1 Θεωρία-Πράξη-της-Βυζαντινής-Μουσικής-Μέρος-Πρώτο

ΘΕΨΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ ΣΗ΢ ΒΤΖΑΝΣΙΝΗ΢ ΜΟΤ΢ΙΚΗ΢

ΞΘΙΞΥΛΔΜΘΙΞΜ ΟΑΤΠΘΑΠΧΔΘΞΜ
ΘΔΠΑ ΛΖΤΠΞΟΞΚΘΣ ΟΔΤΠΑΣ & ΧΔΠΠΞΜΖΣΞΥ

ΣΧΞΚΖ ΒΥΕΑΜΤΘΜΖΣ ΛΞΥΣΘΙΖΣ

ΗΔΩΠΘΑ & ΟΠΑΝΖ

ΤΖΣ ΒΥΕΑΜΤΘΜΖΣ ΛΞΥΣΘΙΖΣ

ŧЃŞ ЃчЃтЃссЃЃŨЃş ЃцЃтЃЃéЃЃтѐòçèЃЃŧæŞ
ΓΔΜΘΙΔΣ ΑΣΙΖΣΔΘΣ

Επιμέλεια ΢ημειώσεων
Πρεσβύτερος Βασίλειος Περουλάκης

Μουσικοδιδάσκαλος Βυζαντινής Μουσικής

ΜΔΑΟΞΚΘΣ 2010

1

ΘΕΨΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ ΣΗ΢ ΒΤΖΑΝΣΙΝΗ΢ ΜΟΤ΢ΙΚΗ΢

ΜΕΡΟ΢ ΠΡΨΣΟ

2

ΘΕΨΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ ΣΗ΢ ΒΤΖΑΝΣΙΝΗ΢ ΜΟΤ΢ΙΚΗ΢

ΚΕΥΑΛΑΙΟ 1ο

Η Βυζαντινή Εκκλησιαστική Μουσική, είναι η μουσική που
ψάλλονται οι ύμνοι (τροπάρια) της Εκκλησίας, αλλά και τραγουδιούνται
τα δημοτικά τραγούδια. Η Βυζαντινή Μουσική, είναι συνέχεια της
αρχαίας Ελληνικής μουσικής. Είναι λοιπόν η παράδοσή μας, άρα είναι
καθαρά Ελληνική.

Ονομάζεται Βυζαντινή, γιατί άνθισε στο Βυζάντιο και ιδιαίτερα
στην Κωνσταντινούπολη. Από εκεί διαδόθηκε σ’ ολόκληρη τη Βυζαντινή
Αυτοκρατορία.

Ονομάζεται και Εκκλησιαστική, γιατί αυτή τη μουσική
χρησιμοποιεί η Εκκλησία μας στη λατρεία της. Μ’ αυτό τον τρόπο
ξεχωρίζει από την άλλη μουσική που αναπτύχθηκε στη Ευρώπη, δηλ. την
Ευρωπαϊκή Μουσική.1

Η Βυζαντινή Μουσική έχει ξεχωριστό σύστημα γραφής, ανάγνωσης,
απαγγελίας, μελωδίας και ορθογραφίας.

Υθόγγος ονομάζεται ο ήχος που παράγεται από την ανθρώπινη
φωνή ή από τα διάφορα μουσικά όργανα και έχουν ορισμένη φωνητική
οξύτητα. Όταν ψάλλουμε (τραγουδήσουμε) τώρα αυτούς τους φθόγγους
έχουμε ένα μελωδικό ήχο2. Η Βυζαντινή Εκκλησιαστική Μουσική έχει 7
φθόγγους: ΝΗ – ΠΑ – ΒΟΤ – ΓΑ – ΔΙ – ΚΕ – ΖΨ

Επαναλαμβάνουμε τον πρώτο φθόγγο ΝΗ μετά το φθόγγο ΖΨ και
έτσι φτιάχνουμε την κλίμακα (σκάλα) της Βυζαντινής Μουσικής, που είναι:

1 Περισσότερα για την ιστορία της Βυζαντινής μουσικής, θα δούμε σε μεγαλύτερες τάξεις.
2 Κατά την Υυσική, ο ήχος οφείλεται στην αρμονική ταλάντωση ενός σώματος (π.χ. χορδής), δηλ. της
περιοδικής κίνησης του σώματος με κατάλληλη συχνότητα. Σα χαρακτηριστικά ενός μουσικού ήχου (ή
φθόγγου) είναι τρία: το ύψος, η ένταση και η χροιά (ποιότητα). Λέγοντας ύψος εννοούμε την οξύτητα
(υψηλό) ή βαρύτητα (χαμηλό) ενός φθόγγου. Λέγοντας ένταση, εννοούμε τον χαρακτηρισμό ενός ήχου ως
ασθενούς ή ισχυρού. Λέγοντας χροιά, εννοούμε την διαφορά (διάκριση) δύο ήχων του ίδιου ύψους και της
ίδιας έντασης, οι οποίοι όμως προέρχονται από δύο διαφορετικές πηγές (π.χ. η διάκριση του ΛΑ του
βιολιού από το ΛΑ του πιάνου)…

3

ΘΕΨΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ ΣΗ΢ ΒΤΖΑΝΣΙΝΗ΢ ΜΟΤ΢ΙΚΗ΢

ΝΗ – ΠΑ – ΒΟΤ – ΓΑ – ΔΙ – ΚΕ – ΖΨ – ΝΗ΄
η οποία ονομάζεται κλίμακα3 με βάση το φθόγγο ΝΗ.

Οι φθόγγοι αυτοί διαφέρουν μεταξύ τους στην οξύτητα (ύψος).
Δηλαδή ο ΝΗ είναι ο βαρύτερος (χαμηλότερος) φθόγγος και οι επόμενοι
ψηλώνουν διαδοχικά μέχρι τον πάνω ΝΗ, που είναι ο ψηλότερος φθόγγος.

Μουσική Κλίμακα ονομάζεται η διαδοχή όλων των οκτώ
φθόγγων, αρχίζοντας από τον κάτω ΝΗ ως βάση και φτάνοντας μέχρι την
αντιφωνία της βάσης, δηλ. μέχρι να ξαναβρούμε τον ίδιο φθόγγο ψηλότερα
ή χαμηλότερα4.

Η κλίμακα (σκάλα) αυτή φαίνεται παραστατικά στο παρακάτω
σχήμα:

κορυφή κατέβασμα
κλίμακας

ανέβασμα

βάση βάση
κλίμακας κλίμακας

Ο κάτω ΝΗ λέγεται βάση της κλίμακας και ο πάνω ΝΗ λέγεται
κορυφή (αντιφωνία) της κλίμακας. Σο ανέβασμα της κλίμακας λέγεται
και ανάβαση, και το κατέβασμα λέγεται κατάβαση.

Η κορυφή της κλίμακας, δηλ. ο πάνω ΝΗ, μπορεί να γίνει βάση
νέας κλίμακας που πηγαίνει ακόμα πιο ψηλά. Σο ίδιο και η βάση ΝΗ της
κλίμακας, μπορεί να γίνει η κορυφή μιας νέας κλίμακας που πηγαίνει
ακόμα πιο χαμηλά.

3 Παλαιότερα η κλίμακα της Βυζαντινής Μουσικής ξεκινούσε από το ΠΑ και συνέχιζε χρησιμοποιώντας
τα γράμματα του ελληνικού αλφαβήτου:
Α–Β–Γ–Δ–Ε–Ζ–Η
ΠΑ – ΒΟΤ – ΓΑ – ΔΙ – ΚΕ – ΖΨ – ΝΗ
Αργότερα για να υπάρχει αντιστοιχία με την Ευρωπαϊκή Μουσική, οι δάσκαλοι καθόρισαν ως ξεκίνημα
της κλίμακας τον φθόγγο ΝΗ που αντιστοιχεί στον φθόγγο ΝΣΟ της Ευρωπαϊκής Μουσικής.
4 Μπορούμε να πάρουμε ως βάση όποιο φθόγγο θέλουμε, αλλά για να έχουμε μουσική κλίμακα,
ανεβαίνουμε μέχρι την αντιφωνία του φθόγγου αυτού. Π.χ. αν πάρουμε ως βάση τον ΠΑ τότε έχουμε την
κλίμακα: ΠΑ – ΒΟΤ – ΓΑ – ΔΙ – ΚΕ – ΖΨ – ΝΗ – ΠΑ, κ.ο.κ.

4

ΘΕΨΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ ΣΗ΢ ΒΤΖΑΝΣΙΝΗ΢ ΜΟΤ΢ΙΚΗ΢

Δηλαδή: βασική κλίμακα

ΝΗ – ΠΑ – ΒΟΤ – ΓΑ – ΔΙ – ΚΕ – ΖΨ – ΝΗ – ΠΑ – ΒΟΤ – ΓΑ – ΔΙ – ΚΕ – ΖΨ – ΝΗ΄– ΠΑ – ΒΟΤ – ΓΑ – ΔΙ – ΚΕ – ΖΨ –
ΝΗ

Όταν ανεβαίνουμε (ή κατεβαίνουμε) την κλίμακα χωρίς να
παραλείπουμε κάποιο φθόγγο, τότε το ανέβασμα (ή το κατέβασμα) λέγεται
συνεχόμενο.

Όταν ανεβαίνουμε από το ΝΗ και πηγαίνουμε στο ΒΟΤ ή
κατεβαίνουμε από το ΒΟΤ και πηγαίνουμε στο ΝΗ, παραλείπουμε ένα
ενδιάμεσο φθόγγο (ή φθόγγους). Σότε το ανέβασμα πλέον δεν είναι
συνεχές, αλλά υπερβατό.

Να απαγγείλετε πολλές φορές απ’ έξω την κλίμακα, ανεβαίνοντας και
κατεβαίνοντας. Μόνο έτσι θα μπορέσετε να συνηθίσετε τη σειρά των
φθόγγων και να μάθετε την κλίμακα.

Πόσους τρόπους έχουμε για να ανεβαίνουμε και να κατεβαίνουμε την
κλίμακα; Ποιοι είναι αυτοί; Σι σημαίνει ο καθένας τρόπος;]

Να απαντήσετε στις παρακάτω ερωτήσεις:
α) Ανεβείτε από τον φθόγγο ΝΗ μια φωνή
β) Ανεβείτε από τον φθόγγο ΔΙ μια φωνή
γ) Ανεβείτε από τον φθόγγο ΓΑ μια φωνή
δ) Ανεβείτε από τον φθόγγο ΒΟΤ μια φωνή
ε) Ανεβείτε από τον φθόγγο ΠΑ μια φωνή

Να απαντήσετε στις παρακάτω ερωτήσεις:
α) Κατεβείτε από τον φθόγγο ΠΑ μια φωνή
β) Κατεβείτε από τον φθόγγο ΖΨ μια φωνή
γ) Κατεβείτε από τον φθόγγο ΓΑ μια φωνή
δ) Κατεβείτε από τον φθόγγο ΝΗ μια φωνή
ε) Κατεβείτε από τον φθόγγο ΚΕ μια φωνή

Να απαντήσετε στις παρακάτω ερωτήσεις:
α) Ανεβείτε από τον ΖΨ μια φωνή
β) Κατεβείτε από τον ΝΗ μια φωνή
γ) Ανεβείτε από τον ΚΕ μια φωνή
δ) Κατεβείτε απόν ΖΨ μια φωνή

5

ΘΕΨΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ ΣΗ΢ ΒΤΖΑΝΣΙΝΗ΢ ΜΟΤ΢ΙΚΗ΢

Να απαντήσετε στις παρακάτω ερωτήσεις:
α) Ανεβείτε από τον ΔΙ μια φωνή
β) Κατεβείτε από τον ΔΙ μια φωνή
γ) Ανεβείτε από τον ΒΟΤ μια φωνή
δ) Κατεβείτε απόν ΒΟΤ μια φωνή
ε) Ανεβείτε από τον ΝΗ μια φωνή
στ) Κατεβείτε απόν ΝΗ μια φωνή

Να απαντήσετε στις παρακάτω ερωτήσεις:
α) Ανεβείτε από τον φθόγγο ΝΗ δύο φωνές
β) Ανεβείτε από τον φθόγγο ΔΙ τρεις φωνές
γ) Ανεβείτε από τον φθόγγο ΓΑ τρεις φωνές
δ) Ανεβείτε από τον φθόγγο ΒΟΤ τέσσερις φωνές
ε) Ανεβείτε από τον φθόγγο ΠΑ πέντε φωνές

Να απαντήσετε στις παρακάτω ερωτήσεις:
α) Κατεβείτε από τον φθόγγο ΠΑ δύο φωνές
β) Κατεβείτε από τον φθόγγο ΖΨ τρεις φωνές
γ) Κατεβείτε από τον φθόγγο ΓΑ τρεις φωνές
δ) Κατεβείτε από τον φθόγγο ΝΗ δύο φωνές
ε) Κατεβείτε από τον φθόγγο ΚΕ τέσσερις φωνές

Να απαντήσετε στις παρακάτω ερωτήσεις:
α) Ανεβείτε από τον ΔΙ δύο φωνές
β) Κατεβείτε από τον ΔΙ δύο φωνές
γ) Ανεβείτε από τον ΒΟΤ τρεις φωνές
δ) Κατεβείτε απόν ΒΟΤ τρεις φωνές
ε) Ανεβείτε από τον ΝΗ τέσσερις φωνές
στ) Κατεβείτε απόν ΝΗ πέντε φωνές

΢υμπληρώστε στα κενά τους φθόγγους που λείπουν:

α) Σο φθόγγο που βρίσκουμε αν ανέβουμε από την κλίμακα ένα σκαλί

ΝΗ ΒΟΤ ΚΕ ΔΙ

β) Σο φθόγγο που βρίσκουμε αν ανέβουμε από την κλίμακα δύο σκαλιά

ΠΑ ΓΑ ΔΙ ΝΗ

γ) Σο φθόγγο που βρίσκουμε αν κατέβουμε από την κλίμακα ένα σκαλί

ΖΨ ΒΟΤ ΓΑ ΚΕ

6

ΘΕΨΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ ΣΗ΢ ΒΤΖΑΝΣΙΝΗ΢ ΜΟΤ΢ΙΚΗ΢

ΚΕΥΑΛΑΙΟ 2ο

Η γραφή της Βυζαντινής Μουσικής λέγεται παρασημαντική και
τα σημάδια που χρησιμοποιεί λέγονται χαρακτήρες ή φθογγόσημα.

Σους χαρακτήρες τους χωρίζουμε σε τρεις (3) κατηγορίες:

 Ποσότητας
 Φρόνου

 Ποιότητας

Για να διαβάσουμε τα μουσικά μαθήματα (κείμενα) χρησιμοποιούμε
κάποια σημάδια που λέγονται χαρακτήρες ποσότητας, γιατί όπως το λέει
και η λέξη, μας καθορίζουν πόσο θα ανέβουμε ή θα κατέβουμε όταν
ψάλλουμε.

Έχουμε συνολικά δέκα (10) χαρακτήρες ποσότητας που τους
χωρίζουμε σε τρεις (3) κατηγορίες: Χαρακτήρες Ισότητας, σ’ αυτούς
δηλαδή που μας δείχνουν ότι η φωνή θα μείνει εκεί που είναι, ούτε θα
ανέβει, ούτε θα κατέβει.

 Χαρακτήρες Ανάβασης, σ’ αυτούς δηλαδή που
μας δείχνουν ότι η φωνή πρέπει ν’ ανέβει.

 Χαρακτήρες Κατάβασης, σ’ αυτούς δηλαδή που
μας δείχνουν ότι η φωνή πρέπει να κατέβει.

Α. Φαρακτήρες Ισότητας

και γρ΢άτφηεντακι ατηчγορία. αυτή ανήκει μόνο ένας χαρακτήρας. Λέγεται ίσο
Σο ίσο ούτε ανεβάζει ούτε κατεβάζει τη φωνή.

Επαναλαμβάνει τον προηγούμενο φθόγγο. ч λέμε

Δηλαδή, чαν είμчαστεчστο φчθόγγοчΝΗ και ακολουθεί πάλι
Δηλαδή .
ΝΗ:

Νη Νη Νη Νη Νη

7

ΘΕΨΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ ΣΗ΢ ΒΤΖΑΝΣΙΝΗ΢ ΜΟΤ΢ΙΚΗ΢

Ενώ, αν είμαστε στο φθόγγο ΠΑ και ακολουθείч λέμε πάλι ΠΑ:
ччччч
Δηλαδή:

Πα Πα Πα Πα Πα

Β. Φαρακτήρες Ανάβασης

Για να δείξουμε ότι ανεβαίνουμε στην κλίμακα, χρησιμοποιούμε
πέντε (5) διαφορετικούς χαρακτήρες.

ΦΑΡΑΚΣΗΡΕ΢ ΑΝΑΒΑ΢Η΢
΢ΤΜΒΟΛΟ ΟΝΟΜΑ΢ΙΑ ΑΝΕΒΑΙΝΕΙ

с Ολίγο 1 φωνή

ц Πεταστή 1 φωνή

х Κεντήματα 1 φωνή

у Κέντημα 2 φωνές υπερβατά

и Τψηλή 4 φωνές υπερβατά

φωνής.ΑΣς ο ξοελκίιγνсήοσουμε με τους τρεις πρώτους χαρακτήρες ανάβασης 1
το χρησιμοποιούμε για να ανεβαίνουμε μια φωνή

από προηγούμενο φθόγγο. Π.χ. Όταν είμαστε στο ΝΗ και ακολουθεί

ολίγο ανεβαίνουμε μια φωνή και συναντάμε τον φθόγγο ΠΑ:

Π.χ. чс

Νη Πα

Κατά τον ίδιο τρόπο, чαν είμсαστε στον ΓΑ και ανεβούμε μια φωνή,
βρίσκουμε τον φθόγγο ΔΙ: , κ.λπ.

Γα Δι

Ας δούμε πως γράφεται η κλίμακα με βάση τον φθόγγο ΝΗ που
είδαμε στο προηγούμενο κεφάλαιο, όταν ανεβαίνουμε:

8

ΘΕΨΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ ΣΗ΢ ΒΤΖΑΝΣΙΝΗ΢ ΜΟΤ΢ΙΚΗ΢

чссссссс
Νη Πα Βου Γα Δι Κε Ζω Νη

Εκτός από το ολίγο που ανεβαίνει μια φωνή, έχουμε και άλλους

δύο χαρακτήρες αцνάβακσαηις5τ,απκοευντκήαμιααταυτοхί ανε. βΗαίνποευτνασμτήια6, φωνή. Αυτοί
είναι η πεταστή όπως το λέει

και λέξη, κάνει ένα ελαφρό πέταγμα στη φωνή τείνοντας να ακουμπήσει

τον επόμενο φθόγγο.

Γ. Φαρακτήρες Κατάβασης

Για να δείξουμε ότι κατεβαίνουμε στην κλίμακα χρησιμοποιούμε
τους χαρακτήρες κατάβασης, οι οποίοι είναι τέσσερις (4).

ΦΑΡΑΚΣΗΡΕ΢ ΚΑΣΑΒΑ΢Η΢
΢ΤΜΒΟΛΟ ΟΝΟΜΑ΢ΙΑ ΚΑΣΕΒΑΙΝΕΙ

т Απόστροφος 1 φωνή

ш Τπορροή 2 φωνές συνεχώς

ф Ελαφρό 2 φωνές υπερβατά

щ Φαμηλή 4 φωνές υπερβατά

Ας μιλήσουμε τώρα για την απόστροφο, καθώς τους άλλους χтαρα-,
κτήρες θα τους δούμε σε παρακάτω κεφάλαια. Η απόστροφος

χρησιμοποιείται για να κατέβουμε μια φωνή από προηγούμενο φθόγγο,

δηλαδή για να γυρίσουμε πίσω ένα σκαλοπάτι στη κλίμακα.

Δηλαδή όταν για παράδειγμα είμαστε στο ΒΟΤ και ακολουθεί α-
πόστροφος κατεβαίνουμε μια φωνή και συναντάμε τον φθόγγο ΠΑ:

чт

Βου Πα

5 Οι λόγοι που χρησιμοποιούνται τρεις (3) χαρακτήρες για να ανεβαίνουμε μια φωνή, είναι καθαρά για
λόγους ορθογραφίας.
6 Περισσότερα για την ανάλυση της πεταστής αλλά και των κεντημάτων, στο κεφάλαιο 14 του Α΄ μέρους
περί χαρακτήρων ποιότητας & έκφρασης.

9

ΘΕΨΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ ΣΗ΢ ΒΤΖΑΝΣΙΝΗ΢ ΜΟΤ΢ΙΚΗ΢

Κατά τον ίδιο τρόπο, αν είμαστε чστον тΖΨ και κατεβούμε μια φωνή,
βρίσκουμε τον φθόγγο ΚΕ: Π.χ. , κ.λπ.

Ζω Κε

Ας δούμε τώρα την κλίμακα συμπληρωμένη, ανεβαίνοντας και

καчτεβαίсνονταсς: сссссчттттттт

Νη Πα Βου Γα Δι Κε Ζω Νη Νη Ζω Κε Δι Γα ΒουΠα Νη

Ανακεφαλαιώνοντας λοιπόν για την επανάληψη του προηγούμενου
φθόγγου αλλά και για την ανάβαση και κατάβαση 1 φωνής έχουμε τον
παρακάτω πίνακα:

΢ΤΜΒΟΛΟ ΟΝΟΜΑ΢ΙΑ ΦΡΗ΢Η
Ίσο Επανάληψη
ЃЃЃЃЃЃЃЃч προηγούμενου φθόγγου

Φαρακτήρες Ανάβασης с Ολίγο Ανεβαίνει μια (1) φωνή

ц Πεταστή Ανεβαίνει μια (1) φωνή

х Κεντήματα Ανεβαίνει μια (1) φωνή

ЃЃЃЃЃЃЃЃЃЃт Απόστροφος Κατεβαίνει μια (1) φωνή

Μαρτυρίες είναι τα σημάδια που μαρτυρούν τους φθόγγους. Σις
χρειαζόμαστε για να ξέρουμε από πού αρχίζουμε, που βρισκόμαστε και που
τελειώνουμε κάθε μουσικό κείμενο. Άρα μπαίνουν στην αρχή, στη μέση και
στο τέλος κάθε μουσικού κειμένου. Σο πάνω μέρος της μαρτυρίας, μας
δείχνει το φθόγγο που βρισκόμαστε.
Ας δούμε ποιες είναι οι μαρτυρίες των φθόγγων7:

7 Σώρα θα ασχοληθούμε με τις μαρτυρίες του διατονικού γένους. Για τα γένη αναλυτικά θα μιλήσουμε
στο δεύτερο μέρος του παρόντος βιβλίου.

10

ΘΕΨΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ ΣΗ΢ ΒΤΖΑΝΣΙΝΗ΢ ΜΟΤ΢ΙΚΗ΢

ŧŞ Ũş ũŠ Ūš ūŞţ Ŭşţ ŭŠŮ ŧšŮ

ΝΗ ΠΑ ΒΟΤ ΓΑ ΔΗ ΚΕ ΖΨ ΝΗ΄

Οι μαρτυρίες μας βοηθούν να καταλαβαίνουμε αν διαβάζουμε
σωστά, χρησιμοποιούνται δηλ. ως οδηγοί. Δεν ψάλλονται. Οι μαρτυρίες
που υπάρχουν ενδιάμεσα στα μουσικά κείμενα χρησιμοποιούνται και για
να παίρνουμε αναπνοή. Αναπνοή ακόμη παίρνουμε και με ένα άλλο σημείο
το + που λέγεται σταυρός. Ας δούμε μερικά παραδείγματα με χρήση του
ίσου, του ολίγου και της αποστρόφου, οι οποίες περιέχουν μαρτυρίες και
σταυρούς:
Παράδειγμα 1ο

ŧŞччсчсчсчсчūţŞсч
Νη Νη Πα Πα Βου Βου Γα Γα Δι Δι Κε Κε

счсчŧŮšЃЃччтчтчтчūţŞтч
Ζω Ζω Νη Νη Νη Νη Ζω Ζω Κε Κε Δι Δι Γα Γα

тчтчтчŧŞ
Βου Βου Πα Πα Νη Νη

Παράδειγμα 2ο

ŧŞЃчссЎтссЎтссūţŞЃтссЎт
Νη Πα Βου Πα Βου Γα Βου Γα Δι Γα Δι Κε Δι

ссЎтссŧŮšЃЃчттЎсттЎсттЎ
Κε Ζω Κε Ζω Νη Νη Ζω Κε Ζω Κε Δι Κε Δι Γα

сттЎсттЎсттЎчччŧŞ
Δι Γα Βου Γα Βου Πα Βου Πα Νη Νη Νη Νη

11

ΘΕΨΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ ΣΗ΢ ΒΤΖΑΝΣΙΝΗ΢ ΜΟΤ΢ΙΚΗ΢

Ο ρυθμός γίνεται με την κίνηση του χεριού πάνω και κάτω, δεξιά
και αριστερά. Καθένας από τους χαρακτήρες ποσότητας έχει αξία ενός
χρόνου, δηλαδή μιας κίνησης του χεριού. Ανάλογα τώρα με τις κινήσεις
έχουμε και τα μέτρα. Σα μέτρα ξεχωρίζουν με μικρές κάθετες γραμμές που
λέγονται διαστολές. Οι βασικοί ρυθμοί που έχουμε στην Βυζαντινή
Μουσική, και με τους οποίους θα ασχοληθούμε στην συνέχεια, είναι: ο
δίσημος (2 κινήσεις), ο τρίσημος (3 κινήσεις) & ο τετράσημος (4 κινήσεις).

Α. Δίσημος ρυθμός

2 Σο μέτρο που έχει 2 κινήσεις (πάνω & κάτω)
1 λέγεται δίσημος ρυθμός. Η κάτω κίνηση λέγεται θέση
και η πάνω κίνηση λέγεται άρση. Η θέση τονίζεται
Άρση περισσότερο και αποτελεί το ισχυρό μέρος του
Θέση μέτρου. Η θέση συμπίπτει μάλιστα με τη συλλαβή της
λέξης που παίρνει τον τόνο. Η άρση, το σήκωμα του

χεριού προς τα πάνω, συμπίπτει με τις άτονες
συλλαβές και είναι το ασθενές μέρος του μέτρου.

ŧЃŞ ч1 с2 ЃéЃс1 с2 ЃéЃт1 т2 ЃéЃт1 ч2 ŧŞЃé
Νη Πα Βου Γα Βου Πα Νη Νη

1ο μέτρο 2ο μέτρο 3ο μέτρο 4ο μέτρο

Οι δύο γραμμές που μπαίνουν στο τέλος του μουσικού κειμένου,
ονομάζονται διπλή διαστολή.

Β. Σρίσημος ρυθμός

1 άρση Κάθε μέτρο που έχει 3 χρόνους – κινήσεις λέγεται
3 τρίσημος ρυθμός. Π.χ.

2 ŧЃŞ чЃЃчЃчЃé
Θέση δεξιά
Θέση Δεξιά Άρση

΢τα μουσικά κείμενα ο τρίσημος ρυθμός συμβολίζεται
με τον αριθμό 3 στην αρχή του μέτρου όπως στην

12

ΘΕΨΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ ΣΗ΢ ΒΤΖΑΝΣΙΝΗ΢ ΜΟΤ΢ΙΚΗ΢

άσκηση 23.

Γ. Σετράσημος ρυθμός

άρση Κάθε μέτρο που έχει 4 χρόνους – κινήσεις λέγεται
τετράσημος ρυθμός. Π.χ.
4
ŧЃŞ чЃЃччЃчЃé
3 δεξιά

2 1 θέση Θέση ΑριστεράΔεξιάΆρση

αριστερά ΢τα μουσικά κείμενα ο τετράσημος ρυθμός

συμβολίζεται με τον αριθμό 4 στην αρχή κάθε μέτρου

όπως στην άσκηση 27. Αφού αναγνωρίσουμε τους

φθόγγους, ας τους πούμε και παραλλαγή:

ŧŞччéЃчсéстЃéЃтчŧЃŞ é

Νη Νη Νη Πα Βου Πα Νη Νη

Αν τώρα, αντί να κάνουμε παραλλαγή, βάλουμε λόγια κάτω από
τον κάθε χαρακτήρα έχουμε το μέλος:

ŧŞччéЃчсéстЃéЃтчŧЃŞ é

Κυ ρι ε Ε λε η σο ον

Παρατηρούμε δηλ. ότι σε κάθε χαρακτήρα αντιστοιχεί και από μια
συλλαβή της φράσης «Κύριε Ἐλέησον». Μπορεί όμως και ένα φωνήεν να
περνάει από περισσότερους χαρακτήρες όπως συμβαίνει στο τελευταίο μέτρο
του παραδείγματος, όπου το φωνήεν (ο) περνάει και από την απόστροφο
και από το ίσον. Αν τώρα πάρουμε και αναπνοή μετά τη λέξη «Κύριε»,
τότε το μέλος γίνεται και πιο άνετο:

ŧŞччéЃчЎсéстЃéЃтчŧЃŞ é

Κυ ρι ε Ε λε η σο ον

13

ΘΕΨΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ ΣΗ΢ ΒΤΖΑΝΣΙΝΗ΢ ΜΟΤ΢ΙΚΗ΢

11)ŧŞЃччéсчéсчéсчéсчūţŞæс

чéсчéсчŧŮšæЃЃччéтчéтчéтчūţŞæт
чéтчéтчéтчŧéŞ

12)ŧŞЃчсéссéссéссŧšŮЃЃéЃчтéттé

ттéттŧЃŞ é

13)ŧŞчсéстéссéсчūţæсŞ тéттéттé

счŨşéЃчсéстéссéсчŬţşéЃстéт

чéссéсчŧŮšЃé

14)ŧŞЃчсéссéссéтчūţŞЃéстéттé

ссéттũŠЃéчсéсчéттéтчŨşЃéЃтсé

éстéттéсчŧЃŞ é

15)ŧчŞ сéссéттéтЃЎЃсéссéссéт

тéтчũŠЃéЃтсéссéттéтчŨЃş éЃссéстé
ттéтчŧŞЃé

14

ΘΕΨΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ ΣΗ΢ ΒΤΖΑΝΣΙΝΗ΢ ΜΟΤ΢ΙΚΗ΢

16)ŧŞЃччéцтéсчéцтéсчéцтéс

чéцтŪšЃéЃцтéчтéцтéчтŨşЃéЃцтéчтéц
тéчтéŭŤЃцтéчтéссéччŧЃŞ é

17)ŧчŞ тéсчéцтéсчŨşЃéЃцтéсчéц

тéччũŠЃéЃцтéссéцтéсчŬţşЃéЃстéт
чéссéсчŧšŮЃЃé

18)ŧŞчхéчхéчхéчхūţŞЃéчхéчхéчхé

ччŧŮЃš é

19)ŧŞЃчхéчхéчхéчхūţŞЃéстéчтéчтé

чтéчтŧţŞ

20)ŧ Ş ч я ч ч é с я ч ч é с я ч ч é с я ч

чéŪšЃччя чéтчю чéтюччéтчю чŧŞé

21)ŧŞчяттéсссéттчéсссéчт

тŧŞæсссéттчŨşæсссéттчũŠæс
ссéттчŪšæсссéттчūţŞæсссé

15

ΘΕΨΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ ΣΗ΢ ΒΤΖΑΝΣΙΝΗ΢ ΜΟΤ΢ΙΚΗ΢

ттчŬţşæсссéттсŧŮšæЃчттéсттéс
ттéсттũŠæсттéсттéсттŭŤæстсé
чччŧéŞ

22)ŧ Ş ч ё ч ч ч é с ё ч ч ч é с ё ч ч

чéсёчччŪšæчёчччéтѐчччéЃ
éтчѐ ччéтчѐ ччŧŞЃé

16

ΘΕΨΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ ΣΗ΢ ΒΤΖΑΝΣΙΝΗ΢ ΜΟΤ΢ΙΚΗ΢

ΚΕΥΑΛΑΙΟ 3ο

Μέχρι τώρα είδαμε ότι κάθε χαρακτήρας ποσότητας έχει ένα χρόνο:

Π.χ. ŧŞЃчЃЃчЃé
Θέση Άρση

Έχουμε όμως και τους χαρακτήρες που αυξάνουν τον χρόνο. Και αυτοί
είναι:

Ø(сØ)

Κάθε χαρακτήρας που έχει κλάσμα, διαρκεί 2 χρόνους:

ŧŞЃчЃЃчЃéчØé
Νη Νη Νη-η

Ø(.)

Η απλή είναι μια τελεία που μπαίνει κυρίως κάτω από την
απόστροφο, και προσθέτει και αυτή έναν επιπλέον χρόνο:

ŧЃŞ чЃЃчЃЃЃЃЃéЃЃЃтðЃЃЃЃéЃЃЃсЃØ Ѓé

Νη Νη Ζω-ω Νη-η

Άρα, κάθε χεδαώραόκτιτήρтας=ЃÚ ЃЃЃμЃЃтε ð απλή, εκτελείται σε 2 χρόνους. Να
σημειώσουμε

Ø(..)

Η διπλή είναι ίσ2οτчØ ελείεήςñ μαζί, και сØ μπαίνñήειστκηάντωαπαόπσότροοφριοσØтμένò κουαςι
χαρακτήρες. Π.χ. στο στο ολίγο

17

ΘΕΨΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ ΣΗ΢ ΒΤΖΑΝΣΙΝΗ΢ ΜΟΤ΢ΙΚΗ΢

προσθέτει 2 ακόμη χρόνους στον χαρακτήρα που μπαίνει. Δηλαδή, κάθε

χαρακτήρας με διπλή, εκτελείται σε 3 χρόνους: ØŧЃŞ чéñ
Νη-η-η

Ѓ

Σο υφέν είναι μια καμπύλη γραμμή, η οποία ενώνει δύο χαρακτήρες
της ίδια οξύτητας, δηλ. Νη με Νη, Πα με Πα:

ØŧчŞ чéпччŧéŞ

Νη…η Νη Νη

Σο υφέν μπορεί να μπει και κάτω από τους χαρακτήρες, όπως στο
προηγούμενο παράδειγμα, αλλά και πάνω από αυτούς. Κάνει ακριβώς την
ίδια δουλειά:

ØŧчŞ чоéччŧéŞ Άρα παρατηρούμε ότι το υφέν
ισοδυναμεί με το κλάσμα. Είναι δηλ.:

Νη…η Νη Νη ŧŞч=ЃØ ЃЃЃЃЃччо

Νη-η Νη - η

ΠαύσηΦ1ρηχσριόμνεούουυνçγè ια ναΠσαταύμσηατ2ούχνρτόονωμένλοçςèè για ορισμένο χρόνο. çèèè
Παύση 3 χρόνων

Όλες οι παύσεις γράφονται με βαρεία8 και τελείες ανάλογα με το πόσους
χρόνους θέλουμε να σταματήσουμε.

Εκτός όμως από τις παραπάνω παύσεις, έχουμε και τον σταυρό (+)

που είναι παύση για αναπνοή.

΢ε πολλά εκκλησιαστικά μέλη το πρώτο (1ο) μέτρο δεν είναι πλήρες.
Λείπει δηλαδή τη θέση & υπάρχει μόνο η άρση. Αυτό το μέτρο λέγεται
ελλιπές μέτρο. Για να εκτελέσουμε το ελλιπές μέτρο ή κάνουμε σιωπή (1

8 Για την βαρεία θα μιλήσουμε στο 14ο κεφάλαιο, περί χαρακτήρων ποιότητας.

18

ΘΕΨΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ ΣΗ΢ ΒΤΖΑΝΣΙΝΗ΢ ΜΟΤ΢ΙΚΗ΢

χρόνου) ή ξπεακρινάάδμειεγμκαατØŧευчŞ θείανéчμε άчρση.éчΕάνчγια παράδειγμα είχαμε την
παρακάτω τότε θα εκτελούσαμε

Νη Νη Νη Νη Νη

με παύση στην θέση και θα ξεκινούσαμε να ψάλλουμε από την άρση:

ØŧçŞ èчéччéчч

Νη Νη Νη Νη Νη

23)ŧŞчØéсØéсØéсØéсéØЃтЃÚ éЃтЃÚ éтÚЃéтЃÚ éтÚЃéЃсØŧŞé
24)ŧŞчØéччéсØéччéсØéччéсØЃŪšЃéч

чéЃтЃÚ éччéЃтÚЃéччéЃтЃÚ éчтéсŧØ Şé

25) ŧŞччéЃтðЃéссéЃтðЃŧŞæссéЃтðЃéцтéсØũŠæ

стéЃтðЃéстéЃтðЃéстéЃтéðцтéсŧØ éŞ

26)ŧŞчяØчéсØчéсØчéсØчŪšæчØчéтÚ

чéтÚчéтчÚ ŧŞé

27)ŧчŞ éñсéñсñéсŪñ šæчéñЃтòЃéЃтòЃéтЃò ŧéŞ
28)ŧŞчØсéсØтéсØсéсñūţŞæсØтéЃтÚтéЃтÚтé

сñŨşæЃчØсéсØтéсØсéсñŬţşæсØтЃéЃтÚтЃéЃтÚтéЃ

éтòŧéŞ

19

ΘΕΨΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ ΣΗ΢ ΒΤΖΑΝΣΙΝΗ΢ ΜΟΤ΢ΙΚΗ΢

29)ŧ Ş ч Ø ё ч ч é с Ø ч ч é с Ø ч ч é с Ø ч

чŪšæчØччéЃтÚччéЃтÚччéЃтÚччŧŞæ

éчØтÚéсччØŧЃŞ é

30)ŧчŞ ïñéсñïéсéïñтðòéтéðòтéòðсïŧñ ŞЃé
31)ŧ Ş ч ч п é с ч п é с ч п é с ч п é с ч п ū ţ Ş é

ччéпЃЃЃтчЃЃЃпéЃЃЃтчЃЃЃéпЃЃЃтчЃЃЃпéЃЃЃтчЃЃЃŧп Şé

32)ŧ Ş ч ч é ч ч о é с ч é ч ч п é с ч é

ччоéтчéччпéтчéччпŧŞЃéтчéччпé

éцтéсчпŧŞЃé

33)ŧŞчэçèЃéЃсçЃèЃéсçèЃéЃтçèЃéЃтçèéЃтçèЃéЃсçèŧéŞ
34)ŧчŞ яçèèЃéЃсçЃèèЃéсçèèЃéЃтçèèЃéЃтçèèéЃтçèèЃéЃсçèèŧŞé
35)ŧŞчёçèèèЃéЃсçЃèèèЃéсçèèèЃéЃтçèèèЃéЃтçèèèéЃтçèèèЃéЃсçèèèŧéŞ
36)ŧŞчхéчсéцтéсхūţŞæтхéцтéсхé

éсчŧŮšæЃчØéчтéчтéчтéчтŪšæчØéчтé

чтéчтéччéчŧØ Ş

37)ŧŞчюссéчссéчссéтссé

20

ΘΕΨΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ ΣΗ΢ ΒΤΖΑΝΣΙΝΗ΢ ΜΟΤ΢ΙΚΗ΢

éсñŧŮšЃæ чттéсттéчñūţæŞцттéсттéчттé
ŧчæŞ хсéчттéчттéссчéчŧñ Şé

38)ŧŞчхѐчхéчхчсūţŞæчхчхéч

сñŧŮšæЃçèèчтéчтчтéчтчтũŠæчтчтé
éчñŧï éŞ

39)ŧ Ş ч ч п é с ч п é с ч п é с ч п é с ч п ū ţ Ş é

ччéпЃЃЃтчЃЃЃпéЃЃЃтчЃЃЃéпЃЃЃтчЃЃЃпéЃЃЃтчЃЃЃŧп Şé

21

ΘΕΨΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ ΣΗ΢ ΒΤΖΑΝΣΙΝΗ΢ ΜΟΤ΢ΙΚΗ΢

ΚΕΥΑΛΑΙΟ 4ο

гЃЃЃЃЃЃЃЃЃЦ

Και στις δύο περιπτώσεις μετράει μόνο το ίσον ч . Δηλ. ούτε

ανεβαίνουμε ούτε κατεβαίνουμε, αλλά επαναλαμβάνουμε τον προηγούμενο
χαρακτήρα. Είναι δηλ.:

г=ЃЃЃЃЃЃЃЃч και ЦЃ=ЃЃЃЃЃЃч

Г

Η πεταστή παίζει το ρόλο στηρίγματος. Δεν χάνει όμως την
ποιοτική της αξία, δηλαδή το τίναγμα που κάνουμε στη φωνή μας. Είναι
δηλαδή:

ГЃ=ЃЃЃЃЃЃЃЃЃт

Л

΢την περίπτωση αхυτ.ήΙσδχιαύβειάδζηετλααιδπήρ: ώτα το ολίγο с και στη
συνέχεια τα κεντήματα

Л=ЃЃЃЃЃЃЃЃсх
Π.χ. ŧчŞ чэ éЛéũŠ

Νη Νη Πα-Βου

22

ΘΕΨΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ ΣΗ΢ ΒΤΖΑΝΣΙΝΗ΢ ΜΟΤ΢ΙΚΗ΢

Х

΢την οπλείργίποτωсση αυ.τήΙσδχιύαεβιάδζηολναταδήι :πρώτα τα κεντήματα х και στη
συνέχεια το

ХЃ=ЃЃЃЃЃЃЃхс

Π.χ. ŧŞччэ éХéũŠ
Νη Νη Πα-Βου

Η διαφορά των γραφών αυτών θα γίνει κατανοητή σε παρακάτω
κεφάλαιο, όταν θα μιλήσουμε για τους χαρακτήρες που διαιρούν τον χρόνο.

Й

΢την περίπτωση αυτή το ολίγο δεν διαβάζεται και χρησιμοποιείται
ως στήριγμα. Διαβάζουμε δηλαδή μόνο την απόστροφο και τα κεντήματα.
Ισχύει δηλαδή:

ЙЃ=ЃЃЃЃЃЃЃтх

ŧŞччэ éЙéŧŞ

Π.χ.

Νη Νη Ζω-Νη

М

΢την περίπτωση αυτή το ολίγο δεν διαβάζεται και χρησιμοποιείται
ως στήριγμα. Διαβάζουμε δηλαδή μόνο το ίσο και τα κεντήματα. Ισχύει
δηλαδή:

МЃ=ЃЃЃЃЃЃЃчх

23

ΘΕΨΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ ΣΗ΢ ΒΤΖΑΝΣΙΝΗ΢ ΜΟΤ΢ΙΚΗ΢

Π.χ. ŧŞчэчéМéŨş
Νη Νη Νη-Πα

40)ŧчŞ ØёЛéчØЛéчØчхéчŬïñ şţЃéчØЙéтÚЙé

ттÚ тéтÚçèèЃŧŞé

41)ŧŞçèьчéчтéссéсёñЎчéчэтéссé

Πα τε ε ρα Υι ον και Α α γι ον
ЛéтÚЃūţŞéçèчéсчéттéстéтÚЃũŠéтчéсØéЃЃтÚЃЃéЃЃ
Πνευ μα Τρι α δα ο μο ου σι ον και α χω ρι
тÚŧŞЃé
στον

42)ŧŞчэтéссéЛéтũÚ ŠЃéЃçèчéсØéттéсØéтÚéтÚŧŞé

Ε λε ον ει ρη νης θυ σι αν αι νε σε ως

43) ŧŞчяХéЃтХЃéЃтХЃéчñūţŞЃéЃтХЃéЃтттéЃт

ХéЃтттŧéŞЃтХéЃчттéЃсчтéЃсЃñ ŧéŞ

44) ŧŞМётÚéсØсØũŠéМтÚéсØсØéūţŞМтÚéсØ

чØŬţşéМтéÚ ЙтÚūŞţéМтÚéЙтÚŪéš ЙтÚéттсØŨşé
МтÚéттсŧØ éŞ

24

ΘΕΨΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ ΣΗ΢ ΒΤΖΑΝΣΙΝΗ΢ ΜΟΤ΢ΙΚΗ΢

ΚΕΥΑΛΑΙΟ 5ο

ш
Με την υπορροή ш κατεβαίνουμε 2 φωνές συνεχώς (1+1).

Αντιστοιχεί δηλαδή με δύο αποστρόφους:

шЃЃЃ=ЃЃЃЃЃЃтт

Άρα η υπορροή έχει 2 χρόνους.

Π.χ. ØŧчŞ яччéчЃЃшЃéЃЃссØŧŞé
Νη Νη Νη Νη Ζω-Κε Ζω Νη-η

Για να δούμε το παραπάνω παράδειγμα αναλυμένο:

ØŧчŞ яччéчттЃéссØŧéŞ
Νη Νη Νη Νη Ζω Κε Ζω Νη-η

Όταν η υπορροή ш έχει απλή από κάτω, τότε οι χρόνοι γίνονται 3

(2 για την υπορροή και 1 για την απλή). Δηλαδή:

шðЃ=ЃЃЃЃЃЃЃЃттЃЃð ЃЃЃЃήЃЃЃЃЃЃЃЃЃЃшЃð ЃЃЃЃ=ЃЃЃЃЃЃттÚ

Π.χ. ØŧŞччё ччéчЃЃЃшðЃЃЃéЃЃссчØŧéŞ
Νη Νη Νη Νη Νη Ζω-Κε-ε Ζω Νη Νη-η

Για να δούμε το παραπάνω παράδειγμα αναλυμένο:

ØŧŞччё ччéчЃттÚЃéЃЃссчØŧéŞ
Νη Νη Νη Νη Νη Ζω Κε-ε Ζω Νη Νη-η

25

ΘΕΨΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ ΣΗ΢ ΒΤΖΑΝΣΙΝΗ΢ ΜΟΤ΢ΙΚΗ΢

45)ŧŞчХё тéЃчшсéЃчñçèŧŞéЃсХтéчшсé

чçñ èŨЃş éЃсХтéЃсштéсñçèЃũéŠЃссØ éØсштéЃсØ
чØŪšЃéЃсштéЃсØчØéЃсштéЃсØчØéЃсштéЃсØ
чØŧéŞ

46)ŧŞчяХéтХéтХéчñЃūţŞЃéЃсшéсшЃéсшЃéЃ

тçÚ èŧЃŞ é

47)ŧŞчяссéсØсéсØсéсñŧŮšЃéЃчшЃéЃтÚтЃéЃ

чшéЃЃтòЃЃŧЃŞ é

48)ŧŞчёшðéсØсØŧŞéсшðéсссØéũŠсшðéс

ссØūЃţŞ éсшéðсшéðсшðéсшéðсшéðцтсŧØ éŞ

26

ΘΕΨΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ ΣΗ΢ ΒΤΖΑΝΣΙΝΗ΢ ΜΟΤ΢ΙΚΗ΢

ΚΕΥΑΛΑΙΟ 6ο

Είδαμε 1ο Κεφάλαιο, ότι η υπερβατή ανάβαση είναι αυτή που
παραλείπουμε κάποιους ενδιάμεσους φθόγγους. Έτσι για να ανεβούμε 2
φωνές υπερβατώς, έχουμε 3 σημάδια:

΢ΤΜΒΟΛΟ ΟΝΟΜΑ΢ΙΑ
Ολίγο με Κέντημα από δεξιά
су

Ё Ολίγο με Κέντημα από κάτω

О Πεταστή με Ολίγο από πάνω

Σο κέντημα у δεν θα το δούμε ποτέ μόνο του. Γράφεται πάντα

μαζί με άλλους χαρακτήρες και ιδιαίτερα μαζί με το ολίγο, όπως φαίνεται
στον παραπάνω πίνακα.

Π.χ. ŧØ ŞчсуЃéũŠ ή ŧØ чŞ ЁЃéũŠ ή ØŧчŞ ОЃéũŠ

Νη Βου Νη Βου Νη Βου

Για να κατέβουμε 2 φωνές υπερβατώς, χρησιμοποιούμε το ελαφρόν ф
(που είναι σαν μια ανάποδη πεταστή).

Π.χ. ØūŞчţ фЃéũŠ και ØŨчş фЃéŭŤ

Δι Βου Πα Ζω

27

ΘΕΨΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ ΣΗ΢ ΒΤΖΑΝΣΙΝΗ΢ ΜΟΤ΢ΙΚΗ΢

΢ΤΜΒΟΛΟ ΟΝΟΜΑ΢ΙΑ ΦΡΗ΢Η
Ολίγο με κέντημα από πάνω Ανάβαση (3) φωνών
Ђ

П Πεταστή με κέντημα από πάνω Ανάβαση (3) φωνών

Є Ελαφρό με απόστροφο μέσα Κατάβαση (3) φωνών

΢ΤΜΒΟΛΟ ΟΝΟΜΑ΢ΙΑ ΦΡΗ΢Η
Ολίγο με υψηλή Ανάβαση (4) φωνών
си από πάνω και δεξιά Ανάβαση (4) φωνών
ци Πεταστή με υψηλή
από πάνω και δεξιά Κατάβαση (4) φωνών
щ
Φαμηλή

΢ΤΜΒΟΛΟ ΟΝΟΜΑ΢ΙΑ ΦΡΗ΢Η
Ολίγο με υψηλή Ανάβαση (5) φωνών
сж από πάνω και αριστερά Ανάβαση (5) φωνών
цж Πεταστή με υψηλή
από πάνω και αριστερά Κατάβαση (5) φωνών
І
Φαμηλή με απόστροφο
από κάτω

28

ΘΕΨΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ ΣΗ΢ ΒΤΖΑΝΣΙΝΗ΢ ΜΟΤ΢ΙΚΗ΢

΢ΤΜΒΟΛΟ ΟΝΟΜΑ΢ΙΑ ΦΡΗ΢Η
Ολίγο με κέντημα από πάνω Ανάβαση (6) φωνών
Ђи και υψηλή από πάνω δεξιά
сжу
Пи Ολίγο με κέντημα δεξιά Ανάβαση (6) φωνών
και υψηλή πάνω αριστερά
Ї
Πεταστή με κέντημα από πάνω Ανάβαση (6) φωνών
και υψηλή από πάνω δεξιά

Φαμηλή με ελαφρό Κατάβαση (6) φωνών
από κάτω

΢ΤΜΒΟΛΟ ΟΝΟΜΑ΢ΙΑ ΦΡΗ΢Η
Ολίγο με κέντημα από πάνω Ανάβαση (7) φωνών
Ђз
και πάνω απ’ αυτό, υψηλή
Пз
Πεταστή με κέντημα από πάνω Ανάβαση (7) φωνών
Ј και πάνω απ’ αυτό, υψηλή

Φαμηλή με ελαφρό από κάτω Κατάβαση (7) φωνών
και απόστροφο κάτω απ’ αυτό

49)ŧŞчэсéсØéфØéсØуéũŠЃтсéсØéфØéсØуЃŪšЃéЃт

сéсØéфØéсØуéūţŞЃтсéсØéфØéсØуŬţşЃéЃтсéсØé
фØéсØуŭŮŠЃЃéЃтсéсØфØéЃсØуЃŧŮšЃЃéçèèЃéЃчтéЃтÚЃéЁØéфØé

29

ΘΕΨΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ ΣΗ΢ ΒΤΖΑΝΣΙΝΗ΢ ΜΟΤ΢ΙΚΗ΢

Ŭşсţ тéЃтÚЃéЁØéфūØ ЃţŞ éстéЃтЃÚ éЁØЃéфØŪЃš éЃстéЃтÚЃéЁØé
фØũŠéстЃéЃтÚЃéЃЁØéфØŨşéстéЃтÚЃéЁØéфØŧŞéстéЃтÚЃé
ЁØéфØŭŤЃЃéЃсéØЃтЃÚ éЃсŧØ éŞ

50)ŧŞчэчéОтЃéччéОтЃéũŠччéЃОтЃé

ччéОтЃūţéŞЃччéОтЃéЃччéсØуŧЃŮš éЃчф
éччéцфéЃчØЃūţŞéЃцфéччéцфéчØũŠéц
фéччéцфéчØŧŞЃéцфéччéцтéсØŧŞéé

51)ŧŞччéссéсØéЄØéЂчéчØŪšæччé

ттéтÚéЂÙéЄŧØ сæŞ чéссéсØéЄéØЂчéчūØ æţŞ
ччéттéтÚéЂÙéЄчéчØŨşæсчéссéсØé
ЄØéЂчéчØŬţşæччéттéтÚéПÙéЄчéчØũŠæс
чéссéсØéЄØéЂчéчØŭŮŠæЃччéттéтÚéПÙé
ЄØŪšæЃсчéссéсØéЄØéЂчéчåŧØ ŮšæЃччéт
тéтÚéПÙéЄØūţŞæЃсучéттéтÚéПÙéЄØŪšæЃсучéттé

30

ΘΕΨΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ ΣΗ΢ ΒΤΖΑΝΣΙΝΗ΢ ΜΟΤ΢ΙΚΗ΢

тÚéПÙéЄØũŠæЃсучéттéтÚéПÙéЄØéсучéттéтÚé
éЂÙéЄØЃéччéчŧØå éŞ

52)ŧŞчсéссéсØūţŞæЃщÚéсиØūţŞæчтéттéтÚé

сиØéЃщÚŧŞæЃссéссéсØéщÚéсиØŬţşæттéттéтÚé
éсиéØщŧÚ æЂŞ тéттéтÚéсчéтчéсåŧØ Şé

31

ΘΕΨΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ ΣΗ΢ ΒΤΖΑΝΣΙΝΗ΢ ΜΟΤ΢ΙΚΗ΢

ΚΕΥΑΛΑΙΟ 7ο

(ч)°

Σο γοργό ενώνει 2 χαρακτήρες και διαιρεί στο μισό τη χρονική
αξία τους. Ισχύει δηλαδή:

ччЃ°=ЃЃЃЃЃЃЃч
1



Π.χ.ŧØ Şччé με χωρίς γοργό και ŧØ Şччч° é

μια κίνηση μαζί

Νη Νη Νή - Νη Νη

Δηλαδή, το γοργό μειώνει την αξία των 2 ίσων στο παραπάνω
παράδειγμα και λέγονται και τα δύο σε 1 χρόνο ( στη θέση). Επομένως, το
γοργό ενώνει πάντα το χαρακτήρα πάνω στον οποίο μπαίνει μαζί με
τον προηγούμενό του. Γράφεται είτε πάνω είτε κάτω από τους

χαρακτήρες.

Л°

πρώτα΢ττοηνολπίγεροίπτсωση το γοργό ανήκει στα κεντήματα х . Εκτελούμε
χρόνο (μία
, έπειτα τα κεντήματα ενωμένα σ’ ένα

κίνηση). Είναι δηλαδή:

Л=Ѓ° ЃЃЃЃЃЃЃсх¡

Π.χ. ŧчŞ чэ éЃЃЛч° éũŠ
Νη Νη Πά-Βου Βου

32

ΘΕΨΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ ΣΗ΢ ΒΤΖΑΝΣΙΝΗ΢ ΜΟΤ΢ΙΚΗ΢

Х°

΢την περίπτωση αυτή το γοργό ανήκει πάλι στα κεντήματα х.

Εκτελούμε όμως πρώτα τα κεντήματα, άρα το γοργό θα ενώσει τα
κεντήματα με τον προηγούμενο απ’ αυτά, χαρακτήρα, σ’ ένα χρόνο (μία
κίνηση).

Είναι δηλαδή:

ХЃ° =ЃЃЃЃЃЃЃхс¡

Π.χ. ŧŞччэ éчХé°ũŠ διότι τα κεντήματα θα ειπωθούν σ’ ένα
Νη Νη Νή-Πα - Βου

μαζί με το ίσον που προηγείται απ’ αυτά: ŧчŞ эчéчх¡сéũŠ

Νη Νη Νή - Πα Βου

Й¿

΢την περίπτωση αυτή όπως έχουμε πει το ολίγο с δεν

διαβάζεται και χρтησιμοκπαοι ιετίαταικεωντςήμσταήτραιγμαх. Δ. ιΣαβοάζγοουρμγεόδηαλναήδκήει μόνο
την απόστροφο στα

κεντήματα, και τα ενώνει με την απόστροφο σε ένα χρόνο.

Είναι δηλαδή:

Й¿Ѓ=ЃЃЃЃЃЃЃтх¡

Π.χ. ŧŞччэ éЙ¿чéŧŞ
Νη Νη Ζώ-Νη Νη

М¿

΢την περίπτωση αυτή το ολίγο с μόνδοεντοδιίασοβάζчεται και
χρησιμοποιείται ως στήριγμα. Διαβάζουμε και
δηλαδή

33

ΘΕΨΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ ΣΗ΢ ΒΤΖΑΝΣΙΝΗ΢ ΜΟΤ΢ΙΚΗ΢

τα κεντήματα х. Σο γοργό πηγαίνει στα κεντήματα και τα ενώνει με

το ίσον σε μια κίνηση. Είναι δηλαδή:

М¿Ѓ=ЃЃЃЃЃЃЃчх¡

ŧŞчэчéМч¿ éŨş

Π.χ.

Νη Νη Νή-Πα Πα

шˉ

Έτσι σΌτηπνωυςπέοχρροουήμεμδεειγηορυγπόορшροˉ ,ήθεωшρεείτίνααι ιόδτύι οτοαπγόοσρτγρόοφμοπι ασίυννεει χσότμηεννο1ιη.

απόστροφο. Επομένως θα ενώνει σε ένα χρόνο (μία κίνηση) την 1η
απόστροφο με τον προηγούμενο απ’ αυτήν χαρακτήρα.

Είναι δηλαδή: шˉЃЃЃ=ЃЃЃЃЃЃтт¡

Π.χ. ØŧŞчэчéчЃЃшЃˉ ЃéЃЃссŧéŞ
Νη Νη Νή- Ζω Κε Ζω Νη

Για να δούμε το παραπάνω παράδειγμα αναλυμένο:

ØŧчŞ эчéЃчтЃ¡ тЃéссŧéŞ

Νη Νη Νή - Ζω Κε Ζω Νη

чØЃч°ЃЃЃ

και γο΢ργτόηνστποερ2ίοπίτσωοσ. ηΣοαυγτοήργπЃαόЃЃρδαιταηιρροεύί μτεη ότι υπάρχει κλάσμα στο 1ο ίσο
χρονική αξία του 2ου ίσου και

τη χρονική αξία του κλάσματος που έχει το 1ο ίσο. Είναι δηλαδή:

чØЃчЃ° ЃЃ=ЃЃЃЃЃчччЭ °

1 χρόν. χρόν.


°
34

ΘΕΨΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ ΣΗ΢ ΒΤΖΑΝΣΙΝΗ΢ ΜΟΤ΢ΙΚΗ΢

Ακριβώς το ίδιο ισχύει και σε παρόμοιες περιπτώσεις όπως αυτές
που ακολουθούν:

чØЃт¡ЃЃ=ЃЃЃЃЃЃччЭт¡ тчÚ Ѓ° Ѓ=ЃЃЃЃЃЃтчЭч°

1 χρόν. χρόν. 1 χρόν. χρόν.


° °
тÚтЃ¡ Ѓ=ЃЃЃЃЃЃтчтЭ ¡ сØтЃ¡ ЃЃ=ЃЃЃЃЃсчЭ т¡

1 χρόν. χρόν. 1 χρόν. χρόν.


° °

чЃØ шðЃˉ ЃЃ

΢την περίπτωση αυτή παρατηρούμε ότι υπάρχει κλάσμα στο ίσο και

γοργό με απλή στην υπορροή. Όπως έχουμε δει η υπορροή είναι δύο
απόστροφοι συνεχόμενοι. Έτσι το γοργό θα μπει στην 1η απόστροφο

οπότε θα γίνει ένας χρόνος με το κλάσμα του ίσου, και η απλή θα γίνει
κλάσμα στη 2η απόστροφο. Είναι δηλαδή ένας τετράσημος ρυθμός:

чØЃшЃðˉ Ѓ=ЃЃЃЃЃЃчтØ ¡тÚЃЃ=ЃЃЃЃЃччпт¡ЃтÚ

. μία κίνηση

°

чт¡ðЃЃЃЃЃЃ

Η απόστροφος με το γοργό πηγαίνει σ’ ένα χρόνο με το ίσο και
στην ουσία η άλλη κίνηση είναι ένα ίσο συνδεδεμένο με την απόστροφο με
υφέν. Είναι δηλαδή ένας δίσημος ρυθμός:

чтЃ¡ð ЃЃЃЃЃ=ЃЃЃЃЃЃЃЃчтч¡ Э

1


χρόν. χρόν. μια κίνηση

°

35

ΘΕΨΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ ΣΗ΢ ΒΤΖΑΝΣΙΝΗ΢ ΜΟΤ΢ΙΚΗ΢

ччñ Ѓ° ЃЃЃ

και ΢την περίπτωση αυτή μπεαЃЃδριαπτληήροεύίνμαει ότι υπάρχει διπλή στο 1ο ίσο
γοργό στο 2ο ίσο. Σο ίσο σαν να είναι ενωμένα 3 ίσα με
υφέν. Σο γοργό διαιρεί τη χρονική αξία του 2ου ίσου και την ενώνει με

ένα από τα 3 ίσα σε μια κίνηση. Είναι δηλαδή ένας τρίσημος ρυθμός:

чñчЃ° Ѓ=ЃЃЃЃЃЃчччЭ чЭ °

2 χρόν. χρόν. μια κίνηση


Ακριβώς το ίδιο ισχ° ύει και σε παρόμοιες περιπτώσεις, όπως για παράδειγ-

μα:

чЃñ т¡ЃЃ=ЃЃЃЃЃЃччЭчЭт¡ тòч°ЃЃ=ЃЃЃЃЃЃтчЭччЭ °

2 χρόν. χρόν. μία κίνηση 2 χρόν χρόν. μία κίνηση


° °
тòт¡ЃЃ=ЃЃЃЃЃЃтчЭчЭт¡ стñ ¡Ѓ=ЃЃЃЃЃЃЃсчЭчЭ т¡

2 χρόν. χρόν. μία κίνηση 2 χρόν. χρόν. μία κίνηση


° °
чñïчЃ° ЃЃЃ

και ΢την περίπτωση αυτή μπεαЃτЃρραιπτηλρήούείμνεαιόσται νυπναάρεχίνεαι ιτερνιωπλμήέναστο4 1ο ίσο
γοργό στο 2ο ίσο. Σο ίσο ίσα με
υφέν. Σο γοργό διαιρεί τη χρονική αξία του 2ου ίσου και την ενώνει με

ένα από τα 4 ίσα σε μια κίνηση. Είναι δηλαδή ένας τετράσημος ρυθμός:

чñïчЃ°=ЃЃЃЃЃЃЃчччЭ чЭ чЭ °

3 χρόν. χρόν. μια κίνηση


Ακριβώ° ς το ίδιο ισχύει και σε παρόμοιες περιπτώσεις, όπως στα πα-

ραδείγματα που ακολουθούν:

36

ΘΕΨΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ ΣΗ΢ ΒΤΖΑΝΣΙΝΗ΢ ΜΟΤ΢ΙΚΗ΢

чñЃï т¡ЃЃ=ЃЃЃЃЃЃчччЭ чЭ Эт¡

3 χρόν. χρόν. μία κίνηση


°
тòðч°ЃЃ=ЃЃЃЃЃЃтччЭ ЭччЭ °

3 χρόν χρόν. μία κίνηση


°
. ттðò Ѓ¡ Ѓ=ЃЃЃЃЃЃтчЭччЭ тЭ ¡

3 χρόν. χρόν. μία κίνηση


°
сñтï Ѓ¡ ЃЃ=ЃЃЃЃЃсччЭ чЭ Э т¡

3 χρόν. χρόν. μία κίνηση


°

53)ŧ Ş ч э ч ° ч ч ° é с ч ° ч ч ° é с ч ° ч

ч°éтч°чч°éтч°ччé° чтéсØŧŞé

54)ŧŞчэс°сс°éсс°сс°éст¡тт¡éтт¡

ттé¡ ттéсØŧéŞ

55)ŧŞчсэ чé°чØŨЃş чсч°éчũØ Šéчсч°

éчØŪšЃéчсч°éчØūţŞéчст¡ЃéЃтÚŪšéЃчст¡ЃéЃтÚé

ũЃŠ чстЃ¡ éтÚЃéŨчş ст¡ЃéЃтÚŧŞé

56)ŧŞчч°сéсØũŠéЃтч°сéсØŪšéЃтч°сé

37

ΘΕΨΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ ΣΗ΢ ΒΤΖΑΝΣΙΝΗ΢ ΜΟΤ΢ΙΚΗ΢

сØūţŞéчч°чéЃтÚЃéŪšЃчч°чéЃтÚЃéũŠЃчч°чé

ЃтЃÚ ŨşЃéЃчч°чéЃтÚЃéЃчч°тчé°сŧØ Şé

57)ŧŞчёЛ°тÚéЃчЛ°тÚЃéũŠчЛ°тÚЃéчЛ°тÚūţŞЃé

Ѓчшсˉ éØчшсˉ ØũŠЃéЃчшсˉ éØчшˉсŧØ éŞ

58)ŧŞчёХ°тÚЃéЃчХ°тÚéЃчХ°тÚЃéчХ°тÚéЃМ¿

ттéÚЃМт¿ тũÚ ЃŠ éЃМ¿ттéÚЃМт¿ тŧÚ Şé

59)ŧŞчэХ°éтХ°éтХ°ūţŞéтХ°éтХ°éтХ°éŧŮšЃЃч

шЃˉ ЃЃéсшˉЃЃéсшЃˉ ЃЃéсшˉЃЃЃéũсŠ шЃˉ ЃЃéсшˉЃЃЃéсшЃˉ ЃЃéсØŧŞé

60)ŧŞчØч°éсØч°éсØч°éсØŪšéчØч°éтÚч°éтÚ

чé° тÚЃŧŞé

61)ŧŞчØс°éсØс°éсØс°éЃтÚūţŞéЃчØт¡ЃéтÚт¡ЃéтÚт¡Ѓé

сØŧŞé

62)ŧŞчэчéЛ°тéттéсØŧŞЃéЃчсéсЛ°éтшˉЃЃé

Αλ λη λου ου ι ι α Αλ λη λου ου ι ι
сØũŠéЃфчéсх*éЛ°тт¡éЃМ¿тшˉæс°тéчØŧŞéé

α Αλ λη λου ου ου ου ου ι ι ι ι ι α

Προσέχουμε Ø*éсх¡ттé¡Мт¿ т¡ЃЃéтс°тéчŧØ Şé
την ανάλυση ου ου ου ου ι ι ι ι ι ι α

38

ΘΕΨΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ ΣΗ΢ ΒΤΖΑΝΣΙΝΗ΢ ΜΟΤ΢ΙΚΗ΢

63)ŧŞчØсу° éсучéссØ °éфØūţŞéЃтчÚ °ЃéЃтчéЃтÚ

сЃ° éЃфŧØ éŞ

64)ŧŞчØёшˉðЃЃЃéЛ°тсØŧŞéсØшˉðЃЃЃéЛ°тсØŨşЃéЃсØшˉсé

сØЛ°тéЃсñïūŞţЃéЃсØшˉЃЃчéЃсØшðˉЃЃéЃЃсØшˉЃЃчéсØшˉðЃЃЃé
сшØ Ѓˉ ЃсéчтсŧØ Şé

65)ŧŞчØéэттðЃ¡ éЛт° éсŧØ ŞЃéЃсéØцтЃ¡ð éсс°Лé°ЃтūÚ éţŞ

ЂÙéттЃð¡ ЃéЃчт¡ðЃéЃттЃð¡ éũŠЃсустé¡тт¡ðЃéчтМ¡ Ѓ¿ éЃ
фØŧŞé

66)ŧŞчñяч°éсñч°éсñч°éсñŪšéсñт¡ЃéЃтòч°éЃтò

ч°éЃтòŧŞé

67)ŧŞчñяс°éсñс°éсñс°éЃтòūţŞéсñт¡Ѓéтòт¡éтòч°é

éтòŧŞé

39

ΘΕΨΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ ΣΗ΢ ΒΤΖΑΝΣΙΝΗ΢ ΜΟΤ΢ΙΚΗ΢

ΚΕΥΑΛΑΙΟ 8ο

Ќ

΢την περίπτωση έχουμε μια απόστροφο και ένα ελαφρό το ένα

δίπλα στο άλλο. Γνωρίζουμε ότι από μόνα τους, η απόστροφος κατεβαίνει 1
φωνή και το ελαφρό 2 φωνές. Όμως το συνεχές ελαφρό κατεβαίνει 2

φωνές συνεχώς, δηλ. 1+1. Είναι δηλαδή σαν να έχουμε 2 αποστρόφους
ενωμένες, από τις οποίες η 1η έχει γοργό. Είναι δηλαδή το ίδιο με την

υπορροή με γοργό. Επομένως έχουμε:

ЌЃЃ=ЃЃЃЃЃЃЃЃшЃˉ ЃЃ=ЃЃЃЃЃт¡т

Εκείνο που πρέπει να προσέξουμε είναι ότι στο συνεχές ελαφρόν, η
απόστροφος δεν παίρνει συλλαβή, αλλά συνεχίζει την προηγούμενη. Ση
νέα συλλαβή την παίρνει το ελαφρό. Να σημειώσουμε εδώ ότι, με το συ-
νεχές ελαφρό, έχουμε και 2 νέα συμπλέγματα χαρακτήρων (βλ. παρακάτω
πλαίσια), που εκτελούνται όπως ακριβώς το συνεχές ελαφρό.

ЪЃЃ=ЃЃЃЃЃЃЌх και рЃЃЃ=ЃЃЃЃЃЃЃЌ

Σο ολίγο είναι στήριγμα Η πεταστή είναι στήριγμα
και χάνει την αξία του και χάνει την αξία της

68)ŧŞчэсéсЌŧŞéссéсЌŨşéссé

сЌéũŠссéсЌéŪšЃтсéсЌũŠéЃтсé
сЌéЃтсéсЌŧŞéЃтсéсЌéЃцтéсØŧŞé

69)ŧŞчёЌцЌéсХ°с°тчŧŞéсх®с

40

ΘΕΨΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ ΣΗ΢ ΒΤΖΑΝΣΙΝΗ΢ ΜΟΤ΢ΙΚΗ΢

чЌéсХ°ст° чūţŞéЂчÙ ЌéсчØ Ќ
éсØŬţşчЌéсñïūţŞéсЌчЌéЂЌч
ЌéЂтт¡ т¡тчŭŤЃéстЛ¡ т° ÚŧŞé

70)ŧŞчХ°éчЌéсХ°éчЌéсХ°éч

ЌũŠæсХ°éчЌéсХ°éчЌéсХ°éч
ЌéЁØåŧŮšæЃчЌéсЌéсЌéсЌũŠéс
ЌéсЌŧéŞсЌéст¡Л°тåŧÚ Şé

71)ŧŞчѐчЌсéсØŧŞсчЌêссØŨşæсч

ЌсéсØũŠсчЌêссØŪšæсчЌсéсØūţŞ
счЌêссØŬţşæсчЌсéсØŭŮŠЃсчЌê
ссØŧšŮЃЃæ ччшˉЃтéсŬØ şţçèèéсчшЃˉ тéсØūŞţсчЌ
êтсØŪšсчшˉЃтéсØũŠсчЌêтсØŨşæсчшˉЃтé
сñçèŧéŞ

72)ŧŞчѐХ°ЌØéсХ°ЌØéсХ°ЌØũŠæсХ°

ЌØéсХ°ЌØūţŞæсХ°ЌØéсХ°ЌØéсХ°
ЌØŧŮšæЃтХ°ЌØéтХ°ЌØŬţşæтХ°ЌØéтХ°ЌØŪšæ
éтХЌ° éØтХ°ЌéØтХЌ° éØчçñ èŧŞé

41

ΘΕΨΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ ΣΗ΢ ΒΤΖΑΝΣΙΝΗ΢ ΜΟΤ΢ΙΚΗ΢

ΚΕΥΑΛΑΙΟ 9ο

(т¤ЃЃЃ )

Σο δίγοργο ενώνει 3 χαρακτήρες και διαιρεί στο τη χρονική


αξία του καθενός. Μπαίνει πάντα στον δεύτερο χαρακτήρα. Είναι δηλαδή:

чч³чЃ=ЃЃЃЃЃЃЃч

1

Π.χ. ØŧŞччé χωρίς δίγοργο και ØŧŞчч³ччé
μια κίνηση μαζί

Νη Νη (Νή - νη - νη) Νη

με δίγοργο. Επομένως, το δίγοργο ενώνει πάντα το χαρακτήρα πάνω
στον οποίο μπαίνει μαζί με τον προηγούμενό του και τον επόμενό του.

(т΄ЃЃЃЃЃ Ѓ)

Σο τρίγοργο ενώνει 4 χαρακτήρες και διαιρεί στο τη χρονική


αξία του καθενός. Μπαίνει πάντα στο δεύτερο χαρακτήρα. Είναι δηλαδή:

ччч¸ чЃ=ЃЃЃЃЃЃЃч
1



Π.χ.ŧØ Şччé χωρίς τρίγοργο και ŧØ чŞ чч¸ ччé
μια κίνηση μαζί

Νη Νη (Νή - νη - νη - νη) Νη

Επομένως, το τρίγοργο ενώνει πάντα το χαρακτήρα πάνω στον
οποίο μπαίνει μαζί με τον προηγούμενό του και τους δύο επόμενούς
του.

42

ΘΕΨΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ ΣΗ΢ ΒΤΖΑΝΣΙΝΗ΢ ΜΟΤ΢ΙΚΗ΢

73)ŧчŞ эчч³ ччч³ éсчч³ ччч³

éсчч³ ч³чũŠéтч³ччч³чéтч³ч
чч³чéчтЃéсŧØ Şé

74)ŧ Ş ч э ч ³ ч ч é с ч ³ ч ч é с ч ³ ч

чéсч³ччŪšéЃтч³ччéтч³ччéЃ
éтчч³ чéчтéсŧØ Şé

75)ŧ Ş ч э ч ч ³ ч é с ч ч ³ ч é с ч ч ³

чéсØŪšéЃстч³чéтчч³чéтчч³чé
éтÚŧŞé

76)ŧŞчэХ³тХ³éтХ³чūţŞéсч³ттч³чé

тт¤тсéŨşЃчХ³тХ³éЃтХ³чŬţşéЃчш˚ЃЃЃчш˚ЃЃЃé
éчш˚ЃЃсŧéŞ

77)ŧ Ş ч э ч ¸ ч ч ч é с ч ¸ ч ч ч é с

ч¸чччéсч³чччŪšéЃтч¸чч
чéтч¸чччéтч¸чччéчтéсØŧŞé

43

ΘΕΨΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ ΣΗ΢ ΒΤΖΑΝΣΙΝΗ΢ ΜΟΤ΢ΙΚΗ΢

78)ŧ Ş ч э ч ч ¸ ч ч é с ч ч ¸ ч ч é с

чч¸ччéсØŪšéЃстч¸ччéтчч¸
ччéтчч¸ччéтŧÚ éŞ

44

ΘΕΨΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ ΣΗ΢ ΒΤΖΑΝΣΙΝΗ΢ ΜΟΤ΢ΙΚΗ΢

ΚΕΥΑΛΑΙΟ 10ο

(ЃЃЃЃЃт)± (ЃЃЃЃЃт²)

Σο παρεστιγμένο είναι μια τελεία (·) η οποία τίθεται αριστερά ή
δεξιά του γοργού, του διγόργου, του αργού και του δίαργου. Επιτυγχάνε-
ται έτσι με τον τρόπο αυτό, η διαίρεση του χρόνου σε άνισα μέρη, ενώ ξέ-
ρουμε ότι με την χρήση των γνωστών χαρακτήρουν (γοργού, γίγοργου,
τρίγοργου) γινόταν η διαίρεση του χρόνου σε ίσα μέρη. Ας δούμε όμως με-
ρικά παραδείγματα για να καταλάβουμε τη χρήση του:

чч± чч²


σχ. 1 σχ. 2

΢την γραφή του (σχ. 1), όταν δηλ. το παρεστιγμένο είναι από
αριστερά, τότε μας ζητά να καθυστερήσουμε τον χρόνο από αριστερά.
3
Γι’ αυτό το λόγο ο χρόνος στο πρώτο ίσο είναι 4 και ο χρόνος στο δεύτερο

ίσο είναι 1 .
4
΢την γραφή τώρα του (σχ. 2), που το παρεστιγμένο είναι από
δεξιά, τότε μας ζητά να καθυστερήσουμε τον χρόνο από δεξιά. Γιαυτό
1
το λόγο ο χρόνος στο πρώτο ίσο είναι 4 και ο χρόνος στο δεύτερο ίσο είναι
ο χρόνος που χάνεται την αριστερό
3 . Αυτός ώρα που καθυστερούμε στο
4
παρεστιγμένο ή που τρέχουμε στο δεξιό παρεστιγμένο, στην ουσία
προστίθεται αμέσως στους επόμενους χαρακήρες.

Εκτός από τα παρεστιγμένα γοργά, έχουμε και παρεστιγμένα
δίγοργα, είτε από αριστερά, είτε από δεξιά. Σα παρακάτω σχήματα είναι
αναλυτικά:

9 Η συγκεκριμένη θεωρία περί των παρεστιγμένων γοργών και δίγοργων, προϋποθέτει προχωρημένους
μαθητές στην Βυζαντινή Μουσική, γι’ αυτό και προτείνεται, η θεωρεία αυτή να διδαχθεί σε μεγαλύτερες
τάξεις.

45

ΘΕΨΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ ΣΗ΢ ΒΤΖΑΝΣΙΝΗ΢ ΜΟΤ΢ΙΚΗ΢

Σο παρεστιγμένο δίγοργο από αριστερά, παρου-

ччч´ σιάζεται σε δύο μορφές. ΢το (σχ. 3), παρουσιάζε-
ται η πρώτη μορφή, όπου το παρεστιγμένο βρί-
σκεται στο κάτω μέρος του δίγοργου. Σότε καθυ-
σχ. 3 στερούμε στο πρώτο ίσο (1ος χαρακτήρας που ε-

νώνει το δίγοργο) κατά 2 ενώ μοιράζεται ο χρόνος στα άλλα δύο ίσα κατά
4
1 1
4 και 4 .

чччµ ΢το (σχ. 4), παρουσιάζεται η δεύτερη μορφή του
παρεστιγμένου δίγοργου από αριστερά, όπου το
παρεστιγμένο βρίσκεται στο πάνω μέρος του. ΢’
σχ. 4 αυτή την περίπτωση καθυστερούμε στο δεύτερο ί-
σο (2ος χαρακτήρας που ενώνει το δίγοργο) κατά
2 1
4 του χρόνου ενώ 1ο & 3ο ίσο μοιράζονται εξίσου τον χρόνο κατά 4 .

чччǾ Σο παρεστιγμένο δίγοργο από δεξιά έχει μόνο
την μορφή του (σχ. 5). ΢’ αυτήν την περίπτωση,
καθυστερούμε στο τρίτο ίσο (3ος χαρακτήρας που
σχ. 5 2
ενώνει το δίγοργο) κατά 4 του χρόνου, ενώ τα υ-

1 πόλοιπα ίσα, μοιράζονται εξίσου τον χρόνο κατά
4
.

Τπάρχουν και τα παρεστιγμένα τρίγοργα, τα οποία όμως είναι εξε-
ζητημένες περιπτώσεις. Μπορούμε όμως ένα τρίγοργο, να το συμπτύξουμε
σε ένα δίγοργο παρεστιγμένο, όπως δείχνουν τα παρακάτω σχήματα:

чч¸ччЃЃЃ=ЃЃЃЃЃЃЃчч´ч




ч ч ч¸ ч ЃЃЃ=ЃЃЃЃЃЃЃч ч чµ



ч ч ¸ч ч ЃЃЃЃ=ЃЃЃЃЃЃч ч чǾ



΢πανίως συναντάμε σε κάποια μουσικά μαθήματα το δις παρεστιγ-
μένο γοργό (περιέχει 2 τελείες), είτε από αριστερά είτε από δεξιά.

46

ΘΕΨΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ ΣΗ΢ ΒΤΖΑΝΣΙΝΗ΢ ΜΟΤ΢ΙΚΗ΢

ΚΕΥΑΛΑΙΟ 11ο

(с¯ )

κάτω κΣεονταήρμγαόταγ. ρΔάηφλεαταδήι :πάØХντα ¯ επάνω από το ολίγο που έχει από

Σο αργό ισούται με γοργό το οποίο μπαίνει στα κεντήματα και
θα ενωθεί σε ένα χρόνο με τον προηγούμενο χαρακτήρα και μ’ ένα
κλάσμα που μπαίνει στο ολίγο. Έχει ισχύ σε 3 χαρακτήρες ποσότητας σε
3 χρόνους. Είναι δηλαδή:

чХ¯Ѓ=ЃЃЃЃЃЃчх¡сØ

μια κίνηση μαζί

(чÛ)

Σο δίαργο γράφεται ØХπάντÛα επάνω από το ολίγο που έχει από
κεντήματα. Δηλαδή:
κάτω

Σο δίαργο ισούται με γοργό το οποίο μπαίνει στα κεντήματα και

θα ενωθεί σε ένα χρόνο με τον προηγούμενο χαρακτήρα και με μία διπλή

που μπαίνει στο ολίγο. Έχει ισχύ σε 3 χαρακτήρες ποσότητας σε 4

χρόνους. Είναι δηλαδή:

чХЃÛ=ЃЃЃЃЃчхс¡ ñ

μια κίνηση μαζί

(ч)¾

Σο τρίαργο Δγρηάλαφδετήα: ιØХπάντ¾ α επάνω από το ολίγο που έχει από
κεντήματα.
κάτω

47

ΘΕΨΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ ΣΗ΢ ΒΤΖΑΝΣΙΝΗ΢ ΜΟΤ΢ΙΚΗ΢

Σο τρίαργο ισούται με γοργό το οποίο μπαίνει στα κεντήματα
και θα ενωθεί σε ένα χρόνο με τον προηγούμενο χαρακτήρα και με μια
τριπλή που μπαίνει στο ολίγο. Έχει ισχύ σε 3 χαρακτήρες ποσότητας σε
5 χρόνους. Είναι δηλαδή:

чХ¾Ѓ=ЃЃЃЃЃЃчх¡сïñ

μια κίνηση μαζί

Να σημειώσουμε εδώ ότι, όπου υπάρχει παρεστιγμένο αργό, δίαργο
ή τρίαργο, τότε εννοείτε ότι στην ανάλυση, το γοργό γίνεται παρεστιγμένο
κάθε φορά (είτε από αριστερά είτε από δεξιά).

79)ŧŞчяХ¯éтХ¯éтХ¯éтшˉðŨşéЃтХ¯éтшˉðЃЃéЃтХ¯é

чŧñ Şé

80)ŧŞчёХÛéтХÛéтХÛéтшˉòŨşéЃтХÛéтшˉòЃЃЃéЃтХÛé

чïŧñ éŞ

81)ŧŞчэØéЃтчЃэХêЃЃѐ¾éŨşЃчьсéттХêЃѐЃ¾éЃũŠЃсуьМ¿é

éтшЃˉ ЃЃéЃсМЃ¿ ЃéЃЃтшˉЃЃéЃŨЃş чсéЃттéЃттХêЃЃŧ¾ѐ Şé

48

ΘΕΨΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ ΣΗ΢ ΒΤΖΑΝΣΙΝΗ΢ ΜΟΤ΢ΙΚΗ΢

ΚΕΥΑΛΑΙΟ 12ο

Είδαμε στα πρώτο μάθημα10, ότι κλίμακα είναι η ανάβαση και
κατάβαση 8 συνεχόμενων φθόγγων που έχουν διαφορετική οξύτητα.
Είδαμε την κλίμακα με βάση τον φθόγγο ΝΗ, την οποία τον ονομάζουμε:
φυσική ή διατονική κλίμακα με βάση ΝΗ.

ŧšŮ

8 ŭŮŠ

10 Ŭşţ 2ο Σετράχορδο (οξύ)
30 μόρια
12
Διαζευκτικός Σόνος
ūŞţ 12 μόρια

12

Ūš
8 ũŠ

10 1ο Σετράχορδο (βαρύ)
30 μόρια
Ũş

12

ŧŞ

Η κλίμακα αποτελείται από 2 τετράχορδα: το οξύ (περιέχει τις
υψηλές νότες) και το βαρύ (περιέχει τις χαμηλές νότες της κλίμακας). Σο
διάστημα μεταξύ 2 συνεχόμενων φθόγγων λέγεται τόνος. ΢ύμφωνα με τον
Πυθαγόρα, η Κλίμακα χωρίζεται σε 72 ίσα τμήματα, που λέγονται μόρια.

Έτσι έχουμε:

10 Βλ. σελ. 2

49

ΘΕΨΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ ΣΗ΢ ΒΤΖΑΝΣΙΝΗ΢ ΜΟΤ΢ΙΚΗ΢

 Μείζονας τόνος  12 μόρια
 Ελάσσονας τόνος  10 μόρια
 Ελάχιστος τόνος  8 μόρια

Η απόσταση ΓΑ – ΔΙ που ενώνει τα 2 τετράχορδα μεταξύ τους
είναι 12 μόρια και λέγεται διαζευκτικός τόνος.

Αναλυτικά όλες οι κλίμακες της Βυζαντινής Μουσικής στο Δεύτερο
Μέρος του παρόντος βιβλίου.

ΚΕΥΑΛΑΙΟ 13ο

Σα σημεία αλλοίωσης είναι σημάδια που μπάινουν πάνω ή κάτω
από τους χαρακτήρες ποσότητας και έχουν σαν σκοπό τους να ανεβάζουν ή
να κατεβάζουν τους φθόγγους. Αυτά τα σημάδια είναι η ύφεση & η δίεση.

Ø(ЃЃЃ)Ņ

Όταν σ’ ένα φθόγγο σημειώνεται η ύφεση, σπρώχνει το φθόγγο
προς τα κάτω και τον βαρύνει. ΢το παρακάτω παράδειγμα, έχει μπει ύ-
φεση στον φθόγγο ΠΑ. Αυτό σημαίνει ότι το διάστημα μεταξύ ΝΗ – ΠΑ έ-
γινε μικρότερο από τα 12 μόρια (βλ. προηγούμενο κεφάλαιο περί της
κλίμακας) που ήταν αρχικά.

ŧŞчсŅéссŪš

Αντιθέτως το διάστημα μεταξύ ΠΑ – ΒΟΤ , έγινε μεγαλύτερο από
10 που ήταν αρχικά. Επομένως, όταν η ύφεση μπει στο φθόγγο της κο-
ρυφής το διάστημα μικραίνει, ενώ όταν μπει στο φθόγγο της βάσης, το
διάστημα μεγαλώνει.
Έχουμε 4 ειδών υφέσεις:

απλή ØЃØЃЃЃЃЃŅ ł -2 μόρια
μονόγραμμη -4 μόρια
δίγραμμη ØЃЃЃĽ -6 μόρια
τρίγραμμη ЃЃЃý -8 μόρια

50