMA

OCESTECHN

•••••••••••••••••••

THEMA

OCESTECHN

Interview Timothy Noël

'ZELFS DE GOEROES
BEGINNEN INMIDDELS
AAN FLOWCHEMIE'

120 jaar Nobelprijs Chemie

VAN 'T HOFF, DEBYE,
PRIGOGINE, CRUTZEN
EN FERINGA

γ-valerolacton

SERENDIPITEIT EN
KWANTUMCHEMIE
LEIDEN TOT NIEUWE
SYNTHESEROUTE

PRESTIGIEUZE PRIJS VOOR HAN ZUILHOFS KLIKCHEMIE

MOLECULAIR MECCANO

DENIOS CONNECT - VEILIG VERBONDEN MET CONDITION MONITORING

35 jaar geleden zorgde DENIOS
voor een revolutie in de opslag van
gevaarlijke stoffen met de opvangbak.
DENIOS zet nu de volgende stap en
brengt de opslag van gevaarlijke
stoffen naar het digitale tijdperk.
Dankzij condition monitoring houdt
u 24/7 uw gevaarlijke stoffen in de
gaten. Als er een storing is, wordt er
automatisch in realtime een alarm
verzonden; als e-mail of sms - waar u
ook bent. U kunt dus direct reageren.

DENIOS connect is een effectieve, gebruiksvriendelijke, cloudgebaseerde webapplicatie. Wij hebben DENIOS connect
ontwikkeld voor permanente conditiebewaking van opslagsystemen voor gevaarlijke stoffen. Vooral voor opvangbakken
is SpillGuard® connect de ideale oplossing.

Speciaal ontwikkeld voor 24/7 monitoring via Narrowband
IoT. SpillGuard® connect verstuurt lekkagemeldingen per
SMS en/of e-mail naar smartphone, tablet of PC, ook aan
meerdere ontvangers.
W Gemakkelijk beheer via de DENIOS connect app van de

lekkagemelder; weergave van omgevingstemperatuur en
accu-status.
W Rapportage in pdf-formaat voor verantwoording, bijv. voor
audits.
W Spillguard® connect vrijwel universeel inzetbaar dankzij
mobiel NB IoT in iedere unit.
W Onbegrensde reikwijdte door geheel decentrale autonome
apparaten.
W Geen gateway, lokaal internet of stroomvoorziening nodig.
W Gebruikstemperatuur 0 tot 40 °C, alarm bij +70 °C.
W Gecertificeerd voor ATEX zone 1.

Ga voor meer informatie naar: www.denios.nl
of bel ons: : +31 172 50 64 66 | : +32 3 312 00 87

Podium

TEKST: JESSICA VERMEER

Onze leden geven de
verenigingen kleur en
betekenis; wie zijn zij?

‘Juist in dit digitale
tijdperk vind ik het
belangrijk om bij een
beroepsgroep te horen’
DANNY VAN OEVELEN

WAT DOE JE MET CHEMIE? spectrometrie, NMR en kolommen voor belangrijk om bij een beroepsgroep te
‘Ik werk als Product Specialist Liquid gaschromatografie en vloeistofchro- horen. De KNCV zorgt voor verschillen-
Chromatography and Dissolution bij Ag- matografie. In mijn huidige rol leer ik de activiteiten, maar ook voor goede
ilent Technologies. Dat doe ik al bijna 21 van klanten over hun uitdagingen en uitleg van onderwerpen waar ik minder
jaar en met heel veel plezier. Ik adviseer toepassingen. Je leert je leven lang.’ thuis in ben en voor meer gedetailleer-
onze klanten en accountmanagers over de informatie dan in de krant of online
de verschillende LC-modules die geb- WAAR KIJK JE NAAR UIT? verschijnt.’
ruikt kunnen worden voor een bepaalde ‘Ik kijk er naar uit om meer ‘naar buiten’
applicatie. Zodoende ben ik op mijn te gaan. Het bezoeken van klanten neemt WAT BETEKENT DE BADKAMER OP DE
werk continu bezig met verschillende langzaamaan weer toe. Er lijken ook meer FOTO VOOR JE?
kanten van de chemie.’ fysieke bijeenkomsten en congressen ‘Om in evenwicht te blijven is het
georganiseerd te kunnen worden. Hoe goed om te kunnen ontspannen.
WIE HEEFT JOU VEEL GELEERD? handig Teams, Webex, Zoom, Skype en Ik ben momenteel mijn badkamer
‘Ik kan niet zeggen dat ik van één per- Google Meet ook zijn, er gaat niets boven aan het verbouwen en ik wilde per
soon veel geleerd heb. Op de laborato- persoonlijke communicatie.’ se hexagontegeltjes, in de chemie
riumschool leerde ik natuurlijk de ver- natuurlijk bekend van benzeenringen,
schillende analysetechnieken. Daarna WAAROM VIND JE HET BELANGRIJK in mijn nieuwe badkamer! Deze zijn
is in mijn banen mijn kennis verbreed OM LID TE ZIJN VAN DE KNCV? achter mij op de foto te zien. Zo is
richting elektronenmicroscopie, massa- ‘Juist in dit digitale tijdperk vind ik het chemie overal.’ o

3 november 2021

Cleanrooms, GMPs and ISO Certification

To ensure that our equipment can be trusted as an essential tool for MDF-DU702VX-PE
cleanroom applications, we have invested in the certification of our
flagship cold storage and cell culture incubators. Equipment that meets
GMP standards are ISO cleanroom classified by an independent approved
testing laboratories.

CAREFULLY DESIGNED, ENGINEERED AND CONSTRUCTED
Engineered with cell health in mind, PHCbi brand MCO incubators have
minimal moving parts and optimize decontamination protocols while
minimizing contamination risks. Our ultra-low temperature freezers
are built with a unique sealed refrigeration system, coupled with a
sealed bearing design on the cooling fans to reduce particle emissions.

MCO-170AICUVH-PE

Nijverheidsweg 120 | 4879 AZ Etten-Leur | Netherlands www.phchd.com/eu/biomedical
T: +31 (0) 76 543 3833 | F: +31 (0) 76 541 3732
[email protected]

Inhoud Voorwoord

12 Soms staan de advertentie-inkom-
TOMOTHY NOËL: sten het toe om wat groter uit te
‘MET FLOW­ pakken en dat is deze maand ook weer
CHEMIE WIL IK het geval. Maar liefst tachtig pagina’s
ORGANICI MEER hebben we in onze novembereditie.
MOGELIJKHEDEN Naast de interessante passage van
GEVEN’ onze partners over de laatste stand
MOLECULAIR van zaken rond bioprocestechnologie
GEZIEN IS ONZE en het gebruik van single-use-syste-
50IMMUUNRESPONS men daarin, hebben we daarom extra
UNIEK aandacht voor de Nobelprijs voor de
Scheikunde, dit jaar uitgereikt aan de
30 3D klikchemie ‘asymmetrische organokatalyse’. Neemt
u het zichzelf niet kwalijk als u niet
6 ACTUEEL COVERFOTO: SHUTTERSTOCK direct weet wat dat betekent, ook ik
INTERVIEW SPONSORED CONTENT moest het nazoeken. Op pagina 18 legt
12 Timothy Noël 57 Bioprocessing & Single-Use Arjen Dijkgraaf het haarfijn uit.
ACHTERGROND VERENIGINGEN Een tweede interessant Nobelprijs-­
18 Nobelprijs voor de Scheikunde 40 KNCV artikel vindt u op pagina 22 van de
22 120 jaar Nobelprijs hand van Esther Thole, die in de
28 Microplastics monitoren 42 KVCV 120-j­arige geschiedenis van de prijs
30 Klikchemie in drie dimensies dook. En passant zet ze Jacobus van
34 Gratis CRISPR-patenten 44 NVBMB ’t Hoff, de eerste Nobelprijswinnaar
voor de Scheikunde, in het zonnetje,
38 Terugblik Avond van de Chemie 45 NBV aangezien zijn lab in Amsterdam on-
54 γ-valerolacton RUBRIEKEN langs is benoemd tot Nationaal Che-
OPINIE & ANALYSE 26 In beeld misch Erfgoed.
8 Duurzame medicijnproductie 48 Ons kent ons Diezelfde Esther Thole was overigens
11 Column Daniël Linzel 68 In beeld dagvoorzitter op de Avond van de Che-
43 Column KVCV 70 Grenzen verleggen mie, ons jaarlijkse feestje voor mole-
55 Column Jenny Hasenack 75 Recensie culair Nederland. Ze deed dat met de
77 Agenda haar kenmerkende flair en dankzij een
78 In de media gevarieerd en boeiend programma –
met lezingen, zang en prijsuitreikingen
5 – was de avond zeer geslaagd. U leest
het beknopte verslag op pagina 38. o

Erwin Boutsma
hoofdredacteur
[email protected]

november 2021

Actueel

REDACTIERAAD BEELD: GROEP VAN FRANCESC SASTRE CALABUIG
GAAT VAN START
GECONCENTREERD ZONLICHT
Op dinsdag 5 oktober kwam de HELPT CO2-CONVERSIE
redactieraad van C2W voor het
eerst – online – bijeen. Een nuttige Met plasmonische nanodeel- veel groter bereik aan elektro-
avond vol informatie-uitwisseling, tjes en ietwat geconcen- magnetische straling opnemen in
goede ideeën en nadere kennis- treerd zonlicht kun je CO2 veel vergelijking met het pure metaal.
making. We hebben afgesproken efficiënter omzetten in CO zonder De onderzoekers gebruikten een
tweemaal per jaar bijeen te komen,
waarvan wanneer mogelijk één keer dat je hoge temperaturen hoeft te zonlichtsimulator met een con-
fysiek.
Een redactieraad bestaat uit men- gebruiken, schrijven Pau Martínez centrator die de intensiteit van
sen van verschillende disciplines
binnen de doelgroep en vormt Molina, Francesc Sastre en colle- het zonlicht tot 14,4 keer de zon
zodoende een klankbord voor de
redactie. We hebben de leden van ga’s van onder andere het Neder- verhoogde.
onze redactieraad gevraagd C2W
kritisch te volgen, tips te geven en landse TNO, Zuyd Hogeschool en Het invallende geconcentreerde
hun netwerk in te zetten om de
inhoud van C2W te verbeteren. Onze de Vlaamse Hasselt Universiteit zonlicht verhit de katalysator-
zusteruitgave Mens & Molecule,
bedoeld voor Vlaanderen, heeft al in ChemCatChem. bodem tot zo’n 135°C, mede
jaren een actieve redactieraad, maar
de Nederlandse uitgave C2W bleef Ze begonnen met een katalysator doordat de nanodeeltjes werken
daarbij achter. Dat is met ingang
van heden dus gelijkgetrokken. De van plasmonische goudnanodeel- als nano-heaters. De plekken op
volgende mensen hebben zitting in
de redactieraad van C2W: tjes op een support van TiO2 in de katalysator waar de reactie
de anataas-vorm. Deze kataly- plaatsvindt krijgen zo de be-
• Dr.ir. Merel Adjobo-Hermans
• Prof.dr. Matthias Bickelhaupt sator zet CO2 en H2 selectief om nodigde warmte-energie. Met
• Dr.ir. Monique Bruining in CO. Verder heeft dit nieuwe een efficiëntie van 98% en een
• Prof.dr. Jan van Esch
• Dr.ir. Bert Gebben proces een reactortemperatuur CO-productiesnelheid van 429
• Dr.ir. Roberta Hofman-Caris
• Dr. Denise Jacobs van minder dan 30°C (normaal is mmol/h per gram goud lijkt dit
• Enrico Lammers BSc
• Prof.dr. Katja Loos 800°C nodig) en heeft het alsnog proces een mooi opstapje naar
• Prof.dr. Sijbren Otto
• Dr. Gino van Strijdonck een selectiviteit van 98%. De truc de industrie. (DL)
• Drs. Hannah Thuijs
• Prof.dr. Moniek Tromp zit hem in het ‘plasmonische’
• Dr.ir. Tim Vos
We danken de leden voor hun deel- gedeelte. Plasmonische nano- Martínez Molina, P. et al. (2021) ChemCat-
name en hopen op een vruchtbare en
inspirerende samenwerking! (EB) deeltjes kunnen namelijk een Chem 13, doi.org/10.1002/cctc.202100699

november 2021 6

€ 230.000 FOTO: SHUTTERSTOCK IN ’T
KORT
is wat het Brightsite Plasmalab op
Chemelot ontvangt van het ministerie van WADDEN-GASBORINGEN
IN DE BAN
Economische Zaken en Klimaat.
De Duitse deelstaat Nedersaksen wil
SIMPELE geen olie- of gasboringen meer in
KOPERKATALYSE VOOR het Duitse deel van het Wad-
dengebied. Dat laat de Duitse
NITRAAT EN NITRIET minister Olaf Lies weten. Het
wetsvoorstel hierover sluit
Met een koperkatalysator in een ba- aan op de klimaatdoelen van
sische oplossing kun je gemakkelijk Parijs en moet in januari klaar
ammoniak omzetten in nitriet of nitraat, zijn, zodat het in de zomer van
laten Australische en Britse onderzoekers 2022 in werking kan treden.
zien in ChemSusChem. Nederlandse minister Stef
Nitriet en nitraat zijn belangrijke moleculen Blok vindt dat kleine velden nog
met tal van biologische en industriële toe- wel aangeboord mogen worden in
passingen, waaronder kunstmest (nitraat)
en het voorkomen van roest (nitriet). Nu is Nederland.
het produceren van deze stoffen nog niet
erg duurzaam, omdat er bij het huidige pro- NIEUWE EENHEID VOOR
ductieproces (hoge temperatuur Ostwald PYROLYSEOLIE-ZUIVERING
proces) zowel CO2 als N2O vrijkomen.
Een alternatief is het oxideren van ammo- Chemisch bedrijf Dow gaat een nieuwe eenheid bouwen
nia, wat meestal met edelmetaalkatalysato- in Terneuzen om 10.000 ton pyrolyseolie per jaar te
ren gebeurt. Maar Alexandr Simonov, Bryan zuiveren. De olie komt uit afvalproducten, die Dow via de
Suryanto en collega’s van onder andere PureStep-technologie van Haldor Topsoe kan ontdoen
Monash University lieten zich inspireren van onzuiverheden. Het bedrijf wil in 2030 een miljoen
door het enzym ammoniamono-oxygenase, ton plastic inzamelen, hergebruiken of recyclen.
dat met een Cu(II) in het actieve centrum
ammonia kan oxideren. Waar koper eerder NIEUWE RICHTLIJNEN VOOR
werd genegeerd omdat het als katalysator LUCHTKWALITEIT
deels oplost in alkalische oplossingen met
ammonia, wilden de onderzoekers dat De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) heeft eind
gegeven juist finetunen. september nieuwe richtlijnen gegeven over de lucht-
Ze ontdekten namelijk dat je, afhankelijk kwaliteit. In een persbericht zegt de WHO dat het bewijs
van de pH en het potentiaal, de ammo- voor de schadelijke effecten van luchtvervuiling en fijn-
niaoxidatie kunt sturen naar nitriet- of juist stof zich heeft opgestapeld. Het gaat dan vooral om de
nitraatproductie. Aan de koperelektrodes stoffen ozon, stikstofdioxide, zwaveldioxide en koolstof-
gebeurt heterogene katalyse waar nitraat monoxide, samen met fijnstof van 10-2,5 µm groot.
ontstaat, en in het elektrolyt vindt homo-
gene katalyse naar nitriet plaats. Deze MEER NIEUWS?
ontdekking vormt een stevige basis voor
het selectief oxideren van ammonia naar SCAN DAN DE QR-CODE OF KIJK OP:
nuttige grondstoffen. SCIENCELINK.NET/C2W/NIEUWS

Johnston, S. et al. (2021) ChemSusChem 14 7 november 2021

Analyse

medicijnproductie, duurzaamheid

TEKST: MARYSA VAN DEN BERG BEELD: IKON IMAGES

‘DUURZAAMHEID MOET
WORDEN INGEBOUWD
VANAF DE ONTDEKKING’

Veel geneesmiddelenonderzoekers zijn al tevreden als een mole-
cuul naar de ontwikkelingsfase gaat. Die instelling moet verande-
ren, schrijven twaalf Europese wetenschappers in een brandbrief.

‘Sustainability is een con- de humane geneesmiddelen vroeg of len groener te maken. Dit proces is
tainerbegrip dat al langere laat in het milieu terecht’, zegt De Spie- langzaam ingezet, maar kennis op dit
tijd wordt gebruikt binnen geleer. ‘Dat kan worden voorkomen gebied is nog te veel verspreid.’
de drug discovery’, begint door al veel eerder de environmental Een delicate kwestie die de weten-
Bart De Spiegeleer, hoogle- risk assessment te doen. Nu hoeft dat schappers in de brandbrief noemen is
raar Farmaceutische Wetenschappen pas bij de vergunningsaanvraag en die van de kritische medische noden.
aan de Universiteit Gent. ‘Maar wat zelfs dan is het nog vrijblijvend. Soms Een ernstige en in arme landen wijd-
betekent het nu écht? We voelden kan het beter zijn een structuur te verspreide ziekte als dengue is zwaar
ons genoodzaakt dat te definiëren.’ kiezen tijdens de vroege drug disco- onderbelicht, stelt De Spiegeleer.
Dat is volgens hem hard nodig, want very-fase die iets minder hoog scoort ‘We moeten vaststellen: wie bepaalt
door de groeiende en ouder wordende op affiniteit of selectiviteit, maar wel het prioriteren en op basis van welke
bevolking zal het gebruik van genees- biodegradeerbaar is.’ informatie?’
middelen toenemen. En dat zal weer Een van de stellingen in de brandbrief
gevolgen hebben op het milieu én RATIONALISEREN VAN GEBRUIK luidt: ‘Sociale rechtvaardigheid wordt
onze gezondheid. De Rijkuniversiteit Groningen teken- vertaald in gelijke toegang tot genees-
De Spiegeleer spreekt namens een de al in 2019 een convenant samen middelen’. Dit leverde het commentaar
consortium van onderzoekers van de met twintig andere partijen in Ne- op dat de groep tegen patenten op me-
Universiteit Gent, Rijksuniversiteit derland om medicijnresten in water dicijnen zou zijn, maar dat is volgens
Groningen, Université de Lille, Gdański terug te dringen. ‘Je kunt dan denken De Spiegeleer niet zo. ‘De bescherming
Uniwersytet Medyczny en de Uppsala aan technologische oplossingen bij van intellectueel eigendom is ook
Universitet. De publicatie Sustainble waterzuiveringsbedrijven of aan het belangrijk. Wij pleiten wel voor het
Drug Discovery in Medicine heeft al rationaliseren van medicatiegebruik’, onderzoeken van de voor- en nadelen
flink wat stof doen opwaaien in de vertelt Eelko Hak, hoogleraar klinische van de huidige systemen.’
farmaceutische wereld; dat is geen farmaco-epidemiologie aan de RUG en Een ander belangrijk punt in de
wonder, want de groep stelt behoorlijk mede-ondertekenaar van de brand- publicatie is het onderstrepen van
wat zaken aan de kaak. brief. Helaas betreffen beide methodes het belang van het onderzoek naar
Het begint al bij het vaststellen van de volgens Hak end-of-pipe-oplossingen. de oorzaak van ziektes. ‘In plaats van
ecologische en milieu-impact van een ‘Belangrijker is om de ontdekking symptoombestrijding, bestrijd je liever
medicijn. ‘Nu komt ongeveer 80% van en ontwikkeling van geneesmidde- het onderliggende ziektemechanisme.

november 2021 8

Dat scheelt onnodig medicijngebruik’,
zegt De Spiegeleer. Datzelfde geldt
voor precision medicine. ‘Op basis van
biomerkers kunnen we beter defi-
niëren wie baat gaat hebben bij een
therapie en wie niet.’

‘80% van MASTEROPLEIDING
de humane
Ten slotte dienen ook de
risico- en beslissingsmo-
dellen onder de loep te

geneesmiddelen worden genomen, be-
pleiten de onderzoekers.

komt vroeg of laat ‘Soms beslissen bedrij-
ven te veel op basis van
in het milieu een onderbuikgevoel of
terecht’ een molecuul doorgaat
naar de volgende fase’,
meent De Spiegeleer. ‘Elk

farmaceutisch bedrijf kent wel

missers hierin. Maar er geldt: hoe

rapper een slecht project wordt afge-

voerd, hoe beter voor de duurzaam-

heid. Een universeel toepasbaar en

wetenschappelijk onderbouwd model

met standaarden zou daarbij kunnen

helpen.’

Alleen maar erover schrijven lost

geen problemen op, en dus hebben

de betrokken partijen ook een plan

van aanpak. Een van de onderdelen is

het opzetten van een internationale

masteropleiding met de titel sustaina-

ble drug discovery. Hak ligt toe: ‘Het

programma moet onderzoekers gaan

opleiden met een geïntegreerd cursus-

aanbod, waarbij alle aspecten rondom

het groener maken van geneesmid-

delonderzoek aan bod komen; van de

ontdekking tot het personaliseren van

het gebruik.’

De Spiegeleer vult aan: ‘We hebben er

geloof in dat dat op termijn zeker de

bewustwording van verduurzaming

binnen dit veld zal vergroten.’ o

9 november 2021

SINGLE USE AseptiBag 2D/3D:
SOLUTIONS 3mL to 1000 Liters

AseptiCap Sterilizing Filters
Lineary scalabe

Fast lead times, FilterBags
custom-made assemblies
and delivery out of stock

mdiDTLDT0L.X2µ5m101JJXX101

LABPROCESS

Ben je op Ben je niet bang om zowel inhoudelijke Wij vragen:
zoek naar een als instrumentele uitdagingen met gea- • BSc (HBO) of MSc opleiding in analytische
vanceerde analytische apparatuur aan te
uitdagende gaan? Dit is je kans! Wij zijn op zoek naar chemie, milieuchemie, of een vergelijkbare
baan waarbij je een enthousiaste chemisch analist die een technische lab-gerelateerde opleiding;
belangrijke bijdrage levert aan de planning • Minimaal 3 jaar aantoonbare labora-
bijdraagt aan en uitvoering van onderzoeks- en onder- toriumervaring in analytische chemie
baanbrekend wijswerkzaamheden van ons instituut. Je inclusief het oplossen van storingen,
onderzoek op werkzaamheden bestaan voornamelijk uit reparatie en onderhoud van geavanceerde
het gebied van chemische analyses van monsters uit zowel analytische apparatuur;
natuur en milieu? het aquatische als terrestrische milieu. Met • Ervaring met stabiele isotopenanalyse
behulp van Isotoop Ratio Massa Spectrom- (IRMS) in combinatie met TOC, EA en/of
etrie (IRMS) (gekoppeld aan verschillende GC wordt als een pré beschouwd;
elementaire en gas inlaatsystemen) speel • Je hebt een nieuwsgierige en geëngag-
je een belangrijke rol in actueel onder- eerde houding en bent bereid om analy-
zoek variërend van de stikstofcrisis tot de tische en instrumentele uitdagingen aan
ontrafeling van de voedselnetwerken van te gaan en te streven naar nauwkeurige
koraalrifecosystemen in relatie tot klimaat- meetgegevens;
verandering. Tot je taken behoort ook het • Je bent in staat om zelfstandig te werken
testen en implementeren van nieuwe ana- en hebt een praktische instelling, waar-
lytische meet- en opwerkingsmethoden; het bij je streeft naar kennisuitwisseling en
instrueren van studenten en promovendi samenwerking met andere experts;
en het beoordelen van verkregen analyse • Goede communicatieve vaardigheden en
resultaten. Hiernaast draag je bij aan het beheersing van de Engelse taal.
beheer en de veiligheid van laboratoria en
het onderhoud van laboratoriumapparatuur Scan voor verdere info
en -faciliteiten. en arbeidsvoorwaarden
de QR-code

Column

STRESS ‘Voor optimale prestaties kun
je niet genoeg cortisol door je

aderen hebben gieren’

DANIËL LINZEL Het leven van een re­ tie vallen op mijn schouders.
REDACTEUR dacteur kan soms best Hartstikke leuk werk allemaal, maar
stressvol zijn, vanwege daardoor raak ik soms nogal in tijdnood.
[email protected] de vele deadlines en Met de handen in m’n haar (nou ja, wat
omdat je in een klein ervan over is) en flink wat stress omdat
team als het onze vaak deadlines begonnen te naderen, klopte ik
méér bent dan alleen redacteur. Maar de aan bij mijn waarde hoofdredacteur. Hij
angst voor stress blijkt gevaarlijker dan wees me op een artikel in De Volkskrant
de stress zelf. met de intrigerende titel ‘We zijn veel
Ik vind dat ik een geweldig interessante te bang gemaakt voor stress’. Stress­
baan heb: als (eind)redacteur van C2W onderzoeker Sonia Lupien pleit hierin dat
houd ik me bezig met het zoeken naar we de voordelige kanten van stress uit
nieuwe chemische ontwikkelingen, het het oog zijn verloren. De concentratie van
schrijven van artikelen en het redigeren het belangrijke stresshormoon cortisol
van stukken van onze freelancers. Maar is ’s ochtends als je wakker wordt het
wie denkt dat dat het complete plaatje hoogst. ‘Zonder zou je niet eens aan de
is, heeft het mis. Hoofdredacteur Erwin dag beginnen’, legt Lupien uit.
Boutsma weet mij namelijk altijd te Nu blijft een chronische hoeveelheid
vinden voor een extra klus. stress wel slecht: burn-out, hartklachten
Wist u bijvoorbeeld dat we ook een en andere kwalen zijn daarvan het ge­
­online internationale editie van C2W volg. ‘Maar je overtuigingen over stress
maken, met de zeer toepasselijke naam beïnvloeden de manier hoe je ermee
C2W international? De verantwoorde­ omgaat’, vertelt Lupien ‘Hoe banger je
lijkheid voor dat online magazine is bij ervoor bent, hoe meer last je ervan hebt.’
mij terecht gekomen, en zodoende maak Met de juiste mindset kan het echter ook
ik vijf keer paar jaar een selectie van helpen. Onderzoekers concludeerden
onze beste artikelen en nieuwtjes en zelfs na een onderzoek onder studenten
vertaal die in het Engels. dat je voor optimale prestaties juist niet
Onder sommigen van u zullen ook de genoeg cortisol en adrenaline door je lijf
Chemische Feitelijkheden niet onbekend kunt hebben gieren. Een beetje werk­
zijn: een moderne chemische ‘encyclo­ druk is dus helemaal niet erg. Sterker
pedie’ waarvan ieder jaar tien edities nog, ‘presteren onder druk’ krijgt zo een
over uiteenlopende onderwerpen heel nieuwe – positieve – betekenis.
verschijnen. Ze liggen momenteel in de Misschien moet ik onze hoofdredac­
competente handen van onze freelan­ teur vragen nog wat op m’n bordje te
cers, maar de coördinatie en eindredac­ schuiven. o

11 november 2021

Interview

flowchemie, organische synthese

TEKST: ARJEN DIJKGRAAF BEELD: DIRK JANSEN

‘MET
FLOWCHEMIE WIL
IK ORGANICI MEER
MOGELIJKHEDEN

GEVEN’

Timothy Noël is een voorvechter van flowchemie: synthese
zoals een ingenieur dat aanpakt, niet in reageerbuisjes maar

in een miniatuurversie van een chemische fabriek.
Het leverde hem de KNCV Gouden Medaille op.

november 2021 12

13 november 2021

Chemische technologie en organische gebruiken organici bij voorkeur geen gassen maar
synthese zijn disciplines die normaliter vaste stoffen die analoog reageren, bijvoorbeeld
verschillende talen spreken. Timothy kaliumpermanganaat als oxidant in plaats van
Noël voelt zich thuis in beiden en ver- zuurstof. Dat kunnen ze tenminste in een potje

telt dat zijn groep nu voor 40% bestaat scheppen. In het lab gaat dat goed maar zodra je

uit ingenieurs en voor 60% uit synthetici. ‘Gaan- op grotere schaal gaat werken, wordt het een be-

deweg gaan ze elkaar beter snappen. Met name in zwaar dat de kostprijs misschien wel honderd of

de farmawereld blijken onze studenten daardoor duizend keer hoger is. Om de vertaalslag van lab

zeer gewild.’ naar industrie zo kort mogelijk te houden, kun je

Noël toont zich een voorvechter van flowchemie: beter vanaf het begin kiezen voor gassen. In een

synthese zoals een ingenieur dat aanpakt, niet in microreactor kan dat.’

reageerbuisjes maar in een miniatuurversie van

een chemische fabriek. Door disciplines te com- Flowchemie wordt ook vaak geassocieerd met

bineren, schept hij nieuwe kansen voor met syntheserobots. Hoe sta je daar tegenover?

name de farmaceutische sector. Om ‘We zijn al bezig met een soort robot-

twijfelaars te overtuigen, kiest hij chemicus, waarmee we nieuwe

daarbij voor omzettingen die ‘Nu je ziet reactiviteiten willen gaan
tot nu toe onhaalbaar leken. dat zelfs de screenen. Maar ik denk dat je
Zo publiceerde hij onlangs goeroes van het realistisch moet zijn: het zal
in Science een recept om vakgebied voorzich- helpen, maar we gaan er
C-H bindingen in me- tig aan flowchemie niet van de ene dag op de
thaan, ethaan, propaan en beginnen, is er geen andere de wereld mee ver-
butaan fotochemisch te ontkomen meer anderen. In papers kom je
activeren bij kamertem- beloftes tegen die voor mijn
peratuur. aan’ gevoel een beetje overdreven
zijn. Het gaat de menselijke
Waarom zouden organici
chemicus niet uit de markt druk-

ineens kiezen voor microreac- ken, dat kan ik je nu al vertellen.

toren? Als ze op safe spelen en met Maar het is leuk om te doen, zeker als

rondkolfjes blijven werken, halen ze hun eme- je er een sausje van machine learning over kunt

ritaat ook wel. gooien. Flowchemie leent zich daar uitstekend

‘Hoe hardleers ze ook zijn, ze moeten beseffen voor. Je hebt controle over je massa- en energie-

dat flowchemie de manier is om hun chemie overdracht, en bij fotochemie een gelijkmatige

aan de markt verkocht te krijgen. Nu je ziet dat belichting, dus je genereert zeer goed gecontro-

zelfs de goeroes van het vakgebied er voorzichtig leerde data. In een machine learning-algoritme

aan beginnen, is er geen ontkomen meer aan. gaan die hopelijk echt goede resultaten opleve-

Sommigen zeggen dat het vloeken in de kerk is ren.’

om jezelf te verlagen tot ingenieursniveau. Maar

ik zie niet waarom technologie een probleem zou Nogal wat organici knorren dat er zonder lab-

moeten zijn. Het kan alleen maar een meerwaar- werk weinig overblijft van hun ambacht.

de geven aan synthese. ‘Over klassieke chemisten zou ik me geen zorgen

Wij willen net dat terra incognita gaan ontdekken maken. Die kunnen zich gaan bezighouden met

dat al zo lang aan de kant is geschoven omdat leukere aspecten van de chemie. Neem quen-

men het te bewerkelijk en te moeilijk vond. Zo ching-experimenten bij fotokatalyse: repetitief

november 2021 14

Een typische
flowchemie-
reactor uit het
lab van Noël.

werk dat mijn studenten haatten. Toen we dat HOEZO,
eenmaal hadden geautomatiseerd, kregen we FLOWCHEMIE?
veel betere resultaten en kwam meer tijd vrij
voor dingen die ze echt interessant vonden. Bij flowchemie pomp je je grondstoffen in hoog tempo door
Wat farmabedrijven nu al aan apparatuur hebben een buis, vaak een capillair, om aan het andere uiteinde
staan, is ongelofelijk. Daar gaat het om het zo rap producten af te tappen. Dankzij de kleine diameter van zo’n
mogelijk maken en testen van moleculen, om bij- ‘microreactor’ zitten alle moleculen vlak bij de wand, zodat ze
na instantaan een go/no go beslissing te kunnen onderweg homogeen worden gemengd, verwarmd, gekoeld
nemen. Dat ga je niet tegenhouden.’ en eventueel belicht. Met sensoren in het capillair kun je de
voortgang continu monitoren. Door capillairen in serie te
Onder ingenieurs is organische chemie niet het schakelen, kun je in een moeite door een reeks vervolgreac-
meest populaire vak. Waarom kan het jou wel ties laten verlopen. En als er iets misgaat, zitten er te weinig
boeien? moleculen tegelijk in het systeem voor serieuze schade.
‘Organische chemie laat zich zeer moeilijk in for- Van plannen om met microreactoren klassieke petrochemi-
mules gieten. Ik vond het bijna esoterisch. Zelfs sche continuprocessen veiliger en energiezuiniger te maken,
nu je er dankzij DFT beter aan kunt rekenen, blijft komt tot nu toe weinig terecht. Binnen de farmaceutische
het iets van een kunst hebben. Je hebt een mole- industrie, die vanwege ingewikkelde syntheses en moeiza-
cuul dat al mooi is om naar te kijken en je denkt: me scheidingen altijd met batchreacties heeft gewerkt, lijkt
hoe gaan we dat nu eens opbouwen? Ik zag er er meer animo voor te bestaan. In onderzoekslabs kom je
snel de logica van in. Op de middelbare school flowchemie tot nu toe zelden tegen. Wellicht omdat, volgens
vond ik het al leuk, terwijl de meeste mensen in Timothy Noël, de meeste klassieke chemici aan de universiteit
de klas het verschrikkelijk vonden. nog nooit een microreactor hebben gezien.

15 november 2021

Specialist in Tielweg 10
laboratorium 2803 PK Gouda
vacatures
+31 (0)88 00 211 00
Ben jij op zoek naar een (andere) baan in de chemie, [email protected]
biotech, food of farma? Op het lab als laborant, research
technician, scientist, labmanager of juist daarbuiten als
operator, engineer, QA officer, sales engineer of QHSE-
coördinator? Wij helpen jou graag bij de volgende stap in
je carrière.

Of je nu starter, professional of manager bent: samen
vinden we de baan die écht bij je past!

chemistry life sciences pharma food/agri chemicals medical petrochemistry other

w w w. cnovember 2021 h e c k m a r k . n l 16 volg ons:

CV ‘Ik heb vanaf het begin
gezegd dat ik iets wilde
2004: doen wat een ander nog
MSc chemische
technologie, niet deed’
KaHo Sint-
Lieven, Gent Als je dan een doctoraat mág gaan doen in een res voor universitair docenten, in Nederland wel.
2009: synthese-omgeving, kijken ze je in het begin wel In Eindhoven waren de groepen van Jaap Schou-
PhD chemie, aan van: wat komt dat ingenieurtje hier doen? ten en Volker Hessel zelfs al bezig met microre-
Universiteit Dan kun je twee dingen doen: jezelf laten intimi- actoren, dus de infrastructuur was al voorradig.
Gent deren of werken vanuit een positieve energie. Dat Ik dacht: als ik me daarbij aansluit, heb ik ook
2010-2011: soort feedback heeft me altijd wel gedreven.’ meteen een netwerk in Europa. Ik heb wel vanaf
postdoc, het begin gezegd dat ik er een eigen twist aan
Massachusetts Ik begrijp dat je daarna min of meer per ongeluk wilde geven, en iets wilde doen wat een ander
Institute of de flowchemie bent ingerold. nog niet deed.’
Technology ‘In 2009 was het moeilijk om een goede post-
2012-2017: docpositie te vinden in Europa. Ik moest maar Je aanvraag voor een Vici-grant is net de deur uit.
universitair geduld hebben tot er concreet geld op tafel kwam, Ook weer flowchemie?
docent, TU zeiden ze. Maar geduld is iets dat ik niet zo heb. ‘Ja, en dit keer met elektrofotochemie als toepas-
Eindhoven Dus probeerde ik het in Amerika. Wel bij topuni- sing. Ik ben altijd op zoek naar takken van sport
2017-2020: versiteiten: ik was net getrouwd en wilde het mijn waar de technologie een impact zal hebben. We
universitair vrouw niet aandoen om voor minder te gaan. Ik zijn ooit gestart met fotochemie, later doorgegaan
hoofddocent, stuurde onder meer een sollicitatie naar Stephen met elektrochemie, en nu dus de combo.
TU Eindhoven Buchwald van het MIT, omdat ik geïnteresseerd Mijn interesse in fotochemie werd gewekt toen ik
2019: was in zijn C-N crosscoupling. Hij bood me een als postdoc een lezing bijwoonde over fotoredox-
Hoogewerff postdoc aan, maar dan moest ik wel flowchemie katalyse. Heel lang was dat een niche geweest,
Jongerenprijs gaan doen. Ik dacht: ‘What the hell is that?’ Maar maar een Science-publicatie van David MacMil-
2020-heden: toen ik me had ingelezen en die mooie capillair­ lan had veel mensen wakker geschud. Tijdens
hoogleraar, tjes zag, realiseerde ik me dat mijn chemiekennis die lezing realiseerde ik me dat licht per definitie
Universiteit van en mijn ingenieurskennis prachtig bij elkaar niet diep doordringt; dat kun je dan toch beter in
Amsterdam komen. Om te beginnen lieten ze me kijken naar een microreactor doen? Het leek me een ideaal
2021: verstoppingsproblemen waar ze al een jaar last platform.
KNCV Gouden van hadden. Ik denk dat ik het in twee weken heb Onlangs las ik op chemRxiv dat ze bij farma-
Medaille opgelost.’ bedrijf AbbVie een fotoredoxreactie voor een
building block hebben opgeschaald naar 500 kg.
En hoe kwam je daarna in Nederland terecht? Tot mijn verbazing bleken wij dat proces zelf te
‘Ook dat was toeval. In België (Noël is Vlaming, hebben ontwikkeld, in 2014. Dat heb ik dus ook
red.) waren binnen mijn specialisme geen vacatu- maar in die Vici-aanvraag gezet.’ o

17 november 2021

Onderzoek

organische katalyse, Nobelprijs scheikunde

TEKST: ARJEN DIJKGRAAF BEELD: SHUTTERSTOCK

‘DEZE KATALYSATOREN
DOEN DINGEN DIE

ENZYMEN NIET EENS
KUNNEN’

Benjamin List ge- 18
bruikte L-proline als
proof-of-principle
voor zijn idee dat
soms een enkel ami-
nozuur al voldoende
is als katalysator
november 2021

Van sommige organici had de
Nobelprijs voor asymmetrische
organokatalyse wel wat eerder
mogen komen. Dan had de overleden
Nederlandse pionier Hans Wijnberg
bovendien in de eer kunnen delen.

‘Als Hans Wijnberg nog had geleefd,
had hij eigenlijk moeten delen in
deze Nobelprijs’, vinden Syuzan-
na Harutyunyan en Ben Feringa,
hoogleraren aan het Stratingh
Instituut voor Chemie dat deel uitmaakt van de
Rijksuniversiteit Groningen. Daar is iedereen
opgetogen over het feit dat de chemieprijs dit
jaar eindelijk naar asymmetrische organokata-
lyse is gegaan. Stadgenoot Wijnberg (1922-2011)
geldt als de pionier die dit onderwerp op de kaart
heeft gezet, ruim twintig jaar voordat de huidige
laureaten zorgden voor een definitieve doorbraak.

‘Zijn publicaties zijn massaal geciteerd’, weet
Harutyunyan.

‘Ze hebben het TE VER VOORUIT
veel slimmer aan- Die laureaten zijn de Duitser Ben-
jamin List en de Amerikaan David
gepakt dan wij én ze MacMillan. In 2000 publiceerden
hebben een portie zij bruikbare recepten om kleine,
geluk gehad’ metaalvrije, asymmetrische
organische moleculen in te zetten
HENK HIEMSTRA als katalysator bij de assemblage

van andere organische moleculen.

Die namen dan eveneens selectief één

van hun spiegelbeeldvormen aan.

‘Begin vorige eeuw waren daar al publicaties over’,

vertelt Henk Hiemstra, emeritus hoogleraar aan de

Universiteit van Amsterdam. Maar halverwege de

jaren zeventig was Wijnberg de eerste die er vol-

doende brood in zag om er een aantal promovendi

op te zetten. ‘Volgens mij was hij geïnspireerd

19 november 2021

door een groep in Zweden die binnen het Scripps Research Institute in Califor-

enig succes had geboekt’, zegt nië, de draad weer op. List begon met katalytische

Hiemstra, die een van die pro- enzymen (antilichamen, om precies te zijn), maar

movendi was en er zijn eerste realiseerde zich dat dat eiwitten zijn waarvan

JACS-publicatie aan overhield. de activiteit soms helemaal afhangt van slechts

In het lab leek zijn insteek, met het één of twee aminozuurbouwstenen. Eén zo’n

BENJAMIN LIST natuurproduct kinine als katalysator, bouwsteen, L-proline (zie afbeelding op de vorige
Directeur van het
Max Planck-Institut veelbelovend. Maar een asymmetrische opbrengst pagina), lichtte hij eruit om te testen als losse
für Kohlenforschung
in Mülheim en van 70 tot 80% bleek toch niet goed genoeg om de katalysator. Dat was ook al eerder geprobeerd: Fe-
Nobel-laureaat
farmaceutische industrie te overtuigen. Feringa ringa wijst erop dat het zelfs al een naam had, de
november 2021
herinnert zich een latere JACS-publicatie waarin Hajos-Parrishreactie. Maar List had de mazzel dat

Wijnberg overstapte van heteroatoombindingen hij voor zijn experimenten een aldolcondensatie

naar koolstof-koolstofbindingen, en hij de se- had uitgekozen, waarbij je twee moleculen koppelt

lectiviteit voor de juiste spiegelbeeldvorm zag via een koolstof-koolstofbinding. Dat proces bleek

oplopen tot 98%. ‘De Zwitserse farmaceut Lonza zich er onverwacht goed voor te lenen.

heeft dat proces nog opgepikt om appelzuur, een Op dat moment had hij het gevoel dat hij als enige

chiraal product, te maken op kilogramschaal’, weet werkte aan dit onderwerp, vertelde hij tijdens de

Feringa. Nobelpersconferentie. Maar een eindje noordelij-

Desondanks stierf de onderzoeks- ker was er nog iemand mee bezig. David

lijn een stille dood na Wijnbergs MacMillan, nu hoogleraar in Prince-

emeritaat. Feringa, die bij ton, maar toen een jonge onder-

hem is gepromoveerd op ‘Hoe je het ook zoeker in Berkeley, redeneerde
een andere vorm van vanuit het type organometaal-
asymmetrische katalyse,
suggereert dat hij zijn tijd wendt of keert, de katalysator dat op industriële
te ver vooruit was. ‘Wat
meespeelt is dat de jaren vorming van koolstof- schaal wordt ingezet voor
zeventig en tachtig de koolstofbindingen is de het maken van ringstructu-
ren via Diels-Alderreacties.
kern van de chemie’ Zulke katalysatoren wer-

hoogtijdagen waren van BEN FERINGA ken uitstekend, maar zijn
organometaalkatalyse voor berucht om hun gevoeligheid

synthese van asymmetrische voor vocht en zuurstof. Door het

verbindingen. Decennialang metaalion te vervangen door een

heeft het veld in het teken daarvan stikstofatoom dat een iminiumion kan

gestaan; in 2001 kregen Knowles, Noyori vormen met vergelijkbare elektronenaffini-

en Sharpless er een Nobelprijs voor. Vervolgens teit, wilde hij dat bezwaar de wereld uit helpen.

kwam de enzymkatalyse op. Drie jaar geleden Het synthetische kunststukje lukte. MacMillan

heeft Frances Arnold een Nobelprijs gekregen was tevens degene die er de term ‘asymmetrische

voor toepassingsgerichte modificatie van zulke organokatalyse’ voor bedacht.

enzymen via directed evolution. Wat Wijnberg In 2000 publiceerden beide heren vrijwel ge-

deed, heeft men gewoon vergeten.’ lijktijdig hun vorderingen, ook weer in JACS, en

veroorzaakten binnen de organische chemie een

GOED GEKOZEN soort goudkoorts. Sindsdien zijn talloze asym-

Eind jaren negentig pakte List, nu directeur van metrische organokatalysatoren ontwikkeld met

het Max-Planck-Institut für Kohlenforschung in steeds hogere activiteiten. ‘Ze doen dingen die

Mülheim maar toen postdoc bij Carlos Barbas III enzymen niet eens kunnen’, aldus List. ‘Indertijd

20

voelde ik wel dat het iets groots kon worden, DAVID eens mee hebben geëxperimenteerd. Het
maar dit had ik ook niet verwacht.’ MACMILLAN hangt af van het product dat je wilt maken.
Hoogleraar aan Welk type katalysator is dan het meest
TERECHT Princeton University geschikt?’
Dat er vroeg of laat een Nobelprijs naar en Nobel-laureaat Ook Feringa, die zijn hele wetenschap-
dit onderwerp zou gaan hadden velen pelijke leven heeft gewijd aan spiegel-
wél verwacht, al kwam de aankondiging beeldsymmetrie, heeft voornamelijk tijd
toch nog als een verrassing. Voor Wijn- gestoken in organometaalkatalyse. Maar
berg en voor Barbas, die eveneens had hij maakte wel een boeiend uitstapje naar
kunnen delen in de eer maar in 2014 over-
leed, kwam ze in elk geval te laat. ‘Zo gaat dat de metaalvrije variant: ‘We hebben organi-
in de wetenschap’, geeft Feringa aan, verwijzend sche groepen gezet aan een van onze lichtge-
naar John Goodenough, die tot zijn 97ste moest voelige moleculaire motortjes. Zo kunnen we een
wachten voordat hij in de prijzen viel. katalysator als het ware laten ronddraaien. Afhan-
Hiemstra vindt het terecht dat List en MacMillan kelijk van de stand maakt hij de ene of de andere
aan het langste eind trekken: ‘Deze twee springen spiegelbeeldvorm, of een racemisch mengsel van
er bovenuit. Zij hebben het concept echt wereld- die twee. Met zulke slimme katalysatoren hopen
wijd aan de man gebracht. Ze hebben tevens het we blokcopolymeren te maken met bijzondere
hele mechanisme doorgrond, wisten precies hoe eigenschappen: eerst een stukje keten in de ene
het werkte. Hun opbrengsten kwamen boven de vorm, en dan een stukje in de andere.’
90% uit. Hun katalysatoren waren eigenlijk simpe-
ler dan de onze maar ze werkten beter. En met al- APPJE
dol en Diels-Alder kun je heel veel dingen maken. Floris Rutjes, hoogleraar organische synthese
Al met al hebben ze het veel slimmer aangepakt in Nijmegen, heeft er ook ervaring mee. ‘In 2014
dan wij. En ze hebben een portie geluk gehad.’ schreven Elias Vlieg en ik in Nature Communicati-
Feringa beaamt het belang van hun werk. ‘Ik denk ons over een speciale variant van Viedma ripening,
dat ze heel bewust hebben gekeken naar wat de een kristallisatieproces waarbij je begint met
belangrijke reacties zijn. Hoe je het ook wendt of achirale uitgangsstoffen en uiteindelijk kristallen
keert, de vorming van koolstof-koolstofbindin- van één spiegelbeeld overhoudt. Cruciaal is een
gen is de kern van de chemie. Daarmee maak je organokatalysator, DBU, die de reactie reversi-
moleculen, of het nu gaat over polymeren of over bel maakt. Zo kan het product teruggaan naar de
geneesmiddelen.’ uitgangsstoffen en opnieuw ontstaan in de andere
spiegelbeeldvorm.’
IEDEREEN DOET HET DBU is niet asymmetrisch, maar de publicatie
Het zijn reacties waarin weinig organici zich spe- verraadt een eerste, vergeefse poging met zogehe-
cialiseren maar waar iedereen wel eens tegenaan ten Mannichbasen, die dat wel zijn. ‘Binnen een
loopt. Zeker binnen het Stratingh-instituut, dat minuut na de bekendmaking van de Nobelprijs
in Wijnbergs tijd nog niet zo heette, maar waar kreeg ik een whatsappje van mede-auteur Jorge
asymmetrische katalyse altijd een kernactiviteit Verkade die op die asymmetrische Mannichreac-
is gebleven. Harutyunyan zet daarbij vooral in op ties is gepromoveerd’, grinnikt Rutjes. o
organometaalkatalysatoren in combinatie met
Lewiszuren. Maar ze verklapt dat ook binnen haar Scan de QR-code voor Arjen Dijkgraafs
groep wordt gewerkt aan asymmetrische organo- andere artikel over de Nobelprijs voor
katalyse zonder metalen, al is daarover nog niets Geneeskunde
gepubliceerd. ‘Ik denk dat alle stafleden er wel

21 november 2021

Historie

scheikunde, Nobelprijzen

TEKST: ESTHER THOLE BEELD: ANP

120 JAAR NOBELPRIJS VOOR DE SCHEIKUNDE:

VAN NAUWELIJKS
NIEUWS TOT
MEDIAGEKTE

november 2021 22

In 1901 ging de allereerste Nobelprijs voor de Scheikunde
naar de Nederlandse chemicus J.H. van ‘t Hoff. De locatie

van het laboratorium waar hij zijn prijswinnende werk
verrichtte wordt nu Nationaal Chemisch Erfgoed. Wie zijn

zijn Nederlandse en Belgische opvolgers?

‘Voormalig landgenoot was in 1885, na eerdere tegenwerking,
wint enorm geldbe- benoemd tot lid van de Akademie en
drag’; dat was in 1901 was sinds 1895, toen hij vertrok naar
zo’n beetje de teneur Berlijn, corresponderend lid. Maar zijn

in de Nederlandse Nobelprijs kwam helemaal nergens ter

kranten toen bekend werd dat Jaco- sprake. Dat vind ik toch heel vreemd.’

bus Henricus van ‘t Hoff (1852-1911)

de Nobelprijs voor de Scheikunde was GROENBURGWAL 44

toegekend. Voor zover er al aandacht Dat tekort aan aandacht is ondertus-

aan werd besteed. Een enorm con- sen ruimschoots ingehaald. Van ‘t Hoff

trast met de totale gekte die wordt alom gezien als een abso-

de Nobelprijs inmiddels lute wetenschappe-

omringt, maar ook lijke coryfee en er zijn

weer niet heel Het tekort aan instituten, lezingen
vreemd, want het aandacht toen Van en fondsen naar
was het allereerste hem vernoemd.
jaar dat deze prijs ’t Hoff zijn Nobelprijs Daar wordt nu iets

werd uitgereikt. won, is inmiddels bijzonders aan toe-
Een nieuwe, nog ruimschoots gevoegd: de locatie
onbekende prijs. ingehaald van Van ‘t Hoffs
‘Er was in die tijd voormalige Amster-

meer aandacht voor damse laboratorium

het nieuws over de er- aan de Groenburgwal 44

fenis van Alfred Nobel, want krijgt de status van Nation-

dat was een onvoorstelbaar groot aal Chemisch Erfgoed. Een terechte

Al op 17 april 1915 werd aan bedrag’, zegt biograaf Rob van den Berg, keuze, vindt Van den Berg. ‘Het grootste
de 's Gravendijkwal een
standbeeld van Van 't Hoff die op 6 oktober aan de Universiteit deel van zijn werk aan de chemische
onthuld, ontworpen door
beeldhouwer Charles van Leiden promoveerde op zijn boek Van dynamica en osmotische druk, waar-
Wijk. Het beeld staat op het
plein voor de HBS waar hij ‘t Hoff – Een gedreven buitenstaander. voor hij de Nobelprijs zou krijgen, vond
leerling was.
Maar dat zelfs binnen de KNAW het hier plaats.’

nieuws van de prijs werd genegeerd, Of de laureaat het met die erfgoedsta-

heeft hem wel verbaasd. ‘Van ‘t Hoff tus eens zou zijn, valt te betwijfelen.

23 november 2021

Nederlandse en Belgische winnaars Nobelprijs voor de Scheikunde

1901 1936 1977

Jacobus van ‘t Hoff Peter Debye Ilya Prigogine

Wie nooit in aanraking is geweest met Lange tijd draait het in de bleef de piano hem zijn hele
zaken als het dipoolmoment zegt de chemie om de studie van sys- leven boeien. ‘Zijn moeder be-
naam Peter Debye (1884-1966) waarschijnlijk temen in evenwicht, maar mede weerde dat hij vroeger noten kon
niets. Dat hij in 1936 de tweede Nederlander dankzij het werk van Ilya Prigo- lezen dan letters, en hij bleef tot
gine (1917-2003) bestudeert de het laatst piano spelen.’
was die de Nobelprijs voor chemie inmiddels ook syste- In de toepassing van zijn ideeën
de Scheikunde kreeg, is men die zich juist (ver) van het beperkt Prigogine zich niet tot
niet in het nationale thermodynamische evenwicht de chemie, maar buigt zich
geheugen gegrift. bevinden. Naast bijvoorbeeld bijvoorbeeld ook over verkeers-
Maar zeventig jaar radioactief verval en diffusie stromen en stedelijke netwerken
later is Debye op- vallen toch niet oninteressante en de spontane vorming van
eens in het nieuws. fenomenen als levende cellen, orde uit chaos. Prigogine, die in
Tijdens archiefon- het ontstaan van leven en de Rusland is geboren en in 1949
derzoek in Berlijn vindt evolutie ook in deze categorie. naturaliseert tot Belgisch staats-
journalist Sybe Rispens Ze hebben, in de woorden van burger, heeft betrekkingen bij
Prigogine, een ‘voorkeursrich- onder meer de Université Libre
een brief van Debye uit 1938. ting’. Niet een beetje heen- en het Solvay Instituut in Brussel,
Debye is daar dan directeur van het Kaiser en-weer, maar deze systemen de University of Texas in Austin
Wilhelm Institut für Physik en voorzitter van ontwikkelen zich in één bepaal- en het Enrico Fermi Instituut
de Deutsche Physikalische Gesellschaft. In die de richting en zijn daarmee ook in Chicago. Als hij in 1977 de
brief, gedateerd net na de Kristallnacht, vraagt hij onomkeerbaar. Hij noemt het Nobelprijs voor de Scheikunde
Joodse leden van de DPG om hun lidmaatschap ook wel ‘dissipatieve structuren’: krijgt, is dat een mijlpaal: het is
te beëindigen. Rispens concludeert: Debye was systemen die energie verbruiken de eerste keer dat die prijs naar
fout. Paniek alom. De Universiteit Maastricht en zich verspreiden of uitdijen. een Belg gaat.
schaft direct de Peter Debye-prijs af en de Uni- Bijna was Prigogine voor de
versiteit Utrecht besluit dat het Debye Instituut chemie verloren geweest. Paul
die naam niet meer mag dragen. Dat schiet in Balduck, voorzitter van de sectie
het verkeerde keelgat van de directie en staf historiek van de KVCV, weet zich
van het instituut die spreken van een ‘bestuur- te herinneren dat Prigogine bij
lijke dwaling’ en ‘ondeugdelijk onderzoek’. zijn studiekeuze twijfelde tussen
Het NIOD concludeert vervolgens na eigen on- geschiedenis, archeologie of
derzoek dat Debye opportunistisch handelde, muziek, maar dat het uiteinde-
maar geen overtuigde nazi was. Utrecht herstelt lijk scheikunde werd. Niettemin
begin 2008 het Debye Instituut in ere, Maas-
tricht blijft bij het eerdere besluit.

Als hij in 1877 is benoemd aan de dan meer resulteert in zijn boek Études beter lab. In 1887 krijgt hij een aanbod
net opgerichte Universiteit van Am- de dynamique chimique uit 1884 dat uit Leipzig en Van ‘t Hoff speelt het
sterdam, gaat hij aan de slag in het lab internationaal veel indruk maakt en slim. Van den Berg: ‘Amsterdam wil
aan de Groenburgwal, maar hij is er niet waarin hij de basis legt voor de fysische Van ‘t Hoff graag houden en dus nodigt
enthousiast over, weet Van den Berg. chemie. Én voor zijn Nobelprijs. hij de burgermeester uit aan de Groen-
‘Het voldeed niet aan de eisen van de burgwal om uit te leggen dat hij best
tijd en moest nodig opgeknapt worden.’ ONTSLAG wil blijven, maar echt een nieuw lab
Toch zal hij er veertien jaar werken. Van ‘t Hoffs statuur groeit en dat komt nodig heeft.’ De opzet slaagt. Er komt
Een zeer productieve periode die onder goed van pas in zijn streven naar een een nieuw lab op het Roeterseiland.

november 2021 24

1995 2016

Paul Crutzen Ben Feringa

Toen in 1995 het nieuws doorkwam dat een Nederlan- Op 5 oktober 2016 ge- eniging hem tot erelid tijdens
der de Nobelprijs voor de Scheikunde was toegekend, beurt er iets vreemds. de Avond van de Chemie.
was dat om meerdere redenen een verrassing. De laatste Ben Feringa, hoogleraar Niet alleen Groningen, maar
keer was al bijna zestig jaar geleden en bovendien was organische chemie aan de heel Nederland gaat col-
de winnaar, Paul Crutzen (1933-2021), geen alom be- Rijksuniversiteit Groningen, lectief uit zijn dak. Iedereen
kende naam in het Nederlandse academische landschap. onderbreekt een bespreking buitelt over elkaar heen om
Crutzen verliet Nederland immers al in 1958 en maakte vanwege een telefoontje. het nieuws te brengen en
vervolgens carrière in Zweden, de VS en Duitsland. Iedereen moet de kamer te duiden. ‘Eerst dachten
En dan was er nog zijn onderzoek. Crutzen kreeg de uit. Maar die dag is ook we nog naïef dat het na de
prijs – samen met Sherwood Rowland en Mario Molina de bekendmaking van de uitreiking in december wel
– voor zijn werk in de atmosferische chemie. Geen Nobelprijs voor de Scheikun- weer normaal zou worden’,
klassieke, gevestigde chemische discipline, maar een de. Zou het? Er ontstaat een lacht Kalter. Vijf jaar verder
vreemd soort spanning. Zeker weet ze wel beter. ‘Maar we
nog relatief jong vakgebied. Volgens bij Tineke Kalter, persoonlijk laten ons niet gek maken. Ben
Guus Velders, hoogleraar Lucht- assistent van Feringa. Zij weet heeft heel duidelijk geko-
kwaliteit en Klimaatinterac- wie er belde. zen waar hij zijn stem voor
ties (Universiteit Utrecht), Ondertussen begint er iets gebruikt.’ Zoals voor onder-
was Crutzen daarmee een rond te zingen in het gebouw. wijs, met de oprichting van
echte pionier. ‘Hij is heel ‘De rest was natuurlijk ook het Feringa Fonds. ‘We gaan
belangrijk geweest voor het niet gek’, vertelt Kalter. ‘En naar scholen om leerlingen
begrip van de chemie in de toen Bens foto in beeld kwam en docenten een inkijkje te
atmosfeer. Zijn onderzoek bij de bekendmaking, dat bieden in de wetenschap
naar de rol van stikstofoxiden was zo’n bijzonder moment. en te laten zien dat de route
Het resoneerde door het naar hoger onderwijs voor
bij de afbraak van ozon bracht de hele gebouw, het was een iedereen open staat. Feringa
invloed van biogene processen, lachgas en supersone vloedgolf aan emoties, dat on Tour noemen we dat.’ Wat
vliegtuigen op de ozonlaag onder de aandacht. Daar- was echt voelbaar.’ Feringa één telefoontje al niet kan
naast was hij ook sterk in het leggen van verbindingen krijgt zijn Nobelprijs voor zijn losmaken.
tussen verschillende milieuproblemen, hij leverde een fundamentele en baanbre-
integrale analyse.’ kende werk aan moleculaire
Mede dankzij hem kwam in 1985 het Montréal Protocol nanomachines. De KNCV
tot stand, dat de chloorfluorkoolwaterstoffen (cfk’s) aarzelt geen moment: acht
in de ban deed. Crutzen overleed begin dit jaar in zijn dagen later benoemt de ver-
woonplaats Mainz. Hij werd 87. De KNCV had hem in
2017 benoemd tot erelid.

Daar neemt Van ‘t Hoff in 1891 zijn voorbij. Hij overlijdt in 1911 op zijn talige Scheikunde-Nobelprijswinnaar,
intrek, maar niet voor lang. Hij vindt 58ste, nadat hij enkele jaren heeft maar niet de laatste: Peter Debye
dat hij teveel tijd kwijt is aan onderwi- gekampt met tuberculose. Het nieuwe (1936), Paul Crutzen (1995) en Ben Fe-
js. Als er in 1895 een aanbod uit Berlijn lab op het Roeterseiland brandt in 1987 ringa (2016) traden in zijn voetsporen.
komt, neemt Van ‘t Hoff ontslag en af en aan de Groenburgwal 44 is nu een Ook België kende een winnaar: de van
vertrekt. restaurant en expositieruimte geves- oorsprong Russische Ilya Prigogine
In Berlijn krijgt hij een riant salaris tigd. Maar de inzichten die Van ‘t Hoff liet zich in 1949 naturaliseren tot Belg,
en de vrijheid die hij zoekt, maar zijn daar vergaarde, leven volop voort. waarmee hij meteen de eerste Belg
wetenschappelijke hoogtijdagen zijn Van ’t Hoff was de eerste Nederlands- werd die een Nobelprijs won (1977). o

25 november 2021

In Beeld
imaging, neurologie

TEKST: ERWIN BOUTSMA BEELD: ANDREA TEDESCHI / NIKON

CAPILLAIR
NETWERK

Een heel klein plakje
muizenhersenen levert

onder de confocal
microscoop een duizeling-

wekkend doolhof op.

november 2021 26

Elke zichzelf respecterende
microscopenfabrikant orga-
niseert wel een fotocompetitie
rond het in beeld brengen van het
allerkleinste. Daar profiteren wij
van: het levert niet zelden specta-
culaire plaatjes op. Dit beeld is niet
zozeer mooi – al is dat subjec-
tief – als wel fascinerend: het is
een 3D-beeld van de capillaire
bloedvaten in een heel klein stukje
van de motorische cortex van de
hersenen van een volwassen muis.
Andrea Tedeschi, onderzoeker
aan Ohio State University, vulde
de bloedvaten eerst met een gel
die een fluorofoor bevat, om de
coupe vervolgens te wassen ter
voorbereiding op 3D confocal
imaging. ‘Het doel van het expe-
riment was om de vasculatuur in
de hersenen te analyseren na een
ischemisch herseninfarct’, zegt
Tedeschi. De afbeelding betreft
een controlemuis, dus met intacte
bloedvaten. De afbeelding leverde
Tedeschi de zesde plaats op in de
Nikon Small World Photo Compe-
tition 2021. o

Scan de QR-code voor de
top 20 van de Nikon Small
World Photo Competition
2021.

27 november 2021

Onderzoek

milieu, laboratoriumtechnologie

TEKST: JESSICA VERMEER BEELD: SHUTTERSTOCK

MICROPLASTICS MONITOREN
MET PYROLYSE EN

MASSASPECTROMETRIE

Hoe bewaak je jarenlang nauwkeurig de hoeveelheid microplastics in een
rivier? Om een realistisch beeld te krijgen is een betrouwbare bemonste-

rings- en analysemethode nodig. Ivo Freriks en Christa van Oversteeg
combineren een tijd-geïntegreerde bemonsteringsopstelling met pyrolyse
en GC-MS om er achter te komen hoeveel microplastics Nederland via de

grote rivieren in komen en weer uit gaan.

Rijkswaterstaat (RWS) bewaakt de ontwikkelen, harmoniseren en standaardiseren
kwaliteit van het oppervlaktewater van bemonsterings- en analysemethoden hoge
van de grote rivieren, het IJssel- prioriteit voor RWS.
meer, de Waddenzee en de Noord- Helaas is zowel het bemonsteren als het meten
zee. Toekomstig onderdeel van die van de hoeveelheid microplastic in een rivier niet
kwaliteit is mogelijk de hoeveelheid microplastics zo simpel. Ivo Freriks, projectleider microplastics
in het water. Al het plastic dat sinds 1960 in de bij RWS, werkt samen met collega Christa van
natuur terecht is gekomen breekt af en komt in Oversteeg, onderzoeker, aan een methode om de
het oppervlaktewater terecht en de resulterende microdeeltjes in oppervlaktewater te monitoren.
micro- en nanoplastics zouden schadelijk kun- Dat begint met bemonstering, gevolgd door analy-
nen zijn voor het ecosysteem. Daarom heeft het se van het verkregen zwevend sediment.

november 2021 28

De opbrengst aan zwevend stof na twee weken bemonsteren door de De opstelling die wordt toegepast voor gelijktijdige bemonstering. In de
Hogeschool Rotterdam. korf zitten twee pompen waarvan je de hoogtes onafhankelijk van elkaar
kunt instellen. Gelijktijdig op dezelfde hoogte bemonsteren maakt het
mogelijk om de herhaalbaarheid van de bemonstering vast te stellen.
Gelijktijdig bemonsteren op verschillende dieptes geeft informatie over
de verticale distributie van microplastics in de rivier.

Hun uitgangspunt is een bemonsterings- ‘We kunnen boven de plastics. We scheiden de plastic
methode uit Duitsland, die gebruik
maakt van een kist waar wekenlang probleemloos een pyrolyseproducten van andere stoffen,
water doorheen stroomt en dat een
deel van het zwevend sediment uit kwart miljoen liter door alleen de fractie vanaf 290°C op te
de rivier opvangt. Freriks legt uit:
‘We kunnen probleemloos een kwart water door de kist heen vangen.’
miljoen liter water door de kist heen laten stromen, zodat Zowel de bemonstering als de analy-
laten stromen, zodat we van een maand
een gemiddeld, representatief monster we een representatief semethode waren voor RWS volledig
monster over een nieuw. De organisatie startte in janu-
maand kunnen ari 2021 met meten. Na zes maanden
nemen’ bereikten de onderzoekers een voorlopige
herhaalbaarheid (spreiding van analyses die

kunnen nemen.’ Een alternatieve bemonste- kort na elkaar zijn uitgevoerd) van 15%, een re-

ringsmethode, met zeven, bleek minder robuust produceerbaarheid (spreiding van analyseresulta-

en minder nauwkeurig. De zeven raakten soms al ten met een tussenliggende termijn van maanden

binnen vijftien minuten verstopt en dat leverde of jaren) onder de 30% en een recovery van 100%.

geen bruikbare monsters op. Freriks: ‘Die hoge recovery komt doordat we geen

clean-up of scheidingsstappen uitvoeren vooraf-

THERMISCHE EXTRACTIE-DESORPTIE gaand aan de analyse. We hopen nog verbeterin-

Vervolgens moet je voorafgaand aan de analyse gen te realiseren, maar deze prestatiekenmerken

– in dit geval gaschromatografie-massaspectro- zijn al bruikbaar voor een lange-termijnproject

metrie (GC-MS) – het plastic zien te scheiden van zoals monitoring.’

organisch materiaal en zandkorrels. Het risico Er staan nog een aantal praktische vragen open,

van een clean-up of een sedimentatiescheiding waarop Rijkswaterstaat met kortlopende ‘guerril-

voorafgaand aan de analyse is dat je tijdens deze la-onderzoeken’ een antwoord hoopt te vinden.

stappen materiaal verliest. Daarom kozen Freriks ‘We moeten ook laten zien dat de prestatiekenmer-

en Van Oversteeg in navolging van collega’s uit ken over de periode van een jaar en met variatie

Duitsland voor een specifieke pyrolysemethode, in locaties gehandhaafd blijven en dat de gekozen

thermische extractie-desorptie (TED), waarna methodes robuust zijn. Wat gebeurt er bijvoorbeeld

ze de hoeveelheid plastics direct kunnen meten. als het gaat vriezen? Hoe lang blijft onze opstel-

Freriks: ‘We vriesdrogen en vermalen het mon- ling goed werken? Pas als we de bemonstering en

ster, zodat we het verkregen poeder op ieder mo- analysemethode hebben gevalideerd, kunnen we

ment kunnen analyseren. Dan verwarmen we het de hoeveelheid microplastics die ons land via de

tot 600°C in de afwezigheid van zuurstof. Onder rivieren binnenkomt en weer verlaat nauwgezet in

de 300°C ontleden de organische stoffen, daar- de gaten houden.’ o

29 november 2021

Onderzoek
organische chemie, klikchemie

TEKST: ARNO VAN ‘T HOOG BEELD: GUY ACKERMANS

MOLECULAIR MECCANO
IN DRIE DIMENSIES

Recent won organisch chemicus Han Zuilhof samen met een
internationaal team de Horizon Prize van de Royal Society of
Chemistry voor een vernieuwende vorm van klikchemie. ‘Deze
prijs beloont onderzoek dat illustreert wat de kracht is van

internationale samenwerking.’

Toekenning van de Horizon uitgaan van eenvoudige grondstoffen, draait om hubs of koppelverbindingen
Prize komt precies twintig oplosmiddelen en milde reactie-om- gevormd door bijvoorbeeld sulfurylf-
jaar nadat de term ‘click standigheden, is een rijke inspiratie- luoride (SO2F2) en thionyltetrafluoride
chemistry’ voor het eerst bron gebleken. (SOF4). De band tussen zwavel en fluor
werd gemunt door Nobel- De Royal Society of Chemistry be- is zeer stabiel, maar onder de juiste
prijswinnaar Barry Sharpless. Zijn idee loont met de prijs een nieuwe tak van omstandigheden wordt fluor minder
om reacties te ontwikkelen die modu- klikchemie: sulfur-fluoride-exchange honkvast en kunnen andere moleculen
lair, efficiënt en heel specifiek zijn, en (SuFEx). Die is sinds 2014 in opmars en aanschuiven, bijvoorbeeld amines of

november 2021 30

moleculen die voorzien zijn van een ‘Het is prachtige taten. De aanvraag hebben we gedaan
silylether (zie kader). chemie en het hele met een aantal groepsleiders. We
zeiden erbij: we willen alleen voor de
NIEUWE HUB proces, inclusief prijs in aanmerking komen mét deze
Omdat er meerdere fluorkoppelsta- alle hobbels, is een lijst medewerkers. Want elk van hen
tions rond die ene zwavel aanwezig mooi voorbeeld van heeft op haar of zijn wijze bijgedragen.’
zijn, kun je verschillende moleculen Anders erkennen en waarderen is
bij elkaar brengen. Multidimensio- teamwerk’ ook een discussieonderwerp binnen
nale klikchemie is daarmee een feit. de Royal Society of Chemistry, zegt
‘Het coole van deze techniek is dat HAN ZUILHOF Zuilhof. ‘Je wilt in de wetenschap
je dus de ene SuFEx-reactie kunt individuele prestaties honoreren, maar
gebruiken om een polymeer te maken, verstoorde het werk, want labs in VS, ook laten zien als iets het collectieve
om vervolgens per schakel nog een China, Europa en Australië waren soms werk is van heel veel onderzoekers,
fluoride over te houden waar je andere ontoegankelijk. Syntheses werden uit- met uiteenlopende rollen. Want zonder
moleculen aan kunt hangen’, zegt Han gesteld, data kwam vertraagd binnen. die verschillende bijdrages waren we
Zuilhof, hoogleraar organische chemie Als er geen COVID19 was geweest en niet zover gekomen. Deze paper heeft
aan de Wageningen University & alles had in één lab gedaan kunnen bijvoorbeeld drie hoofdonderzoekers
Research. Hij is een van de ontvangers worden, dan was die revisie in twee – Moses, Sharpless en ik – maar ook
van de Horizon Prize. De afgelopen maanden klaar geweest. Maar het re- vijf corresponding authors. Je kunt
jaren heeft hij in samenwerking met sultaat mag er wezen. Het is prachtige zeggen: de groepsleiders zijn de
het lab van Sharpless en collega’s uit chemie en het hele proces, inclusief contactpersoon. Maar die solitaire
China, Australië en Saoedi-Arabië on- alle hobbels, is een mooi voorbeeld statuur hebben drie hoogleraren de
derzoek gedaan naar SuFEx-synthese van teamwerk.’ facto niet meer nodig. Je kunt dus
van driedimensionale structuren met bewust kiezen om anderen wat meer
thionyltetrafluoride. ‘Het idee was om VIJFTIG NAMEN credit te geven. Dat is ook een element
met deze nieuwe hub verschillende De Horizon Prize is mede op basis van in deze prijs: elkaar wat gunnen.’
polymeren te maken en dan te kijken deze samenwerking toegekend en het
naar synthese-efficiëntie en gevormde team dat de prijs deelt –een trofee ULTIEME TEST
structuren. Sharpless’ lab syntheti- en oorkonde – telt maar liefst vijftig Voor Sharpless is samenwerken
seerde veel van de polymeren, ande- namen. ‘Deze prijs beloont onderzoek met verschillende vakgebieden –
ren hingen er zijketens aan, wij deden dat illustreert wat de kracht is van in- chemische ingenieurs, polymeer-
vooral de moleculaire karakterisering ternationale samenwerking. Naast de wetenschap of biologie – altijd een
tot op single-polymer-niveau.’ focus op het individu wil men vanuit logische strategie geweest. In het
Het onderzoek liep door de coronapan- de Royal Society ook aandacht geven persbericht van de prijs laat hij weten:
demie de nodige vertraging op. Tussen aan teamprestaties. Als je maar kunt ‘Vroeger bezocht ik alle laboratoria in
indienen en acceptatie in Nature Che- uitleggen dat het team het verschil Stanford waar mijn vrienden werkten
mistry zaten uiteindelijk 22 maanden. maakte in het behalen van topresul- en vroeg ik hen wat zij aan het doen
Het manuscript kreeg positief com- waren. Zij vertelden alles over hun
mentaar van reviewers, die nog wel project en voor je het wist hadden
wat aanvullende data vroegen. Zuilhof: twee studenten elkaars problemen
‘Het grappige is, dat uit modelstudies opgelost, omdat ik iets wist wat zij niet
bleek dat de polymeren spiraalvormig wisten, en omgekeerd. Als je eenmaal
moesten zijn, maar we hebben ander- ergens goed in bent, gebruik dat dan,
half jaar gemeten voordat we experi- maar concentreer je er niet op.’
mentele bevestiging hadden. COVID19 Zuilhof en Sharpless ontmoetten elkaar

31 november 2021

Plenary speakers

7 & 8 DECEMBER 2021 Takuzo Aida Burkhard König (UR) Timothy Noël (UvA)
(UTokyo/ RIKEN CEMS)

More information: Wei Yang (NIH) Special keynote speaker

www.nwochains.nl Marc Koper (LEI)
NWO Spinoza Prize Laureate 2021
CHAINS 2021 is organised by NWO Domain Science with the
support of partners ChemistryNL and KNCV. NWO CHAINS is the largest Dutch chemistry conference. It is
an annual event where over 1.500 chemists, from PhD

students and postdocs to professors and R&D scientists, in
science and industry come together. NWO CHAINS takes
place on 7 and 8 December 2021. A stimulating programme
will showcase the best and most exciting developments in
the Dutch chemical community. By maximizing opportunities
for interaction and scientific exchange we will continue to

support the chemical community.

Join us and be inspired by the 4 plenary, 8 keynote and over
100 parallel speakers!

Chemistry of Materials Fundamentals and Fundamentals and Fundamentals and Chemical Conversion Chemical Conversion
Methods of Chemistry Methods of Chemistry Methods of Chemistry
Add some QCHAIR Bas van Ravensteijn
toTUy/eour lab CHAIR Bert Wouters CHAIR Jagoda Slawinska CHAIR Erdem Irtem CHAIR Marta Costa Figueiredo Contact usCHAIR Sandy Schmidt
LEI RUG TUD TU/e aRUnGd find the Q
Soft matter
Analytical chemistry Computational & Theoretial Let’s work smarter!Photochemistry New forFeedstock your lab
Federico Di Sacco Chemistry New Electrocatalysis
RUG; Giuseppe Portale Amin Delparish
Confined crystallization of isotactic Tim Offermans AutomatePascal Vermeeren yourHongyu An TU/e; Fernanda Neira D’Angelo
polypropylene in thin films RU; Jeroen Jansen UU; Bert Weckhuysen Electrochemical Oxidation of HMF:
Dynamically synchronizing production VU; Matthias Bickelhaupt In-Situ Raman Spectroscopy during Kinetics and Mass Transfer
Gilles Timmermans data for industrial soft-sensors Lewis-Acid Catalysis and the Role CO2 Electrocatalysis
TU/e; Albert Schenning of Asynchronicity Xiaomin Xu
FRET in Flexible Nanoporous Liquid Leon Niezen Siva Rathnachalam TUD; Frank Hollmann
Crystal Networks UvA; Peter Schoenmakers RUG; Shirin Faraji Chemoenzymatic synthesis of
Enhancing the Quality of Analytical Excited-state processes in infrared 3-cyanopropanoic acid from glutamate
Paula Vena Data fluorescent proteins
TU/e; Remco Tuinier Zhiwen Wang
Kinetic State Diagrams of Polystyrene- Kas Houthuijs Song Yu sampleJiayunFan prepAndrew R.T. Morrison RUG; Peter Deuss
b-Poly(ethylene oxide) in solution RU; Jos Oomens VU; Trevor Hamlin UvA; Wybren Jan Buma TUD; Ruud Kortlever
MS-based metabolite identification Understanding the 1,3-Dipolar High-resolution laser spectroscopy Surface coverage effects in DFT
Reece Lewis via an IR-spectral library Cycloadditions of Allenes of natural sunscreens at work for CO2RR catalysts
TUD; Rienk Eelkema
Nucleophile mediated coacervation in Linda Eijsink Soroush Rasti Jan Paul Menzel Daan den Boer
complex coacervate core micelles RUG; Wesley Browne LEI; Jörg Meyer LEI; Francesco Buda LEI; Dennis Hetterscheid
Combined Raman/EPR/luminescence
Stijn van Leuken operando spectroscopy for resin curing Volume isotope effect of ice-Ih revisited Semi-Empirical Investigation of Substituent and pH effects in REL isolation for studying RCF
TU/e; Mark Vis
Theory of moisture absorption in Tina Lin Daniela Rodrigues Silva a Photocatalytic Water Oxidation homogeneous electrocatalysis of biomass
polymer networks TU/e; Menno Prins VU; Celia Fonseca Guerra
Surface functionalization for conti- Lewis Acid/Base Interaction in Boron with SampleQ solutionsComplex Hao Zhang
nuous biosensing with single-molecule and Nitrogen Trihalides Jan Zelenka TU/e; Nikolay Kosinov
resolution RU; Jana Roithova Kailun Yang Non-oxidative methane coupling over
TUD; Thomas Burdyny

Carbon-based electrochemical

Johann Pototschnig Mechanistic insight into photo-reactions: reactions cause flooding during CO2 single-atom Mo@CeO2 catalysts
VU; Lucas Visscher
Towards Scalability in Relativistic mass spectrometry approach electrolysis Luca Ricciardi
Coupled Cluster Calculations
Zoran Ristanovic Christopher Baeumer UT; Willem Verboom
LEI; Michel ORRIT UT; Gertjan Koster
Reactive Extraction Enhanced by
• Derivatisation • Evaporation • Liquid Liquid ExtractionPhoto-induced charge separation for
single-molecule frequency tuning
Model oxide perovskite electrocatalyst Synergic Microwave Heating
surfaces for water electrolysis

• Ultrasonic Extraction • Solid Phase Extraction • Liquid Handling

14.05 - 15.25 I Focus sessions

CHAIR Hirsa Torres Galvis CHAIR Harold Linnartz CHAIR Manfred Wuhrer CHAIR Ingrid Dijkgraaf CHAIR Fred van Leeuwen CHAIR Jeroen Jansen
Albermarle LEI LUMC MU NKI RU

Add some QCatalysis research: successful Fullerenes in space High-resolution approaches for The Quest for Small Molecule Coupling gene regulation and cell Contact usSocietal Challenges, Analytical
collaborations between industry dissecting protein structure and Antiviral Drugs metabolism
to your laband academia function Solutions
Jingxiu Xie
University of Oslo Jan Cami Therese Wohlschlager Panagiotos Koukos Paul Coffer and find the Q
Steering catalytic (de-)hydrogenation University of Western Ontario University of Salzburg for your labYannick Weesepoel
selectivity The search for fullerenes in space Piecing together proteoforms: analy-
WUR
Lennart van Haandel Michael Gatchell Let’s work smarter!tical approaches to resolve the puzzle Food security for citizens with
Shell Technology Center Amsterdam University of Innsbruck Handheld Spectroscopy
Powering Progress Together - Fullerenes in He-droplets from peptide to protein complex
A cleaner energy future Cari Sanger
Helgi Hrodmarsson Guusje van Schaick Kantisto B.V.
Krijn de Jong SOLEIL/Leiden Observatory LUMC Capillary Electrophoresis for a
UU VUV Photoionization Dynamics of C60; Native chromatofocusing coupled to Corona Vaccine
Successful academic catalysis research the Astrophysical Context
with industry Automate yourmassspectrometryforthecharacteri- Gerjen Tinnevelt
UU UMCU RU
Repurposing drugs for COVID-19 A metabolism-epigenome axis Analytical Chemistry for point-of-care
controlling immune cell activation diagnosis of Corona and other diseases
Romano Orru
VU Marlize van Breugel Gerard Stroomberg
Efficient Synthetic Access to Small NKI RIWA-Rijn
Molecule Antivirals Coupling the tDNA chromatin Comprehensive Analysis of emerging
proteome and metabolism compounds in freshwater
Johan Neyts
sample prepKULeuven
The development of antiviral strategies
against SARS-CoV2
zation of structure and function of bio- Frank Bruggeman
pharmaceutical and industrial proteins VU
Self-optimization by metabolic
Sem Tamara regulation
UU
A wealth of genotype-specific Pascale Daran-Lapujade
TUD
proteoforms fine-tunes hemoglobin

scavenging by haptoglobin Genome engineering of yeast cell

with SampleQ solutionsfactories

CHAIR Alexey Lyulin CHAIR Florian Meirer CHAIR Raymond Staals CHAIR Chris Slootweg
TU/e UU WUR UvA

• Derivatisation • Evaporation • Liquid Liquid ExtractionNew avenues in biomolecule de-

tection platforms
Novel materials for smart heat 3D X-ray chemical imaging at the Europe’s Innovation routes to
storage nanoscale Circular Plastics
• Ultrasonic Extraction • Solid Phase Extraction • Liquid Handling

Thijs Vlugt Marianna Gambino Giovanni Maglia Ed de Jong; Avantium
TUD UU RUG Ángel Puente; Nova Insititute
Solubility of Water in Hydrogen at Correlative X-ray Tomography Single-protein quantification of blood PEF packaging solutions: technically
High Pressures Diagnostics of Industrially Deactivated metabolites using a nanopore superior, favourable LCA evaluation
Catalysts
Marco Auerbach Fimme Jan van der Wal Lein Tang; ICL
Croda Nederland B.V. Fréderique Broers WUR Esther Zondervan; TNO
CrodaTherm Bio Based Phase Change UvA Shedding light on LAMP Purification of brominated flame
Materials - Development, Properties Correlative 3D µ-XRF-Ptychographic retardants from high-impact
and Applications Tomography on Rembrandt’s Night Jurre Steens polystyrene
Watch WUR
Leyla Sögütoglu A novel CRISPR-Cas system for nucleic Marijn Goes; ChemistryNL

FF OO O F TBSO OTBS FO OO OF
FS O S SN S NS O

F FO NSF SuFEx polymerisatie On
FS N

SuFEx functionalisering

nm OTBS

SUFEX KLIKCHEMIE 0.2
Thionyltetrafluoride (SOF4 in 0.0
rood) vormt de schakel tussen -0.2
twee verschillende monomeren,
waarvan de ene wordt beschermd
door silylether (TBS). Vervolgens SuFEx modicatie
is er in het lineaire polymeer On
nog een fluor beschikbaar voor OO
OO S OO
SN NSO
een tweede SuFEx-reactie. Op
die plek kunnen zo zijgroepen
worden gekoppeld. 50 nm

voor het eerst op een symposium ‘Als je eenmaal ergens allerhande onderzoek. Sharpless ziet
in 2017 in China, waar Zuilhof goed in bent, gebruik volop kansen voor SuFEx in drug
deeltijdhoogleraar is aan de Tianjin discovery, bijvoorbeeld om snel
University. Die ontmoeting leidde tot dat dan, maar subtiele varianten te synthetiseren
een gezamenlijk onderzoek om SuFEx- concentreer je er van cytostatica. Onderzoek heeft
chemie te testen op oppervlaktes. al laten zien dat sommige SuFEx-
Zuilhof is gespecialiseerd in coaten niet op’ fluorderivaten van cytostatica fors
van oppervlakken met organische verhoogde antitumoreigenschappen
verbindingen om ze vervolgens BARRY SHARPLESS hebben. Sharpless: ‘Snelheid is
gedetailleerd in kaart te brengen noodzakelijk, vooral bij ziektes als
met bijvoorbeeld röntgenfoto- oppervlaktes? Dat hebben we samen kanker, die als een gek muteren.
elektronspectroscopie (XPS), scanning onderzocht, en het werkt voor zover Een individuele patiënt heeft
Auger-microscopie en atomic force wij kunnen vaststellen met 100% misschien een bepaalde draai aan
microscopy (AFM). efficiëntie.’ zijn medicijn nodig. Het zou zelfs zo
Chemische reacties op oppervlakken eenvoudig kunnen zijn dat we een
zijn de ultieme test voor klikchemie, ANTI-TUMOREIGENSCHAPPEN paar verschillende versies van een
zegt Zuilhof. Elk molecuul moet Naast polymeersynthese en bestaand medicijn kunnen testen
meedoen, want je kunt 20% oppervlaktecoatings vindt SuFEX om te zien welke het sterkste effect
mislukkingen en weigeraars niet klikchemie inmiddels zijn weg in hebben.’
achteraf wegpoetsen. ‘Laat staan Zuilhof voegt daaraan toe: ‘Er zijn
als je een driestapsynthese op een al heel wat slimme trucs bedacht
oppervlak wilt doen. Dat wordt niks, en die leiden bijvoorbeeld tot heel
tenzij je reacties kunt bedenken die nieuwe soorten antibody-drug-
met een 100% opbrengst verlopen. conjugaten. Er ligt nog een heel
Klikchemie in oplossing is één, maar veld open rond de ontwikkeling van
op een oppervlak zie je pas echt hoe circulaire chemie en gedefinieerde
goed het werkt. Je hebt daar veel meer oppervlakken. Ook daar zul je alleen
restricties. Dus ik daagde Sharpless met teamwerk de vereiste stappen
uit: werkt SuFEx clickchemie ook op kunnen zitten.’ o

33 november 2021

Analyse

genetica, biotechnologie

TEKST: ILSE BOS BEELD: IKON IMAGES

GRATIS CRISPR
VOOR EEN BETERE

WERELD

Tijdens de opening van het Academisch Jaar maak-
te Wageningen University & Research bekend dat
het gratis licenties op de CRISPR-Cas-technologie

gaat aanbieden aan non-profit organisaties.

‘Wewillen met dit onze CRISPR-Cas-patenten niet gratis veredeling kun je met CRISPR-Cas re-
besluit de ontwik- weg om dit soort onderzoek lokaal een latief gemakkelijk, snel en nauwkeurig
keling van nieu- boost te geven?’ vertelt hij. ‘Non-profit aanpassingen aanbrengen in DNA van
we, duurzamere organisaties en de lokale bevolking planten’, vertelt Van der Oost. ‘Zo is het
voedingsgewassen profiteren hier beiden van. Zeker omdat collega’s gelukt om een wilde tomaat
in een stroomversnelling brengen door vooral commerciële partijen geld binnen twee jaar zo te veranderen dat
toepassing van CRISPR-Cas. Zo zijn we beschikbaar hebben voor licenties op het uiterlijk niet te onderscheiden is
een voorbeeld voor andere patentei- de CRISPR-patenten (zie kader, red.). van de tomaat bij de groenteboer die
genaars’, verklaart John van der Oost, Met de contracten die we opstellen, honderden jaren aan veredeling en
hoogleraar microbiologie aan de Wage- verzekeren we dat onderzoekers geen mutagenese nodig had, maar met een
ningen Universiteit & Research. Hij is geld vragen om met de geoctrooieerde wezenlijk verschil: de CRISPR-Cas-
een van de grondleggers van CRISPR- technologie planten te verbeteren.’ tomaat smaakt beter en heeft een
Cas en nu ook een van de drijvende hogere voedingswaarde.’
krachten achter het initiatief. HONGER UITBANNEN
Van der Oost kwam op het idee toen Als hoger doel streeft Van der Oost COMPLEX CRISPR-LANDSCHAP
hij keek naar een VPRO-uitzending ernaar honger de wereld uit te ban- Inmiddels zijn er meer dan veertig
over planten droogteresistent maken, nen door vooral ontwikkelingslanden varianten van het CRISPR-Cas-systeem
in samenwerking met het Internati- toegang te geven tot deze technologie. bekend. Allemaal RNA-eiwitcom-
onal Rice Research Institute (IRRI) in Onderzoekers kunnen zo plantenziek- plexen met een soms subtiel verschil
de Filippijnen. Lokale boeren krijgen tes voorkomen door genetische aanpas- in structuur of de functie, zodat voor
zo ondersteuning bij de productie singen en gewassen droogteresistent de meeste patenten zijn aangevraagd
van deze gewassen, met als resultaat of zouttolerant te maken, zodat ze beter door ontdekkers. Van der Oost: ‘Wij
betere voeding voor een lagere prijs. bestand zijn tegen klimaatverandering. hebben onze patenten voor het bac-
‘Daarna dacht ik: waarom geven we ‘In tegenstelling tot klassieke planten- teriële enzym ThermoCas9 nu gratis

november 2021 34

‘Patenten
mogen

belangrijke
maatschappelijke
ontwikkelingen

niet in de weg
staan’

35 november 2021

Cell Culture & Fermentation Solutions

FOR ANY SCALE

Cell Culture & Fermentation SolutionsSINCE 2018, ANALIS IS THE LOCAL DISTRIBUTOR FOR SOLARIS PRODUCTS IN BENELUX.

Solaris is a North Italian manufacturer of bioprocessing equipment specializing in bioreactors/fermenters. Products and
capabilities are tailored for the demands associated with the biotechnology, pharmaceutical, food, beverage and dairy in-

F O R A N Y S C A L Edustries. Solaris’s expertise in many bioprocess disciplines gives unique capabilities associated with standalone systems as
well as the ability to integrate process steps into complete turnkey plants. Our engineering, sales and support teams work

closely with customers starting with project feasibility studies, throughout engineering, manufacturing, installation, and then
beyond thSrINouCgEh20c1o8n, tAinNuAeLdISsISupTHpoErLtOaCnAdLsDeIrSvTiRceIB.UTOR FOR SOLARIS PRODUCTS IN BENELUX.

Solaris is a North Italian manufacturer of bioprocessing equipment specializing in bioreactors/fermenters. Products and

capabilities are tailored for the demands associated with the biotechnology, pharmaceutical, food, beverage and dairy in-

dustries. Solaris’s expertise in many bioprocess disciplines gives unique capabiliBtieEsNaCssHocTiOatePd with standalone systems as

well as the ability to integrate process steps into complete turnkey plants. Our engineering, sales and support teams work

closely with customers starting with project feasibility studies, throughout engineSeorilnagr,ismabneunfacchtutorinpg,feinrsmtaellanttioenrs, aandndthebnioreactors
beyond through continued support and service.
offer efficient platforms for R&D and product

development applications. These lab scale

BEsNyCsHteTmOPs are designed to be straightforward
yet extremely flexible offering a multitude of

Sdofeofvelofarerprileioestnifpofbdimcnelieynsenc.ndthtBetpoaeslppainpgtffeloneicfrrsiammt,tsiseionnniftntoseerc.rglsRuTr&ahadDnteeidsoeancbnoidlooamrfbpepsraotsacadctcoutaetrclestaonf dtheusaerrt
syscteommspaorneednetssigannedd atoncbilelasrtyratieghcthfonrowlaorgdy, power-

yetfuelxtarenmdeilnytufleitxivibelepoafrfaerllinegl saomftwulatitruedeploaftform, up-

opttioo-nds.atBeenaenfidts oinpcleundeccoommmpaucnt icanadtiounserprotocols,
fcroiemannpdodlynmdeenostsrigean.nsd, integration of state of the art
Solaris provides a full range of ancillary technology, power-
glass vessels, stainless steel,
photo bioreactors, and single atfuonl-dd✓aanmtdeoLBrianeeatbn.nudicFtihveoetrpomeppnaerRnac&ltoleeDmlrsmsGo/ufltnaBwisciaosarrteVieopeanlscaspttfoeroorlrsstmo-c, oulps-,
use rangiSnogla2ri0s 0promvLidetos a10fulLl .range of
✓ ✓LBaebnSBcFteheatnronmcpdheaRntr&otdeDprsSGBt/leiaBorsiriosleirzVeaaeacbsctsotloeerrlsssIn- Place (SIP)
glass vessels, stainless steel, ✓ ✓StanAduatrodcSlatevrailibzaleblePhInoPtolabceio(rSeIPa)ctors
photo bioreactors, and single ✓BenScihntgopleBUiosreeaBctioorrseactors
use ranging 200 mL to 10 L.
✓ Autoclavable Photobioreactors
PILOT PLANT ✓ Single Use Bioreactors
INDUSTRIAL SCALE

DesignedPILtOoT sPiLmApNlTify the scaling INDUSTRIAL SCALE Large scale
up proceDsse.sigSnteadndtoardsimapnldifyctuhsetosmcaling
series ranugpepr3o0ceLsst.oS2ta0n0daLr.d and custom Large sfcearlme entation and bio-
fermenptartoiocneasnsdinbgio-
series range 30 L to 200 L. processionlgutions.

solutions.

Standard and custom
fSinrtodamunsdt2ar0ifirandr.lo0daf0meun0rsdmt2Lcre0iunas.tl0otofr0ems0rmLentors
to beyotnodb! eyond!

www.analis.be/bioreactors-and-fermenters

www.analis.be/bioreactors-and-fermenters
Analis bv - www.analis.nl
Namur +32 (0)81 25 50 50 - Gent +32 (0)9 243 77 10 - Rotterdam +31 (0)10 899 13 24

Analis bv - www.analis.nl

John van der Oost, CRISPR-CAS
hoogleraar PATENTEREN,
HOE WERKT DAT?
microbiologie aan
de Wageningen Voor elk nieuw ontdekt gen of
University & eiwit van het CRISPR-Cas-systeem
Research met unieke eigenschappen of
toepassingen kan een onderzoeker
‘We spreken af dat patent aanvragen. De claims
onderzoekers geen van zo’n patentaanvrager
geld vragen om met de moeten nieuw zijn, dus nog niet
geoctrooieerde technologie gepubliceerd of beschreven zijn in
planten te verbeteren’ eerdere patentaanvragen. Bij elke
gepatenteerde toepassing kan een
beschikbaar gesteld. Dat is een stabiel ‘Dit voorjaar kwamen er signalen patenthouder een licentie verlenen
eiwit dat met zijn RNA een match kan uit Brussel dat er mogelijk wat aan een gebruiker. Bij commerciële
vinden in het DNA, om vervolgens gaat veranderen, maar het kan nog toepassingen moet de licentienemer
op die plek te knippen. Tijdens het jaren duren. Buiten Europa gaan de een overeengekomen vergoeding
repareren van de DNA-breuk introdu- ontwikkelingen snel verder, dus daar betalen aan de patenteigenaar.
ceren we gewenste veranderingen. We zien we veel kansen voor CRISPR-Cas.’ Wereldwijd zijn er duizenden patenten
proberen de temperatuur waarbij het Veel patenthouders zetten de techniek op verschillende CRISPR-Cas-
enzym optimaal functioneert, ongeveer commercieel in. Van der Oost: ‘Dat systemen. Het bekendste systeem,
60°C, te verlagen. In planten zagen we leidt tot veel getouwtrek om de CRISPR-Cas9, is deels in handen van
dat ThermoCas9 ook redelijk werkt bij patenten verleend te krijgen en zelfs Nobelprijswinnaars Jennifer Doudna
lagere temperaturen. Dat gaan we de tot rechtszaken tussen partijen die (UC Berkeley), Emmanuelle Charpentier
komende tijd optimaliseren, zodat het overlappende belangen hebben. (universiteit van Wenen) en Feng
nog beter bruikbaar is om planten te Op zich is er wat voor te zeggen Zhang (MIT/Harvard). Vooralsnog
verbeteren.’ dat uitvinders hun ‘intellectueel heeft het United States Patent and
eigendom’ zo beschermen en er Trademark Office besloten dat Doudna
GETOUWTREK geld mee verdienen. Maar het en Charpentier het exclusieve recht
Vooral buiten Europa zal het mag belangrijke maatschappelijke hebben om het systeem in bacteriën
beschikbaar stellen van licenties ontwikkelingen niet in de weg staan. te gebruiken en Zhang juist in dierlijke
letterlijk en figuurlijk zijn vruchten We moeten proberen daar een of humane cellen en planten, maar er
afwerpen. In de EU valt alle CRISPR- balans in te vinden. Ook hopen we komt nog een herbeoordeling.
Cas-editing nog steeds onder de de eigenaren van de belangrijkste Veel licenties zijn daarnaast verkocht
ggo-regelgeving, wat een grote CRISPR-Cas-patenten mee te aan het bedrijfsleven, waaronder
belemmering is voor het gebruik krijgen om de snelste vooruitgang in aan spin-out-bedrijven die
in de Europese gewasverbetering. onderzoek te kunnen boeken.’ o voortvloeien uit deze universiteiten en
onderzoeksinstituten.
37
Scan de QR-code voor
een eerdere column
over de controversiële
EU-wetgeving op het
gebied van ggo’s

november 2021

Avond van de Chemie

TEKST: ERWIN BOUTSMA BEELD: EKTOR TSOLODIMOS / EPSILON STUDIOS

KUNST, CULTUUR
EN WETENSCHAP

KOMEN SAMEN
Bezoekers werden getrakteerd op een inmiddels
beproefd programma: enkele sprekers die iets uit de
actualiteit op een toegankelijke manier presenteren,
prijsuitreikingen en een luchtige culturele omlijsting.

Na een warm welkom door wacht door: welke pigmenten zijn er ingestemd met zijn voorwaarden en
dagvoorzitter Esther Thole gebruikt? Hoe zijn die gedegradeerd en vóór de verkiezingsdatum de vaccins
en KNCV-voorzitter Jeroen kunnen we dat stoppen? Welke gehei- hadden gedistribueerd onder de Ameri-
Cornelissen beet orga- men verbergt het wereldberoemde kaanse bevolking’, vertelde Kaptein.
nisch chemicus Daniël schilderij van Rembrandt? Dagvoorzit-
Blanco het spits af van het lezingenpro- ter Esther Thole vroeg Keune hoe ze de VOLGEND JAAR IN LEIDEN
gramma. Hij nam de bezoekers in 25 arme drommel selecteert om een stukje Uiteindelijk was het de beurt aan
minuten mee in zijn originele, gepassi- verf van het onbetaalbare meesterwerk diverse prijsuitreikingen voor chemisch
oneerde manier van lesgeven, beargu- te schrapen voor analyse. ‘Is dat door talent in Nederland (zie kader). Tussen
menterend dat humor, kennis en inle- loting of is dat de jongste bediende?’ de lezingen en uitreikingen door ver-
vingsvermogen in de wereld van de zorgde het close harmony barbershop-
student de sleutel zijn tot een goed col- GEOPOLITIEK SPEL kwartet Yellow Submarine voor muzi-
lege. ‘Studenten hebben daarnaast rol- Tenslotte nam Marc Kaptein de toe- kale omlijsting. Hun uitvoering van The
modellen nodig’, zei hij. ‘Ik vertel ze dat hoorders mee in het ‘heropenen van de Element Song was even fraai als toepas-
ik net zo was als zij.’ Blanco sloot zijn wereld’, zoals hij het zelf omschreef. De selijk.
lezing af met een quiz: hij toonde een medisch directeur van Pfizer vertelde Voordat de 350 aanwezigen zich naar de
molecuulformule op het scherm en liet hoe het farmaceutisch bedrijf voort- lobby begaven voor de nodige borrels
het publiek uit vier opties kiezen welke borduurde op het fundamentele mon- en napraten, sloot KNCV-directeur Jan-­
naam het molecuul had. Kent iemand nikenwerk van verschillende weten- Willem Toering de zeer geslaagde avond
cornflakamine of liliputenol? schappers om het mRNA-vaccin markt- af met de aankondiging dat de zevende
rijp te maken. Bijna werd Pfizer meege- editie van de Avond van de Chemie vol-
DE NACHTWACHT zogen in een geopolitiek spel, vertelde gend jaar op 13 oktober neerstrijkt in de
Katrien Keune, de tweede spreker, bood Kaptein, toen Trump met geld begon Leidse Schouwburg. o
het publiek een kijkje in de wereld van te smijten om het vaccin vóór de ver-
de analytische chemie. Ze is hoofd kiezingen klaar te hebben. Pfizer zag af W e danken ook onze sponsors
Science van het Rijksmuseum en leidt van een deel van Trumps geld en kocht van het eerste uur: CheckMark
een bont gezelschap van onder andere daarmee onafhankelijkheid. ‘Ik durf nu Labrecruitment, Dow, Symeres,
kunsthistorici, technisch specialisten wel te stellen dat Trump nog president OHRA,Acerta Pharma en VNCI.
en chemici. Samen lichten ze De Nacht- van de VS was geweest als we hadden

november 2021 38

KNCV PRIJZENGALA
WINNAARS

• GOUDEN VLAM (beste
mbo-afstudeerverslag):
Ebony Brown,Nova College

• GOUDEN SPATEL (beste
hbo-afstudeerverslag):
Jildou van der Werf, Hoge-
school Van Hall Larenstein

• GOLDEN MASTER AWARD
(beste masterscriptie):
Carlijn van Beek, Rijksuni-
versiteit Groningen

• JONG KNCV SPOTLIGHT-
PRIJS (beste PhD pitch):
Annemarie Maan,
Rijksuniversiteit Groningen

39 november 2021

KNCV nieuws

Diverse en inspirerende Meer informatie
sprekers op CHAINS en registratie:

www.nwochains.nl

Op 7 en 8 december vindt het aan, dat je bovendien ook achteraf Dr. Laura Filion (UU) vertelt hoe ze
grootste chemiecongres in Neder- terug kunt kijken.’ structuren ontdekt in supergekoelde
land plaats: NWO CHAINS is dit jaar vloeistoffen en colloïdale systemen.
op locatie in Veldhoven én online VERBREDING ÉN VERDIEPING AI4Science PhD-student Jim Boelrijk
te volgen. Op de vooravond aan CHAINS vinden (UvA) ontwikkelde automatische op-
diverse masterclasses plaats. Eén timalisatie-algoritmen voor optimale
Een van de plenaire sprekers daarvan gaat over publiceren en scheiding in 2D vloeistofchromato-
is Timothy Noël, hoogleraar wordt gegeven door Jonathan Faiz grafie.
flowchemie aan de UvA (zie (Wiley) in samenwerking met de
ook pagina 12 en verder), aan KNCV. Hij geeft tips voor het schrijven VAN ARKELPRIJS
wie we de Gouden Medaille uitreiken. van een manuscript en vertelt hoe je Op de tweede dag van CHAINS, 8 de-
Aansluitend geeft hij een lezing over jouw paper succesvol indient. Let op: cember, organiseert de KNCV-sectie
zijn onderzoek waar continuous-flow er is plek voor maximaal 25 deelne- Soft Matter de focussessie ‘Soft mat-
processing centraal staat. De andere mers per masterclass. ter chemistry in action’. Het gaat hier-
plenaire sprekers zijn materialenspe- bij onder andere om polymeren die
cialist Takuzo Aida (Japan), pionier in FOCUSSESSIE zichzelf assembleren door Brownse
fotokatalyse Burkhard König (Duits- Op 7 december organiseert de bewegingen en om colloïdale kata-
land) en expert in structuur- en bio- KNCV-sectie Computationele en lysatoren die goedkope chemicaliën
chemie Wei Yang (Verenigde Staten). Theoretische Chemie (CTC) een focus- omzetten in iets waardevols. Ook
‘We zijn enthousiast om weer een sessie ‘Kunstmatige intelligentie en maakt de sectie van deze gelegen-
fysiek congres te organiseren’, zegt machine learning voor scheikundige heid gebruik om de KNCV-Van Arkel-
Ralf Boland van NWO. ‘We merken dat ontdekkingen’. Deze sessie laat drie prijs 2018-2019 uit te reiken, wat om
onderzoekers elkaar echt weer willen wetenschappers aan het woord over praktische redenen niet eerder kon.
ontmoeten en daar is CHAINS een het belang van machine learning voor De drie sprekers zijn:
prachtig moment voor. Helaas kun- hun onderzoek: • Dr. Alessandro Ianiro (Adolphe
nen we door coronabeperkingen nog Dr. Mohamad Moosavi (Freie Univer-
niet de 1.500 deelnemers ontvangen sität Berlin) gebruikt machine learn- Merkle Institute, Zwitserland)
zoals gebruikelijk. Daarom bieden we ing voor het ontwerpen van nieuwe • Dr. Jessi van der Hoeven (UU)
het volledige programma ook online poreuze MOF-materialen. • Dr. Pepijn Moerman (Johns Hopkins

University, VS) o

november 2021 40

EEN WERELD Ebony Brown
ZONDER CHEMISCHE
Jildou van der Werf
WAPENS
Carlijn van Beek
Donderdag 23 september werd officieel ge-
start met de bouw van het ChemTech Centre KNCV Annemarie Maan
van de Organisation for the Prohibition of
Chemical Weapons (OPCW) langs de A12 bij Prijzengala
­Pijnacker-Nootdorp (bedrijvenpark Heron). De
KNCV is trots om een van de sponsors van deze Tijdens de Avond van de Chemie, dit jaar op 14
nieuwe faciliteit te zijn. oktober, reikten we diverse prijzen uit aan jong
talent. Wij feliciteren de winnaars van harte!
Het centrum brengt het OPCW-laboratorium,
de opslagplaats voor apparatuur en een • Gouden Vlam: Ebony Brown (Nova College)
reeks moderne opleidingsfaciliteiten samen • Gouden Spatel: Jildou van der Werf (Hogeschool
voor verbeterd onderzoek, analyse en capaci-
teitsopbouw. Daarbij dient het als kenniscentrum Van Hall Larenstein)
om chemische dreigingen wereldwijd aan te pak- • Golden Master Award: Carlijn van Beek
ken, evenals een platform om dialoog, uitwisseling
en samenwerking tussen deskundigen te bevorde- (Rijksuniversiteit Groningen)
ren. Bovendien zullen een nieuw logistiek centrum • Jong KNCV Spotlightprijs: Annemarie Maan
en opleidingsfaciliteiten de professionele ontwik-
keling van OPCW-inspecteurs, voorbereiding en (Universiteit Groningen)
ondersteuning van missies aanzienlijk verbeteren.
Naar verwachting is de bouw eind 2022 gereed.
Als uitvoeringsorgaan voor het verdrag over
chemische wapens houdt de OPCW met haar 193
lidstaten toezicht op de wereldwijde inspanningen
om chemische wapens permanent uit te bannen.
Sinds de inwerkingtreding van het verdrag in 1997
is dit het meest succesvolle ontwapeningsverdrag
dat een hele klasse van massavernietigingswa-
pens uitschakelt.
Meer dan 98% van alle aangegeven voorra-
den chemische wapens zijn vernietigd onder
O­ PCW-verificatie. Voor zijn uitgebreide inspannin-
gen om chemische wapens te elimineren, ontving
de OPCW in 2013 de Nobelprijs voor de Vrede. o

41 november 2021

MedChem2021

Annual One-Day Meeting on Medicinal Chemistry of SRC & KVCV

Medicinal Chemistry in Belgium:
Innovation and Success Stories

LIÈGE, BELGIUM | NOVEMBER 19, 2021

CONFIRMED SPEAKERS

→ Prof. Steven BALLET (VRIJE UNIVERSITEIT BRUSSEL, Brussels, Belgium)
Modulating Protein-Protein Interactions by Means of Rigidified Peptidomimetics
→ Dr Gilles BERGER (ULB, Brussels, Belgium)
Title to be announced
→ Dr Dan BROOKINGS (UCB, Slough, United Kingdom)
Discovery of Novel Small Molecule Modulators of TNFα Binding and Signalling
→ Dr Pierre FRANCOTTE (ULIÈGE, Liège, Belgium)
Development of Positive Allosteric Modulators for Glutamate Ionotropic Receptors
→ Prof. Raphaël FREDERICK (UCLOUVAIN, Brussels-Woluwe, Belgium)
Title to be announced
→ Dr Fabian HULPIA (JANSSEN PHARMACEUTICA, Beerse, Belgium)
Purines and Trypanosomatids – a Neglected Match for New Therapeutics?
→ Dr Hans KELGTERMANS (GALAPAGOS NV, Mechelen, Belgium)
Discovery of GLPG2451, a novel Potentiator for the Treatment of Cystic Fibrosis
→ Prof. Eveline LESCRINIER (REGA INSTITUTE - KU LEUVEN, Leuven, Belgium)
Step by Step Towards Fully Modified Aptamers’
→ Dr Christel MENET (CONFO THERAPEUTICS, Brussels, Belgium)
ConfoBody Technology Suite: Unleashing the Full Therapeutic Potential of GPCR Targets
→ Dr Lionel POCHET (UNAMUR, Namur, Belgium)
Scaffold Development for the Inhibition of FXIIa, a Promising Therapeutic Target
→ Dr Frederik ROMBOUTS (JANSSEN PHARMACEUTICA, Beerse, Belgium)
Meddling with Cell Death Control: Development of MCL-1 Inhibitors for the Treatment of Cancer
→ Prof. Pieter VAN DER VEKEN (UANTWERP, Antwerp, Belgium)
Title to be announced

EARLY-BIRD AND POSTER SUBMISSION DEADLINE: OCTOBER 19, 2021

ORGANISING COMMITTEE ORGANISED BY
Prof. Koen AUGUSTYNS (University of Antwerp, Antwerp, Belgium)
Dr Pierre FRANCOTTE (ULiège, Liège, Belgium) Société Royale de Chimie
Prof. Raphaël FREDERICK (UCLouvain, Brussels-Woluwe, Belgium)
Prof. Bernard PIROTTE (ULg, Liège, Belgium) Division Chimie Médicinale
Dr Laurent PROVINS (UCB, Braine-l’Alleud, Belgium)
Koninklijke Vlaamse Chemische Vereniging
More info on www.medchem.be

KVCV nieuws

TEST VAN MENDELEJEV
KENJENIS! TOT MECHELEN

Test je kennis als voorproefje op de 16e editie 6Het bouwen van windmolen-
van de Wetenschapsquiz in Technopolis op parken in zee verloopt niet
zonder slag of stoot. Voor
19 november 2021. de installatie van de windturbines
wordt een type schepen gebruikt die
1Door het verschil in temperatuur meestal vier poten bezit om zichzelf
tussen de polen en de evenaar uit het water te duwen, zodat er
ontstaat er een sterke wind op geen invloed is van golfslag.
ongeveer 10 km boven het aardop- HOE WORDT ZO’N SCHIP GENOEMD?
pervlak, die grote effecten heeft op
ons weer. 7Elon Musk heeft een bedrijf
HOE HEET DEZE WIND DIE ZICH dat zich bezighoudt met het
VER BOVEN HET AARDOPPER- implanteren van duizenden
VLAK BEVINDT? elektroden om zo een rechtstreekse
verbinding te maken tussen het brein
2Dit materiaal heeft een sterkte 4De bekende 5.300 jaar oude en computers?
die tweehonderd keer hoger ijsmummie Ötzi, die in 1991 werd WAT IS DE NAAM VAN DIT BEDRIJF?
ligt dan die van staal. Weten- gevonden in de Alpen, droeg tal-
schappers slaagden er pas in 2004 rijke kunstige voorwerpen bij zich. Eén 8Golven worden overal in de
in om het pure materiaal te isoleren. van deze objecten is de enige volledig natuur aangetroffen: in de
In 2010 werden ze hiervoor onder- intacte bijl uit het neolithicum. zee, in licht en in de muziek.
scheiden met een Nobelprijs in de UIT WELK MATERIAAL IS HET LEMMET Zulke golven laten zich op verschil-
Natuurkunde. VAN DEZE BIJL VERVAARDIGD? lende manieren karakteriseren aan
WELK MATERIAAL HEEFT DE de hand van hun gedrag in tijd en
GROOTSTE TREKSTERKTE OP 5Een verhoogde hersen- en afstand.
AARDE? hartactiviteit tijdens het slapen, WELKE VARIABELE BEKOMT MEN
rondwandelen met open ogen en ALS JE BIJ EEN VLAKKE GOLF 2
3Vele angsten of fobieën verwijde pupillen, incoherent praten. MAAL PI DEELT DOOR HET PRO-
hebben een naam die afgeleid Dat zijn een aantal symptomen van DUCT VAN HET ANGULAIR GOLF-
is van het Grieks. De voorma- slaapwandelen, een bijzondere toestand GETAL MET DE VOORTPLANTINGS-
lig president van Amerika, Ronald waarin je tijdens het slapen onbewust SNELHEID VAN DE GOLF?
Reagan, zou geleden hebben aan gaat rondwandelen.
hexakosioihexekontahexafobie. WAT IS DE WETENSCHAPPELIJKE Antwoorden:
WAARVOOR WAS HIJ BANG? TERM VOOR SLAAPWANDELEN?

1. Straalstroom, 2. Grafeen,
3. Het getal 666, 4.. Koper,
5. Somnambulisme, 6. Jack-up ship,
7. Neurali, 8. Periode

43 november 2021

NVBMB nieuws

NVBMB OPROEP EVEN VOORSTELLEN:
NAJAARSSYMPOSIUM VOOR YOUNG NVBMB

Het online NVBMB najaarssym- NOMINATIES Graag stellen wij je voor aan Young
posium 2021 vindt plaats op 18 NVBMB, een samenwerking tussen
november van 13 tot 17 uur. De twee De NVBMB nodigt iedereen verschillende studieverenigingen en de
organisatoren zijn Christina Paulino uit kandidaten voor te dra- NVBMB. Myrthe Franken en Demian van
en Thom Sharp, de NVBMB-prijswin- gen voor de NVBMB-prijs Gurp (beide Life Sciences studenten uit
naars van respectievelijk 2020 en 2022. De NVBMB-prijs Utrecht) zullen, misschien wel samen met
2021. Tijdens het symposium komen wordt sinds 1981 uitgereikt jou, Young NVBMB verder opzetten om
state-of-the-art microscopietechnieken om erkenning te geven aan zo een breder netwerk te creëren voor de
en toepassingen aan de orde, varië- het werk van getalenteer- jongere generaties betrokken bij biochemie
rend van superresolutie-microscopie, de, jonge, onafhankelijke en moleculaire biologie. Graag willen zij sa-
3D-cryo-elektronenmicroscopie en biochemici en moleculair menwerken met een zo breed mogelijke ver-
correlatieve methodes. Op de sprekers- biologen die in Nederland tegenwoordiging aan studenten. Dus ben jij
lijst staan: Kaspar Locher (ETH Zurich, werken. De prijs bestaat Bachelor, Master of PhD-student, neem eens
Zwitserland), Ben Engel (Helmholtz uit een keramieken wand- contact op via [email protected], dan kijken
Center Munich, Duitsland), Sander van reliëf van de hand van wij wat we voor elkaar kunnen betekenen!
Kasteren (University of Leiden, Ne- beeldhouwster Ellen Roos, De eerstvolgende activiteit, in samenwer-
derland), Paul Verkade (University of een bedrag van ​€​ 2.000 king met GLV Idun, SV Mens, ULSV Ami-
Bristol, Verenigd Koninkrijk). o én extra geld om een ​e​ en- no, CODON en SvBMT Protagoras, vindt
daagse wetenschappelijke plaats op 8 december. Om 18.30 uur geeft
Scan de QR-code voor bijeenkomst te organise- prof. Luc Brunsveld een borrellezing, geti-
meer informatie en ren over een onderwerp in teld ‘Chemical Biology – from fundamen-
registratie het interessegebied van de tal research to biotech start-up’. Deze zal
kandidaat. Genomineerden plaatsvinden in Utrecht en gelivestreamd
moeten ten minste twee worden naar zalen in diverse Nederlandse
jaar postdoctorale ervaring universiteiten. o
hebben, bij voorkeur met
buitenlandervaring. Nomi- Myrthe Franken
naties worden beoordeeld
op wetenschappelijke Demian van Gurp
kwaliteit, track record van
publicaties, productiviteit, Scan de QR-code voor meer
creativiteit, internationale informatie over Young NVBMB-
ervaring en zichtbaarheid. activiteiten!
Gelieve nominaties vóór 31
december 2021 per e-mail
te zenden aan de secreta-
ris van de NVBMB, dr. Hugo
van Ingen (nvbmb@kncv.
nl). Voordrachten dienen
voorzien te zijn van een
CV, publicatielijst en een
beschrijving van de we-
tenschappelijke prestaties
(maximaal één pagina). o

november 2021 44

NBV nieuws

Terugblik op NBC-21: BioTechTalks NIEUWE WERKGROEP
MICROBIËLE
Op 16 September organiseerde de uit Leiden vertelde hoe ze met hun BIOTECHNOLOGIE
NBV het jaarlijkse Nederlands onderzoek naar een alternatieve ORGANISEERDE MB7.0
Biotechnologie Congres. Ook al was diagnostische tool voor COVID19 de
deze editie vanwege de corona-be- hoofdprijs kregen tijdens de jaarlijkse De voormalige NBV-werkgroepen
perkingen online, de kwaliteit van iGEM-competitie. Het congres werd Microbiële Fysiologie en Microbiële
de verschillende bijdragen van de afgesloten met een lezing van Claire Systemen en Synthetische Biologie
sprekers en bezoekers was er niet Skentelbery, die de Europese bio- hebben de handen ineengeslagen en
minder om! technologie uitdagingen en kansen zijn opgegaan in Microbiële Biotech-
Mark Post opende het evenement uiteenzette. nologie. Het nieuwe bestuur bestaat
met een lezing over de toekomst van NBC-22 vindt live plaats als satelliet­ nu uit Herwig Bachmann, Sonja Bil-
kweekvlees, en de meest recente evenement van het ECB-IBS 2022 lerbeck, Mark Bisschops, Jean-Marc
wetenschappelijke en technologische congres, een evenement dat de twee Daran, Richard van Kranenburg,
vorderingen die onder andere in het belangrijkste biotechnologie con- Noël van Peij en Sylvia Segers. Zij
lab van zijn bedrijf Mosa Meat ont- gressen in Europa combineert. Dit organiseerden op 1 november de Mi-
wikkeld worden. Tijdens de parallel- evenement vindt plaats van 22-25 crobial Biotechnology MB7.0 bijeen-
sessies waren er negen verschillende mei in het MECC, Maastricht. komst, live in het Auditorium van de
lezingen op het gebied van Pharma, VU in Amsterdam. Het programma
Food, en Biobased Economy. Een Voor meer info, zie omvatte lezingen van onderzoekers
getalenteerd team van studenten www.ecb2022.com. uit de academie en industrie, met
bijdragen van o.a. NIZO, TU Delft,
Wageningen UR, Universiteit van
Groningen, Deep Branch en DSM.

LINDA DIJKSHOORN groeiend en innovatief biotechnolo- Innovatie (oneven jaar) of educatie
WINT ZILVEREN giebedrijf. Jaarlijks reikt de Neder- (even jaar). De prijs bestaat, naast
ZANDLOPER AWARD landse Biotechnologie Vereniging de eeuwige roem, uit een beeldje en een
Zilveren Zandloper Award uit voor geldprijs van € 2.500.
Linda Dijkshoorn, ceo van startup
bedrijf EV Biotech in Groningen, is
de winnaar van de Zilveren Zandlo-
per Innovatie Award. De prijs werd
uitgereikt door Jan Wery, vicepresi-
dent van de NBV tijdens het jaarlijkse
Nederlands Biotechnologie Congres
(NBC-21) op 16 september.
De jury oordeelde dat Linda Dijks-
hoorn op weg is om één van de boeg-
beelden van Nederlandse Industriële
Biotechnologie te worden. Ze prezen
in het bijzonder haar expertise, en-
thousiasme en doorzettingsvermogen
bij het opzetten van een nog steeds

45 november 2021

Bedrijvengids Overzicht van laboratoriumleveranciers en dienstverleners

LABORATORIUMAPPARATUUR ONDERHOUD EN VALIDATIE

Inacom Instruments Poly Temp Scientific

Industrial & Analycal Components A: De Marne 211 | 8701 MH Bolsward
Dwarsweg 71a T: +31 (0)515-575105
3959 AE OVERBERG E: [email protected]
T: +31 (0)318-521151 W: www.polytemp.nl
E: [email protected]
I: www.inacom.nl Part of your team! Uw leverancier van moderne lab apparatuur met ouderwets goede
service
Al meer dan 30 jaar toeleverancier van laboratorium artikelen zoals onderde- Naast ons leveringsprogramma van laboratorium apparatuur voeren wij ook
len, verbruiksartikelen en toebehoren voor chromatografie en vloeistof analyse merkonafhankelijk onderhoud uit op vriezers, flowkasten en incubatoren. Zowel
systemen. Inacom Instruments is al vele jaren distributeur van IDEX Health & koeltechnisch onderhoud en reparaties als validatie van LAF-kasten behoort tot onze
Science, Vici/Valco en vele anderen. Onze website geeft een goed overzicht expertise. Ook bieden wij een 24/7 storingsdienst en hebben wij de beschikking over
hiervan en tevens alle informatie per product. een eigen reparatiecentrum en leenapparatuur.

Instrument Solutions BIOBANKING/KOELAPPARATUUR

A: De Liesbosch 50 | 3439 LC Nieuwegein (NL) PHC Europe B.V
T: +31 (0)88 4678786
E: [email protected] Voorheen bekend als Panasonic
W: www.instrument-solutions.com Biomedical Sales Europe B.V.
A: Nijverheidsweg 120 / 4879 AZ Etten-Leur
Vanaf 2000 uw partner op het gebied van laboratorium analyseapparatuur, T: +31 (0)76 - 543 38 33
verbruiksmateriaal en Service Support in België, Nederland en Luxemburg. F: +31 (0)76 – 541 37 32
Specialiteit is monstervoorbewerking en –behandeling in het algemeen, E: [email protected]
automatisering & dosering voor elementanalyse, chromatografie, geur- en W: www.phchd.com/eu/biomedical
smaakanalyse, deeltjesgrootte & materiaalkarakterisering.
Service Support betreft installatie, reparatie en preventief onderhoud op uw Voorheen als Panasonic, en nu onder onze huidige merknaam PHCbi, staan we
locatie of in ons Service Center in Nieuwegein. al bijna 30 jaar garant voor kwaliteit en betrouwbaarheid. Snelle levering, uit-
Verder beschikken wij over een eigen demonstratie- en applicatielaboratorium. stekende (back-up) service, optimale celkweek resultaten en de meest veilige
en zekere opslag voor uw kostbare samples zijn hiervan o.a. de reden.
Labexchange (ULT) vriezers, CO2- en multigas incubatoren, koel- en broedstoven, klimaat-
kasten bloedbewaarkasten, medische- en farmaceutische vriezers, LN2 opslag,
Laboratorium- en analysesystemen. Als autoclaven.
nieuw. Met garantie.
BIOPROCESSING
Labexchange is de toonaangevende aanbieder van gebruikte laboratorium-
en analyseapparatuur. Labexchange staat al 30 jaar voor grote technische INFORS Benelux BV
betrouwbaarheid en veelomvattende service.
Uw specialist voor bioreactoren, schud-in-
T: +49 7475 9514 0 cubatoren en bioprocess software. U
E: [email protected] profiteert van geavanceerde systemen die bijdragen aan uw succes door de
W: www.labexchange.com productiviteit van uw cellijnen of micro-organismen te maximaliseren zonder
de reproduceerbaarheid op te offeren.
We hebben een omvangrijk assortiment gebruikte en nieuwe laboratoriumequip- A: Markweg 9-A / 6883 JL Velp
ment in de volgende categorieën: laboratorium en analyse, spectroscopie, chroma- T: +31 (0)26-3693100
tografie, laboratoriuminrichting en life science. Bijvoorbeeld: gaschromatografen, E: [email protected]
GC/MS, FTIR-spectrometers, massaspectrometers, HPLC-systemen, ICP- W: www.infors-ht.com
systemen, laminarflow, ovens, centrifuges, laboratoriummeubels en zuurkasten.
We offer the right solutions for your applications:
LabMakelaar Benelux BV - Fermentatie van microorganismen (bacterien, schimmels en gisten)
- Cell culture (mammalian cells, insect cells, plant cells and algae)
A:Knibbelweg 18-C | 2761 JE Zevenhuizen (ZH) - Biofuels (biodiesel and bioethanol)
T: +31 (0) 180-321820 - Bioprocess integration in one software platform
E: [email protected] - Customer-specific bioreactors and incubation shakers
W: www.labmakelaar.com - Qualification of bioreactors and incubation shakers

Dé Benelux specialist voor aan- en verkoop van alle gebruikte laboratorium instru- An eye toward solutions and personal, sustainable customer relationships are
menten en meubilair. Met garantie. Ruime ervaring in life-sciences, milieu, medisch, our greatest strengths.
R&D, voeding, onderwijs en labinrichting.
LabMakelaar Benelux B.V. bestaat uit 3 bedrijfsdivisies om een all-in concept voor SMART INNOVATIVE SOLUTIONS FOR
het laboratorium te kunnen bieden; LABORATORIES
- LabMakelaar voor laboratorium apparatuur en meubilair
- Laboratorium.shop voor glaswerk en disposables Analis nv
- LabforRent voor huur en verhuur van laboratorium ruimtes
A: Hogehilweg 16 | 1101 CD Amsterdam
VDW CoolSystems B.V. T: +31(0)20 3081048
E: [email protected]
De Aaldor 8C W: www.analis.com
4191 PC Geldermalsen
T + 31 (0)345 582 546 Analis is al bijna 100 jaar distributeur en producent van wetenschappelijke
M [email protected] apparatuur en totaalinrichting voor alle type laboratoria.
www.vdwcoolsystems.nl Als partner hebben wij oplossingen voor o.a. research | life sciences | pharma
en biotechnologie | microbiologie en in-vitro diagnostiek | desinfectie |
VDW CoolSystems B.V. is de merkonafhankelijke specialist in verkoop en industriële kwaliteitscontrole.
service van hoogwaardige koel-, vries-, klimaatapparatuur en incubatoren voor Onze passie is meedenken met onze klanten voor de beste oplossingen.
ziekenhuizen & zorginstellingen, apotheken & huisartsenpraktijken, laboratoria Analis is marktleider en profileert zich door zijn jarenlange samenwerking met
& farmaceuten, universiteiten en industrie. Wij zijn al meer dan 15 jaar een talrijke leveranciers van kwaliteitsmerken zoals: Artel | Kogene Biotech |
bekende speler in de markt voor het repareren, onderhouden, leveren en instal- Solaris Bioreactors | Vilber | ESCO | Erlab | Bertin |Orum | Randox |
leren van al uw apparatuur. Heeft u vragen over onze producten en diensten? Onze werknemers zijn experts in hun vak. Ze halen voldoening uit de sa-
Neem gerust contact met ons op! menwerking met u om een optimale oplossing te realiseren dankzij onze
producten, procesoptimalisatie, de juiste technologie, technische, applicatie- &
24/7 storingsservice! installatiesupport.

Column

DE TIJD ‘Wat betekenen big data, kunstmatige
GAAT intelligentie, machine learning en

MEESTAL digital twins voor de biotechnologie
SNELLER en hoe kan de NBV dit faciliteren?’
DAN WIJ

Anderhalf jaar onzeker- nemen, die van 22-25 mei 2022 in Maas-
heid, maar met de zeker- tricht wordt gehouden, in samenwerking
heid dat biotechnologie met het European Congress on Biotech-
een essentiële rol speelt nology (ECB2022) en IBS2022. Wat ons
in onze samenleving. betreft is dit het belangrijkste wereldcon-

Nooit eerder werd een gres over biotechnologie in 2022.

vaccin zo snel ontwikkeld en massaal De NBC-sessies zijn onderverdeeld in

verspreid. Overheid, industrie en onder- toepassingen: biopharma, food en bio-

MARIA J. BARBOSA, zoeksinstellingen hebben de kracht van based. Elk van deze sectoren omvat ver-
VOORZITTER NBV urgentie en de potentie van biotechnolo- schillende expertises, vertegenwoordigd

gie in biofarma aangetoond. in de NBV-werkgroepen. De kruisbestui-

Er is ook urgentie om van Europa het ving tussen sectoren heeft bewezen te

eerste klimaatneutrale continent te leiden tot doorbraken; Mark Post pre-

maken, de zogenaamde Green Deal, senteerde onlangs op de NBC-21 hoe je

met de strategie Farm to Fork als kern. medische technologie kunt gebruiken om

In vitro celcultuur, microbiële eiwitten voedsel, kweekvlees, te produceren. NBV

en biobased materialen behoren tot bevordert sectoroverschrijding en analy-

de ontwikkelingen die nodig zijn om seert de impact van recente ontwikkelin-

de ambitieuze doelen te bereiken die gen in andere sectoren op biotechnologie,

onze samenleving stelt om de Grand bijvoorbeeld big data en digitalisering,

Challenges aan te gaan; voedsel voor kunstmatige intelligentie, machine learn-

de toekomst, duurzame technologieën ing, digital twins. Wat betekent dit voor

en gezondheid. Dit kan alleen met een de biotechnologie en hoe kan de NBV dit

holistische, sectoroverschrijdende en faciliteren?

multidisciplinaire aanpak. Er is momen- Ik kan alleen maar uitdrukken hoe trots

tum voor biotechnologie. en enthousiast ik ben dat ik de komende

De NBV wil dit proces stimuleren en twee jaar voorzitter mag zijn van de NBV

faciliteren, het momentum pakken en op en samen mag werken met een pro-

de tijd vooruitlopen; twee zeer succesvol- fessioneel en gemotiveerd bestuur dat

le online NBC’s in de afgelopen twee jaar, zich inzet om van de NBV een levendige

BioTECHTalks, een vernieuwd NBV-be- en actieve vereniging te maken waar

stuur met vier enthousiaste nieuwe leden biotechnologie centraal staat. Ik heb vaak

en voortdurende discussies over nieuwe het gevoel dat de tijd sneller gaat dan ik,

werkgroepen en activiteiten. Ook zullen maar niet vandaag en niet voor biotech-

we de organisatie van NBC-22 op ons nologie! o

47 november 2021

Ons kent ons

Patricia Dankers Anne Flier BEURZEN VOOR
Luuk Broeils INTERNATIONALE
PLANTENPAD Tomas Post
STAGES
Met de toekenning van de Ammodo Sci-
ence Award, goed voor € 300.000, kan De Nora Baart Stichting (NBS)
hoogleraar Biomedische Materialen en Chemie heeft drie toelages voor stages
Patricia Dankers (Universiteit Eindhoven) in het buitenland verstrekt aan
nieuwe paden verkennen. Dankers, KNCV-lid NVBMB-leden. Anne Flier (master
en winnaar van de Gouden Medaille 2020, Infection and Immunity, Utrecht Uni-
kiest het plantenpad: ‘We willen materialen versity) gaat naar het Dana-Farber
maken waarmee we kunnen sturen dat plan- Cancer Institute, Teaching Hospital
tenstamcellen sneller gaan delen en regene- of Harvard Medical School in Boston
reren. Het blijft binnen het lab, we gaan geen om onderzoek te doen naar het fa-
akkers verbouwen, maar uiteindelijk zullen lende immuunsysteem in de context
anderen hopelijk deze materialen kunnen van metastases van ductaal pan-
gebruiken om ook genetische modificatie van creasadenocarcinoom (PDAC). Luuk
plantencellen te verbeteren en te versnellen; Broeils (master Cancer, Stem cells
bijvoorbeeld om minder klimaatafhankelijk of and Developmental Biology, Utrecht
bodemafhankelijk te telen.’ o University) gaat naar het Karolinska
Institutet in Zweden om het effect
V.l.n.r.: op genregulatie te onderzoeken van
Marissa de Boer, enhancers die afwijkende activiteit
Jorrit Volkers, vertonen in vergevorderd ductaal
Bart Riesebos pancreasadenocarcinoom (PDAC).
Tomas Post (master Medical Bio-
november 2021 logy, Radboud University Nijme-
gen) gaat naar de Icahn School of
Medicine at Mount Sinai in New York
om het gebruik en de effectiviteit
van nanoimmunotherapeutica te
evalueren in primaten en muizen
geïnfecteerd met SARS-CoV-2. o

FOTO: LUCAS KEMPER STARTUP VAN HET JAAR

SusPhos, gevestigd op de WaterCampus in Leeu-
warden, is verkozen tot Friese startup van het jaar
2021. Dit jonge bedrijf richt zich op upcycling van
fosfaatrijke afvalstromen tot waardevolle producten
zoals kunstmest en vlamvertragers. SusPhos is een
spin-off van de Universiteit van Amsterdam, waarbij
KNCV-lid Chris Slootweg een belangrijke rol heeft
gespeeld als initiatiefnemer. o

48

HEEFT U
ZELF EEN LEUK
NIEUWTJE VOOR
DEZE RUBRIEK?
Stuurt u deze dan naar
Hanneke Reinders via
[email protected]

Feike Sijbesma

TWEE KONINKLIJKE JAMES FLACK
ONDERSCHEIDINGEN NORRIS AWARD

Feike Sijbesma, oud-ceo Burgemeester Jos van Bree Prof.dr. Sijbren Otto (Rijks- Albert Heck
van DSM, medisch bio- van Geldrop-Mierlo reikte universiteit Groningen) heeft
loog en lid van de NBV, is tijdens het tienjarig bestaan de James Flack Norris Award WALLACE H.
benoemd tot Grootofficier van de vakgroep Stimu- in Physical Organic Chemistry COULTER
in de Orde van Oranje-Nas- li-responsive Functional ontvangen van de American
sau. Tijdens het door corona Materials and Devices de Chemical Society. Hij ontvangt LECTURESHIP
uitgestelde afscheid als ceo versierselen aan hem uit de prijs voor zijn leidende
van DSM ontving Sijbe- die bij deze onderschei- bijdrage aan de totstandko- De Utrechtse
sma de versierselen uit ding horen. Broer heeft ming van het vakgebied van hoogleraar Albert
handen van demissionair als senior onderzoeker en de systeemchemie. De prijs Heck, lid van de KNCV
minister-president Mark vicepresident van Philips bestaat uit een geldbedrag en de NVBMB, heeft
Rutte. Deze zeldzame hoge Research en als hoogle- van $ 5.000 en een certifi- het Wallace H. Coulter
koninklijke onderscheiding raar aan de TU/e jarenlang caat. Naast Sijbren Otto is Ben Lectureship ontvangen
is sinds 2000 slechts drie baanbrekend onderzoek Feringa (in 2007) de enige vanwege zijn weten-
keer eerder uitgereikt. Sij- gedaan naar kristallijne Nederlander die deze prijs schappelijke impact en
besma werd geprezen voor beeldschermen, energie- heeft ontvangen; beiden zijn meerdere doorbraken.
de transformatie van DSM genererend glas, digitale lid van de KNCV. o Dit prestigieuze lecto-
en zijn bijdrage aan duur- applicaties voor mensen raat omvat een prijs van
zaamheid en de samen- met een visuele beperking Sijbren Otto $ 10.000 en de belang-
leving. Onder leiding van en trillende coatings voor rijkste plenaire lezing
Sijbesma zette DSM grote stofvrije zonnepanelen. op Pittcon. De lezing
stappen richting het duur- Daarnaast deed hij onder- van Heck is getiteld
zaam creëren van waarde zoek naar het aantonen van ‘New horizons in mass
voor zowel aandeelhou- macroscopische beweging spectrometry: sizing and
ders, medewerkers, klanten middels een moleculaire counting particles by
én voor de maatschappij, motor. o native mass spectrome-
met name op het gebied try’, verwijzend naar het
van voeding en klimaat. Coulter-principe. Lees
Hoogleraar en KNCV-lid over Albert Hecks laatste
Dick Broer (Technische ontdekking op pagina
Universiteit Eindhoven) 50. o
is benoemd tot Ridder
in de Orde van de
Nederlandse Leeuw.

Dick Broer

49 november 2021

Onderzoek

immunologie, massaspectrometrie

TEKST: ERWIN BOUTSMA BEELD: SHUTTERSTOCK

MOLECULAIR
GEZIEN IS ONZE
IMMUUNRESPONS

UNIEK

Een antilichaam (blauw), 50
verankerd aan een
B-lymfocyt (roze), her-
kent een membraaneiwit
(paars) van een virus
(lichtpaars).
november 2021