C2W December 2019

#12

Jaargang 115
december
2019

Voor leden van
de KNCV, KVCV,
NBV en NVBMB

Stickeren tegen bederf

Fruit blijft tien dagen langer goed dankzij antimicrobiële sticker

Biopharma & Bioprocessing Ilja Voets Puzzelen met virussen

In dit themanummer onder meer De KNCV Gouden Medaille winnaar Jasmijn Baaijens puzzelde voor haar
beweegt zich op de grensvlakken van promotie stukjes viraal DNA in
aandacht voor de noodzaak van verschillende disciplines. ‘Juist daar elkaar. Haar algoritmes helpen
nieuwe antibiotica en de laatste liggen de grote vragen.’ virusgenomen in kaart te brengen.
ontwikkelingen in bioprocessing. u Pagina 10 u Pagina 14
u Pagina 20-31

Vertrouwde veiligheid

Ook in het komend jaar staan wij voor u klaar om
gezamenlijk en maatschappelijk verantwoord invulling
te geven aan het veiligheidsniveau binnen uw
organisatie.
Namens alle DENIOS-medewerkers wensen wij
de lezers van C2W zowel zakelijk als privé een
succesvol en vooral veilig 2020!

Profiteer tot eind 2019!

DENIOS bestaat 25 jaar in de
Benelux. Daarvan profiteert u mee!
Bestel uiterlijk 31 december 2019
één of meerdere artikelen en u
ontvangt een aantrekkelijke korting
op de aanschafprijs.

Ga voor meer informatie naar: www.denios.nl
of bel ons: 0172 - 50 64 66 03 312 00 87

Redactioneel

Science (Br)exit

Ik geef toe dat de emotie het wel eens wint van de ratio in mijn Brexit- 20
mening. Ik vind dat het Verenigd Koninkrijk een domme beslissing heeft
genomen en ik vind het een klucht hoe hun politiek ermee omgaat. Gezocht: nieuwe
Maar mijn beter overwogen mening is dat ik ontzettend hoop dat ze antibiotica
gewoon blijven. En met mij de meerderheid van de Britten zelf: 47 % wil
blijven en 41 % wil eruit, volgens data van oktober in een gecombineerde Opinie
grafiek van 78 verschillende polls op www.whatUKthinks.eu. Al sinds maart
2017 zijn de remainers onafgebroken in de meerderheid. Potsierlijke klimaatwetenschap  4
Fascinerend en diep verdrietig tegelijk wordt het als je kijkt naar de leeftijdsver-
deling. De grafiek schuift steeds sterker in het voordeel van remain naarmate Elementen uit 2019 7
je kijkt naar jongere stemgerechtigden: in de groep 25-35 jaar is de verhou-
ding 67 % tegen 33 %, in de groep 18-24 jaar zelfs 82 % tegen 18 %. Instructief grapje 9
Jongeren zien een onzekere toekomst, want terwijl de wereld om hen inter-
nationaler wordt, keert hun land zich af van zijn belangrijkste samenwer- Nieuws 5
kingsverband. En de iets oudere jongere moet zichzelf voor de kop slaan dat
ze in 2015 het referendum hebben onderschat en niet de moeite namen te gaan stem- Interview 10
men, zodat het referendum gekaapt kon worden door angry white men die terug willen KNCV Gouden Medaille-winnaar
naar de jaren vijftig. Ilja Voets
Onder jonge intellectuelen schuift de grafiek nog verder op. In een poll van de
Britse denktank HEPI van november noemt maar liefst 74 % van de studenten de Achtergrond
beslissing om de EU te verlaten wrong. Los van eventuele ideële overwegingen, is er
voor hen ook een zeer pragmatische: zij zien hun kansen op EU-beurzen, uitwisse- Knippen en plakken met virusgenomen 14
lingsprojecten binnen de EU, en PhD-trajecten aan gerenommeerde EU-universi­
teiten verdampen. De ongetwijfeld desastreuze effecten hiervan op de nu nog invloed­ Nanoblaasjes individueel ondervragen 15
rijke Britse wetenschap zullen we pas over jaren of zelfs decennia gaan zien.
Cijfers die de Royal Society recentelijk publiceerde, schetsen alvast een grimmig beeld. Sticker meet houdbaarheid fruit 17
Het Verenigd Koninkrijk zag zijn aandeel van de gelden uit het EU Horizon 2020-pro-
ject – de grootste wetenschapsfinancier ter wereld – dalen van 16 % kort voor het refe- Thema biopharma & bioprocessing 20
rendum in 2015, naar 11 % nu. Opmerkelijk genoeg zijn het vooral de Britse weten- Nieuwe antibiotica gezocht 27
schappers zelf die minder vaak om een zak EU-geld vragen. De Society schrijft: ‘The AI saves batches in pharma 29
confidence of researchers in the UK and those who we are hoping to attract is being undermin- Making life much easier 31
ed.The EU aren’t punishing us – when we apply we are successful.’ Eliminating contamination
En het houdt niet op bij financiering.Volgens dezelfde analyse lukt het Britse universitei-
ten steeds minder goed om talentvolle wetenschappers aan te trekken. De Society neemt Start-up 22
het Marie Sklodowska Curie Individual Fellowship als voorbeeld: in 2015 kwamen er
515 wetenschappers met zo’n MSCA-beurs naar het Verenigd Koninkrijk, in 2018 was
dit gestaag gedaald naar 336. ‘The UK has therefore missed out on attracting 179 internatio-
nally excellent scientists to its institutions through this scheme alone in 2018.’
Het zijn onder meer deze kelderende kansen voor jonge wetenschapstalenten die me ver-
drietig maken over een vertrek van het Verenigd Koninkrijk uit de EU. Maar een belang-
rijker reden om mild te oordelen over de Britten, is dat we hier waarschijnlijk geen haar
beter zijn.We hebben hier alleen het simpele geluk dat er nog nooit een politicus is ge-
weest die het een goed idee vond om zo iets wezenlijks voor te leggen aan het volk.

Media 49

Erwin Boutsma, hoofdredacteur Carrière 50
[email protected] Mensen 53
@erwinboutsma Denkplek 54
www.linkedin.com/in/erwinboutsma Verenigingen 38
Labtechnology 32

december 2019 | 3

Ingezonden brief

Potsierlijke
klimaatwetenschap

Het redactioneel ‘Exact klimaat’
(7 augustus) van hoofdredacteur Erwin
Boutsma ontlokte aan Marcel Crok
een reactie, die de laatste klimaatbe­
vindingen ‘oude wijn in nieuwe zakken’
vindt.

Aanvankelijk legt Boutsma de
vinger op de zere plek wat be-
treft de klimaatwetenschap. In
mijn woorden: net als zijn eigen
vak, de medische biologie, is klimaat te in-

gewikkeld om exacte wetenschap mee te

kunnen bedrijven. Ik stem hartgrondig in

met deze these. Maar meteen daarna stelt

hij dat nieuwe klimaatstudies nu toch

veel preciezer (= exacter) geworden

zijn. En dan komt het: ‘De te- Men kiest
genwerpingen van klimaat- selectief die
sceptici als Marcel Crok wor-

den daarmee steeds data die het ge­ grotendeels virtuele crisis dus.
potsierlijker.’ wenste resultaat we studies in Klimaatmodellen suggereren dat we ergens
Potsierlijk is dwaas of lach- komende eeuw over de tweegradengrens
heen zullen gaan.
wekkend. Wat er lachwek- ten goede Nature en Nature Gaat de mensheid die ‘klimaatcrisis’ voe-
kend is aan mijn tegenwer- komen Geoscience om te len? Waarschijnlijk niet. Vooralsnog nemen
pingen komt de lezer niet te constateren dat de extremen zoals orkanen, overstromingen
weten want die tegenwerpingen hockeystick, die stelt en droogte niet toe, erkent ook het IPCC,
is sterfte door extremen (vanwege toegeno-
worden niet genoemd. Nu heb ik dat het warmer is dan in men welvaart) zelfs spectaculair gedaald,
stijgt de zeespiegel slechts heel geleidelijk,
enige naamsbekendheid opgebouwd als het jaar 1000, nu preciezer is en nemen landbouwopbrengsten toe door-
dat er meer CO2 in de lucht is.
kritisch geluid in het klimaatdebat, toch vastgesteld dan ooit. Op twitter kon Dat deze sobere maar ook optimistische
kijk op klimaatverandering vrijwel geen
kan ik niet verwachten dat de lezer al mijn Stephen McIntyre, die de oorspronkelijke (openlijke) aanhang vindt onder klimaat-
wetenschappers, is wat de klimaatweten-
‘tegenwerpingen’ paraat heeft. Dus daar hockeys­ tickgrafiek uit 1998 onderuithaal- schap eveneens potsierlijk maakt. Het is
een volkomen gepolitiseerd vakgebied ge-
gaan we. de, vrijwel onmiddellijk laten zien dat de worden waarin iedere vorm van kritiek op
het CO2-verhaal het einde van een weten-
Ja, de aarde is nu warmer dan in 1850 en ‘nieuwe hockeystick’ oude wijn in nieuwe schappelijke carrière kan betekenen.

de CO2-concentratie is gestegen door toe- zakken is. Steevast is het recept hetzelfde: Marcel Crok is chemicus, oud KNCV-lid en
doen van de mens. Welk deel van de op- men kiest selectief die data die het ge-
wetenschapsjournalist
warming de mens veroorzaakt heeft is niet wenste resultaat ten goede komen.

exact – want chaotisch systeem – te ach- Potsierlijke wetenschap.

terhalen. Het IPCC gelooft bijna 100 %. Nog belangrijker is de vraag: is de opwar-

Ik niet; ik zou er ook geen percentage aan ming door CO2 een probleem? U voelt
durven te hangen. hem al aankomen: dat is een vraag die niet

Hockeystick door ‘de wetenschap’ te beantwoorden is.
Het idee van ‘de klimaatcrisis’ is – net als

De hockeystickdiscussie – hoe warm was de stikstofcrisis – het gevolg van tamelijk

het jaar 1000, toen de Vikingen naar willekeurig bepaalde drempelwaardes die

Groenland trokken, ten opzichte van nu – vervolgens worden overschreden in model-

blijft relevant. Boutsma verwijst naar nieu- berekeningen. Een door ons bedachte,

4 | december 2019

Pauline van Schayck   Nieuws

Plastic eindeloos is. ‘We gebruiken hiervoor een slimme kata-
recyclen lysator met magnetische eigenschappen. Die
zet polyesters om in monomeren. Het ge-
In september werd start-up Ioniqa benoemd tot heim van de smid zit in het ontwerp van de
Nationaal Icoon vanwege zijn methode om plastic katalysator met het gebruik van ionische
eindeloos te recyclen. Na acht jaar ontwikkelen is het vloeistoffen’, legt Hooghoudt uit. De kleur-
bedrijf toe aan het echte industriële werk. stoffen gaan met de katalysator uit de vloei-
stof en zijn vervolgens ook te recyclen.
Ioniqa voorziet in de behoefte om Slimme katalysator Andere soorten plastic worden uit de vloei-
veel meer plastic afval volledig te re- stof gefilterd. Het proces vindt plaats bij
cyclen dan nu het geval is. Directeur Daar brengt Ioniqa nu verandering in door een temperatuur van ongeveer 180 °C en
en oprichter Tonnis Hooghoudt: zowel kleurloos als gekleurd PET uit plastic atmosferische druk. De monomeren kris-
verpakkingen volledig af te breken tot de talliseren daarna bij kamertemperatuur. Na
drogen blijft een poeder over voor verdere
‘Van al het plastic wereldwijd wordt nu bouwstenen waaruit het is opgebouwd. verwerking door de plasticindustrie.

maar tien procent gerecycled; de rest ver- Hooghoudt noemt dit ‘upcyclen’, omdat van Mayonaiseflessen

dwijnt in de grond, in de natuur en in ver- afval weer een voedselveilige grondstof wordt Acht jaar geleden begon Hooghoudt met
Ioniqa als start-up van de TU Eindhoven.
brandingsovens. Voor PET-verpakkingen is gemaakt en dit proces eindeloos te herhalen Na de eerste fases in het lab in Eindhoven
en een demofabriek in Rotterdam is Ioniqa
het iets beter: in Europa komt bijvoor- nu met het echte industriële werk bezig.
Afgelopen juli is de nieuwe fabriek in ge-
beeld een kwart gerecycled in een PET- bruik genomen op de Chemelot Campus
in Geleen.
fles terug.’ Verpakkingen met verschillende De eerste samenwerkingen met de indus-
soorten plastic en ook gekleurd plastic wa- ‘H et geheim van de trie zijn al tot stand gekomen. Plastic­
ren tot nu toe niet te recyclen tot nieuwe smid zit in het producent Indorama gaat het poeder tot
voedselveilige verpakkingen. Dat plastic ontwerp van de korrels verwerken, waarmee Unilever en
Coca Cola nieuwe voedselverpakkingen
wordt soms eenmalig hergebruikt in gaan maken. Begin volgend jaar wil
Unilever de eerste mayonaiseflessen met
andere producten, het zogenoemde katal­ ysator’ voor de helft gerecyclede PET op de markt
‘downcyclen’. hebben. Hooghoudt: ‘Plastic is een hot
topic. We merken dat er nu echt haast in de
markt zit.’ Na plastic verpakkingen met
PET wil Ioniqa zich straks ook richten op
de polyestervezels uit kleding en andere
plasticsoorten.
Ioniqa begint met een productie van tien-
duizend ton per jaar in zijn Geleense fa-
briek, wat nog steeds een schijntje is in het
enorme aanbod én de enorme vraag van
tachtig miljoen ton polyester wereldwijd.
De volgende stap is daarom om licenties
uit te geven voor nieuwe fabrieken in bin-
nen- en buitenland. Zo wil Hooghoudt de
circulaire economie verder op gang bren-
gen. ‘De plasticproductie kunnen we niet
alleen bedienen met afval uit Nederland’,
stelt hij. ‘We halen al veel afval uit het bui-
tenland. Nederland kan nu de leiding ne-
men in de circulaire economie. Ik zou wil-
len zien dat een wereldhaven als Rotterdam
straks niet meer vol ligt met schepen met
producten gemaakt van olie, maar met
grondstoffen zoals polyester plastic waar-
door geen olie meer nodig is.’

december 2019 | 5

Nieuws

@chem2w Kekuleenmysterie opgelost

c2w.nl Na veertig jaar is het een internationaal maken van de belangrijkste bouwsteen,
mensenmolecule.be team weer gelukt om kekuleen te syntheti- 5,6,8,9-tetrahydrobenzo[m]tetrafeen, be-
seren. Met atomic force-microscopie (AFM) haalden ze winst. De briljante synthese van
linkedin.com/company/chem2w gaven ze ook antwoord op de vraag of het Staab en Diederich uit 1978 liet namelijk
superaromatisch is. Niet dus, aldus een pa- moeilijkheden zien in die stappen, te zien
€ 5,4 miljoen voor MEDPHOT per in JACS. aan de magere opbrengst van 2,8 %.
voor scherper beeld Onderzoekers van de Santiago de Daartoe koos het onderzoeksteam voor
Compostella universiteit in Spanje en twee Diels-Alderreacties met onder andere
Een internationaal consortium heeft € 5,4 IBM-research wisten de route naar keku- styreen- en arynmoleculen. In plaats van in
miljoen subsidie gekregen uit het leen ook te verkorten. Met name in het vier stappen, lukt het nu in één stap om
vanaf een commercieel verkrijgbaar start-
Perspectiefprogramma van NWO voor het Het Clar-model heeft het bij het rechte eind. materiaal 5,6,8,9-tetrahydrobenzo[m]tetra-
onderzoek ‘Licht voor beter zicht op ziektes’. feen te synthetiseren, met ook nog eens een
MEDPHOT wil vooral kijken naar een nieuwe vier keer hogere opbrengst. Vervolgens
volgden ze de stappen van Staab en
methode om PET-scans uit te voeren. Diederich om zo kekuleen te maken.
Normaal heb je bij PET-scans radioactief De onderzoekers wisten ook een antwoord
materiaal nodig, maar bij MEDPHOT zetten te formuleren op een vraag die al lange tijd
ze in op fluorescerende moleculen die op- rond kekuleen speelt: is het superaroma-
tisch volgens het annulenoïde Kekule-
lichten wanneer je ze beschijnt. model of is de structuur eerder gebaseerd
op het Clar-model (foto)? Door de AFM-
Start-up maakt lignineolie en STM-afbeeldingen te vergelijken met
computationele modellen, werd duidelijk
Nederlandse start-up Vertoro heeft als leider dat de π-elektronen in kekuleen niet gede-
van een Nederlands consortium € 1,2 mil- lokaliseerd zijn zoals dat in benzeen het ge-
val is; de structuur lijkt dus het Clar-model
joen gekregen om te kijken of je ruwe lignine- aan te houden. (DL)
olie duurzaam om kunt zetten in polyu-
Oud koninklijk geel ontdekt
rethaan en fenol. De subsidie is gegeven voor
het Meer doen met lignine-project dat op Op beschilderde fragmenten van het paleis De paper is deel van een tweeluik. Waar de
1 oktober is gestart. Het consortium haalt
lignine uit niet-eetbare biomassa, waarmee van Apries II in Memphis, Egypte, zijn eerste zich bezighoudt met de anorganische

het een alternatieve grondstof vormt die kan twee gele pigmenten ontdekt die veel ouder pigmenten, kijkt de andere publicatie juist
helpen in de transitie naar meer duurzame
varianten. Daarnaast is lignine makkelijk te zijn dan tot nu toe gevonden zijn, zo valt te naar organische componenten en bindmid-

verkrijgen en ook nog goedkoop. lezen in Heritage Science. delen. Onder andere met GC-MS zagen de

$ 100.000 salaris per jaar Signe Hedegaard en Cecilie Brøns van het onderzoekers dat er geen organische kleur-
voor chemici in VS
Glytoteket Museum in Kopenhagen en stoffen aanwezig waren, maar ze ontdekten
De website van Chemistry & Engineering
News van de American Chemical Society Thomas Delbey en Kaare Rasmussen van wel de bindmiddelen van de pigmenten.
publiceerde recent een grootschalig salaris-
onderzoek onder chemici in Amerika. Het de University of Southern Denmark in Die bestonden uit rubber van een gom-
onderzoek liet zien dat de lonen sinds 2016
over het algemeen iets zijn gestegen, maar Odense onderzochten stukjes reliëf van het boom en dierenlijm, wat je maakt door die-
in de categorie Academia juist iets zijn ge-
daald. Gemiddeld genomen over industrie-, Egyptische paleis uit de 26ste dynastie renbotten te koken en te verpulveren.
overheids- en academische instellingen ver-
dienen de Amerikaanse chemici in 2019 zo’n (589-568 v. Chr.). Naast al bekende pig- Verder onderzoek moet meer licht schijnen
$ 100.000 (€ 89.579), waarbij je in de indu-
menten uit die periode, zoals orpiment, op de mengsels en pigmenten die zijn ge-
strie het meest verdient (gemiddeld
$ 120.000) en in de academische wereld het gypsum, calsiet en Egyptisch blauw, von- bruikt. (DL)

minst ($ 77.000). den de Denen ook lood-anti-

Zuurstof uit ijzererts met moon-geel en lood-tin-geel. Het
waterstof
vroegste voorbeeld van lood-tin-
Als eerste bedrijf ter wereld is het Duitse
Thyssenkrupp erin geslaagd om een hoog- geel kwam uit 1300 in Europese
oven op pure waterstof te laten draaien in
schilderijen en lood-anti-
plaats van steenkool. Het gaat om de
hoogovens in Duisburg, waarvan er nu dus moon-geel uit de 15de eeuw,
1 van de 28 op waterstof draait. Het uitein-
maar in Egyptische schilderwer- HERITAGE SCIENCE
delijke doel is, dat waterstof alle ovens
gaat voeden, maar dan moet het wel eerst ken is de vondst een primeur.
uit een duurzame bron verkregen kunnen
Het is daarmee ook de vroegste
worden.
vondst van deze pigmenten ter

wereld. Veel ouder dan aangenomen.

6 | december 2019

Nieuws

NWO Athenaprijs voor
Daniela Kraft

Tijdens Nederlandse chemiecongres CHAINS ontving Daniela Kraft van de
Universiteit Leiden de Athenaprijs 2019 voor excellente vrouwelijke chemici.

DANIELA KRAFT Daniela Kraft is universitair hoofddocent we een modelsysteem van colloïden van
Soft Matter Physics aan het Huygens- micrometergrootte.’ Door te variëren in
Kamerlingh Onnes Laboratorium, waar onder andere de vorm en wisselwerkin-
ze op het grensgebied van scheikunde, gen van de deeltjes, kun je kijken hoe
natuurkunde en biologie werkt. ‘Ik was complexe structuren zich opbouwen.
heel blij en verrast!’, vertelt Kraft. ‘Vooral Kraft: ‘Inzicht in zelforganisatie helpt
omdat het initiatief voor de voordracht ons ook bij het ontwikkelen van nieuwe
kwam van mijn voormalige en huidige materialen, iets waar we actief mee bezig
aio’s. Die waardering voelt dus dubbel zo zijn.’
leuk.’ Dat de prijs dit jaar voor de laatste Momenteel werkt ze aan deeltjes die zelf
keer wordt uitgereikt, vindt Kraft jam- kunnen bewegen. ‘Als je deze zwemmen-
mer. ‘Hopelijk vinden we snel een de of zelf-bewegende functie in materia-
alternatief.’ len bouwt, kun je op een gecontroleerde
De van origine Duitse onderzoeker werkt manier hun vorm veranderen. En veran-
aan zachte materie. ‘We kijken naar der je de vorm, dan verander je vaak ook
zelforganisatie van complexe structuren de eigenschappen van het materiaal’, ver-
en processen in de biologie, zoals de op- telt Kraft. Uiteindelijk kun je bij toepas-
hoping van eiwitten op het celmem- singen denken aan deeltjes die medicij-
braan’, licht Kraft toe. ‘Die zijn alleen nen kunnen afgeven of reparaties kunnen
erg moeilijk te bestuderen, dus gebruiken uitvoeren in ons lichaam. (DL)

Column

Elementen uit 2019

2019 was een bijzonder jaar voor de lijk veel chemici tegen de borst heeft ge- Songfestival. 2019 was het jaar van kwik,
scheikunde: het was honderdvijftig jaar stuit. Of, als je het positief wil bekijken, dat in de zomer hoog opliep en een re-
geleden dat Mendelejev zijn eerste versie als mooie gespreksopener heeft gediend cord van boven de 40 °C aantikte. Het
van het periodiek systeem publiceerde en op scheikundige bijeenkomsten – een was het jaar van zuurstof, dat veel bespro-
daarom riep IUPAC het jaar 2019 uit tot gedeelde ergernis kan natuurlijk ook veel ken werd in verband met de brand in het
het Internationale Jaar van het Periodiek verbinding scheppen. Amazone-regenwoud. Het was het jaar
Systeem. Positief nieuws was er over het element van ijzer, dat van Mars een fotogenieke
Dat is erg toepasselijk gebleken. Ik zag de lithium: de Nobelprijs voor de scheikunde rode planeet maakt, zoals te zien op foto’s
afgelopen maanden genoeg elementen werd dit jaar toegekend aan de lithiumion- uit een NASA-missie die dit jaar ten ein-
voorbijkomen in het nieuws. Natuurlijk batterij. Na decennia wachten, want de uit- de kwam.
was daar het stikstofdebat. Ik kan me goed vinding was in de jaren tachtig al op de Welke verschillende elementen 2020 ons
voorstellen dat chemici die het nieuws niet markt. Een van de ontvangers, John gaat brengen, weet ik
zo volgden in het begin verbaasd waren. Goodenough, was met 97 jaar de oudste nog niet. Ik zet in
Een teveel aan stikstof? Is het na al die ontvanger van de Nobelprijs ooit. ‘Niet te ieder geval in
eeuwen nu ineens een probleem dat 79 % vroeg met pensioen gaan!’, was zijn passen- op de elemen-
van de atmosfeer daaruit bestaat? de advies aan jonge wetenschappers. ten 19, 7, 6
Uiteraard ging het niet over N2, maar over 2019 was ook het jaar van zilver en goud. en 23!
stikstofoxiden en ammoniak, die in het Zilver voor het Nederlands dameselftal
meeste nieuws voor het gemak met hun dat het tot de tweede plek van het WK Jeroen
centrale atoom werden aangeduid. Die voetbal schopte, en goud voor de winst
verkeerde benaming is iets dat waarschijn- van onze eigen Duncan Laurence op het Cornelissen,

Voorzitter KNCV

december 2019 | 7

Nieuws

PEF gaat naar Korea Min-imaal systeem

Avantium Renewable Polymers en R&F Onderzoekers van de TU Delft slaagden in het bottom-up namaken van het Min-
Chemical gaan samenwerken om polyethy- systeem dat aan de basis ligt van prokaryotische celdeling, zo schrijven ze in Nature
leenfuranoaat (PEF) in elektronica en slim- Communications.
me verpakkingen naar de markt in Korea te
brengen. Avantium heeft een grote fabriek Het Delftse team van Christophe PURE-systeem (protein synthesis using re-
die vijfduizend ton PEF gaat maken op de Denalon maakt onderdeel uit van het combinant elements). De liposomen – met
planning staan voor 2023. PEF is voor 100 % BaSyC-consortium, dat een volledig syn- een vetsamenstelling die op die van het E.
thetische en zelf-ondersteunende cel wil coli-membraan lijkt – omsluiten de genen,
op plantenbasis en volledig te recyclen. maken. De opbouw daarvan bestaat uit het PURE-systeem, en wat extra ingredi-
modules, zoals ATP-synthese, DNA- ënten. Vervolgens maakt deze kunstmati-
Chemelot pakt mestoverschot op replicatie en celdeling. Nu hebben ze ge cel de Min-eiwitten en zijn de oscilla-
de eerste stap gezet naar kunstmatige ties te zien (afbeelding), consistent met
Met de biogasinstallatie op het Chemelot- celdeling. eerdere onderzoeken. Ook is zichtbaar in
terrein in Geleen is Zitta Biogas Chemelot Bij celdeling vormt het eiwit FtsZ in het de bijbehorende filmpjes dat de eiwitten
van plan om 700.000 ton mest per jaar te midden de zogenoemde Z-ring, die zich de liposomen kunnen vervormen.
verwerken. Het biogas kan de naastgelegen vasthoudt aan het membraaneiwit FtsA. Uiteindelijk testten ze ook of de tot ex-
industrie goed gebruiken en de warmte zet- Die ring wordt strak getrokken (zoals bij pressie gebrachte Min-eiwitten interactie
het maken van ballondieren) en zo splitst zouden aangaan met het FtsZ-eiwit op
ten ze in om het digestaat te drogen tot het de cel in tweeën. De vorming van SLB’s. Wanneer ze MinD en MinC tege-
mestkorrels. Verder winnen ze nog een zui- de Z-ring wordt aangedreven door het lijk tot expressie brachten, konden de ei-
ver stikstofconcentraat terug en produce- Min-systeem. witten voorkomen dat FtsZ en FtsA de
ren ze zuiver (demi)water. De boeren en an- Het Min-systeem bestaat uit een drietal Z-ring zouden vormen, precies wat de
dere leveranciers kunnen rekenen op een eiwitten – MinC, MinD en MinE – dat functie van MinC is. Zo toonden de
langdurige afnameovereenkomst. De bouw tussen de twee polen van een cel oscil- Delfste onderzoekers voor het eerst aan
leert aan de binnenkant van het celmem- dat je de dynamiek van het Min-systeem
van de installatie start begin 2020. braan. MinE jaagt MinD op, zodat de aan de FtsZ en FtsA kunt koppelen.
twee eiwitten steeds wisselen van rich- De volgende stap is alle vijf de eiwitten te-
Minder proefdieren door ting, terwijl ze MinC passief meesleuren. gelijk tot expressie te brengen in liposo-
richtlijn MinC voorkomt dat FtsZ een ring kan men. Daarvoor staan ze nog wel voor een
vormen. Door de oscillerende bewegin- aantal uitdagingen, waaronder hoe ze alle
Door een aangepaste richtlijn die zich richt gen zorgt het Min-systeem dat er in het genen op een enkel DNA-molecuul kun-
op de schadelijkheid van medicijnen tijdens midden van de cel een lagere concentra- nen vastleggen waarvan je alle genen kunt
de zwangerschap, zijn er mogelijk duizen- tie MinC is, waardoor FtsZ polymeriseert aflezen.
en de Z-ring kan maken. Het duurt dus nog wel even voor de eerste
den proefdieren minder nodig, stelt het Voor de in-liposoom eiwitsynthese ge- kunstmatige cel is gedeeld, maar het Min-
College ter Beoordeling van bruikten ze genen van E. coli en het imale begin is er. (DL)

Geneesmiddelen. In plaats van bij fase 1 en TU DELFT
2 van medicijnonderzoek zijn nu pas bij fase

3 grote groepen dieren nodig voor tests.
Naar schatting zijn dat zo’n 300.000-

400.000 proefdieren per jaar minder. Ook
zullen veel dierproeven vervangen worden

door in vitro-tests.

Koerswijziging Kiadis

Biotechbedrijf Kiadis gaat stoppen met het
onderzoek naar Atir101, omdat het geen voe-
ten aan de grond kreeg in Europa. Het medi-
cijn moest de stamceltransplantatie bij leuke-

miepatiënten vergemakkelijken en bevond
zich al in fase 3. In plaats hiervan zal het be-
drijf zich richten op Natural Killer-celtherapie,
dat als zelfstandige of toegevoegde behande-
ling voor kankerpatiënten kan dienen. Deze
wijziging zorgde voor een koersdaling van
33 %. Daarnaast wordt de helft van de onge-

veer 120 personeelsleden ontslagen.

Qiagen zet zichzelf op de markt

Het oorspronkelijk Duitse biotechnologie-
bedrijf Qiagen, dat in Venlo is gevestigd,
heeft aangegeven dat overname een optie
is. Het bedrijf levert laboratoriumtech-
niek. Het Amerikaanse Thermo Fischer
Scientific lijkt een goede kanshebber om
Qiagen over te nemen, met een bod van
$ 8 miljard, aldus bronnen van persbureau

Bloomberg.

Door te oscilleren brengt het Min-systeem leven in de brouwerij.

8 | december 2019

Nieuws

Mazelen verwijdert immuungeheugen

Mazelen tast je immuunsysteem zwaar aan, laat een dubbele publicatie in Science en Science Immunology zien. Deze kant van
de ziekte was tot op heden onbekend.

Een internationaal team met daarin onder geen mazelenvaccinaties hadden ontvangen sen. Maar het mazelenvirus verstoort dat
andere het Erasmus en het Amsterdam en het mazelenvirus hadden opgelopen. De geheugen. Gebaseerd op diermodellen
Medisch Centrum onderzochten een onderzoekers vergeleken bloedmonsters van zagen de onderzoekers een afname in sero-
Nederlandse groep van 77 kinderen die de eerste groep voor en na besmetting, als- logische immuniteit (heeft te maken met
ook met die van de controlegroep. Zo von- antilichamen), het niet kunnen oproepen
Het mazelenvirus. den ze dat het mazelenvirus de zogenoemde van immuuncellen tegen eerder opgelopen
geheugen-B-cellen van het immuunsysteem ziektes, en verder kwalijkere secundaire
zwaar aantast, zodat je lichaam eerder opge- infecties, meldt de Science Immunology-
lopen virussen niet meer herkent. publicatie.
Wanneer je een virusinfectie (bijvoorbeeld De paper in Science ligt verder toe dat
griep) of een vaccinatie hebt gehad, heeft je 11-73 % van het antilichaamrepertoire ver-
immuunsysteem specifieke immuuncellen dwijnt na een mazeleninfectie. Beiden pa-
gemaakt tegen dat virus in de vorm van ge- pers benadrukken verder dat ze al deze
heugen-B-cellen, die je lichaam kloont en symptomen en biologische verschijnselen
vervolgens in een klein aantal permanent niet in kinderen met de bof-, mazelen- en
laat circuleren in het bloed. Zo bouw je in rode hond-(BMR) vaccinatie zien. Daarom
je leven dus een groot aantal geheu- roepen de onderzoekers op om vooral te
gen-B-cellen op tegen verschillende virus- blijven vaccineren. (DL)

Column

Instructief grapje

Ik zag het gebeuren op Twitter. De Ameri­ posia. Seksuele grapjes, zo las hij tot zijn In zijn boek Het feest der onbeduidendheid
kaanse epidemioloog Andreas Handel grote schrik, zijn daar verboden terrein.Voor vertelt Milan Kundera een anekdote over
schrok zich een hoedje. Wat tot dan toe een de zekerheid legde hij het nog even voor aan Stalin. Deze zou tijdens een partijvergade-
instructief grapje had geleken, bleek plotse- de twitteraars die wisten hoe het op confe- ring hebben verteld dat hij eens twaalf pa-
ling een respectloze klap in het gezicht van renties anno nu heurt. Ging hij echt over de trijzen neerschoot, naar huis skiede om ko-
zijn toehoorders. Hij had altijd zijn best ge- schreef met zijn cartoon? Ja, legden ze uit, gels te halen en bij terugkomst de overige
daan om zijn collega’s respectvol en voor- seksuele grapjes zijn altijd uit den boze. Er patrijzen op exact dezelfde plek aantrof. De
komend te bejegenen. Nu bleek het on- kunnen namelijk seksueel getraumatiseerde anekdote zorgde voor opschudding onder
zichtbare beest van toxic masculinity ook mensen in de zaal zitten. Die wil je niet her- de aanwezigen: zou de grote leider hebben
hem, Andreas, ongemerkt in zijn greep te inneren aan seks. ‘Elke conferentie zou deze gelogen? Kundera’s denkt dat Stalin gewoon
hebben. regel in een code of conduct moeten hebben’, een grapje maakte. In een context waar elke
Wat was er aan de hand? Om zijn toehoor- verzuchtte de vrouw voor wie dit alles van- dubbelzinnigheid je fataal kan worden,
ders de beperkingen van experimentele stu- zelfsprekend was. Ik vermoed dat ze ook wordt zo’n grapje helaas niet meer herkend.
dies bij te brengen, liet hij op symposia een nog met haar ogen rolde. Andreas zal de cartoon niet meer tonen
dia met een cartoon zien. De cartoon toont Een code of conduct is een gedragsrichtlijn, tijdens zijn presentaties. De vrouw die
een draadpoppetje. ‘We ontworpen een dub- iets wat in de jaren tachtig opkwam in het wist hoe het heurt, verwijder-
belblind experiment om het effect van sek- Amerikaanse bedrijfsleven en wat de laatste de na afloop al haar
suele activiteit op de cardiovasculaire ge- jaren ook in de wetenschap zijn opgang tweets over het on-
zondheid te testen’, zegt het poppetje. doet. Het doel is te voorkomen dat mensen derwerp. Ze was
‘Beide groepen denken dat ze veel seks heb- elkaar bewust of onbewust ongemakkelijk bang dat ze vol-
ben, maar één groep krijgt in werkelijkheid doen voelen.Wie zich niet houdt aan de ge- gers had met
suikerpillen.’ dragsregels, krijgt eerst een waarschuwing een seksueel
Grappig en illustratief, vond Handel.Tot hij en bij herhaling mag hij of zij ophoepelen. trauma.
dus op Twitter las over de laatste gedrags- Duidelijkheid is het devies, dubbelzinnig-
normen voor wetenschappers tijdens sym- heid onnodig riskant. Enith Vlooswijk

december 2019 | 9

Interview Esther Thole

Ilja Voets: ‘Juist op de grensvlakken van disciplines liggen de grote vragen’

Van fundamentele
vraag naar relevant
systeem, en andersom

De KNCV Gouden Medaille 2019 gaat naar Ilja Voets voor haar interdisciplinaire
onderzoek naar functionele materialen. ‘We weten nog nauwelijks iets van de
interacties tussen de bestanddelen in een materiaal en wat de rol daarvan is.’

Antivrieseiwitten, supramolecu- kregen, dan is het een prachtig rijtje om in tie van vrouwen in de academische
laire polymeren, licht- en tem- te mogen staan. Maar uit deze prijs spreekt wereld?
peratuurgevoelige colloïden. naast waardering, ook een verwachting ‘Dat blijft een gevoelig onderwerp, merk
Het onderzoek van Ilja Voets, voor de toekomst. De prijs geeft aan dat je ik. Er is nog veel te winnen als het gaat om
hoogleraar Self-Organizing Soft Matter vakgenoten verwachten dat je nog veel het faciliteren van de combinatie van werk
aan de Technische Universiteit Eindhoven, meer zult laten zien. Dat vind ik een heel en privé. Dat geldt overigens niet alleen
is niet eenvoudig onder één noemer te van- mooi aspect.’ voor vrouwen, ook voor mannen met
gen. Behalve dan dat het allemaal syste- jonge kinderen is de situatie niet altijd
men zijn met een duidelijke functie. Ze wil In 2017 een ERC Grant, in 2018 be- makkelijk.’
begrijpen hoe die functie voortkomt uit de noeming tot hoogleraar, onlangs je
structuur van het materiaal, zodat je op oratie uitgesproken, nu de Gouden Wat moet er veranderen?
een rationele manier nieuwe materialen Medaille en tussendoor ben je ook ‘Het is belangrijk dat de beslissers zelf ook
met nieuwe, complexe functies kunt ont- nog moeder geworden. weten hoe het is om een drukke, verant-
werpen. Voor haar creatieve, interdiscipli- ‘Ja, het is een bijzondere periode. Naar het woordelijke baan te combineren met jonge
naire onderzoek krijgt Voets de KNCV hoogleraarschap heb ik lang toegewerkt.’ kinderen en een partner die ook een druk-
Gouden Medaille 2019. ke baan heeft. Bovendien is door het tenure
Een hoogleraar die met zwanger- track systeem de benoeming tot hoogleraar
Eerlijk zeggen, was het echt onver- schapsverlof gaat is nog steeds bij- naar voren geschoven, waardoor je jongere
wacht of had je er stiekem op zonder, zo bleek ook uit ons interview mensen op die positie krijgt. Op een leef-
gerekend? met Moniek Tromp in augustus. Hoe tijd waarin nou eenmaal ook gezinnen
‘Ik wist dat ik was genomineerd want ik kijk jij naar de discussie over de posi- worden gesticht.
moest op een gegeven moment allemaal Ik denk dat het vooral belangrijk is dat we
informatie over mezelf aanleveren. Maar ‘ De academische met elkaar over verwachtingspatronen pra-
dat was een tijd geleden en, dit is echt wereld is nog ten. Er leven nog veel onuitgesproken ver-
waar, ik heb er geen moment meer bij stil- behoorlijk strikt wachtingen die aansluiten bij het traditione-
gestaan totdat Jeroen Cornelissen me deze ingedeeld in le beeld van de man die er altijd voor zijn
zomer belde met het nieuws. Dus ik was disciplinaire kokers’ werk is en de vrouw die het thuis allemaal
wel echt verrast.’ regelt.Waardoor er voor jonge mensen
soms angst ontstaat om aan te geven dat ze
Blij verrast? hun werk graag op een andere manier wil-
‘Ja, absoluut, ik ben er heel blij mee. Als je len organiseren, omdat dat misschien als
kijkt naar wie de prijs allemaal hebben ge- een gebrek aan ambitie wordt gezien.’

10 | december 2019

Ilja Voets

u 2019
KNCV Gouden Medaille

u 2018
hoogleraar Self-Organizing
Soft Matter TU/e, ICMS

u 2017
ERC Proof-of concept grant

u 2015
universitair hoofddocent
TU/e, ICMS

u 2014
Vidi grant, ERC Starting
grant

u 2011
universitair docent TU/e,
ICMS

u 2008-2011
postdoc Adolphe Merkle
Instituut, Fribourg
(Zwitserland)

u 2008
promotie WUR (cum laude)

BART VAN OVERBEEKE Systemen hier aan de TU de ruimte was
om mij aan te nemen. Het is een heel fijne
Wat vind jij van het veelbesproken kunnen verschillen in de doelen die we omgeving omdat iedereen hier een eigen
Eindhovense besluit om zes maanden stellen en in de manier waarop we ons expertise heeft, maar ook graag gezamen-
lang alleen vrouwen uit te nodigen werk invullen. Er zijn meerdere manieren lijk optrekt om te werken aan een grotere
voor wetenschappelijke vacatures? om je werk goed uit te voeren, daar moet vraag. En ook al kun je hier je onderzoek
[Lichte zucht] ‘Die vraag zag ik al het ook over gaan.’ zelf uitstippelen, het hoogleraarschap biedt
aankomen.’ nog meer vrijheid omdat je dan ook pro-
Je zei eerder dat je lang hebt toege- motierecht hebt. Nu kan ik helemaal zelf
Maar het zou ook raar zijn als ik er werkt naar het hoogleraarschap. bepalen hoe het gaat. Het gaat mij niet om
niet naar zou vragen in een interview Waarom wilde je dat graag? de titel of de status, maar om die vrijheid.’
met een succesvolle, jonge, vrouwelij- ‘Het onderzoek dat ik wil doen bevindt
ke wetenschapper. zich op de grensvlakken van natuurkunde, Wat maakt het onderzoek op die dis-
‘Daar heb je gelijk in. Ik vind het een dap- scheikunde en biologie en gaat ook over ciplinaire grenzen zo aantrekkelijk?
per besluit van de TU en ik vind het mooi die grenzen heen. Dat is soms lastig, om- ‘Ik hou van puzzelen en ik vind het inte-
dat er serieus over dit onderwerp wordt dat de academische wereld nog behoorlijk ressant om me bezig te houden met zaken
nagedacht. Tegelijkertijd vind ik het ook strikt is ingedeeld in disciplinaire kokers. op heel kleine schaal, zaken die je niet di-
belangrijk dat we de discussie niet te veel Na mijn postdoc in Zwitserland ben ik be- rect kunt waarnemen. Dat is het domein
versmallen naar alleen het aantal vrouwen wust op zoek gegaan naar een omgeving van de chemie. Ik wil ook graag verbanden
op wetenschappelijke posities. Er moet in waar ik de ruimte kreeg om autonoom en leggen tussen fundamentele verschijnselen
bredere zin ruimte zijn voor diversiteit. We onafhankelijk mijn onderzoek op te bou- en een functioneel materiaal. Ik zoek naar
moeten open kunnen praten over verschil- wen. Ik had het geluk dat er bij het algemene en conceptuele inzichten die ik
lende benaderingen van het werk, dat we Instituut voor Complexe Moleculaire vervolgens toepasbaar kan maken in ande-
re systemen.
De inspiratie daarvoor vind ik in de biolo-
gie. Om dit allemaal te verbinden moet je
diepgaande kennis hebben van meerdere
gebieden. Dan zie je principes uit de biolo-
gie terugkomen in de chemie. Juist op de
grensvlakken van disciplines liggen grote
vragen die voor meerdere onderzoeksrich-
tingen relevant zijn.’

december 2019 | 11

UW STABIELE FACTOR!

De Hettich PSC (Pharmaceutical Stability Cabinet) is uw stabiele factor voor het testen van pharmaceutische,
chemische en cosmetische producten. Beschikbaar in 566 en 1250 liter en conform de ICH-Q1A. Meer weten?
Lees de product preview in dit magazine of kijk op onze website.

www.hettichbenelux.com

190x135C2W C2W Biotech.indd 1 8-11-2019 12:38:37

HETTICH BENELUX STABILITEITSKASTEN! FIND THE NEWEST
VACANCIES ON
Hettich Benelux heeft in huis ‘Pharmaceutical Stability Cabinets’ OUR WEBSITE
(PSC) ontworpen voor het testen van farmaceutische en chemische
producten. www.cls-services.nl

Optimale condities recruitment, selection and secondment in
Nauwkeurige temperatuur- & vochtig- chemistry | pharma | biotech | food | feed
heidsregeling. Voldoet aan ICH-Q1A
richtlijn. JUNIOR SCIENTIST INNOVATOR

Kleine voetprint TNO SUSTAINABLE PROCESS & ENERGY SYSTEMS - DELFT
Door het ontwerp en de unieke
luchtcirculatie kan het totale plateau Within TNO the group Sustainable Process & Energy
als valideerbaar oppervlak gebruikt Systems works on transitional topics such as carbon
worden en neemt de PSC hierdoor capture and utilization and other gas processing
weinig vloeroppervlakte in. technologies. To strenghten the team we are looking for an
enthusiastic candidate (M.Sc. or Ph.D.) with a background
Geluidsniveau in process of mechanical engineering. In various ways
De PSC’s hebben een geluidsniveau (including ASPEN and Matlab modeling) you will be working
van ≤ 44 dB(A). out ideas into solutions. You will be presenting the results
to (inter)-national consortia by actively participating in
Energieverbruik meetings and you support the acquisition of new projects
Door de slimme temperatuurregeling, and business development from the technical side. Are you
de ultrasoon luchtbevochtiger en de the communicative team player we are looking for?
goede isolatie heeft de PSC een laag For more information: www.cls-services.nl?vac=A1900134
energieverbruik.
CLS Services
Bent u op zoek naar standaard laboratoriumapparatuur of apparatuur
aangepast aan uw wensen? Neem contact op met ons verkoopteam! CHEMISTRY OF CONNECTING PEOPLE

Hettich Benelux B.V.
De Aaldor 9 I 4191 PC I GELDERMALSEN I 088 221 99 00

www.hettichbenelux.com

90x123C2W Product preview PSC.indd 1 8-11-2019 11:44:33

Kun je een voorbeeld geven uit je sequenties die belangrijk zijn? Zo proberen ‘ Het is belangrijk
onderzoek? we meer algemene principes te vinden die om je vraagstelling
aangeven waar de structuur van een synthe- zo te kiezen dat je
‘Neem de ijsvissen. Die kunnen overleven tisch materiaal aan moet voldoen om DNA, antwoord iets
in de ijskoude poolzee, omdat ze beschik- enzymen of een andere lading te kunnen bijdraagt aan een
ken over speciale eiwitten die hechten aan beschermen en vervoeren zonder de activi- groter doel’
het ijs en bevriezing van hun bloed voorko- teit te verstoren.’
men. Dat biedt mogelijkheden om polyme- toepassing kan heel klein zijn.Wij werken
ren te ontwerpen van andere bouwstenen Ligt het startpunt voor jou bij een aan fundamentele vragen, maar dat doen
dan aminozuren die een vergelijkbare func- fundamentele vraag of bij een con- we aan de hand van systemen die relevant
tie vervullen, namelijk hechten aan ijs. Om creet probleem dat je wilt oplossen? zijn. Het is belangrijk om je vraagstelling
deze stap te kunnen maken moet je zowel ‘In onze groep gaat het eigenlijk beide kan- zodanig te kiezen dat je antwoord iets kan
het biologische mechanisme in de vis goed ten op. Soms is een toepassing het uitgangs- bijdragen aan een grotere vraag of een gro-
begrijpen – je moeten weten welk eiwit dat punt, bijvoorbeeld als we zoeken naar mate- ter doel.’
is, hoe dat precies werkt, hoe dat wordt ge- rialen die adhesie aan ijs voorkomen, maar
reguleerd, wat de relatie tussen de structuur dat brengt ons onderzoek dan op funda- De Gouden Medaille houdt ook een
en de functie is – maar je moet ook de che- mentele vragen. Soms begint het met fun- verwachting in, zoals je zei. Welke
mische kennis hebben om een synthetisch damentele eigenschappen van een materi- verwachting wil jij graag waarmaken?
analoog te ontwerpen en te maken. aal, bijvoorbeeld of complexiteit in de ‘We hebben de afgelopen honderd jaar heel
Datzelfde geldt voor de eiwitmantels van samenstelling van een polymeer gunstig of veel geleerd over polymeren en colloïden en
virussen die we ook als inspiratie gebruiken. ongunstig is. In dat project kijken we naar de modelsystemen kennen we goed genoeg
Door de structuur en functie van die man- polymeren in wateroplosbare verf.Voor ons om voorspellingen over te doen. Inmiddels
tels te bestuderen willen we achterhalen wat is de interesse fundamenteel, maar het pro- kunnen we veel complexere systemen ma-
de rol is van de verschillende bouwstenen in ject is samen met bedrijven en voor hen kan ken, maar van het gedrag van die systemen
de structuur. Heeft een enkel aminozuur dit meteen iets nuttigs opleveren voor een en waar de functie vandaan komt, weten we
een duidelijke functie of gaat het om meer nieuwe samenstelling van een verf. eigenlijk nog heel weinig. Ook weten we
generieke sequenties van meerdere geladen De stap van fundamenteel inzicht naar een nauwelijks iets van de interacties tussen de
aminozuren of zijn het juist de hydrofobe bestanddelen in het materiaal en wat de rol
daarvan is. En dan is er nog het pad dat is
BART VAN OVERBEEKE bewandeld om tot die structuur te komen,
ook dat heeft invloed.
We hebben die inzichten nodig om op een
rationele manier materialen te ontwerpen
en te maken die precies de functie vervul-
len die je voor ogen hebt. Zolang we niet
tot een rationeel ontwerp van functionele
materialen komen, kunnen we veel prakti-
sche en belangrijke problemen niet oplos-
sen. Denk aan het vervangen van schade-
lijke, schaarse of moeilijk verwerkbare
grondstoffen in materialen. Dat lukt al-
leen als we heel goed begrijpen wat die
grondstof precies doet in het materiaal en
daarvoor moet je de relatie kennen tussen
de interne structuur en functie van een
materiaal. Aan het beantwoorden van die
grote vragen wil ik graag een bijdrage le-
veren.’

u Bekijk ook het filmpje van KNCV Eye-Openers,
waarin Ilja Voets haar werk in één minuut uitlegt:
www.eye-openers.nl/nl/meetthecrew/ilja-voets

december 2019 | 13

Wiskunde Christian Jongeneel

Grafentheorie brengt kingen. Het is namelijk lastig om de puz-
zel volledig op te lossen, dat wil zeggen
virus in kaart de virusgenomen als één stuk te recon-
strueren. Vaak blijven er nog meerdere
contigs per genoom over. Baaijens: ‘Maar

je wilt eigenlijk de complete genomen

met elkaar kunnen vergelijken. Daarom

Vanwege de grote genetische variatie is het lastig om heb ik ook een tweede methode ontwor-
het genoom van een virus in kaart te brengen. pen, waarmee je de contigs verder in el-
Onderzoekster Jasmijn Baaijens puzzelde voor haar kaar puzzelt.’
Baaijens’ aanpak loste ook een ander pro-
bleem op, namelijk dat je bij sequencing

promotie de stukjes wiskundig in elkaar. niet zeker weet of een bepaalde mutatie
echt is, of het gevolg van een uitleesfout

van de apparatuur. In de praktijk vergelij-

Virussen hebben ken onderzoekers de uitkom-
compact DNA. sten daarom doorgaans met
Eenmaal in een een bekend referentiegenoom
lichaam verme- om de leesfouten eruit te ha-
len. Bij nieuwe virussen bestaat

nigvuldigen ze zich razend- die voorkennis niet, maar in de

snel, waarbij veel varianten enorme hoeveelheid data blijk

ontstaan. Het DNA van een je met een slim algoritme wel

enkel virus sequencen lukt een onderscheid te kunnen

niet, het is altijd het gemid- vinden tussen eenmalige lees-

delde materiaal van een he- fouten en zeldzame mutaties.

leboel exemplaren. Rekentijd
Bovendien levert sequencen

kleine stukjes op, zogeheten Naast het bedenken van de al-

reads, die later aan elkaar goritmes stak Baaijens veel tijd

geplakt moeten worden tot in de optimalisatie ervan. Met

een genoom. Bij een mens name het bouwen van de graaf

weet je dat er precies twee kost namelijk veel rekentijd.

kopieën zijn van ieder chro- Immers, voor iedere read

mosoom, maar bij een hoe- neemt de rekentijd aanzienlijk

veelheid virusmateriaal weet toe, omdat die met alle andere

je niet hoeveel gelijke kopie- vergeleken moet worden om de

ën er zijn. Bovendien zijn er Een variatiegraaf brengt de variatie tussen de contigs in beeld. Door het oplossen van een op- mate van overlap te bepalen.

mutaties. Dat maakt het re- timalisatieprobleem worden de contigs vervolgens gecombineerd tot complete virusgenomen. Ook de clustering van de reads

construeren van het ge- tot contigs vergde na het proof

noom ingewikkeld. of concept nog efficiëntere algo-

Jasmijn Baaijens, die in september bij het de een of andere manier onderling ver- ritmen om in de praktijk bruikbaar te

Centrum voor Wiskunde en Informatica bonden kunnen zijn: een knoop. ‘In de zijn.

in Amsterdam promoveerde op genoom­ overlapgraaf die ik gemaakt heb, vormt ie- ‘We hadden tijdens het onderzoek contact

reconstructie van virussen, gebruikt de dere read een knoop’, vertelt Baaijens. ‘De met verschillende groepen die onze me-

grafentheorie om hier helderheid in te pijlen in de graaf geven aan dat de reads thodes daadwerkelijk gaan gebruiken om

scheppen. Een graaf is een wiskundige overlappen en dus waarschijnlijk van de- virussen te reconstrueren’, zegt Baaijens.

term voor een verzameling punten die op zelfde kopie van het virus afkomstig zijn.’ ‘Het is aan microbiologen om uit de wis-

In zo’n graaf zijn clusters van reads te on- kundige resultaten bijvoorbeeld de genen

derscheiden, die grote overlap hebben met en mutaties te halen die kenmerkend zijn

elkaar. Baaijens bedacht algoritmes om voor dit bepaalde virus.’

‘ Verschillende groepen die clusters te vinden en met elkaar te Inmiddels werkt Baaijens aan Harvard
combineren tot langere stukjes virtueel University, waar ze zich over bacteriën

gaan deze methode DNA, zogeheten contigs. Daarmee bouwde buigt. ‘Enerzijds is het probleem verge-
daadwerkelijk ze een nieuwe overlapgraaf. Dat proces lijkbaar, maar bacteriën hebben een
herhaalde ze tot er een compleet genoom langer genoom en gedragen zich totaal

gebr uiken’ uit kwam. anders. Dus er zijn nog uitdagingen
De methode werkt, maar heeft wel beper- genoeg.’

14 | december 2019

Daniël Linzel   Celbiologie

SÉVERINE LE GAC / THE ROYAL SOCIETY OF CHEMISTRY makkelijker te detecteren valt dan de eerste.
Tegenwoordig weten we dat EV’s zelfs tot
Nanoblaasjes 30 nm klein kunnen zijn. De uitdagingen
individueel ondervragen zijn dus alleen maar groter geworden, al is
er ook veel vooruitgang geboekt.’
Een groot Nederlands consortium is bezig om nieuw Vorig jaar verscheen er een publicatie van
licht te schijnen op kankerdiagnostiek. ‘Het is een heel Terstappen die aantoonde dat je de tdEV’s
mooie gelegenheid die ons geboden is en de resultaten inderdaad diagnostisch kunt inzetten om
zijn al even mooi.’ tumoren aan te tonen. Ook blijkt de hoe-
veelheid tdEV’s een maat te zijn voor de
Zo’n vijf jaar geleden startte het ment ontstond het idee dat er zich naast gezondheidsstatus en de levensverwachting
consortium Cancer-ID met het die individuele circulating tumor cells ook van de patiënt. Otto: ‘Het voordeel van
doel om kanker op een nieuwe kleinere structuren van tumorcellen in het zo’n groot consortium is dat je een pro-
manier te onderzoeken. Zes bloed moeten bevinden die we zouden bleem langs verschillende paden kunt be-
Nederlandse onderzoeksgroepen sloegen kunnen gebruiken om tumoren te naderen. Dat is mijns inziens de enige ma-
de handen ineen om te kijken welke tech- detecteren.’ nier om dit soort resultaten te bereiken.’
nieken ze konden gebruiken om zogenoem- Er was toen alleen nog vrij weinig bekend
de tumor-derived extracellular vesicles (tdEV’s) over dat soort extracellulaire blaasjes (EV’s). Afsnoering
uit bloed te isoleren en te analyseren. ‘We ‘De gedachte was dat die blaasjes tussen de
willen tdEV’s isoleren om de aanwezigheid 50 en 1.500 nm in diameter zouden zijn. Je ‘Cellen hebben een uitgebreid intra- en ex-
van kanker aan te tonen’, vertelt Cees Otto, kunt begrijpen dat die laatste grootte veel tracellulair systeem om informatie uit te
universitair hoofddocent aan het TechMed wisselen’, legt Otto uit. ‘De informatiedra-
Centre van de Universiteit Twente. De uitdagingen zijn gers, zoals mRNA en DNA, zitten verpakt
De groepen hebben verschillende rollen in groter geworden, al in blaasjes die ofwel intracellulair gemaakt
het programma. ‘Leon Terstappen (ook van is er ook veel vooruit­ worden ofwel als afsnoeringen van het
de UT, red.) bijvoorbeeld is een expert op gang geboekt membraan ontstaan, zoals de EV’s en
het gebied van het kwantitatief aantonen tdEV’s.’ De tdEV’s kun je ‘ondervragen’
van circulating tumor cells in het bloed.’ Zelf door te kijken naar eiwitsamenstelling, die
werkte Otto samen met het Amsterdams representatief is voor het weefsel waaruit ze
Medisch Centrum. ‘Op een gegeven mo- zijn ontstaan.
Omdat de EV’s zich in het nanometerge-
bied bevinden, zocht Otto een combinatie
van technieken die de hoogste resolutie zou
geven. ‘We gebruiken daar atomic force-
microscopie en scanning electron-microscopie
voor. De uitdaging zat hem in het vastleg-
gen en terugvinden van EV’s op oppervlak-
ken zodat je ook de chemische samenstel-
ling kunt bekijken met Raman-
spectroscopie.’
Dat kregen Otto en zijn team voor elkaar
door een gladde roestvrijstalen plaat te
modificeren met een carboxydecylfosfon-
zuurmonolaag. Op de monolaag zet je dan
anti-EpCAM antilichamen die de tdEV’s
afvangen. ‘Zo kunnen we de grootte, mor-
fologie en chemische informatie van indivi-
duele EV’s onderzoeken.’
Uiteindelijk wil Otto deze techniek op nog
meer vlakken toepassen. ‘We lezen bijna
dagelijks in de krant over de problemen
met plasticvervuiling en ik denk dat deze
gecombineerde technieken buitengewoon
nuttig kunnen zijn om micro- en nanoplas-
tics te karakteriseren vanuit allerlei compo-
nenten. Ik vind het mooi dat zo’n biome-
disch project als dit een techniek in het
leven kan brengen die je voor iets heel an-
ders kunt toepassen.’

december 2019 | 15



Puck Moll   Voeding

Sticker tegen schimmel effect de plantenmetabolieten op het fruit
zelf hebben.’
Het Amerikaanse bedrijf StixFresh met aan boord de De sticker is nog niet op markt, omdat de
Vlaamse cso Patrick Van Dijck werkt aan een voed­ ings­ chemische samenstelling nog te veel vari-
sticker om onze fruitschaal beter te beschermen. eert van batch tot batch, zo duidt Van Dijck
de stand van zaken. Sinds februari zijn er
Je hebt heerlijk fruit gekocht en voor troleerde afgifte van de antimicrobiële stof- stappen gezet, onder andere met € 450.000
je het weet, moet je het weggooien fen. Zo kunnen we fruit tien dagen langer subsidie van het Vlaamse agentschap inno-
omdat het beschimmeld is: wie kent goed houden.’ veren & ondernemen (VLAIO) waarmee
het niet. Het Amerikaanse bedrijf Schimmels veroorzaken veruit de meeste een onderzoeksafdeling in Leuven is opge-
StixFresh wil deze voedselverspilling te- infecties bij fruit (85 %) en hebben daar- richt. Van Dijck: ‘De huidige sticker werkt
gengaan met een antimicrobiële sticker. mee de aandacht van de entrepeneurs – op onder meer mango’s en avocado’s. Voor
Sinds februari versterkt Patrick Van Dijck, naast Van Dijck en Zainudin, de de Vlaamse en Nederlandse markt richten
hoogleraar aan de KU Leuven en VIB- Amerikanen Steve Hulteng en Moody we ons ook op peren en appels.’
groepsleider in de microbiologie, het team Soliman. Van Dijck: ‘Wij onderzoeken nu In zijn eigen Leuvense lab analyseert Van
als cso. Zijn expertise in schimmelwerende of de actieve stoffen zorgen voor de inhibi- Dijck essentiële oliën op hun antischim-
stoffen moet helpen de werking van de tie van schimmelsporen, en/of dat ze een melwerking met vapour-phase-mediated sus-
sticker te doorgronden en te optimalise- stap later in actie komen en de groei van ceptibility (VMS)-assays, vooral tegen de
ren. schimmels remmen. Ook kijken we welk schimmel Candida albicans. Van Dijck gaf
een twist aan deze assays om uit de oor-
Actieve componenten ‘De pure componen­ spronkelijke stickerformulering de actieve
ten in combinatie componenten te destilleren – de namen
Het was de Maleisische Zhafri Zainudin met de matrix zijn geheim. ‘In het lab zien we in vitro op
die al experimenterende de originele stic- werken al beter’ agar dat de pure componenten in combina-
ker samenstelde uit plantenextracten, was tie met de matrix al beter werken dan de
en natuurlijke mineralen. ‘Die plantaardige oorspronkelijke formulering. Inmiddels zijn
componenten gaan de schimmelgroei te- we gestart met de eerste experimenten op
gen’, vertelt Van Dijck. ‘Daarnaast zorgt peren en later volgen ook citrusvruchten’,
een matrix op basis van was voor de gecon- vertelt Van Dijck. De onderzoekers focus-
sen zich op infecties veroorzaakt door
Botrytis sp. en Penicillium sp..

Rijpingsproces

Het Amerikaanse bedrijf en Apeel Sciences
heeft ook een antimicrobiële technologie
voor fruit ontwikkeld en voorziet bijvoor-
beeld avocado’s al van een beschermende
coating via een onderdompelbad met plan-
tenextracten. ‘Het nadeel is dat deze coa-
ting ook het rijpingsproces stagneert, wat
niet voor elke fruitsoort gunstig uitpakt.
Onze sticker richt zich meer op de micro-
ben zelf en werkt wellicht ook in op het im-
muunsysteem van het fruit’, aldus Van
Dijck.
De kunst is nu om één goedwerkende for-
mulering voor een bepaalde fruitsoort te
vinden. Van Dijck besluit: ‘Komend voor-
jaar willen we een werkend product in han-
den hebben. Dat is een belangrijke voor-
waarde om retailers te kunnen overtuigen
hierin samen op te trekken en geld op te
kunnen halen voor verdere ontwikkeling.’
Zo wil StixFresh zich ook op zacht fruit als
aardbeien en frambozen gaan richten. Van
Dijck: ‘Daarvoor zou je bijvoorbeeld iets
à la een theezakje gevuld met onze formu-
lering kunnen toevoegen aan het bakje.’

december 2019 | 17

VOS professional

VOS instrumenten
presenteert de VOS Professional lijn:
hoogste kwaliteit voor een voordelige prijs.

Circulatiebaden�met�verwarming�of�koeling�en�verwarming�
VANAF�€�935��

Circulatiekoelers��Chillers��
VANAF�€�3�290��

Ovens��verwarmings��en�klimaatkamers�
VANAF�€�960��

Incubatoren��koelincubatoren�en�kweekkamers�
VANAF�€�1�020��

Zuurkasten�en�laminar�flow�cabinets
VANAF�€�2�179��

Laboratoriumvriezers�en��koelkasten
VANAF�€�2�860��

Zie�onze�website�of�neem�contact�op�voor�het�
volledige�overzicht�van�de�VOS�Professional�lijn�

www�vosinstrumenten�nl�����������������������������0418���575�080������������������������info@vosinstrumenten�nl

Biopharma & Bioprocessing Anne van Kessel

Gapend gat tussen noodzaak voor nieuwe middelen en inspanningen uit de industrie

Nieuwe antibiotica

We raken onze wondermiddelen tegen infecties
kwijt: steeds meer bacteriën zijn ongevoelig voor
antibiotica.Tijd om alternatieven te ontwikkelen.

Naar schatting overlijden jaar- op actieve, delende cellen en de bacteri- die niet veilig bleken voor de mens, snel
lijks 700.000 mensen door ën in de biofilm verkeren in een soort werden uitgescheiden of afgebroken. Die
een infectie met resistente winterslaap. Peptiden kunnen de biofilm- middelen zijn interessant om opnieuw te
bacteriën. Als die ontwikke- vorming tegengaan en de bacteriën erin bekijken, meent Martin. Zo liet zijn
ling zo doorgaat, zal in 2050 het resisten- doden. Daarom ontwikkelde Zaat een groep zien dat het middel nisine met wat
tieprobleem tien miljoen mensen het leven coating voor implantaten die lokaal pep- aanpassingen veel stabieler is. En recent
kosten, berekende de econoom Jim tides afgeeft. Daarnaast kijkt hij of het toonde ze aan dat aanpassingen aan po-
O’Neill in 2014. Dat is meer dan er ster- lukt implantaten met peptiden integraal
ven aan kanker. te printen, bijvoorbeeld bij het maken lymyxine de toxiciteit verlagen.
Tijd voor actie dus. In het Amsterdam van kunsthartkleppen; dat laatste doet Polymyxines zijn belang-
UMC ontwikkelen medisch microbioloog hij in samenwerking met de TU rijke antibiotica,
Bas Zaat en Leidse collega’s nieuwe anti- Eindhoven. Momenteel lo- omdat ze een
microbiële peptiden die bacteriële infec- pen er meerdere klinische van de weinige
ties tegenhouden. Antibacteriële midde- studies met peptiden. opties vormen
len worden namelijk niet alleen ingezet ‘Maar het kan best nog bij behande-
om infecties te genezen, maar ook om even duren voordat ze ling met mul-
post-operatieve infecties te voorkomen. op de markt komen’, tiresistente
Ze hebben een uiteenlopende werking. zegt Zaat. infecties.
Sommigen ontregelen de aanmaak van Maar in sommige ge-
DNA, RNA of eiwitten in de bacterie, of Nuttige aanpassingen
ze blokkeren de bouw van de celwand, vallen is het makkelijker om
zoals penicilline (zie kader). Zaat: ‘De Ook in Leiden werken onderzoekers een geheel nieuw molecuul te ontwikke-
peptiden die wij ontwikkelen, verstoren hard aan alternatieven. ‘Op de korte ter- len. Zo kijkt de groep van Martin onder
de energieopslag in het membraan. mijn moeten we kijken naar het aanpas- andere naar calcium-afhankelijke antibi-
Hierdoor vallen allerlei celprocessen uit, sen van bestaande middelen’, zegt hoog- otica. ‘Dit zijn wel langetermijnprojec-
valt het membraan uit elkaar en lekt de leraar biologische chemie Nathaniel ten, want het kost veel meer tijd om uit
celinhoud weg. Dat kan binnen een mi- Martin. Hij bedoelt daarbij ook dat we te zoeken of iets werkt en of het veilig is.’
nuut gebeuren.’ opnieuw naar terzijde geschoven midde- Mochten die onderzoeksrichtingen alle-
De peptiden lijken ideaal om infecties te len moeten kijken. Tijdens de gouden maal tegenvallen, dan lukt het wellicht
bestrijden die op implantaten van antibioticajaren ontdekten wetenschap- om het resistentiemechanisme van de
bio-compatibele materialen ontstaan, zo- pers namelijk ook middelen die bacteri- bacterie aan te pakken. Daar zijn ver-
als kunststof en metaal. De bacteriën die ën in een petrischaaltje doodden, maar schillende strategieën voor.
zich op implantaten hechten, vormen Gramnegatieve bacteriën zijn gewapend
vaak een biofilm die ze beschermt tegen ‘Op de korte termijn met een extra membraan waardoor anti-
het immuunsysteem van de gastheer. moeten we kijken biotica de cel niet in kunnen. Hierdoor
naar het aanpassen zijn veel gramnegatieve bacteriën resis-
Antibiotica ha- van bestaande tent tegen bestaande antibiotica.
len niet veel middelen’ Onderzoekers van de universiteit van
uit omdat Leiden en Utrecht proberen nu stoffen te
de midde-
len het
grootste ef-
fect hebben

20 | december 2019

gezocht

ontwikkelen die dit bacteriemembraan ‘ Bedrijven staan niet Wapenwedloop
kapot maken. Martin en collega’s ontwik- te springen om iets
kelen nieuwe small molecule inhibitors om te ontwikkelen dat Tegen al dit soort nieuwe
bacterie-enzymen te blokkeren die nor- op de plank blijft middelen zal uiteinde-
maal gesproken antibiotica kapot maken. liggen’ lijk weer resistentie op-
De eerste in vitro-studies laten zien dat treden, al zal het in
deze remmende moleculen ervoor zorgen ven aan de slag te gaan. In 1980 sommige gevallen wat
dat gangbare antibiotica hun werk weer waren er vijfentwintig grote be- langzamer gaan.
kunnen doen. ‘We hebben een patentaan- drijven met onderzoeksgroepen ‘Omdat antimicrobiële
vraag gedaan voor twee remmers en met voor antibiotica. Nu zijn het er peptiden bacteriën zo
onze academische subsidies zullen we de drie. ‘Wereldwijd werken er vijf- snel kunnen doden,
eerste preklinische studies gaan honderd mensen binnen bedrij- hebben bacteriën wei-
doen’, zegt Martin. ven aan antibiotica, terwijl er al- nig kans om zich aan te
De vraag is alleen hoe in- passen’, zegt Zaat. ‘Maar wat je ook ver-
teressant farmaceuti- leen in Nederland al vijfhonderd zint, het zal bacteriën uiteindelijk lukken
sche bedrijven het aan kankermedicatie werken’, con- eronder uit te komen. Eén bacterie die
vinden om met de stateert Martin. Zaat legt uit waar- tegen het middel kan is al voldoende.
nieuwe initiatie- door dat komt: ‘Commercieel gezien is Die selecteert dan uit.’
het onaantrek- Toch zijn zowel Zaat als Martin hoopvol,
u Toevallige ontdekking kelijk. Dat mits er ook iets verandert in het zorgbe-
Cholera, difterie, longontsteking, komt om- leid. ‘Gelukkig komt er wereldwijd
dat de steeds meer bewustzijn dat het een groot
tyfus, de pest, tuberculose en nieuwe probleem is’, zegt Zaat. ‘Door zorgvuldig
syfilis: honderd jaar geleden middelen
stierven jong en oud eraan. Maar als laatste gebruik kun je het probleem wel
een toevallige ontdekking van de redmiddel enorm verkleinen. Kijk naar
Schotse bioloog Alexander gebruikt zullen Nederland, hier valt het
Fleming bracht daar verandering worden. Bedrijven staan niet reuze mee met resistentie.
in. De schimmel Penicillium te springen om iets te ontwikkelen dat op Dat komt ook doordat wij
chrysogenum, die een van zijn de plank blijft liggen.’ iedereen die vanuit een
experimenten had bevuild, bleek Toch is het essentieel dat grote bedrijven buitenlands zieken-
een stof uit te scheiden die bac- zich aansluiten. Martin: ‘Dat kan bijvoor- huis in een
teriën doodde. Het antibioticum beeld door bedrijven te betalen voor ie- Nederlands zieken-
penicilline was ontdekt en heeft der nieuw middel dat ze op de markt huis komt in isolatie
sindsdien naar schatting meer brengen, los van het aantal keer dat het
dan tweehonderd miljoen levens voorgeschreven wordt.’ In juli van dit jaar nemen en screenen op resistente bacteri-
kondigde de Britse National Health ën. Zo kun je voorkomen dat multiresis-
gered. Service al zo’n constructie aan en de tente bacteriën zich in het ziekenhuis
Tussen 1945 en 1965 werd het Amerikaanse regering bekijkt vergelijkba- verspreiden en kwetsbare patiënten
merendeel van de antibiotica die re initiatieven. infecteren.’
we nu gebruiken, ontwikkeld. Dat soort maatregelen zijn in sommige
Maar de vraag is hoe lang we landen te kostbaar. ‘Het vereist mondiale
daar nog profijt van hebben. samenwerking en technologische oplos-
Door gene transfer, spontane singen om resistentie terug te dringen,
mutaties en de enorme schaal maar ik geloof dat het kan’, besluit
waarop antibiotica worden ge- Martin.
bruikt door mensen en vee, drei-
gen steeds meer microben resis- BEELD: 31MOONLIGHT31 / ISTOCK

tent te worden. u In de volgende editie verschijnt een groot
interview met Nathaniel Martin over de nood-
zaak van nieuwe antibiotica.

december 2019 | 21

Start-up Rik Nijland

BunyaVax wil vaccins die volledig beschermen na eenmalige toediening

‘Met een start-up
toon je bezieling’

BunyaVax levert de technologie voor de ontwikkeling van een humaan
vaccin tegen riftdalkoorts. Ook werkt het bedrijf aan RNA-vaccins die
snel inzetbaar zijn bij opkomende infectieziekten.

Een dag in de week rijdt Jochem bij de industrie te krijgen’, vertelt Korte­ en met een fase-1-studie. De
Bossenbroek naar een laborato- kaas. ‘Als je zelf niet onderneemt, mis je ziekte treft vooral runderen
riumcomplex aan de rand van expertise; wat willen farmabedrijven pre- en schapen, maar ook de
Lelystad. Sinds eind 2017 is hij cies? Met een start-up toon je bezieling: mens, soms met dodelijke af-
ceo van veterinaire start-up BunyaVax, een we willen graag dat onze kennis in het veld loop. WBVR coördineert het
spin-off van Wageningen Bioveterinary gebruikt gaat worden.’ project, maar dochter
Research (WBVR), maar nog nauw verwe- Bossenbroek vult aan: ‘Onze vaccintechno- BunyaVax levert de techno-
ven en inwonend bij het moederinstituut. logie is nog niet voldragen genoeg om over logie en de projectleiding.
Bossenbroek is een ervaren lifesciences- te dragen aan een groot bedrijf. Met Daarnaast zijn het farma-
entrepreneur, ingehuurd om wat onder­ BunyaVax kunnen we belangrijke stappen ceutische bedrijf IDT, de Universiteit van
nemersgeest naar de polder te brengen. in de ontwikkeling zetten, bijvoorbeeld Hannover, het Universitair Ziekenhuis
Nadat het consultancybedrijf ttopstart, door het technisch risico te verlagen.’ Gent en de contract-research organisatie
waarvan hij medeoprichter is, overging in Bijkomend voordeel: voor een bedrijf gaan CR2O betrokken bij het project.
andere handen, kwam er meer tijd voor andere subsidiepotten open. BunyaVax
wat volgens hem het ‘allerleukst’ is in de ontving bijvoorbeeld € 50.000 uit een star- RNA-vaccins
biotechnologie: ‘Met een klein team een tersfonds van de Europese Commissie.
product maken.’ Ook werd de onderneming in 2018 verko- Dat de opdracht in Lelystad terecht-
zen tot meest innovatieve veterinaire start- kwam, is geen wonder. Kortekaas is ge-
Wereldfaam up van Europa. specialiseerd in het riftdalvirus. Hij werkt
Die beginsuccessen zijn inmiddels naar de met succes aan een veterinair vaccin te-
Bij BunyaVax zijn dat vaccins. Het bedrijf- achtergrond gedrongen. De Coalition for gen de ziekte. De eerste resultaten zijn
je exploiteert het virusonderzoek en de pa- Epidemic Preparedness Innovations hoopvol: na één inenting bleven geiten,
tenten van Jeroen Kortekaas, buitenge- (CEPI) – een publiek-private coalitie die kalveren en drachtige ooien – allemaal erg
woon hoogleraar in Wageningen, en zich richt op vaccins voor opkomende gevoelig voor het virus – gevrijwaard van
postdoc Paul Wichgers Schreur. Ze zijn ziektes – werd in mei de eerste grote op- de ziekte.
oprichters en respectievelijk cso en coo van drachtgever. CEPI steekt $ 12,5 miljoen in Voor de mens gebruikt de onderzoeker/on-
BunyaVax, maar gewoon in dienst bij het de productie van een humaan vaccin tegen dernemer hetzelfde recept. ‘We gaan een
instituut. Daar ligt ook hun commitment. riftdalkoorts (RVF, RiftValley fever) en het levend, verzwakt virus (live attenuated) in-
‘Uiteindelijk moeten de resultaten ten goe- testen van de effectiviteit en veiligheid tot spuiten.’ Met reverse genetics maakt hij de
de komen aan WBVR en Wageningen boosdoener op twee manieren vleugellam.
University & Research’, aldus Kortekaas. ‘ Dit is geen exit van Hij splitst het glycoprotein precursor gen,
‘Dit is geen exit van onderzoekers die geld onderzoekers die waardoor een van de drie virale RNA-
willen verdienen.’ geld willen verdienen’ strengen in twee delen uiteenvalt, en hij
Vaccinontwikkeling is bekend terrein voor verwijdert het NSs gen, bepalend voor de
WBVR. Het instituut geniet wereldfaam virulentie.
op het gebied van preventie en bestrijding Door de opdracht van CEPI is het alle
van ziektes bij landbouwhuisdieren. ‘Maar hens aan dek bij BunyaVax. De vijf men-
het is vaak een uitdaging om onze kennis sen die voor het bedrijf werken, hebben

22 | december 2019

Advertentie

Kleine
aanraking,
groot
gevoel.

T® Nitril green • N
BUNYAVAX ieuw • ROTIPRO
n • ROTIPROTECTECT® Nitril gree

daardoor wat minder tijd voor een ander ziekte te ontwikkelen, hopen de ROTIPROTECT ®
kroonjuweel van de start-up: RNA-vaccins ondernemers. Nitril green
ontwikkelen voor landbouwhuisdieren, la-
ter ook de mens. Menskracht nodig De revolutie in de markt van
Dit vaccinplatform is eveneens een uit- handschoenen ligt voor het grijpen:
vloeisel van het onderzoek van Kortekaas. Om zover te komen, zijn er nog wel wat Ervaar het echte latexgevoel
Hiervoor wordt het riftdalvirus dusdanig hobbels te nemen. ‘Deze aanpak combi- en dat helemaal zonder chloor,
verzwakt dat het nog wel lichaamscellen neert effectiviteit met veiligheid, maar de natuurrubberlatex-proteïne en
kan binnendringen, maar zich niet kan ver- productiekosten vormen een uitdaging’, al- vulcanisatieversneller.
menigvuldigen of verspreiden. Dit zogehe- dus Kortekaas. Daar komt bij dat een proef Maximaal draagcomfort, waarmee
ten replicon-deeltje – ‘iets tussen leven en om varkens op deze innovatieve manier te u uw laboratorium perfect onder
dood in’ – gebruikt hij als transportmiddel vaccineren tegen influenza geen doorslaand controle heeft.
voor een gen van een ziekteverwekker. Het succes was. ‘We willen vaccins ontwikkelen
replicon bezorgt dat in de cellen van het die volledig beschermen na eenmalige toe- • optimaal tastgevoel
gevaccineerde dier, daar komt het gen tot diening. Dit biedt in de praktijk, bijvoor- • huidvriendelijke, pure receptuur
expressie, produceert een eiwit, wat de af- beeld in Afrika, een groot voordeel’, vertelt • milieuvriendelijk
weer alarmeert. Muizen die Kortekaas op Kortekaas. ‘We hebben voor varkens geko- • versnellervrij
deze manier inentte tegen influenza, over- zen omdat er in die markt een grote behoef- • goede grip
leefden een besmetting met een dodelijke te is aan betere vaccins. De immuunrespons • eenvoudig aantrekken
stam van het virus. bleef echter beneden verwachting.’
Voordeel van deze BunyaVax-technologie Deze domper betekent niet dat de nieuwe Nu bestellen op
is wat Kortekaas en Bossenbroek plug technologie uit beeld is. ‘We bereiden nu nitrilgreen.de
and play noemen. Vervang het gen door een studie voor met runderen’, aldus ceo
dat van een andere ziekteverwekker – een Bossenbroek. ‘Momenteel vraagt het
virus of misschien wel een bacterie – en CEPI-project echter vooral mijn aandacht.
een nieuw vaccin is geboren. Dit platform Straks heb ik een sollicitatiegesprek met
moet het mogelijk maken om binnen een een nieuwe project officer. We hebben meer
paar weken een entstof tegen een nieuwe menskracht nodig om onze beide plat-
forms voldoende aandacht te geven.’

NL_C2W_MeMo_GREENK_Stein_60x259.inddde1cembe1r9.2101.1290 1|9 2039:17:22

Bring confidence to filtration

Reduce cross contamination risk, address bioburden challenges, and expedite
changeover time with the ÄKTA™ readyflux single-use system. This automated
single-use filtration system for pilot- and small-scale manufacturing will ensure
consistent process performance in both upstream and downstream workflows.
Make your bioprocessing manufacturing more efficient with the compact and
versatile ÄKTA readyflux system.

gelifesciences.com/aktareadyflux

GE, the GE Monogram, and ÄKTA are trademarks of General Electric Company.
© 2017 General Electric Company.
GE Healthcare Bio-Sciences AB, Björkgatan 30, 751 84 Uppsala, Sweden.
29272682 AA 06/2017

Biopharma & Bioprocessing

Developments in the field of
bioprocessing and single-use

In order to fulfil biomedical, bio­ Inhoud
pharmaceutical, and bioprocessing AI saves batches in pharma 27
needs, the (single-use) industry is con-
ISTOCK/GURUXOOX tinually developing new advanced ‘Incyte Arc is making life much easier’ 29
techniques, devices and appliances. Here,
you can read about the state-of-the-art tech- Eliminating contamination during
nology and equipment which makes life in
the bioprocessing and biopharmaceutical bulk filling 31
field easier.
It is of utmost importance to have a correct
analysis of parameters in the biopharmaceu-
tical industry. One of the key process para-
meters is viable cell density.This year
Hamilton introduced the Incyte Arc online
sensor, which enables the continuous online
monitoring of this core parameter.Volker
Kupitz elaborates on the details of their
sensor.
There is a possibility that a fault in the pro-
duction system is discovered too late, resul-
ting in a flawed batch. Other problems are
found in the increasingly complex task that
process operators stand for. Kai Touw from
Sartorius Stedim Data Analytics tells about
the solution they are able to offer with the
use of artificial intelligence and machine
learning. It is based on the idea that systems
can learn from data, identify patterns and
make decisions with minimal human inter-
vention. Sartorius Stedim Data Analytics
develops algorithms that suit the specific
needs of pharmaceutical companies.
Of course, when working with chemicals in
the industry, there will be a point where you
need to pack your product. At this moment,
your product is most valuable and most vul-
nerable.To ensure the safety and purity of
your product, Parker Bioscience Filtration
presents its SciPure Filter and Dispense sys-
tem.This device is fully automatic, with in-
tegrated single-use components, and remo-
ves the danger of cross contamination.

december 2019 | 25

Full Range Media
Your Complete Solution

Off-the-shelf or Custom Powder Media
• Powder media manufacturing techniques
• Wide range of Cell Culture Media and Buffers
for optimal product
• Media Optimization (High solubility, batch consistency and performance)
(Support for screening of commercially
available standard offerings or personalized Buffers
dedicated support) • Available in a range of sizes as sterile-filtered

• Fast and Clean Pilot Offering liquids or in modern pre-measured powder formats
(Expedited production option for liquid and
powders using same raw material sourcing as
our large scale manufacturing)

Learn more at:
www.sartorius.com/en/products/cell-culture-media-buffers

BIOPHARMA & BIOPROCESSING December 2019

Sartorius: “The real challenge is to get the process validated and fail-safe”

AI saves batches in
pharma

Artificial intelligence is playing an increasingly important role in bioprocessing. Kai Touw
explains Sartorius Stedim Biotech’s approach to these developments.

Optimising bioprocesses in the “The advantage of AI tools is a suboptimal process the next batch.
pharmaceutical industry is beco- “Machine Learning algorithms help predict
ming an increasingly complex faster processing of larger what will happen in the next based on the
job for process operators. current and historical data”, he explains.
Batches sometimes have to be rejected if quantities of data” “The advantage of those AI tools is the
deviations cannot be resolved during the faster processing of larger quantities
process. What if the data becomes too com- within the biopharma industry, with a of data. Moreover, using models for
plex to manage? One strategy, taken by an projected market volume reaching $10 prescriptive analytics makes it possible to
increasing number of pharmaceutical com- billion by 2024”, Touw estimates. simulate the process based on the available
panies, is using machine learning and other Sartorius Stedim Data Analytics develops data. Using a user-friendly dashboard, the
forms of artificial intelligence (AI). Machine algorithms that suit the specific needs operator is not only able to see the results,
learning is a method of data analysis that of pharmaceutical companies. “Process but also gets specific advice to adjust the
automates analytical model building. It is a operators want to know how material at- process and minimise variability.”Touw
branch of artificial intelligence based on tributes and process parameters influence gives an example of one of his first clients
the idea that systems can learn from data, the quality attributes of the product and a couple of years ago: “A world-leading
identify patterns and make decisions with the performance indicators of the process. pharmaceutical company used our real-
minimal human intervention. In other words, does our product meet the time multivariate data analysis tool for
Kai Touw, biopharma market manager at quality specifications? Are we in control of fermentation of a vaccine product. During
Sartorius Stedim Data Analytics, finds him- our process? And how can we optimise the fermentation, the tool provided an alert for
self in a transforming market in which AI is process?” With more traditional methods a deviating process. Within 30 minutes, the
becoming the standard, from early-stage of data analysis, it is only possible to look deviation was linked to a faulty sensor. The
drug discovery to prescribing treatment back at the data of previous batches and operators replaced this sensor, saving the
options. “The use of AI is growing steadily make the necessary adjustments to avoid batch.”

SELF-MANAGING SYSTEMS

In the light of these developments, it is
easy to think of self-managing algorithms.
“Intervening in a validated process by using
AI is a huge step in pharma. It is theoreti-
cally possible to create such algorithms, but
pharmaceutical manufacturing is highly
regulated. The real challenge is to get the
process validated and fail-safe. We have
to ensure that our algorithms fit in this
regulated environment.”
Nevertheless, Touw is convinced that these
kinds of applications in bioprocessing are
the future. His goal is to move there step by
step, while still making user-friendly soft-
ware. “I can imagine that within a couple
of years, product testing is not necessary
anymore. Based on the process data of a
batch, the quality of a product can already
be guaranteed.”

EXCELLENCE IS:

Cell Growth
Monitoring
in Real Time

Learn Everything New PLATINUM
about Our New Sensor Incyte Arc ELECTRODES

on Our Website Collect More Actionable Data ELECTRIC
hamiltoncompany.com/ and Optimize Yield with FIELDS
VIABLE CELLS
incyte-arc Real-Time Adjustments Using POLARIZE
Incyte Sensors.
30YEARS Hamilton
DEAD CELLS Process Analytics
HAVE DAMAGED

MEMBRANES
AND DO NOT

POLARIZE

Hamilton Bonaduz AG | CH-7402 Bonaduz, Switzerland
[email protected] | www.hamiltoncompany.com

BIOPHARMA & BIOPROCESSING December 2019

Sensor intelligence takes measurement and control of viable cell density to the next level

‘Incyte Arc is making
life much easier’

Hamilton has recently introduced the intelligent Incyte Arc sensor. It offers on-line viable

cell density measurements in real-time paired with integrated intelligence that leverage

Hamilton’s proven Arc technology, saving space and cost.

T he production of drugs, monoclonal proven Arc technology. ”With the new Incyte often still measure viable cell density off-line,
antibodies and therapeutic proteins Arc, the integrated microtransmitter amplifies through manual sampling in larger intervals
based on the cultivation of micro­ the sensor signal for direct connection to the only. While this method is tedious and time
organisms or cells is a complex pro- process control system”, explains Marlene consuming, it also only provides a limited
cess in which many parameters have to be Frank, Product Manager at Hamilton Bonaduz window to detect critical process events.
monitored carefully to optimize yield. The AG. To take full advantage of its digital “With the Incyte Arc you are not only saving
FDA’s PAT framework calls for in-line process capabilities, the sensor configuration and handling time and costs, the continuous
sensors that can move a measurement from maintenance can be done simply by using measurements in real-time also give you a
manual sampling and laboratory instruments Hamilton’s ArcAir app, according to Marlene much more accurate view on possible deviati-
to automated control of critical process para- Frank. She adds that users can connect ons in your process. This is a big advancement
meters and key performance indicators. very easily either via USB cable or wireless and enables biopharmaceutical companies
Understanding cell growth is possibly the bluetooth with the app, which is available to the next step implementing the extensive
most important parameter of a bioprocess. for PCs as well as Android or iOS tablets and PAT guidelines“, concludes Marlene Frank.
Hamilton has recently introduced its Incyte mobile phones.
Arc viable cell density sensor. The sensor “Together with the ArcAir app, Incyte Arc More about cell density measurement and
provides a means for directly measuring simplifies process control and also reduces
viable cell density in real-time, paired with maintenance efforts”says Marlene Frank. In Incyte Arc: tinyurl.com/ue2664o
integrated intelligence based on Hamilton’s her experience biopharmaceutical companies
Summary on implementing PAT particularly

for the upstream process:

www.hamiltoncompany.com/pat

Hamilton Bonaduz AG

THIS IS SAFER
PROCESSING

SciLog FD® Geautomatiseerde bulkvulling van zakken of flessen
Systeem Gestandaardiseerd platform voor gebruikers
Gesloten proces garandeert insluiting

Het SciLog® FD Systeem voorkomt blootstelling van de
gebruiker aan krachtige moleculen en beschermt uw proces
tegen verontreiniging tijdens het vullen van de laatste laag
wanneer de waarde van uw product het hoogst is.
parker.com/filter-and-dispense

BIOPHARMA & BIOPROCESSING December 2019

Parker’s SciPure FD: completely closed and automated, using single-use flow paths and filling systems

Eliminating contamination
during bulk filling

Parker Bioscience Filtration has come up with a solution to the danger of cross-contamina-
tion when bulk filling products and introduces the SciLog FD system.

“Bulk filling generally implies The system can be used with all liquid- residual product to either the buffer or
filling 5 to 20 litre bags or based medicines, from antibodies for the discharge unit.”The manifolds and
containers with a product. treating cancer to vaccines and gene the- container or bag systems are also provided
Due to the high level of accu- rapies. Matthijssen: “It is a system which is with barcodes and all data is recorded.
racy involved this is a process which invol- highly efficient and cost-reducing at above “We have incorporated two industry-
ves several operators”, says Michael thirty batches a year. It helps reduce errors standard container systems in our
Matthijssen, technical manager at and less manpower is required. Instead of validation process. These are provided with
Biopharm BeNeLux Sales Company. “There three operators you only need one person a patented seal which is validated to -89 °C”,
is also a high risk of cross-contamination to start up the system who is then free to says Matthijssen. “This means a minimal
when manually filling in an open system. focus on other jobs.” torque is maintained at -5 to -10 Nm during
Bearing these factors in mind, Parker desig- Amongst other things, what makes the transport. We can also modify the contai-
ned the SciLog FD system.” SciLog unique is that it is a simultaneous ners to meet a customer’s requirements.”
FD stands for filter and dispense, the final filter and dispenser step. “An integrity Basically, all bags, containers, manifolds
stage of the bulk medication production test is also incorporated in the filter”, says and flow paths can be incorporated. “It is
process. It then needs to be packed, possibly Matthijssen. “A very important addition is in fact an open architect approach.”
frozen and shipped out.“That is when the va- the product-recovery-step. This ensures the Matthijssen concludes: “Our system meets
lue of your product is at it’s highest”, explains least possible hold-up volume by returning the requirement to process everything
Matthijssen.“The SciPure FD is a completely within a closed system, and in doing so
closed and automated system which is able “The system is highly efficient exclude as many risks as possible. By
to fill with a high degree of accuracy and uses focusing on these risks and subsequently
single-use flow paths and filling systems. The and cost-reducing at above eliminating them we are now able to offer
main advantage of this system is that it also something quite unique with the SciLog FD
prevents contamination.” thirty batches a year” system.”

Kleine LabResource wordt
aanraking, Oxford Global Resources
groot
gevoel. Werken voor dé marktleider in Lab-
Recruitment?

Voor het hoofdkantoor op Schiphol zijn wij op zoek naar:

Account Manager New Business
Science Account Manager
Science Recruiter

Heb jij een wetenschappelijke diploma en zoek jij
een commerciële baan?

T® Nitril green • Nn • ROTIPROTECTECT® Nitril greeieuw • ROTIPROStuur dan je CV en motivatie naar:
[email protected] of bel 020 – 406 97 50
ROTIPROTECT ®
Nitril green www.labresource.nl

De revolutie in de markt van MAAK KENNIS MET CHEMISCHE
handschoenen ligt voor het grijpen: FEITELIJKHEDEN EN VRAAG
Ervaar het echte latexgevoel
en dat helemaal zonder chloor, UW GRATIS PROEFABONNEMENT AAN!*
natuurrubberlatex-proteïne en
vulcanisatieversneller. GRATIS #346
Maximaal draagcomfort, waarmee Editie 86
u uw laboratorium perfect onder (I3NN1UZMENMDEIRNSG) juli 2018
controle heeft.
• optimaal tastgevoel Bastienne Wentzel
• huidvriendelijke, pure receptuur
• milieuvriendelijk #347
• versnellervrij Editie 86
• goede grip juli 2018
• eenvoudig aantrekken
Marga van Zundert
Nu bestellen op
nitrilgreen.de De kunstnier Pijnstillers

Panacee voor de pijn

Pijn zit tussen je oren. Letterlijk, want het signaal dat er er- eigen werking en toepassing. De vrij verkrijgbare pijnstillers,
gens iets mis is in je lijf vertalen je hersenen naar ‘ik heb zoals paracetamol en ibuprofen, kent iedereen. Werken die
pijn’. En dat is maar goed ook, want pijn zorgt ervoor dat je niet voldoende, dan grijpt de arts naar krachtigere pijnstillers
maatregelen neemt om de oorzaak van de pijn weg te nemen zoals mor ne; opioïden genoemd. Die stoffen werken meest-
of te verminderen. Maar er zijn diverse soorten pijn, zoals al zeer goed tegen de pijn, maar hebben grote nadelen, zoals
door een verwonding of ziekte, en acute of chronische pijn. bijwerkingen en een kans op verslaving. Daarom zoeken art-
Pijn is niet voor iedereen hetzelfde. Zo zijn er genetische ver- sen en onderzoekers naar nieuwe methodes om pijn te be-
schillen en verschillen tussen mannen en vrouwen. Daarom strijden. Daarbij kijken ze niet alleen naar nieuwe chemische
zijn er veel uiteenlopende klassen pijnstillers met ieder hun middelen.

*U ontvangt
3 gratis
nummers

De kunst van het bloed zuiveren

Zesduizend Nederlanders zijn afhankelijk van een kunstnier, zij jaar is de kunstnier nog steeds een log en groot apparaat, terwijl
dialyseren. En dat aantal groeit door vergrijzing, hoge bloed- patiënten dromen over een kunstnier aan hun broekriem of een
druk, diabetes en obesitas. Hun eigen nieren werken niet goed, implantaat. Zo ver is het nog niet, maar een draagbaar apparaat
afvalstoffen hopen zich op in het bloed en vergiftiging dreigt. waarmee mensen thuis kunnen dialyseren is in zicht.
Een donornier kan uitkomst bieden, maar is niet voor iedereen Levenswetenschappers proberen ondertussen nieren te kweken
beschikbaar. Gelukkig is er dan nog de kunstnier, die al meer in het laboratorium. Het prille begin hebben ze al onder de
dan twintig miljoen mensen het leven heeft gered. Maar na 75 knie: vanuit een huidcel kunnen ze een mininier laten groeien.

NL_Labtechnology_GREENK_Eis_60x259.indd 1 19.11.2019 09:27:17 Ga naar chemischefeitelijkheden.nl/proefabonnement

#12

December
2019

Samenwerking Stereo-isomeren onderscheiden met
Bgepolariseerd lichtij de productie van geneesmid-
Analis gaat de biobankproducten van delen is het essentieel om de
Askion verkopen in de Benelux. juiste stereo-isomeer te isole-
Het Belgische Analis is distributeur en ont- ren. Andere stereo-isomeren
wikkelaar van labinstrumenten en is sinds van dezelfde stof zijn in het beste geval
2018 ook in Nederland actief. Door de over-
eenkomst met het Duitse Askion is Analis minder biologisch actief en soms zelfs
een belangrijke leverancier geworden van
geautomatiseerde biobanksystemen tot schadelijk. Maar de analyse van stereo-
-185°C. Het Askion C-line systeem is een
flexibele en modulaire biobank met een isomeren is niet eenvoudig en vaak tijd-
werkbank voor het gecontroleerd invriezen
van monsters, een robotsysteem voor de rovend en arbeidsintensief.
handling van monsters tot -130°C, cryo-
gene opslag in de gasfase boven vloeibare Onderzoekers van het Van ‘t Hoff
stikstof en een documentatiesysteem.
analis.be Institute for Molecular Sciences aan ambitieuzer. Zij kozen een molecuul

Weg met papier de UvA zijn erin geslaagd de methode met zes chirale centra en zodoende 64

De achtste editie van Paperless Lab voor structuurbepaling van complexe mogelijke stereo-isomeren. Het gaat
Academy is op 21 en 22 april 2020 in
Italië. moleculen in geneesmiddelen te om varianten van het geslachtshor-
Het thema is data management in labo-
ratoria, wetenschappelijke data, kwaliteit verbeteren. Daarvoor hebben zij de moon progesteron en een van diens
en integriteit. Er zijn lezingen, workshops
en een kleine beurs voor netwerken. Het toepassing van ‘vibrationeel circulair stereo-isomeren, de synthetische,
evenement is bedoeld voor onder anderen
labmanagers, IT-partners en de kwaliteit- dichroïsme’ (VCD) verbeterd. farmacologische variant dydrogesteron.
en productieafdelingen in farma, chemie,
voedingsindustrie, biotech en servicelabs. Stereo-isomeren heten niet voor niets Een VCD-spectrum van een mengsel
De toegang is gratis, de locatie is Lago de
Maggiore in Italië. ook wel optische isomeren; ze verto- van stereo-isomeren is een optelsom
www.paperlesslabacademy.com
nen verschillende interacties met licht. van alle individuele spectra. De on-
Biotech ecosysteem
VCD is een spectroscopische techniek derzoekers ontwikkelden een nieuwe
Op de Biotech Campus Delft opende
onlangs het innovatiecentrum waarbij de interactie van een molecuul methode voor het modelleren van de
PlanetB.io.
PlanetB.io is een nieuw centrum voor open met circulair gepolariseerd infra-rood spectra en maken daarbij gebruik van
innovatie in de industriële biotechnologie.
Het biedt biotech startups een plek om licht wordt gemeten. Die interactie is een genetisch algoritme, gebaseerd
te ontwikkelen en groeien met labruimte,
analytische service, faciliteiten voor bio- afhankelijk van de exacte omringing op evolutionaire principes. Daardoor
proces-pilots, milieuvergunningen, ruimte
voor industriële productie en professionele van de atomen in het molecuul. kunnen ze nu hele complexe moleculen
begeleiding. Naast de TU Delft zijn ook de
gemeente en provincie en DSM betrokken Zodoende kun je met VCD informatie analyseren en precies vaststellen welke
bij PlanetB.io. Momenteel huizen er al vier
ondernemingen waaronder Meatable dat verkrijgen over de driedimensionale variant in welke hoeveelheid aanwezig
vlees duurzaam wil produceren zonder
dieren. structuur. is.
biotechcampusdelft.com
Het was al mogelijk om met deze De nieuwe methode kan ook veront-

techniek het onderscheid te maken reinigingen rond 5% nog detecteren.

tussen optische isomeren van een Dat maakt de methode geschikt voor

molecuul met één of twee chirale kwaliteitscontrole bij farmaceutische

centra. De Amsterdammers waren iets productie.

Het verschil in vorm tussen de stereo-isomeren dydrogesteron en progesteron is duidelijk te zien.

vjeemLJroanceanbietrcnurheeiwèeet!rrtdee

Als je geen vacature maar
een loopbaan zoekt.

JOBNET.NL

Platform voor
professionals in
de chemie &

life sciences

Blijf op de hoogte

Wil je op de hoogte blijven van het relevante nieuws? Schrijf
dan nu in voor de gratis C2W Nieuwsbrief. De nieuwsbrief
biedt jou:
• Iedere week het nieuws dat op

C2W.nl verschijnt
• Interessante

bijeenkomsten
en congressen
• Relevante vacatures

Ga naar C2W.nl/nieuwsbrief en schrijf je vandaag nog in!

LABTECHNOLOGY December 2019

Nieuw gebouw Gemuteerde virussen te lijf met nieuwe
rekenmethode
SPARK Holland opent zijn nieuwe
locatie in Emmen. CWI-onderzoekers ontwikkelden een nieuwe methode voor
Op 11 oktober was de officiële opening de genoom-reconstructie van gemuteerde virussen.
van het nieuwe pand op de Waanderweg Daarmee kunnen behandelingen van virusinfecties efficiën-
in Emmen, door de oprichter Wim Smink. ter worden.
Het gebouw wat daar stond is geheel
verbouwd. De opening viel samen met
de open dag, waar bezoekers een rond­
leiding konden krijgen of presentaties
bezoeken. SPARK levert meetinstru-
menten voor vloeistofchromatografie
als Original Equipment Manufacturer
wereldwijd aan andere bedrijven in deze
markt.

sparkholland.com

Netwerken Ebola virus (groen) op een niercel. Baaijens van het Centrum Wiskunde
en Informatica in Utrecht tijdens haar
LabMakelaar en LabForRent gaan Virussen zoals HIV, zika en ebola promotieonderzoek heeft ontwikkeld. Zij
samen verder. muteren voortdurend. Zelfs gedu- schreef nieuwe algoritmen voor het ‘de
LabMakelaar Benelux BV neemt rende een infectie ontwikkelen novo’ (zonder referentie) reconstrueren
LabForRent over zodat het bedrijf nu nieuwe haplotypen ofwel stam- van genomen zoals virale quasi-soorten
een ‘totaaloplossing voor laboratoria’ men van het virus in de patiënt. Op die ma- door de zogeheten overlap graphs te
kan bieden. LabMakelaar zelf biedt nier past het virus zich aan zijn omgeving gebruiken. De keuze voor deze techniek
laboratoriumapparatuur en -meubilair. aan en is moeilijk te bestrijden. De gehele was bepalend voor het succes, aldus het
Via Laboratorium.shop biedt het glaswerk collectie van haplotypen in een infectie persbericht, omdat het de enige manier
en disposables. Als derde poot blijft de vormt een zogeheten virale quasi-soort. blijkt om meetfouten van echte haplotype-
website van LabForRent bestaan voor huur Door het genoom van de gemuteerde vi- specifieke mutaties te onderscheiden.
en verhuur van labruimtes. De site is nu russen en dus van de haplotypen te recon- De onderzoekers zeggen dat de nieuwe
geheel Engelstalig en breidde het aantal strueren wordt de infectie in kaart gebracht methoden de kwaliteit van de gereconstru-
aangeboden laboratoria dat te huur is in en is een efficiënte behandeling een stap eerde genomen door bestaande methoden
Nederland en België sterk uit. Dat alles voor dichterbij. verregaand overtreffen.
een streven naar een wereld met een sterke
circulaire economie, aldus LabMakelaar. GEEN REFERENTIE NODIG Colofon
labmakelaar.com
Next generation sequencing is de Labtechnology Magazine is een uitgave van Vakbladen.com.
Nog meer banen aangewezen methode voor de haplotype- Labtechnology Magazine verschijnt in C2W, Mens & Molecule
reconstructie van virale quasi-soorten. (Vlaanderen), Medicines en EVMI.
LabResource gaat samen met Oxford Daarvoor is doorgaans een referentiege-
Global Resources. noom nodig, dat onderscheid maakt tussen Deze uitgave komt tot stand onder verantwoordelijkheid van
De grote Nederlandse recruitmentor- meetfouten en de werkelijke genetische Rik Stuivenberg (uitgever), Bastienne Wentzel (tekst en redactie) en
ganisatie voor laboratoriumpersoneel variatie, maar een referentiegenoom kan Bas van den Engel (sales).
LabResource werkte al jaren samen met ook fouten veroorzaken door ‘bevooroor-
het Amerikaanse consultancybedrijf, dat deeld’ te zijn. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Bas van den Engel:
ook vestigingen in Ierland en Zwitserland Een referentiegenoom-vrije methode zou [email protected], 06-423 069 37
heeft. Samen willen ze leider op het dus een uitkomst zijn. Dat is wat Jasmijn Persberichten naar Bastienne Wentzel: [email protected]
gebied van werving- en adviesdiensten Oplage: 22.500
worden ‘om te voldoen aan de groeiende
vraag naar talent in de huidige weten-
schappelijke wereld’. Het nieuwe bedrijf
neemt de internationale naam Oxford
Global Resources aan en komt volgend
jaar met een nieuwe website.
labresource.nl

Bedrijvengids Overzicht van laboratoriumleveranciers en dienstverleners

LABORATORIUMAPPARATUUR BIOBANKING/KOELAPPARATUUR

Inacom Instruments PHC Europe B.V

Industrial & Analycal Components Voorheen bekend als Panasonic
Dwarsweg 71a Biomedical Sales Europe B.V.
3959 AE OVERBERG A: Nijverheidsweg 120 / 4879 AZ Etten­Leur
T: +31 (0)318­521151 T: +31 (0)76 ­ 543 38 33
E: [email protected] F: +31 (0)76 – 541 37 32
I: www.inacom.nl E: [email protected]
W: www.phchd.com/eu/biomedical
Al meer dan 30 jaar toeleverancier van laboratorium artikelen zoals onderde­
len, verbruiksartikelen en toebehoren voor chromatografie en vloeistof analyse Voorheen als Panasonic, en nu onder onze huidige merknaam PHCbi, staan we
systemen. Inacom Instruments is al vele jaren distributeur van IDEX Health & al bijna 30 jaar garant voor kwaliteit en betrouwbaarheid. Snelle levering, uit­
Science, Vici/Valco en vele anderen. Onze website geeft een goed overzicht stekende (back­up) service, optimale celkweek resultaten en de meest veilige
hiervan en tevens alle informatie per product. en zekere opslag voor uw kostbare samples zijn hiervan o.a. de reden.
(ULT) vriezers, CO2­ en multigas incubatoren, koel­ en broedstoven, klimaat­
Instrument kasten bloedbewaarkasten, medische­ en farmaceutische vriezers, LN2 opslag,
Solutions Benelux B.V. autoclaven.

De Liesbosch 50 | 3439 LC Nieuwegein (NL) BIOPROCESSING
T: +31 (0)88 4678786
E: info@instrument­solutions.com INFORS Benelux BV
W: www.instrument­solutions.com
Uw specialist voor bioreactoren, schud­in­
Instrument Solutions is vanaf 2000 uw partner in analyseapparatuur, cubatoren en bioprocess software. U
verbruiksmaterialen en support voor de laboratoria in België, Nederland en profiteert van geavanceerde systemen die bijdragen aan uw succes door de
Luxemburg. Wij beschikken over een eigen Demonstratie­ & Applicatie Labora­ productiviteit van uw cellijnen of micro­organismen te maximaliseren zonder
torium en bieden Installatie, Reparatie en Preventief Onderhoud op uw locatie. de reproduceerbaarheid op te offeren.
Wij zijn specialist op het gebied van Monster­ Voorbewerking, Handeling, A: Markweg 9­A / 6883 JL Velp
Automatisering & Dosering voor Elementanalyse, Chromatografie, Geur­ en T: +31 (0)26­3693100
Smaakanalyse, Deeltjesgrootte & Materiaalkarakterisering. E: infors.bnl@infors­ht.com
W: www.infors­ht.com
LabMakelaar Benelux BV
We offer the right solutions for your applications:
A: Knibbelweg 18C | NL­2761 JE | ­ Fermentatie van microorganismen (bacterien, schimmels en gisten)
Zevenhuizen (ZH) | The Netherlands. ­ Cell culture (mammalian cells, insect cells, plant cells and algae)
T: +31 (0)180­321820 ­ Biofuels (biodiesel and bioethanol)
M: M: +31 (0)6 5370 4385 ­ Bioprocess integration in one software platform
F: +31 (0)180­320180 ­ Customer­specific bioreactors and incubation shakers
E: [email protected] ­ Qualification of bioreactors and incubation shakers
W: www.labmakelaar.com
An eye toward solutions and personal, sustainable customer relationships are
Dé Benelux Specialist voor aan­ en verkoop van alle gebruikte laboratorium our greatest strengths.
instrumenten en meubilair. Met garantie.
Laboratorium Marktplaats voor instrumenten en meubilair. PERSONEEL / OPLEIDINGEN
Ruime ervaring in Life­Sciences, Milieu, Medisch, R&D, Voeding, Onderwijs en
Labinrichting.

LABORATORIUMAPPARATUUR EN Oxford Global Resources
REAGENTIA
Grootste Laboratorium-
BIOKÉ recruitment organisatie in Nederland
A: E. v/d Beekstraat 1­6, Base A ­ 6e etage,
Sharing Knowledge 1118 CL Schiphol
A. Dellaertweg 9b – 2316 WZ ­ LEIDEN T: +31 (0)20­406 97 50
T. +31 (0)71 7200 220 E: [email protected]
E. [email protected] W: www.labresource.nl
W. www.bioke.com
LabResource is de grootste laboratorium­recruitmentorganisatie in Nederland
Op zoek naar innovatieve en kwalitatieve reagentia en instrumenten? Wij voor ervaren professionals en starters met een wetenschappelijke of laborato­
bieden oplossingen voor uw NGS onderzoek, eiwit / cel analyse en kloneren. rium achtergrond op WO, HLO en MLO niveau, voor vast en tijdelijk dienstver­
Daarnaast kunt u altijd terecht bij onze experts van de technische support band, in alle branches en vakgebieden.
afdeling die u kunnen ondersteunen bij uw onderzoek.
VEILIGHEID

Wilt u ook een vermelding DPVT B.V. (h.o.d.n.
in de Bedrijvengids? Dupa Veiligheidstechniek)

Informeer naar de mogelijkheden, Veilig opslaan en Veilig werken met een Visie
[email protected] Pottenbakkerstraat 20
4871 EP Etten­Leur
T: +31 (0)76 204 30 15
F: +31 (0)76 204 30 16
E: [email protected]
I: www.dupa.nl

Dupa Veiligheidstechniek staat al 40 jaar voor de hoogste kwaliteit in veilig
opslaan van uw gevaarlijke stoffen. Daarnaast leveren wij apparatuur voor
het werken met gevaarlijke stoffen. Met een gecertificeerd serviceteam levert
Dupa een volledig pakket.

DISINFECTION SOLUTIONS

AIR DISINFECTION

Destroying pathogens in the air by patented
ultra-low plasma energy

24/7 OPERATION

CLEANING & DISINFECTION OF
SURFACES & ROOMS

H2O2 hydrogen peroxide solutions &
pulverization appliance

NON-TOXIC  ECO-FRIENDLY  NO RESIDUE  NON CORROSIVE

DISINFECTION OF SURFACES &
ROOMS

Fully automated, wireless monitoring, sensor
driven disinfecting systems with hydrogen
peroxide (H202)

MOBILE & FIXED SYSTEMS
NON-TOXIC  ECO-FRIENDLY  NO RESIDUE  NON CORROSIVE

FOR MORE INFORMATION PLEASE CONTACT US : www.disinfection.be

ANALIS BELGIUM : FILIP HENDRICKX · [email protected] · +32 81 25 50 50
ANALIS NETHERLAND : MARCO MAKUS · [email protected] · +31 6 13 06 17 71

KNCV

Naast de reguliere Eye-openers,
waarin wetenschappers in één
minuut over hun overzoek ver-
tellen, introduceert de KNCV
Eye-openers: Honorary Edition.
Hierin komen gerenommeerde
wetenschappers van over de
hele wereld aan het woord. Met
deze maand: Daniel Nocera,
Professor of Energy aan de uni-
versiteit van Harvard.

Eye-openers:
Honorary edition met
Daniel Nocera

Het is een heilige graal Biochemistry and Systems kunstmest wordt gebruikt. Een
in de chemie: energie Biology en postdoc Kelsey van de grote voordelen van
maken met enkel Sakimoto aan Harvard, ging deze methode is dat het NH3
zonlicht als energiebron. Wat Nocera op zoek naar een ande- direct door het blad wordt ge-
planten al millennia achteloos re toepassing die zij vonden in produceerd. Er zijn dus geen
voor elkaar krijgen, proberen de voedselvoorziening: ook fabrieken of infrastructuur ter
onderzoekers van over de hele brandstof, maar dan voor het plaatse nodig. Dat is een groot
wereld met veel moeite na te menselijk lichaam. Met een voordeel: de groei in wereldbe-
bootsen. Nocera is onder hen groeiende wereldbevolking is volking speelt voornamelijk in
een bekend gezicht door de er steeds meer eten nodig en ontwikkelingslanden, waar de
ontwikkeling van het eerste daarmee ook meer kunstmest. faciliteiten om kunstmest te
kunstmatige plantenblad in De onderzoekers kwamen met maken niet aanwezig zijn. Met
2011. een oplossing gebaseerd op het het kunstmatige blad van
Het blad was ongeveer zo eerder ontwikkelde kunstmati- Nocera kan er zo worden bij-
groot als een speelkaart en kon ge blad. Dat blad combineren gedragen aan een oplossing
water omzetten in zuurstof en ze met een genetisch aangepas- van het voedseltekort daar.
waterstof. Een veelbelovende te bacteriesoort, de Iedere maand komt een nieu-
ontdekking: het werd zelfs Xanthobacter autotrophicus, die we topwetenschapper aan het
door Time Magazine genoemd het door het blad geproduceer- woord voor Eye-openers:
in de top 50 belangrijkste ont- de waterstofgas opneemt. In Honorary Edition. Na profes-
dekkingen van 2011. Door on- combinatie met stikstof uit de sor Daniel Nocera staan onder
der andere het gebruik van een atmosfeer produceren de bac- andere Zhenan Bao en
kobaltkatalysator op een van teriën ammoniak, wat als Krzysztof Matyjaszewski op de
de elektroden bleek het echter planning. De speciale editie
toch te duur om dit project op wordt afgewisseld met de ori-
industriële schaal te ginele serie van Eye-openers
produceren. zoals we die kennen en die ook
In samenwerking met Pamela eens per maand zal verschij-
Silver, Professor of nen. Beide series zijn te vinden
op www.eye-openers.nl.

Jenny Hasenack

38 | december 2019

KNCV

Chemie in beeld

De kracht van de KNCV is dat samenwerking en solidariteit op
termijn leidt tot profijt voor alle leden.

Dat profijt kan finan- gaan staan, maar wel door de maken dat elke smartphone in de circulaire economie, de
cieel zijn, door bij- discussie te faciliteren als on- dertig verschillende elementen chemicus uit de schaduw;
voorbeeld kortingen afhankelijke bron van chemi- bevat waarvan de helft op be- met elkaar zetten we de che-
op evenementen. Of heel sche feitelijkheden. Zo heeft gint te raken. mie voor het voetlicht.
concreet, in het C2W dat u een panel van specialisten zich Het maatschappelijk debat Eye-openers, scriptieprijzen,
nu leest. En een belangrijk aangesloten bij het Chemie werd dit jaar ook bepaald voorlichting van journalisten
deel van het profijt voor de Media Centrum. Ze worden door het lerarentekort. Ook en het stimuleren van zij-in-
leden zit hem in zaken die geraadpleegd over bijvoor- bij de scheikunde is het alle stromers: het zijn projecten
moeilijker te meten zijn. beeld stikstof, PFAS, CO2 – hens aan dek. Daarom zijn we die zich moeilijk laten verta-
Een belangrijke doelstelling eerder dit jaar ook onderwerp samen met de Hogeschool len naar een voordeel voor
van de KNCV is dat wij che- van een boeiend debat in het Utrecht een initiatief gestart een individueel lid. Maar ik
mie en chemici zichtbaar wil- CARBON café, georganiseerd om potentiele zij-instromers ben ervan overtuigd dat deze
len maken. Een expliciet door Jong KNCV – maar ook te interesseren voor het schei- projecten echt het verschil
voorbeeld daarvan is onze se- over minder in het oog lopen- kunde-onderwijs. Immers, kunnen maken, door proble-
rie Eye-openers waarin - met de zaken zoals de dreigende geen betere ambassadeurs men in de chemische wereld
name - jonge chemici in één schaarste van elementen. 2019 voor het vakgebied dan goede aan te pakken en aan de we-
minuut vertellen waar ze mee was het Internationaal Jaar van scheikundedocenten. Geen reld te laten zien wat schei-
bezig zijn en hoe chemie hen het Periodiek Systeem en een tekorten voor de klas, een an- kunde écht is. En daar zit het
inspireert. De video’s worden goede gelegenheid om ons er dere beeldvorming rond che- profijt voor onze leden.
heel goed bekeken, sommige bijvoorbeeld van bewust te mie, omgaan met elementen Gelukkig slagen we er nog
al meer dan 2000 keer. Op de steeds in om deze doelstellin-
middelbare school worden ze gen te halen. En dat hebben
gebruikt in de lessen, zo leer- we te danken aan u, aan onze
de ik op de Woudschoten leden die actief zijn in secties,
Chemie conferentie. in kringen, in besturen, in ju-
Een ander voorbeeld is onze ry’s. En dat is bijzonder om-
rijk gevulde prijzenkast waar dat wij ons maar al te goed
we sinds vorig jaar niet al- realiseren dat tijd een steeds
leen een publieksprijs aan kostbaarder goed wordt.
hebben toegevoegd, maar
ook een prijs voor het Daarom wil ik alle leden die
mbo, de Gouden Vlam. ook afgelopen jaar weer zo-
Afgelopen oktober mocht veel voor de KNCV heb-
Meike Heideman van het ben betekend hartelijk be-
ROC van Twente deze prijs danken. Namens het bureau
in ontvangst nemen uit han- en het bestuur van de KNCV
den van de nieuwe KNCV wens ik u fijne feestdagen en
voorzitter Jeroen Cornelissen een goed 2020, vol positieve
tijdens een - wederom zeer chemie.
geslaagde - Avond van de
Chemie. Een prachtige win- Jan-Willem Toering,
nares, net als Ilja Voets die af-
gelopen jaar onderscheiden directeur KNCV
werd met KNVC Gouden
Medaille. Chemici voor het
voetlicht, chemici die het en-
thousiasme overbrengen van
hun vak.
Onze leden maken het ook
mogelijk dat wij de stem van
chemie kunnen laten horen in
het maatschappelijk debat.
Niet door op het Malieveld te

december 2019 | 39

KNCV

Vijftig tinten vuil

Op donderdag 23 januari MilieuChemTox bestaat uit delen en netwerken te ver- den. René Schwarzenbach
2020 viert MilieuChemTox de KNCV-sectie Milieu­ breden voor alle moleculaire (emeritus hoogleraar milieu-
haar vijftigjarig bestaan met chemie en de NVT-sectie zaken in het milieu. chemie, ETH Zürich) is key-
de organisatie van een speci- Milieutoxicologie. Samen Willie Peijnenburg, voorzit- note spreker. Verder zullen
aal symposium in Villa willen zij het werkveld ver- ter van MilieuChemTox, onderwerpen als geochemie
Jongerius in Utrecht: Fifty sterken door kennis en infor- licht toe: ‘Dit jubileumsym- en milieutoxicologie aan bod
Shades of Filth. matie over milieuchemie te posium biedt een uitsteken- komen, evenals maatschap-
de gelegenheid om, met vijf- pelijke aspecten.
tig jaar ervaring in Peijnenburg: ‘Ook voor
milieubeleid en milieuonder- studenten is een duidelijke
zoek, te kijken naar actuele rol weggelegd tijdens het
milieuproblemen, zoals stik- symposium. PhD-studenten
stof, PFAS, kunstgras en nodigen wij graag uit om
plastic. Deze thema’s spelen een korte presentatie te
niet alleen in het laboratori- geven en bachelor- en mas-
um, maar mengen zich ook terstudenten verwelkomen
steeds vaker in de maat- wij graag voor een poster­­
schappij. Wat is de stand van presentatie.’
zaken? Wat hebben we ge-
leerd en wat brengt de Frank Sekeris
toekomst?’
Het programma belooft veel- u Meer informatie en
zijdig en interessant te wor- registratie: mct.kncv.nl.

In Memoriam

Op 22 oktober 2019 Stockholm, iets waar hij
overleed prof.dr.ir. Dick heel trots op was.
Thoenes, erelid van de Thoenes had vaak een eigen
KNCV sinds 1988. Van kijk op zaken en schroomde
1978 tot 1980 maakte hij niet om een tegengeluid te
deel uit van het KNCV be- laten horen. Zo waarschuw-
stuur, in 1979 als voorzitter. de hij eind jaren zeventig
In datzelfde jaar werd hij van de vorige eeuw al voor
benoemd tot hoogleraar het gevaar van roken en kon
Fysische Technologie aan hij fel van leer trekken in de
de Technische Hogeschool klimaatdiscussie. Hij
Eindhoven. schroomde niet om klimaat-
Thoenes vond zichzelf modellen openlijk in twijfel
geen typische bèta. Zijn te trekken, hetgeen hem op
liefde voor talen was min- veel kritiek kwam te staan.
stens zo groot. Zelf sprak Mensen die hem goed ken-
hij meerdere talen, waar- den noemden hem extreem
onder vloeiend Zweeds. rationeel, maar ook een man
Thoenes was verknocht met karakter en een brede
aan Zweden, hij hield van belangstelling.
de rust en de mensen en Afgelopen oktober overleed
ging er vrijwel jaarlijks op hij in zijn woonplaats Den
vakantie. In 1985 werd hij Haag. Dick Thoenes werd
gekozen tot lid van de 88 jaar.
Royal Swedish Academy of
Engineering Sciences in Jan-Willem Toering

40 | december 2019

KNCV

Daniel Blanco wint KNCV
Onderwijsprijs 2019

Dr. Daniel Blanco, wetenschappelijk medewerker aan de Radboud
Universiteit in Nijmegen, heeft de KNCV Onderwijsprijs 2019
gewonnen.

De jury prees Blanco laten zien dat scheikunde echt tor, dr. Thomas Boltje, univer- Onderwijs als
om zijn innovatieve overal is’, schrijft Tim Etman, sitair docent aan het Radboud. hobby
wijze van doceren, een van de twee mensen die ‘De vakken die Blanco geeft
zijn vermogen moeilijke con- Blanco onafhankelijk van el- worden doorgaans zeer goed ‘Het voelt net of ik een
cepten te relateren aan herken- kaar nomineerden. Blanco start beoordeeld door de studenten Oscar gewonnen heb’, zei
bare concepten en zijn uitge- onder meer elk college met een – gemiddeld geven ze hem een Blanco toen hij de prijs
sproken onderwijsvisie. stuk muziek dat hij vindt pas- 9,5. Dit hoge niveau weet hij overhandigd kreeg uit han-
‘Daniel Blanco is echt toege- sen bij het onderwerp. ‘Door zeer constant te houden’, den van jurylid Henri
wijd aan het onderwijs’, zegt de stof te relateren aan herken- schrijft hij. Matimba op de
Talitha Visser, jurylid van de bare dingen, hoop ik dat de in- Woudschoten Chemie-
Onderwijsprijs. ‘Zijn innovatie- formatie beter blijft hangen’, conferentie. De winnaar
ve en creatieve manier van les- zegt Blanco zelf. ‘Soms ben ik van de Onderwijsprijs
geven motiveert de studenten uren bezig precies de goede krijgt, naast de eer, een fi-
en daagt hen uit. Zijn motto is scène uit Breaking Bad terug te nanciële bijdrage van
dat studenten de stof niet al- zoeken als ik denk dat het rele- tweeduizend euro voor het
leen moeten snappen, maar dat vant is voor het onderwerp.’ bezoeken van een onder-
ze er ook lol in moeten krijgen. Dat deze aanpak goed werkt, wijscongres in het buiten-
En dat lukt hem duidelijk illustreert de tweede nomina- land. De prijs is erg bij-
goed.’ Blanco is buitengewoon zonder voor Blanco. ‘Ik
actief en succesvol als docent. kan jullie niet genoeg be-
In 2018 werd hij verkozen tot danken. Voor mij is dit een
de beste junior docent van het erkenning van mijn toewij-
Radboud, in 2014 werd hij ding aan het onderwijs,
daar bij het instituut voor dat naast mijn werk ook
Molecular Science benoemd mijn hobby is’, besluit hij.
tot docent van het jaar. Blanco
geeft momenteel vijf vakken Jenny Hasenack
binnen de bachelor en master
Scheikunde aan de Radboud
Universiteit.

Breaking Bad in de
les

‘Blanco probeert organische
chemie echt leuk te maken.
Daarbij gebruikt hij concepten
uit bijvoorbeeld muziek en
films in zijn hoorcolleges, die

december 2019 | 41

KNCV Bedankt!

AGENDA De KNCV bedankt al ences en procestechnologie.
haar leden voor de Een aantal leden willen we in
10 december 2019, Zwolle steun het afgelopen het zonnetje zetten, aangezien
Vuurwerkchemie jaar. Samen met jullie zetten we zij een jubileumjaar te vieren
ons in voor de chemie, life sci- hebben.
Avondlezing door J. Hoogland en C. Jacques
Locatie: Polymer Science Park, Zwolle 40 jaar lid in 2019 Dr. J.H.M.H. Kooistra
Chemische Kring Zwolle Dr.ir. L.H. Koole
Drs. C.A.A.J. Aarts Drs. P.R. Kootstra
Informatie: Jenneke Pendelaar Dr.ir. S.A.G.F. Angelino R. Kossen
[email protected], 06-20 622 772 Dr. J.J.M. Binsma Dr. L.M.J.
Prof. dr. C.A.A. van Boeckel Kroon-Batenburg
10 december 2019, Den Bosch Dr. P.J. Boon Drs. H. van der Lee
Onderzoek naar, en mogelijke toepassing Drs. G. Bosma Dr. J. Lub
van, glycanen: “Nederland kan de leiding Dr.ir. A.M. van den Braken- Ir. P.F. van den Oosterkamp
van Leersum Dr. J. van Rijn
nemen” Ir. R.J. de Brouwer Dr. A.C. Rouw
Avondlezing door prof.dr.ir. Geert-Jan P.H. Dr. A.M. Brouwer Dr. B. Scheffer
Prof. dr. W. Buijs Dr. J. Schrijver
Boons Drs. S. Cordus B. Schutte
Locatie: Rode Kruis Gebouw, Den Bosch Dr.ir. L.A. Correia Dr. M.C. Spanjer
R. van Dixhoorn Dr. D.M.J. Veenstra
Bossche Chemische Kring Ir. C.H.M. van Dongen Ir. K.J.R. ter Veer
Drs. A.T. Doornkamp M. Vos
Informatie: Tom Gribnau, 0412-45 37 94 Dr. J.C. Göebel Dr. T.W. Warmerdam
[email protected], www.beceka.info Dr. M.C.M. Gribnau Dr. B. Wieringa
Ir. S.P.H.M. van der Ham H.J.J. Willems
12 december 2019, Haren Dr. P.J. Hamersma
CRISPR-Cas Drs. G.V. van Heerde
Dr. B.J.J. van de Heisteeg
Avondlezing door dr. F. Foijer Dr. F.J. van Hemert
Locatie: ‘t Clockhuys, Haren Dr. P.A. Hermans
Groningse Chemische Kring Dr. T.A.H.M. Janse
Drs. B. de Jong
Informatie: Kommer Brunt Prof.dr.ir. K.P. de Jong
[email protected], 050-534 89 34
50 jaar lid in 2019 Ir. L.A.J. Mangnus
9 januari 2020, Haren Dr. H.A. Markens
Goud uit het riool Drs. R. Alting Siberg Drs. H. Meijer
Dr. W.F.J.P.M. ten Berge Ir. E. Nagel Soepenberg
Avondlezing door P. van den Brink Dr. M. Booij Dr.ir. F.J.M. Nieuwenhuis
Locatie: ‘t Clockhuys, Haren Ir. J.H.F. Claes Prof. dr. R.J.M. Nolte
Groningse Chemische Kring Prof. dr. J.F.J. Engbersen Prof.dr.ir. J.W.M.
Dr. H.E. Falke Noordermeer
Informatie: Kommer Brunt Dr. T.C.J. Gribnau Ir. P.J.A.M. Raaijmakers
[email protected], 050-534 89 34 Mr.ir. R.A. Grootoonk Drs. H.G.J. van de Roer
Dr. B.M.P. Hendriks Prof. dr. G.T.B. Sanders
13 januari 2020, Rotterdam Ir. A.H. van Heugten Ir. A.J.M. Segeren
CRISPR-Cas Ir. J.J.H. van Kan Ir. E.P.J. van der Slooten
Dr. L. Kaper Drs. G.J. Sluis
Avondlezing door dr. Renée van Amerongen Ir. J. van der Kolk Drs. J.F. Sunderman
Locatie: Hogeschool Rotterdam Ir. J.H.P. Koolschijn Dr. P. Terpstra
Rotterdamsche Chemische Kring Ir. A.G.T.G. Kortbeek Ir. G.L.B. Thielemans
Ir. W.J.S.J. van Laarhoven Dr. W.F. Verhelst
Informatie: Nico Kabel Dr. J.W.T. Lichtenbelt Dr.ir. J.H. Wevers
[email protected] J. ter Wiel
Dr. M.L. de Winter
Voor meer informatie over deze en andere Dr.ir. A. van Zon
activiteiten: www.kncv.nl/agenda Ir. J. Zuidam

Voor opname van uw activiteit in deze rubriek kunt u
contact opnemen: Frans Koeman, [email protected]

Telefoon: 070-337 87 93

42 | december 2019

NBC-20

Netherlands Biotechnology Conference

Register now

28th of June 2020
MECC, Maastricht

nbc.kncv.nl

Satellite programme of

19th European Conference on Biotechnology (ECB2020)
&

19th International Biotechnology Symposium (IBS2020)

KVCV

De rode kaarten
van Mendelejev

Dat Dimitri graag met de De ontdekking van de elemen- soms fulmineert in bitsige nati-
kaarten speelde wisten we al. ten laat zich grosso modo in onalistische disputen. Als eerste
Van zijn moeder geleerd! Of hij drie perioden indelen: is fosfor aan de beurt, aange-
ook graag voetbalde valt te be- bracht door de Duitse alche-
twijfelen gezien zijn lange ha- 1. De oudgedienden mist Hennig Brand via urine-
ren en zijn rafelige baard. Als onderzoek (1669), gevolgd
scheidsrechter zou hij wel erg Tijdens de prehistorie en de door kobalt, platina en nikkel.
streng geweest zijn: een rode oudheid zijn reeds heel wat In 1766 brengt Cavendish ons
kaart voor Lavoisier, Scheele, elementen bekend door en waterstof en vertelt dat water
Klaproth, Davy, Berzelius, voor de wapenproductie, de geen element is. Zuurstof komt
Bunsen en Kirchhoff want die gezondheidszorg, de schoon- aan de beurt in 1772 dankzij
komen in zijn tabel niet voor, heidsverzorging of als uiting Scheele (2 jaar voor Priestley),
hoewel ze bekende voorlopers van de maatschappelijke stand. die ons nog chloor, mangaan,
waren. Zijn latere kompanen In de alchemie komt daar nog barium en organische verbin-
die de tabel aanvulden hebben eens de zoektocht naar trans- dingen bezorgt. Een andere
ook wel een aantal kleppers mutatie en het levenselixir bij, knappe chemicus Klaproth le-
over het hoofd gezien: die o.a. arseen, antimoon,… vert ons uranium, zirconium,
Thomsen, Becquerel, Ramsay, oplevert. titanium rond 1790 en cerium
Planck, Moseley, Chadwick, in 1803.Vauquelin neemt
Segrè, om er maar enkele te 2. De tsunami chroom en beryllium voor zijn
noemen. Misschien was dat rekening (en ontdekt het eerste
wel een beetje uit rancune om- De overgang naar het empiris- aminozuur asparagine in 1806).
dat hijzelf heeft moeten wach- me en de Verlichting (waarne- Gadolin, een Finse chemicus
ten tot vakje nr. 101? Of was ming en rede i.p.v. overlevering die we nog zullen ontmoeten
hij niet zo goed thuis in de we- en traditie) – op gang getrokken bij de zeldzame aardmetalen,
reld van de fysici, die zijn door Sir Francis Bacon rond zet yttrium in de markt (1794)
kunstwerk voltooid hebben? 1620 – betekent ook de perso- als eerste van de lanthaniden
Maar hoe is dat bouwwerk tot nifiëring van de ontdekkingen die verder zullen onderzocht
stand gekomen? Om het met van de elementen, die later worden door Mosander en
de woorden van E. Douwes Auer von Welsbach.
Dekker te zeggen: velen waren Tot dan toe zijn de gebruikte
de sjouwers van de stenen (= analysemethoden van het type
de elementen) maar slechts
weinigen de bouwers van de
tempel (= de tabel). Beide fa-
sen zullen we hierna bekijken.

44 | december 2019

“huis-tuin-en-keukenrecep- daar verandering in en verva- jectielen bekomen in het kader hun affiniteit. Deze tabel
ten”, grotendeels afkomstig gen de grenzen tussen beide van het atoombouwonderzoek heeft dus een utilitair doel:
van de toenmalige geologie en disciplines met de ontdekking (alfadeeltje, elektron, proton, aantonen welke stoffen vlot
mineralogie. Vanaf de tweede van de natuurlijke radioactivi- neutron, zwaardere kernen). met elkaar in verbinding tre-
helft van de 19e eeuw doen ge- teit (H. Becquerel, 1896). Er De mogelijkheden zijn legio, de den. Daardoor moet hij niet
sofisticeerde instrumenten uit ontstaat een nieuw onderzoek- resultaten vaak onverwacht. De alles uit het hoofd leren en
de optica en de chromatografie domein: de ontrafeling van de Amerikaanse kernchemicus onthouden. Hij gebruikt
hun intrede in de chemische atoombouw en daar kennen de Glen Seaborg alleen al neemt 8 nog steeds de symbolen van
analyse. De spits wordt echter natuurkundigen ook wat van! transuranen voor zijn rekening de alchemisten. De Zweed
afgebeten door de elektroche- Het eerste atoommodel wordt (1940 – 1958). Bergman breidt dit systeem
mie, die reeds definitief van voorgesteld (Rutherford – Bohr Vanaf nu gebeuren de onder- uit en splitst het op in reac-
start kon gaan in 1800, na de – Sommerfeld, 1911-1916) met zoekingen in gespecialiseerde ties langs droge en langs
uitvinding van de voltaïsche de cirkelende elektronen instituten in Berkeley, Livermore, natte weg (rond 1785). Ook
zuil. Dit apparaat verzekert een (Thomson, 1897) rond de kern Dubna, Darmstadt, die hun de latere tabel van
constante elektrische stroom. van protonen (Rutherford, 1919) naam vereeuwigd zien in de Mendelejev laat een soort
W. Nicholson ontleedt er en neutronen (Chadwick, tabel. affiniteit zien tussen de ele-
prompt water mee door elek- 1932). Voor het ogenblik zijn er 118 menten van de linkse en
trolyse (1800), en Davy ont- Ondertussen blijft het zoeken chemische elementen gekend, rechtse kolommen. Lavoisier
dekt er kalium, natrium, calci- naar elementen, al of niet ra- waarvan de eerste 92 in de na- publiceert in 1789 een
um, strontium, magnesium, dioactief, op volle toeren draai- tuur voorkomen. Zullen er nog “Lijst van Eenvoudige
lithium en hun zouten mee en. Marie Curie ontdekt polo- meer bijkomen? Waarschijnlijk Substanties” met 33 stoffen
rond 1810. nium en radium (1898). In de wel, tot we het “eiland van sta- waarvan er nu 23 als ele-
In 1813 richt Fraunhofer zijn jaren 1890 zien de edelgassen biliteit” zullen bereikt hebben ment worden erkend. Het
spectroscoop op de zon. Hij het daglicht en onthullen de (van Z rond 125? tot rond zijn materialen waarvan hij
ontdekt een kleurrijk spectrum “octetregel”: 8 buitenelektro- 135?) waar een optimaal even- denkt dat ze niet verder
met enkele zwarte lijnen. De nen is blijkbaar een ideale rust- wicht tussen protonen en neu- kunnen opgesplitst worden.
geboorte van de spectroscopie! toestand waar alle elementen tronen bestaat. Daarna zal de De lijst bevat verschillende
De – uit liefde voor de weten- naar streven. John Newlands radioactiviteit waarschijnlijk fouten (bv. warmte of “calo-
schap – lichamelijk fel geha- had dus toch gelijk! De transu- hernemen. rique” zou een element zijn,
vende Bunsen en zijn onaf- ranen (Z > 92) ontstaan alle- Een ideale gelegenheid om de licht of “lumière” ook!),
scheidelijke collega Kirchhoff maal kunstmatig door beschie- rode kaarten van Mendelejev maar kan gezien worden als
nemen het roer over in 1859. ting van de atoomkern van weg te werken! een verre voorloper van het
Samen ontdekken ze de die- allerhande elementen met pro- periodiek systeem van ele-
prode en diepblauwe lijnen van De bouwers van de menten. Dalton voert het
rubidium en cesium in hun tempel begrip atoom als onvernie-
spectroscoop. Mendelejev tigbaar deeltje opnieuw in
werkt korte tijd in hun labora- Bekijken wij nu even de histo- en bedenkt een symbool
torium in Heidelberg. rische ontwikkeling van de pe- voor elk van hen in 1803. In
riodieke tabel zelf. zijn tabel van 19 oktober
3. De nieuwkomers In de loop der tijden zijn er 1835 maakt hij een onder-
vele pogingen geweest om toch scheid tussen “elements,
Door een invasie van de fysici een beetje orde te brengen in oxides, sulphurets, com-
krijgt de zoektocht naar nieuwe deze rijkdom aan bouwstenen pounds”. Berzelius zal deze
elementen een bijkomend elan. van de materie. Wie waren symbolen snel vervangen
Het traditionele terrein van de deze architecten? Hoe hebben door de afkorting van de
chemici is het ballet van de bui- zij het aangepakt? Wat waren Latijnse benamingen, aan-
tenste elektronen; het gegrom hun resultaten? vankelijk met weinig succes.
van de atoomkern dat van de Voor zover ons nu bekend, is
fysica. C.F. Geoffrey de eerste Paul Balduck,
Op de vooravond van de ne- (Franse) scheikundige die een
gentiende eeuwwende komt rangschikking maakt van de voorzitter KVCV sectie Historiek
chemische stoffen (1718). Dat
doet hij op basis van hun on- u Deel 2 van dit artikel kunt u
derlinge aantrekkingskracht,
lezen in editie 1 volgend jaar.

december 2019 | 45

SARTORIUS STEDIM

WATSON-MARLOW EPPENDORF

Supplier Overview

SINGLE USE

Company Website Contact Email
3M www.mmm.com Christina Topouzeli [email protected]
Applikon Biotechnology www.applikon-biotechnology.nl Erik Kakes [email protected]
Analis / Solaris Biotech Solutions www.analis.be Vincent Jadin [email protected]
Celltainer Biotech www.celltainer.com Nico Oosterhuis [email protected]
DYNC www.dync.eu Pim van der Aar [email protected]
Eppendorf www.eppendorf.nl Ulrike Becken [email protected]
ESI Technologies www.esi-benelux.nl Rob Mijnsbergen [email protected]
Equflow www.equflow.com Daniel van Beek daniel@equfl ow.com
GE Healthcare Life Sciences www.gelifesciences.com Frank Hopstaken [email protected]
Hamilton www.hamiltoncompany.com Zeger de Vente [email protected]
Heleon Group www.heleon-group.com Hannah Timmer [email protected]
Hitma Ultra Pure www.hitma-ultrapure.nl Astrid van Ballegoy [email protected]
Infors HT www.infors-ht.com Bert Lindemulder [email protected]
VWR Bioprocessing https://vwr.com/bioprocessing Erwin van Heiningen [email protected]
Malema www.malema.com Dan Malani [email protected]
MERCK www.merckmillipore.nl Guillaume Remy [email protected]
Novasep www.novasep.com Thomas Flouquet [email protected]
PALL Biotech www.pall.com Pascal Lefebvre [email protected]
ParkerHannifin www.parker.com Michael Matthijssen [email protected]
Edgar Visscher [email protected]
Proxcys Biosystems www.proxcys.com Marcel Raedts [email protected]
Purolite Life Sciences www.purolite.com Dorothee Hubert [email protected]
RepliGen Bioprocessing www.repligen.com Frederik Ottoy [email protected]
Romynox www.romynox.nl Ronald van der Boon Sierk van der Veen [email protected] [email protected]
Sartorius Stedim Biotech www.sartorius.com Kai Touw [email protected]
Single-Use Support www.susupport.com Johannes Kirchmair [email protected]
Thermo Fisher Scientific www.thermofisher.com Stefan Pieters [email protected]
Transonic www.transonic.com Dorothee Valin [email protected]
Watson-Marlow www.watson-marlow.nl John Engels [email protected]

Agenda

KVCV-ACTIVITEITEN

12 januari 2020 11 februari 2020 3 maart 2020
40ste AKO nieuwjaarsconcert Industrie 4.0 - slimmere chemische Meer ruimte (voor) onderzoek

Locatie: Antwerpen productie Locatie: Antwerpen
Organisatie: Centraal Locatie: Antwerpen Organisatie: Kekulé
Organisatie: Kekulé
29-31 januari 2020 24 maart 2020
16th International Symposium on 19-21 februari 2020 Immuniteit en responsen
ChemCYS 2020
Hyphenated Techniques in Locatie: Antwerpen
Chromatography and Separation Locatie: Blankenberge Organisatie: Kekulé
Organisatie: Jong
technology Blijf op de hoogte van alle geplande
Locatie: Gent KVCV-activiteiten via
Organisatie: HTC
www.kvcv.be/kalender.

COLOFON De KVCV-redactie kan gecontacteerd € 363,- Universiteiten en hogescholen Zilveren KVCV-lidmaatschap:
worden op [email protected]. € 1.694,- (goud), € 1.029,- (zilver), € 363,- Janssen Pharmaceutica
KVCV vzw Aankondigingen van activiteiten e.d. kun- (brons) Bedrijven Bronzen KVCV-lidmaatschap:
p/a Universiteit nen eveneens doorgegeven worden voor Al deze bedragen zijn inclusief 21 % Analytik Jena, ARLANXEO Belgium, Bayer
Antwerpen - opname. BTW. Agriculture, Covestro, Evonik Antwerpen,
Campus Groenenborger - Departement KVCV-bestuur Op www.kvcv.be vindt u de modaliteiten Interscience Belgium, Laborama, Optimus
Chemie - Groenenborgerlaan 171 - Algemeen Voorzitter: Christophe De Bie van de verschillende lidmaatschappen en Instruments, Primoris Belgium, SerCoLab,
2020 Antwerpen ([email protected]) is er de mogelijkheid tot intekenen op het Tessenderlo Chemie, Tiense
tel: +32 479 60 12 32, [email protected], Ondervoorzitter: Eric Schouteden gewenste lidmaatschap. Suikerraffinaderij, Umicore
www.kvcv.be Secretaris: Thomas Vranken Binnen het standaard lidmaatschap is er Lidmaatschap universiteiten en
BTW-nummer: BE410-934-461 Penningmeester: Karel Haesevoets de mogelijkheid om het lidgeld over te hogescholen:
IBAN: BE04 4310 6848 8131, BIC: KREDBEBB Raadsleden: Denis Comeyne en Rudolf maken via domiciliëring (www.kvcv.be). Odisee
Redactie KVCV-pagina’s Vanheertum Indien u intekent voor domiciliëring, krijgt
An Mammolito en Christophe De Bie. KVCV-lidgelden u een eenmalige korting van € 10,-, wat
€ 55,- Standaard lidmaatschap het lidgeld eenmalig op € 45,- brengt.
€ 30,- Young professionals KVCV wordt gesteund door
(t. e. m. 29 jaar, kopie identiteitskaart) Gouden KVCV-lidmaatschap:
€ 12,- Studenten (kopie studentenkaart) BASF Antwerpen, ExxonMobil Chemical
€ 165,- Secundaire scholen Europe, Lab Support, Sumitomo Chemical
Europe

december 2019 | 47

NVBMB

H.G.K. Westenbrinkprijs 2018-2019

De H.G.K. gen kanker. In stap 1 wor- cellen te doden.Verwacht NVBMB alwaar Liqin Wang
Westenbrink prijs den de kankercellen in een wordt dat deze vernieuwen- een voordracht over zijn on-
2018 - 2019 is staat van veroudering ge- de tweestappenprocedure derzoek zal geven.
toegekend aan Dr. Liqin bracht door de toediening met opeenvolgende genees-
Wang voor zijn proefschrift van een medicijn. Deze se- middelen verder kan wor-
getiteld ‘A one-two punch nescente cellen verschillen den ontwikkeld tot een alge-
model for cancer therapy’. van proliferende cellen in mene behandeling voor
Het onderzoek werd uitge- onder andere genexpressie, verschillende soorten van
voerd bij het NKI chromatinestructuur en me- kanker. ‘Dit zeer originele
(Amsterdam) in de groep tabolisme. Hierdoor is het onderzoek heeft geresul-
van Prof. René Bernards. mogelijk om in stap 2 met teerd in een proefschrift van
Met melanoomcellen als behulp van een specifieke uitzonderlijk hoge kwaliteit’,
modelsysteem ontwikkelde remmer, van bijvoorbeeld aldus de jury. De prijs zal
Liqin een zeer originele anti-apoptotische eiwitten, worden uitgereikt tijdens het
twee-stapsbehandeling te- selectief deze senescente voorjaarssymposium van de

Beurzen voor internationale stages

De Nora Baart Doherty Institute for University of North u Nadere details betreffende
Stichting (NBS) Infection and Immunity in Carolina osmosensing in een NBS aanvraag zijn te
heeft toelages Melbourne, Australië, om gist modelleren. Lauren de vinden op de
voor een stage in het bui- te werken aan CD4+ T cel- Haan (master Cancer, NVBMB-website.
tenland verstrekt aan drie len in de context van HIV. Stem Cells and
studenten. Marieke Nühn Rozemarijn van der Veen Developmental Biology, COLOFON
(master Infection & (master Molecular Life Universiteit Utrecht) gaat
Immunity, Universiteit Sciences, Radboud naar het Ludwig Institute De Nederlandse
Utrecht) gaat naar het Universiteit) gaat aan de for Cancer Research aan de Vereniging voor
University of California Biochemie en
San Diego om te onderzoe- Moleculaire
ken welke rol serine/threo- Biologie (NVBMB)
nine kinases spelen in aneu- stelt zich ten doel
ploïdie en hoe dit leidt tot het onderzoek en onderwijs in de bio-
chromosoom instabiliteit en chemie en de moleculaire biologie te
het ontstaan van kanker. stimuleren, en de maatschappelijke
belangen van haar leden te behartigen.
Oproep nominaties NVBMB- Dit doet zij onder meer via het houden
prijs 2020 van wetenschappelijke bijeenkomsten
en discussieplatforms, en via contac-
De NVBMB nodigt ieder- komst te organiseren over zichtbaarheid. ten met soortgelijke (inter)nationale
een uit kandidaten voor te een onderwerp dat voldoet Gelieve nominaties voor organisaties. Voor informatie over de
dragen voor de NVBMB- aan het interessegebied van de NVBMB-prijs 2020 komende activiteiten zie www.kncv.nl/
prijs 2020. de kandidaat. vóór 31 december 2019 nvbmb.
De NVBMB-prijs wordt Genomineerden voor de per e-mail te zenden aan Voorzitter: prof. dr. L. Brunsveld
sinds 1981 uitgereikt om NVBMB-prijs moeten ten de secretaris van de ([email protected])
erkenning te geven aan het minste twee jaar postdocto- NVBMB, dr. Hugo van Secretaris: dr. H. Van Ingen
werk van zeer getalenteerde rale ervaring hebben met Ingen ([email protected]). ([email protected])
jonge onafhankelijke bio- bij voorkeur buitenlander- Voordrachten dienen voor- Penningmeester: dr. A.I. de Kroon
chemici en moleculair bio- varing. Nominaties worden zien te zijn van een kort ([email protected])
logen die in Nederland beoordeeld op wetenschap- CV, publicatielijst en een Leden: mw. dr. M. Adjobo-Hermans
werkzaam zijn. De prijs be- pelijke kwaliteit, trackre- korte beschrijving van de (Merel.Adjobo-Hermans@radboudumc.
draagt € 2000 en bevat ex- cord van publicaties, pro- wetenschappelijke presta- nl); dr. Y. Bollen ([email protected]); dr.
tra geld om een eendaagse ductiviteit, creativiteit en ties (maximaal één pagi- Ing. Jan Willem Borst (janwillem.borst@
wetenschappelijke bijeen- internationale ervaring en na). wur.nl); mw. prof. dr. M.M.A.E. Claessens
(m.m.a.e.claessens@
utwente.nl); prof. dr. F. Van Leeuwen

Doorplaatsing uit([email protected]); dr. Noël van Peij

([email protected]); prof. dr. D.J.

vorige nummerSlotb­ oom ([email protected]); prof.

dr. C.P. Verrijzer (c.verrijzer@eras-
musmc.nl).
Lidmaatschap
Inschrijven als lid kan via nvbmb.kncv.
nl. De contributie voor leden van 25
jaar en ouder bedraagt € 30 voor
KNCV-leden en € 40 voor niet KNCV-
leden. Voor KNCV-leden t/m 24 jaar
€ 5 en € 15 voor niet KNCV-leden.
Kopij voor volgende nummer
Kopij voor het volgende NVBMB-
verenigingsnieuws kunt u per e-mail en
als Word-file naar de redactie sturen
naar dr. Merel Adjobo-Hermans (Merel.
[email protected]). De
redactie neemt het recht te lange tek-
sten in te korten. Graag de teksten kort
en bondig houden.

48 | december 2019

Puck Moll Media

Wetenschappelijk
verantwoorde feestdagen

De maand december leent zich altijd liefdes: haar man Pierre en haar onderzoek
goed voor een greep uit weten­schap­ naar radioactieve stoffen – lees: twee
pelijk verantwoorde boeken en andere Nobelprijzen. Over Curie verscheen een
moleculaire tips. boek in de kinderserie Van klein tot groots
van De Vier Windstreken. Ik vermoed dat
Gedurende de donkere winter- Curie ons vanuit haar graf eerder toe-
maanden doe ik niets liever schreeuwt: chemistry is like cooking, just
dan lezen. Met m’n rug te- don’t lick the spoon. Madam en monsieur
gen de kachel me door dik-
ke, dunne, al dan niet wetenschappelijk Curie beseften wel degelijk
dat hun werk niet zonder
getinte boeken heenwurmen. En hoewel gevaren was, iets waar het
boek overigens, tot mijn ver-
strips niet mijn voorkeur hebben, kon ik bazing, met geen woord over
rept. Toch is het vooral een
de nieuwste Suske en Wiske zeker niet la- prachtig vormgegeven prenten-
boek dat de onstuitbare inzet
ten liggen. In Het lekkere lab trakteert pro- van Curie zichtbaar maakt, ze-
ker als je als voorlezer de sum-
fessor Barabas ons op eetbare wolkjes miere begeleidende tekst zelf wat
aanvult. Zo kwam ik te weten dat
waar al het voedzame van groente en soldaten aan het front ten tijde
van de Eerste Wereldoorlog de beschikbare
vlees in verenigd is. De verwach- röntgenapparatuur niet voor niets ‘les peti-
tes Curies’ noemden.
tingsvolle vraag van Lambik
u Chemie op Instagram
die voorafgaat aan de ont- Instagram is een goudmijn voor wie

hulling, ‘Wat schaft de er- Het boek laat heel snel resultaat in chemici wil volgen. Er zijn
lenmeyer?’, spreekt min- bijvoorbeeld verschillende PhD-
studenten die hun organische
stens zoveel tot de de onstuitbare handen.’ chemie-experimenten vastleggen,
verbeelding. inzet van Curie Nguyen-Kim wil met
haar boek iedereen zoals @ifhoodscouldtalk en
Veelbelovend zien meekrijgen in haar @franklin_flask. Ook vind je
fascinatie voor chemie accounts die elke dag een molecuul
Nu ben ik zelf niet zo’n
toelichten, zoals het fraaie
grensverleggende kok, dus én laten zien dat schei- @molecule_of_the_day. Het
account @science_of_chemistry
vertrouw ik op mijn kundigen ook maar gewo- combineert quizvragen, weetjes en
grappige plaatjes. Voor je dagelijkse
koekvormpjes van er- ne mensen zijn. Tijdens haar dosis mooie chemiefoto’s kun je
zoeken naar @dailydoseofchemistry.
lenmeyers, dna-stren- promotie begon ze al het
Een laatste aanrader is
gen en cafeïne-mole- YouTube-kanaal The secret @compoundchem, het account van

culen (zie bijvoorbeeld life of scientists en later volgde Compound Interest. Dit account
maakt infographics over dagelijkse
etsy.com) om wat we- ook maiLab, waarin ze on-
stoffen, zoals de chemie van
tenschappelijk verant- derwerpen van suikers en pompoenen, en dit jaar vanwege het

woord lekkers op tafel superbacteriën tot de dance jaar van het periodiek systeem
neemt hij ook elementen mee.
te kunnen zetten; al scene van MIT belicht. In

was het maar voor de haar boek laat ze aan de

vorm. Maar misschien hand van haar dagelijkse

moet ik mijn kookkun- leven zien hoe dat door

sten toch wat serieuzer chemie beïnvloed wordt.

gaan nemen. Volgens Haar enthousiasme en

haar vader, zo schrijft de prima uitleg werken aan-

Duitse scheikundige en stekelijk, maar ik had graag gezien dat ze

wetenschapsjournalist Mai Thi Nguyen- bij haar leest was gebleven: als uitgebreide

Kim in Een kwestie van chemie, kun je na- sidekick fungeert haar hartsvriendin

melijk geen goede scheikundige zijn zon- Christine, een veelbelovende chemicus

der goed te kunnen koken. Het voordeel met een ingewikkeld liefdesleven, en dat

van koken, aldus de schrijfster: ‘Het heeft leidt vooral af.

veel weg van labwerk, maar je hebt wel Marie Curie kende maar liefst twee grote

december 2019 | 49

Carrière Marysa van den Berg

‘Goed mogelijk dat flexwerkers in chemie en life sciences hier weinig van merken’

Nieuwe flexwet zet
fouten recht

Per 1 januari 2020 treedt de Wet Arbeid in Balans in
werking. Met de wet hoopt de overheid de kloof tussen
‘vast’ en ‘flex’ op de arbeidsmarkt te verkleinen.Wat
verandert er precies voor werkgevers en werknemers
binnen de chemie en de life sciences?

Het aantal flexwerkers neemt bruikmaken van uitzendbureaus bleek voor ten aanbieden
elk jaar toe. Inmiddels kent de werkgevers ook vaak goedkoper dan zelf voor bepaalde tijd
Nederland zo’n 1,1 miljoen de arbeidskrachten in dienst nemen, vooral over een periode van
werkenden met een tijdelijk door de goedkopere pensioenregeling voor maximaal drie jaar. Dit is
contract. Die hebben vaak een nuluren- uitzendkrachten. Oftewel: de nieuwe wet weer een terugkeer naar de
contract, een oproep- of een min-maxcon- heeft de flexibiliteit juist enorm aangejaagd.’ situatie van vóór 2015. De verplichte pauzes
tract bij ‘gewone’ werkgevers, of zijn in tussen die contracten blijven echter wel zes
dienst bij uitzendbureaus. Van ontslag tot WW-premies maanden. Een ander pakket aan maatrege-
Om misbruik tegen te gaan, bestaan er sinds len heeft vooral betrekking op oproepkrach-
1998 wetten om deze tijdelijke werknemers De nieuwe Wet Arbeid in Balans (WAB) ten. ‘Een van de maatregelen voorkomt bij-
te beschermen. De laatste wet had een ave- moet deze problemen met ingang van het voorbeeld de verplichte en permanente
rechts effect. In 2015 kwamen er met de Wet nieuwe jaar recht gaan zetten. Opnieuw is beschikbaarheid van oproepkrachten’, legt
Werk en Zekerheid (WWZ) nieuwe regels het doel om het verschil tussen ‘vast’ en ‘flex’ Cora Bos van CheckMark uit. CheckMark is
voor de flexwerker. ‘De regering vond dat de op de arbeidsmarkt proberen te verkleinen. een werving-, selectie- en detacheringsbu-
flexibiliteit in de zestien jaar daarvoor was Het ontslagrecht wordt iets versoepeld. Er reau binnen de chemie en life sciences. ‘Een
doorgeschoten. Dat wilde men terugdrin- komt een nieuwe ontslaggrond bij, de zoge- werknemer moet bijvoorbeeld vier dagen van
gen’, schetst Marcel Reijmers het doel van heten cumulatiegrond, waarbij een combina- tevoren worden opgeroepen door een werk-
de WWZ. Reijmers is oprichter en eigenaar tie van omstandigheden de doorslag mag ge- gever; een werknemer mag niet op het laat-
van FlexKnowledge, adviesbureau op het ge- ven voor het vroegtijdig laten ontbinden van ste moment opgeroepen en afgezegd wor-
bied van wet- en regelgeving binnen de een contract. Bij een ontslag is er nu recht den. Oproepkrachten houden recht op loon
flexbranche. op transitievergoeding vanaf de eerste dag en wanneer het werk wordt afgezegd.’
De belangrijkste veranderingen waren toen: voor iedereen geldt nu: één derde maandsa- Verder geldt dat als een oproepcontract lan-
een ander ontslagproces, werknemers krijgen laris per gewerkt jaar, met een maximum van ger dan een jaar duurt, de werkgever ver-
een transitievergoeding bij ontslag (hoe lan- € 81.000 of een jaarsalaris bij een hoger in- plicht is een contract aan te bieden voor het-
ger in dienst en hoe ouder, hoe hoger het be- komen dan dat. zelfde aantal uren als de flexwerker in de
drag) en er geldt een maximum aan drie tij- De werkgever mag verder weer drie contrac- twaalf maanden daarvoor heeft gewerkt. Dit
delijke contracten in twee jaar tijd (daarvoor alles geldt voor álle werknemers, dus niet al-
was dat drie jaar). Die combinatie van regels Opnieuw is het doel leen voor uitzendkrachten, zoals nog wel ge-
leidde volgens Reijmers tot een probleem. om het verschil dacht wordt.
‘Wat je zag was dat werkgevers aan het einde tussen ‘vast’ en ‘flex’ Tenslotte krijgen payrollers nagenoeg dezelf-
van die twee jaar werknemers gingen over- proberen te verkleinen de arbeidsvoorwaarden als vaste medewer-
zetten naar een uitzendbureau. Daar konden kers die bij de inleners werkzaam zijn. Dit
ze vervolgens nog 3,5 jaar in dienst blijven betreft bijvoorbeeld recht op de dertiende
op basis van tijdelijke contracten. Het ge- maand, een vast aantal vakantiedagen, ver-

50 | december 2019