นวัตกรรมการท่องเที่ยวโดยชุมชน

นวััตกรรมการท่อ่ งเที่�ยวโดยชุุมชน บทที่่� 5 การพััฒนานวัตั กรรม

ผู้�ประกอบการท่อ่ งเที่�ยวโดยชุุมชน

บทท่ี 5

การพฒั นานวัตกรรม
ผปู้ ระกอบการทอ่ งเทีย่ ว

โดยชมุ ชน

ผู้ประกอบการการท่องเท่ียวโดยชุมชนมีบทบาทส�ำคัญต่อการขับเคล่ือน
การท่องเที่ยว เน่ืองจากเป็นหน่วยกลางท่ีท�ำหน้าท่ีในการบริหารจัดการ
การท่องเท่ียวโดยชุมชน ทั้งในด้านของการอ�ำนวยความสะดวกและการ
ประสานงานกับนักท่องเท่ียว และหน่วยงานที่เก่ียวข้อง ตลอดจนเป็นปัจจัย
ในการขับเคลื่อนให้ชุมชนมีความได้เปรียบทางการแข่งขันท่ีเหนือกว่าในภาค
อุตสาหกรรมการท่องเที่ยว ซ่ึงในบทนี้ผู้เขียนมีจุดประสงค์การเรียนรู้ดังต่อไปน้ี
1. เพื่อให้ผู้อ่านเข้าใจความหมายของนวัตกรรมผู้ประกอบการท่องเท่ียว
โดยชุมชน
2. เพื่อให้ทราบรูปแบบของนวัตกรรมผู้ประกอบการท่องเที่ยวโดย
ชุมชน
3. เพ่ือให้ทราบกระบวนการ ข้ันตอนการพัฒนานวัตกรรมผู้ประกอบการ
ท่องเทยี่ วโดยชมุ ชน
4. เพ่ือให้ทราบประโยชน์ท่ีชุมชนได้รับจากการพัฒนานวัตกรรม
ผปู้ ระกอบการท่องเทยี่ วโดยชุมชน
5. เพื่อให้ทราบเครือข่ายและบทบาทของรัฐในการสนับสนุนการเป็น
ผูป้ ระกอบการทอ่ งเทย่ี วโดยชมุ ชน

100

บทที่่� 5 การพัฒั นานวััตกรรม นวัตั กรรมการท่่องเที่�ยวโดยชุมุ ชน

ผู้�ประกอบการท่อ่ งเที่�ยวโดยชุมุ ชน

101

นวตั กรรมการทอ่ งเท่ียวโดยชุมชน บทท่ี 5 การพัฒนานวัตกรรม

ผปู้ ระกอบการท่องเทยี่ วโดยชุมชน

1. ความหมายของนวัตกรรมผู้ประกอบการทอ่ งเท่ียวโดยชุมชน

(รัชมงคล ทองหล่อ และคณะ, 2562) กล่าวว่า ผู้ประกอบการคอื ผสู้ รา้ งกระบวนการของการกำ� หนด
โอกาสทางการตลาด และมีความสามารถในการใช้ทรัพยากรให้สอดคล้องกับโอกาสและบริบทของพ้ืนที่
ผู้ประกอบการเป็นส่วนส�ำคัญในการสร้างนวัตกรรมทางธุรกิจประกอบกับทักษะด้านการน�ำความคิดสร้างสรรค์
และรปู แบบนวตั กรรมทางธรุ กจิ มาใชใ้ ห้เกิดประโยชนส์ ูงสุด
(อาคีรา ราชเวยี ง, 2560) กลา่ วว่า นวตั กรรมของผูป้ ระกอบการ มกั เปน็ ส่วนส�ำคัญในการสรา้ งความส�ำเร็จ
ให้กับการท่องเท่ียวโดยชุมชน นวัตกรรมเป็นการสร้างผลิตภัณฑ์หรือบริการท่ีดีขึ้นจากมุมมองของสิ่งท่ีมีตัวตน
หรอื เป็นการสร้างมลู ค่าในจิตใจให้เกดิ ขน้ึ กับผูใ้ ชบ้ ริการหรอื สินคา้ นัน้ ๆ
(อภิลักษณ์ ธรรมวิมุตติ และธีระวัฒน์ จันทึก, 2560) ได้สรุปแนวความคิดนวัตกรรมผู้ประกอบการ
ได้ความว่า นวัตกรรมของผู้ประกอบการเป็นแนวคิด วิธีการในการพัฒนา ผลิตภัณฑ์ บริการแบบใหม่ อันเกิดจาก
ความรู้ใหม่ หรือการประยุกต์ความรู้ด้ังเดิม โดยการสร้างนวัตกรรมเกิดจากภาวะผู้น�ำของเจ้าของกิจการการร่วมมือ
ร่วมใจของบุคคลในทุกระดับขององค์กร สภาพแวดล้อมในองค์กร การแลกเปล่ียนความรู้ วัฒนธรรมองค์กร การ
บรกิ ารองคก์ ร อนั จะน�ำมาซึง่ ความได้เปรียบทางการแขง่ ขนั
(ชศู ักดิ์ อนิ ทมนต์ และศรัณยา เลศิ พุทธรกั ษ์, 2562) กลา่ ววา่ นวัตกรรมผปู้ ระกอบการ เปน็ การเปลีย่ นแปลง
โครงสร้างของผู้ประกอบการหรือวิธีการจัดการท่ีวัตถุประสงค์เพ่ือปรับปรุงการใช้ความรู้ของผู้ประกอบการหรือ
เพ่ือปรับปรุงคุณภาพสินค้าและบริการของชุมชน และเพื่อเป็นการปรับปรุงประสิทธิภาพในการท�ำงานให้ดียิ่งข้ึน
(Noushka Green, 2019) ไดส้ รุปเกีย่ วกบั นวัตกรรมผู้ประกอบการไวว้ า่ นวตั กรรมผูป้ ระกอบการเปน็
การน�ำกระบวนการแนวคิดผลิตภัณฑ์และบริการใหม่ๆมาใช้เพ่ือให้เกิดประโยชน์อย่างสูงสุด ซ่ึงหมายถึงการเปิดตัว
ผลิตภัณฑ์และบริการใหม่ ผลิตภัณฑ์และบริการเดิมมาพัฒนา รูปแบบการบริหารจัดการใหม่ของผู้ประกอบการ
ใหม้ ีประสทิ ธภิ าพมากยิง่ ขึ้น

ดังนั้น นวัตกรรมผู้ประกอบการท่องเที่ยวโดยชุมชน เป็นการปรับปรุงและพัฒนาการด�ำเนินธุรกิจ
ท่องเท่ียวโดยชุมชนในรูปแบบใหม่ มีเป้าหมายเพื่อยกระดับการด�ำเนินกิจกรรมทางการท่องเที่ยวของ
ชุมชนและแก้ไขปัญหาระดับสังคมในชุมชน เช่น ปัญหาคนยากจนปัญหาขาดรายได้ ปัญหาความเท่าเทียม
กันในชุมชน เป็นต้น ตลอดจนเพิ่มมูลค่าให้กับผลิตภัณฑ์และบริการของชุมชนทั้งใหม่และเก่า เกิดการ
ส่งเสริมแรงงานสรา้ งอาชพี ในระดับชุมชนอยา่ งยง่ั ยนื

102

บทท่ี 5 การพฒั นานวตั กรรม นวตั กรรมการท่องเทีย่ วโดยชุมชน

ผูป้ ระกอบการทอ่ งเท่ียวโดยชุมชน

2. รูปแบบของนวัตกรรมผูป้ ระกอบการทอ่ งเทย่ี วโดยชมุ ชน

อย่่างที่�ผู้�เขีียนได้้อธิิบายความหมายและประโยชน์์ของนวััตกรรมผู้�ประกอบการท่่องเที่�ยวโดยชุุมชนใน
ข้างต้น ท�ำให้ผู้อ่านได้เข้าใจว่านวัตกรรมผู้ประกอบการท่องเที่ยวโดยชุมชนส�ำคัญอย่างไร ซึ่งรูปแบบแต่ละรูปแบบ
น้ันอาจจะมีความยาก ง่ายแตกต่างกันออกไป ชุมชนจะต้องศึกษาและปรับเพ่ือท่ีจะให้เข้ากับบริบทของตนเอง

ผู้�ประกอบการเปรีียบเสมืือนผู้�สร้้างนวััตกรรม โดยนวััตกรรมจะช่่วยให้้ผู้�ประกอบการการท่่องเที่�ยว
โดยชุมชนเกิดความได้เปรียบทางการแข่งขัน (Competitive Advantage) ที่เหนือกว่าคู่แข่งขัน ซึ่งสามารถแบ่ง
รูปแบบของผู้ประกอบการได้ 3 รูปแบบ ได้แก่ ผู้ประกอบการท่องเท่ียวชุมชน วิสาหกิจท่องเท่ียวเพ่ือสังคม และ
ธุรกิจท่องเที่ยวเพื่อสังคม ซ่ึงทั้ง 3 รูปแบบมีความสัมพันธ์กับการท่องเที่ยวโดยชุมชน คือมุ่งสร้างรายได้เสริมอย่าง
ย่ังยืนให้กับคนในชุมชนโดยการจัดการของคนในชุมชนดังรูปภาพที่ 53 โดยมีรายละเอียดต่อไปน้ี (Richard
S.Aquino., 2018) (กรมพัฒนาชมุ ชน, 2560) (อาคีรา ราชเวยี ง, 2560)

รูปภาพที่ 53 รูปแบบของนวัตกรรมผปู้ ระกอบการทอ่ งเทย่ี วโดยชมุ ชน
ดดั แปลงจาก (กรมพัฒนาชุมชน, 2560)

103

นวตั กรรมการทอ่ งเท่ียวโดยชมุ ชน บทท่ี 5 การพัฒนานวตั กรรม

ผู้ประกอบการท่องเที่ยวโดยชมุ ชน

1) ผู้ประกอบการท่องเท่ียวชุมชน (Tourism Community Entrepreneur: TCE) หรือเรียกว่า
การประกอบกิจการท่องเที่ยวในระดับชุมชน เป็นผู้ประกอบการรายเดียว หรือแบบรวมกลุ่มอาชีพหรือกลุ่มการ
ท่องเท่ียว โดยมีวัตถุประสงค์ คือ ขับเคลื่อนทางเศรษฐกิจของชุมชน มีรูปแบบการจัดการแบบกึ่งทางการไปสู่การ
ท�ำงานที่เป็นกิจการปรับเปลี่ยนจาก “กิจกรรม” ให้เป็น “กิจการ” เพ่ือสร้างรายได้ จากรายได้แบบเบ็ดเตล็ดเป็น
รายได้เสริม มุง่ สร้างการไหลเวียนเศรษฐกิจใหก้ บั ชมุ ชนมากกวา่ สรา้ งรายไดจ้ ากกำ� ไรของการประกอบการ
2) วิสาหกิจท่องเท่ียวเพื่อสังคม (Tourism Social Enterprise: TSE) หมายถึงการประกอบการ
วิสาหกิจหรือธุรกิจด้านการท่องเที่ยว เพ่ือร่วมจัดการปัญหาทางเศรษฐกิจและสังคม มีรูปแบบของการจัดการ
ที่เหมาะสมต่อการแก้ไขปัญหาในพื้นที่น้ันๆ มีวัตถุประสงค์เพื่อจัดการแก้ไขปัญหาของชุมชน เน้นการสร้างรายได้เสริม
กระจายสนิ คา้ และบรกิ ารของชมุ ชน พฒั นามาจากการริเริม่ รวมกลุ่มทตี่ อ้ งการแกไ้ ขปญั หาในชมุ ชน
3) ธุรกิจท่องเที่ยวเพ่ือสังคม (Tourism Social Business: TSB) เป็นส่วนหนึ่งของวิสาหกิจเพ่ือสังคม
อาศัยเงินลงทุนหรือมีสัดส่วนการลงทุนจากผู้ประกอบการเอกชนในธุรกิจนั้นๆ โดยมีจุดมุ่งหมายเดียวกับชุมชน
คือ แก้ไขปัญหาคนจนในระบบเศรษฐกิจและสังคม ยกระดับเศรษฐกิจฐานราก เป็นธุรกิจท่ีไม่แสวงหาผลก�ำไร
ไม่มีการปันผลจากก�ำไรของการประกอบการให้กับผู้ถือหุ้น มุ่งเน้นการไหลเวียนทางเศรษฐกิจของชุมชน
ผู้ประกอบการเอกชนสร้างธุรกิจหรือให้มีการประกอบวิสาหกิจท่ีให้คนจนและคนในชุมชนเข้าถึงแหล่งทุน ทรัพยากร
การเรียนรู้ และการจัดการในกิจการ ผู้ประกอบการเอกชนมุ่งเน้นการสร้างการไหลเวียนเศรษฐกิจให้กับชุมชน
มากกว่าการสรา้ งรายได้จากก�ำไร
อย่างไรก็ตาม ผู้ประกอบการทั้ง 3 รูปแบบจะต้องให้ความส�ำคัญกับการสร้างรายได้บนโดยให้การท่องเที่ยว
ฐานทรัพยากรที่มีอยู่ของชุมชนโดยใช้การท่องเท่ียวเป็นเครื่องมือเพื่อให้เกิดความย่ังยืนอย่างสูงสุดและเกิดผลกระทบ
น้อยที่สุดซึ่งในอนาคตหากชุมชนท่องเที่ยวมีการขยับขยายจากครัวเรือนสู่กลุ่ม จากกลุ่มสู่วิสาหกิจ จากวิสาหกิจ
สู่ธุรกิจทางสังคม ผู้เขียนมีความคิดเห็นว่ารูปแบบของนวัตกรรมผู้ประกอบการท่องเที่ยวโดยชุมชน แต่ละรูปแบบน้ัน
ถือเป็นผู้ประกอบการเพ่ือชุมชน โดยมีกลยุทธ์เพื่อการพัฒนาชุมชนอย่างยั่งยืน ด้วยการสร้างความสมดุลระหว่าง
เป้าหมายทางสังคมและเศรษฐกิจ ขจัดปัญหาทางสังคมและลดผลกระทบเชิงลบเชิงพาณิชย์ (นายทุน) ที่เข้ามา
ในชมุ ชน ทง้ั ยงั แสดงใหเ้ หน็ ถึงความสำ� คญั ของการมีส่วนรว่ มของชมุ ชนในการรว่ มเป็นเจ้าของกิจการการท่องเทีย่ ว

104

บทท่ี 5 การพัฒนานวัตกรรม นวัตกรรมการท่องเทย่ี วโดยชมุ ชน

ผูป้ ระกอบการทอ่ งเที่ยวโดยชมุ ชน

3. กระบวนการ ข้ันตอนการพัฒนานวัตกรรมผู้ประกอบการท่องเที่ยว
โดยชมุ ชน

ก่อนที่ชุมชนจะเป็นผู้ประกอบการท่องเที่ยวโดยชุมชนได้น้ัน ชุมชนจ�ำเป็นจะต้องเข้าใจกระบวนการและ
ข้ันตอนการพัฒนานวัตกรรมผู้ประกอบการท่องเท่ียวโดยชุมชน อันเป็นหนทางสู่การยกระดับชุมชนผู้ประกอบการ
ท่องเที่ยวโดยชุมชน ให้มีความน่าเชื่อถือต่อนักท่องเที่ยวและองค์กร สนับสนุนต่างๆ (ชูศักดิ์ อินทมนต์ และศรัณยา
เลศิ พุทธรกั ษ,์ 2562)(วิวฒั น์จันทร์ก่ิงทองและคณะ,2562)(มาลณิ ีศรไี มตร,ี 2559)(กรมพัฒนาชมุ ชน,2561)
(Guclu, 2020) ประกอบด้วย 3 ขั้นตอน ดังรายละเอียดตอ่ ไปน้ี
1) ขน้ั ตอนของการเปลีย่ นแปลง เปน็ กระบวนการและข้ันตอนการพฒั นานวัตกรรมผปู้ ระกอบการทอ่ งเทย่ี ว
โดยชุมชนน้ัน ท่ีเร่ิมขึ้นจากความต้องการเปล่ียนแปลงของคนในชุมชนและพัฒนาการด�ำเนินกิจกรรมการท่องเท่ียว
ของชุมชนให้เป็นรูปแบบใหม่ๆที่สัมพันธ์กับองค์กร เชื่อมโยงกับสถานการณ์ภายนอก โดยมีผลตอบแทนในรูปแบบ
ของการประสบความสำ� เรจ็ และเกิดประโยชน์อย่างสงู สุดแก่ชุมชน
2) ข้ันเตรียมความพร้อม ชุมชนต้องเตรียมความพร้อมท้ังในด้านของทุนมนุษย์และห่วงโซ่อุปทานทาง
การท่องเท่ียวของชุมชน (Supply chain) ตลอดจนพิจารณาสิ่งแวดล้อมท่ีกระทบโดยตรงต่อผู้ประกอบการ
หากมีนวัตกรรมผู้ประกอบการท่องเที่ยวโดยชุมชนแล้วจะเกิดผลกระทบด้านดีและด้านลบต่อผู้ประกอบการ
รายรอบอย่างไร อาทิ ชุมชนท่องเที่ยวใกล้เคียง หน่วยงานปกครองระดับท้องถิ่น นักท่องเที่ยว หรือคนในชุมชน
วิเคราะห์ดา้ นการเป็นผู้ประกอบการ วเิ คราะหด์ า้ นการจัดการ ความต้องการของตลาดนกั ท่องเที่ยว
3) ขั้นปฏิบัติการ จากนั้นชุมชนก็จะสามาสามารถเลือกหารูปแบบนวัตกรรมผู้ประกอบการท่องเท่ียว
ท่ีเหมาะสมกับชุมชนของตนเองใน 3 รูปแบบ ได้แก่ ผู้ประกอบการท่องเที่ยวชุมชน (Tourism Community
Entrepreneur : TCE) วิสาหกิจท่องเท่ียวเพื่อสังคม (Tourism Social Enterprise : TSE) และ ธุรกิจท่องเท่ียว
เพื่อสังคม (Tourism Social Business : TSB) ให้สอดคล้องกับความต้องการของชุมชน รวมไปถึงวิสัยทัศน์และ
พันธกิจของชุมชนที่ผู้เขียนได้กล่าวไว้ในบทที่ 4 การเลือกรูปแบบนวัตกรรมผู้ประกอบการท่ีเหมาะสมนั้นจะท�ำ
ให้เกิดคุณค่าทางสังคม เกิดกลไกการมีส่วนร่วมระหว่างชุมชนกับผู้มีส่วนได้ส่วนเสีย ตลอดจนเกิดความร่วมมือ
กับองค์กรอื่นๆ ที่ต้องการให้ความช่วยเหลือในขับเคลื่อนการพัฒนานวัตกรรมผู้ประกอบการการท่องเที่ยวโดยชุมชน
ผ่านการจัดเวทเี สวนาแลกเปลีย่ นหาแนวทางขับเคลอ่ื นเชิงนโยบายสูภ่ าคีเครอื ขา่ ย

105

นวตั กรรมการทอ่ งเที่ยวโดยชุมชน บทท่ี 5 การพฒั นานวัตกรรม

ผปู้ ระกอบการท่องเที่ยวโดยชุมชน

รูปภาพท่ี 54 กระบวนการและขั้นตอนการพฒั นานวัตกรรมผปู้ ระกอบการทอ่ งเทยี่ วโดยชุมชน
ดดั แปลงจาก (Guclu, 2020)

จากกระบวนการทั้งหมดน้ีน�ำไปสู่นวัตกรรมผู้ประกอบการท่องเที่ยวโดยชุมชน ที่จะช่วยยกระดับการ
ด�ำเนินกิจกรรมทางการท่องเท่ียวของชุมชนและแก้ไขปัญหาระดับสังคมในชุมชน ท้ังยังเป็นการเพิ่มมูลค่าให้กับ
ผลติ ภณั ฑแ์ ละบรกิ ารของชุมชนทง้ั ใหมแ่ ละเก่า และส่งผลกระทบในด้านบวกแก่ชุมชนหลากหลายมิติ

4. ประโยชน์ทช่ี มุ ชนได้รับจากการพัฒนานวัตกรรมผู้ประกอบการท่องเทยี่ ว
โดยชุมชน

การพัฒนานวัตกรรมผู้ประกอบการการท่องเท่ียวโดยชุมชน เป็นการเพ่ิมสมรรถนะผู้ประกอบการของ
ชุมชน เพ่ือเสริมสร้างขีดความสามารถในการพัฒนา การบริหารจัดการ และความสามารถในการแข่งขันกับรูปแบบ
ของการท่องเที่ยวท่ัวไป ตลอดจนเป็นการเพ่ิมมูลค่าทางด้านเศรษฐกิจและสังคมอย่างย่ังยืน ซ่ึงมีประโยชน์ดังต่อไปน้ี
(ส�ำนกั งานบรหิ ารและพัฒนาองค์ความรู้ (องคก์ ารมหาชน), 2563)

1) ผู้ประกอบการเป็นพันธมิตรกับชุมชน องค์กรใหญ่และมีประสบการณ์เข้ามามีส่วนร่วมในการสนับสนุน
และส่งเสรมิ การพฒั นานวตั กรรมการทอ่ งเทีย่ วโดยชมุ ชน
2) สร้างอาชีพเสริมและเพ่ิมรายได้อย่างยั่งยืนให้กับชุมชน เกิดโอกาสทางการประกอบอาชีพใหม่ๆ ในชุมชน
เช่น มัคคเุ ทศกท์ ้องถ่ิน ให้บริการทพ่ี กั (โฮมสเตย)์ ใหบ้ ริการการคมนาคมขนสง่ ในชมุ ชน เปน็ ตน้
3) เกิดองค์ความรู้ใหม่กระจายสู่ชุมชน ชุมชนได้เรียนรู้ที่จะพัฒนาอาชีพ สินค้า และคุณภาพของการ
บริการเพ่อื ตอบโจทย์การท่องเทย่ี วให้ดยี ง่ิ ขึ้น
4) สมาชิกในชุมชนเป็นส่วนหน่ึงในการบริหารจัดการธุรกิจชุมชน มีส่วนร่วมในการพัฒนาและออกแบบ
ชุมชนทยี่ ัง่ ยืนและเกิดความเข้มแข็งในชมุ ชน

106

บทที่ 5 การพฒั นานวัตกรรม นวตั กรรมการท่องเที่ยวโดยชมุ ชน

ผ้ปู ระกอบการท่องเท่ียวโดยชุมชน

5) ช่วยเพ่ิมผลิตภาพของแรงงานและผู้ประกอบการในชุมชนจากการน�ำเอานวัตกรรมที่เหมาะสมมา
ปรับใช้ใหส้ อดคล้องกบั บริบทของชมุ ชน เกดิ ความไดเ้ ปรียบทางการแข่งขัน
6) เกิดการใช้ฐานทรัพยากรในชุมชนอย่างเกิดประโยชน์สูงสุด นวัตกรรมผู้ประกอบการจะช่วยสร้างสรรค์
สินค้าและบริการของการท่องเทีย่ วโดยชุมชนให้เกิดประโยชน์อย่างคมุ้ ค่าท่ีสดุ
7) ชุมชนเกิดการต่อยอดจากความรู้และเทคโนโลยี เกิดกระบวนการบริหารจัดการความรู้มาปรับใช้เพ่ือ
สร้างเร่อื งราว พัฒนาให้เกิดความแตกต่าง สรา้ งความยั่งยืนเพอ่ื ตอบสนองความตอ้ งการของลกู ค้า
8) ส่งเสริมให้ผู้ประกอบการท่องเที่ยวโดยชุมชนเข้าถึงแหล่งทุนในรูปแบบต่างๆ เป็นการอ�ำนวยความ
สะดวกในการเข้าถึงบริการทางการเงินรูปแบบต่างๆ การประกัน รวมถึงการให้ความช่วยเหลือในด้านอ่ืนๆ อาทิ
ความรแู้ ละเทคโนโลยี การตลาด การวจิ ัยและพัฒนา การออกแบบสินคา้ และบริการ การค้าขายระหวา่ งประเทศ
ผู้อ่านจะสังเกตได้ว่า การพัฒนานวัตกรรมผู้ประกอบการท่องเที่ยวโดยชุมชนน้ัน ก่อให้เกิดผลดีต่อการ
ด�ำเนินกิจการการท่องเท่ียว ทั้งยังเป็นการยกระดับความน่าเชื่อถือของชุมชนสู่สายตาภายนอกท้ังนักท่องเท่ียว
และผู้มีส่วนได้ส่วนเสีย ตลอดจนคนในชุมชนเกิดการพัฒนาตนเอง พัฒนาผลิตภัณฑ์และบริการ เกิดการต่อยอด
สง่ ผลใหเ้ กดิ การท่องเท่ียวอยา่ งยั่งยืน

5. เครอื ข่ายและบทบาทของรฐั ในการสนบั สนนุ การเปน็ ผปู้ ระกอบการทอ่ งเทยี่ ว
โดยชุมชน

เครือข่ายและบทบาทของรัฐถือว่าเป็นกลไกท่ีส�ำคัญในการขับเคลื่อนผู้ประกอบการท่องเท่ียวโดยชุมชน
ท้ังยังเป็นแรงสนับสนุนให้เกิดกิจกรรมทางเศรษฐกิจ ความคิดสร้างสรรค์ และการคิดค้นนวัตกรรมใหม่ๆ โดยเฉพาะ
ในชุมชนชนบทที่อาจจะมีปัญหาการว่างงานแฝงการขาดความรู้ ขาดทักษะใหม่ๆ ขาดแคลนเงินทุน และขาด
เทคโนโลยที ี่เหมาะสม (สำ� นักงานสง่ เสริมวสิ าหกจิ ขนาดกลางและขนาดย่อม, 2559) (Bozhikin,2019)

รปู ภาพท่ี 55 เครอื ขา่ ยผปู้ ระกอบการท่องเที่ยวชุมชนและบทบาทของรัฐบาล 107
ดัดแปลงจาก (Ivan Bozhikin, 2019)

นวัตกรรมการทอ่ งเที่ยวโดยชุมชน บทท่ี 5 การพฒั นานวัตกรรม

ผปู้ ระกอบการท่องเท่ยี วโดยชุมชน

จากภาพท่ี 55 แสดงถึงเครือขา่ ยของผู้ประกอบการท่องเทย่ี วชุมชนและบทบาทของรฐั บาล โดยสงั เกต
ได้วา่ เครอื ขา่ ยของผูป้ ระกอบการทอ่ งเทย่ี วโดยชมุ ชนเป็นรปู แบบเครอื ข่ายทก่ี ระจายในทุกองคก์ ร ได้แก่
1) หน่วยงานของภาครัฐ(ด้านการท่องเท่ียว) ด้วยหลักการด�ำเนินงานและพันธกิจแล้ว หน่วยงานของรัฐ
ท่ีดูแลด้านการท่องเที่ยวจะต้องก�ำหนดนโยบายในแต่ละหน่วยงานท่ีเกี่ยวข้องส่งเสริม สนับสนุน ดูแล และให้การ
ช่วยเหลือชุมชนท่องเท่ียวในรูปแบบต่างๆ ตลอดจนให้ความช่วยเหลือแก่ผู้ประกอบการการท่องเท่ียวโดยชุมชน
เพ่ือให้มศี กั ยภาพในการแขง่ ขนั อยา่ งเทา่ เทียมกับการทอ่ งเที่ยวรปู แบบอ่นื ๆ ได้แก่
1.1. การท่องเท่ียวและกฬี า มุ่งเน้นพฒั นาและบรู ณาการดา้ นการท่องเทยี่ วและการกฬี า สร้างเสรมิ
ความเจริญเติบโตของเศรษฐกิจและสังคม ของประเทศ โดยการจัดท�ำนโยบายและยุทธศาสตร์เพื่อการพัฒนา
การก�ำหนดแนวทางการจัดสรรทรัพยากร การพัฒนาปัจจัยสนับสนุนและระบบเทคโนโลยีสารสนเทศ แล้วสร้าง
ให้เกิดการบูรณาการท�ำงานร่วมกันระหว่างหน่วยงานในอุตสาหกรรมท่องเท่ียวและภาคส่วนที่เกี่ยวข้อง ตลอดจน
ค้นหาชุมชนใหม่ท่ีมีศักยภาพในการพัฒนา ช่วยเหลือ และสนับสนุนองค์ความรู้ต่างๆ แก่ชุมชน เพื่อยกระดับการ
แขง่ ขนั การท่องเทย่ี วโดยชุมชน (กระทรวงการทอ่ งเทยี่ วและกฬี า, 2564)
1.2. การท่องเที่ยวแห่งประเทศไทย ส่งเสริมการตลาดและประชาสัมพันธ์ในการขยายฐานลูกค้า
การท่องเที่ยวโดยชุมชน สร้างสรรค์มอบคุณค่าและประสบการณ์แก่นักท่องเท่ียวอย่างสูงสุด บูรณาการขับเคล่ือน
ห่วงโซ่อุปทาน ตลอดจนพัฒนาระบบสารสนเทศทางการตลาดและบริการ เพื่อส่งเสริมให้การท่องเท่ียวโดยชุมชน
เปน็ แหลง่ ทอ่ งเทีย่ วยอดนยิ ม (การทอ่ งเท่ียวแห่งประเทศไทย, 2564)
1.3. กรมการพัฒนาชุมชน มุง่ เนน้ และขับเคล่ือนเศรษฐกิจฐานรากสกู่ ารปฏิบัตใิ ห้เกดิ ประโยชน์
ต่อประชาชนอย่างแท้จริง โดยมีแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติเป็นแบบแผน โดยให้คนในชุมชนเกิด
กระบวนการมีส่วนรว่ มและการเรยี นรแู้ บบพึง่ ตนเองได้ (กรมการพัฒนาชมุ ชน, 2560)
1.4. องค์การบริหารการพัฒนาพื้นที่พิเศษเพื่อการท่องเที่ยวอย่างย่ังยืน (องค์การมหาชน)
เน้นการพัฒนาการบริหารจัดการการท่องเท่ียวโดยชุมชน ส่งเสริมการท่องเที่ยวเชิงสร้างสรรค์ เสริมสร้างเศรษฐกิจ
ชุมชน และบูรณาการร่วมกับทุกภาคีเครือข่ายในการพัฒนาขีดความสามารถในการบริหารจัดการการท่องเที่ยว
(องค์การบริหารการพฒั นาพ้นื ท่พี เิ ศษเพ่อื การทอ่ งเทย่ี วอยา่ งย่งั ยนื , 2561)
2. รัฐบาล มีหน้าท่ีส่งเสริมให้ประเทศไทยเป็นแหล่งท่องเที่ยวระดับคุณภาพและมีเอกลักษณ์ท่ีโดดเด่น
บนพ้ืนฐานของวัฒนธรรมไทย ความย่ังยืนของทรัพยากรธรรมชาติและท้องถิ่น โดยการยกระดับนโยบายต่างๆ
การเพ่ิมมาตรฐานต่างๆ ท่ีเป็นการสนับสนุนและช่วยเหลือเศรษฐกิจฐานราก ตลอดจนยกระดับอาชีพของคนใน
ชมุ ชน อย่างเชน่ แผนพัฒนาเศรษฐกิจแห่งสังคมแห่งชาติ ฉบับที่ 12 พ.ศ.2560 – 2564 ไดม้ ีการเขียนถงึ การ
ท่องเท่ียวโดยชุมชนว่า ประเทศไทยมีรายได้ท่ีมาจากการท่องเที่ยวอย่างน้อย 3 ล้านล้านบาท และมีความสามารถ
ในการแข่งขันด้านการท่องเท่ียวเทียบเท่ากับแหล่งท่องเท่ียวของโลก ภายในยุทธศาสตร์มีการพูดถึงการท่องเท่ียว
อย่างน่าสนใจ โดยมีสาระส�ำคัญดังต่อไปน้ี ส่งเสริมและพัฒนาการท่องเที่ยวโดยชุมชน โดยสนับสนุนให้เกิดการ
พัฒนารูปแบบการท่องเที่ยวชุมชนท่ีหลากหลาย และสอดคล้องกับศักยภาพของพื้นท่ี โดยชุมชนมีส่วนร่วม
ในการจัดการการท่องเท่ียว ตลอดจนสร้างเครือข่ายการท่องเที่ยวโดยชุมชนเช่ือมโยงกับผู้ประกอบการท่องเท่ียว
เพื่อเป็นการสร้างอาชีพใหม่และการกระจายรายได้สู่ชุมชน (ส�ำนักนายกรัฐมนตรี, 2559) ตลอดจนก�ำกับดูแล
ด้านต่าง ๆ เพ่ือช่วยเหลือแก่ผู้ประกอบการการท่องเท่ียวโดยชุมชน ไม่ว่าจะเป็นให้ข้อมูลที่เป็นประโยชน์แก่ชุมชน
สนับสนุนเงินทุน เงินช่วยเหลือเพื่อพัฒนาศักยภาพการท่องเที่ยว ออกกกฎหมายให้ผู้ประกอบการชุมชนปฏิบัติ
อยา่ งถูกต้อง

108

บทที่ 5 การพัฒนานวตั กรรม นวตั กรรมการท่องเที่ยวโดยชมุ ชน

ผ้ปู ระกอบการทอ่ งเทย่ี วโดยชุมชน

3. สถาบันการศึกษา เป็นหน่วยงานวิชาการที่กระจายอยู่ทั่วทุกภูมิภาคของประเทศไทย ให้การสนับสนุน
และส่งเสริมการเป็นผู้ประกอบการ ตั้งแต่การอบรมและให้ความรู้เตรียมความพร้อมในการท�ำการท่องเที่ยวและ
ผู้ประกอบการ การบ่มเพาะความคิดด้านการประกอบการธุรกิจท่องเท่ียว การเตรียมความพร้อมรองรับการท่องเท่ียว
การเป็นเจ้าบ้านที่ดี เป็นต้น ตลอดจนเป็นหน่วยงานท่ีมีความพร้อมท้ังด้านบุคลากร เคร่ืองมือ อุปกรณ์ และ
งานวิจัยท่เี ปน็ ประโยชนแ์ กช่ ุมชน
4. สมาคมดา้ นการท่องเที่ยว ถือเป็นตัวแทนระหว่างรฐั และชมุ ชนใหเ้ กิดการประสานงานร่วมกันอย่าง
เป็นระบบ ตลอดจนเสนอแนะนโยบายท่ีส�ำคัญเพื่อส่งเสริมและสนับสนุนการบริหารจัดการการท่องเท่ียวโดยชุมชน
ในรูปแบบต่างๆ รวมท้ังการให้ความรู้ และความช่วยเหลือต่างๆ เช่น สมาคมไทยท่องเท่ียวเชิงอนุรักษ์และผจญภัย
(TEATA) สถาบันการท่องเท่ยี วโดยชุมชน (CBT-I) และสมาคมอนื่ ๆ
5. บริษัทน�ำเที่ยว ถือว่ามีความส�ำคัญต่อการท่องเที่ยวโดยชุมชน เน่ืองจากผู้ประกอบการเป็นตัวกลาง
ในการสร้างประสบการณ์ร่วมกันระหว่างนักท่องเที่ยวและชุมชน ตลอดจนเป็นผู้ให้ความรู้ในการพัฒนาและบริหาร
จัดการการท่องเที่ยว การบริการ และการเรียนรู้ระหว่างวัฒนธรรม ความปลอดภัย และสร้างกระบวนการมีส่วนร่วม
ท้ังยังสร้างความตระหนักรู้เก่ียวกับการท่องเท่ียวโดยชุมชน นวัตกรรมการท่องเท่ียวโดยชุมชน การท่องเท่ียว
อย่างย่ังยืน แก่นักท่องเที่ยว ซึ่งผู้เขียนขอยกตัวอย่างบริษัทน�ำเท่ียวระดับโลก (Wanderlust, 2020) (คณะอนุกรรมการ
การท่องเท่ียวโดยชมุ ชน, 2561) ไดแ้ ก่
5.1. G Adventures เปน็ บริษัททัวรท์ จ่ี ดั ตง้ั ข้ึนเม่อื ปี ค.ศ.2003 ซึ่งในระยะแรกนัน้ จัดตงั้ เปน็
องค์กรไม่แสวงหาผลก�ำไร โดยใช้ชื่อมูลนิธิ Planettra มีจุดประสงค์เพ่ือพัฒนาและอนุรักษ์ศิลปวัฒนธรรมของ
ชมุ ชนทอ่ งเที่ยวท่ไี ด้รบั ผลกระทบทางสงั คมและสงิ่ แวดลอ้ มจากการท่องเทีย่ ว
5.2. Intrepid Travel เป็นมูลนิธิดา้ นการทอ่ งเที่ยว เปน็ องคก์ รที่ไมแ่ สวงหาผลก�ำไร และเปน็
รายแรกของโลกที่มีโปรแกรมการท่องเที่ยวยุติการขี่ช้าง ตลอดจนท�ำโครงการการฟื้นฟูป่าสาหร่ายของชุมชนที่ได้รับ
ผลกระทบจากการท่องเท่ียว อีกท้ังเป็นแหล่งรวบรวมไกด์ท้องถิ่นท่ีมีความสามารถเฉพาะด้านไว้ทั่วทุกมุมโลก
5.3. SiamRise Travel บริษัททัวร์ด้านการท่องเที่ยวโดยชุมชนในประเทศไทย มุ่งเน้นกิจกรรม
การท่องเท่ียวที่มอบประสบการณ์เชิงสร้างสรรค์โดยคนในท้องถ่ิน ค�ำนึงช่วยลดกระทบทางสังคมส�ำหรับชุมชน
ทางบริษัทมีเป้าหมายในการสนับสนุนชุมชนผ่าน “การท่องเท่ียว” เพ่ือสร้างผลกระทบเชิงบวกต่อส่ิงแวดล้อม
การศึกษา เศรษฐกิจ และสังคมในท้องถ่ิน ตลอดจนใส่ใจในการรักษาวิถีชีวิตท้องถิ่นและช่วยให้ชุมชนมีความย่ังยืน
มากขน้ึ
6. องค์กรพัฒนาเอกชน (Non Governmental Organizations) เป็นองค์กรท่ีเกี่ยวข้องกับการท่องเท่ียว
ท�ำหน้าท่ีเพ่ือเป็นตัวกลางในการเช่ือมโยงนักท่องเที่ยวสู่ชุมชน เพื่อให้การท่องเท่ียวโดยชุมชนได้รับประโยชน์
อย่างแท้จริงและสูงสุด ซ่ึงส่วนใหญ่แล้วจะด�ำเนินธุรกิจควบคู่ไปกับผู้ประกอบการท่องเที่ยวโดยชุมชน เช่น
สมาคมไทยท่องเท่ียวอย่างรับผิดชอบ (Thailand Responsible Tourism Association : TRTA) เป็นองค์กร
พัฒนาเอกชนท่ีมีพันธกิจในการประสานงานด้านการท่องเที่ยวทั้งในและต่างประเทศ ตลอดจนพัฒนาศักยภาพ
และสร้างจติ ส�ำนึกของบคุ คลด้านการทอ่ งเทยี่ ว
7. ชุมชนท่องเท่ียว ชุมชนมีบทบาทเป็นเจ้าบ้านและเจ้าของทรัพยากรการท่องเท่ียว มีสิทธิในการจัดการ
ดูแลรักษา และรับผลประโยชน์จากทรัพยากรการท่องเท่ียวในชุมชนของตนเอง ตลอดจนสร้างเครือข่ายร่วมกับ
ทอ่ งเทยี่ วโดยชมุ ชนอ่นื ๆ ทใี่ กลเ้ คยี ง

109

นวตั กรรมการท่องเทยี่ วโดยชุมชน บทท่ี 5 การพฒั นานวตั กรรม

ผูป้ ระกอบการท่องเท่ยี วโดยชมุ ชน

8. นักท่องเที่ยว ส�ำหรับการท่องเที่ยวโดยชุมชน ส่วนใหญ่เป็นนักท่องเท่ียวตลาดเฉพาะ (Niche Market)
และเป็นนักท่องเท่ียวอิสระ (Independent Traveler) ซ่ึงเป็นกลุ่มท่ีมีความสนใจพิเศษ มีคุณภาพ และเป็นกลุ่ม
ที่มีก�ำลังการใช้จ่ายท่ีค่อนข้างสูง ทั้งน้ีหากเกิดเครือข่ายจากนักท่องเที่ยวจะท�ำให้ชุมชนเป็นท่ีรู้จักในมุมท่ีกว้างข้ึน
อกี ท้ังชุมชนยงั สามารถแลกเปลยี่ นประสบการณแ์ ละความคดิ เหน็ รว่ มกับชมุ ชน
ส�ำหรับบทน้ี ผู้เขียนขอยกตัวอย่างกลุ่มวิสาหกิจชุมชนเครือข่ายการท่องเท่ียวชุมชนอ�ำเภอลานสกา ที่มี
การจัดต้ังโดยการรวบรวมผู้ประกอบการในชุมชนและหน่วยงานภาคีท่ีเก่ียวข้องสำ� หรับการขับเคล่ือนการท่องเที่ยว
อำ� เภอลานสกา โดยการศกึ ษาวจิ ัยและค้นคว้าของ (ร่งุ รวี จติ ภกั ดี และคณะ, 2562) เรอื่ งการพฒั นาศกั ยภาพ
วิสาหกิจชุมชนเครือข่ายการท่องเที่ยวชุมชนอ�ำเภอลานสกาสู่การเป็นแหล่งท่องเท่ียวเชิงคุณภาพตามแนวทาง
ไทยแลนด์ 4.0 ซึ่งมรี ายละเอยี ดตอ่ ไปนี้
อ�ำเภอลานสกา เป็นอีกหนึ่งอ�ำเภอที่อยู่ในจังหวัดนครศรีธรรมราช โดยมีหนึ่งในแหล่งท่องเที่ยวยอดนิยม
ของจังหวัดนครศรีธรรมราชได้แก่ หมู่บ้านคีรีวง อ�ำเภอลานสกา จุดเด่น คืออากาศที่บริสุทธ์ิ ตลอดจนทรัพยากร
การท่องเท่ียวที่หลากหลาย เช่น น้�ำตก วิถีชีวิต สวนผลไม้ แหล่งท่องเที่ยวทางวัฒนธรรม เป็นต้น และต้ังแต่จังหวัด
นครศรธี รรมราชเปิดตวั นครศรีด๊ดี ี ในปี 2555 ทำ� ใหม้ ภี าพลกั ษณใ์ นมมุ มองใหม่ทด่ี ี ส่งผลทำ� ให้มจี ำ� นวนนักท่องเทีย่ ว
และรายไดเ้ พมิ่ ขนึ้ อย่างตอ่ เน่อื ง
ในช่วง 3-4 ปีที่ผ่านมามีนักท่องเที่ยวกลุ่มใหม่ท้ังชาวไทยต่างประเทศเข้ามาท่องเท่ียวชายทะเล แถบสิชล
ขนอม ท่าศาลา การท่องเท่ียวเติบโตมากขึ้นมีการลงทุน มีที่พักใหม่ๆ รองรับกลุ่มนักท่องเที่ยวได้มากขึ้น โดยมี
กลุ่มหลักๆ จากประเทศเยอรมันและสแกนดิเนเวีย ส�ำหรับตลาดใหม่ท่ีก�ำลังจะเริ่มในไทยเร็วๆ นี้ โดยจุดเด่นด้าน
การท่องเทย่ี วของจงั หวดั นครศรีธรรมราชไดแ้ ก่ วัฒนธรรม ธรรมชาติ ผลไม้ วธิ ีเกษตร
ซึ่งในปี2558มีเม็ดเงนิ จากการทอ่ งเที่ยวเข้ามาประมาณ5,000-6,000ล้านบาททกุ ภาคส่วนทงั้ ภาคเกษตร
ประมง พ่อค้า แม่ค้า ภาคขนส่ง เป็นต้น เม่ือมีนักท่องเท่ียวเข้ามาต้องพักแรม เดินทาง ต้องกินต้องใช้ รายได้
จะกระจายไปทว่ั ทำ� ใหเ้ กดิ เม็ดเงินหมุนเวียนในระบบเศรษฐกิจมากขึ้น
จากทิศทางการเติบโตของการท่องเท่ียวในอ�ำเภอลานสกา ดังนั้นเครือข่ายผู้ประกอบการด้านการท่องเที่ยว
ในอ�ำเภอลานสกาจึงจับมือกันจัดต้ังวิสาหกิจชุมชนด้านการท่องเที่ยวในอ�ำเภอลานสกาข้ึนเพื่อขับเคล่ือนการ
ท่องเท่ียวในอ�ำเภอลานสกาให้เป็นไปอย่างมีประสิทธิภาพ โดยมีผู้ประกอบด้านที่พัก ร้านอาหาร แหล่งท่องเท่ียว
เชิงเกษตร ประวัติศาสตร์ และ ผลิตภัณฑ์ต่างๆเข้าร่วมจ�ำนวน 26 แห่ง โดยมีแนวทางการด�ำเนินของเครือข่าย
คือ มุ่งเน้นขับเคลื่อนให้การท่องเท่ียวในอ�ำเภอลานสกาเป็นการท่องเท่ียวเชิงคุณภาพเน้นวิถีชุมชนด้ังเดิมมี
แหล่งท่องเที่ยวที่พักและร้านอาหารที่ได้มาตรฐาน ก่อให้รายได้จากการท่องเท่ียวภายในชุมชน พัฒนาและยกระดับ
การท่องเที่ยว สู่สากลเพ่อื รองรับนกั ทอ่ งเที่ยวตา่ งชาติ และกลมุ่ ผูส้ งู อายตุ ่อไป
โดยมีส�ำนักงานเกษตรจังหวัดนครศรีธรรมราช อ�ำเภอลานสกา การท่องเที่ยวแห่งประเทศไทย ท่องเท่ียว
และกีฬาจังหวัด บริษัทย�ำเท่ียวในท้องถิ่น และมหาวิทยาลัยวลัยลักษณ์ ร่วมขับให้การสนับสนุนและขับเคลื่อน
วิสาหกิจ การจดั ตั้งวิสาหกจิ ไดเ้ รม่ิ ดำ� เนนิ การเมอ่ื มกราคม 2560 ทผี่ ่านมา โดยมีการประชมุ ประจำ� เดอื นอยา่ งนอ้ ย
เดือนละ 1 คร้ัง และมีทิศทางการด�ำเนินงานท่ีค่อนข้างชัดเจน กลุ่มวิสาหกิจจึงมีโจทย์ที่ต้องการจะพัฒนาเพ่ือ
ม่งุ ไปสเู่ ป้าหมายทว่ี างไว้จำ� นวน 7 ประเดน็ ได้แก่

110

บทท่ี 5 การพฒั นานวัตกรรม นวตั กรรมการทอ่ งเทยี่ วโดยชุมชน

ผปู้ ระกอบการท่องเที่ยวโดยชุมชน

1. ศึกษาอัตลักษณ์และสร้างแบรนดิ้งการท่องเท่ียวอำ� เภอลานสกาเช่ือมโยงถึงการศึกษาประวัติศาสตร์
ของอำ� เภอลานสกา
2. ยกระดบั รา้ นอาหารและท่พี ักในพน้ื ที่ใหไ้ ดม้ าตรฐาน (ทั้งโฮมสเตย์และรีสอรท์ )
3. พัฒนาสถานทีท่ อ่ งเที่ยวทางธรรมชาตใิ ห้มีความพรอ้ มในการรองรบั นกั ท่องเทย่ี ว
4. พฒั นาสถานทีท่ อ่ งเทย่ี วเชิงเกษตรใหม้ คี วามพรอ้ มในการรองรบั นักท่องเท่ียว
5. ยกระดับผลิตภัณฑ์ชุมชน OTOP ต่างๆให้ได้มาตรฐานและเป็นสินค้าที่ส่ือถึงอัตลักษณ์ความเป็นลานสกา
6. จัดท�ำเส้นทางการท่องเที่ยวภายในอ�ำเภอ รวมถึงการจ�ำหน่ายแพ็คเกจท่องเท่ียว แบบวันเดียวหรือ
One Day Trip และ 2 วัน 1 คืน ในอ�ำเภอลานสการวมถึงแพ็คเกจประชุมสัมมนา และเพ่ือประชาสัมพันธ์โดย
ใชส้ ่อื รูปแบบต่างๆ
ดังนั้น การพัฒนานวัตกรรมผู้ประกอบการท่องเที่ยวโดยชุมชนจ�ำเป็นจะต้องมีภาคส่วนต่างๆ เข้ามามี
บทบาทในหลากหลายด้าน ท้ังในส่วนของหน่วยงานภาครัฐท่ีมีส่วนเกี่ยวข้องกับการพัฒนาการท่องเที่ยว และ
พัฒนาชุมชนโดยตรง ภาคสถาบันการศึกษาท่ีให้การสนับสนุนความรู้ สมาคมด้านการท่องเที่ยว บริษัทน�ำเที่ยว
องค์กรพัฒนาเอกชน ตลอดจนผู้มีส่วนได้ส่วนเสีย ในการก�ำหนดทิศทางและให้ความช่วยเหลือตามวิสัยทัศน์และ
พันธกิจของหน่วยงานน้ันๆ โดยเฉพาะอย่างยิ่งคนในชุมชนที่จะต้องเข้ามามีส่วนร่วมก�ำหนดทิศทางการพัฒนา
ผปู้ ระกอบการท่องเทีย่ วโดยชมุ ชน เพื่อใหท้ ิศทางของการพฒั นาอยใู่ นรูปแบบทเี่ กิดประโยชนต์ อ่ ชุมชนอยา่ งสูงสดุ

111

นวัตกรรมการทอ่ งเทยี่ วโดยชุมชน บทท่ี 5 การพัฒนานวตั กรรม

ผปู้ ระกอบการทอ่ งเท่ยี วโดยชุมชน

สรุปท้ายบท

1. นวััตกรรมผู้�ประกอบการท่่องเที่�ยวโดยชุุมชน เป็็นการปรัับปรุุงและพััฒนาการดำำ�เนิินธุุรกิิจท่่องเที่�ยว
โดยชุุมชนในรููปแบบใหม่่ มีีเป้้าหมายเพื่ �อยกระดัับการดำำ�เนิินกิิจกรรมทางการท่่องเที่ �ยวของชุุมชนและแก้้ไขปััญหา
ระดับสังคมในชุมชน เช่น ปัญหาคนยากจนปัญหาขาดรายได้ ปัญหาความเท่าเทียมกันในชุมชน เป็นต้น ตลอดจน
เพ่ิมมูลค่าให้กับผลิตภัณฑ์และบริการของชุมชนท้ังใหม่และเก่า เกิดการส่งเสริมแรงงานสร้างอาชีพในระดับชุมชน
อย่างยั่งยืน
2. รููปแบบของนวััตกรรมผู้�ประกอบการท่่องเที่�ยวโดยชุุมชน มีีทั้�งสิ้�น 3 รููปแบบ ได้้แก่่ รููปแบบที่่� 1
ผู้ประกอบการท่องเที่ยวชุมชน (Tourism Community Entrepreneur : TCE) หรือเรียกว่าการประกอบกิจการ
ในระดับชุมชน รูปแบบที่ 2 วิสาหกิจท่องเท่ียวเพ่ือสังคม (Tourism Social Enterprise : TSE) หมายถึงการ
ประกอบการวิสาหกิจหรือธุรกิจเพื่อร่วมจัดการปัญหาทางเศรษฐกิจและสังคม และรูปแบบที่ 3 ธุรกิจท่องเที่ยว
เพ่ือสังคม (Tourism Social Business : TSB) เป็นส่วนหน่ึงของวิสาหกิจเพื่อสังคม ซึ่งในแต่ละรูปแบบนั้น ชุมชน
สามรถน�ำไปปรับใชใ้ หเ้ ขา้ กับบรบิ ทของชมุ ชน และเป้าประสงคข์ องชุมชน
3. กระบวนการ ขั้�นตอนการพััฒนานวััตกรรมผู้�ประกอบการท่่องเที่�ยวโดยชุุมชน เริ่�มขึ้�นจากความต้้องการ
เปลี่ยนแปลงของคนในชุมชนและพัฒนาการด�ำเนินกิจกรรมการท่องเที่ยวของชุมชนให้เป็นรูปแบบใหม่ท่ีสัมพันธ์
กับองค์กรและความต้องการภายนอก เตรียมความพร้อมทั้งในด้านของทุนมนุษย์และห่วงโซ่อุปทานทางการท่องเที่ยว
ของชุมชน (Supply chain) พิจารณาส่ิงแวดล้อมที่กระทบโดยตรงต่อผู้ประกอบการ หากมีนวัตกรรมผู้ประกอบการ
ท่องเท่ียวโดยชุมชนแล้วจะเกิดผลกระทบด้านดีและด้านลบต่อผู้ประกอบการรายรอบอย่างไร ชุมชนเลือกหา
รููปแบบนวััตกรรมผู้�ประกอบการท่่องเที่�ยวที่�เหมาะสมกัับชุุมชนของตนเองใน 3 รููปแบบ จััดทำำ�วิิสััยทััศน์์และพัันธกิิจ
ของชุุมชนที่�เหมาะสมนั้�นจะทำำ�ให้้เกิิดคุุณค่่าทางสัังคม เกิิดกลไกการมีีส่่วนร่่วมระหว่่างชุุมชนกัับผู้้�มีีส่่วนได้้ส่่วนเสีีย
ตลอดจนเกิิดความร่่วมมืือกัับองค์์กรอื่ �นๆที่่�ต้้องการให้้ความช่่วยเหลืือในขัับเคลื่ �อนการพััฒนานวััตกรรมผู้ �ประกอบการ
การท่่องเที่�ยวโดยชุุมชน เกิดิ การขัับเคลื่�อนเชิงิ นโยบายสู่�ภาคีีเครืือข่า่ ย
4. ประโยชน์์ที่่�ชุุมชนได้้รัับจากการพััฒนานวััตกรรมผู้�ประกอบการท่่องเที่�ยวโดยชุุมชน สามารถสรุุปได้้ดัังนี้�
ชุุมชนมีีองค์์ความรู้ �ใหม่่ๆด้้านการบริิหารจััดการมากขึ้ �น อัันจะส่่งผลให้้เกิิดโอกาสในการสร้้างอาชีีพอื่ �นๆ ที่่�เกี่ �ยวข้้อง
เพิ่�มขึ้�นในชุุมชน อีีกทั้�งการพััฒนานวััตกรรมผู้�ประกอบท่่องเที่�ยวโดยชุุมชน จะสามารถเปิิดโอกาสให้้ชุุมชนได้้
ร่่วมงานกัับองค์์กรหรืือพัันธมิิตรที่่�มีีความน่่าเชื่�อถืือและประสบการณ์์ด้้านการท่่องเที่�ยวโดยชุุมชน จนเกิิดเป็็น
การต่่อยอดและองค์ค์ วามรู้�ใหม่่ๆในชุุมชน
5. เครืือข่่ายและบทบาทของรััฐในการสนัับสนุุนการเป็็นผู้�ประกอบการท่่องเที่�ยวโดยชุุมชน ถืือว่่ามีีความ
สำำ�คััญต่่อการพััฒนานวััตกรรมการท่่องเที่�ยวโดยชุุมชน เนื่�องจากเป็็นปััจจััยผลัักในการขัับเคลื่�อนผู้�ประกอบการ
ท่่องเที่�ยวโดยชุุมชน ทั้้�งในด้้านของงบประมาณ ระเบีียบการและกฎหมาย องค์์ความรู้� เครืือข่่ายภายในประเทศ
และต่่างประเทศ ซึ่่�งประกอบด้้วย หน่่วยงานภาคภาครััฐ รััฐบาล สถาบัันการศึึกษา สมาคมด้้านการท่่องเที่�ยว
บริิษััทนำำ�เที่�ยว องค์์กรพัฒั นาเอกชนชุุมชนท่อ่ งเที่�ยว และนัักท่่องเที่�ยว

112

บทที่ 5 การพัฒนานวตั กรรม นวัตกรรมการท่องเทย่ี วโดยชมุ ชน

ผปู้ ระกอบการท่องเท่ียวโดยชมุ ชน

เอกสารอา้ งอิง

Aquino, R. S., Luck, M., & Schanzel, H. A. (2018). Tourism social entrepreneurship for sustainable
community development: Review and conceptual framework. CAUTHE 2018: Get Smart:
Paradoxes and Possibilities in Tourism, Hospitality and Events Education and Research,
369.
Bozhikin, I., Macke, J., & da Costa, L. F. (2019). The role of government and key non-state actors
in social entrepreneurship: A systematic literature review. Journal of cleaner production,
226, 730-747.
Guclu, A., Dees, J. G., & Anderson, B. B. (2002). The process of social entrepreneurship: Creating
opportunities worthy of serious pursuit. Center for the advancement of Social
Entrepreneurship, 1, 1-15.
Noushka Green. (2019). What is business innovation and why is it important? เข้าถึงได้จาก
wework Ideas: https://www.wework.com/ideas/professional-development/creativity-
culture/what-is-business-innovation#what-is-business-innovation
Team Wanderlust. (2020). Wanderlust. เรยี กใชเ้ ม่อื 17 May 2021 จาก 5 eco-friendly tour operators
(for your future adventures): www.wanderlust.co.uk
กรมการพัฒนาชมุ ชน. (2560). กรมการพฒั นาชมุ ชน. เรยี กใช้เม่อื 17 พฤษภาคม 2564 จาก วสิ ัยทศั น์ พนั ธกจิ
และยุทธศาสตร์: www.cdd.go.th
กรมพัฒนาชุมชน. (2560). รายงานผลการสร้างกลมุ่ สัมมาชีพสู่การเป็นผู้ประกอบการชมุ ชน.
กรมพัฒนาชุมชน. (2561). เอกสารรายงานผลการสรา้ งกลมุ่ สัมมาชพี ชุมชนสู่การเปน็ ผ้ปู ระกอบการชุมชน.
กระทรวงการท่องเทย่ี วและกฬี า. (2564). กระทรวงการท่องเที่ยวและกีฬา. เรียกใช้เม่อื 17 พฤษภาคม 2564
จาก วสิ ัยทศั น์และพนั ธกิจ: www.mots.go.th
การท่องเที่ยวแห่งประเทศไทย. (2564). การท่องเที่ยวแห่งประเทศไทย. เรียกใช้เม่ือ 17 พฤษภาคม 2564
จาก วิสัยทัศนแ์ ละพันธกจิ : www.tat.or.th
คณะอนุกรรมการการท่องเที่ยวโดยชุมชน. (2561). แนวปฏิบัติ (Code of conduct) ส�ำหรับชุมชน.
กรุงเทพมหานคร: คณะกรรมการนโยบายการท่องเท่ียวแหง่ ชาต.ิ
ชุลีกาญจน์ ไชยเมืองดี. (ม.ป.ป.). วิสาหกิจชุมชนกับการพัฒนาการท่องเท่ียวตามอัตลักษณ์ของท้องถิ่น จังหวัด
เชยี งใหม.่ มหาวิทยาลัยราชภัฏเชียงใหม,่ 1-10.
ชศู ักด์ิ อนิ ทมนต์ และศรณั ยา เลิศพทุ ธรักษ์. (2562). รปู แบบการจดั การธุรกิจนวัตกรรมโฮมสเตยใ์ นชุมชนสำ� หรับ
นกั ทอ่ งเทีย่ ว. วารสารมหาวทิ ยาลัยศลิ ปากร, 6, 85-103.
มาลิณี ศรไี มตรี. (2559). การพฒั นารปู แบบและศักยภาพของกลุม่ วสิ าหกิจชมุ ชนดา้ นการท่องเทยี่ วเชงิ วัฒนธรรม
ตามอัตลักษณ์ของท้องถน่ิ สนู่ ักท่องเท่ยี วจงั หวัดอุบลราชธาน.ี วารสารการบรกิ ารและการทอ่ งเทย่ี วไทย, 2.
รัชมงคล ทองหล่อ และคณะ. (2562). นวัตกรรมทางธุรกิจของผู้ประกอบการธุรกิจสยาม สเตเดียม โฮเทล :
การศึกษาเพ่ือสร้างทฤษฎีฐานราก. Veridian E-Journal,Silpakorn University Humanities, Social
Sciences and arts, 3, 183-198.

113

นวัตกรรมการทอ่ งเทีย่ วโดยชมุ ชน บทที่ 5 การพัฒนานวตั กรรม

ผู้ประกอบการทอ่ งเที่ยวโดยชมุ ชน

รุ่งรวี จิตภักดี และคณะ. (2562). พัฒนาศักยภาพวิสาหกิจชุมชนเครือข่ายการท่องเท่ียวชุมชนอ�ำเภอลานสกา
สู่การเป็นแหล่งท่องเที่ยวเชิงคุณภาพตามแนวทางไทยแลนด์ 4.0. กรุงเทพมหานคร: ส�ำนักงานคณะกรรมการ
อุดมศกึ ษา.
ววิ ฒั น์ จนั ทร์กิง่ ทอง และคณะ. (2562). ศกั ยภาพผู้ประกอบการทอ่ งเที่ยวชุมชน จงั หวัดพัทลุง. หาดใหญ่วชิ าการ
ระดับชาติและนานาชาต,ิ (หนา้ 1403-1414).
ส�ำนักงงานส่งเสริมวิสาหกิจขนาดกลางและขนาดย่อม. (2559). รายงานฉบับสมบูรณ์ : จัดท�ำยุทธศาสตร์และ
แผนปฏิบัติการสง่ เสริมวสิ าหกิจขนาดกลางและขนาดย่อม.
ส�ำนักนายกรฐั มนตรี.(2559).แผนพัฒนาเศรษฐกจิ และสงั คมแหง่ ชาติฉบับท่ี12พ.ศ.2560-2564.กรุงเทพมหานคร.
องค์การบริหารการพัฒนาพ้ืนท่ีพิเศษเพื่อการท่องเท่ียวอย่างย่ังยืน. (2561). องค์การบริหารการพัฒนาพ้ืนท่ีพิเศษ
เพื่อการทอ่ งเที่ยวอยา่ งยงั่ ยนื . เรยี กใชเ้ มอ่ื 17 พฤษภาคม 2564 จาก แผนขบั เคล่อื น อพท. ระยะ 4 ปี
(พ.ศ. 2562 - 2565): www.dasta.or.th
อภิลกั ษณ์ ธรรมวิมุตติ และธีระวัฒน์ จันทกึ . (2560). ทุนมนษุ ย์เชงิ นวตั กรรมและสร้างสรรคข์ องผู้ประกอบการ
วิสาหกจิ ชมุ ชน. Veridian E-Journal,Silpakorn University, 1, 1572-1589.
อาครี า ราชเวียง. (2560). อนาคตผู้ประกอบการในยุค 4.0. วารสารวิจัยและพัฒนา วไลยอลงกรณ์ ในพระบรม
ราชปู ภัมภ,์ 12(2), 79-88.

114



นวัตั กรรมการท่อ่ งเที่ย่� วโดยชุุมชน บทที่่� 6 การสร้า้ งมาตรฐาน

นวััตกรรมการท่อ่ งเที่�ย่ วโดยชุมุ ชน

บทท่ี 6

การสร้้างมาตรฐาน
นวััตกรรมการท่่องเที่�่ยว

โดยชุมุ ชน

มาตรฐานนวัตกรรมการท่องเที่ยวโดยชุมชน มีบทบาทส�ำคัญต่อด้าน
การตลาดการท่องเที่ยวโดยชุมชนเป็นอย่างย่ิง เพราะเม่ือชุมชนท่องเท่ียว
มีมาตรฐานรับรองก็จะสามารถช่วยให้นักท่องเที่ยวเฉพาะกลุ่มเกิดความมั่นใจ
ในสินค้าและบริการของชุมชนนั้นๆและเลือกที่จะเดินทางมาท่องเที่ยวมากยิ่งข้ึน
ตลอดจนเปน็ ทย่ี อมรบั ของตลาดนักทอ่ งเทย่ี วทงั้ ในประเทศและตา่ งประเทศ
บทสรุปของนวัตกรรมการท่องเที่ยวโดยชุมชน เม่ือการท่องเท่ียว
โดยชุมชนได้ด�ำเนินการไปบ้างแล้วนั้น ทั้งการศึกษารูปแบบและปัจจัยท่ีมีอิทธิพล
ต่อการสร้างนวัตกรรม การมีส่วนร่วมของชุมชน การวางแผนและการวางกลยุทธ์
ของการท่องเท่ียวโดยชุมชน การพัฒนานวัตกรรมผู้ประกอบการท่องเที่ยว
โดยชุมชน จนถึงบทสรุปของนวัตกรรมการท่องเท่ียวโดยชุมชน คือ การสร้าง
มาตรฐานนวตั กรรมการท่องเท่ียวโดยชุมชนผา่ นวตั ถุประสงค์ดงั ต่อไปน้ ี
1. เพื่อให้ทราบถึงความส�ำคัญของการสร้างมาตรฐานนวัตกรรม
การท่องเที่ยวโดยชมุ ชน
2. เพ่ือให้ทราบถึงเกณฑ์มาตรฐานและรางวัลนวัตกรรมการท่องเที่ยว
โดยชุมชน

116

บทที่�่ 6 การสร้้างมาตรฐาน นวัตั กรรมการท่อ่ งเที่�ย่ วโดยชุมุ ชน

นวัตั กรรมการท่อ่ งเที่่�ยวโดยชุมุ ชน

117

นวตั กรรมการทอ่ งเท่ยี วโดยชมุ ชน บทท่ี 6 การสรา้ งมาตรฐาน

นวัตกรรมการทอ่ งเทย่ี วโดยชมุ ชน

1. ความสำ� คญั ของการสร้างมาตรฐานนวตั กรรมการทอ่ งเที่ยวโดยชุมชน

นวัตกรรมการท่องเท่ียวโดยชุมชน ถือเป็นส่วนหนึ่งของการท่องเท่ียว ซ่ึงนับได้ว่าเป็นรากฐานในการสร้าง
คุณค่าและความยั่งยืนแก่ทรัพยากรทางวัฒนธรรม วิถีชีวิต และทรัพยากรธรรมชาติในชุมชนท้องถิ่นน้ันๆ ซ่ึง
แนวโน้มกลุ่มนักท่องเท่ียวของการท่องเที่ยวโดยชุมชนส่วนใหญ่เป็นนักท่องเท่ียวท่ีมีคุณภาพ มีลักษณะพฤติกรรม
การท่องเท่ียวเหมาะสมและสอดคล้องกับแนวทางของการท่องเที่ยวโดยชุมชน เป็นกลุ่มนักท่องเท่ียวที่มีก�ำลังการ
ใช้จ่ายสูง มีทัศนคติท่ีดีต่อการท่องเที่ยวมีความรับผิดชอบต่อพื้นท่ีนั้นๆ รวมทั้งนักท่องเที่ยวกลุ่มดังกล่าวมีความ
เข้าใจถึงแก่นแท้ของชุมชน ต้องการเดินทางท่องเที่ยวในชุมชนที่ได้รับการพัฒนาศักยภาพ การยกระดับมาตรฐาน
และผ่านการตรวจสอบและรับรองเป็นที่ยอมรับในระดับสากล ซ่ึงนอกจากน้ีแล้วยังมีความส�ำคัญด้านอ่ืนๆ อีก
(พจนา สวนศรแี ละคณะ, 2557) ได้แก่

1) เปน็ การสรา้ งความมนั่ ใจกบั ตลาดที่สนใจการทอ่ งเทีย่ วในลักษณะนี้อย่างมียุทธศาสตร์ เน่อื งจากตลาด
ของการท่องเที่ยวโดยชุมชนมีความสนใจจริง และเป็นตลาดคุณภาพ ซ่ึงเป็นกลุ่มที่มีความต้องการความเช่ือม่ัน
ว่าการทอ่ งเทย่ี วจะสามารถกระจายสู่ท้องถิ่นไดอ้ ยา่ งแท้จริง
2) เกิดการมีส่วนร่วมระหว่างชุมชนและภาคีต่างๆท่ีเก่ียวข้อง ท�ำให้เกิดการรับรู้และเห็นความส�ำคัญ
ที่จะให้ความช่วยเหลือและสนบั สนนุ ชมุ ชน ก่อให้ความเข้าใจในการทำ� งานร่วมกบั ชมุ ชนมากยง่ิ ข้นึ
3) เพื่อให้การท่องเที่ยวโดยชุมชนมีรูปแบบการบริหารจัดการและการบริการแก่นักท่องเที่ยวในรูปแบบ
และทศิ ทางเดยี วกนั และเกิดผลกระทบต่อชุมชนนอ้ ยท่สี ุด
4) ชุมชนท่องเท่ียวได้แนวทางการพัฒนาชุมชนแบบบูรณาการ ซึ่งเมื่อชุมชนได้รับมาตรฐานแล้วก็จะเป็น
หลักฐานเชงิ ประจักษ์ใหก้ ับผ้ทู ี่มสี ่วนไดส้ ่วนเสยี รบั ทราบ และอยภู่ ายใต้ความโปร่งใส
5) ยกระดับการให้บริการการท่องเท่ียวโดยชุมชน กิจกรรมการท่องเที่ยว แหล่งท่องเที่ยวโดยชุมชน
และองค์ประกอบอ่ืนๆที่เก่ียวข้องกับการท่องเที่ยวให้มีมาตรฐาน น�ำไปสู่การพัฒนาคุณภาพของนวัตกรรมการ
ท่องเทย่ี วโดยชุมชน

ซึ่งความส�ำคัญท้ังหมดที่กล่าวมาในข้างต้น ผู้เขียนมีความคิดเห็นว่า การยกระดับนวัตกรรมการท่องเที่ยว
โดยชุมชนสู่ความเป็นสากล ถือเป็นสิ่งส�ำคัญของการท่องเท่ียวโดยชุมชน เพราะนอกจากที่ชุมชนจะได้พัฒนา
ศักยภาพของตนเองและพื้นท่ีแล้ว ชุมชนยังได้รับความเช่ือม่ันจากผู้ประกอบการด้านการท่องเท่ียว และนักท่องเที่ยว
อิสระ (Independent Traveler) ในข้อมูลและขีดความสามารถในการรองรับของชุมชน ส่งผลให้การท่องเที่ยว
โดยชุมชนเป็นการท่องเที่ยวท่ีมีคุณภาพ ตลอดจนเกิดประโยชน์ต่อชุมชนในมิติท่ีหลากหลาย อันจะน�ำไปสู่การ
ยกระดับระบบเศรษฐกจิ ฐานรากของชมุ ชน

118

บทท่ี 6 การสรา้ งมาตรฐาน นวัตกรรมการทอ่ งเท่ียวโดยชุมชน

นวัตกรรมการท่องเท่ียวโดยชุมชน

2. ประเภทของเกณฑ์มาตรฐานและรางวัลนวัตกรรมการท่องเที่ยวโดยชุมชน

มาตรฐานการท่่องเที่�ยวโดยชุุมชนและการพััฒนานวััตกรรมการท่่องเที่�ยว ถืือเป็็นหลัักเพื่�อใช้้เป็็นแนวทาง
ในการยกระดับตนเอง ตลอดจนด�ำเนินการตรวจประเมินและรับรองมาตรฐานการท่องเท่ียวโดยชุมชน และเป็น
การสร้างความเช่ือม่ันกับนักท่องเท่ียวท้ังชาวไทยและชาวต่างชาติว่า ชุมชนท่องเที่ยวได้รับมาตรฐานการท่องเท่ียว
โดยชุมชน มีการด�ำเนินการหรือกิจกรรมการท่องเท่ียวเป็นไปตามมาตรฐานในด้านการให้บริการและความปลอดภัย
แกน่ กั ท่องเที่ยว ซึ่งมาตรฐานทเี่ กี่ยวข้องกบั นวัตกรรมการท่องเทีย่ วโดยชุมชนนั้น มีดงั ต่อไปนี้
1) เกณฑ์มาตรฐานท่องเท่ียวอาเซียน (ASEAN Tourism Standard) โดยสํานักงานเลขาธิการ
อาเซียน (ASEAN Secretariat)
มาตรฐานท่องเที่ยวอาเซียน ได้จัดท�ำข้ึนเพื่อก�ำหนดมาตรฐานการบริการการท่องเที่ยว และยกระดับ
คุณภาพของผลิตภัณฑ์การท่องเท่ียว ตลอดจนเป็นการส่งเสริมการบริหารงานอย่างรับผิดชอบต่อผู้มีส่วนได้ส่วนเสีย
ทั้งหมด ซ่ึงประเทศท่ีใช้เกณฑ์มาตรฐานน้ี ได้แก่ บรูไน กัมพูชา อินโดนีเซีย ลาว มาเลเซีย เมียร์มาร์ ฟิลิปปินส์
สงิ คโ์ ปร เวยี ดนาม และไทย อันประกอบด้วย 7 มาตรฐานย่อย ได้แก่
1) มาตรฐานโรงแรมสเี ขยี วอาเซยี น (ASEAN Green Hotel Standard)
2) มาตรฐานการบรกิ ารสปาอาเซยี น (ASEAN Spa Services Standard)
3) มาตรฐานเมอื งทอ่ งเท่ยี วสะอาดอาเซยี น (ASEAN Clean Tourist City Standard)
4) มาตรฐานการทอ่ งเทยี่ วโดยชุมชนอาเซียน (ASEAN Community Based Tourism
Standard)
5) มาตรฐานโฮมสเตยอ์ าเซียน (ASEAN Homestay Standard)
6) มาตรฐานหอ้ งนำ�้ สาธารณะอาเซยี น (ASEAN Public Toilet Standard)
7) มาตรฐานสถานที่จัดงานไมซ์อาเซียน (ASEAN MICE Venue Standard)
ทั้งน้ีผู้เขียนจะกล่าวถึงมาตรฐานที่เก่ียวข้องกับนวัตกรรมการท่องเที่ยวโดยชุมชน 2 มาตรฐาน ได้แก่
มาตรฐานการท่องเท่ียวโดยชุมชนอาเซียน (ASEAN Community Based Tourism Standard) และมาตรฐาน
โฮมสเตยอ์ าเซียน (ASEAN Homestay Standard) ดงั รายละเอียดตอ่ ไปน้ี
1.1. มาตรฐานท่องเท่ียวโดยชุมชนอาเซียน (ASEAN Community Based Tourism Standard)
เป็นตัวบ่งช้ีประสิทธิภาพการท่องเท่ียวโดยชุมชนในเขตพื้นท่ีประเทศอาเซียน มีเนื้อหาสาระครอบคลุมการ
ท�ำงานของชุมชนทั้งด้านการบริหารจัดการ การจัดสรรผลประโยชน์ การอนุรักษ์ทรัพยากรและสิ่งแวดล้อมในชุมชน
การเป็นเจ้าบ้านท่ีดี ส่ิงอ�ำนวยความสะดวกพื้นฐานของการท่องเที่ยว ตลอดจนมาตรฐานการบริการการท่องเที่ยว
ส�ำหรับการประสานงานการจัดการผลิตภัณฑ์การท่องเท่ียวที่น�ำเสนอโดยชุมชนภายใต้องค์กรการท่องเท่ียวโดยชุมชน
ซ่ึงเกณฑ์มาตรฐานน้ีมีวัตถุประสงค์เพื่อให้เป็นทิศทางและยกระดับการท่องเที่ยวโดยชุมชนในกลุ่มประเทศดังกล่าว
เพื่อสร้างความมั่นใจให้กับนักท่องเที่ยว ในระดับคุณภาพและบริการที่สม่�ำเสมอ ซ่ึงมีองค์ประกอบ 8 องค์ประกอบ
(ASEAN Secretariat, 2016) ประกอบดว้ ย

119

นวัตกรรมการทอ่ งเทยี่ วโดยชุมชน บทท่ี 6 การสรา้ งมาตรฐาน

นวตั กรรมการทอ่ งเทยี่ วโดยชมุ ชน

1.1.1. มาตรฐานของเจ้าของชุมชนและการจัดการ เปน็ การตรวจสอบศกั ยภาพการบรหิ ารจัดการ
กลุ่มท่องเท่ียวโดยชุมชน ตั้งแต่เร่ิมจัดตั้งกลุ่มไปจนถึงการด�ำเนินการของกลุ่ม ท้ังการรับเข้าสมาชิก การก�ำหนด
กฎระเบยี บ ตลอดจนการจดั การความโปร่งใสใ่ นการบรหิ ารจดั การกลุ่ม
1.1.2. การสนับสนุนในการสร้างสังคมท่ีสงบสุข การด�ำเนินการท่องเที่ยวภายใต้การกระจาย
ผลประโยชน์อย่างเป็นธรรม และการเปิดโอกาสให้กับผู้ด้วยโอกาสในพื้นท่ี การจัดท�ำฐานข้อมูลของทรัพยากรท่องเท่ียว
ในชุมชน รวมไปถงึ การสร้างเครือข่าย
1.1.3. การอนรุ ักษ์และพัฒนาส่งิ แวดล้อม การวางแผนรวมกนั ในชุมชนด้านการอนุรักษ์ทรพั ยากร
ธรรมชาติและส่ิงแวดล้อมโดยวิธีการต่างๆ ท้ังการรณรงค์ การจัดตั้งกลุ่ม การจัดต้ังกองทุน จัดท�ำโปรแกรม
การท่องเท่ียวที่เกย่ี วข้องกบั ความรับผิดชอบส่งิ แวดล้อม การใช้พลงั งานทดแทน เปน็ ตน้
1.1.4. การเปน็ เจา้ บ้านท่ดี แี ละการปฏิสัมพันธ์ท่ดี ีระหวา่ งชุมชนกับผู้มาเยือน
1.2. มาตรฐานโฮมสเตย์ชุมชนอาเซียน (ASEAN Homestay Standard) ท่ีพักรูปบบโฮมสเตย์เป็นรูปแบบ
ที่พักทางเลือกอีกหน่ึงรูปแบบของนักท่องเท่ียวและการท่องเที่ยวโดยชุมชน ซึ่งท่ีพักแบบโฮมสเตย์ ท�ำให้นักท่องเที่ยว
มีโอกาสสัมผัสกับวิถีชีวิตของคนในชุมชน สัมผัสธรรมชาติในชุมชน ตลอดจนสร้างประสบการณ์ที่แตกต่างไป
จากเดินบนฐานทรัพยากรของชุมชน ซึ่งการพักรูปแบบน้ีเป็นการกระจายรายได้สู่ชุมชนโดยแท้จริง ท�ำให้คนใน
ชมุ ชนเกิดรายได้จากการเปิดที่พกั
เน่ืองด้วยปัจจุบัน นักท่องเท่ียวท่ีเดินทางท่องเท่ียวท้ังในประเทศและต่างประเทศจ�ำนวนมาก ก�ำลังมองหา
ประเทศในภูมิภาคอาเซียนเพ่ือการท่องเที่ยวโดยชุมชนมากข้ึน การพัฒนาและยกระดับมาตรฐานโฮมสเตย์จึงเป็น
เร่ืองท่สี �ำคัญ โดยมาตรฐานโฮมสเตยอ์ าเซยี นประกอบดว้ ย 9 หลกั เกณฑ์ 91 ตวั ชว้ี ดั ไดแ้ ก่
1.2.1. เจา้ บ้าน เปน็ ส่วนส�ำคัญที่สดุ ของการท�ำโฮมสเตย์ พิจารณาจากเจ้าของบ้าน ตง้ั อยู่ใกล้
สถานทีท่ ่องเที่ยวทางธณรมชาตแิ ละวัฒนธรรม และผา่ นอบรมการจัดการโฮมสเตยม์ าแล้ว
1.2.2. บา้ นพัก จะตอ้ งมีโครงสร้างที่ดีและปลอดภัยต่อผเู้ ขา้ พัก มกี ารออกแบบโดยใช้ภูมิปัญญา
ท้องถิน่ มีระบบสุขอนามัยท่ีดี
1.2.3. กิจกรรมการท่องเที่ยว พิจารณาจากกิจกรรมท่ีส่งเสริมการมีส่วนร่วมระหว่างชุมชน
กบั ผทู้ ีเ่ ขา้ พัก กิจกรรมทแี่ สดงถงึ ทรพั ยากรในท้องถ่นิ เชน่ ด้านวฒั นธรรม มรดก ธรรมชาติ เปน็ ตน้
1.2.4. การจัดการ พจิ ารณาจาก ผนู้ ำ� ท่ีมีความเปน็ ผู้นำ� ของคนในชุมชน และไดร้ ับการยอมรบั
นับถือ การจัดการกลุ่ม มีระบบการหมุนเวียนบ้านพัก มีระบบฐานข้อมูลของโฮมสเตย์ เช่น จ�ำนวนกี่หลัง ความรู้
หรือทักษะคนในบา้ น และเครอื ข่ายการทอ่ งเท่ียว
1.2.5. ท�ำเลท่ีตง้ั พจิ ารณาจากท่ีต้ังของโฮมสเตยท์ ่สี ามารถเข้าถึงไดอ้ ย่างสะดวก มีป้ายสือ่ ความหมาย
1.2.6. ความสะอาดและความปลอดภยั พจิ ารณาจาก บา้ น ห้องนอน และห้องน�ำ้ รอบๆ บา้ น
มีการตกแต่งอย่างสวยงาม และอาหารท่ีบริการแก่นักท่องเที่ยวต้องเป็นอาหารท่ีสะอาด ปลอดภัย และแสดงถึง
อัตลกั ษณท์ ้องถ่นิ
1.2.7. ความปลอดภัย โฮมสเตย์ผ่านการอบรมการปฐมพยาบาลและการช่วยชีวิตยามฉุกเฉิน
ความปลอดภัยในกิจกรรมการท่องเท่ียว เบอร์โทรฉุกเฉิน แผ่นพับเก่ียวกับความปลอดภัยแนะน�ำนักท่องเที่ยว
ตลอดจนมีการบรรยายเกยี่ วกับด้านความปลอดภยั กอ่ นทีน่ ักทอ่ งเที่ยวจะร่วมท�ำกจิ กรรมของชมุ ชน

120

บทที่ 6 การสรา้ งมาตรฐาน นวตั กรรมการท่องเที่ยวโดยชุมชน

นวัตกรรมการทอ่ งเท่ยี วโดยชมุ ชน

1.2.8. การตลาดและการประชาสัมพันธ์ โปรแกรมการท่องเท่ียวออกแบบได้ตรงความต้องการ
ของนักท่องเท่ียวเฉพาะกลุ่มและสอดคล้องกับบริบทของชุมชน ผ่านการส่งเสริมการขายโดยการร่วมมือกับ
บริษทั ทวั ร์หรือองค์กรการทอ่ งเท่ียวท่ีมีความนา่ เชอื่ ถือ
1.2.9. ความยั่งยืน พิจารณาจากความยั่งยืนทางเศรษฐกิจ เกิดการจ้างงานคนในท้องถิ่น มี
แหล่งเงินทุนขนาดเล็ก ค�ำนึงถึงความย่ังยืนด้านส่ิงแวดล้อม ก�ำหนดนขีดจ�ำกัดในการรับนักท่องเที่ยว และกิจกรรม
การท่องเที่ยว ความยั่งยืนด้านสังคม วางกฎระเบียบในการท่องเท่ียว ส่งเสริมการตระหนักรู้ของการอนุรักษ์
ซึ่�งชุุมชนที่�จะได้้รัับมาตรฐานนี้้�ก็็จะต้้องเป็็นชุุมชนที่่�ดำำ�เนิินการท่่องเที่�ยวโดยชุุมชนมาพอสมควร ซึ่�งเป็็น
ชุมชนท่ีมีท้ังประสบการณ์และความรู้มากพอท่ีจะรองรับนักท่องเที่ยวทั้งชาวไทยและชาวต่างชาติ ส�ำหรับมาตรฐาน
การท่องเที่ยวโดยชุมชนอาเซียนนั้น หากพูดถึงชุมชนที่ได้รับรางวัลระดับสากลและระดับอาเซียนแล้ว ก็คงหนีไม่พ้น
วิสาหกิจชุมชนท่องเที่ยวเชิงอนุรักษ์โดยชุมชนเกาะยาวน้อย จังหวัดพังงา ชุมชนล�ำดับแรกๆในภาคใต้ท่ีท�ำเรื่อง
การทอ่ งเทยี่ วโดยชมุ ชน และเปน็ ชมุ ชนที่ได้รบั รางวลั ASEAN Homestay Award ในปี 2016 ณ ประเทศฟิลิปปนิ ส์
ชุุมชนเกาะยาวน้้อย อ.เกาะยาว จ.พัังงาชุุมชนที่่�มีีลัักษณะภููมิิประเทศเป็็นภููเขาทอดยาวตลอดแนวเหนืือใต้้
บริเวณรอบเกาะมีท่ีราบชายฝั่งอันดามัน ส่วนใหญ่คนในพ้ืนท่ีประกอบอาชีพ ท�ำนาท�ำสวน ค้าขาย และเป็นชุมชน
มุสลิมคงไว้ซ่ึงวิถีชีวิตประมงชายฝั่ง (จิระพงศ์ เรืองกุน และวิทยา นามเสาร์, 2563) การท่องเที่ยวโดยชุมชน
เกาะยาวน้อยมีการบริหารจัดการแหล่งท่องเท่ียวโดยชุมชนท่ามกลางแหล่งท่องเท่ียวกระแสหลัก ต้ังแต่ปี พ.ศ.2545
มีการจัดตั้งชมรมการท่องเที่ยวเชิงอนุรักษ์เพื่อท�ำกิจกรรมการท่องเท่ียวควบคู่กับการดูแลชายฝั่ง เน้นการเรียนรู้
วิถีชีวิตควบคู่ไปกับการอนุรักษ์ อาทิ กิจกรรมท่องเที่ยวดูวิถีชีวิต ชมวิถีชาวนา การเกษตรตามแนวคิดปรัชญา
เศรษฐกิจพอเพียง การเลีย้ งกงุ้ มังกร (เบญจมาศ ณ ทองแก้ง และคณะ, 2564)
จากการดำำ�เนิินการท่่องเที่�ยวดัังกล่่าวในข้้างต้้น เกาะยาวน้้อยจึึงเป็็นแหล่่งท่่องเที่�ยวที่�ได้้รัับความนิิยม
จากนักท่องเที่ยวชาวไทยและชาวต่างชาติ ทั้งยังได้รับรางวัลด้านการท่องเที่ยวมากมายท้ังในประเทศและต่างประเทศ
อาทิ รางวัลดีเด่นประเภทส่งเสริมและพัฒนาการท่องเท่ียว จากการท่องเที่ยวแห่งประเทศไทย รางวัลพิทักษ์
มรดกโลก ประเภทการท่องเที่ยวที่รักษาสิ่งแวดล้อมและวัฒนธรรมจาก National Geographic Traveller
Magazine (เป็น 1 ใน 3 ของโลก) รางวัลดีเด่นประเภทองค์กรสนับสนุนและส่งเสริมการท่องเท่ียว (สุทธิณี พรพันธุ์
ไพบลู ย์ และกนกวรรณ แกว้ อุไทย, 2564) ได้แก่ รางวัล World Legacy Award 2002 จาก National Geographic
Traveler Magazine, Thailand Tourism Awards 2010, ASEAN homestay Award 2016 และรางวัล
ASEAN Sustainable Tourism Award 2018

121

นวัตกรรมการทอ่ งเทยี่ วโดยชุมชน บทที่ 6 การสร้างมาตรฐาน

นวตั กรรมการทอ่ งเท่ียวโดยชมุ ชน

รปู ภาพที่ 56 รูปภาพท่ ี 57
ประกาศนียบัตร ASEAN Homestay Award โล่ประกาศเกียรตคิ ณุ ASEAN Homestay Award
อ้างอิงจาก : (ASEAN Secretariat, 2016)
อ้างอิงจาก : (ASEAN Secretariat, 2016)

โดยปัจจัยท่ีท�ำให้ชุมนเกาะยาวน้อยได้รับรางวัลในระดับประเทศและนานาชาติ คือ ทรัพยากรธรรมชาติ
ที่อุดมสมบูรณ์ วัฒนธรรมประเพณีของชาวไทยพุทธ มุสลิม และวิถีชีวิตชุมชน ที่โดดเด่นเป็นเอกลักษณ์ของ
ชาวประมงพ้ืนบ้านอย่างแท้จริง จากความโดดเด่นและอุดมสมบูรณ์ของทรัพยากรดังกล่าว ถูกน�ำมาปรับใช้เพื่อ
การท่องเที่ยวในรูปแบบของกิจกรรมต่างๆ เช่น การน่ังรถเยี่ยมชมวิถีชุมชนมุสลิมรอบเกาะ การชมฟาร์มกุ้งมังกร
การใช้ปิ่นโตแทนกล่องโฟม การรับประทานอาหารพ้ืนบ้านในชุมชน การเรียนรู้วิถีชีวิตชาวประมง ผ่านผู้สื่อ
ความหมายในชุมชน ซึ่งเป็นตัวแทนของกลุ่มชมรมการท่องเที่ยวเชิงอนุรักษ์โดยชุมชนเกาะยาวน้อย ซ่ึงเป็นกลุ่ม
ท่ีมีความต้องการที่จะใช้การท่องเท่ียวเป็นเคร่ืองมือในการหารายได้เสริม บวกกับรูปแบบการบริหารจัดการโดย
ชุมชน โดยมีการรับสมาชิก ก�ำหนดกลไกการท�ำงาน และกติการการจัดการการท่องเท่ียวที่อื้อประโยชน์ต่อคน
ในชุมชน เกิดการกระจายอ�ำนาจท่ีเป็นธรรมแก่สมาชิก มีการตรวจสอบระบบบัญชี รวมไปถึงการเก็บเงินจาก
นักท่องเท่ียวในลักษณะของการบริจาคเข้ากองทุนส่ิงแวดล้อมเพ่ือน�ำมาใช้ในกิจกรรมสาธารณะของชุมชน ท้ังน้ี
ชุมชนเกาะยาวนอ้ ยเน้นให้ความส�ำคญั กบั การเสริมสร้างสมรรถนะของสมาชกิ ในชมุ ชนผ่านการถา่ ยทอดจากคน
ในชุมชนและนอกชุมชน และส่ิงท่ีส�ำคัญท่ีสุดของการท่องเที่ยวโดยชุมชน คือ การเปิดโอกาสให้คนในชุมชนมี
สว่ นรว่ มในการตัดสินใจและก�ำหนดทศิ ทางการพฒั นาชุมชนตนเองอย่างเตม็ ที่
ซึ่�งปััจจััยที่�กล่่าวมาในข้้างต้้นของชุุมชนเกาะยาวน้้อย แสดงให้้เห็็นถึึงศัักยภาพการท่่องเที่�ยวของชุุมชน
เกาะยาวน้อยในการบริหารจัดการ การให้ความส�ำคัญและรองรับนักท่องเท่ียว จนท�ำให้เกาะยาวน้อย เป็นหน่ึง
สถานท่ีที่นักท่องเที่ยวชาวต่างชาติอยากเดินทางมาท่องเท่ียวในล�ำดับต้นๆเม่ือเดินทางมาท่องเที่ยวในประเทศไทย
(อัครพงศ์ อัน้ ทอง และอริยา เผา่ เครื่อง, 2564)

122

บทที่ 6 การสร้างมาตรฐาน นวัตกรรมการท่องเที่ยวโดยชุมชน

นวัตกรรมการทอ่ งเทยี่ วโดยชุมชน

นอกจากรางวัลที่เกาะยาวน้อยได้รับจากองค์กรต่าง ๆ แล้วนั้น ส่ิงท่ีวัดความส�ำเร็จของเกาะยาวน้อยได้
คืองานวิจัยท่ีมีค้นคว้าหาอัตลักษณ์และความโดดเด่นของเกาะยาวน้อย จนท�ำให้มีแนวทางในการด�ำเนินการ
ท่องเท่ียวอย่างถูกต้องและยั่งยืน เช่นงานวิจัยของ (Jitpakdee & Thapa, 2012) ทำ� การศึกษาเร่ือง Sustainability
Analysis of Ecotourism on Yao Noi Island, Thailand. หรือการวิเคราะห์ความยั่งยืนของการท่องเที่ยว
เชิงนิเวศในช่วงที่เกาะยาวน้อยเร่ิมท�ำการท่องเท่ียว ไว้ว่า การท่องเที่ยวเชิงนิเวศในพื้นท่ีเกาะยาวน้อยก่อให้เกิด
ความยั่งยืนใน 3 มิติ ได้แก่ 1) ความย่ังยืนของส่ิงแวดล้อม เม่ือมีการท่องเท่ียวเกิดข้ึนในชุมชน ชาวบ้านในชุมชน
เร่ิมกลับมาให้ความส�ำคัญของส่ิงแวดล้อมมากย่ิงข้ึน เช่น การจัดการของเสีย ดูแลรักษาสภาพของทรัพยากรธรรมชาติ
ได้แก่ ป่าชายเลน ป่าไม้ สัตว์ป่า น้�ำทะเล แนวปะการัง หญ้าทะเล และสัตว์น�้ำ 2) ความย่ังยืนทางเศรษฐกิจ
การท่องเที่ยวก่อให้เกิดการจ้างงานข้ึนในพื้นที่ เกิดการสร้างโอกาสให้กับคนในท้องถ่ินเข้ามามีส่วนร่วมในการ
ด�ำเนินการท่องเที่ยว เช่น มัคคุเทศก์ ให้เช่ารถ หรือเปิดบ้านเพ่ือพัฒนาเป็นโฮมสเตย์ สร้างรายได้ให้กับคนในชุมชน
และ 3) ความยัง่ ยนื ของวัฒนธรรมและสังคม การทอ่ งเท่ยี วเชงิ นิเวศ จะชว่ ยส่งเสรมิ ประเพณที อ้ งถ่ิน วฒั นธรรม
ส่งเสรมิ การมสี ว่ นรว่ มของชุมชนในการจดั การการท่องเท่ียว

2) เกณฑ์์มาตรฐานการบริิหารจััดการแหล่่งท่่องเที่�ยวโดยชุุมชน โดยสถาบัันการท่่องเที่�ยวโดยชุุมชน
(The Thailand Community Based Tourism Institute: CBT-I)
เกณฑ์มาตรฐานการบริหารจัดการแหล่งท่องเที่ยว พัฒนาขึ้นเพ่ือยกระดับการท่องเท่ียวโดยชุมชน
(The Thailand Community Based Tourism Institute : CBT-I) โดยมุ่งเน้นกระบวนการมีส่วนร่วมและการ
พัฒนาอย่างยั่งยืน โดยสถาบันการท่องเที่ยวโดยชุมชน โดยมีองค์ประกอบส�ำคัญ 5 ด้าน 28 เป้าประสงค์
(สถาบันการทอ่ งเท่ยี วโดยชมุ ชน, 2559) ดงั น้ี
1. กลุ่�มท่่องเที่�ยวชุุมชนมีีการจััดการอย่่างยั่�งยืืน พิิจารณาจากการบริิหารจััดการโดยชุุมชนว่่ามีีประสิิทธิิภาพ
มากน้อยเพียงใด การสร้างข้อตกลงร่วมกันภายในชุมชนและนักท่องเท่ียวท่ีเดินทางมาท่องเที่ยวในชุมชน การ
พัฒนาบุคลากรในชุมชน การมีส่วนร่วมกับภาคีต่างๆ รับบการเงินและการบัญชี ตลอดจนการเปิดโอกาสให้กับ
เยาวชนเขา้ มามสี ่วนรว่ มในการทอ่ งเที่ยวโดยชุมชน
2. การท่องเที่ยวโดยชุมชนมีการกระจายผลประโยชน์สู่ท้องถ่ิน สังคมและคุณภาพชีวิต พิจารณาจากการ
จัดสรรรายได้สู่ชุมชน ว่ามีการจัดสรรรายได้อย่างเท่าเทียมกันหรือไม่ และรายได้ที่เกิดขึ้นน้ัน ส่งผลให้คนในชุมชน
มีคณุ ภาพชวี ิตทดี่ ีขึ้นอย่างไร
3. การท่องเท่ียวโดยชุมชนมีการอนุรักษ์และส่งเสริมมรดกทางวัฒนธรรม เกิดการจัดการฐานข้อมูลด้าน
มรดกวัฒนธรรมเพื่อการท่องเที่ยวมากน้อยเพียงและ และภายในชุมชนมีการส่งเสริมการอนุรักษ์มรกดกทาง
วัฒนธรรมหรอื ไม่
4. ด้านการจัดการทรพั ยากรธรรมชาตแิ ละสิง่ แวดลอ้ มอย่างเป็นระบบและยั่งยืน พจิ ารณาจากประสทิ ธิภาพ
ในการจัดการพ้ืนที่สีเขียวในชุมชน ท้ังการจัดท�ำฐานข้อมูล การเผยแพร่ภูมิปัญญาด้านทรัพยากรธรรมชาติ การ
อนรุ ักษฟ์ ื้นฟธู รรมชาติ ไปจนถึงการสรา้ งความตระหนักรูถ้ งึ ความส�ำคญั ของทรัพยากรธรรมชาติในทอ้ งถิน่
5. ด้านบริการและความปลอดภัย พิจารณาจากประสิทธิภาพนักส่ือความหมาย จุดบริการการท่องเที่ยว
คุณภาพของเส้นทางการท่องเท่ียวที่ปลอดภัยพร้อมให้บริการแก่นักท่องเท่ียว รวมไปถึงประสิทธิภาพในการติดต่อ
ประสานงานด้านการบรกิ าร

123

นวตั กรรมการทอ่ งเทย่ี วโดยชมุ ชน บทท่ี 6 การสรา้ งมาตรฐาน

นวตั กรรมการท่องเท่ยี วโดยชมุ ชน

ซ่ึงเกณฑ์มาตรฐานการบริหารจัดการแหล่งท่องเที่ยวโดยชุมชนน้ี มีวัตถุประสงค์เพื่อเป็นแนวทางการพัฒนา
การท่องเท่ียวโดยชุมชนอย่างยั่งยืน ตลอดจนเป็นเกณฑ์พิจารณารางวัลการพัฒนา DASTA CBT AWARD เพื่อ
คน้ หาชุมชนขับเคลือ่ นตน้ แบบ เช่น ชมุ ชนจฬุ าภรณพ์ ฒั นา 9 จังหวดั ยะลา
ชุมชนจุฬาภรณ์พัฒนา ๙ ต้ังอยู่ที่ต�ำบลแม่หวาด อ�ำเภอธารโต เป็นชุมชนท่ีมีทรัพยากรธรรมชาติและ
ส่ิงแวดล้อมที่อุดมสมบูรณ์ ท้ังยังมีเรื่องราวด้านประวัติศาสตร์ตั้งแต่สมัยสงครามโลกคร้ังที่ 2 โดยคนในชุมชน
เป็นคนเช้ือสายไทย จีน จะมีวัฒนธรรมที่ผสมผสานอย่างลงตัว ด้วยลักษณะท่ีต้ังของหมู่บ้านท่ีอยู่ในป่าลึก ท�ำให้
คนในชุมชนมีวิถีชีวิตท่ีพึ่งพาธรรมชาติ เช่น การหาของป่า การท�ำไร่ผสม การเล้ียงสัตว์ เป็นต้น อีกทั้งชุมชนมี
ทรัพยากรธรรมชาติป่า น้�ำตก ที่สวยงาม จนท�ำให้ชุมชนแห่งน้ีถูกพัฒนาเป็นการท่องเที่ยวรูปแบบการท่องเท่ียว
โดยชุมชน ซ่ึงมีการจัดตั้งกลุ่มและกองทุนขึ้นอย่างมีระบบ และได้รับความสนใจจากนักท่องเท่ียวทั้งชาวไทยและ
ชาวต่างชาติ จนท�ำให้ชุมชนจุฬาภรณ์พัฒนา ๙ ผ่านการประเมินมาตรฐานการบริหารจัดการแหล่งท่องเที่ยว
โดยชุมชน โดยสถาบันการท่องเท่ียวโดยชุมชน และได้รับรางวัล DASTA CBT AWARD จากองค์การบริหารการ
พฒั นาพน้ื ที่พิเศษเพอ่ื การทอ่ งเทย่ี วอย่างยั่งยนื (องคก์ ารมหาชน) ในปี 2562

รปู ภาพที่ 58 โลป่ ระกาศเกยี รตคิ ณุ รางวลั รูปู ภาพที่่� 59 บรรยากาศภาพมุุมสูงู ชุมุ ชน
DASTA Award โดยองคก์ ารบริหารการพฒั นา บ้านจฬุ าภรณพ์ ัฒนา 9

พ้ืนท่ีพิเศษเพ่อื การทอ่ งเที่ยวอยา่ งยัง่ ยนื

3) เกณฑ์มาตรฐานการท่องเที่ยวโดยชุมชน โดยกรมการท่องเท่ียว กระทรวงการท่องเที่ยวและกีฬา
มาตรฐานการท่องเที่ยวโดยชุมชน เป็นหลักเกณฑ์และการตรวจสอบการด�ำเนินการของกลุ่ม/องค์กร
ทอ่ งเที่ยวโดยชมุ ชน ท่ีประกอบดว้ ย 6 ดา้ น ได้แก่
1. ด้านการบริหารจัดการการท่องเที่ยวโดยชุมชน ประกอบด้วย 9 เป้าประสงค์ ท่ีมุ่งเน้นข้อตกลงร่วมกัน
ส�ำหรับการบริหารจัดการการท่องเที่ยว การสร้างข้อปฏิบัติระหว่างนักท่องเท่ียวและคนในชุมน การจัดการระบบ
บญั ชี และการเปดิ โอกาสให้กับผ้ดู ้อยโอกาส
2. ด้านการจัดการเศรษฐกิจ สังคม และคุณภาพชีวิตท่ีดี ประกอบด้วยเป้าประสงค์ 4 ประการ มุ่งเน้น
เร่ืองการสรา้ งรายไดใ้ ห้กับชุมชน และการยกระดับคณุ ภาพชวี ติ ทดี่ อี ยา่ งมีประสิทธิภาพ
3. ด้านการอนุรักษ์และส่งเสริมมรดกทางวัฒนธรรมชุมชน ประกอบด้วย 3 เป้าประสงค์ มุ่งเน้นการสร้าง
ฐานข้อมูล ตลอดจนเผยแพรแ่ ละอนุรกั ษเ์ พ่อื การทอ่ งเทย่ี วอยา่ งมีคุณภาพ

124

บทท่ี 6 การสรา้ งมาตรฐาน นวตั กรรมการทอ่ งเท่ยี วโดยชมุ ชน

นวตั กรรมการท่องเที่ยวโดยชุมชน

4. ด้านการจัดการทรัพยากรธรรมชาติหรือส่ิงแวดล้อมอย่างเป็นระบบและยั่งยืน เน้นการจัดการพื้นท่ี
และฐานข้อมูลการท่องเที่ยวอย่างมีประสิทธิภาพ ตลอดจนสร้างความตระหนักรู้ในการอนุรักษ์และเผนแพร่
อย่างมีประสิทธิภาพ
5. ด้านคุณภาพการบริการการท่องเท่ียวโดยชุมชน แบ่งเป็น 2 หมวด หมวดคุณภาพสิ่งอ�ำนวยความสะดวก
และบริการ ม่ังเน้นการบริการด้านการท่องเท่ียวเป็นไปอย่างพึงพอใจ เกิดการสื่อความหมายอย่างมีประสิทธิภาพ
และหมวดการเตรยี มความพรอ้ มเร่ืองความปลอดภยั เส้นทางและกจิ กรรมการทอ่ งเทีย่ วทีม่ คี วามปลอดภยั
6. ด้านการส่งเสริมการประชาสัมพันธ์และการท�ำงานร่วมกันระหว่างชุมชนและผู้ประกอบด้านการเข้าถึง
ตลาด และการท�ำงานร่วมกับผู้ประกอบการน�ำเท่ียวภายนอก เน้นการท�ำงานร่วมกับผู้ประกอบการ และการบริการ
ของผปู้ ระกอบการนำ� เท่ียวภายนอกชมุ ชน (กองพัฒนาบรกิ ารท่องเทีย่ ว กรมการท่องเทยี่ ว, 2561)
ซึ่�งมาตรฐานนี้�เป็็นการประเมิินมาตรฐานโดยความสมััครใจของชุุมชนที่่�ต้้องการยกระดัับตนเองโดยการ
ตรวจประเมิินเพื่�อรัับรอง “มาตรฐานการท่่องเที่�ยวโดยชุุมชน ประจำำ�ปีีนั้�นๆ” และเมื่�อชุุมชนส่่งใบสมััครเสร็็จสิ้�น
ทางคณะกรรมการจะด�ำเนินการลงพ้ืนท่ีเพื่อตรวจประเมินชุมชนตามประเด็นต่างๆ และเมื่อผ่านเกณฑ์การประเมิน
ชุมชนจะได้รับการรับรองในรูปแบบของโล่แสดงมาตรฐานการท่องเที่ยวโดยชุมชน (CBT Thailand Standard)
และการเผยแพร่ประชาสมั พันธ์แหล่งท่องเท่ียวของชุมชนผา่ นช่องทางตา่ งๆ
อีีกหนึ่�งชุุมชนที่่�มีีความน่่าสนใจในจัังหวััดนครศรีีธรรมราช คืือ ชุุมชนบ้้านวัังหอน ตั้้�งอยู่่�ที่่�ตำำ�บลวัังอ่่าง
จังหวัดนครศรีธรรมราช ซึ่งพื้นที่ส่วนใหญ่ของต�ำบลวังอ่างส่วนใหญ่เป็นป่าเขา เนื่องจากลักษณะทางภูมิศาสตร์
ติดกับเทือกเขานครศรีธรรมราช เดิมชุมชนบ้านวังหอนเป็นชุมชนบ้านป่าหรือชุมชนป่าต้นน�้ำซึ่งมีล�ำธารหลากหลาย
สายไหลรวมไปกับคลองชะอวดและแม่น้�ำปากพนัง ดังนั้นชุมชนแห่งน้ีจึงเป็นชุมชนที่มีวิถีชีวิตท่ีผูกพันกับธรรมชาติ
ส่ิงแวดล้อม เช่ือมโยงไปยังกิจกรรมการท่องเท่ียวบ้านวังหอนที่โดดเด่น ได้แก่ ล่องแพไม้ไผ่บ้านวังหอน พักโฮมสเตย์
ชุมชน ทานอาหารพืน้ บ้าน สกั การะส่งิ ศักด์ิสิทธใิ์ นชุมชน เป็นตน้
ชุุมชนบ้้านวัังหอน ได้้ขอยื่�นประเมิินมาตรฐานการท่่องเที่�ยวโดยชุุมชน ต่่อกรมการท่่องเที่�ยว จากนั้�น
กรมการท่องเที่ยวได้ด�ำเนินการลงพื้นท่ีเพื่อประเมินมาตรฐานและประกาศผล ปัจจัยท่ีท�ำให้ชุมชนวังหอนผ่าน
ได้รับมาตรฐานการท่องเท่ียวโดยชุมชน คือ ชุมชนวังหอนมีการจัดการทรัพยากรธรรมชาติและส่ิงแวดล้อมอย่าง
เป็นระบบและย่ังยืน สังเกตจากกิจกรรมการท่องเที่ยวของชุมชนวังหอนเป็นกิจกรรมที่อิงกับธรรมชาติ แล้วเป็น
กิจกรรมท่ีไม่ท�ำลายสิ่งแวดล้อมในชุมชน ตลอดจนคนในชุมชนเข้ามามีส่วนร่วมในทุกๆกิจกรรมการท่องเท่ียว
ส่ิงเหล่านี้ล้วนเป็นปัจจัยให้ชุมชนวังหอนได้รับมาตรฐาน ในระหว่างปี 2563-2566 ติด 1 ใน 19 ชุมชนจาก
ทั่วประเทศ

125

นวตั กรรมการท่องเทีย่ วโดยชมุ ชน บทท่ี 6 การสรา้ งมาตรฐาน

นวตั กรรมการทอ่ งเทีย่ วโดยชุมชน

รปู ภาพท ่ี 60 รปู ภาพที ่ 61
โลม่ าตรฐานการทอ่ งเทย่ี วโดยชุมชน อา้ งอิง : เกียรตบิ ัตรแสดงมาตรฐานการทอ่ งเท่ียว
โดยชุมชน อ้างอิง : (ทอ่ งเทยี่ วชมุ ชนบา้ นวงั หอน, 2564)
(ท่องเท่ียวชมุ ชนบ้านวงั หอน, 2564)

4) เกณฑ์มาตรฐานด้านทพี่ ัก โดยกรมการทอ่ งเท่ียว กระทรวงการท่องเทยี่ วและกีฬา
4.1. มาตรฐานโฮมสเตย์
โฮมสเตย์ (Home Stay) หมายความว่า บ้านท่ีอยู่ในชนบทหรือพ้ืนที่นั้นๆ มีประชาชน
ในชุมชนเป็นเจ้าของ นักท่องเท่ียวพักรวมกันกับเจ้าของบ้าน โดยเจ้าของบ้านหรือสมาชิกอาศัยอยู่เป็นประจ�ำ
และมีการศึกษาวิถีชีวติ ธรรมชาติ และวฒั นธรรม ซง่ึ มาตรฐานโฮมสเตยป์ ระกอบด้วยเกณฑ์ 10 ด้าน 31 ตวั ชี้วดั
ซ่ึงสามารถสรปุ เปน็ ประเดน็ ยอ่ ยๆ ได้ดังนี้
1) ดา้ นท่พี ัก การจดั สรรพนื้ ที่บ้านพกั ด้านความสะอาด และบรเิ วณภายรอบบ้าน
2) ด้านอาหาร อาหารท่ีบริการนักท่องเท่ียวจะต้องใช้วัตถุดิบท่ีมีอยู่ในชุมชน ตลอดจนภาชนะ
และอุปกรณท์ ี่ใช้
3) ด้านความปลอดภัย ความพรอ้ มในการปฐมพยาบาลและเวรยามปลอดภยั
4) ด้านอัธยาศัยไมตรีของเจ้าของบ้านและสมาชิก การบริการและการต้อนรับตลอดจนการ
แลกเปลยี่ นความรู้ในวิถีของชุมชน
5) ดา้ นรายการนำ� เท่ยี ว มีรายการนำ� เทยี่ วทีช่ ัดเจน และมีมคั คเุ ทศกท์ อ้ งถ่ิน
6) ด้านทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม มีแหล่งท่องเท่ียวในชุมชน และมีการบ�ำรุงรักษา
7) ดา้ นวฒั นธรรม ด�ำรงรกั ษาไวซ้ งึ่ วัฒนธรรมประเพณที อ้ งถนิ่
8) ด้านการสรา้ งคณุ ค่าและมูลค่าของผลติ ภณั ฑช์ ุมชนทีแ่ สดงถึงอัตลักษณ์ของพ้ืนที่
9) ด้านการบริหารของกลุ่มโฮมสเตย์ มีการรวมกลุ่มของชาวบ้าน มีคณะกรรมการบริหารของ
กลมุ่ และมีระบบบริหารจดั การ
10) ด้านการประชาสมั พันธ์ มเี อกสารสงิ่ พิมพ์ เพ่ือเผยแพร่ประชาสัมพันธ์ (สำ� นกั พฒั นาบริการ
ท่องเท่ยี ว กรมการทอ่ งเท่ยี ว, 2558)

126

บทท่ี 6 การสร้างมาตรฐาน นวตั กรรมการท่องเทยี่ วโดยชมุ ชน

นวัตกรรมการทอ่ งเท่ียวโดยชุมชน

ผู้เขียนขอยกตัวอย่างท่ีพักท่ีสัมผัสวัฒนธรรมชนบท หรือโฮมสเตย์ (Homestay) ในภาคใต้ที่เปิดประสบการณ์
การท่องเท่ียวท่ีแตกต่างไปจากรูปแบบท่ีพักทั่วๆ ไป ด้วยคุณค่าและความงดงามของอัตลักษณ์วัฒนธรรม ประเพณี
ท้องถิ่นไทยรูปแบบต่างๆ ที่ท�ำให้การท่องเที่ยวรูปแบบโฮมสเตย์เป็นที่นิยมและได้รับความสนใจจากนักท่องเที่ยว
ทง้ั ชาวไทยและชาวต่างชาตอิ ยใู่ นขณะนี้
บ้้านคีีรีีวง อำำ�เภอลานสกา จัังหวััดนครศรีีธรรมราช เป็็นชุุมชนเก่่าแก่่ที่�อพยพไปอาศััยอยู่�บริิเวณเชิิงเขาหลวง
ชาวบ้้านในหมู่่�บ้้านคีีรีีวง มีีวิิถีีชีีวิิตที่�สงบอยู่�แบบสัังคมเครืือญาติิ มีีอาชีีพหลััก คืือ การทำำ�สวนผลไม้้ผสม
“สวนสมรม” ได้แก่ มังคุด เงาะ ทุเรียน สะตอ การรวมกลุ่มอาชีพต่างๆ เช่น กลุ่มมัดย้อม กลุ่มสมุนไพร กลุ่มจักสาน
กลุ่มลูกไม้ กลุ่มลายเทียนบาติก และทุเรียนกวน เป็นต้น ซ่ึงแต่ละกลุ่มจะมีผลิตภัณฑ์ที่ได้รับความนิยมจาก
ผ้นู กั ทอ่ งเทย่ี วทัง้ ชาวไทยและตา่ งชาติ
ปััจจุุบัันบ้้านพัักโฮมสเตย์์คีีรีีวงมีีสมาชิิกจำำ�นวน 24 หลััง โฮมสเตย์์คีีรีีวงมีีการกำำ�หนดกฎระเบีียบข้้อบัังคัับ
อย่่างชััดเจน อาทิิ การจััดลำำ�ดัับคิิวเข้้าพััก สมาชิิกจะต้้องมาต้้อนรัับแขกที่่�ศููนย์์ประสานงานนัักท่่องเที่�ยว เมื่�อ
นักท่องเที่ยวมีกิจกรรมร่วมเป็นหมู่คณะ จะต้องใช้บริเวณศูนย์ประสานงานนักท่องเที่ยวเป็นหลัก จะต้องจัดให้พัก
ไม่เกินหลังละ 4-5 คน และจะต้องมีมนุษย์สัมพันธ์ท่ีดีต่อนักท่องเท่ียวที่มาพัก การบริการอาหารโฮมสเตย์บ้านคีรีวง
จัดท�ำเมนูอาหารที่ตนเองถนัด และเป็นเอกลักษณ์ของชุมชนคีรีวงมาบริการนักท่องเท่ียว ตลอดจนอาหารที่น�ำมา
บรกิ ารนักทอ่ งเทยี่ วจะต้องเปน็ วตั ถดุ ิบทีห่ าได้ในทอ้ งถ่ิน
ด้้านความปลอดภััย โฮมสเตย์์ชุุมชนคีีรีีวง จะมีีหมายเลขติิดต่่อสถานีีตำำ�รวจและรถฉุุกเฉิินโรงพยาบาล
ท่ีใกล้เคียง ตลอดจนมียาสามัญประจ�ำบ้าน เพื่อดูแลความปลอดภัยนักท่องเท่ียว ในส่วนของทรัพย์สินของ
นักท่องเที่ยว หากเจ้าบ้านของโฮมสเตย์พบเห็นส่ิงของขอวนักท่องเที่ยวลืมทิ้งไว้ เจ้าบ้านจะติดต่อกับนักท่องเที่ยว
หรอื ติดตอ่ ผา่ นทางประธานโฮมสเตย์เพือ่ ขอขอ้ มลู ในการส่งสิ่งของกลบั ทันที
ปััจจััยที่่�สำำ�คััญที่่�ทำำ�ให้้โฮมสเตย์์คีีรีีวงได้้รัับมาตรฐานโฮมสเตย์์ คืือ ชุุมชนมีีวิิธีีการจััดการเป็็นอย่่างดีีและ
เป็็นระบบในด้้านการบริิหารงาน กล่่าวคืือ กลุ่�มโฮมสเตย์์มีีการจััดตั้�งคณะกรรมการบริิหารจััดการ โดยใช้้หลััก
ประชาธิปไตย มกี ารจัดตง้ั กรรมการแตล่ ะตำ� แหน่งมบี ทบาทและหนา้ ท่ชี ดั เจน โปรง่ ใส สามารถตรวจสอบได้
ด้้านแหล่่งเงิินทุุน โฮมสเตย์์คีีรีีวงถืือเป็็นชุุมชนที่่�มีีความเข้้มแข็็งด้้านแหล่่งเงิินทุุนของชาวบ้้านซึ่�งมาจาก
รายได้้หลัักของสมาชิิก คืือการทำำ�สวน และกลุ่�มออมทรััพย์์ของกลุ่�มท่่องเที่�ยว ที่่�ชาวบ้้านร่่วมกัันจััดตั้�งกลุ่�มขึ้�นมา
เพอ่ื เป็นแหล่งเงนิ ทุนหมนุ เวียนในกิจกรรมต่างๆ เพื่อดำ� เนินกิจกรรมทางการทอ่ งเทีย่ วในชุมชน
จากการดำำ�เนิินการของโฮมสเตย์์คีีรีีวง ที่่�มีีความชััดใจในการบริิหารจััดการ โปร่่งใส สามารถตรวจสอบ
ได้จากสมาชิกในชุมชน และการบริหารจัดการท่ีดีจากสมาชิกในกลุ่มโฮมสเตย์คีรีวง ส่งผลท�ำให้โฮมสเตย์คีรีวง
ได้รับมาตรฐานโฮมสเตย์ และได้รับความเช่ือม่ันจากนักท่องเท่ียวท้ังชาวไทยและชาวต่างชาติ ท่ีมีความตต้องการ
ที่จะเข้าพกั และเดินทางท่องเท่ยี วในพืน้ ที่คีรวี ง และจงั หวัดนครศรธี รรมราช

127

นวัตกรรมการทอ่ งเทยี่ วโดยชมุ ชน บทที่ 6 การสร้างมาตรฐาน

นวัตกรรมการทอ่ งเทีย่ วโดยชมุ ชน

รููปภาพที่่� 62 ป้า้ ยเครื่�องหมายรับั รอง รูปภาพที่ 63 บรรยากาศภายในโฮมสเตยเ์ พ็ชร
มาตรฐานโฮมสเตย์์ไทย คีรี
รูปู ภาพที่่� 63 บรรยากาศภายในโฮมสเตย์์เพ็ช็ รคีรี ีี

4.2. มาตรฐานโฮมลอดจ์ โดยกระทรวงการทอ่ งเทย่ี วและกีฬา
โฮมลอดจ์ (Home lodge) คือ ท่ีพักนักเดินทาง ขนาดกลางเล็ก ขนาดกลางภายในชุมชน
รองรับนักท่องเที่ยวในรูปแบบที่หลากหลาย เพ่ือตอบสนองความต้องการของนักท่องเที่ยว ก่อให้เกิดรายได้และ
แรงจูงใจส�ำคัญให้นักท่องเที่ยวที่ต้องการสัมผัสแหล่งท่องเที่ยวและวิถีของท้องถิ่นอย่างแท้จริงเข้ามาใช้บริการ 5 ด้าน
ไดแ้ ก่
1. ดา้ นความสะอาด ผใู้ ห้บริการต้องด�ำเนนิ การตามสขุ ลักาณะในด้านที่พักหรอื ไดร้ ับการรบั รอง
จากหนว่ ยงานทเ่ี ก่ยี วข้อง
2. ด้านความสะดวก สถานท่ีให้บริการสามารถเข้าถึงได้สะดวกและจัดให้มีบริการส่ิงอ�ำนวย
ความสะดวกข้นั พื้นฐานให้แกน่ กั ท่องเทย่ี ว
3. ด้านความปลอดภัย มียาสามัญประจ�ำบ้านท่ีอยู่ในสภาพท่ีพร้อมใช้ และมีระบบการรักษา
ความปลอดภัย
4. ดา้ นความเปน็ ธรรม มีการแสดงอัตราคา่ บริการที่ชัดเจน แจ้งผูเ้ ข้าพกั ใหท้ ราบลว่ งหนา้
5. ด้านรักษ์ส่ิงแวดล้อม มีการก�ำจัดส่ิงปฏิกูล มีการติดป้ายรณรงค์และส่งเสริมการประหยัด
พลงั งาน เชน่ การใช้ไฟฟ้า การใชน้ �้ำ (กรมการท่องเทย่ี ว, 2562)

นอกจากมาตรฐานที่เกี่ยวข้องโดยตรงกับการท่องเที่ยวโดยชุมชนในข้างต้นน้ัน การท่องเที่ยว
โดยชุมชนยังมีมาตรฐานที่เก่ียวข้องด้านอ่ืนๆท่ีเป็นเฉพาะด้านโดยตรง อาทิ มาตรฐานร้านอาหาร มาตรฐาน
แหล่งท่องเที่ยว เป็นต้น ดังน้ัน ผู้เขียนสามารถสรุปมาตรฐานการท่องเท่ียวโดยชุมชนได้ว่า การรับรองมาตรฐาน
การท่องเที่ยวโดยชุมชนอาจจะต้องใช้ระยะเวลาพอสมควร เนื่องจากในแต่ละเกณฑ์ของแต่ละมาตรฐานจะมีความ
เก่ียวโยงเชิงนโยบายทั้งส้ิน ทั้งยังเป็นแนวทางในการพัฒนาชุมชนและเป็นแนวปฏิบัติแก่สมาชิกท่องเท่ียวโดยชุมชน
กับภาคีต่างๆได้ ตลอดจนจะสามารถสร้างแรงดึงดูดตลาดท่ีมีความสนใจการท่องเที่ยวในลักษณะนี้อย่างมียุทธศาสตร์
เน่ืองจากตลาดการท่องเท่ียวโดยชุมชนเป็นตลาดท่ีมีความสนใจจริงและมีคุณภาพ ที่ต้องการหลักประกันด้าน
ค่าใชจ้ ่ายสทู่ อ้ งถน่ิ อย่างแท้จรงิ

128

บทท่ี 6 การสรา้ งมาตรฐาน นวัตกรรมการท่องเท่ียวโดยชุมชน

นวตั กรรมการทอ่ งเท่ยี วโดยชมุ ชน

นอกจากน้ีแล้ว ยังมีรางวัลที่เกี่ยวของการท่องเที่ยวโดยชุมชน ซึ่งเปรียบเสมือนคุณภาพการท่องเที่ยว
โดยชุมชนที่ได้รับมาตรฐาน ซ่ึงเป็นตัวการันตีความส�ำเร็จให้แก่ชุมชนอีกหนึ่งช่องทาง เพ่ือเรียกความเช่ือม่ันให้กับ
นักท่องเท่ียว และสนับสนุนให้ชุมชนมีแรงจูงใจในการพัฒนา เพิ่มขีดความสามารถของชุมชนในด้านการท่องเที่ยว
ตลอดจนส่งเสริมภาพลักษณ์ และยกระดับคุณภาพการท่องเท่ียวโดยชุมชน สร้างความเชื่อม่ันและแรงบันดาลใจ
ให้แก่นักท่องเที่ยว อีกทั้งขยายผลสร้างการรับรู้ในระดับนานาชาติ ซึ่งรางวัลที่เกี่ยวข้องกับนวัตกรรมการท่องเที่ยว
โดยชมุ ชน มที ง้ั ส้นิ 4 รางวัลดงั ตอ่ ไปน้ี
1. รางวััลอุุตสาหกรรมท่่องเที่�ยวไทย (Thailand Tourism Awards) รางวััลระดัับประเทศที่่�มีีการ
รับรองคุณภาพของสินค้าและบริการทางการท่องเท่ียวของประเทศไทย ด้วยมาตรฐานการท่องเที่ยวอย่างย่ังยืน
รับผิดชอบต่อสังคม และสิ่งแวดล้อม (Responsible Tourism) จัดโดยการท่องเที่ยวแห่งประเทศไทย เพื่อเป็น
การผลักดันให้ผู้ประกอบการยกระดับสินค้าทางการท่องเท่ียวให้มีคุณภาพ และบริการท่ีดี ส�ำหรับยกระดับและ
พัฒนาการท่องเที่ยว ท่ีได้มาตรฐาน การท่องเท่ียว สีขาว ที่มีทั้งความสะดวก สะอาด ปลอดภัย เป็นธรรม และ
เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อม เพ่ือสร้างคุณค่าและมูลค่าของสินค้าทางการท่องเท่ียวไทยสู่ระดับสากล (การท่องเท่ียว
แหง่ ประเทศไทย, 2564) ประกอบดว้ ยรางวัลยอ่ ย 6 สาขา ไดแ้ ก่ สาขาแหล่งท่องเท่ยี วเพ่อื การผจญภยั (Outdoor
& Adventure Activities) สาขาแหล่งท่องเที่ยวเพ่ือการเรียนรู้ (Learning & Doing) สาขาแหล่งท่องเท่ียวธรรมชาติ
(Nature & Park) สาขาแหล่งท่องเที่ยวเพื่อความบันเทิง (Fun & Entertainment) สาขาแหล่งท่องเท่ียว
ประวัติศาสตร์และวัฒนธรรม (Historical & Culture) และสาขาแหล่งท่องเท่ียวชุมชน (Local & Community)
โดยการตัดสินให้รางวัลแต่ละครั้งนั้นผู้ทรงคุณวุฒิจะค�ำนึงถึงความย่ังยืนและความปลอดภัยของกิจกรรมการท่องเท่ียว
เสียงตอบรับของกลุ่มนกั ท่องเท่ียว และความสนใจของกล่มุ นักท่องเทย่ี ว ภายใตห้ ลกั เกณฑ์ 4 ด้าน ดังนี้
ดา้ นท่ี 1 สนิ คา้ และบริการทางการทอ่ งเทย่ี ว พจิ ารณาจากสินค้าและการบรกิ าร ท้ังสถานทีท่ บี่ รกิ ารรัก
ท่องเท่ียว ระบบโลจีสติกส์ (Logistic) เพื่อการท่องเที่ยว ระบบสุขอนามัยและความปลอดภัย รวมไปถึงการบริการ
แกน่ กั ท่องเทย่ี วท่มี คี วามเป็นเลศิ
ด้านที่ 2 การสนับสนุนธุรกิจการท่องเท่ียวและการตลาด ธุรกิจมีการวางวิสัยทัศน์ แผน และนโยบาย
ในการท�ำธุรกิจทางการท่องเที่ยว การจะท�ำกลยุทธ์ทางการตลาด และการรับผิดชอบต่อสังคมและสิ่งแวดล้อม
ขององคก์ ร
ด้านที่ 3 การบริการนักท่องเท่ียว นักท่องเที่ยวได้รับประสบการณ์อย่างแท้จริงจากการท่องเที่ยว เกิด
ผลลัพธ์ที่สามารถวัดได้จากการใช้สินค้าและบริการจากการท่องเที่ยว และการตอบสนองนักท่องเท่ียวอย่างสม�่ำเสมอ
ด้านที่ 4 ความรับผิดชอบต่อสังคม กิจการการท่องเท่ียวมีนโยบายและแผนท่ีบริการเพ่ือสังคม มีการ
จดั การความปลอดภยั และแสดงความรบั ผดิ ชอบต่อทอ้ งถ่ิน
ผู้เขียนขอยกตัวอย่างชุมชนท่องเที่ยวในภาคใต้ท่ีได้รับรางวัลกินรี บ้านแหลม เป็นชุมชนขนาดเล็ก
ชุมชนหนึ่ง โดยท่ีคนในชุมชนกว่าร้อยละ 90 นับถือศาสนาอิสลาม อาชีพหลักของชาวชุมชนคืออาชีพประมงขนาดเล็ก
นอกจากน้ันจะมีอาชีพค้าขายและรับจ้างท่ัวไปในพื้นที่ ความน่าสนใจ ของชุมชนบ้านแหลมคือ วิถีชีวิตของ
ชาวชุมชนท่ีปรากฎออกมาเป็นอาชีพที่ผู้มาเยือนพบเห็นได้ในชีวิตประจ�ำวัน จนเกิดเป็นการท่องเท่ียวโดยชุมชน
ท่ีคนในชุมชนเข้ามาบริหารจัดการเอง กลายเป็นรายได้เสริมท�ำให้คนในชุมชนมีชีวิตความเป็นอยู่ที่ดีข้ึน (รุ่งรวี จิตภักดี
และคณะ, 2562)

129

นวตั กรรมการท่องเทยี่ วโดยชุมชน บทท่ี 6 การสรา้ งมาตรฐาน

นวตั กรรมการท่องเทย่ี วโดยชุมชน

บ้านแหลมโฮมสเตย์ ต�ำบลท่าศาลา อ�ำเภอท่าศาลา จังหวัดนครศรีธรรมราช ติดกับทะเลอ่าวไทย โดย
มีวิถีชีวิตที่พ่ึงพาธรรมชาติในชุมชนจนเกิดเป็นอาชีพที่หลากหลาย ได้แก่ การท�ำเคร่ืองแกงจากกลุ่มท�ำเครื่องแกง
บ้านแหลม การทอผลิตภัณฑ์จากหางอวน ของกลุ่มทอหางอวนบ้านบางตง ท่ีหาดูได้ยาก และถือเป็นชุมชนที่มีการ
ผลิตมากเป็นอันดับต้นๆ ของประเทศไทย วิถีชีวิตของชาวชุมชนบ้านแหลม ถือเป็นรูปแบบการด�ำรงชีวิตท่ีเรียบง่าย
เป็นกันเองและอยู่อย่างพอเพียง เป็นวิถีท่ีสืบทอดกันมาจากบรรพบุรุษสู่คนรุ่นหลัง ซึ่งถือว่าเป็นรูปแบบการ
ด�ำเนินชีวิตที่หาดไู ด้ยากในปจั จบุ นั
ชุุมชนบ้้านแหลม เป็็นชุุมชนที่่�มีีการขัับเคลื่�อนการท่่องเที่�ยวจากวิิถีีชาวประมงกลุ่�มเล็็กๆ ที่่�ขัับเคลื่�อน
พัฒนาตนเองจนได้รับรางวัลจากหลายภาคส่วน จนกลายเป็นท่ีรู้จัก ล่าสุดวิสาหกิจชุมชนอนุรักษ์ป่าชายเลน
บ้านแหลมโฮมสเตย์ (หน้าทับ) จ.นครศรีธรรมราช ได้รับรางวัลดีเด่น ประเภทแหล่งท่องเที่ยว สาขาแหล่งท่องเที่ยว
โดยชมุ ชน ปี 2562
ความสำำ�เร็็จของชุุมชนบ้้านแหลมที่�ได้้รัับรางวััลกิินรีี สาขาแหล่่งท่่องเที่�ยวโดยชุุมชน คืือ กิิจกรรมการ
ท่องเท่ียวเชิงการอนุรักษ์อย่างสร้างสรรค์ของกลุ่มท่องเท่ียวเชิงอนุรักษ์ บ้านแหลมโฮมสเตย์ จังหวัดนครศรีธรรมราช
แบ่งกิจกรรมออกเป็น 2 รูปแบบ คือ 1) กิจกรรมท่องเท่ียวหลักท่ีเกี่ยวข้องกับฤดูกาล ได้แก่ การล่องเรือ การกิน
อาหารทะเล และ 2) กิจกรรมท่องเที่ยวเสริมที่กิจกรรมท่องเที่ยวเสริม เพ่ือให้มีกิจกรรมท่องเท่ียวท�ำได้ท้ังปี ได้แก่
การประกอบอาหารที่ท�ำโดยใบโกงกาง เก็บมัลเบอร่ี และการท�ำสปาโคลน ในฤดูที่ไม่มีมรสุมสามารถล่องเรือ
ท�ำกิจกรรมสปาโคลนในทะเล และเมื่อเกิดหน้ามรสุมสามารถท�ำกิจกรรมในบ้านสปาท่ีชุมชนจัดไว้ให้ โปรแกรม
การท่องเท่ียวเชิงอนุรักษ์บ้านแหลมโฮมสเตย์ จังหวัดนครศรีธรรมราช เดือนกุมภาพันธ์ – เดือนตุลาคม “9 เดือน
บ้านแหลม แหล่มเลย!” “เที่ยวบา้ นแหลม ค�่ำ-เช้า 9 เดือน” และ“เท่ียวบ้านแหลม แจ่มวา้ ว 9 เดอื น” ได้แก่
1. โปรแกรมการท่องเที่ย 2 วนั 1 คืน “จบิ กาแฟ แลหวนั โคลนมนั เล โฮมสเตยใ์ นชุมชน”
2. โปรแกรมการทอ่ งเที่ยวหนึง่ วนั “จิบกาแฟ แลหวนั โคลนมันเล เตร็ดเตร่ในชมุ ชน”
3. โปรแกรมการทอ่ งเท่ยี วครึ่งวนั (สำ� หรับนกั เรยี น) “เรยี นร้วู ถิ ีประมง ลงเลโคลน”
4. โปรแกรมการท่องเทยี่ วครึง่ วันเชา้ “จิบกาแฟ แลหวัน โคลนมนั เล”
5. โปรแกรมการท่องเท่ยี วครง่ึ วนั บ่าย “นงั่ เล้งเที่ยวสวน ชวนชมบ้านแหลม”
กลุ่มวิสาหกิจชุมชนอนุรักษ์ป่าชายเลนบ้านแหลมโฮมสเตย์ (หน้าทับ) มุ่งเน้นการเปิดโอกาสให้นักท่องเที่ยว
ทุกเพศ ทุกวัย มีโอกาสในการสัมผัสเรียนรู้ถึงวัฒนธรรม ประเพณี และวิถีชีวิตของชุมชนโดยแท้จริง ทั้งยังน�ำ
เอาการท่องเที่ยวเป็นเคร่ืองมือในการสร้างรายได้ และเสริมสร้างความเข้มแข็งให้กับคนในชุมชน ก่อให้เกิด
คุณประโยชน์แก่คนในชุมชนท้ังในด้านเศรษฐกิจ ด้านสังคม วัฒนธรรม และด้านสิ่งแวดล้อม เป็นต้น จนท�ำให้
กลุ่มวิสาหกิจชุมชนอนุรักษ์ป่าชายเลนบ้านแหลมโฮมสเตย์ (หน้าทับ) ได้รับรางวัลเพ่ิมขึ้นอีก 1 รางวัลคือ รางวัล
สุดยอดหมู่บ้านท่องเทย่ี วชนบท ประเภทหมูบ่ า้ นทอ่ งเทย่ี วเชิงสร้างสรรคย์ อดเยีย่ ม

130

บทที่ 6 การสร้างมาตรฐาน นวัตกรรมการทอ่ งเที่ยวโดยชุมชน

นวตั กรรมการทอ่ งเที่ยวโดยชุมชน

2. รางวัลสุดยอดหมู่บ้านท่องเที่ยวชนบท (Thailand Rural Tourism Awards) รางวัลที่ประกวด
สุดยอดหมู่บ้านท่องเที่ยวชนบทท่ีบ่งบอกถึงความเป็นอัตลักษณ์และวิถีชีวิตที่โดดเด่น ซ่ึงจัดโดยการท่องเที่ยว
แห่งประเทศไทยและหน่วยงานบูรณาการกว่า 40 องค์กร ทั้งภาครัฐ เอกชน และสถาบันการศึกษา ส�ำหรับรางวัล
สุดยอดหมู่บ้านท่องเท่ียวชนบทประกอบด้วย 5 สาขารางวัล ดังนี้ 1.สาขาหมู่บ้านท่องเท่ียวเชิงสร้างสรรค์ 2.สาขา
หมู่บ้านท่องเท่ียวเชิงเกษตร 3.สาขาหมู่บ้านท่องเที่ยวโฮมสเตย์ 4.สาขาหมู่บ้านท่องเที่ยวอย่างรับผิดชอบ และ
5.สาขาหมู่บา้ นทอ่ งเท่ียวสำ� หรบั จัดกิจกรรมเอาต้งิ กล่มุ ตลาดองค์กร ซงึ่ ท้ัง 5 สาขารางวลั นีเ้ ปน็ รางวลั ท่ีจะสรา้ ง
ความภาคภูมิใจให้กับชุมชนชนบทอย่างแท้จริง ผนวกกับการได้รับความช่วยเหลือด้านการท�ำการตลาดในวงกว้าง
ผ่านสือ่ และแพลตฟอรม์ ออนไลน์ตา่ งๆระดบั โลก อาทิ Airbnb (ประชาชาต,ิ 2563)
3. รางวััลสุดุ ยอดหมู่่�บ้้าน OTOP เพื่อ�่ การท่อ่ งเที่�ยว (Thailand OTOP Tourism Award)
รางวัลส่งเสริมและผลักดันการท่องเท่ียวโดยชุมชนให้เกิดความเข้มแข็ง สามารถพ่ึงพาตนเอง และสามารถ
พัฒนาเศรษฐกิจฐานรากอย่างยั่งยืน จัดโดยการท่องเท่ียวแห่งประเทศไทย ประกอบด้วย 5 สาขารางวัล ดังน้ี
1.หมู่บ้าน OTOP เพ่ือการท่องเท่ียวกลุ่มผลิตภัณฑ์ของใช้ ของตกแต่ง 2.หมู่บ้าน OTOP เพ่ือการท่องเที่ยว
กลุม่ ผลิตภณั ฑส์ มุนไพร 3.หมูบ่ ้าน OTOP เพอ่ื การท่องเท่ยี วกลุ่มผลติ ภัณฑ์อาหารและเคร่ืองดม่ื 4.หมูบ่ า้ น OTOP
เพ่ือการท่องเท่ียวกลุ่มผลิตภัณฑ์ผ้า และเครื่องแต่งกาย และ 5.หมู่บ้าน OTOP เพ่ือการท่องเที่ยวกลุ่มผลิตภัณฑ์
หลากหลาย (ประชาชาติ, 2563)
ซึ่�งรางวััลสุุดยอดหมู่่�บ้้าน OTOP นี้้�ทำำ�ให้้ชุุมชนเกิิดแรงจููงใจในการพััฒนาผลิิตภััณฑ์์และเพิ่�มขีีดความสามารถ
ของชุมชนเพ่ือการท่องเท่ียวมากข้ึน ตลอดจนการส่งเสริมภาพลักษณ์ และยกระดับคุณภาพการท่องเท่ียวโดยชุมชน
ดงั เช่นชุมชนเกาะหมาก
ท่่องเที่�ยวโดยชุุมชนตำำ�บลแหลมกรวด เป็็นชุุมชนเกาะในทะเลสาบสงขลา ซึ่่�งอยู่�ในจัังหวััดพััทลุุง โดยมีี
กิจกรรมการท่องเท่ียวท่ีเกี่ยวข้องกับวิถีชีวิตและภูมิปัญญาชาวบ้าน อาทิ การล่องเรือชมวิถีประมง การชมทรัพยากร
ธรรมชาตปิ า่ พรุ การรับประทานอาหารพ้ืนบ้าน และกิจกรรมการทอ่ งเท่ยี วเชงิ สร้างสรรค์ ได้แก่
การสร้้างผลงานด้้านศิิลปะกรวดล้้าง ในพื้�นที่�เกาะหมากมีีหิินทราย และหิินกรวดล้้างเป็็นจำำ�นวนมาก
ทางกลุ่มฯเลยมีแนวคิดท่ีจะน�ำมาสร้างเป็นผลิตภัณฑ์ของชุมชน และเป็นฐานกิจกรรมการท่องเท่ียวแก่นักท่องเท่ียว
โดยมีปราชญ์ชุมชนเป็นผู้ถ่ายทอดองค์ความรู้ในการสร้างผลงานศิลปะในรูปแบบต่างๆ เช่น รูป ของตกแต่งบ้าน
แจกัน เป็นต้น ซ่ึงนอกเหนือจากที่ให้นักท่องเท่ียวทดลองท�ำแล้ว ผลิตภัณฑ์ก็ยังสามารถพัฒนาเป็นสินค้า OTOP
ท่ีโดดเด่นของชุมชนได้

131

นวัตกรรมการทอ่ งเทีย่ วโดยชุมชน บทท่ี 6 การสรา้ งมาตรฐาน

นวตั กรรมการทอ่ งเที่ยวโดยชุมชน

รปู ภาพท ่ี 64 กจิ กรรมการสรา้ งศลิ ปะกรวดลา้ ง รปู ภาพท่ี 65 ประกาศนียบัตรที่ชุมชนได้รับ
การลงมือท�ำเครื่องมือประมงขนาดจ�ำลอง เนื่องด้วยเกาะหมาก เป็นเกาะกลางทะเลสาบสงขลา ดังนั้น
ชาวบ้านใรพื้นท่ีมีอาชีพการท�ำประมงพื้นบ้านเป็นหลัก โดยเคร่ืองมือประมงขนาดเล็กท่ีสามารถผลิตและหาได้เอง
ในท้องถิ่น ซ่ึงเคร่ืองมือประมงหลักๆ คือ การผลิตไซดักจับกุ้งหรือดักปลา และเพ่ือให้ชาวบ้านท่ีท�ำไซเป็นอาชีพหลัก
ได้น�ำมาต่อยอดกับการท่องเท่ียวของชุมชน ได้พัฒนาให้เป็นแหล่งผลิตไซมงคล โดยให้นักท่องเท่ียวได้เรียนรู้การท�ำ
ไซจริง และได้ทดลองทำ� ไซยอ่ ขนาดลงมาให้เลก็ เพ่ือเปน็ ไซมงคล

รูปภาพที่ 66 การสาธติ ทำ�ไซมงคลจว๋ิ รูปภาพท ่ี 67 รปู ภาพท่ี 68
กจิ กรรมทำ�ไซมงคลจิว๋ ใบรบั รองมาตรฐาน
132 ผลติ ภณั ฑช์ มุ ชน

บทท่ี 6 การสร้างมาตรฐาน นวตั กรรมการท่องเท่ียวโดยชมุ ชน

นวัตกรรมการทอ่ งเทย่ี วโดยชุมชน

ชุมชนเกาะหมากพัฒนาผลิตภัณฑ์ควบคู่ไปกับการท่องเที่ยวโดยชุมชน บนฐานอัตลักษณ์ วิถีชีวิตและ
ทรัพยากรท่ีมีอยู่ ผสมผสานกับนวัตกรรมและองค์ความรู้ ส่งผลท�ำให้ผลิตภัณฑ์ชุมชนเกาะหมากได้รับการรับรอง
มาตรฐานผลิตภัณฑ์ชุมชนจากส�ำนักงานอุตสาหกรรมจังหวัด และในอนาคตข้างหน้าชุมชนเร่งพัฒนาและยกระดับ
ผลติ ภณั ฑช์ ุมชน เพอ่ื ผลกั ดันใหเ้ ปน็ สุดยอดหมบู่ า้ น OTOP เพ่ือการท่องเทีย่ วตอ่ ไป
4. รางวััลนวััตกรรมแห่่งชาติิ (National Innovation Awards Winners) โดยสำำ�นัักงานนวััตกรรม
แห่งชาติ (องคก์ ารมหาชน)
รางวัลด้านนวัตกรรม จัดขึ้นโดยส�ำนักงานนวัตกรรมแห่งชาติ (องค์การมหาชน) เพ่ือประกาศเกียรติคุณ
และเชิดชูเกียรติ แก่คนไทยท่ีริเริ่มสร้างสรรค์ผลงานท่ีมีความเป็นนวัตกรรมในหลากหลายด้าน สร้างให้เกิดความ
ภาคภูมิใจในศักยภาพนวัตกรรมจากฝีมือคนไทย แบ่งเป็น 5 ด้าน ได้แก่ (ส�ำนักงานนวัตกรรมแห่งชาติ (องค์การ
มหาชน), 2564)
1. ด้านเศรษฐกิจ เป็นรางวัลท่ีมอบให้แก่ผลงานนวัตกรรมในรูปแบบของผลิตภัณฑ์ใหม่
กระบวนการผลิตใหม่ บริการใหม่ ตลอดจนรูปแบบธุรกิจใหม่ ที่มีมูลค่าเชิงพาณิชย์และเกิดประโยชน์ต่อเศรษฐกิจ
ของประเทศ
2. ดา้ นสังคมและส่ิงแวดลอ้ ม เปน็ รางวัลท่ีมอบให้แกผ่ ลงานนวตั กรรมในรูปแบบของผลติ ภัณฑ์
ใหม่ กระบวนการผลติ ใหม่ บรกิ ารใหม่ ตลอดจนรูปแบบธุรกิจใหมท่ ่ีมีคณุ ค่าเชงิ สังคมและสงิ่ แวดลอ้ ม
3. ดา้ นการออกแบบผลิตภัณฑแ์ ละบรกิ าร เปน็ รางวลั ที่มอบใหแ้ กผ่ ลงานนวัตกรรมในรปู แบบ
ของผลิตภัณฑ์ใหม่ กระบวนการผลิตใหม่ ท่ีน�ำการออกแบบและความคิดสร้างสรรค์มาสร้างให้เกิดคุณค่าเพิ่มแก่
ผลิตภณั ฑ์และบริการ
4. ด้านการส่ือสาร เป็นรางวัลท่ีมอบแก่ผลงานหรือบุคคลท่ีสร้างสรรค์เน้ือหาและวิธีการสื่อสาร
โดยใช้เทคโนโลยแี ละรปู แบบการสอื่ สารใหม่
5. ด้านองค์กรนวัตกรรมดีเด่น เป็นรางวัลที่มอบให้แก่องค์กรท่ีมีการบริหารจัดการโดยการใช้
ความรู้ เทคโนโลยี และความคิดสร้างสรรค์มาประยุกต์ใช้เพ่ือให้เกิดการสร้างคุณค่าในเชิงพาณิชย์และเพื่อเติบโต
อยา่ งยงั่ ยนื ขององค์กร ต้งั แตร่ ะดบั ยทุ ธศาสตร์ กระบวนการ ไปจนถึงระดบั โครงสรา้ ง
ส�ำหรับรางวัลน้ี ยังไม่มีชุมชนท่องเที่ยวใดที่ส่งเข้าประกวด มีเพียงแต่องค์กรเอกชนเครือข่าย
ของท่องเท่ียวโดยชุมชนในประเทศไทยส่งเข้าประกวดและได้รับรางวัล ด้านสังคมและสิ่งแวดล้อม ประจ�ำปี 2562
โดยใช้ช่ือผลงาน “โลเคิล อไลค์ ดอท คอม” เทคโนโลยีท่ีเชื่อมโยงระหว่างนักท่องเท่ียวกับชุมนท่องเที่ยวให้เข้าถึง
กันง่ายขึ้น เพ่ือเป็นการส่งเสริมให้เกิดการท่องเท่ียวเชิงสร้างสรรค์ เกิดการแลกเปล่ียนเรียนรู้ร่วมกับชุมชน
เกิดกระบวนการพัฒนาชุมชนในมิติต่างๆ จากการท่องเท่ียว และยังมีความส�ำคัญในการคัดกรองนักท่องเท่ียว
ที่มีคุณภาพให้ชุมชน ส่งผลให้เกิดการสร้างอาชีพและรายได้ให้กับคนในชุมชนอย่างแท้จริง (ส�ำนักงานนวัตกรรม
แหง่ ชาติ (องคก์ ารมหาชน), 2564)

133

นวตั กรรมการท่องเทย่ี วโดยชุมชน บทที่ 6 การสรา้ งมาตรฐาน

นวตั กรรมการทอ่ งเทยี่ วโดยชุมชน

บริษัทโลเคิล อไลค์ (Local alike) องค์กรเอกชนที่ให้ความส�ำคัญกับการแก้ไขปัญหาความยากจน
ของคนชนบทโดยใช้การท่องเท่ียวเป็นเครื่องมือ บริษัทโลเคิล อไลค์ เป็นองค์กรที่เป็นเครือข่ายกับชุมชนท่องเที่ยว
ท่ัวประเทศไทย มีหน้าท่ีเป็นตัวกลางท่ีเช่ือมโยงระหว่างการท่องเท่ียวโดยชุมชนและนักท่องเที่ยวท่ีสนใจการท่องเท่ียว
ประเภทนี้ นอกเหนือจากการร่วมมือกับชุมชนท่องเที่ยวในแต่ละภูมิภาคแล้ว บริษัทโลเคิล อไลค์ ยังร่วมมือกับ
หน่วยงานท่ีเกี่ยวข้องกับการท่องเท่ียวของรัฐบาลเพ่ือยกระดับการท่องเท่ียวโดยชุมชนให้ทัดเทียมกับการท่องเท่ียว
เทยี่ วระดับโลก
ดังนั้น การสร้างมาตรฐานนวัตกรรมการท่องเท่ียว จะสามารถเป็นแนวปฏิบัติในการด�ำเนินการ
ท่องเท่ียวโดยชุมชนตามกรอบท่ีก�ำหนดไว้ และเป็นแนวทางในการพัฒนาชุมชนเพื่อชุมชน อันจะน�ำไปสู่การได้รับ
รางวัลการันตีจากหน่วยงานท่ีมีความน่าเชื่อถือ เพ่ือสร้างแรงดึงดูดทางการตลาดและสร้างความเชื่อมั่นให้กับ
นักท่องเที่ยวเฉพาะกลุ่มทั้งในประเทศและต่างประเทศได้ นอกจากแล้วการสร้างมาตรฐานนวัตกรรมการท่องเที่ยว
ยังสามารถสร้างเครือข่ายสู่สายงานอื่นๆ ท่ีเกี่ยวข้อง ก่อให้เกิดการสร้างรายได้สู่เศรษฐกิจฐานรากโดยแท้จริง

134

บทท่ี 6 การสร้างมาตรฐาน นวัตกรรมการท่องเท่ียวโดยชุมชน

นวัตกรรมการท่องเทย่ี วโดยชมุ ชน

สรปุ ท้ายบท

1. ความส�ำคัญของการสร้างมาตรฐานนวัตกรรมการท่องเท่ียวโดยชุมชนนวัตกรรมการท่องเที่ยวโดยชุมชน
ถือเป็นส่วนหนึ่งของการท่องเที่ยว ซ่ึงนับได้ว่าเป็นรากฐานในการสร้างคุณค่าและความย่ังยืนแก่ทรัพยากรทาง
วัฒนธรรม วิถีชีวิต และทรัพยากรธรรมชาติในชุมชนท้องถิ่นน้ันๆ ท้ังเป็นการสร้างความม่ันใจกับตลาดที่สนใจ
การท่องเท่ียวรูปแบบน้ี และเป็นการท�ำงานแบบบูรณาการในการพัฒนาชุมชน ภายใต้การลดผลกระทบท้ังด้าน
เศรษฐกจิ สังคม และสิ่งแวดลอ้ มให้นอ้ ยท่ีสุด
2. เกณฑ์มาตรฐานและรางวัลการท่องเที่ยวโดยชุมชน ถือเป็นแนวทางในการปฏิบัติในด�ำเนินการท่องเที่ยว
โดยชุมชนและเป็นการสร้างความเชื่อมั่นแก่นักท่องเที่ยว ซึ่งเกณฑ์มาตรฐานการท่องเที่ยวโดยชุมชน มี 4 เกณฑ์
หลกั ๆ ดงั ตอ่ ไปน้ี
2.1 เกณฑ์มาตรฐานการท่องเท่ียวโดยชุมชนอาเซียน โดยสํานักงานเลขาธิการอาเซียน เกณฑ์
ประเมินการบริหารจัดการชุมชนท่องเที่ยวในด้านต่างๆ ประกอบด้วย 7 มาตรฐานย่อย พร้อมทั้งรางวัลการันตี
แตม่ าตรฐานย่อยในระดบั สากล
2.2 เกณฑ์มาตรฐานการบริหารจัดการแหล่งท่องเท่ียวโดยชุมชน โดยสถาบันการท่องเท่ียวโดย
ชุมชน เป็นเกณฑ์ประเมินการด�ำเนินการการท่องเท่ียวโดยชุมชนท่ีเหมาะสมส�ำหรับบริบทของประเทศไทย
ประกอบด้วย 5 ด้าน 28 วัตถุประสงค์ พร้อมทั้งยกระดับเกณฑ์มาตรฐานด้วยรางวัล DASTA CBT AWARDS
เกณฑ์มาตรฐานการท่องเท่ียวโดยชุมชน โดยกรมการท่องเท่ียว กระทรวงการท่องเที่ยวและกีฬา เป็นเกณฑ์
มาตรฐานที่เป็นการตรวสอบการด�ำเนินการของกลุ่มและองค์กรการท่องเท่ียวโดยชุมชน พร้อมท้ังมอบรางวัล
CBT Thailand Standard ให้กับชมุ ชนที่ผ่านเกณฑม์ าตรฐานนี้
2.3 เกณฑ์มาตรฐานด้านท่ีพัก ซ่ึงแบ่งท่ีพักออกเป็น 2 รูปแบบ ได้แก่ ที่พักรูปแบบโฮมสเตย์
และที่พักแบบโฮมลอดจ์ ซ่ึงท่ีพักแต่ละรูปแบบจะมีเกณฑ์การประเมินที่แตกต่างกันออกไป แต่มีวัตถุประสงค์
เดียวกนั คอื อำ� นวยความสะดวกแก่นกั ทอ่ งเท่ยี วเฉพาะกลมุ่ นกั ทอ่ งเทย่ี วท่ีเดนิ ทางท่องเท่ยี วโดยชมุ ชน
2.4. เกณฑ์มาตรฐานด้านท่ีพัก ซ่ึงแบ่งท่ีพักออกเป็น 2 รูปแบบ ได้แก่ ที่พักรูปแบบโฮมสเตย์
และที่พักแบบโฮมลอดจ์ ซ่ึงที่พักแต่ละรูปแบบจะมีเกณฑ์การประเมินท่ีแตกต่างกันออกไป แต่มีวัตถุประสงค์
เดียวกันคืออ�ำนวยความสะดวกแก่นกั ท่องเท่ยี วเฉพาะกลุม่ นักท่องเทยี่ วท่ีเดินทางท่องเที่ยวโดยชมุ ชน

135

นวัตกรรมการท่องเทยี่ วโดยชมุ ชน บทที่ 6 การสร้างมาตรฐาน

นวัตกรรมการท่องเท่ยี วโดยชมุ ชน

เอกสารอ้างองิ

The ASEAN Secretariat. (2016). ASEAN Community Based Tourism Standard. Indonesia: Outreach
and Civil Society Division.
Jitpakdee, R., & Thapa, G. B. (2012). Sustainability analysis of ecotourism on Yao Noi island,
Thailand. Asia Pacific Journal of Tourism Research, 17(3), 301-325.
กรมการท่องเทีย่ ว. (2562). หลกั เกณฑค์ ุณภาพท่ีพกั นกั เดนิ ทาง(Home Lodge). กรุงเทพมหานคร.
กองพัฒนาบริการท่องเท่ียว กรมการท่องเท่ียว. (2561). มาตรฐานการท่องเท่ียวโดยชุมชน. กรุงเทพมหานคร:
โรงพมิ พแ์ ห่งจฬุ าลงกรณ์มหาวิทยาลัย.
การท่องเทย่ี วแห่งประเทศไทย. (2564). Thailand Tourism Awards. เรยี กใชเ้ มอ่ื 31 พฤษภาคม 2564
จิระพงศ์ เรืองกุน และวทิ ยา นามเสาร.์ (2563). สมรรถนะผนู้ �ำกลุ่มทอ่ งเทีย่ วเชิงวฒั นธรรมของชมุ ชนท่องเท่ียว
ที่ประสบความสำ� เรจ็ ในประเทศไทย. วารสารวิชาการการทอ่ งเท่ยี วไทยนานาชาติ, 16(2), 43-70.
ณัฏฐพชั ร มณโี รจน์. (2560). การจัดการการทอ่ งเทย่ี วโดยชุมชน. วารสารทอ่ งเทยี่ วไทยนานาชาต,ิ 13(2), 25-46.
ท่องเที่ยวชุมชนบ้านวังหอน (2564). อีก 1 มาตรฐานการท่องเท่ียวโดยชุมชน(ระดับดีเยี่ยม) ที่หมู่บ้านวังหอน
ของเราได้รับการรับรองโดยกรมการท่องเที่ยว [Facebook Fanpage]. Retrieved from https://
www.facebook.com/plugins/post.php?href=
ธเนศ ทวีบุรุษ. (2557). แนวทางการจัดการการท่องเท่ียวเชิงนิเวศชุมชนชะแล้ ต�ำบลชะแล้ อ�ำเภอสิงหนคร
จงั หวดั สงขลา. ศิลปศาสตรมหาบัณฑิต สาขาวชิ ามนษุ ย์และสงั คม มหาวทิ ยาลัยสงขลานครินทร์.
นราวดี บัวขวญั . (2559). การจดั การการท่องเทยี่ วโดยชมุ ชนในพืน้ ท่ี 5 จงั หวัดชายแดนใต้ และ 4 รัฐ ประเทศ
มาเลเชีย ภายใต้ฐานการท่องเท่ียวโดยชุมชนสอู่ าเซียน.
เบญจมาศ ณ ทองแก้ง และคณะ. (2564). ระดับการใช้ประโยชน์ตามขีดความสามารถรองรับได้ด้านจิตวิทยา
เพ่ือเพิ่มมาตรฐานการจดั การแหล่งท่องเที่ยวโดยชุมชน.วารสารมหาวิทยาลยั ศิลปากร,41(1),79-93.
ประชาชาติ. (24 กรกฎาคม 2563). ประชาชาตธิ รุ กจิ . เรยี กใช้เมื่อ 31 พฤษภาคม 2564 จาก ททท.จับมือ 40
องคก์ รยกระดบั แบรน์”ทอ่ งเทยี่ วชุมชน”: https://www.prachachat.net/
พจนา สวนศร.ี (2546). ค่มู ือการจดั การทอ่ งเท่ียวโดยชมุ ชนเพือ่ ชวี ิตและธรรมชาติ. กรงุ เทพมหานคร.
พจนา สวนศรี และสมภพ ย่จี อหอ. (2556). ค่มู ือมาตรฐานการท่องเท่ยี วโดยชุมชน. เชียงใหม่ .
พจนา สวนศรีและคณะ. (2557). การพัฒนามาตรฐานการท่องเที่ยวโดยชุมชนส�ำหรับภูมิภาคอาเซียนสู่ความเป็น
สากล . กรงุ เทพมหานคร: สำ� นกั งานคณะกรรมการวชิ ัยแหง่ ชาติและส�ำนักงานกองทนุ สนบุ สนุนการวจิ ยั .
ร่งุ รวี จติ ภกั ดี และคณะ. (2562). การจัดการตน้ ทุนการท�ำกจิ กรรมการทอ่ งเท่ียวเชิงนเิ วศของกลมุ่ ท่องเท่ียวเชงิ
อนรุ กั ษ์ บ้านแหลมโฮมสเตย.์ นครศรธี รรมราช: แบบเสนอโครงการวิชาการรบั ใช้สังคม.
รุ่งรวี จิตภักดี และคณะ. (2562). พัฒนาศักยภาพวิสาหกิจชุมชนเครือข่ายการท่องเที่ยวชุมชนอ�ำเภอลานสกา
สู่การเป็นแหล่งท่องเที่ยวเชิงคุณภาพตามแนวทางไทยแลนด์ 4.0. กรุงเทพมหานคร: ส�ำนักงานคณะกรรมการ
อดุ มศกึ ษา.
วรพงศ์ ผูกภู่. (2562). การท่องเที่ยวอย่างยั่งยืน. Retrieved from หน่ึงทศวรรษพัฒนาการของมาตรฐานการ
ทอ่ งเท่ยี วโดยชมุ ชนประเทศไทย: https://www.randdcreation.com/content/

136

บทที่ 6 การสร้างมาตรฐาน นวตั กรรมการท่องเที่ยวโดยชุมชน

นวตั กรรมการท่องเท่ียวโดยชมุ ชน

วรี ะพล ทองมา. (2552). การจัดการศูนย์วฒั นธรรมชมุ ชนแบบมีสว่ นรว่ มบา้ นแมส่ า ต�ำบลโปง่ แยง อ�ำเภอแมร่ ิม
จงั หวัดเชยี งใหม่. มหาวิทยาลยั แม่โจ้: รายงานผลการวจิ ัย .
สถาบนั การทอ่ งเท่ยี วโดยชมุ ชน. (2559). คมู่ ือมาตรฐานการทอ่ งเท่ยี วโดยชมุ ชน. เชยี งใหม่: หจก.วนิดาการพิมพ์.
สายรุ้ง ดินโคกสูง. (2549 ). การจัดการท่องเที่ยวโดยชุมชน : กรณีศึกษา หาดชบา ต�ำบลชบา อ�ำเภอเมือง
จงั หวดั อุบลราชธานี . บริหารธุรกจิ มหาบัณฑติ มหาวิทยาลยั ขอนแกน่ .
สำ� นกั งานนวัตกรรมแห่งชาติ (องคก์ ารมหาชน). (2564). คูม่ ือการประกวดรางวลั นวตั กรรมแหง่ ชาติ ประจ�ำปี 2564
กรุงเทพมหานคร: กระทรวงอุดมศึกษาธกิ าร วิทยาศาสตร์ วจิ ัยและนวัตกรรม .
ส�ำนักพัฒนาบรกิ ารท่องเทีย่ ว กรมการทอ่ งเทยี่ ว. (2558). มาตรฐานโฮมสเตย์ไทย. กรุงเทพมหานคร: โรงพิมพ์
แหง่ จฬุ าภรณ์มหาวทิ ยาลัย.
สุดถนอม ตันเจริญ. (2560). การจดั การการทอ่ งเท่ียวโดยชมุ ชนกับการพัฒนาการทอ่ งเทยี่ วอยา่ งยงั่ ยนื ของชมุ ชน
บางขนั แตก จังหวดั สมุทรสงคราม. วารสารวชิ าการการท่องเทย่ี วไทยนานาชาติ, 13(2), 1-24.
สทุ ธณิ ี พรพันธไุ์ พบูลย์ และกนกวรรณ แก้วอุไทย. (2564). การรับร้ผู ลกระทบจากการท่องเท่ยี วกับขีดความสามารถ
ในการรองรับการท่องเที่ยวโดยชุมชนเกาะยาวน้อย จังหวัดพังงา. วารสารมนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์
มหาวทิ ยาลัยราชภฏั อุบลราชธาน,ี 12(1), 44-57.
องคก์ ารบริหารการพฒั นาพ้ืนทพี่ ิเศษเพอ่ื การท่องเทย่ี วอยา่ งย่งั ยืน (องคก์ ารมหาชน). (2559). คู่มอื เกณฑ์มาตรฐาน
การบริหารจัดการแหล่งท่องเท่ียวโดยชุมชน. กรุงเทพมหานคร: องค์การบริหารการพัฒนาพ้ืนท่ีพิเศษ
เพ่ือการทอ่ งเท่ยี วอย่างยง่ั ยืน (องคก์ ารมหาชน).
อคั รพงศ์ อ้ันทอง และอรยิ า เผา่ เครือ่ ง. (2564). ทุนของชมุ ชนและผลตอบแทนทางเศรษฐกิจของการท่องเทย่ี ว
โดยชมุ ชนเกาะยาวน้อย จงั หวัดพังงา. วารสารเศรษฐศาสตร์และกลยทุ ธก์ ารจัดการ, 8(1), 1-18.

137

ประวัตั ิผิ ู้�้เขียี น

ผู้ชว่ ยศาสตราจารย์ ดร. ร่งุ รวี จติ ภักดี

ทีท่ ำ�งานปัจจุบนั : อุทยานพฤกษศาสตร/์ สำ�นกั วิชาการจดั การสาขาการท่องเทยี่ วและการบรกิ าร
มหาวทิ ยาลัยวลัยลกั ษณ์ 222 ไทยบุรี ท่าศาลา นครศรธี รรมราช 80160

โทรศัพท์ : 085-907-8576
อเี มล์ : [email protected],[email protected]

การศึกษา
2552-2555 Ph.D. (Rural and Regional Planning and Development)

จากสถาบันเทคโนโลยีแห่งเอเชยี
2546-2548 Master of Business Administration (International Tourism and Hospitality

Management) จาก มหาวทิ ยาลยั กริฟฟทิ ประเทศออสเตรเลยี
2542- 2544 รัฐประศาสนศาสตรม์ หาบัณฑิต จาก มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์
2531 -2535 ศลิ ปศาสตร์บณั ฑิต เอกภาษาองั กฤษ จาก มหาวทิ ยาลยั เกษตรศาสตร์
ประวัติการทำ�งาน
2563-ปจั จบุ นั ผู้อำ�นวยการอทุ ยานพฤกษศาสตร์ มหาวทิ ยาลยั วลยั ลักษณ์
2562-2563 หัวหนา้ สถานวิจยั สำ�นักวชิ าการจัดการ มหาวิทยาลยั วลัยลกั ษณ์
2554-2561 รองคณบดี สำ�นกั วชิ าการจดั การ มหาวทิ ยาลยั วลยั ลกั ษณ์
2555-2557 คณะกรรมการสภาวิชาการ มหาวิทยาลัยวลยั ลกั ษณ์
2558-2560 หวั หนา้ กลุ่มวิจยั นวตั กรรมการจัดการและพันธกจิ เพ่อื สังคม
2557-2561 ผูจ้ ดั การศูนย์ WMS พนั ธกจิ สมั พันธ์เพื่อสงั คม สำ�นกั วชิ าการจัดการ

มหาวทิ ยาลยั วลยั ลกั ษณ์