ทช11003

1

หนงั สอื เรยี นสาระทกั ษะการดาํ เนินชวี ติ

รายวิชา ศิลปศึกษา

(ทช11003)

ระดบั ประถมศกึ ษา
(ฉบบั ปรบั ปรุง พ.ศ. 2554)

หลักสตู รการศกึ ษานอกระบบระดบั การศึกษาขน้ั พน้ื ฐาน
พทุ ธศักราช 2551

สาํ นกั งานสง เสรมิ การศกึ ษานอกระบบและการศกึ ษาตามอธั ยาศยั
สาํ นกั งานปลดั กระทรวงศึกษาธกิ าร
กระทรวงศกึ ษาธกิ าร

หามจําหนาย

หนงั สือเรยี นเลมนี้จดั พิมพดวยเงินงบประมาณแผนดินเพื่อการศึกษาตลอดชวี ติ สาํ หรับประชาชน
ลิขสิทธ์เิ ปนของ สาํ นกั งาน กศน. สํานักงานปลัดกระทรวงศึกษาธิการ

เอกสารทางวชิ าการลาํ ดบั ท่ี 15/2555

2

หนังสือเรยี นสาระทกั ษะการดาํ เนินชีวิต

รายวิชาศิลปศกึ ษา (ทช11003)

ระดบั ประถมศกึ ษา
(ฉบบั ปรบั ปรุง พ.ศ. 2554)

ลขิ สิทธเิ์ ปน ของ สํานักงาน กศน. สํานักงานปลัดกระทรวงศึกษาธิการ
เอกสารทางวิชาการลาํ ดบั ที่ 15/2555

3

สารบญั 4

คาํ นาํ หนา
คาํ แนะนําการใชหนงั สอื เรียน
โครงสรางรายวิชาศิลปศึกษา ระดับประถมศึกษา 5
บทท่ี 1 ทัศนศลิ ปพ ื้นบา น 6
7
เร่ืองท่ี 1 ทศั นศลิ ปพน้ื บา น 8
เร่ืองท่ี 2 องคประกอบทางทัศนศิลป 14
เรื่องท่ี 3 รูปแบบและวิวัฒนาการของทัศนศิลปพื้นบาน 18
เร่ืองที่ 4 รูปแบบและความงามของทัศนศิลปพื้นบาน 25
เร่ืองท่ี 5 ทัศนศิลปพื้นบานกับการแตงกาย 36
เรื่องท่ี 6 การตกแตง ที่อยอู าศัย 43
เรื่องที่ 7 คุณคาของทัศนศิลปพื้นบาน 48
บทที่ 2 ดนตรีพ้ืนบาน 55
เร่ืองที่ 1 ลกั ษณะของดนตรีพน้ื บา น 56
เรื่องที่ 2 ดนตรีพื้นบานของไทย 58
เรื่องท่ี 3 ภูมิปญญาทางดนตรี 79
เรื่องท่ี 4 คุณคาของเพลงพื้นบาน 84
เร่ืองท่ี 5 พัฒนาการของเพลงพื้นบาน 88
เรื่องท่ี 6 คุณคา และการอนุรักษเ พลงพ้นื บาน 95
บทที่ 3 นาฏศิลป 104
- นาฏศิลปพ ื้นบานและภมู ปิ ญ ญาทองถ่นิ 105
- นาฏศิลปพื้นบานภาคเหนือ 105
- นาฏศิลปพื้นบานภาคกลาง 107
- นาฏศิลปพื้นบานภาคอีสาน 109
- นาฏศิลปพื้นบานภาคใต 111
บทที่ 4 การผลติ เครอื่ งดนตรี 117
- ปจจัยหลักของการประกอบอาชีพ 117
- ขอ แนะนาํ ในการเลอื กอาชพี 117
- อาชีพการผลติ ขลุย 118
- อาชพี การผลิตแคน 122
- อาชีพการผลิตกลองแซก 125

5

คาํ แนะนาํ การใชห นังสือเรียน

หนงั สอื เรยี นสาระการดาํ เนินชวี ิต รายวชิ า ศลิ ปศึกษา ทช 11003 เปนหนังสือเรียนทีจ่ ัดทําขึ้น
สาํ หรบั ผูเรียนทเี่ ปน นักศึกษานอกระบบ

ในการศึกษาหนังสือเรยี นสาระการดาํ เนนิ ชวี ติ รายวชิ า ศลิ ปศกึ ษา ผูเรยี นควรปฏิบัติดงั นี้
1. ศึกษาโครงสรางรายวิชาใหเขาใจในหัวขอและสาระสําคัญ ผลการเรียนรูท ีค่ าดหวัง
และขอบขายเนื้อหาของรายวิชานั้น ๆ โดยละเอียด
2. ศึกษารายละเอียดเนื้อหาของแตละบทอยางละเอียด และทํากิจกรรมตามกําหนด แลว

ตรวจสอบกับแนวตอบกิจกรรมตามที่กําหนด ถาผูเรียนตอบผิดควรกลับไปศึกษาและทําความเขาใจ
ในเนอื้ หานั้นใหมใ หเขา ใจ กอ นทจี่ ะศกึ ษาเรื่องตอ ๆ ไป

3. ปฏบิ ัติกจิ กรรมทา ยเรอื่ งของแตล ะเร่อื ง เพื่อเปน การสรุปความรู ความเขาใจของเน้ือหา
ในเรื่องนัน้ ๆ อีกครั้ง และการปฏิบัติกิจกรรมของแตละเนือ้ หา แตละเรือ่ ง ผูเ รียนสามารถนําไป
ตรวจสอบกับครแู ละเพื่อน ๆ ท่รี ว มเรยี นในรายวิชาและระดับเดยี วกันได
หนังสือเรียนเลมนมี้ ี 3 บทคือ

บทท่ี 1 ทัศนศิลปพื้นบาน
บทที่ 2 ดนตรพี น้ื บา น
บทที่ 3 นาฏศลิ ปพ นื้ บาน

บทที่ 4 การผลติ เครอื่ งดนตรี

6

โครงสรา งรายวชิ าศลิ ปศกึ ษา

ระดับประถมศกึ ษา

สาระสําคัญ
มีความรคู วามเขาใจ มคี ุณธรรม จริยธรรม ชื่นชม เห็นคุณคาความงาม ความ

ไพเราะ ธรรมชาติ ส่งิ แวดลอม ทางทัศนศิลป ดนตรี นาฏศลิ ปพ้นื บา น และวิเคราะหไ ด
อยางเหมาะสม
ผลการเรียนรทู ค่ี าดหวงั

1. อธิบายความหมายของธรรมชาติ ความงามความไพเราะของทัศนศิลป ดนตรี
และนาฏศิลป

2. อธิบายความรพู น้ื ฐานของ ทศั นศิลป ดนตรี และนาฏศลิ ปพ้ืนบาน
3. สรางสรรคผลงานโดยใชความรพู ้นื ฐาน ดา น ทัศนศิลป ดนตรี และนาฏศลิ ป
พ้นื บา น
4. ชน่ื ชม เห็นคุณคา ของ ทัศนศิลป ดนตรี และนาฏศลิ ปพ้ืนบา น

5. วเิ คราะห วพิ ากย วิจารณ งานดา นทัศนศิลป ดนตรี และนาฏศิลปพ้นื บา น
6. อนุรักษสบื ทอดภมู ปิ ญญาดา นทศั นศลิ ป ดนตรี และนาฏศลิ ปพ้ืนบา น

ขอบขา ยเน้ือหา
บทที่ 1 ทัศนศลิ ปพ้นื บาน
บทที่ 2 ดนตรพี ้ืนบาน
บทที่ 3 นาฏศิลปพ ้นื บาน
บทที่ 4 การผลิตเครือ่ งดนตรี

สื่อการเรียนรู
1. หนงั สอื เรยี น
2. ใบงาน
3. กจิ กรรม

7

บทที่ 1

ทศั นศลิ ปพื้นบาน
สาระสําคัญ

รูเขาใจ มคี ุณธรรม จรยิ ธรรม ช่ืนชม เหน็ คณุ คา ความงาม ทางทัศนศิลป ของศิลปะพืน้ บาน
และสามารถวิเคราะหว พิ ากษ วจิ ารณไดอ ยา งเหมาะสม

ผลการเรยี นรูท ่คี าดหวงั
มีความรู ความเขาใจ ในพื้นฐานของทัศนศิลปพื้นบาน สามารถอธิบาย สรางสรรค อนุรักษ

วิเคราะห วพิ ากย วจิ ารณเกี่ยวกบั ความงาม ดานทัศนศิลปพื้นบาน ไดอยางเหมาะสม

ขอบขายเน้ือหา
เร่อื งที่ 1 ทัศนศิลปพ นื้ บาน
เรื่องที่ 2 องคป ระกอบทางทัศนศิลป
เรื่องที่ 3 รูปแบบและวิวัฒนาการของทัศนศิลปพื้นบาน
เรื่องท่ี 4 รูปแบบและความงามของทัศนศิลปพื้นบาน
เรื่องท่ี 5 ทศั นศลิ ปพ้นื บา นกับการแตงกาย
เรื่องที่ 6 การตกแตงที่อยูอาศัย
เรื่องที่ 7 คุณคาของทัศนศิลปพื้นบาน

8

เร่ืองท่ี 1 ทัศนศิลปพ ืน้ บา น

ทัศนศลิ ปพ้ืนบา น
เราอาจแบงความหมายของทัศนศิลปพื้นบานออกเปน 2 คํา คือ คําวาทัศนศิลปและคําวา

พ้ืนบา น

ทศั นศลิ ป หมายถึงศิลปะท่ีรับรไู ดดวยการมอง ไดแกร ูปภาพทิวทัศนทั่วไปเปนสําคัญ
อนั ดับตน ๆ รูปภาพคนเหมือน ภาพลอ เลยี น ภาพสิ่งของตางๆ กล็ ว นแลวแตเปนเรื่องของทศั นศลิ ป
ดวยกันทั้งสิ้น ซึ่งถากลาววาทัศนศิลปเปนความงามทางศิลปะ เชน งานประติมากรรม งาน
สถาปตยกรรม งานสิ่งพิมพ ฯลฯ ทไ่ี ดจ ากการมอง หรือ ทัศนา นัน่ เอง

งานทัศนศิลป แยกประเภทไดดังนี้

1.จติ รกรรม หมายถึง การสรางสรรคผลงานทัศนศิลปบนพื้นระนาบดวยวิธีการลาก การ
ระบายสีลงบนพ้ืนผิววสั ดุทีม่ คี วามราบเรียบ เชนกระดาษ ผา ใบ แผน ไม เปน ตน เพื่อใหเกดิ เรอ่ื งราว
และความงามตามความรูสึกนึกคิดและจินตนาการของผูวาด จําแนกออกได 2 ลักษณะ ดงั น้ี

ภาพจติ รกรรมฝาผนงั พระอุโบสถวัดภมู นิ ทร จ.นา น

9

1.1ภาพวาด เปนศัพททางทัศนศิลปที่ใชเรียกภาพวาดเขียน ภาพวาดเสน แบบเปน 2 มติ ิ
คือ มีความกวางและความยาว โดยใชวัสดุตา งๆ เชน ดนิ สอดาํ สีไม สีเทยี น เปน ตน

1.2 ภาพเขยี น เปนการสรางงาน 2 มิติ บนพน้ื ระนาบดว ยสหี ลายสี เชน การเขียนภาพดว ย
สนี าํ้ สดี ินสอ สีนา้ํ มนั เปนตน
2. ประตมิ ากรรม หมายถึง การสรางงานทัศนศิลปที่เกิดจากการปน การแกะสลกั การหลอ
การเชื่อม เปนตน โดยมีลกั ษณะ 3 มิติ คือ มีความกวาง ความยาว และความหนา เชนรูปคน รูปสัตว
รูปส่งิ ของ เปนตน ประตมิ ากรรมจาํ แนกไดเปน 3 ลักษณะ ดงั นี้

ประติมากรรมแบบนูนต่ํา
2.1 แบบนนู ตาํ่ เปนการปนหรือสลักโดยใหเกดิ ภาพที่นนู ขึ้นจากพื้นเพียงเล็กนอ ย
เทานน้ั เชน รูปบนเหรยี ญตา งๆ (เหรยี ญบาท เหรยี ญพระ) เปน ตน

ประติมากรรมแบบนูนสูง
2.2 แบบนนู สงู เปน การปนหรอื สลักใหร ูปที่ตองการนนู ข้ึนจากพ้ืนหลงั มากกวา
ครง่ึ เปนรูปทส่ี ามารถแสดงความต้ืนลกึ ตามความเปนจริง เชน ประตมิ ากรรมท่ีฐานอนสุ าวรยี  เปนตน

10

ประติมากรรมแบบลอยตัว
2.3 แบบลอยตวั เปนการปน หรือแกะสลักทส่ี ามารถมองเหน็ และสมั ผสั ช่ืนชม
ความงามของผลงานไดทุกดานหรือรอบดา น เชน พระพุทธรูป เปน ตน
3 สถาปตยกรรม หมายถึง ศิลปะและวิทยาการแหงการกอสรางที่นํามาทําเพื่อสนองความ
ตอ งการในดา นวัตถแุ ละจิตใจ มีลักษณะเปน สิง่ กอสรา งที่สรางอยางงดงาม จําแนกออกได2 ลักษณะ
ดงั นี้

สถาปตยกรรมไทยแบบเปด
3.1แบบเปด หมายถึง สถาปตยกรรมที่มนุษยสามารถเขาไปใชสอยได เชน อาคาร
เรียน ที่พกั อาศัย เปนตน

11

พระธาตุไชยา จ.สุราษฎรธานีเปนสถาปตยกรรมแบบปด
3.2 แบบปด หมายถึง สถาปตยกรรมที่มนุษยไมสามารถเขาไปใชสอยได เชน
สถูป เจดยี  อนสุ าวรยี ตา งๆ

ผลงานภาพพิมพแกะไม
4 . ภาพพิมพ หมายถงึ ผลงานศลิ ปะทีถ่ กู สรางข้นึ มาดวยวิธีการพมิ พ ดว ยการกดแมพิมพ
ใหต ดิ เปนภาพบนกระดาษ จากแมพ ิมพไ มหรอื แมพ ิมพโลหะ เปน ตน
คาํ วาพื้นบา น บางครัง้ เรยี กวา พน้ื ซึ่งหมายถงึ กลมุ ชนใดกลมุ ชนหน่ึงอันมเี อกลกั ษณของตน
เชน การดํารงชพี ภาษาพูด ศาสนา ทเ่ี ปนประเพณีรวมกัน
ดงั นน้ั ทศั นศลิ ปพื้นบาน หมายถึง ผลงานทางศิลปะที่มีความงาม ความเรียบงายจากฝมือ
ชาวบานทั่วๆไปสรางสรรคผลงานอันมีคุณคาทางดานความงาม และประโยชนใชสอยตามสภาพ
ของทองถิ่น

12

ศาสตราจารยศิลปะ พีระศรี ไดก ลา ววา ทศั นศิลปพ ื้นบา นหมายถึง ศลิ ปะชาวบาน คือการ
รองรําทําเพลง กิจกรรมการวาดเขยี นและอน่ื ๆ ซึ่งกําเนิดมาจากชีวิตจิตใจของประชาชน ศิลปะ
ชาวบานสวนใหญจะเกิดควบคูกับการดําเนินชีวิตของชาวบาน ภายใตอ ิทธิพลของความเปนอยู
ขนบธรรมเนียมประเพณี ความเชื่อและความจําเปนของสภาพทองถิ่น เพอ่ื ใชสอยในชวี ติ ประจําวนั
โดยท่วั ไปแลว ศลิ ปะพืน้ บา นจะเรียกรวมกับ ศลิ ปหัตถกรรม เปนศิลปหัตถกรรม ท่เี กิดจากฝมือของ
คนในทองถิน่ การประดิษฐสรางสรรคเปนไปตามเทคนิคและรูปแบบที่ถายทอดกันในครอบครัว
โดยตรงจากพอ แม ปู ยา ตา ยาย โดยมจี ดุ ประสงคห ลักคือ ทาํ ขึ้นเพ่ือใชสอยในชีวติ ประจําวนั
เชน เดียวกับคติพื้นบานแลวปรับปรุงใหเขากับสภาพของทองถิ่น จนกลายเปนเอกลักษณเฉพาะของ
ตนเอง

สว นประกอบของทัศนศลิ ปพ้นื บา น

ทศั นศลิ ปพ ื้นบาน จะประกอบดวยสิ่งตอไปนี้
1. เปนผลงานของชางนิรนาม ทําขึ้นเพื่อใชสอยในชีวิตประจําวันของประชาชน ความงาม
ที่ปรากฏมิไดเกิดจากความประสงคสวนตัวของชางเพื่อแสดงออกทางศิลปะ แตมาจาก
ความพยายาม หรือความชํานาญของชา งทฝ่ี ก ฝน และผลติ ตอมาหลายชวั่ อายุคน
2. เปนผลงานที่มีรูปแบบที่เรียบงาย มีความงามอนั เกดิ จากวสั ดจุ ากธรรมชาติ และผา นการ
ใชส อยจากอดตี จนถงึ ปจจบุ ัน
3. ผลิตขนึ้ เปนจํานวนมาก ซือ้ ขายกนั ในราคาปกติ ความงดงามเกิดจากการฝกฝน และ
การทําซา้ํ ๆกัน
4.. มีความเปนธรรมชาติปรากฏอยูมากกวาความสละสลวย
5. แสดงลักษณะพเิ ศษเฉพาะถ่ิน หรอื เอกลกั ษณข องถิ่นกําเนดิ
6. เปนผลงานที่ทาํ ขน้ึ ดว ยฝม ือเปนสวนมาก

13

เกร็ดความรู
ผสู รา งงานศิลปะ เราเรยี กวาศิลปน เชนศลิ ปนดานจิตรกรรม ศลิ ปน ดา นภาพพมิ พ ศิลปน ดา น
ประติมากรรม
แตการปนหลอพระพุทธรปู เรยี กวา งานปฏมิ ากรรม(สงั เกตวาเขียนตา งกนั จากคําวาประติมากรรม
นะจะ ) และผสู รางสรรคง านปฏิมากรรมเราเรยี กปฏิมากร
สวนผสู รางสรรค งานดานสถาปตยกรรมเราเรียกสถาปนิกจะ ......

กิจกรรม ใหผ ูเรยี นสํารวจบริเวณชุมชนของผเู รียนหรือสถานทีพ่ บกลุม วามที ัศนศิลป
พ้ืนบานอะไรบาง หากมจี ดั อยูในประเภทอะไร จากน้นั บันทกึ ไวแลวนํามาแลกเปล่ยี นความรูก นั ใน
ช้นั เรียน

14

เร่ืองที่ 2 องคประกอบทางทัศนศลิ ป

“องคป ระกอบทางทัศนศิลป” ประกอบดวยองคประกอบสําคัญ 7 ประการคือ

.

1.จุด หมายถึง สว นประกอบที่เลก็ ที่สุด เปน สว นเรม่ิ ตนไปสูสว นอน่ื ๆ

2.เสน หมายถงึ จดุ หลาย ๆ จดุ ท่เี คลอ่ื นที่ตอ เนื่องไปในทวี่ างเปลา จากทิศทางการเคลื่อนที่
ตาง ๆ กัน

3.สี หมายถึง ลักษณะของแสงสวางที่ปรากฏแกสายตาใหเห็น สตี างกนั สเี ปนสงิ่ ที่มีอทิ ธพิ ลตอ
ความรสู กึ เม่อื มองเห็น และทาํ ใหเ กดิ อารมณ สะเทอื นใจตา ง ๆ สีชางเขียนประกอบไปดวยแม
สี 3สคี ือ เหลือง แดง นาํ้ เงิน ซึง่ เม่ือนาํ แมส ีมาผสมกนั จะไดส ตี า งๆ

4. พ้นื ผวิ หมายถงึ คุณลักษณะตาง ๆ ของผวิ ดา นหนา ของวัตถทุ ุกชนดิ ทมี่ ลี ักษณะตาง ๆ กัน
เชน เรยี บ ขรุขระ เปน มนั วาว หรือดา น เปน ตน

15

5.รูปราง หมายถึง การบรรจบกันของเสนที่เปนขอบเขตของวัตถุที่มองเห็นเปน 2 มิติ คือ มี
ความกวางและความยาว 2 ดานเทา น้นั

6. รูปทรง หมายถึงรูปลักษณะที่มองเห็นเปน 3 มิติ คอื มีความกวางความยาวและความหนาลึก

16

เกร็ดความรู
การนําองคประกอบทางทัศนศิลป มาจัดภาพใหปรากฏเดน และจดั เรอ่ื งราวสว นประกอบ
ตางๆในภาพเขาดวยกันอยางเหมาะสมเรยี กการจัดภาพ
การจัดภาพเบื้องตน มีหลกั การดงั น้ี
1. มีจดุ เดนเพยี งหนึ่ง
2. เปน เอกภาพ คอื ดแู ลว เปน เร่ืองราวเดยี วกนั
3. มีความกลมกลืนโดยรวมของภาพ
4. อาจมีความขัดแยงเลก็ นอ ยเพอ่ื เนน จุดเดน
5. มีความสมดุลของนาํ้ หนกั ในภาพ

17

กจิ กรรม ใหผูเรียนอธิบายในความหมายขององคประกอบศิลปตอไปนี้
จดุ หมายถึง...............................................................................................................................
เสน หมายถึง.....................................................................................................................................
สี หมายถึง...............................................................................................................................
พน้ื ผิว หมายถึง................................................................................................................................
รูปรา ง หมายถึง..............................................................................................................................
รปู ทรง หมายถึง.............................................................................................................................

ดูเฉลยจากบทเรียนที่ 1 เรื่องท่ี 2 องคประกอบทางทัศนศิลป

18

เร่อื งที่ 3 รปู แบบและวิวฒั นาการของทศั นศลิ ปพ ื้นบา น

ศิลปะพน้ื บา น มพี ้นื ฐานทเ่ี กิดจากการผลิตทที่ าํ ข้ึนดวยมือเพอื่ ประโยชนใชสอย จึงนับไดวา
กําเนิดพรอมกับวิวัฒนาการของมนุษย ไดคิดคนวิธีการสรางเครือ่ งมือ เครือ่ งใช เพือ่ ชวยใหเกิด
ความสะดวกสบายตอการดําเนินชีวิตมาโดยตลอด เชน เครือ่ งมือหิน เครือ่ งปน ดินเผาสมัยโบราณที่
ขุดพบจึงนับไดวาการกําเนิดศิลปหัตถกรรมมีอยูทัว่ ไป และพัฒนาต้ังแตโบราณแลว
ในสมัยกอนนัน้ สังคมของชาวไทยเรา เปนสังคมแบบชาวนา หรือเรียกกันวาสังคมเกษตร อันเปน
สงั คมที่พึ่งตนเอง มีพรอมทุกดานในเรือ่ งปจจัยสีอ่ ยูใ นกลุม ชุมมนนัน้ ๆ การสรางการผลิตเครือ่ งใช
และอปุ กรณต า งๆ เพอื่ อาํ นวยความสขุ ความสะดวกสบายในการดํารงชีวิตของตนเอง

ประเภทของศลิ ปะพื้นบาน
งานศิลปะพื้นบานของไทยมีปรากฏตามทองถิน่ ตางๆ อยูม ากมายหลายประเภท

สามารถแบงเปนประเภทตางๆ ไดดังนี้
1. ดานจิตรกรรม จิตรกรรมพืน้ บานของไทยเกิดจากชางชาวบานในทองถิน่ เปนผูสรางผลงานขึ้น
โดยอาศัยวัสดอุ ปุ กรณในทองถน่ิ เปน เครอื่ งมือสรางสรรคผ ลงาน เชน การใชใบลาน แผนไม ผาฝาย
เปนวัสดุสําหรับขีดเขียนวาดภาพ และใชสีจากธรรมชาติ เชน สีจากยางไม ผลไม ดินสี ผงหินสี
ระบายดวยไมทุบปลายใหเปนฝอยบาง หรือขนสัตวบางประเภท เชน ขนหมู ขนจากหูวัว ขน
กระตาย มัดกับไมเปนแปรงหรือพูก ันระบาย จิตรกรรมพืน้ บานไทยสามารถแบบออกไดเปน 2

ประเภทตามลักษณะของตัวจิตรกรรมดงั น้ี
1.1 จติ รกรรมแบบเคลอ่ื นท่ไี ด หมายถึงมนุษยสามารถนําพาชิน้ งานจิตรกรรมนัน้ เคลื่อนที่

ไปไหนไดโดยสะดวก ตัวอยางของงานจิตรกรรมประเภทนี้ไดแก สมุดขอย ภาพมหาชาติ ตูพระ
ธรรมลายรดนาํ้ เปน ตน

1.2 จิตรกรรมแบบเคลื่อนทีไ่ มได หมายถึง มนุษยไมสามารถนําพาชิน้ งานจิตรกรรมนัน้
เคล่ือนท่ไี ปไหนได เนื่องจากไดเ ขยี นภาพจติ รกรรมลงบนอาคารสถานที่ เชน ภาพจิตรกรรมตามฝา
ผนงั พระอโุ บสถ จติ รกรรมบนผนังเพดาน ระเบยี งวหิ าร เปน ตน

ภาพจิตรกรรมพ้นื บานแบบเคล่ือนทไี่ ด ภาพจิตรกรรมพ้ืนบานแบบเคล่อื นทไ่ี มได

19

ลักษณะของจิตรกรรมพืน้ บานไทย มักจะเปนจิตรกรรมแบบทีเ่ รียกวา “จิตรกรรมแบบ
ประเพณ”ี คือเปนการสรางสรรคจิตรกรรมตามแบบแผนที่ทําสืบตอกันมา ลักษณะจะเปนการเขียน
ภาพดวยสีฝุน จากธรรมชาติในทองถิน่ ลักษณะการเขียนจะไมรีบรอนไมตองแขงกับเวลา ลักษณะ
งานจะมีขนาดเล็ก หากเขียนบนพืน้ ทีใ่ หญ เชน ผนังก็จะมีลักษณะเล็กแตจะมีรายละเอียดในภาพ
มากหรือเปนภาพเลาเรื่องตอเนื่องไปจนเต็มพืน้ ที่ สัดสวนประกอบไมสัมพันธกับบุคคลในภาพ
หนาบุคคลไมแสดงอารมณ แตจะสื่อความหมายดวยกริ ิยาทาทาง และเรื่องราวสวนใหญจะเปนเรื่อง
เกี่ยวกับ พุทธศาสนา ความเชื่อ
2.ดานประติมากรรม ประติมากรรมพื้นบาน มักจะเปนงานทีส่ รางสรรคขึน้ มาเพือ่ การตอบสนอง
ประโยชนใชสอยในชีวิตประจําวันของมนุษย วัสดุที่ใชมักจะเปนวัสดุในทองถิ่น โดยเลือกใชตาม
ความเหมาะสมในการใชงาน เชน ไมไผ ไมเนือ้ แข็ง ดินเหนียวและการเผา เปนตน ประติมากรรม
พื้นบานสามารถแบงออกตามลักษณะการนําไปใชได 4 ประเภทดงั นี้

2.1 ประติมากรรมพื้นบานเพอื่ การตกแตงชั่วคราว เปน งานประติมากรรมที่สรางขึ้นมาเพื่อ
ใชในพิธีกรรมหรือการตกแตงในระยะเวลาอันสั้น เชน การแทงหยวก การแกะสลักผักหรือผลไม
และการตกแตงบายศรใี นพิธีการตา ง ๆ เปนตน

การแทงหยวก การตกแตงบายศรี

งานประติมากรรมประเภทนี้มักมีความสวยงามประณีตใชความคิดสรางสรรคสูง
ผูทาํ อาจทาํ คนเดียวหรือทาํ เปนกลุมก็ได

20

2.2 ประติมากรรมพืน้ บานเพื่อตกแตงสิ่งของเครือ่ งใช เปนการสรางสรรคงาน
ประตมิ ากรรม เพ่อื ตกแตงสิง่ ของเคร่ืองใชใหเ กิดความสวยงามนาใชนาจับตอง

ตัวอยางประตมิ ากรรมพ้นื บานเพ่ือตกแตงสง่ิ ของเครื่องใช ไดแก
การแกะสลักตู เตยี ง ข้นั นํ้าพานรอง คนโท หมอ น้ํา เปนตน

2.3 ประติมากรรมพืน้ บานเพื่อเครือ่ งมหรสพ ประติมากรรมประเภทนีส้ รางขึน้ มาเพือ่
ความบันเทิง โดยจะเลือกใชวัสดุทีม่ ีอยูในทองถิน่ เชน ดินเผา ไมไผ หนังวัวหรือหนังควาย ผาฝาย
ฯลฯ มาประดิษฐเพ่ือเปนอปุ กรณแ สดงมหรสพตา ง ๆ

ตวั อยา งประตมิ ากรรมพ้นื บานเพือ่ มหรสพ ไดแก หนุ กระบอก (หุนโรงเลก็ )
หนงั ใหญ หนงั ตะลงุ หวั โขน เปน ตน

21

2.4 ประติมากรรมพื้นบานประเภทเครือ่ งเลนและพิธีกรรม เปนประติมากรรมพืน้ บานที่
สรา งสรรคเ พอ่ื เปนเคร่ืองเลน สําหรับเดก็ หรอื เครอื่ งเลนเคร่ืองบันเทิงสาํ หรับคนทุกวยั

ประตมิ ากรรมประเภทน้ี ไดแ ก การแกะสลกั ตัวหมากรกุ ตุก ตาเล็ก ๆ
ตุกตาเสยี กบาล และตกุ ตาชาววังเปนตน

3. ดา นสถาปต ยกรรม สถาปตยกรรมพื้นบานไทยเปนสิ่งทีเ่ กีย่ วของกับวิถีชีวิตของคนไทยมาตัง้ แต
แรกเกิด โดยวัสดุทีใ่ ชมักเปนวัสดุที่มีอยูในทองถิ่นเปนหลัก ยกเวนสถาปตยกรรมดานศาสนาและ
ความเชือ่ ซึ่งอาจใชวัสดุตางทองถิ่นที่ดูแลว มีคาสูงเพื่อแสดงการเคารพนับถือ สถาปตยกรรม
พนื้ บา นไทย แบงออกไดต ามลักษณะการใชส อย 2 ประเภทดังน้ี

3.1 สถาปต ยกรรมพืน้ บานเพอ่ื พระพุทธศาสนา เปนสถาปตยกรรมที่สรางขึน้ ในวัดตาง ๆ
เพื่อประโยชนทางพุทธศาสนา และปูชนียสถาน

สถาปตยกรรมพนื้ บานเพื่อพระพุทธศาสนา ไดแ ก พระสถูปเจดีย พระปรางค
พระอุโบสถ พระวิหาร ศาลาการเปรียญ ฯลฯ

22

3.2 สถาปตยกรรมพืน้ บานประเภททีอ่ ยูอ าศัย เปนสถาปตยกรรมที่สรางสรรคขึ้นมาเพื่อ
ประโยชน ในการอยูอาศัยของบุคคล ลักษณะการกอสรางยึดถือสืบทอดตอกันมามีรูปแบบและแบบ
แผนแนนอน แตสามารถดัดแปลงตามความตองการและประโยชนใชสอยของบุคคลอีกดวย
สถาปตยกรรมประเภทนี้สามารถพบเห็นไดจากบานเรือนทรงไทย หรือบานแบบพื้นบานตามภาค
ตาง ๆ ซึ่งจะมีกาแลทีจ่ ัว่ บาน ภาคกลางหลังคาทรงสูงปานลมมีเหรา ภาคใตหลังคาเปนทรงปน หยา
เปน ตน

เรือนภาคเหนือ เรือนภาคกลาง เรือนภาคใต

การสรางสถาปตยกรรมพืน้ บานประเภททีอ่ ยูอ าศัยนับเปนภูมิปญญาไทยทีป่ ลูกสรางตาม
ความเหมาะสมของภูมิประเทศภูมิอากาศ และไดถายทอดคตินิยมไทยดานความเชื่อ ความเปน
มงคลแกผูอาศยั อีกดวย

4. ดานภาพพิมพ ภาพพิมพพืน้ บานของไทยมีไมมากนักที่เห็นไดชัดเจนมักจะเปนในรูป
ของผาพิมพ ที่สรางสรรคขึน้ มาเพื่อประโยชนในการใชสอยเปนสวนใหญ เชน ผาพิมพลายบาติก
ของภาคใต ซึง่ เปนกรรมวธิ ีกึ่งพมิ พ กง่ึ ยอ ม และผาพิมพโขมพัสตรซ่ึงเปนผาพิมพลายแบบตะแกรง
ผาไหม(ซิลสกรีน) ของจังหวัดประจวบคีรีขันธ

ผา โขมพัสตร

23

เกร็ดความรู
คุณรไู หมวาเรือนไทยโบราณแบง ออกเปน 2 ประเภทใหญๆคอื
เรอื นเคร่ืองสบั คือประเภทหนึ่งของเรือนที่อยูอาศัยของคนไทยทีเ่ รียกวา เรือนไทย คูกนั กับ

เรือนเครอ่ื งผกู ตามความหมายของราชบัณฑิตยสถานหมายถึง "เปนเรือนท่ีมลี กั ษณะคมุ เขา ดว ยกัน
ดวยวิธีเขาปากไม"

สวนใหญเรอื นเครอ่ื งสบั เปนเรือน 3 หอ ง กวา ง 8 ศอก แตจะใหญโตมากขน้ึ ถาเจา ของมี
ตําแหนงสําคัญ เชน เสนาบดี ชางที่สรางจะเปนชางเฉพาะทาง กอนสรางจะมีการประกอบพิธี
หลายๆอยาง ในภาคกลางมักใชไมเต็งรังทําพื้น เพราะแข็งมาก ทําหัวเทียนไดแข็งแรง ภาคเหนือ
นิยมใชไ มสัก ไมท ไ่ี มน ยิ มใช เชน ไมต ะเคยี นทอง เพราะมียางสเี ลอื ด ไมนาดู

เรือนเคร่อื งผูก เปนการสรางในลักษณะงายๆ การประกอบสวนตางๆเขาดวยกันจะใช
วิธกี ารผกู มัดตดิ กันดวยหวาย หรอื จกั ตอกจากไมไ ผ ไมมกี ารใชต ะปูตอกยึด ฝาบาน หนาตา ง ใชไม
ไผส านขดั แตะ เรียกวา ฝาขัดแตะ พน้ื มที ง้ั ไมเ น้ือแขง็ ทําเปนแผน กระดาน หรอื ใชไมไ ผสบั เปนฟาก
กแ็ ลวแตฐานะของเจาของบานจะ

24

กจิ รรม ใหผูเรียนสํารวจบรเิ วณชุมชนของผูเรยี นหรือสถานทีพ่ บกลมุ วา มศี ลิ ปะ
พ้ืนบา นใดบาง ทีเ่ ขาในประเภททศั นศลิ ปพื้นบานท้ัง 4 ประเภทขางตน จากนั้นจดบันทึกโดย
แบง เปน แตละหัวขอ ดังน้ี

1.วันท่ีสาํ รวจ
2.ระบสุ ถานที่ หรือสง่ิ ของท่พี บ
3.จดั อยูในประเภททัศนศิลปใด
4.ประโยชนหรือคุณคา
5.มีความสวยงามประทับใจหรือไม อยางไร(บอกเหตผุ ล)

25

เรื่องท่ี 4 รูปแบบและความงามของทัศนศิลปพ ้ืนบาน

ทศั นศิลปพื้นบา นกับความงามตามธรรมชาติ มีความงดงามที่คลายคลึงกันโดยอาจอธิบาย
ในรายละเอียดของแตล ะสิ่งไดดังนี้

ทัศนศิลปพ นื้ บาน เปนรูปแบบศิลปะชนิดเดียวที่มีการเปลี่ยนแปลงรูปแบบนอยและคงรูป
แบบเดิมไดนานทีส่ ุด จากเอกลักษณอ นั มคี ุณคา นเี้ องทาํ ใหท ศั นศลิ ปพืน้ บา นมคี ณุ คา เพม่ิ ขึน้ ไป
เรื่อยๆ ไมวาเปน คุณคา ดา นเรอ่ื งราว การพบเหน็ หรือการแสดงออก เพราะทศั นศิลปพ ้นื บา นเปน

ตัวบงบอกความเปนมาของมนุษยชาติที่สรางทัศนศิลปพื้นบานนั้นๆขึ้นมา
งานทัศนศิลปพื้นบานสวนใหญมักจะออกแบบมาในรูปของการเลียนแบบหรือทําให

กลมกลืนกับธรรมชาติ ทั้งนี้เพื่อประโยชนของการใชสอยและความสวยงามและ/หรอื เพอ่ื อุดมคติ
ซ่ึงทาํ ใหท ศั นศลิ ปพื้นบา นมจี ุดเดนท่ีนา ประทบั ใจ ตวั อยา งเชน การออกแบบอุปกรณจับปลาที่จะมี
การออกแบบใหกลมกลืนกับลักษณะกระแสน้ํา สะดวกในการเคลื่อนยาย

ไซดักปลา การออกแบบทกี่ ลมกลืนกบั สภาพลาํ น้าํ

เราอาจวิเคราะห วิจารณ ถึงความสวยงาม ของทัศนศิลปพื้นบานโดยมีแนวทางในการ
วเิ คราะหว ิจารณ ดังนี้
1. ดานความงาม เปนการวิเคราะหและประเมินคุณคาในดานทักษะฝมือ การจัดองคประกอบศิลป
วาผลงานชิ้นนี้แสดงออกทางความงามของศิลปะไดอยางเหมาะสมสวยงามและสงผลตอผูดูใหเกิด
ความชื่นชมเพียงใด ลักษณะการแสดงออกทางความงามของศิลปะจะมีหลากหลายแตกตางกัน
ออกไปตามรูปแบบของยุคสมัย ผูวิเคราะหควรมีความรู ความเขาใจดว ย

26

2. ดานสาระ เปน การวิเคราะหและประเมนิ คุณคาของผลงานศิลปะแตละชน้ิ วามลี กั ษณะสง เสรมิ
คณุ ธรรม จรยิ ธรรม ตลอดจนจุดประสงคต างๆ วาใหส าระอะไรกบั ผชู มบา ง ซึ่งอาจเปนสาระ
เกี่ยวกับธรรมชาติ สังคม ศาสนา การเมือง ปญญา ความคิด จินตนาการ และความฝน
3.ดา นอารมณความรสู กึ เปนการคดิ วเิ คราะหแ ละประเมินคณุ คา ในดา นคณุ สมบัตทิ ี่สามารถกระตุน
อารมณความรูสึกและส่ือความหมายไดอ ยางลึกซึง้ ซึ่งเปนผลของการแสดงออกถึงความคิด พลัง
ความรูส กึ ทีป่ รากฏอยูใ นผลงาน
ตัวอยางการวิเคราะห วจิ ารณงานทศั นศิลปพนื้ บานจากภาพตอ ไปน้ี

ตวั อยา งการวเิ คราะห คําวิจารณท่ี 1

คําวิจารณ
งานทัศนศลิ ปป ระเภท จิตกรรม ภาพเขียนระบายสี
1. ดานความงาม ภาพน้ีผูเขียนมีฝมอื และความชํานาญในการจดั ภาพสงู จดุ สนใจอยูท่บี า นหลัง
ใหญ มีเรือนหลงั เลก็ กวาเปน ตวั เสริมใหภาพมีเร่ืองราวมากขึ้น สว นใหญใ นภาพจะใชเ สน ใน
แนวนอนทําใหดูสงบเงียบแบบชนบท
2. ดานสาระ เปนภาพทีแ่ สดงใหเ ห็นวถิ ชี ีวิตทอี่ ยูใกลช ดิ ธรรมชาติ มตี นไมใ หญนอยเปนฉาก
ประกอบทั้งหนาและหลงั มีสายนาํ้ ทใ่ี หความรสู กึ เยน็ สบาย
3. ดานอารมณและความรูสึก เปน ภาพทใ่ี หความรสู กึ ผอ นคลาย สีโทนเขียวของตน ไมทําใหร สู กึ
สดช่นื เกิดความรูสึกสงบสบายใจแกผ ูชมเปน อยางดี

27

ตวั อยางการวเิ คราะห คําวิจารณที่ 2

คําวิจารณ
งานทัศนศลิ ปป ระเภท ประตมิ ากรรม แบบลอยตัว
1. ดานความงาม เปน พระพุทธรูปปางมารวชิ ยั ทีม่ ลี ักษณะงดงามไดสัดสวนสมบูรณแบบ ซมุ เรอื น
แกวและฉากสีเขมดานหลังทําใหองคพ ระดูโดดเดน และนาศรทั ธามากยิง่ ขึน้
2. ดานสาระ เปนประติมากรรมที่สรางความเคารพศรทั ธาแกผ ูพบเหน็
3. ดานอารมณและความรูสึก ทําใหรูสึกถึงความสงบแหงพระพุทธศาสนา และเปนเหมือนที่พึ่ง
แหง จติ ใจชาวพทุ ธ

28

กจิ กรรม ใหผูเรียนทดลอง วิเคราะห วิจารณ งานทัศนศิลปพื้นบานจากรูปที่กําหนด
โดยใชห ลกั การวจิ ารณขา งตน และความรูที่ไดศ ึกษาจากเร่อื งที1่ .1 ถงึ 1.4 มาประกอบคําวิจารณ

ภาพจติ รกรรมสนี ้าํ ของ อ.กติ ตศิ ักดิ์ บุตรดีวงศ

คําวิจารณ

29

กิจกรรม ใหผ ูเรียนทดลอง วิเคราะห วิจารณ งานทัศนศิลปพ ืน้ บานจากรปู ทีก่ ําหนด
โดยใชห ลกั การวจิ ารณขางตน และความรทู ไ่ี ดศกึ ษาจากเร่อื งที่1.1 ถึง1.4 มาประกอบคําวิจารณ

คําวิจารณ ประติมากรรม วัดพระธาตุสุโทนมงคลคีรี จังหวัดแพร

30

กจิ กรรม ใหผ ูเรยี นทดลอง วเิ คราะห วิจารณ งานทัศนศิลปพื้นบานจากรูปที่กําหนด
โดยใชหลักการวิจารณข า งตน และความรูท ่ไี ดศกึ ษาจากเร่อื งท1่ี .1 ถึง1.4 มาประกอบคําวิจารณ

คําวิจารณ การจดั สวนในบา นเลยี นแบบธรรมชาติ

31

กิจกรรม ใหผ ูเรียนทดลอง วิเคราะห วิจารณ งานทศั นศิลปพ้นื บา นจากรูปท่กี าํ หนด
โดยใชห ลกั การวจิ ารณขางตน และความรทู ี่ไดศึกษาจากเรอ่ื งท่1ี .1 ถึง1.4 มาประกอบคําวิจารณ

พระอโุ บสถ วดั จฬุ ามณี จ.สมุทรสาคร
(ภาพจาก www.Mayaknight07.exteen.com)

คําวิจารณ

32

กิจกรรม ใหผูเรียนทดลอง วเิ คราะห วิจารณ งานทัศนศิลปพ้ืนบานจากรปู ทกี่ าํ หนด
โดยใชหลักการวจิ ารณขา งตน และความรูท่ไี ดศกึ ษาจากเรื่องท1ี่ .1 ถึง1.4 มาประกอบคําวิจารณ

คําวิจารณ เครื่องจักสานจากไมไผ ภาคกลาง

33

กิจกรรม ใหผูเรียนทดลอง วิเคราะห วิจารณ งานทัศนศิลปพน้ื บา นจากรปู ทกี่ าํ หนด
โดยใชห ลักการวิจารณข างตน และความรทู ไ่ี ดศกึ ษาจากเรอ่ื งท่1ี .1 ถงึ 1.4 มาประกอบคําวิจารณ

คําวิจารณ จติ รกรรมฝาผนงั วัดบานกอ อ.วงั เหนอื จ.ลําปาง

34

กจิ กรรม ใหผูเรียนทดลอง วเิ คราะห วิจารณ งานทศั นศิลปพ ืน้ บา นจากรปู ท่กี าํ หนด
โดยใชห ลักการวิจารณขางตน และความรูท ไ่ี ดศกึ ษาจากเรอื่ งท่1ี .1 ถึง1.4 มาประกอบคําวิจารณ

คําวิจารณ หนงั ตะลุง ภาคใต

35

กิจกรรม ใหผ ูเรยี นทดลอง วเิ คราะห วิจารณ งานทศั นศิลปพ ืน้ บานจากรปู ทกี่ ําหนด
โดยใชหลกั การวิจารณข างตน และความรูที่ไดศึกษาจากเรื่องที่1.1 ถึง1.4 มาประกอบคําวิจารณ

คําวิจารณ ลายขางเรือกอและ จ.ปต ตานี

36

เรื่องที่ 5 ทัศนศิลปพ้ืนบานกับการแตงกาย
ความหมายของเครอ่ื งแตงกาย

คําวา เครื่องแตงกาย หมายถึงสิ่งที่มนุษยนํามาใชเปนเครือ่ งหอหุม รางกาย การแตงกายของ
มนุษยแตละเผาพันธุสามารถคนควาไดจาก หลักฐานทางวรรณคดีและประวัติศาสตร เพื่อใหเปน
เครื่องชวยชี้นําใหรูแ ละเขาใจถึงแนวทางการแตงกาย ซึง่ สะทอนใหเห็นถึงสภาพของการดํารงชีวิต
ของมนษุ ยใ นยคุ สมัยน้นั ๆ
ประวตั ขิ องเคร่อื งแตง กาย

ในยุคกอนประวัติศาสตร มนุษยใชเครือ่ งหอหุม รางกายจากสิง่ ทีไ่ ดมาจากธรรมชาติ เชน
ใบไม ใบหญา หนังสัตว ขนนก ดิน สีตางๆ ฯลฯ มนุษยบางเผาพันธุร ูจ ักการใชสีทีท่ ํามาจากตนพืช
โดยนํามาเขียนหรือสักตามรางกายเพื่อใชเปนเครือ่ งตกแตงแทนการใชเครือ่ งหอหุม รางกาย ตอมา
มนุษยม ีการเรยี นรู ถงึ วิธีท่ีจะดดั แปลงการใชเครื่องหอหุม รางกายจากธรรมชาติใหมีความเหมาะสม
และสะดวกตอการแตงกาย เชน มีการผูก มัด สาน ถัก ทอ อัด ฯลฯ และมีการวิวัฒนาการเรื่อยมา
จนถึงการรจู กั ใชว ิธตี ัดและเยบ็ จนในทสี่ ุดไดก ลายมาเปน เทคโนโลยีจนกระทง่ั ถงึ ปจ จบุ ันนี้

37

ความแตกตางในการแตงกาย
มนุษยเปนสัตวโลกทีอ่ อนแอทีส่ ุด จึงจําเปนตองมีสิง่ ปกคลุมรางกายเพือ่ สามารถทีจ่ ะ

ดํารงชีวิตอยูได จากความจําเปนนีจ้ ึงเปนแรงกระตุน ทีส่ ําคัญในอันที่จะแตงกาย เพื่อสนองความ
ตองการของมนุษยเอง โดยมีสังคมและสิ่งอืน่ ๆประกอบกัน และเครือ่ งแตงกายก็มีรูปแบบที่
แตกตางกันไปตามสาเหตุน้ันๆ คอื
1. สภาพภูมิอากาศ ประเทศทีอ่ ยูใ นภูมิอากาศที่หนาวเย็นมาก จะสวมเสือ้ ผาซึง่ ทํามาจากหนังหรือ
ขนของสัตว เพือ่ ใหค วามอบอนุ แกร า งกาย สวนในภมู ิภาคท่ีมีอากาศรอนอบอาว เสือ้ ผาที่สวมใสจะ
ทําจากเสนใย ซึ่งทําจากฝาย แตในทวีปอัฟริกา เสือ้ ผาไมใชสิง่ จําเปนสําหรับใชในการปองกันจาก
สภาพอากาศ แตเขากลับนิยมใชพวกเครือ่ งประดับตางๆที่ทําจากหินหรือแกวสีตางๆ ซึง่ มีอยูใน
ธรรมชาตินํามาตกแตงรางกาย เพอ่ื ใชเปน เคร่ืองลางหรอื เครือ่ งปองกนั ภตู ผปี ศ าจอกี ดว ย

ชาวเอสกิโมอาศัยในเขตขั้วโลกเหนือการแตงกายจะหอหุม รัดกุมเพือ่ ปองกันความหนาว
เยน็
2. ศตั รทู างธรรมชาติ ในภูมิภาคเขตรอน มนุษยจะไดรับความรําคาญจากพวกสัตวปกประเภทแมลง
ตางๆ จึงหาวิธีขจัดปญหาโดยการใชโคลนพอกรางกายเพื่อปองกันจากแมลง ชาวฮาวายเอีย้ น แถบ
ทะเลแปซิฟค สวมกระโปรงซึง่ ทําดวยหญา เพือ่ ใชสําหรับปองกันแมลง ชาวพื้นเมืองโบราณของ
ญ่ีปนุ รจู ักใชก างเกงขายาว เพอ่ื ปองกันสัตวแ ละแมลง
3. สภาพของการงานและอาชีพ หนังสัตวและใบไมสามารถใชเพื่อปองกันอันตรายจากภายนอก
เชน การเดินปาเพื่อหาอาหาร มนุษยก็ใชหนังสัตวและใบไมเพือ่ ปองกันการถูกหนามเกีย่ ว หรือ ถูก
สัตวกัดตอย ตอมา สามารถนําเอาใยจากดอกฝาย และใยไหม มาทอเปนผาทีเ่ รียกกันวา ผาฝายและ
ผาไหม เมือ่ ความเจริญทางดานวิทยาการมีมากขึ้น ก็เริ่มมีสิ่งที่ผลิตเพิม่ ขึน้ อีกมากมายหลายชนิด
สมัยศตวรรษท่ี 19 เสือ้ ผามีการววิ ฒั นาการเพ่ิมมากขึน้ มีผคู ิดประดษิ ฐเส้ือผาพิเศษ เพื่อใหเหมาะสม

38

กับความตองการของผูส วมใส โดยเฉพาะผูท ีท่ ํางานประเภทตางๆ เชน กลาสีเรือ คนงานเหมืองแร
เกษตรกร คนงานอุตสาหกรรม ขาราชการทหาร ตํารวจ พนักงานดับเพลิง เปนตน
4.ขนบธรรมเนยี มประเพณี วฒั นธรรมและศาสนา เมอื่ มนษุ ยมีสตปิ ญญามากย่ิงข้ึน มีการอยูร วมกัน
เปนกลมุ ชน และจากการอยูรวมกันเปนหมูคณะนี้เอง จึงจําเปนตองมีระเบียบและกฎเกณฑในอันที่
จะอยรู วมกนั อยางสงบสุข โดยไมมีการรุกรานซึ่งกันและกัน จากการปฏิบัติทีก่ ระทําสืบตอกันมาน้ี
เอง ในที่สุดไดก ลายมาเปนขนบธรรมเนยี ม ประเพณแี ละวฒั นธรรมขน้ึ

ในสมัยโบราณ เมือ่ มีการเฉลิมฉลองประเพณีสําคัญตางๆ เชน การเกิด การตาย การเก็บ
เกีย่ วพืชผล หรือเริม่ มีการสังคมกับกลุม อืน่ ๆ ก็จะมีการประดับหรือตกแตงรางกาย ใหเกิดความ
สวยงามดวยเครื่องประดับตางๆ เชน ขนนก หนังสัตว หรือทาสีตามรางกาย มีการสักหรือเจาะ
บางครัง้ ก็วาดลวดลายตามสวนตางๆของรางกาย เพือ่ แสดงฐานะหรือตําแหนง ซึง่ ในปจจุบันก็ยังมี
หลงเหลอื อยู สวนใหญก็จะเปนชาวพืน้ เมืองของประเทศตางๆ ศาสนาก็มีบทบาทสําคัญในการแตง
กายดว ยเหมอื นกนั
5. ความตองการดึงดูดความสนใจจากเพศตรงขาม ธรรมชาติของมนุษยเมือ่ เจริญเติบโตขึน้ ยอมมี
ความตองการความสนใจจากเพศตรงกันขาม โดยจะมีการแตงกายเพือ่ ใหเกิดความสวยงาม เพ่ือ
ดึงดูดเพศตรงขาม
6. เศรษฐกิจและสภาพแวดลอม สถานะภาพทางเศรษฐกิจและสังคมของมนุษย แตละบุคคลยอมไม
เหมือนกัน จึงทําใหเกิดการแตงกายที่แตกตางกันออกไป สังคมทั่วไปมีหลายระดับชนชัน้ มีการ
แบงแยกกันตามฐานะทางเศรษฐกิจ เชน ชนชัน้ ระดับเจานาย ชาวบาน และกรรมกร การแตงกาย
สามารถบอกไดถึงสถานภาพ

เคร่ืองประดับและตกแตงรางกาย
มนุษยเรามีพื้นฐานในการรักความสวยงามอยูใ นจิตสาํ นึกอยทู กุ คน จะมากหรือนอยบา งก็
แลวแตจิตใจและสภาวะแวดลอมของบุคคลนั้นๆ ดังนั้นมนุษยจึงพยายามสรรหาสิ่งของมาประดับ

39

และตกแตงรางกายตน โดยมีจุดประสงคที่จะเสริมความสวยงาม เพิ่มฐานะการยอมรับในสังคม
หรือเปนการเรียกรองความสนใจของเพศตรงขาม

ในสมยั โบราณการใชเครื่องประดับตกแตงรางกายของคนไทยระดับสามัญชนจะไมมีมาก
นกั ถึงจะมีก็ไมใชของที่มีราคาสูง เพราะในสมัยโบราณมีกฎหมายขอหามมิใหขาราชการชนั้ ผนู อย
และราษฎรใชเครื่องประดับที่มีราคาแพง จนกระทั้งในสมัยรัตนโกสินทรตอนปลาย กฎโบราณ
ดังกลาวไดถกู ยกเวน ไป จึงทําใหเครื่องประดับชนิดตางๆแพรห ลายสูค นทกุ ชน้ั ทาํ ใหเกดิ การ
แขงขันสรางสรรคออกแบบเครื่องประดับใหมๆมากมาย เครื่องประดบั เหลา นห้ี ลายชนดิ จัดอยูใน
งานทัศนศิลปพื้นบานชนิดหนึ่งซง่ึ อาจแบง ออกเปนชนิดตางๆตามวัสดุที่ใชได 3 ประเภทใหญๆคือ

1.เคร่อื งประดับท่ที ําจากอโลหะ ไดแ กเครอื่ งประดบั ท่ีใชวสั ดหุ ลักทาํ จากทไ่ี มใชโ ลหะ
เชน วัสดุดินเผา ไม ผา หินสตี างๆ ใยพชื หนังสตั ว อัญมณี แกว พลาสติก ฯลฯ เครื่องประดับ
เหลาน้อี าจทาํ จากวัสดุชนิดเดียวหรือนํามาผสมกันก็ได นอกจากนั้นยังสามารถนํามาผสมกับวัสดุ
ประเภทโลหะไดอ กี ดว ย

เครื่องประดับหนิ สีทร่ี อยดวยเชือก สรอยคอทาํ จากหนงั แท

2.เครื่องประดับทที่ ําจากโลหะ ไดแ กเ คร่ืองประดับทท่ี ําจากสินแรโ ลหะ เชน ทองคาํ เงนิ
ทองแดง ทองเหลือง ฯลฯ ซ่งึ บางครั้งไดน าํ แรโ ลหะมากกวา 1 ชนิดมาผสมกันเชน นากซึ่งเปน
การผสมกนั ระหวา งทองคาํ กับทองแดง สัมฤทธ์ิ หรือ สาํ รดิ เปน โลหะผสมระหวา งทองแดงและ

ดบี ุก สัมฤทธิ์บางชนิดอาจมีสวนผสมของสังกะสี หรือตะกว่ั ปนอยดู ว ย

เครื่องประดับทองคําโบราณ เข็มขัดนาก

40

3.เคร่อื งประดบั ทใี่ ชทําใหเกิดรอ งรอยบนรา งกาย ไดแ กก ารนาํ วัตถุจากภายนอกรางกาย
เขาไปติดบนรางกายเชนรอยสัก หรอื การฝงลูกปดหรือเมลด็ พชื ใตผ ิวหนังของชาวแอฟริกาบางเผา
เปน ตน นอกจากนน้ั ยังมีการเขียนสีตามบริเวณลําตัวใบหนาเพื่อประเพณี หรือความสวยงามอกี
ดว ย

การสักเพื่อความเชื่อ และการสักเพื่อความสวยงาม

เกรด็ ความรู
รูไหมวา สีและลวดลายสามารถนํามาชวยในการแตงรางกายไดนะจะ
คนอวน หากใสเส้อื ผาสีเขมๆ เชน นา้ํ เงิน แดงเขม เขยี วเขม เทา หรือดํา จะทาํ ใหดผู อมลงกวา
เสือ้ สีออ น และหากเลอื กเสื้อผา ทีม่ ีลายแนวต้ังยาวๆก็จะทาํ ใหด ูผอมยิ่งขึ้น
ขณะทคี่ นผอม ควรใสเ สือ้ ผาสอี อ นๆ เชนขาว เหลือง ชมพู ฟา ครมี และควรเลือกลายเส้อื ผาใน
แนวขวาง เพราะจะทาํ ใหด ูตัวใหญข น้ึ

41

กิจกรรม
ใหผ เู รียนทดลองนาํ วัสดุท่ีกําหนดดานลาง มาออกแบบเปนงานเครื่องประดับชนิดใดก็ไดที่ใช
สาํ หรบั การตกแตง รา งกาย โดยใหเ ขยี นเปน ภาพรา งของเครือ่ งประดับพรอมคําอธิบายแนวทางการ
ออกแบบของผูเรียน(ไมตองบอกวิธที ํา)
จากนน้ั ใหน าํ ผลงานออกแบบนาํ เสนอในชั้นเรียน
วสั ดทุ กี่ ําหนด

ลกู ปด เจาะรูสีตา งๆ เชอื กเอน็ ขนาดเลก็
คําอธบิ ายแนวทางการออกแบบ

42

กจิ กรรม ใหผูเ รยี นทดลองนําวสั ดทุ ก่ี าํ หนดดานลาง มาออกแบบเปนงาน
เครื่องประดบั ชนดิ ใดก็ไดที่ใชส าํ หรบั การตกแตงรางกาย โดยใหเ ขยี นเปน ภาพรา งของ
เครื่องประดับพรอมคําอธิบายแนวทางการออกแบบของผูเรยี นและวธิ ที าํ อยา งงาย ๆ
จากนน้ั ใหน าํ ผลงานออกแบบนาํ เสนอในช้ันเรยี น

วัสดทุ ่ีกําหนด
ตุกตาเซรามิกขนาดเล็กความสูงประมาณ 1 นว้ิ และวสั ดุอ่นื ๆที่หาไดใ นชมุ ชนของทาน

คาํ อธบิ ายแนวทางการออกแบบ

43

เรื่องที่ 6 การตกแตงทอี่ ยอู าศัย

การออกแบบตกแตงเปนการออกแบบเพื่อการเปน อยใู นชีวติ ประจาํ วนั โดยเฉพาะอยา งยิ่ง
การออกแบบเพื่อเสริมแตงความงามใหกับอาคารบานเรือนและบริเวณที่อยูอาศัย เพือ่ ใหเ กิดความ

สวยงามนาอยอู าศัย การออกแบบตกแตงในที่นี้หมายถึงการออกแบบตกแตงภายนอกและการ
ออกแบบตกแตงภายใน
ขั้นตอนในการออกแบบ

1. ศกึ ษาการจดั วางพนื้ ที่ ตัวบานและที่วาง ทางเขาออก ทิศทางดูวาทิศทางลมและแสงแดด
จะผานเขามาทางดานไหน เชน กระแสลมจะมาจากทิศใต ดูทิศทางของสิ่งรบกวน เชน เสยี ง และ
ฝุนจากถนน จากอาคารขางเคียงวาจะเขามาในทิศทางใด การวางเครื่องเรือน เครื่องไฟฟา เปนตน

2. กาํ หนดความตอ งการ เชน รูปแบบการออกแบบเชนรูปแบบไทย ๆ หรอื รูปแบบสากล
ทนั สมยั เครอ่ื งเรือนสามารถใชของที่มีอยูแลวมาดัดแปลงไดหรือไม หรืออยากไดส วนท่มี ลี กั ษณะ
แบบไหน เชน สวนทีม่ ไี มใหญ ดูรม รนื่ สวนไมดอก สวนแบบญปี่ นุ

การตกแตง หอ งนอนแบบไทยทั้งผนังหอง เครื่องเรือน และสวนประกอบอน่ื ๆ

3. การวางผงั ตามความตองการพื้นที่ใชสอย เชน หอ งนง่ั เลน หองครัว หอ งนอน ฯลฯ
กาํ หนดแนวไมพมุ เพ่ือปองกันฝุนจากถนนกําหนดพืน้ ท่ปี ลูกตนไมบังแดดทางทศิ ตะวันตก กาํ หนด
ทางเขา ออก สว น เพื่อใชส อยตา ง ๆ กาํ หนดจดุ ทจี่ ะเปนเดน ของบริเวณซ่ึงจะเปน บริเวณท่ีเดน ที่สุด
เชน จุดที่มองไดอยางชัดเจนจากทางเขา หรืออาจจะจัดวางประติมากรรมหรือพันธุไมที่มีความ
สวยงามเปนพิเศษกไ็ ด

4. การจัดทํารายละเอียดตา ง ๆ
ไดแก การออกแบบในสวนตา ง ๆ ตามผงั ท่กี ําหนดไว กาํ หนดเครอ่ื งเรือน เครอ่ื งไฟฟา
หรอื วัสดุและพันธุไมทจี่ ะนํามาใชออกแบบสวนประกอบอื่นๆ

44

สิ่งสําคัญที่ควรคํานึงถึงในการตกแตงภายในโดยรวมคือ
สถานทีต่ ัง้ ของตัวบาน วัสดุจะนํามาใชตกแตง ประโยชนใชสอยในแตละหอง ความ
สวยงาม งบประมาณของผูเปนเจาของ ความเหมาะสมกับกาลสมัย เพศและวัยของผูใ ช และสุดทาย
คืออดุ มการณข องผูออกแบบ

การตกแตง สวนแบบเนน อนุรกั ษธ รรมชาติ
5.การจัดวางเครื่องเรือน หลักการทั่วไปในการพิจารณาจัดวางเคร่ืองเรือนในการตกแตง
ภายใน มีจุดมุงหมายงาย ๆ คอื ตองมีความเปนเอกภาพ คือ การรวมตัวกันของเครื่องเรือนแตละกลุม
ทัง้ ในดานความรูสึกและในดานความเปนจริง เชน ชุดรับแขก ชุดรับประทานอาหาร ชุดนัง่ เลน
ฯลฯ ถึงแมเคร่ืองเรือนทุกกลุม จะถูกจัดใหรวมอยูใ นหองโลงทีเ่ ปดถึงกันตลอด แตเคร่ืองเรือนทุก
ชุดจะตองถูกจัดวางใหไมดูปนเปสับสนกัน ทั้งนีข้ ึ้นอยูก ับการเลือกแบบของเครือ่ งเรือนทีส่ ัมพันธ
กันในแตละชุด และการใชสีสันตลอดจนการใชเครื่องตกแตง เชน ใชพรมรองในบริเวณ
หองรับแขก หรือใชไฟชอใหแสงสวางเนนในบริเวณโตะอาหารซึ่งจะชวยใหชุดรับแขก และชุด
รับประทานอาหารดูเปนเอกภาพยิ่งขึ้น
6.ความสามารถในการเปลีย่ นแปลงการใชส อย
เปน การดมี ากถาเครื่องเรือนบางชิ้นสามารถทีจ่ ะใชงานไดหลายหนาที่ หรือหลายตําแหนง
เชน ตูเล็ก ๆ ในหองนอนใหญ สามารถนําไปใชในหองนอนเด็กได เมือ่ มีตูใ บใหญมาใชในหองนั้น
แทน หรือเกาอี้หวายในหองน่งั เลน สามารถนาํ ไปใชน ัง่ เลนที่ระเบียงบานไดดวย

45

7. ความสมดุล
ตองคํานึงถึงความสมดุลในการจัดวางเครอ่ื งเรอื นแตละหอง โดยการจัดวางใหแบงกระจาย
เฟอรนิเจอรใหเหมาะสมกับพื้นที่และไมจัดเครื่องเรือนใหรวมกันอยูท างดานใดดานหนึ่งของหอง
โดยปลอ ยใหอีกดา นหน่งึ วา งเปลาอยา งไมม เี หตผุ ล

8. การจดั ระบบทางเดินภายในแตละหอ ง
ทางเดินภายในแตละหอง ทางเดินจากประตูหนึง่ ไปยังอีกประตูหนึง่ จะตองสะดวกและ
กวางขวางเพียงพอ ตองไมมีการจัดวางทางเดนิ ภายในแตล ะหอ งกีดขวางในเสนทางที่ใชสัญจร

สภาพโดยทัว่ ๆ ไปของหองทุกหอง จะทําหนาที่เปนตัวบังคับจํานวนในการจัดวางเคร่ือง
เรือนไดในตัวเองอยูแ ลว เชน หองนอนจะตองประกอบดวย เตียงนอน ตูเสือ้ ผา โตะแตงตัว โตะ
ทํางาน โตะ วางโทรทศั น การจดั วางจงึ ถกู กําหนดใหต ูเสอื้ ผาตอ งวางชิดผนังดานทึบ สวนเตียงนอน
นยิ มจดั วางดา นหวั นอนไปทางทศิ ตะวนั ออกหรอื ทิศเหนือตามความเช่ือ โตะวางโทรทัศนจัดวางไว
ปลายเตียงเพื่อความสะดวกในการใชง าน โตะแตงตวั และโตะทาํ งานจัดวางอยูใ นพนื้ ทีซ่ ่ึงเหลอื อยู

หองโถงของตัวบาน จึงเปนหองทีค่ อนขางจะสรางความยุง ยากในการจัดวางเคร่ืองเรือน
พอสมควร กอ นการจดั วางเครอ่ื งเรอื นควรทจ่ี ะมกี ารวางแผนงานสําหรับหองนี้อยางรัดกมุ เสยี กอ น

ทางเดินทีม่ ีความกวางประมาณ ๙0 ซม. จะเปนชองทางเดินที่มีขนาดกําลังพอดี ชองวาง
ระหวางโตะกลางกับเกาอี้รับแขก ควรเปนระยะประมาณ 45 ซม. อันเปนระยะที่สามารถเดินผานเขา
มายังเกาอี้รับแขกไดสะดวก อีกทัง้ แขกสามารถเอื้อมมือมาหยิบแกวน้ําหรือหยิบอาหาร ตลอดจน
เขี่ยบหุ รีล่ งในทเ่ี ขี่ยบหุ ร่ไี ดสะดวกอีกดวย

เครอ่ื งเรอื นชนิ้ ใหญ ๆ ในหอ ง เชน โซฟา ตโู ชว โตะ ฯลฯ ควรจัดวางใหลงในตําแหนงที่
เหมาะสมเสยี กอ น เพอื่ ทจี่ ะใชเปนหลักในการจัดวางเครือ่ งเรือนชิน้ เล็ก ๆ ตอไป และไมควรจัดวาง
เครื่องเรือนชิ้นใหญ ๆ รวมกันอยูเ ปนกลุม แตควรจัดวางใหกระจายกันออกไป ตามการใชสอย
ทั้งนี้ เพ่ือผลในดา นความสมดุล

แตอยางไรก็ตามในสภาพปกติควรคํานึงถึงดวยวาแขกที่นั่งบนเกาอี้ทุกตัวควรที่จะ
สามารถเอื้อมมือถึงสิ่งของที่อยูบนโตะขาง หรือโตะกลางได

46

การวางเครื่องเรือนที่เหมาะสมและมีระบบทางเดินที่ดี
สําหรับโตะทํางานเปนเฟอรนิเจอรทีส่ ําคัญชิ้นหนึ่งในหองนี้ ถามีเนือ้ ทีเ่ พียงพอควรจะจัด
วางโตะทํางานไวดวย โตะทํางานตัวนีใ้ นเวลาทีไ่ มไดใชงานอาจใชเปนทีว่ างโชวของหรือใชเปนที่
พกั อาหารขณะนาํ มาเสิรฟ ท่ีโตะไดด ว ย
เครื่องเรือนทีด่ ีทีส่ ุด สวยที่สุดอาจกลายเปนเครื่องเรือนช้ินท่ีแยทีส่ ุด ถาหากฉากหลังมี
ขอบกพรอง เชน มีสีตัดกันมากเกินไปหรือตกแตงไมสัมพันธกับเครือ่ งเรือน หองบางหองอาจดู
เหมือนกับวาเครื่องเรือนในหองไดถูกเปลี่ยนแปลงใหมหมดเพียงแตเจาของหองดัดแปลงฉากหลัง
ของหองเทานั้น ฉากหลังจึงนับวามีความสําคัญและสามารถชวยในการตกแตงภายในไดอยางดี

เกรด็ ความรู
การสรางบานควรที่จะมีการออกแบบตกแตง ภายในไปพรอ มกันดว ย เพอ่ื เปน ความลงตวั ในการ
ออกแบบกอ สรา งและการวางสายไฟฟา ทอน้ําภายในระหวางกอสราง หากผูรับเหมากอสรางและ
ตกแตง ภายในเปนผเู ดยี วกนั การประสานงานในสว นน้ีจะเปน ไปอยา งราบรน่ื ทําใหงานเสรจ็ ได
รวดเร็วขึ้นอีกทั้งการกอสรางบานและตกแตงภายในไปพรอมกัน ยังสามารถชวยประหยัด
งบประมาณในการสรางบานใหนอยลงอีกดวย

47

กจิ กรรม
จากแบบรา งแปลนหองนอนดา นลา ง ใหผเู รยี นออกแบบจดั วางเครอ่ื งเรือนใหถ กู ตองตาม
หลักการออกแบบที่ไดศึกษามา โดยใหร า งผงั เครื่องเรือนจดั วางลงในผังแปลนน้ีจากน้ันนาํ มา
แลกเปล่ียนและวจิ ารณกนั ในกลุมเรยี น

48

เรื่องที่ 7 คุณคา ความสําคัญทางวัฒนธรรมและประเพณี

วัฒนธรรม โดยทั่วไปหมายถึง รูปแบบของกิจกรรมมนุษยและโครงสรางเชิงสัญลักษณที่
ทาํ ใหกิจกรรมนนั้ เดนชัดและมีความสําคัญ วิถีการดําเนินชีวิต ซึง่ เปนพฤติกรรมและสิง่ ทีค่ นในหมู
ผลิตสรางขึน้ ดวยการเรียนรูจ ากกันและกัน และรวมใชอยูในหมูพ วกของตน วัฒนธรรมที่เปน
นามธรรม หมายถึงสิง่ ที่ไมใชวัตถุ ไมสามารถมองเห็น หรือจับตองได เปนการแสดงออกในดาน
ความคิด ประเพณี ขนบธรรมเนียม แบบแผนของพฤติกรรมตาง ๆ ที่ปฏิบัติสืบตอกันมา เปนที่
ยอมรับกันในกลุมของ ตนวาเปนสิ่งทีด่ ีงามเหมาะสม เชน ศาสนา ความเชื่อ ความสนใจ ทัศนคติ

ความรู และความสามารถ วัฒนธรรม ประเภทนีเ้ ปนสวนสําคัญทีท่ ําใหเกิด วัฒนธรรมที่เปน
รปู ธรรม ข้ึนได และในบางกรณอี าจพัฒนาจนถึงขัน้ เปน อารยธรรม ก็ได เชน การสรางศาสนสถาน
ในสมัยกอน เมื่อเวลาผานไปจึงกลายเปนโบราณสถาน ที่มีความสําคัญทางประวัติศาสตร

โบราณสถานคือสิ่งที่ไดรับการพัฒนามาจากวัฒนธรรม
(รปู ภาพจาก www.elbooky.multiphy.com)

ประเพณี เปน กจิ กรรมที่มกี ารปฏิบัตสิ บื เนื่องกนั มา เปน เอกลกั ษณแ ละมีความสาํ คญั ตอ
สังคม เชน การแตงกาย ภาษา วัฒนธรรม ศาสนา ศิลปกรรม กฎหมาย คุณธรรม ความเชื่อ

การทําบุญใสบ าตรเปน ประเพณที ี่ปฏบิ ัตสิ ืบตอกันมา

49

ความสําคัญของวฒั นธรรมและประเพณี
วัฒนธรรมเปนเรื่องที่สําคัญยิ่งในความเปนชาติ ชาติใดทไี่ รเ สียซึง่ วฒั นธรรมและประเพณี

อนั เปนของตนเองแลว ชาตินั้นจะคงความเปนชาติอยไู มได ชาติทีไ่ รว ัฒนธรรมและประเพณี แมจ ะ
เปนผูชนะในการสงคราม แตในที่สดุ กจ็ ะเปน ผูถูกพชิ ติ ในดานวฒั นธรรมและประเพณี ซ่ึงนับวา
เปนการถูกพิชิตอยางราบคาบและสิ้นเชิง ทงั้ นีเ้ พราะผูทถ่ี ูกพิชิตในทางวัฒนธรรมและประเพณีนัน้
จะไมรตู วั เลยวาตนไดถ กู พชิ ิต เชน พวกตาดที่พิชิตจีนได และตั้งราชวงศหงวนขึ้นปกครองจีน แต
ในที่สุดถกู ชาวจนี ซึง่ มวี ัฒนธรรมและประเพณีสงู กวา กลนื จนเปน ชาวจนี ไปหมดสน้ิ ดังน้ันจึงพอ
สรปุ ไดวา วัฒนธรรมและประเพณีมีความสําคัญดังนี้

1. วัฒนธรรมและประเพณีเปนสิ่งที่ชี้แสดงใหเห็นความแตกตางของบุคคล กลุมคน
หรือชุมชน

2. เปนสิ่งที่ทําใหเห็นวาตนมีความแตกตางจากสัตว
3. ชวยใหเราเขาใจสิง่ ตางๆ ทีเ่ รามองเห็น การแปลความหมายของสิ่งทีเ่ รามองเห็นนั้น
ขึ้นอยกู บั วัฒนธรรมและประเพณีของกลุมชน ซ่ึงเกดิ จากการเรียนรแู ละถายทอดวัฒนธรรม เชน คน
ไทยมองเหน็ ดวงจนั ทรว า มีกระตายอยูในดวงจันทร ชาวออสเตรเลียเห็นเปนตาแมวใหญกําลังมอง
หาเหยอ่ื
4. วัฒนธรรมและประเพณีเปนตัวกําหนดปจจัย 4 เชน เครือ่ งนุง หม อาหาร ทีอ่ ยูอ าศัย การ
รักษาโรค ทีแ่ ตกตางกันไปตามแตละวัฒนธรรม เชนพืน้ ฐานการแตงกายของประชาชนแตละชาติ
อาหารการกิน ลักษณะบานเรือน ความเชือ่ ในยารักษาโรคหรือความเชื่อในสิ่งลี้ลับของแตละชน
ชาติเปน ตน
5. วัฒนธรรมและประเพณีเปนตัวกําหนดการแสดงความรูส ึกทางอารมณ และการควบคุม
อารมณ เชน ผชู ายไทยจะไมป ลอ ยใหน ํา้ ตาไหลตอหนา สาธารณะชนเมื่อเสียใจ
6. เปนตัวกําหนดการกระทําบางอยาง ในชมุ ชนวาเหมาะสมหรือไม ซึ่งการกระทําบางอยาง
ในสังคมหนึ่งเปนที่ยอมรับวาเหมาะสมแตไมเปนที่ยอมรับในอีกสังคมหนึ่ง เชนคนตะวันตกจะจับ
มือหรือโอบกอดกันเพื่อทักทายกันทั้งชายและหญิง คนไทยใชการยกมือบรรจบกันและกลาวสวัสดี
ไมนิยมสัมผัสมือโดยเฉพาะกับคนที่มีอาวุโสกวา คนญี่ปุนใชโคงคํานับ ชาวเผาเมารีในประเทศ
นวิ ซแี ลนด ทักทายดว ยการ แลบลิ้นออกมายาว ๆ เปนตน

จะเห็นไดวาผูสรางวัฒนธรรมและประเพณีคือมนุษย สังคมเกิดขึ้นก็เพราะ มนุษย
วัฒนธรรม ประเพณี กับสังคมจึงเปนสิง่ คูก ัน โดยแตละสังคมยอมมีวัฒนธรรมและหากสังคมมี
ขนาดใหญหรือมีความซับซอน มากเพียงใด ความหลากหลายทางวัฒนธรรมและประเพณีมักจะมี

50

มากขึน้ เพียงใดนัน้ วัฒนธรรมและประเพณีตาง ๆ ของแตละสังคมอาจเหมือนหรือตางกันสืบ
เนื่องมาจากความแตกตางทางดานความเชื่อ เชือ้ ชาติ ศาสนาและถ่นิ ทีอ่ ยู เปนตน

ลกั ษณะของวัฒนธรรมและประเพณี
เพื่อทีจ่ ะใหเขาใจถึงความหมายของคําวา "วัฒนธรรม" ไดอยางลึกซึง้ จึงขออธิบายถึง

ลกั ษณะของวฒั นธรรม ซ่งึ อาจแยกอธบิ ายไดด ังตอไปน้ี
1. วัฒนธรรมเปนพฤตกิ รรมท่ีเกิดจากการเรียนรู มนษุ ยแ ตกตา งจากสตั ว ตรงทีม่ ีการรูจ ักคิด

มกี ารเรยี นรู จัดระเบียบชีวิตใหเ จริญ อยดู ีกนิ ดี มีความสุขสะดวกสบาย รูจักแกไขปญหา ซึง่ แตกตาง
ไปจากสัตวท ีเ่ กิดการเรียนรโู ดยอาศยั ความจําเทาน้ัน

2. วัฒนธรรมเปนมรดกของสังคม เนือ่ งจากมีการถายทอดการเรียนรู จากคนรุนหนึง่ ไปสู
คนรุนหนึง่ ทัง้ โดยทางตรงและโดยทางออม โดยไมขาดชวงระยะเวลา และ มนุษยใชภาษาในการ
ถา ยทอดวฒั นธรรม ภาษาจึงเปนสัญลกั ษณท่ีใชถ ายทอดวฒั นธรรมนน่ั เอง

3. วัฒนธรรมเปน วิถีชีวิต หรือเปนแบบแผนของการดําเนินชีวิตของ มนุษย มนุษยเกิดใน
สังคมใดก็จะเรียนรูแ ละซึมซับในวัฒนธรรมของสังคมทีต่ นเองอาศัยอยู ดังนัน้ วัฒนธรรมในแตละ
สังคมจึงแตกตางกัน

4. วัฒนธรรมเปนสิ่งท่ไี มคงที่ มนุษยมีการคิดคนประดิษฐสิง่ ใหม ๆ และ ปรับปรุงของเดิม
ใหเหมาะสมกับสถานการณที่เปลี่ยนแปลงไป เพื่อความเหมาะสม และความอยู รอดของสังคม เชน
สังคมไทยสมัยกอนผูห ญิงจะทํางานบาน ผูช ายทํางานนอกบาน เพือ่ หาเลี้ยง ครอบครัว แตปจจุบัน
สภาพสังคมเปลี่ยนแปลงไป ทําใหผูหญิงตองออกไปทํางานนอกบาน เพือ่ หา รายไดมาจุนเจือ
ครอบครัว บทบาทของผูหญิงในสังคมไทยจึงเปลี่ยนแปลงไป

ประเพณไี ทย นั้นเปนประเพณีทีไ่ ดอิทธิพลอยางสูงจากศาสนาพุทธ แตอิทธิพลจากศาสนา
อื่นเชน ศาสนาพราหมณแ ละการอพยพของชาวตางชาติเชนคนจีนก็มีอิทธิพลของประเพณีไทยดวย
เชนกนั

ประเพณีไทย อันดีงามที่สืบทอดตอกันมานัน้ ลวนแตกตางกันไปตามความเชือ่ ความ
ผกู พนั ของผูคนตอพทุ ธศาสนา และการดํารงชีวิตที่สอดประสานกับฤดูกาลและธรรมชาติอยางชาญ
ฉลาดของชาวบา นในแตล ะทอ งถิ่น ท่วั แผนดินไทย เชน

ภาคเหนือ ประเพณีบวชลูกแกวของคนไตหรือชาวไทยใหญที่จังหวัดแมฮองสอน
ภาคอีสาน ประเพณีบุญบั้งไฟของชาวจังหวัดยโสธร
ภาคกลาง ประเพณที ําขวญั ขาวจงั หวัดพระนครศรีอยธุ ยา
ภาคใต ประเพณแี หผ า ข้นึ ธาตุของชาวจังหวัดนครศรีธรรมราช เปนตน