วัชพืชสามัญภาคกลาง

ชอ่ื ไทย กกขนาก กกกระหนาก

ชอ่ื วทิ ยาศาสตร์ Cyperus difformis L.

ลักษณะ พืชปีเดียว ขึ้นเป็นกอแน่น ตั้งตรงและเรียบ สูง 20-70 ซม.

ลำตน้ ออ่ นและแบบบาง ใบเรยี วแหลม เรยี บและแหลมคมยาว 10-40 ซม.

ชอ่ ดอกแนน่ กลม คลา้ ยรม่ ทซ่ี อ้ นกนั มขี นาดเสน้ ผา่ ศนู ยก์ ลาง 5-15 มม.

ใบประดับรองรับช่อดอก 2-3 ใบ ดอกย่อยมีลักษณะแคบเรียวยาวถึง

รปู ทรงกระบอกปลายมน อดั กนั แนน่ ยาว 3-8 มม. ประกอบดว้ ยดอก 10-

30 ดอก ผลเดี่ยวแบบผลแห้งแก่แล้วไม่แตก รูปสามเหลี่ยม ขนาดเล็ก

ผลติ เมลด็ ไดต้ ลอดปี ขยายพนั ธโ์ุ ดยการสรา้ งเมลด็

1: ลกั ษณะตน้ 2-3 : ชอ่ ดอก (ภาพ วริ ชั จนั ทรศั ม)ี
34 สมาคมวิทยาการวัชพืชแห่งประเทศไทย

ชอ่ื ไทย กกทราย หญา้ รงั กาขาว กกหวั แดง ฮงั กาขาว

ชอ่ื วทิ ยาศาสตร์ Cyperus iria Linn.

ลกั ษณะ พืชอวบน้ำมีอายุปีเดียว ลำต้นใต้ดินเป็นเหง้าสั้นๆ ลำต้น
เหนอื ดนิ แตกกอ ประกอบดว้ ยใบและลำตน้ ทส่ี รา้ งชอ่ ดอก สงู 20-60 ซม.
ใบเรยี วยาวแคบมคี วามยาวนอ้ ยกวา่ ลำตน้ โคนกา้ นใบแผเ่ ปน็ กาบหมุ้ ลำตน้
ชอ่ ดอกเปน็ รปู รม่ ยาวประมาณ 20 ซม. ประกอบดว้ ยชอ่ ดอกทแ่ี ตกแขนง
จากจดุ เดยี วกนั 3-8 แขนง ดอกยอ่ ยอดั กนั แนน่ บนกา้ นชอ่ ดอกยอ่ ยเปน็ 2
แถว ประกอบดว้ ยดอกจำนวน 6-24 ดอก

1: ลกั ษณะตน้ 2-3 : ชอ่ ดอก (ภาพ วริ ชั จนั ทรศั ม)ี 35

วัชพืชสามัญภาคกลาง : ประเภทกก

ชอ่ื ไทย กกสามเหลย่ี มเลก็ กก กกสามเหลย่ี ม

ชอ่ื วทิ ยาศาสตร์ Cyperus imbricatus Retz.

ลกั ษณะ พชื อายหุ ลายปี ขน้ึ เปน็ กอแนน่ ลำตน้ ใตด้ นิ คลา้ ยราก ลำตน้ สงู 50-
150 ซม. บริเวณโคนต้นจะค่อนข้างหนา ประกอบด้วยกอใบและลำต้นที่
สรา้ งดอก ลกั ษณะรปู สามเหลย่ี มแขง็ ใบเลก็ เรยี ว ยาวนอ้ ยกวา่ ความสงู ของ
ตน้ ชอ่ ดอกยาวถงึ 20 ซม. ใบประดบั รองรบั ชอ่ ดอก 3-5 ใบ อาจยาวถงึ 65
ซม. ดอกยอ่ ยประกอบดว้ ยดอก 6-20 ดอก ดอกยอ่ ยตดิ กบั กา้ นชอ่ ดอกยอ่ ย
เปน็ 2 แถว ผลเปน็ ผลเดย่ี ว แบบผลแหง้ ทแ่ี กแ่ ลว้ ไมแ่ ตก รปู สามเหลย่ี มนนู
ขยายพนั ธโ์ุ ดยใชส้ ว่ นของลำตน้ ใตด้ นิ ทค่ี ลา้ ยรากและเมลด็

1: ลกั ษณะตน้ 2 : ชอ่ ดอก 3: ดอก (ภาพ ศริ พิ ร ซงึ สนธพิ ร)
36 สมาคมวิทยาการวัชพืชแห่งประเทศไทย

ชอ่ื ไทย หนวดปลาดกุ หญา้ นว้ิ หนู กกนว้ิ หนู หญา้ ฟนั ฟมื

ชอ่ื วทิ ยาศาสตร์ Fimbristylis dichotoma (L.)Vahl subsp.dichotoma

ลกั ษณะ พชื อายปุ เี ดยี ว ลำตน้ ขน้ึ เปน็ กอขนาดเลก็ บอบบาง อดั กนั แนน่ สงู
20-50 ซม. ใบเดย่ี วแตกสลบั กนั รอบโคนตน้ สน้ั กวา่ ลำตน้ มลี น้ิ ใบแหลม
เปน็ เสน้ ละเอยี ดคลา้ ยขนสน้ั ๆ ชอ่ ดอกเปน็ รปู คลา้ ยรม่ ชน้ั เดยี วหรอื ซอ้ นกนั
หลายชน้ั ยาว 2-4 มม. ดอกยอ่ ยมกี ลบี รองดอกเลก็ ยาว 2-3 มม. จดั เรยี งตวั
กนั แบบหมนุ เวยี น ผลเดย่ี วแบบผลแกแ่ ลว้ แหง้ แขง็ ไมแ่ ตก ลกั ษณะรปู ไขก่ ลบั
นนู สองดา้ น มรี อ่ งตามยาว ขยายพนั ธโ์ุ ดยใชเ้ มลด็

1: ลกั ษณะตน้ 2-3 : ชอ่ ดอก 4: ชอ่ ดอกยอ่ ย (ภาพ ศริ พิ ร ซงึ สนธพิ ร)

วัชพืชสามัญภาคกลาง : ประเภทกก 37

ชอ่ื ไทย หนวดปลาดกุ หญา้ รกั เขยี ด หญา้ หนวดแมว

ชอ่ื วทิ ยาศาสตร์ Fimbristylis miliacea (L.)Vahl.

ลกั ษณะ พชื อายปุ เี ดยี วลำตน้ ใตด้ นิ เปน็ เหงา้ สน้ั ๆ ลำตน้ เหนอื ดนิ เปน็ กอแนน่
ประกอบดว้ ยใบและลำตน้ ทส่ี รา้ งดอก สงู 25-50 ซม. มี 4-5 ขอ้ เหน็ เปน็
รอ่ งชดั ใบแทงขน้ึ มาจากโคนตน้ มแี ผน่ ใบสน้ั ๆ และมใี บประดบั มว้ นซอ้ นกนั
ยาว 2-4 ซม. ชอ่ ดอกเปน็ รปู คลา้ ยรม่ ซอ้ นกนั หลายชน้ั ประกอบดว้ ย ดอกยอ่ ย
50-100 ดอก แตล่ ะดอกจะเปน็ รปู กลม ไมม่ กี า้ น ประกอบดว้ ยดอกจำนวน
มาก ผลเปน็ ผลเดย่ี วแบบแกแ่ ลว้ แหง้ แขง็ ไมแ่ ตก รปู สามเหลย่ี ม ผวิ ขรขุ ระ
เปน็ รอ่ งยาว ขยายพนั ธด์ุ ว้ ยเมลด็

1-2: ลกั ษณะตน้ 3 : ชอ่ ดอก (ภาพ จนั ทรเ์ พญ็ ประคองวงศ)์
38 สมาคมวิทยาการวัชพืชแห่งประเทศไทย

ชอ่ื ไทย แหว้ ทรงกระเทยี ม หญา้ ทรงกระเทยี มทงุ่ แหว้ จนี

ชอ่ื วทิ ยาศาสตร์ Eleocharis dulcis (Burm.f.) Hensch. var.dulcis

ลกั ษณะ พชื อายหุ ลายปี ลำตน้ มที ง้ั ไหลและหวั ใตด้ นิ ขน้ึ เปน็ กอแนน่ กลม
ภายในกลวง เรยี บมผี นงั กน้ั เปน็ ปลอ้ งๆ สงู 50-100 ซม. แผน่ ใบลดรปู ลง
และมแี ผน่ รองใบ สเี ขยี วอมมว่ งมคี วามยาว 10-20 ซม. ชอ่ ดอกมแี ตช่ อ่ ดอก
ยอ่ ย สขี าวเกดิ เดย่ี วๆ ตอนปลายเปน็ ทรงกระบอก ยาว 1.5-3.0 ซม. ชอ่ ดอก
ย่อยไม่มีก้าน ดอกย่อยแต่ละดอกมีกลีบรองดอกเรียงสลับกันเป็นเกลียว
รอบปลายยอดของลำตน้ สว่ นมากเปน็ ดอกสมบรู ณเ์ พศ ผลเปน็ ผลเดย่ี วแบบ
แกแ่ ลว้ แหง้ แขง็ ลกั ษณะรปู ไขก่ ลบั นนู สองดา้ น การขยายพนั ธโ์ุ ดยการงอก
จากไหลทท่ี อดไปตามพน้ื ดนิ จากหวั ซง่ึ เปน็ ลำตน้ ใตด้ นิ และจากเมลด็

1: ลกั ษณะตน้ 2-3 : ชอ่ ดอก (ภาพ จนั ทรเ์ พญ็ ประคองวงศ)์ 39

วัชพืชสามัญภาคกลาง : ประเภทกก

ชอ่ื ไทย หญา้ แหว้ หมู หญา้ ขนหมู หญา้ มะนง่ิ หมู

ชอ่ื วทิ ยาศาสตร์ Cyperus rotundus Linn.

ลกั ษณะ พชื มอี ายหุ ลายปี มสี ว่ นทเ่ี ปน็ ลำตน้ ใตด้ นิ หวั และสว่ นทเ่ี ปน็ ไหล
ทอดไปตามพื้นดิน มีส่วนลำต้นที่เป็นกอ สูง 30-70 ซม. ลำต้นเป็นรูป
สามเหลย่ี ม คอ่ นขา้ งเรยี วเลก็ สว่ นโคนหนา ใบยาว 5-20 ซม. พรอ้ มดว้ ย
แผน่ ใบทแ่ี ผอ่ อก ชอ่ ดอกประกอบดว้ ยแถวของดอก เปน็ 3-8 แถว สว่ นของ
ดอกย่อยค่อนข้างแบน ไม่มีก้าน ยาว 1-3 ซม. จัดเรียงตัวเป็นช่อรูปไข่
ขยายพนั ธโ์ุ ดยสว่ นหวั ใตด้ นิ

1-3: ชอ่ ดอก (ภาพ จนั ทรเ์ พญ็ ประคองวงศ)์
40 สมาคมวิทยาการวัชพืชแห่งประเทศไทย

ประเภทใบกวา้ ง

ชอ่ื ไทย กระดมุ ใบ หญา้ ทา่ พระ

ชื่อวิทยาศาสตร์ Richardia brasiliensis Gomez

ลกั ษณะ วชั พชื อายฤุ ดเู ดยี ว ลำตน้ และใบมขี น ตน้ สงู 20-40 ซม. ใบเดย่ี ว
เกดิ เปน็ คตู่ รงกนั บรเิ วณขอ้ ลำตน้ ดอกมขี นาดเลก็ สขี าว ลกั ษณะดอกเปน็
กระจกุ อดั กนั แนน่ รองรบั ดว้ ยใบประดบั 4 ใบ เรยี งตวั เปน็ 2 ชน้ั ใบประดบั
คนู่ อกใหญก่ วา่ คใู่ น ผลมขี น ผลแกจ่ ะแตกเปน็ 3-4 ซกี เมลด็ แบนมขี นาด
เลก็ ขยายพนั ธด์ุ ว้ ยเมลด็

1: ลกั ษณะตน้ 2-3: ดอก (ภาพ จนั ทรเ์ พญ็ ประคองวงศ)์
42 สมาคมวทิ ยาการวชั พชื แหง่ ประเทศไทย

ชอ่ื ไทย กระดุมใบเล็ก

ชื่อวิทยาศาสตร์ Borreria laevis (Lamk.) Griseb.

ลกั ษณะ พชื อายหุ ลายปี ลำตน้ ตง้ั ตรงหรอื ทอดเอน เปน็ เหลย่ี มเลก็ นอ้ ย
สงู 30–50 ซม. มกั แตกแขนงใกลๆ้ โคนตน้ ใบเปน็ ใบเดย่ี ว ออกจากลำตน้
เปน็ คู่ ลกั ษณะตรงขา้ ม แผน่ ใบรปู ไขห่ รอื รปู ไขแ่ กมรี ปลายแหลม ขอบใบ
คายมอื ผวิ เกลย้ี ง ฐานใบเรยี วสอบเขา้ หาเสน้ กลางใบ กา้ นใบสน้ั มากหรอื
ไม่มกี า้ นใบ หใู บมีขอบเป็นเสน้ เล็กๆ ดอกติดเป็นกลุ่มที่ปลายยอดและ
บรเิ วณซอกใบ กลบี เลย้ี งสเี ขยี ว 4 กลบี มขี นปกคลมุ กลบี ดอกมสี ขี าว
บางครง้ั ปลายกลบี เปน็ สชี มพู 4 กลบี ทโ่ี คนใบมหี ใู บรองรบั ชอ่ ดอกเปน็ แผน่
สเี ขยี วคลา้ ยรปู ถว้ ย ปลายแยกออกเปน็ เสน้ ผลเมอ่ื แกแ่ ตกตามยาว เปน็ รปู
ไขก่ ลบั หรอื ทรงรยี าว เมลด็ ทรงรี ขอบขนานสนี ำ้ ตาล

1-2 : ลกั ษณะตน้ (ภาพ ชอมุ่ เปรมษั เฐยี ร) 43

วัชพืชสามัญภาคกลาง : ประเภทใบกว้าง

ชอ่ื ไทย กระดมุ ใบใหญ่

ชอ่ื วทิ ยาศาสตร์ Borreria latifolia (Aubl.) K. Sch.

ลกั ษณะ พชื อายปุ เี ดยี ว ลำตน้ ตง้ั ตรงหรอื ทอดเอน เปน็ สเ่ี หลย่ี มเปน็ ปกี
ตามเหลย่ี ม แตกแขนงนอ้ ย มขี นเลก็ นอ้ ย สงู ถงึ 60 ซม. ใบรปู รหี รอื รปู ไข่
ปลายใบแหลม ฐานใบเรยี วแคบเขา้ หากา้ นใบ ขอบใบระคายมอื ผวิ ใบดา้ นบน
ระคายมอื เลก็ นอ้ ย ผวิ ใบดา้ นลา่ งมขี นออ่ นนมุ่ ปกคลมุ กา้ นใบสน้ั ดอกออกเปน็
กระจกุ ตามซอกใบ กลบี ดอกมสี ขี าวหรอื สชี มพู ผลรปู รา่ งรหี รอื คอ่ นขา้ งกลม
เปลอื กผลยน่ และมขี น ผลแกจ่ ะแตกตามยาว เมลด็ สนี ำ้ ตาล รปู ทรงรยี าว

(ภาพ เกลยี วพนั ธ์ สวุ รรณรกั ษ)์ สมาคมวทิ ยาการวชั พชื แหง่ ประเทศไทย
44

ชอ่ื ไทย กระตา่ ยจาม มะไฟเดอื นหา้ หญา้ หนวดแมว ขดั มอญเลก็

ชอ่ื วทิ ยาศาสตร์ Scoparia dulcis Linn.

ลกั ษณะพชื พชื อายปุ เี ดยี ว ลำตน้ ตง้ั ตรง แตกกง่ิ กา้ นมาก สงู 20-70 ซม.
ใบเดย่ี ว เรยี งสลบั หรอื เรยี งวนรอบขอ้ รปู หอกกลบั ถงึ รปู ขอบขนานแกมไขก่ ลบั
ขอบใบหยกั ฟนั เลอ่ื ย ทอ้ งใบมตี อ่ ม ดอกออกเปน็ ชอ่ ดอกยอ่ ยเปน็ กระจกุ ทซ่ี อกใบ
กลบี ดอกสขี าว ผลแหง้ แตกไดร้ ปู ทรงกลม

1: ลกั ษณะตน้ 2: ใบ 3: ดอก (ภาพ ศริ พิ ร ซงึ สนธพิ ร) 45

วัชพืชสามัญภาคกลาง : ประเภทใบกว้าง

ชอ่ื ไทย กระทกรก รกชา้ ง ตำลงึ ทอง ตำลงึ ฝรง่ั เถาเงาะ เถาสงิ โต
ชอ่ื วทิ ยาศาสตร์ Passiflora foetida Linn.
ลกั ษณะพชื พชื อายปุ เี ดยี วหรอื ขา้ มปี ลำตน้ เปน็ เถามมี อื เกาะ ยาว 4.5-5 ม.
ใบเดย่ี ว เรยี งสลบั คลา้ ยใบตำลงึ หรอื เปน็ รปู หวั ใจ กวา้ ง 2.5-7 ซม. ยาว 4-
10 ซม. ขอบใบเวา้ เปน็ 3 พู มขี นทง้ั สองดา้ น กา้ นใบมขี น ดอกเดย่ี ว ออกทซ่ี อกใบ
กลบี ดอกสขี าว มรี ยางคเ์ ปน็ รว้ิ สมี ว่ ง ปลายสขี าว ผลสดรปู เกอื บกลมสเี หลอื ง
แกมส้ม เมล็ดจำนวนมาก สีดำมีเยื่อเมือกหุ้ม ลักษณะคล้ายเมล็ดแมงลักที่
พองตวั ในนำ้

1: ลกั ษณะตน้ 2: ดอก 3-4: ผลสด (ภาพ จนั ทรเ์ พญ็ ประคองวงศ)์
46 สมาคมวทิ ยาการวชั พชื แหง่ ประเทศไทย

ชอ่ื ไทย กระสงั ผกั กดู

ชอ่ื วทิ ยาศาสตร์ Peperomia pellucida Korth.

ลกั ษณะพชื พชื อายปุ เี ดยี ว ขนาดเลก็ .ลำตน้ สเี ขยี ว เปราะ หกั งา่ ย สงู ประมาณ
10-20 ซม ใบเดย่ี ว สเี ขยี วใส รปู หวั ใจ ขอบใบเรยี บ ออกจากลำตน้ ในลกั ษณะ
ตรงขา้ ม ขอบใบเรยี บ แผน่ ใบหนา เปน็ คลน่ื เลก็ นอ้ ย ดอกออกเปน็ ชอ่ ตาม
ปลายยอด ชอ่ ดอกมสี เี ขยี วออ่ นหรอื ครมี ขยายพนั ธด์ุ ว้ ยเมลด็

1: ลกั ษณะตน้ 2: ชอ่ ดอก 3: ผล (ภาพ ศริ พิ ร ซงึ สนธพิ ร) 47

วัชพืชสามัญภาคกลาง : ประเภทใบกว้าง

ชอ่ื ไทย กะเมง็ กะเมง็ ตวั เมยี หญา้ สบั

ชอ่ื วทิ ยาศาสตร์ Eclipta prostrata Linn.

ลกั ษณะ พชื อายปุ เี ดยี ว ลำตน้ ตง้ั ตรง สงู 30-60 ซม. กลม มขี นแขง็ สากมอื
ปกคลมุ แตกแขนงมาก ทโ่ี คนตน้ อาจมสี แี ดงอมมว่ ง ใบเปน็ ใบเดย่ี วออกจาก
ลำตน้ ตรงขา้ มเปน็ คู่ ใบคอ่ นขา้ งแคบเรยี วยาว ปลายใบคอ่ นขา้ งแหลม ฐานใบมี
รอยหยกั เลก็ นอ้ ย ไมม่ กี า้ นใบ มขี นสน้ั ๆ สขี าว ปกคลมุ ทว่ั ทง้ั ใบ ดอกออกเปน็ ชอ่
แนน่ สขี าว ตามซอกใบและตามปลายยอด ดอกยอ่ ยรอบนอกเปน็ ดอกเพศเมยี
เปน็ แผน่ สขี าวปลายมน ดอกยอ่ ยทอ่ี ยตู่ รงกลางเปน็ ดอกสมบรู ณเ์ พศคลา้ ยรปู ถว้ ย
กลบี ดอกตดิ กนั ปลายกลบี ดอกแยกออกเปน็ แฉก มสี ว่ นทค่ี ลา้ ยกลบี เลย้ี ง 5-6
กลบี สเี ขยี วรองรบั ชอ่ ดอก ผลเปน็ ชนดิ ทม่ี เี ปลอื กบางและเหนยี ว แตเ่ ปลอื กมไิ ด้
หลอมรวมกบั เปลอื กเมลด็ เมอ่ื แกเ่ ปลอื กไมแ่ ตก มี 1 เมลด็ สเี หลอื งปนดำ

1: ลกั ษณะตน้ 2: ชอ่ ดอก 3: ผล (ภาพ วริ ชั จนั ทรศั ม)ี
48 สมาคมวทิ ยาการวชั พชื แหง่ ประเทศไทย

ชอ่ื ไทย ขาเขยี ด ผกั เปด็ ผกั ฮน้ิ นลิ บล

ชอ่ื วทิ ยาศาสตร์ Monochoria vaginalis (Burm.f.) Presl

ลกั ษณะ พชื อายปุ เี ดยี ว พชื นำ้ ทร่ี ากหยง่ั ดนิ หรอื ในดนิ แฉะ ลำตน้ เปน็ เหงา้ สน้ั
ใตด้ นิ เหนอื ดนิ เปน็ กอใบทแ่ี ตกจากลำตน้ เรยี งสลบั 2 แถว สงู ประมาณ 30
ซม. ใบเดย่ี ว ใบรปู หวั ใจหรอื รปู หอกแกมไข่ มกี า้ นใบยาว ชอ่ ดอกออกทก่ี ลาง
กา้ นใบ ประกอบดว้ ยดอกยอ่ ย 2-15 ดอก สมี ว่ งนำ้ เงนิ ออ่ นหรอื ฟา้ กลบี ดอก
6 กลบี ผลเดย่ี ว แบบผลแหง้ แกแ่ ลว้ แตก เมลด็ มาก

1: ลกั ษณะตน้ 2: ดอก 3: ผล (ภาพ วริ ชั จนั ทรศั ม)ี 49

วัชพืชสามัญภาคกลาง : ประเภทใบกว้าง

ชอ่ื ไทย ขไ้ี กย่ า่ น

ชอ่ื วทิ ยาศาสตร์ Mikania micrantha H.B.K.

ลกั ษณะ พชื อายหุ ลายปี ลำตน้ เปน็ เถายาวเลอ้ื ยคลมุ พนั ธไ์ุ มอ้ น่ื ใบเปน็ ใบเดย่ี ว
แตกตรงกนั ขา้ ม แผน่ ใบรปู ไขห่ รอื รปู ไขแ่ กมสามเหลย่ี ม ฐานใบเวา้ เปน็ รปู หวั ใจ
ขอบใบจกั ปลายแหลม กวา้ ง 3.5–5.5 ซม. ยาว 4.5–7.5 ซม. ดอกเปน็ ชอ่ ดอก
แบบที่แกนกลางของช่อมีการแตกแขนงย่อยๆ ออกไปอีก โดยที่ช่อดอกย่อย
มแี กนยาวและดอกยอ่ ยออกสลบั กนั 2 ขา้ ง ดอกทอ่ี ยลู่ า่ งสดุ มกี า้ นยาวทส่ี ดุ ทำให้
ดอกยอ่ ยทกุ ดอกอยใู่ นระดบั เดยี วกนั กลบี ดอกยอ่ ยสขี าว โคนกลบี ดอกเปน็ กรวย
ดอกเพศผแู้ ละดอกเพศเมยี อยใู่ นเถาเดยี วกนั ผลเปน็ แบบทม่ี เี ปลอื กบางและ
เหนยี ว แตเ่ ปลอื กมไิ ด้ หลอมรวมกบั เปลอื กเมลด็ สนี ำ้ ตาลแกมดำ รปู รา่ งยาว
เปน็ เหลย่ี ม มขี นสขี าวทป่ี ลายดา้ นหนง่ึ 28-32 เสน้ ขยายพนั ธโ์ุ ดยเมลด็ และ
สว่ นของลำตน้ คลา้ ย M. cordata (Burm.f.) Robins

1: ลกั ษณะตน้ 2: ใบ 3: ชอ่ ดอก (ภาพ ศริ พิ ร ซงึ สนธพิ ร)
50 สมาคมวทิ ยาการวชั พชื แหง่ ประเทศไทย

ชอ่ื ไทย ครอบจกั รวาล ตอบแตบ ปองแปง มะกอ่ งขา้ ว ฟนั สี

ชอ่ื วทิ ยาศาสตร์ Abutilon indicum (L.) Sweet

ลกั ษณะ พชื อายหุ ลายปี ลำตน้ ตง้ั ตรง สงู 0.5–2 ม. แตกกง่ิ กา้ นไดม้ าก มขี น
ออ่ นนมุ่ สเี ทาขน้ึ ปกคลมุ ใบเปน็ ใบเดย่ี วแตกแบบสลบั แผน่ ใบรปู หวั ใจ ฐานใบ
เวา้ เขา้ หากา้ นใบเปน็ รปู หวั ใจ ขอบใบหยกั แบบไมส่ มำ่ เสมอ ใบยาว 3-9 ซม.
มขี นออ่ นนมุ่ สเี ทาปกคลมุ ผวิ ใบทง้ั สองดา้ น ดอกเปน็ ดอกเดย่ี วออกตาม ซอกใบ
กา้ นดอกยาว โคนกลบี เลย้ี งตดิ กนั สเี ขยี ว ปลายแยกเปน็ 5 กลบี มขี นออ่ นนมุ่
สเี ทาปกคลมุ กลบี ดอก 5 กลบี สเี หลอื งอมสม้ เกสรเพศผู้ จำนวนมากเปน็ หลอด
สน้ั ๆ รงั ไขอ่ ยปู่ ลายสดุ ผลเมอ่ื แกเ่ ปลอื กจะแหง้ และแตกออก มขี นสน้ั ๆ ปกคลมุ
ผลออ่ นมสี เี ขยี วเมอ่ื แกจ่ ะเปน็ สนี ำ้ ตาล ขยายพนั ธโ์ุ ดยอาศยั เมลด็

1: ลกั ษณะตน้ 2: ดอก 3: ผล (ภาพ ศริ พิ ร ซงึ สนธพิ ร) 51

วัชพืชสามัญภาคกลาง : ประเภทใบกว้าง

ชอ่ื ไทย โคกกระสนุ หนามกระสนุ หนามดนิ

ชอ่ื วทิ ยาศาสตร์ Tribulus terrestris Linn.

ลกั ษณะ พชื อายหุ ลายปี ลำตน้ มกั ทอดเลอ้ื ยไปตามพน้ื ดนิ แตกกง่ิ กา้ นออก
โดยรอบ ชสู ว่ นปลายยอดและดอกขน้ึ มา มขี นปกคลมุ ใบเปน็ ใบประกอบแตกจาก
ลำต้นแบบสลับ ประกอบด้วยใบย่อย 6-7 คู่ ใบข้างหนึ่งโตกว่าอีกข้างหนึ่ง
ดา้ นหลงั ใบมขี นยาวปกคลมุ ดอกเปน็ ดอกเดย่ี ว ขนาดเลก็ ออกตามขอ้ ของลำตน้
กา้ นดอกยาว มกี ลบี เลย้ี ง 5 กลบี กลบี ดอกมสี เี หลอื ง ผลกลมเปลอื กผลแขง็
รปู หา้ เหลย่ี ม แกแ่ ลว้ แตกเปน็ 5 ซกี แตล่ ะซกี มี หนามแหลม และแขง็ ยาว 1 คู่
สน้ั 1 คู่ ภายในผลแตล่ ะซกี มเี มลด็ 4 – 5 เมลด็

1: ลกั ษณะตน้ 2: ดอก 3: ผล (ภาพ วริ ชั จนั ทรศั ม)ี
52 สมาคมวทิ ยาการวชั พชื แหง่ ประเทศไทย

ชอ่ื ไทย จมกู ปลาหลด จมกู ปลาไหลดง สะอกึ

ชอ่ื วทิ ยาศาสตร์ Sarcostemma secamone (L.) Bennet

ลกั ษณะพชื พชื อายหุ ลายปี ลำตน้ เปน็ ไมเ้ ลอ้ื ย มนี ำ้ ยางขาว ใบเดย่ี วเรยี งตรง
ขา้ ม รปู หอกแกมรปู ดาบ ดอกเดย่ี วหรอื ออกเปน็ ชอ่ ทซ่ี อกใบ กลบี ดอกดา้ นใน
สชี มพเู ขม้ มลี ายเสน้ สมี ว่ งและจดุ ประสนี ำ้ ดา้ นนอกสขี าว ผลเปน็ ฝกั แตกได้
รปู ใบหอก เมลด็ สนี ำ้ ตาล มขี นสขี าว

1: ลกั ษณะตน้ 2: ใบ 3: ดอก 4: ผล (ภาพ ศริ พิ ร ซงึ สนธพิ ร) 53

วัชพืชสามัญภาคกลาง : ประเภทใบกว้าง

ชอ่ื ไทย จอก

ชอ่ื วทิ ยาศาสตร์ Pistia stratiotes Linn.

ลกั ษณะ พชื นำ้ อายหุ ลายปี ลำตน้ ทอดขนานไปกบั ผวิ นำ้ ตน้ ใหมเ่ กดิ จากโคนตน้
และเกดิ บนไหล ใบเดย่ี วเกดิ บรเิ วณโคนลำตน้ เรยี งซอ้ นกนั หลายชน้ั ไมม่ กี า้ นใบ
รปู สามเหลย่ี ม ปลายกลบี หยกั ลอนเปน็ คลน่ื ฐานใบมนสอบแคบ ขอบใบเรยี บ
มขี นขน้ึ ปกคลมุ แผน่ ใบทง้ั สองดา้ น บรเิ วณฐานใบพองออก ลกั ษณะออ่ นนมุ่ คลา้ ย
ฟองนำ้ ทำใหล้ อยนำ้ ได้ ดอกออกเปน็ ชอ่ มแี กนกลางอวบหนาและดอกยอ่ ย
อดั กนั แนน่ คลา้ ยฝงั ลงไปในแกนชอ่ ออกดอกตามซอกใบ กา้ นชอ่ ดอกสน้ั ชอ่ ดอก
มใี บประดบั รองรบั เปน็ แผน่ สเี ขยี วออ่ นหมุ้ ไว้ ดอกเพศผแู้ ละดอกเพศเมยี แยกกนั
อยใู่ นชอ่ ดอกเดยี วกนั โคนดอกเพศผู้ มรี ยางคแ์ ผน่ สเี ขยี วเชอ่ื มตดิ อยเู่ ปน็ รปู ถว้ ย
เกสรเพศผู้ 4-8 อนั ดอกเพศเมยี มรี ยางคเ์ ปน็ แผน่ สเี ขยี วอยเู่ หนอื รงั ไข่ ผลมี
เนอ้ื นมุ่ เปลอื กบางเหนยี ว มใี บประดบั หรอื กาบสเี ขยี วออ่ นตดิ อยู่ ภายในมเี มลด็
สนี ำ้ ตาลออ่ น รปู รา่ งยาวจำนวนมาก

1: ลกั ษณะตน้ 2: ดอก 3: ผล (ภาพ ศริ พิ ร ซงึ สนธพิ ร)
54 สมาคมวทิ ยาการวชั พชื แหง่ ประเทศไทย

ชอ่ื ไทย ตอ้ ยตง่ิ องั กาบฝรง่ั

ชอ่ื วทิ ยาศาสตร์ Ruellia tuberosa Linn.

ลกั ษณะ พชื อายหุ ลายปี ลำตน้ เปน็ เหลย่ี ม ตง้ั ตรงแตกแขนงเปน็ พมุ่ เลก็

สงู ประมาณ 30-40 ซม. มขี นออ่ นปกคลมุ สว่ นของรากพองโตเกบ็ สะสมอาหาร

ใบเปน็ ใบเดย่ี ว ออกจากลำตน้ ตรงขอ้ แบบตรงขา้ ม รปู รา่ งแบบไขก่ ลบั ยาวรี

ปลายใบมนฐานใบเรยี วสอบเขา้ หากา้ นใบ มสี เี ขยี วเปน็ มนั ดอกเปน็ ดอกเดย่ี ว

ออกบรเิ วณซอกใบ มกี ลบี เลย้ี งลกั ษณะเรยี วแหลม 5 กลบี กลบี ดอกสว่ นโคน

หลอมรวมกนั ปลายกลบี บานออกเปน็ รปู ปากแตร แยกออก เปน็ 5 กลบี สมี ว่ ง

ผลผวิ เรยี บ มลี กั ษณะเปน็ สนั 5 เหลย่ี ม สนี ำ้ ตาลเขม้ เมอ่ื แกเ่ ปลอื กจะแหง้

และแตกออก ดดี เมลด็ ใหก้ ระเดน็ ไปไกล ภายในมเี มลด็ สนี ำ้ ตาลถงึ สดี ำ 8 เมลด็

1: ลกั ษณะตน้ 2: ดอก 3: ผล (ภาพ ศริ พิ ร ซงึ สนธพิ ร) 55

วัชพืชสามัญภาคกลาง : ประเภทใบกว้าง

ชอ่ื ไทย ตาลปตั รฤๅษี บอนจนี นางกวกั บวั ลอย

ชอ่ื วทิ ยาศาสตร์ Limnocharis flava Buch.

ลกั ษณะ พชื อายปุ เี ดยี วหรอื หลายปี ลำตน้ ใตด้ นิ เปน็ เหงา้ มไี หล ใบแตกจาก
ลำตน้ ใตด้ นิ เปน็ กอเหนอื ดนิ กา้ นใบยาว 15–30 ซม. ใบเดย่ี วแผน่ ใบใหญร่ ปู รี
เกอื บกลมหรอื รปู ไข่ กา้ นใบอวบหนามชี อ่ งอากาศอยภู่ ายใน หนา้ ตดั คลา้ ยรปู
สามเหลย่ี ม โคนกา้ นใบแผก่ วา้ งหมุ้ ประกอบกนั ไว้ ดอกเปน็ ชอ่ เกดิ เปน็ กระจกุ
2-15 ดอก กา้ นดอกเปน็ สามเหลย่ี ม ดอกยอ่ ยมกี ลบี ดอก 3 กลบี สเี หลอื ง
เหี่ยวง่าย กลีบเลี้ยง 3 กลีบรูปไข่ป้อม มีเกสรเพศผู้จำนวนมาก ผลกลม
ประกอบดว้ ยผลเดย่ี วจำนวนมาก ขนาดใหญร่ ปู รา่ งกลมขนาดกวา้ ง 1–2 ซม.
มเี มลด็ สดี ำจำนวนมาก ขยายพนั ธโ์ุ ดยใชเ้ มลด็

1: ลกั ษณะตน้ 2: ดอก 3: ผล (ภาพ ศริ พิ ร ซงึ สนธพิ ร)
56 สมาคมวทิ ยาการวชั พชื แหง่ ประเทศไทย

ชอ่ื ไทย ตำแยแมว หานแมว

ชื่อวิทยาศาสตร์ Acalypha indica Linn.

ลักษณะพืชพืชอายุปีเดียว ลำต้นมีขนปกคลุม ใบรูปไข่ ขอบใบหยัก
ดา้ นบนมขี นปกคลมุ เรยี งแบบเปน็ เกลยี ว ดอกเปน็ ชอ่ ดอก สว่ นยอดของ
ชอ่ ดอกเปน็ ดอกเพศเมยี มใี บประดบั หยกั เปน็ ซฟ่ี นั มขี นปกคลมุ แตล่ ะใบ
ประดบั หมุ้ หอ่ ดอก 2-6 ดอก ผลแหง้ แตกได้ ภายในมเี มลด็ 1 เมลด็

1-2: ลกั ษณะตน้ 3: ชอ่ ดอกและผล (ภาพ จนั ทรเ์ พญ็ ประคองวงศ)์ 57

วัชพืชสามัญภาคกลาง : ประเภทใบกว้าง

ชอ่ื ไทย ตนี ตกุ๊ แก

ชอ่ื วทิ ยาศาสตร์ Tridax procumbens Linn.

ลกั ษณะ พชื อายหุ ลายปี ลำตน้ ทอดเลอ้ื ยไปตามพน้ื ดนิ ชสู ว่ นของยอด ตง้ั ตรงขน้ึ
ข้อ ใบและก้านใบมีขนสีขาวปกคลุม ใบเป็นใบเดี่ยวแตกแบบตรงข้ามเป็น
สามแฉกใหญ่ ขอบใบหยกั หา่ งๆ กา้ นใบยาว ดอกออกเปน็ ชอ่ แบบมดี อกยอ่ ย
จำนวนมากเรียงตัวอยู่บนฐานรองดอกที่แผ่กว้าง ดูเหมือนเป็นดอกเดี่ยว
กา้ นชอ่ ดอกยาว มขี นปกคลมุ มกี ลบี ประดบั คลา้ ยกลบี เลย้ี งรองรบั อยู่ 2–3 ชน้ั
มดี อกยอ่ ยจำนวนมาก ดอกยอ่ ยมี 2 ชน้ั ดอกชน้ั นอกมี 5-6 ดอก แตล่ ะดอกมี
1 กลบี สเี หลอื งออ่ น ดอกชน้ั ใน เปน็ รปู กรวยอดั อยกู่ นั แนน่ ผลเปน็ แบบชนดิ ทม่ี ี
เปลอื กบางและเหนยี ว แตเ่ ปลอื กมไิ ดห้ ลอมรวมกบั เปลอื กเมลด็ เมอ่ื แกเ่ ปลอื ก
ไมแ่ ตก มี 1 เมลด็ รปู ยาวรี สดี ำ มขี นปกคลมุ หนาแนน่ ภายในมเี มลด็ สนี ำ้ ตาล
เขม้ 1 เมลด็ ทป่ี ลายดา้ นหนง่ึ มขี นเลก็ ๆ ออ่ นนมุ่ ปกคลมุ ชว่ ยในการกระจายพนั ธ์ุ

1: ลกั ษณะตน้ 2: ชอ่ ดอก 3: ผล (ภาพ วริ ชั จนั ทรศั ม)ี
58 สมาคมวทิ ยาการวชั พชื แหง่ ประเทศไทย

ชอ่ื ไทย ตดหมตู ดหมา ตำยานตวั ผู้ ยา่ นพงั โหม หญา้ ตดหมา

ชอ่ื วทิ ยาศาสตร์ Paederia linearis Hook.f.

ลกั ษณะ พชื อายหุ ลายปี ทกุ สว่ นของตน้ มกี ลน่ิ เหมน็ เมอ่ื ขยด้ี ม ใบเดย่ี วตดิ ตรง
ขา้ มกนั รปู รา่ งแคบยาว ขอบขนาน ปลายใบแหลมถงึ เรยี วแหลม ฐานใบแหลม
ถงึ มนกลม ขอบใบเรยี บ ผวิ ใบเกลย้ี งเกลาทง้ั สองดา้ น หใู บเลก็ สน้ั มาก ปลาย
แหลมหลดุ รว่ งงา่ ย ชอ่ ดอกเกดิ ทป่ี ลายกง่ิ และซอกใบ แตล่ ะชอ่ มที แ่ี ตกกง่ิ ตรง
กลางจะกลายเปน็ ดอก ดอกยอ่ ยมกี ลบี เลย้ี ง 4-5 กลบี ฐานเชอ่ื มตดิ กนั เปน็ กรวย
กลบี ดอกสชี มพหู รอื สมี ว่ ง มี 4-5 กลบี ฐานกลบี เชอ่ื มเปน็ กรวย ปากทอ่ แยกเปน็
กลบี สามเหลย่ี มปลายปา้ นมนถงึ แหลม ผลทรงกลม แบน เปลอื กสนี ำ้ ตาลออ่ น
ถงึ นำ้ ตาลเขม้ มขี นเลก็ ละเอยี ดปกคลมุ ประปราย แตล่ ะผลมี 2 เมลด็ ลกั ษณะ
กลมแบนบางประกบกนั อยภู่ ายใตเ้ ปลอื กของผล แบง่ เปน็ 2 วง วงในสดี ำมขี น
หยาบสน้ั สขี าวปกคลมุ ทผ่ี วิ ทง้ั สองดา้ น วงนอกหนาประมาณ 1 มม. สอี อ่ นกวา่
วงในเหน็ เปน็ ปกี ชดั เจน

1-3: ลกั ษณะตน้ 4: ดอก (ภาพ ทวี แสงทอง และ จนั ทรเ์ พญ็ ประคองวงศ)์

วัชพืชสามัญภาคกลาง : ประเภทใบกว้าง 59

ชอ่ื ไทย ถว่ั ผี

ชอ่ื วทิ ยาศาสตร์ Phaseolus lathyroides Linn.

ลกั ษณะพชื พชื อายปุ เี ดยี วหรอื ขา้ มปี ลำตน้ กลม ใบประกอบมใี บยอ่ ย 3 ใบ
ใบย่อยรูปไข่แกมหอก ดอกออกเป็นช่อแบบติดดอกสลับ ก้านดอกสั้น
ดอกแดงปนม่วง ฝักรูปทรงกระบอก ภายในมีเมล็ด 18-30 แตกได้
เมลด็ รปู ขอบขนาน หรอื สเ่ี หลย่ี ม

1: ลกั ษณะตน้ 2: ชอ่ ดอกและฝกั (ภาพ จนั ทรเ์ พญ็ ประคองวงศ)์
60 สมาคมวทิ ยาการวชั พชื แหง่ ประเทศไทย

ชอ่ื ไทย ถว่ั ลสิ งนา

ชอ่ื วทิ ยาศาสตร์ Alysicarpus vaginalis (L.) DC.

ลกั ษณะ พชื อายปุ เี ดยี วหรอื ขา้ มปี ลำตน้ เลก็ แผร่ าบไปตามหนา้ ดนิ ยาว ประมาณ
7-15 ซม. รากหยง่ั ลกึ ใบเปน็ ใบเดย่ี ว ลกั ษณะปอ้ ม เกดิ ตามขอ้ ของลำตน้
ข้อละใบสลับกัน โคนก้านใบมีหูใบเป็นเกล็ดยาว สีน้ำตาลปลายแหลม
ดอกออกเปน็ ชอ่ ทป่ี ลายยอด สมี ว่ งปนแดง ขนาดเลก็ ผลเปน็ ฝกั รปู กลมยาว
ประมาณ 1-2 ซม. เมลด็ เลก็ สนี ำ้ ตาล มี 4-7 เมลด็ ตอ่ ฝกั ขยายพนั ธด์ุ ว้ ยเมลด็

1: ลกั ษณะตน้ 2: ดอก 3: ผล (ภาพ ศริ พิ ร ซงึ สนธพิ ร) 61

วัชพืชสามัญภาคกลาง : ประเภทใบกว้าง

ชอ่ื ไทย เทยี นนา

ชอ่ื วทิ ยาศาสตร์ Ludwigia hyssopifolia (G. Don) Exell

ลกั ษณะ พชื อายปุ เี ดยี ว ลำตน้ ตง้ั สงู 30–70 ซม. ลำตน้ มกั มสี มี ว่ งแดง เปน็
เหลย่ี ม โคนตน้ สว่ นทแ่ี ชน่ ำ้ มกั มเี ยอ่ื สขี าวหมุ้ รากมเี นอ้ื สขี าว เพอ่ื ชว่ ยหายใจ
ใบเดย่ี วแตกจากลำตน้ แบบสลบั แผน่ ใบรปู หอก ปลายแหลม ใบเรยี บไมเ่ ปน็ ขน
ใบและเส้นกลางใบมีสีม่วงแดงปนกับเขียว ดอกเดี่ยวออกตามซอกระหว่าง
กา้ นใบและลำตน้ กลบี เลย้ี งสเี ขยี ว 4 กลบี กลบี ดอกสเี หลอื ง 4 กลบี ผลรปู ทรง
กระบอก ยาวประมาณ 1.5 ซม. เมลด็ รปู กระสวยสนี ำ้ ตาล ในบางทอ้ งทจ่ี ะพบ
เทยี นนาอกี ชนดิ หนง่ึ ขน้ึ ปะปน เรยี กวา่ หญา้ รกั นา J. suffruticsa Linn. ชนดิ น้ี
ลำต้นสีม่วงแดง ตามใบและลำต้นเป็นขน ดอกสีเหลืองเช่นกัน แต่มีขนาด
ใหญก่ วา่

1-2: ลกั ษณะตน้ 3: ดอก 4: ดอกและผล (ภาพ วริ ชั จนั ทรศั ม)ี
62 สมาคมวทิ ยาการวชั พชื แหง่ ประเทศไทย

ชอ่ื ไทย โทงเทง หญา้ ตอ้ มตอ๊ ก หญา้ ถงแถง

ชอ่ื วทิ ยาศาสตร์ Physalis minima L.

ลกั ษณะพชื พชื อายปุ เี ดยี ว ลำตน้ สงู ถงึ 50 ซม. โคนสมี ว่ งแดง ปลายยอดสเี ขยี ว
ใบเดย่ี ว เรยี งสลบั รปู ไข่ กวา้ ง 2-3 ซม. ยาว 3-6 ม. ดอกเดย่ี ว ออกทซ่ี อกใบ
กลบี ดอกสเี หลอื งแกมเขยี ว ผลสด รปู คอ่ นขา้ งกลม หมุ้ มดิ ดว้ ยกลบี เลย้ี งทย่ี งั
คงอยู่

1: ลกั ษณะตน้ 2: ดอก 3: ผล (ภาพ จนั ทรเ์ พญ็ ประคองวงศ)์ 63

วัชพืชสามัญภาคกลาง : ประเภทใบกว้าง

ชอ่ื ไทย นำ้ นมราชสหี ์ นมราชสหี ์ หญา้ นำ้ หมกึ หญา้ หลงั อง่ึ

ชอ่ื วทิ ยาศาสตร์ Euphorbia hirta L.

ลกั ษณะ พชื อายปุ เี ดยี ว ลำตน้ มขี นปกคลมุ มนี ำ้ ยางสขี าว แตกกง่ิ กา้ นสาขา
จากโคนตน้ สแี ดงเรอ่ื ๆ เลอ้ื ยทอดไปตามผวิ ดนิ ชสู ว่ นปลายยอดตง้ั ขน้ึ ใบเปน็ ใบ
เดย่ี วแตกเปน็ คตู่ รงขา้ ม รปู รา่ งคลา้ ยปกี แมลงสาป ยาว 2-4 ซม. ปลายใบแหลม
ฐานใบสองขา้ งโคง้ เขา้ หากา้ นใบไมเ่ ทา่ กนั ขอบใบหยกั เปน็ ฟนั เลอ่ื ย บรเิ วณกลาง
แผน่ ใบมกั มจี ดุ แตม้ สมี ว่ ง กา้ นใบสน้ั ดา้ นลา่ งของ แผน่ ใบ มขี นสนี ำ้ ตาลอมเหลอื ง
ปกคลมุ ดอกเปน็ ชอ่ ดอกทก่ี ารเจรญิ ของชอ่ มขี ดี จำกดั ดอกทเ่ี กดิ กอ่ นจะบานจาก
กลางชอ่ แตกออกตามซอกใบและปลายยอด ไมม่ กี ลบี ดอก ดอกยอ่ ยจำนวนมาก
อดั กนั แนน่ มสี เี ขยี วปนมว่ งแดง กา้ นชอ่ ดอกยาว ประมาณ 1 ซม. ดอกยอ่ ยไมม่ ี
ก้านดอก ในช่อดอกหนึ่งมีดอกเพศผู้จำนวนมาก มีดอกเพศเมียดอกเดียว
ออกดอกตลอดปี ผลมขี นปกคลมุ เมอ่ื แกเ่ ปลอื กจะแหง้ และแตกออก เปน็ 3
ซกี ทรงกลมคอ่ นขา้ งจะเปน็ สามเหลย่ี ม ภายในมเี มลด็ สนี ำ้ ตาลเขม้

1-2: ลกั ษณะตน้ 3: ผล (ภาพ จนั ทรเ์ พญ็ ประคองวงศ)์
64 สมาคมวทิ ยาการวชั พชื แหง่ ประเทศไทย

ชอ่ื ไทย นำ้ นมราชสหี เ์ ลก็

ชอ่ื วทิ ยาศาสตร์ Euphorbia thymifolia L.

ลักษณะ พืชอายุปีเดียว ลำต้นแตกแขนงมาก แผ่ทอดเลื้อยไปตามพื้น
มสี นี ำ้ ตาลแดงหรอื เขยี วอมแดง มขี นปกคลมุ เลก็ นอ้ ย ลำตน้ และใบมนี ำ้ ยาง สขี าว
ใบเปน็ ใบเดย่ี วแตกแบบตรงขา้ ม แผน่ ใบรปู ไขห่ รอื กลมรี ปลายใบโคง้ มน หรอื
แหลมเล็กน้อย ขอบใบมีรอยหยักตื้น ฐานใบโค้งมนเข้าหาก้านใบสองข้าง
ไมเ่ ทา่ กนั กา้ นใบสน้ั ดา้ นบนใบมสี เี ขยี วแก่ ดา้ นลา่ งมสี เี ขยี วอมเทาออ่ น ดอกเปน็
ชอ่ ออกตามซอกใบ ดอกยอ่ ยตดิ กนั แนน่ เปน็ กระจกุ มสี ชี มพอู มมว่ ง มที ง้ั ดอก
เพศผแู้ ละดอกเพศเมยี ในชอ่ เดยี วกนั ออกดอกตลอดปี ผลเมอ่ื แก่ เปลอื กจะแหง้
และแตกออก มขี นปกคลมุ เลก็ นอ้ ย เปน็ สามเหลย่ี มเขยี ว เมลด็ สนี ำ้ ตาล ขยาย
พนั ธโ์ุ ดยใชเ้ มลด็

1: ลกั ษณะตน้ 2: ใบ 3: ชอ่ ดอก (ภาพ ศริ พิ ร ซงึ สนธพิ ร) 65

วัชพืชสามัญภาคกลาง : ประเภทใบกว้าง

ชอ่ื ไทย บานไมร่ โู้ รยปา่

ชอ่ื วทิ ยาศาสตร์ Gomphrena celosioides Mart.

ลกั ษณะ พชื อายปุ เี ดยี ว ลำตน้ แตกแขนงทอดไปตามพน้ื ดนิ ชสู ว่ นปลายยอด

ตง้ั ขน้ึ สงู 10-20 ซม. มขี นออ่ นนมุ่ สขี าวปกคลมุ คลา้ ยสำลี ใบเปน็ ใบเดย่ี ว

ออกจากลำตน้ แบบตรงขา้ ม รปู รเี รยี วยาว ฐานใบเรยี วสอบเขา้ หาเสน้ กลางใบ

ดา้ นบนใบผวิ เรยี บ ดา้ นใตใ้ บมขี นปกคลมุ ใบยาว 2-4 ซม. ปลายใบมน ไมม่ ี

กา้ นใบ ดอกออกเปน็ ชอ่ ดอกยอ่ ยสขี าว มกี ้านสั้นมากหรอื ไม่มี คลา้ ยดอก

บานไมร่ โู้ รย แตม่ ขี นาดเลก็ กวา่ และดอกยอ่ ยไมแ่ นน่ ดอกทอ่ี อกในระยะแรก

จะเปน็ รปู ทรงกลม แลว้ คอ่ ยๆ เจรญิ ยดื ยาวขน้ึ เรอ่ื ยๆ ชอ่ ดอกหนง่ึ ประกอบดว้ ย

ดอกยอ่ ยจำนวนมาก ดอกยอ่ ยมใี บประดบั สเี ขยี วรองรบั 2 ใบ กลบี เลย้ี งและ

กลบี ดอกหลอมรวมกนั มี 5 กลบี กลบี ดอกดา้ นนอกมขี น เกสรเพศผู้ 5 อนั

หลอมรวมกนั เปน็ หลอด ปลายเกสรตวั เมยี แยกเปน็ 2 แฉก ออกดอกตลอดปี

ผลรปู รา่ งกลม ภายในมเี มลด็ สนี ำ้ ตาลออ่ น 1 เมลด็

1-2: ลกั ษณะตน้ 3: ชอ่ ดอก (ภาพ วริ ชั จนั ทรศั ม)ี

66 สมาคมวทิ ยาการวชั พชื แหง่ ประเทศไทย

ชอ่ื ไทย ปอวชั พชื กระเจา ปอกระเจา

ชอ่ื วทิ ยาศาสตร์ Corchorus olitorius L.

ลกั ษณะ พชื อายปุ เี ดยี ว ลำตน้ ตรง แตกกง่ิ กา้ นสาขา สงู 50-150 ซม. ใบรปู ไข่

ปลายใบแหลมขอบใบหยักเป็นฟันเลื่อย โคนใบมีส่วนยื่นออกมาคล้ายหาง

ทฐ่ี านใบสองหาง กา้ นใบยาว ดอกเปน็ ดอกเดย่ี ว ออกทซ่ี อกใบ กลบี ดอกสเี หลอื ง

ผลรูปร่างยาว เมื่อแก่เปลือกจะแห้งแตกออก ภายในมีเมล็ดมาก

ขยายพันธุ์โดยเมล็ด

1: ลกั ษณะตน้ 2: ดอก 3: ผล (ภาพ ศริ พิ ร ซงึ สนธพิ ร) 67

วัชพืชสามัญภาคกลาง : ประเภทใบกว้าง

ชอ่ื ไทย ผกั กาดชา้ ง ขง้ี วั ผกั กาดขมุ ผกั กาดงอ่ ง ผกั เปด็ นำ้

ชอ่ื วทิ ยาศาสตร์ Crassocephalum crepidioides (Benth.) S. Moore

ลักษณะ พืชอายุปีเดียว ลำต้นสูงประมาณ 60-100 ซม. ใบค่อนข้างรี

ขอบขนาน ปลายใบแหลม ขอบใบหยกั เวา้ เปน็ แฉก ดอกออกเปน็ ชอ่ ทป่ี ลายกา้ น

ลกั ษณะคลา้ ยทรงกระบอก ยาว 1.5-2 ซม. มดี อกยอ่ ยจำนวนมาก อดั กนั แนน่

กลีบดอกที่ปลายมีสีแดงอมเหลือง แต่ละก้านจะมีช่อดอก 3-5 ช่อที่ปลาย

จึงทำให้โค้งห้อยลง มี 3-5 ช่อ ผลมีขนยาวสีขาวติดที่ปลาย ขยายแผ่ออก

เปน็ ลกั ษณะกลมฟู ขยายพนั ธด์ุ ว้ ยเมลด็

1: ลกั ษณะตน้ 2: ดอก 3: ผล (ภาพ ศริ พิ ร ซงึ สนธพิ ร)
68 สมาคมวทิ ยาการวชั พชื แหง่ ประเทศไทย

ชู้ อ่ื ไทย ผกั โขม ผกั ขม ผกั ขมหดั

ชอ่ื วทิ ยาศาสตร์ Amaranthus viridis Linn.

ลกั ษณะ พชื อายปุ เี ดยี ว ลำตน้ อวบ ตง้ั ตรง ผวิ เรยี บและมกั มรี อยแตกเปน็ รอ่ ง

ยาว สีเขียวเป็นมัน สีม่วงและสีแดงปนเขียว ทรงพุ่มสูง 20-60 ซม.

ใบเป็นใบเดี่ยว ออกจากลำต้นแบบสลับ รูปร่างค่อนข้างจะเป็นสามเหลี่ยม

หรอื รปู ไขฐ่ านใบกวา้ ง ปลายใบคอ่ นขา้ งมน มกั มรี อยหยกั เลก็ นอ้ ยบรเิ วณปลาย

ใบ ขอบใบเรยี บหรอื เปน็ คลน่ื เลก็ นอ้ ย กา้ นใบเรยี วเลก็ ยาวใกลเ้ คยี งกบั ความยาว

ของใบ คอื 4-10 ซม. ดอกออกเปน็ ชอ่ ยาว 10-20 ซม. ดอกเพศผแู้ ละดอก

เพศเมยี เกดิ แยกคนละดอก บนชอ่ ดอกเดยี วกนั ดอกยอ่ ยขนาดเลก็ สมี ว่ งปน

เขยี ว ใบประดบั สเี ขยี ว คลา้ ยใบรองรบั แตส่ น้ั กวา่ กลบี ดอกหลอม รวมกนั มี 3

กลบี เกสรเพศผู้ 3 อนั ผลรปู รา่ งกลมรี แกแ่ ลว้ อาจจะแตกหรอื ไมแ่ ตกกไ็ ด้

เมลด็ ขนาดเลก็ รปู รา่ งเหมอื นเลนส์ สนี ำ้ ตาลแดงถงึ สดี ำเปน็ มนั

1: ลกั ษณะตน้ 2-3: ชอ่ ดอก 3: ดอกเพศผู้ และผล (ภาพ ศริ พิ ร ซงึ สนธพิ ร)

วัชพืชสามัญภาคกลาง : ประเภทใบกว้าง 69

ชอ่ื ไทย ผกั โขมหนาม ผกั ขมหนาม

ชอ่ื วทิ ยาศาสตร์ Amaranthus spinosus Linn.

ลกั ษณะ พชื อายปุ เี ดยี ว ลำตน้ อวบนำ้ ตง้ั ตรง สงู 30–100 ซม.เปน็ เหลย่ี มมรี อ่ ง

ผวิ เรยี บมนั สเี ขยี วหรอื แดง ใบเปน็ ใบเดย่ี วออกจากลำตน้ แบบสลบั บรเิ วณใกล้

ฐานใบกวา้ งทส่ี ดุ ปลายใบแหลม ขอบใบเปน็ คลน่ื เลก็ นอ้ ย กา้ นใบ สมี ว่ งอมชมพู

เรยี วเลก็ ยาวใกลเ้ คยี งกบั ความยาวของใบ บรเิ วณโคนกา้ นใบ มหี นามแขง็ ตรง

ยาวประมาณ 1 ซม. 1 คู่ ดอกออกเปน็ ชอ่ บานจากโคนไป ปลายชอ่ ดอกเพศ

เมียอยู่ส่วนล่างของช่อดอก ปลายช่อดอกเป็นดอกเพศผู้ กลีบเลี้ยงและกลีบ

ดอกมี 5 กลบี สเี ขยี ว หลอมรวมกนั เกสรเพศผู้ 5 อนั ผลรปู รา่ งกลมรี เปลอื กแหง้

เมื่อแก่และแตกออกเป็นวงตรงกลางตามแนวขวาง เมล็ดสีน้ำตาลแดงหรือ

ดำเปน็ มนั 1 เมลด็

1: ลกั ษณะตน้ 2: ดอกเพศเมยี 3: ดอกเพศผู้ (ภาพ วริ ชั จนั ทรศั ม)ี
70 สมาคมวทิ ยาการวชั พชื แหง่ ประเทศไทย

ชอ่ื ไทย ผกั โขมหนิ ผกั ขมหนิ

ชอ่ื วทิ ยาศาสตร์ Boerhavia diffusa Linn.

ลกั ษณะ พชื อายหุ ลายปี ลำตน้ เรยี บตง้ั ตรงมขี น มกี ง่ิ กา้ นสาขามาก ลำตน้
ทอดยาวไปตามพน้ื ดนิ มคี วามยาวประมาณ 50 ซม. ใบเดย่ี วออกตรงขา้ มเปน็ คๆู่
ปลายใบมน โคนใบเวา้ ใบกวา้ ง 2-3 ซม. ยาว 3-5 ซม. ดอกทรงกรวย สชี มพอู ม
มว่ ง มี 5 กลบี ชอ่ ดอกเกดิ ปลายยอดสมี ว่ งแดง ผลมสี ารเหนยี วตดิ อยู่ ขยายพนั ธ์ุ
ไดร้ วดเรว็ โดยเมลด็

1: ลกั ษณะตน้ 2: ชอ่ ดอก 3: ดอกและผล (ภาพ จนั ทรเ์ พญ็ ประคองวงศ)์

วัชพืชสามัญภาคกลาง : ประเภทใบกว้าง 71

ชอ่ื ไทย ผกั ตบชวา ผกั สวะ ผกั ปอ่ ง ผกั บง่ ผกั ตบปอ่ ง

ชอ่ื วทิ ยาศาสตร์ Eichhornia crassipes (C.Mart.) Solms

ลกั ษณะ พชื ลอยนำ้ อายขุ า้ มปี ลำตน้ เปน็ ไหลเรยี วกลม เปน็ กอลอยทผ่ี วิ นำ้
ใบเปน็ ใบเดย่ี ว แผน่ ใบและกา้ นใบบวมพอง ชว่ ยใหก้ อตน้ ลอยนำ้ ได้ แผน่ ใบสเี ขยี ว
รปู ไข่ หวั ใจ หรอื รปู ไต ปลายใบแหลม ขอบใบเรยี บ เสน้ ใบแบบขนานตามความ
ยาวใบ ดอกเปน็ ชอ่ ดอกยอ่ ยไมม่ กี า้ น ชอ่ หนง่ึ มดี อกยอ่ ย 4-60 ดอก กลบี ดอก
สมี ว่ งคราม 6 กลบี กลบี ใหญส่ ดุ มสี เี หลอื งแตม้ บนสมี ว่ งเขม้ เกสรเพศผู้ 6 อนั
ยาวไมเ่ ทา่ กนั ยอดเกสรเพศเมยี เปน็ ขน รงั ไขม่ ี 3 ชอ่ ง กา้ นดอกโคง้ งอเมอ่ื
ดอกบานเตม็ ทส่ี ง่ ใหผ้ ลเจรญิ ใตน้ ำ้ ผลเดย่ี วแบนแกแ่ ลว้ แตก เมลด็ ขนาดเลก็

1: ถน่ิ ทอ่ี ยู่ 2: ลกั ษณะตน้ 3: ดอก (ภาพ วริ ชั จนั ทรศั ม)ี
72 สมาคมวทิ ยาการวชั พชื แหง่ ประเทศไทย

ชอ่ื ไทย ผกั ตบไทย ผกั ตบ ผกั โปง

ชอ่ื วทิ ยาศาสตร์ Monochoria hastata (L.) Solms.

ลกั ษณะ พชื นำ้ อายหุ ลายปี ลำตน้ ใตด้ นิ เปน็ เหงา้ ใหญ่ ลำตน้ เหนอื ดนิ เปน็ กอ
ใบทแ่ี ตกจากลำตน้ เรยี งสลบั หนั เปน็ สองแถว สงู 20-120 ซม. แผน่ ใบคลา้ ยรปู
โลห่ ์ ฐานใบเวา้ ลกึ กา้ นใบอวบเรยี วยาว โคนกา้ นใบแผเ่ ปน็ กาบ หมุ้ ประกบกนั
ใบออ่ นอยใู่ นสดุ ชอ่ ดอกประกอบดว้ ยดอกยอ่ ย 18-169 ดอก สมี ว่ ง เกดิ ทป่ี ลาย
กา้ นใบ เปน็ กระจกุ ดอก ผลออ่ นมปี ลายกลบี มว้ นขดเปน็ เกลยี ว แนน่ ผลแกแ่ ลว้
แตกตามพู เมลด็ สน้ี ำ้ ตาลออ่ นจำนวนมาก

1: ลกั ษณะตน้ 2: ดอก 3: ผล (ภาพ ศริ พิ ร ซงึ สนธพิ ร) 73

วัชพืชสามัญภาคกลาง : ประเภทใบกว้าง

ชอ่ื ไทย ผกั ตบั เตา่ ผกั ปอดมา้

ชอ่ื วทิ ยาศาสตร์ Hydrocharis morsus-ranae Linn.

ลกั ษณะ พชื ลอยนำ้ ทม่ี อี ายขุ า้ มปี แตถ่ า้ ขน้ึ ในนำ้ ตน้ื มากๆ รากจะหยง่ั ลงยดึ ดนิ
ได้ ลำตน้ เปน็ ไหลกลมเรยี วทอดไปตามพน้ื นำ้ ใบเดย่ี วแตกทข่ี อ้ ทเ่ี ปน็ กอชขู น้ึ
เหนอื นำ้ รากเกดิ เปน็ กระจกุ ใตก้ อตน้ กา้ นใบกลมเรยี วยาว แผน่ ใบอวบหนา รปู ไข่
กวา้ งรปู เกอื บกลม รปู หวั ใจหรอื รปู ไต โคนกา้ นใบมหี ใู บ 2 ใบ ดอกแยกเพศและมี
กาบหมุ้ บางๆ ดอกเพศเมยี มเี พยี ง 1 ดอกภายในกาบหมุ้ กา้ นดอกยาวสง่ ดอก
ขน้ึ มาเหนอื นำ้ กลบี เลย้ี ง 3 กลบี กลบี ดอกสขี าวโคน สเี หลอื ง 3 กลบี เกสรเพศผู้
เปน็ หมนั รงั ไขอ่ ยตู่ ำ่ กวา่ สว่ นของดอก ภายในรงั ไขม่ ี 6 ชอ่ ง ดอกเพศผมู้ ี 1-4
ดอกอยภู่ ายในกาบหมุ้ กา้ นดอกสน้ั กลบี เลย้ี งและกลบี ดอกเทา่ กบั ดอก เพศเมยี
เกสรเพศผจู้ ำนวน 9–12 อนั อบั เรณมู ี 2 ชอ่ ง ผลแบบผลสดรปู ทรงกระบอก

(ภาพ วริ ชั จนั ทรศั ม)ี สมาคมวทิ ยาการวชั พชื แหง่ ประเทศไทย
74

ชอ่ื ไทย ผกั บงุ้ ผกั ทอดยอด โหนเดาะ กำจร

ชอ่ื วทิ ยาศาสตร์ Ipomoea aquatica Forsk.

ลกั ษณะ พชื อายหุ ลายปี ลำตน้ เรยี บกลวง มนี ำ้ ยางขาว เลอ้ื ยทอดไปตามพน้ื ดนิ
หรอื ผวิ นำ้ แตกใบและออกรากตามขอ้ ใบเปน็ ใบเดย่ี วแตกแบบสลบั เปน็ รปู หอก
ยาว 5-15 ซม ปลายใบเรยี วแหลม ฐานใบกวา้ งโคง้ เวา้ เขา้ หากา้ นใบเปน็ รปู หวั ใจ
ขอบใบเรยี บ กา้ นใบยาว ดอกเปน็ ชอ่ ดอกแบบทก่ี ารเจรญิ ของชอ่ มขี ดี จำกดั ดอกท่ี
เกดิ กอ่ นจะอยกู่ ลางและจะบานจากกลางชอ่ ออกจากลำตน้ บรเิ วณซอกใบ กา้ นชอ่
ดอกยาวชดู อกตง้ั ขน้ึ กลบี เลย้ี งมสี เี ขยี ว ปลายกลบี แหลม กลบี ดอกหลอมรวมกนั
เปน็ รปู กรวยปลายกลบี แผบ่ านออก สขี าว ขาวอมชมพหู รอื สมี ว่ งแดง ใจกลางดอก
มสี มี ว่ งแดง เกสรเพศผู้ 5 อนั ยาวไมเ่ ทา่ กนั ยอดเกสรตวั เมยี เปน็ กอ้ นมรี อย
แยกตน้ื ๆ ผลเมอ่ื แกเ่ ปลอื กจะแหง้ และแตก รปู รา่ งกลมรี มี 2-4 เมลด็ สนี ำ้ ตาล
ถงึ ดำขยายพนั ธโ์ุ ดยเมลด็ และสว่ นของลำตน้

1: ลกั ษณะตน้ 2: ดอก-ผล (ภาพ ศริ พิ ร ซงึ สนธพิ ร) 75

วัชพืชสามัญภาคกลาง : ประเภทใบกว้าง

ชอ่ื ไทย ผกั เบย้ี หนิ ผกั โขมหนิ

ชอ่ื วทิ ยาศาสตร์ Trianthema portulacastrum Linn.

ลกั ษณะ พชื อายปุ เี ดยี ว ลำตน้ แผร่ าบไปตามพน้ื ดนิ กลมอวบนำ้ สเี ขยี วอมมว่ ง
แตกกง่ิ กา้ นโปรง่ มขี นละเอยี ด ใบเปน็ ใบเดย่ี วออกจากลำตน้ แบบตรงขา้ มเปน็ คู่
รปู รา่ งคอ่ นขา้ งกลม รปู ไขห่ รอื ไขก่ ลบั ปลายใบมนหรอื หยกั เวา้ ตน้ื ๆ ขอบใบเปน็
คลน่ื ขนาดของใบแตล่ ะคจู่ ะไมเ่ ทา่ กนั ใบหนง่ึ จะใหญก่ วา่ อกี ใบหนง่ึ กา้ นใบยาว
โคนกา้ นใบแผอ่ อกเปน็ กาบ ดอกเปน็ ดอกเดย่ี ว ออกตามซอกใบ ไมม่ กี า้ นดอก
กลบี ดอกสขี าวอมชมพู 5 กลบี ออกดอกตลอดปี ผลมลี กั ษณะเปน็ ฝกั ตดิ อยตู่ าม
ซอกใบ สว่ นลา่ งของฝกั ฝงั จมอยใู่ นงา่ มใบ ภายในฝกั มเี มลด็ สดี ำรปู ไตขนาดเลก็

1-2: ลกั ษณะตน้ 3: ดอก (ภาพ ศริ พิ ร ซงึ สนธพิ ร)
76 สมาคมวทิ ยาการวชั พชื แหง่ ประเทศไทย

ชอ่ื ไทย ผกั เบย้ี ใหญ่ ผกั เบย้ี ดอกเหลอื ง

ชอ่ื วทิ ยาศาสตร์ Portulaca oleracea Linn.

ลกั ษณะพชื พชื อายปุ เี ดยี ว ลำตน้ อวบนำ้ ตง้ั ตรงหรอื แผก่ ง่ิ กา้ นตามพน้ื ดนิ
ผวิ ลำตน้ เกลย้ี ง ใบเดย่ี ว เรยี งเวยี นหรอื อกตรงขา้ ม แผน่ ใบรปู ไขห่ รอื ไขก่ ลบั
ใบหนา อวบนำ้ มองเหน็ เสน้ ใบไมช่ ดั เจน ดอกออกตามปลายยอด กลมุ่ ละ 2-
7 ดอก กลบี ดอกสเี หลอื ง 5 กลบี ผลทรงกลม ขนาดเลก็ เมลด็ สดี ำ กลมแบน
ผวิ ขรขุ ระ เงาเปน็ มนั

1-2: ลกั ษณะตน้ 3: ดอก (ภาพ ศริ พิ ร ซงึ สนธพิ ร) 77

วัชพืชสามัญภาคกลาง : ประเภทใบกว้าง

ชอ่ื ไทย ผักปลาบ

ชื่อวิทยาศาสตร์ Commelina benghalensis L.

ลกั ษณะ พชื อายปุ เี ดยี วหรอื หลายปี ลำตน้ เลอ้ื ยทอดไปตามดนิ ยาว 30–

50 ซม. ปลายยอดชตู ง้ั เลก็ นอ้ ย ลำตน้ อวบกลมมขี นละเอยี ดปกคลมุ ใบเปน็

แบบเดย่ี ว โคนกา้ นใบแผเ่ ปน็ กาบหมุ้ ลำตน้ หลวมๆ แผน่ ใบเปน็ รปู ไขป่ ลาย

แหลม ใบยาว 3–7 ซม. กวา้ ง 1-3 ซม. ขอบใบเรยี บเปน็ คลน่ื ฐานใบ ไมค่ อ่ ย

เทา่ กนั ผวิ ใบดา้ นบนและขอบใบมขี นละเอยี ด ดอกเปน็ ชอ่ ออกตามซอกใบ

มใี บประดบั รองรบั ชอ่ ดอกสเี ขยี ว ดอกยอ่ ยมกี า้ นยาวไมค่ อ่ ยเทา่ กนั ดอก

ยอ่ ยประกอบดว้ ยกลบี เลย้ี ง 3 กลบี กลบี ดอกสมี ว่ งนำ้ เงนิ ขนาดไมเ่ ทา่ กนั

3 กลบี ผลเปน็ ผลเดย่ี วแบบผลแหง้ เมลด็ สนี ำ้ ตาลรปู รา่ งคลา้ ยเมลด็ ถว่ั

ขนาดเลก็ ผวิ หยาบขรขุ ระ

1-2: ลกั ษณะตน้ 3: ดอก (ภาพ ศริ พิ ร ซงึ สนธพิ ร)
78 สมาคมวทิ ยาการวชั พชื แหง่ ประเทศไทย

ชอ่ื ไทย ผกั ปลาบ ผกั ปลาบขอบใบเรยี ว

ชอ่ื วทิ ยาศาสตร์ Commelina diffusa Burm. f.

ลกั ษณะพชื พชื อายปุ เี ดยี ว ลำตน้ ทอดเลอ้ื ยและชยู อดขน้ึ สงู 5-60 ซม.
ใบเดย่ี ว เรยี งสลบั รปู ขอบขนาน หรอื รปู ขอบขนานแกมใบหอก ผวิ ใบเรยี บหรอื
มขี นเลก็ นอ้ ย ดอกออกเปน็ ชอ่ ออกทซ่ี อกใบและปลายกง่ิ ประกอบดว้ ยดอกยอ่ ย
2-8 ดอก มใี บประดบั รองรบั ชอ่ ดอกสเี ขยี ว ดอกยอ่ ยมกี า้ นดอกยาว กลบี เลย้ี ง
เขยี วออ่ น 3 กลบี โคนกลบี เชอ่ื มตดิ กนั เลก็ นอ้ ย กลบี ดอกสมี ว่ ง นำ้ เงนิ 3 กลบี
ผลคลา้ ยฝกั ถว่ั ลสิ งขนาดเลก็ แหง้ แตกไดต้ ามพู

1: ลกั ษณะตน้ 2: ชอ่ ดอก 3: ดอก-ผล (ภาพ ศริ พิ ร ซงึ สนธพิ ร) 79

วัชพืชสามัญภาคกลาง : ประเภทใบกว้าง

ชอ่ื ไทย ผกั ปลาบนา ผกั ปลาบ กนิ กงุ้ หลวง

ชอ่ื วทิ ยาศาสตร์ Cyanotis axillaris Roem.& Schult.

ลกั ษณะ พชื ปเี ดยี วหรอื หลายปี หากมสี ภาพแวดลอ้ มเหมาะสม ลำตน้ กลม
อวบน้ำ มีขนอ่อนปกคลุม เลื้อยทอดไปบนผิวดินแตกรากตามข้อ ชูส่วน
ปลายยอดตง้ั ขน้ึ สงู ประมาณ 30 ซม. มลี ำตน้ ใตด้ นิ ใบเปน็ ใบเดย่ี ว ไมม่ กี า้ นใบ
แตกจากขอ้ แบบสลบั แผน่ ใบรปู ไข่ ยาว 3-7 ซม. ปลายแหลม ฐานเรยี วสอบ
แผเ่ ปน็ กาบหมุ้ ลำตน้ ดอกเปน็ ชอ่ ดอกแบบทก่ี ารเจรญิ ของชอ่ มขี ดี จำกดั ดอกท่ี
เกิดก่อนจะบานจากกลางช่อ มีใบประดับสีเขียวเป็นแผ่นกลมห่อหุ้มช่อดอก
ไวเ้ ปน็ รปู กรวย ดอกมี 3 กลบี ขนาดไมเ่ ทา่ กนั สนี ำ้ เงนิ หรอื สฟี า้ อมมว่ ง ผลเมอ่ื แก่
เปลอื กจะแหง้ และแตก ภายในมเี มลด็ สนี ำ้ ตาลจำนวนมาก ขยายพนั ธ์ุ โดยอาศยั
เมลด็ และสว่ นของลำตน้

1: ลกั ษณะตน้ 2-3: ดอก (ภาพ ศริ พิ ร ซงึ สนธพิ ร)
80 สมาคมวทิ ยาการวชั พชื แหง่ ประเทศไทย

ชอ่ื ไทย ผกั ปอด ผกั ปอดนา ผกั ปมุ่ ปา่ ผกั กนิ ปา่ ผกั ปมุ่ ปลา

ชอ่ื วทิ ยาศาสตร์ Sphenoclea zeylanica Gaertn.

ลกั ษณะ พชื อายปุ เี ดยี ว ลำตน้ ตง้ั ตรงสงู ประมาณ 70 ซม. โคนตน้ มเี นอ้ื เยอ่ื
เปน็ นวมขาวหมุ้ ไปจนถงึ ปลายราก ลำตน้ แตกกง่ิ กา้ นสาขา ใบเดย่ี วแตกจาก
ลำตน้ แบบสลบั แผน่ ใบรปู ไขป่ ลายเรยี วแหลม ขอบใบเรยี บ ยาว 2–10 ซม. กวา้ ง
1.0-1.5 ซม. กา้ นใบยาว 2–10 มม. ดอกออกเปน็ ชอ่ สเี ขยี ว ดอกยอ่ ยเรยี งตดิ กนั
ทป่ี ลายกา้ น ชอ่ ดอกยาวประมาณ 4 ซม. ดอกยอ่ ยไมม่ ี กา้ นดอก กลบี เลย้ี ง 5
กลบี โคนตดิ กนั กลบี ดอกสขี าว 5 กลบี ตดิ กนั เปน็ รปู ระฆงั เกสรเพศผู้ 5 อนั
ตดิ ทก่ี ลบี ดอก อบั เรณมู ี 2 ชอ่ ง เมอ่ื แกแ่ ตกตามยาว รงั ไขม่ ี 2–3 พู ผลเดย่ี วแบบ
ผลแหง้ แกแ่ ลว้ แตกแบบเปดิ ฝา ภายในมเี มลด็ เลก็ ๆ สนี ำ้ ตาลออ่ นจำนวนมาก

1-2: ลกั ษณะตน้ 3-4: ชอ่ ดอก (ภาพ จนั ทรเ์ พญ็ ประคองวงศ์ และ ชอมุ่ เปรมษั เฐยี ร)

วัชพืชสามัญภาคกลาง : ประเภทใบกว้าง 81

ชอ่ื ไทย ผกั เปด็ ไทย เปรย้ี วแดง ผกั เปด็ ผกั เปด็ ขาว

ชอ่ื วทิ ยาศาสตร์ Alternanthera sessilis DC.

ลกั ษณะ พชื อายปุ เี ดยี ว ลำตน้ เลอ้ื ยทอดขนานไปตามพน้ื ดนิ ตามขอ้ ทส่ี มั ผสั
ดนิ จะมรี ากเจรญิ ออกมา บางครง้ั ลำตน้ อาจจะชตู ง้ั ตรง สงู 10–25 ซม. คอ่ นขา้ ง
เปน็ เหลย่ี ม มสี มี ว่ ง กลวงและมขี นขน้ึ เรยี งเปน็ แถวอยตู่ รงขา้ มกนั ตลอดความยาว
ของปลอ้ ง ใบเปน็ ใบเดย่ี วสเี ขยี วอมแดง รปู รา่ งยาวรี ปลายใบแหลม ฐานใบเรยี ว
แคบ ขอบใบหยกั แบบฟนั เลอ่ื ยเลก็ ๆ ไมม่ กี า้ นใบ ดอกเปน็ ชอ่ ทม่ี ดี อกยอ่ ยจำนวน
มาก เรยี งตวั บนฐานรอง ดอกทแ่ี ผก่ วา้ งเหมอื นเปน็ ดอกเดย่ี ว ออกตามซอกใบ
ไมม่ กี า้ นดอก ดอกสขี าวอยเู่ ปน็ กระจกุ ดอกยอ่ ยจะมกี ลบี เลย้ี งปลายแหลม 5 กลบี
สขี าวอมชมพู มเี กสรเพศผู้ 2-3 อนั ออกดอกตลอดปี ผลเปน็ ชนดิ ทม่ี ี เปลอื กบาง
แหง้ และเหนยี ว แตเ่ ปลอื กไมไ่ ด้ หลอมรวมกบั เปลอื กเมลด็ เมอ่ื แก่ เปลอื กไมแ่ ตก
มเี มลด็ สนี ำ้ ตาลเพยี ง 1 เมลด็ รปู รา่ งเหมอื นไต สว่ นปลายเมลด็ หยกั เวา้

1: ลกั ษณะตน้ 2-3: ดอก (ภาพ ศริ พิ ร ซงึ สนธพิ ร)
82 สมาคมวทิ ยาการวชั พชื แหง่ ประเทศไทย

ชอ่ื ไทย ผกั แวน่ สงั สม้ สม้ ดนิ หญา้ ตานทราย

ชอ่ื วทิ ยาศาสตร์ Oxalis corniculata Linn.

ลักษณะ พืชอายุปีเดียวหรือหลายปี ลำต้นเรียวบาง ตั้งตรงหรือเอนหรือ
ทอดเลื้อยไปตามพื้นดิน ชูกิ่งก้านขึ้นมา มีขนปกคลุม ใบเป็นใบประกอบ
ใบมใี บยอ่ ย 3 ใบ เกดิ จากกระจกุ เดยี วกนั ใบยอ่ ยรปู ไขก่ ลบั ปลายใบหยกั เวา้ ลกึ
ขอบใบเรยี บ ดา้ นบนสเี ขม้ ดา้ นลา่ งสจี าง ดอกออกเปน็ ชอ่ ตามซอกใบ ชอ่ ละ 2-
8 ดอก กลบี ดอก 5 กลบี สเี หลอื งสด โคนกลบี มสี เี ขยี ว ผลกลมยาวปลาย แหลม
ตง้ั ตรง แบง่ เปน็ 5 ชอ่ งแตล่ ะชอ่ มเี มลด็ จำนวนมาก

1: ลกั ษณะตน้ 2: ดอก 3: ผล (ภาพ ศริ พิ ร ซงึ สนธพิ ร) 83

วัชพืชสามัญภาคกลาง : ประเภทใบกว้าง