รายงานประจำปี ศวพ. ภาคเหนือตอนบน ปี 2564

ร า ย ง า น ป ร ะ จำ ปี พ . ศ . 2 5 6 4

ก ร ม ป ศุ สั ต ว์
ก ร ะ ท ร ว ง เ ก ษ ต ร แ ล ะ ส ห ก ร ณ์

"วิสั ย ทั ศ น์ V I S I O N

"ศูนย์วิจัยและพัฒนาการสัตวแพทย์
ภาคเหนือตอนบน เป็นองค์กรที่มุ่งมั่นบริการ

ด้านชันสูตรโรคสัตว์ และตรวจสอบสินค้า

ปศุสัตว์ บนพื้นฐานการศึกษาวิจัยตาม

มาตรฐานสากล เพื่อเป็นศูนย์กลางทางวิชาการ

ของภาคเหนือตอนบน

พันธกิจ MISSION

ปฏิบัติการวินิจฉัยและชันสูตรโรคสัตว์ เพื่อการ
พัฒนาสุขภาพสัตว์ ควบคุมและป้องกันโรค
เป็นที่ปรึกษาและสนับสนุนการดำเนินงานของ
สำนักงานปศุสัตว์จังหวัดในการตรวจวินิจฉัยโรค
เบื้องต้นทางห้องปฏิบัติการ
ปฏิบัติการตรวจวิเคราะห์คุณภาพสินค้าปศุสัตว์
รวมทั้งสภาพแวดล้อมที่เกิดจากการปศุสัตว์
เพื่อสุขอนามัยการผลิตและผู้บริโภค
ศึกษา วิเคราะห์ วิจัย ด้านการวินิจฉัยชันสูตรโรค
และระบาดวิทยาทางห้องปฏิบัติการ
ศึกษา วิเคราะห์ และวิจัยประยุกต์เกี่ยวกับการ
พัฒนาสุขศาสตร์สัตว์และสุขอนามัยการผลิต
สินค้าปศุสัตว์อย่างครบวงจร
ให้คำปรึกษา แนะนำและถ่ายทอดเทคโนโลยีด้าน
สุขศาสตร์สัตว์และสุขอนามัย

 

สารจาก
ผู้ อำ น ว ย ก า ร

สภาวะโรคระบาด โคโรนาไวรัส 2019 หรือ นายสัตวแพทย์จิระวุฒิ จันทร์งาม
COVID 19 ที่เกิดการระบาดทั่วโลกตั้งแต่ปี
พ.ศ.2562 จนถึงปัจจุบัน ได้สร้างความตื่ นตระหนก ผู้อำนวยการ
และความเสียหายให้กับมวลมนุษยชาติเป็นอย่างมาก ศูนย์วิจัยและพัฒนาการสัตวแพทย์
ทั้งในด้านสุขภาพ สาธารณสุข เศรษฐกิจ และสังคม
ถึงแม้ว่าปัจจุบันในช่วง 2 ปี ที่ผ่านมานี้ จะมี ภาคเหนือตอนบน
วิวัฒนาการ การพัฒนาองค์ความรู้ พัฒนาเวชภัณฑ์
วัคซีนที่ทันสมัยสามารถป้องกันโรคได้ดีขึ้นเป็นลำดับ
ก็ตาม แต่ก็ต้องยอมรับว่ามวลมนุษยชาติอาจจะต้อง
ใช้ชีวิตอยู่กับเจ้าเชื้ อไวรัสนี้ต่อไปอี กหลายปีอย่าง
แน่นอน การดำรงชีวิตของมนุษย์จึงต้องมีการปรับ
เปลี่ยนพฤติกรรมให้เป็นแบบใหม่หรือที่เรียกเป็น
สากลว่า “New normal” เพื่อความอยู่รอดในภาวะ
ที่ยากลำบากเช่นทุกวันนี้

ศูนย์วิจัยและพัฒนาการสัตวแพทย์ภาคเหนือ
ตอนบน จ.ลำปาง ก็เช่นเดียวกันในช่วงสองปีที่ผ่าน
มาได้รับผลกระทบจาก COVID 19 เช่นเดียวกับ
ภาคส่วนราชการอื่ นๆทั้งในเรื่องงบประมาณที่ลดลง
แผนการดำเนินงานประจำปีที่ไม่แน่นอนมีปรับเปลี่ยน
ตลอดเวลา การดำเนินการต่างๆในภาวะที่ไม่ปกติ
อาจจะทำให้ผลการดำเนินงานไม่เป็นไปตามเป้าหมาย
ไปบ้างในบางส่วนหรือบางกิจกรรม ถึงแม้ว่าจะมี
ปัญหาหนักหนาแค่ไหนก็ตาม ด้วยปณิธานของพวก
เราทุกคนทั้งคณะผู้บริหาร ข้าราชการ พนักงาน
ลูกจ้าง ของศูนย์ฯของเราที่จะทำงานด้วยความ
ถูกต้อง มีมาตรฐาน รวดเร็วทันต่อสภาวะปัจจุบัน
และสามารถตรวจสอบย้อนกลับได้ทุกขั้นตอน
ทุกภารกิจที่ได้รับมาจากหน่วยงานส่วนกลางของ
กรมปศุสัตว์ โดยยึดผลประโยชน์ของชาติ ของ
ประชาชนเป็นสำคัญ พวกเราชาวศูนย์ฯจึงขอให้
คำมั่นสัญญาว่าพวกเราจะยังยึดถือปณิธานนี้ต่อไป
และตลอดไป

ศู นย์วิจัยและพัฒนาการสัตวแพทย์ภาคเหนือตอนบน | รายงานประจำปี พ.ศ. 2564

สารบัญ

01

โครงสร้างองค์กร อัตรากำลัง
แ ล ะ ก า ร ใ ช้ จ่ า ย ง บ ป ร ะ ม า ณ

04

สรุ ปผลการปฏิบัติงานศูนย์วิจัย
แ ล ะ พั ฒ น า ก า ร สั ต ว แ พ ท ย์
ภ า ค เ ห นื อ ต อ น บ น

06

ผ ล ก า ร ป ฏิ บั ติ ง า น ด้ า น
ก า ร ชั น สู ต ร โ ร ค สั ต ว์

42

ผ ล ก า ร ป ฏิ บั ติ ง า น ด้ า น ก า ร ต ร ว จ
วิ เ ค ร า ะ ห์ คุ ณ ภ า พ สิ น ค้ า ป ศุ สั ต ว์

65

ผ ล ง า น วิ ช า ก า ร

94

การดำเนินการตามมาตรฐานสากล

97

ก า ร พั ฒ น า บุ ค ล า ก ร

100

ง า น ถ่ า ย ท อ ด ค ว า ม รู้ แ ล ะ
เ ท ค โ น โ ล ยี

107

UPDATE! ขีดความสามารถของ
ห้ อ ง ป ฏิ บั ติ ก า ร

109

ร า ง วั ล ที่ ภ า ค ภู มิ ใ จ

หน้า | 1

โครงสร้างองค์กร

ผู้อำผนู้อวำนยวยกกาารรศศวพว.ภพาค.ภเหานืคอตเอหนนบนอื ตอนบน

งานบริหารทว่ั ไป กลุ่มระบาดวทิ ยาและสารสนเทศ
กลมุ่ ชันสูตรโรคสตั ว์ กลมุ่ ตรวจสอบคณุ ภาพสนิ คา้ ปศุสัตว์

หอ้ งปฏบิ ัตกิ ารพยาธิวทิ ยา ห้องปฏบิ ตั กิ ารจุลชีววทิ ยา

ห้องปฏบิ ัตกิ ารปรสติ วทิ ยา ห้องปฏิบัตกิ ารเคมีและสารตกคา้ ง

หอ้ งปฏบิ ัตกิ ารไวรสั วิทยา

ห้องปฏบิ ัตกิ ารแบคทีเรยี และเชื้อรา

ห้องปฏิบัติการพษิ วทิ ยาและชวี เคมี

ห้องลา้ งอปุ กรณว์ ิทยาศาสตร์

ศูนยว์ ิจยั และพัฒนาการสัตวแพทย์ภาคเหนอื ตอนบน | รายงานประจำปี 2564

อัตรากำลัง หน้า | 2

ขา้ ราชการ อตั รากำลงั 25 ตำแหนง่
นายสตั วแพทย์ 9 ตำแหน่ง
พนักงานราชการ สัตวแพทย์ 2 ตำแหนง่
นักวิทยาศาสตร์การแพทย์ 11 ตำแหนง่
ลกู จา้ งประจำ เจา้ พนกั งานธุรการ 2 ตำแหนง่
นายช่างเทคนิค 1 ตำแหน่ง

อตั รากำลงั 33 ตำแหน่ง
นกั วทิ ยาศาสตร์การแพทย์ 12 ตำแหน่ง
นกั วทิ ยาศาสตร์ 9 ตำแหน่ง
พนกั งานห้องปฏิบตั ิการ 2 ตำแหน่ง
เจ้าพนกั งานธุรการ 1 ตำแหน่ง
นายชา่ งเทคนิค 1 ตำแหน่ง
นักจัดการงานทว่ั ไป 1 ตำแหน่ง
นกั วชิ าการสงิ่ แวดลอ้ ม 1 ตำแหน่ง
นักวิชาการสัตวบาล 1 ตำแหน่ง
พนกั งานผชู้ ว่ ยสัตวบาล 2 ตำแหนง่
พนกั งานผ้ชู ว่ ยปศสุ ัตว์ 1 ตำแหนง่
เจ้าหนา้ ทห่ี อ้ งทดลอง 1 ตำแหนง่
พนกั งานประจำห้องทดลอง 1 ตำแหน่ง

อัตรากำลงั 1 ตำแหนง่
ตำแหน่ง
พนักงานห้องปฏิบตั ิการระดบั 2 1

12 3%
55% 42%
ขา้ ราชการ

พนกั งานราชการ

9 11 9 ลูกจา้ งประจา

2 1 11 2 1 1 1 2 1 1 1 1 1
2

นาย ัสตวแพทย์
สัตวแพทย์

นักวิทยาศาสต ์รการแพทย์
นักวิทยาศาสต ์ร

เ ้จาพ ันกงานธุรการ
นายช่างเทค ินค

พนักงาน ้หองปฏิ ับติการ
นัก ัจดการงานทั่วไป

นักวิชาการสิ่งแวดล้อม
นักวิชาการ ัสตวบาล

พนักงานผู้ ่ชวยสัตวบาล
พนักงานผู้ช่วยป ุศสัตว์
เ ้จาหน้า ่ีทห้องทดลอง
พนักงานประจา ้หองทดลอง
พนักงาน ้หองปฏิ ับ ิตการระ ัดบ 2

พนักงานขับรถยนต์

ศนู ย์วิจยั และพัฒนาการสตั วแพทย์ภาคเหนือตอนบน | รายงานประจำปี 2564

หน้า | 3

การใช้จ่ายงบประมาณ

ลำดบั กจิ กรรม ไดร้ ับ ผลการเบกิ จา่ ย คงเหลอื

1 กิจกรรมเฝ้าระวัง ป้องกนั ควบคมุ 18,328,670.00 18,311,577.48 17,092.52
บำบดั และชนั สตู รโรคสตั ว์ 2,296,440.00 2,296,440.00 -
- งบลงทุน 9,206,815.00 9,194,589.84
- งบบุคลากร 1,295,754.00 1,291,179.24 12,225.16
- ค่าสาธารณปู โภคและเทคโนโลยีการ 4,574.76
สอื่ สาร 5,529,661.00
- งานชนั สูตรโรคสตั ว์ 5,529,368.40 292.60
9,906,565.00
2 กิจกรรมตรวจสอบรับรองคุณภาพสินค้า 4,179,700.00 9,906,425.40 139.60
ปศสุ ัตว์ 1,714,495.00 4,179,700.00 -
- งบทนุ 1,198,080.00 1,714,438.00
- ตรวจวิเคราะห์ตัวอย่าง (สตส) 2,814,290.00 1,198,050.00 57.00
- จดั หาตัวอยา่ ง (อยส) 2,814,237.40 30.00
- ตรวจมาตรฐานฟารม์ ตรวจรับรอง 720,015.00 52.60
โรงงาน (สพส) -
720,013.28 1.72
3 กิจกรรมการพัฒนาสุขภาพสัตว์ 720,015.00
- งบลงทนุ 630,000.00 --
- ควบคุมปอ้ งกันโรคสัตว์ 643,600.00
720,013.28 1.72
4 เงนิ ฝากคลงั (กสก) 30,129,050.00
5 งบประมาณกลมุ่ จังหวดั (OSM) 629,999.95 0.05

รวม 643,560.00 60.00

30,111,555.71 17,494.29

ศูนยว์ จิ ัยและพัฒนาการสตั วแพทยภ์ าคเหนอื ตอนบน | รายงานประจำปี 2564

สรุปผล 4หน้าห|น4้า |

การปฏบิ ตั งิ าน ปีงบประมาณ 2564 (เดือนตุลาคม 2563 ถึง

ปี 2564 กันยายน 2564) ศูนย์วิจัยและพัฒนาการสัตวแพทย์
ภาคเหนือตอนบนให้บริการทางด้านชันสูตรโรคสัตว์
การตรวจสอบวิเคราะห์และทดสอบโรค ตามโครงการ

ต่าง ๆ จำนวนทั้งสิ้น 180,737 ตัวอย่าง เป็น

ตัวอย่างการวินิจฉัยด้านสุขภาพสัตว์ จำนวน 158,522

ตัวอย่าง และตัวอย่างการตรวจด้านมาตรฐานฟาร์ม คุณภาพสินค้า และการตกค้างของยาหรือสาร

ต้องห้าม จำนวน 22,215 ตัวอย่าง ดังแสดงในตารางท่ี 1 และแผนภูมิท่ี 1 เมื่อแยกรายชนิดสัตว์พบว่า

เปน็ ตัวอย่างสุกรมากท่ีสุดรอ้ ยละ 65 (แผนภมู ทิ ่ี 2) และชนดิ ตวั อย่างที่ส่งตรวจมากที่สุดคือตวั อยา่ งเลอื ด

ร้อยละ 63 (แผนภมู ิที่ 3)

ตารางที่ 1 จำนวนตวั อยา่ งตามกจิ กรรมในปงี บประมาณ 2564 แยกรายจงั หวดั

จังหวัด วนิ ิจฉยั และ วินิจฉัยและ โครงการ สคบ. มาตรฐานฟาร์ม/
ชนั สูตรโรคสตั ว์ ชันสตู รโรคสตั ว์ปกี สินคา้ ปศุสตั ว์
เชียงใหม่ 508
เชียงราย 29,771 8,191 2,576 13,275
ลำพนู 13,443 7,649 220 2,168
ลำปาง 34,075 4,133 2,346 5,647
21,254 6,328 599 609
แพร่ 9,505 1,763 273 350
น่าน 5,001 679 533 56
พะเยา 6,101 1,244 302 65
แม่ฮ่องสอน 1,675 353 45
7,357
รวม 120,825 30,340 22,215

ศูนยว์ จิ ัยและพัฒนาการสัตวแพทย์ภาคเหนือตอนบน | รายงานประจำปี 2564

5หน้าห|น5า้ |

สรปุ ผล 60,000จานวน ัตวอ ่ยาง
50,000 เชียงให ่ม
การปฏิบตั งิ าน 40,000 เ ชี ย ง ร า ย
30,000
ปี 2564 20,000 ลา ูพน
10,000 ลา ป า ง
มาตรฐานฟารม์ /สนิ คา้ ปศสุ ตั ว์
โครงการ สคบ. 0 แพ ่ร
วินิจฉัยและชนั สูตรโรคสัตวป์ กี ่น า น
วนิ จิ ฉยั และ ชันสตู รโรคสตั ว์ พะเยา
แ ่ม ่ฮองสอน
แผนภูมิที่ 1 จำนวนตัวอย่างสง่ ตรวจในปงี บประมาณ 2564 จำแนกตามกิจกรรมมและจังหวัด

โคและกระบอื เลอื ด อจุ จาระ อ่นื ๆ
5% 63% 1% 23%

สตั ว์ปกี ซรี มั
21% 13%
อ่นื ๆ
1%

แพะและแกะ สกุ ร ชากและอวยั วะ
8% 65% < 1%

แผนภูมทิ ี่ 2 รอ้ ยละของชนิดสตั ว์ที่สง่ ตรวจในปงี บประมาณ 2564 แผนภมู ทิ ี่ 3 รอ้ ยละของชนดิ ตัวอยา่ งทีส่ ่งตรวจใน
ปีงบประมาณ 2564

ศนู ยว์ จิ ยั และพัฒนาการสตั วแพทย์ภาคเหนือตอนบน | รายงานประจำปี 2564

6หน้าห|น6้า |

ผลการปฏบิ ตั ิงานดา้ นการ

ชันสตู รโรคสตั ว์

กลุ่มชันสตู รโรคสตั ว์

ประกอบดว้ ย 5 ห้องปฏิบตั กิ าร ไดแ้ ก่
• ห้องปฏบิ ัติการพยาธิวทิ ยา
• ห้องปฏบิ ตั ิการปรสิตวทิ ยา
• หอ้ งปฏิบตั ิการแบคทีเรียและเช้อื รา
• ห้องปฏบิ ัติการไวรัสวิทยา
• หอ้ งปฏบิ ัติการพษิ วทิ ยาและชวี เคมี

โดยมีภารกิจในการศึกษา วิเคราะห์ วินิจฉัย และ
ชันสูตรโรค หรือสาเหตุที่ก่อให้เกิดปัญหาด้านสุขภาพแก่สัตว์
โรคติดต่อระหว่างสัตว์และคน โรคอุบัติใหม่หรือโรคอุบัติซ้ำ
นอกจากนี้ยังรวบรวมข้อมูลด้านการวินิจฉัยและชันสูตรโรค
สัตว์ เพื่อการถ่ายทอดหรือเผยแพร่ข้อมูลดังกล่าว ไปยัง
เกษตรกร เจา้ หนา้ ท่ีกรมปศสุ ัตว์ นักวชิ าการ หรือหน่วยงานท่ี
เกี่ยวข้อง เพื่อใช้เป็นแนวทางในการควบคุมและป้องกันโรค
สัตว์ในพื้นที่ได้ ซื่งผลการปฏิบัติงานในปี 2564 แยกตาม
หอ้ งปฏิบัติการต่างๆ ดงั นี้

ศูนย์วิจยั และพัฒนาการสตั วแพทย์ภาคเหนอื ตอนบน | รายงานประจำปี 2564

PATHOLOGY 7หนา้ ห|น7้า |
LABORATORY
หอ้ งปฏบิ ตั กิ ารพยาธิวิทยา

1. งานชันสูตรโรคสัตว์: ดำเนินการผ่าซาก เพื่อชันสูตรโรค วิเคราะห์หาสาเหตุของการตายของ
สัตว์และสาเหตุของโรค โดยการตรวจดูซากภายนอก (external gross examination) การ
ตรวจดูรอยโรคที่อวัยวะภายใน การตรวจทางจุลพยาธิวิทยา (histopathology examination)
และการตรวจด้วยเทคนิคพิเศษทางอิมมูนพยาธิวิทยา (immunohistochemistry) เพื่อช่วยใน
การวนิ จิ ฉยั ถูกต้องและแมน่ ยำมากขึน้

2. งานโลหิตวิทยา: วิเคราะห์ค่าความสมบูรณ์ของเม็ดเลือด (complete blood count)
ประกอบดว้ ย
▪ คา่ เม็ดเลือดแดงอดั แน่น (Packed cell volume, PCV)
▪ คา่ เม็ดเลอื ดแดงรวม (Total red blood cell, RBC)
▪ คา่ เมด็ เลอื ดขาวรวม (Total white blood cell, WBC)
▪ คา่ ฮโี มโกลบิน (Hemoglobin, Hb)
▪ ค่านับแยกเมด็ เลอื ดขาว (Differential white blood cell count)
▪ คา่ ปริมาตรเม็ดเลือดแดงโดยเฉลีย่ (Mean corpuscular volume, MCV)
▪ ค่าความเข้มข้นเฉลี่ยของฮีโมโกลบนิ ในเมด็ เลือดแดง
(Mean corpuscular hemoglobin concentration, MCHC)
▪ คา่ เฉล่ยี ของฮโี มโกลบินในเม็ดเลอื ดแดง/เซลล์ (Mean corpuscular hemoglobin,
MCH)
▪ คา่ จำนวนเกล็ดเลอื ด (Platelet count)
จำนวนตัวอย่างส่งตรวจห้องปฏิบัติการพยาธิวิทยาในปี 2564 รวมทั้งสิ้น 675 ตัวอย่าง โดย

จงั หวัดเชยี งรายส่งตวั อย่างมากที่สุด 150 ตวั อย่าง และห้องปฏบิ ตั ิการรับตัวอย่างชนดิ สัตว์ปีกมากท่ีสุด
490 ตัวอย่าง คิดเป็นร้อยละ 72.59 ดังแสดงในตารางท่ี 2 และ แผนภูมิท่ี 4 เมื่อพิจารณาตัวอย่างราย
เดือน พบว่าจำนวนตัวอย่างค่อยๆ เพิ่มจำนวนขึ้นจากต้นปีงบประมาณ และมีจำนวนสูงสุดในเดือน
ตุลาคม 2564 ดังแสดงในตารางท่ี 3 และ แผนภมู ทิ ่ี 5

ศนู ย์วจิ ัยและพัฒนาการสัตวแพทย์ภาคเหนอื ตอนบน | รายงานประจำปี 2564

หน้า | 8

ตารางที่ 2 จำนวนตัวอย่างสง่ ห้องปฏบิ ตั ิการพยาธวิ ิทยา ปีงบประมาณ 2564 แยกรายจงั หวดั และชนิดสตั ว์

ประเภท สตั ว์ปกี สัตว์เล็ก สตั วใ์ หญ่ สตั วป์ า่ รวม
ตวั อยา่ ง (case)
จงั หวัด ซาก อวัยวะ ซาก อวยั วะ ซาก อวัยวะ ซาก อวยั วะ
เชยี งใหม่ 77
เชยี งราย 61 1 10 67 01 150
ลำพูน 84 1 02 33 28 02 64
ลำปาง 63 0 10 00 00 96
แพร่ 66 0 12 1 46 25 65
น่าน 51 0 10 49 00 89
พะเยา 51 0 1 11 0 26 00 80
แมฮ่ ่องสอน 61 3 02 1 11 11 54
รวม 48 0 00 06 00 675
485 5 16 16 48 93 39
รอ้ ยละของชนิดสตั ว์
490 32 141 12
(72.59%) (4.74%) (20.89%) (1.78%)

แผนภูมิท่ี 4 รอ้ ยละชนิดสัตว์ท่สี ่งชันสูตรโรคสตั ว์ ห้องปฏิบตั ิการพยาธิวทิ ยา ปีงบประมาณ 2564
แยกรายชนดิ สตั ว์ ศูนย์วจิ ยั และพัฒนาการสตั วแพทย์ภาคเหนือตอนบน | รายงานประจำปี 2564

หน้า | 9

ตารางที่ 3 จำนวนตวั อย่างห้องปฏิบัติการพยาธวิ ทิ ยา ปีงบประมาณ 2564 แยกรายเดือนและรายกจิ กรรม

เดือน ผา่ ซาก (ตัว) โลหติ วทิ ยา (ตัว) อวัยวะ (ตัว) รวม (ตวั )
ตลุ าคม 2563 11 10 19 40
พฤศจิกายน 2563 11 2 8 21
ธันวาคม 2563 31 5 10 46
มกราคม 2564 69 21 4 94
กมุ ภาพนั ธ์ 2564 73 7 6 86
มีนาคม 2564 58 2 10 70
เมษายน 2564 65 0 9 74
พฤษภาคม 2564 84 2 15 101
มถิ นุ ายน 2564 66 2 7 75
กรกฎาคม 2564 57 12 12 81
สิงหาคม 2564 81 3 16 100
กันยายน 2564 114 7 15 136

รวม 720 73 131 924

ศนู ยว์ จิ ัยและพัฒนาการสตั วแพทยภ์ าคเหนือตอนบน | รายงานประจำปี 2564

หน้า | 10

แผนภมู ิท่ี 5 จำนวนตัวอย่างหอ้ งปฏบิ ัตกิ ารพยาธวิ ทิ ยา ปีงบประมาณ 2564 แยกรายเดือนและรายกจิ กรรม

ตัวอย่างส่งตรวจเพื่องานชันสูตรโรคสัตว์ ตามกลุ่มชนิดสัตว์ ได้แก่ สัตว์ปีก สัตว์ใหญ่ สัตว์เล็ก
และสตั ว์ป่า สามารถแยกตามชนดิ ของสตั วไ์ ด้ดังแสดงในแผนภมู ิท่ี 6 โดย กลุ่มสตั ว์ปีกส่วนใหญ่คือ ไก่ กล่มุ สัตวใ์ หญ่
ส่วนใหญ่เป็นโค ในขณะที่แพะและกระบือมีจำนวนตัวอย่างส่งตรวจที่ใกล้เคียงกัน สำหรับตัวอย่างกลุ่มสัตว์เล็ก
สว่ นมากเปน็ สุกร และกลมุ่ สตั ว์ป่าส่วนใหญเ่ ป็นช้าง

A. สัตวป์ ีก B. สัตว์ใหญ่

C. สัตว์เล็ก D. สตั ว์ป่า

แผนภมู ิท่ี 6 รอ้ ยละตวั อยา่ งกิจกรรมชนั สตู รโรคสัตว์ หอ้ งปฏิบตั ิการพยาธวิ ิทยา ปีงบประมาณ 2564 แยกรายละเอยี ด
ตามกลมุ่ ชนิดสัตว์ ได้แก่ สัตวป์ กี (A) สตั ว์ใหญ่ (B) สัตวเ์ ล็ก (C) และ สัตว์ปา่ (D)

ศนู ย์วิจยั และพัฒนาการสัตวแพทยภ์ าคเหนือตอนบน | รายงานประจำปี 2564

หนา้ | 11

การตรวจทางโลหติ วิทยาเป็นอีกกจิ กรรมที่ห้องปฏิบัติการพยาธวิ ทิ ยาได้ดำเนินงาน ประกอบดว้ ย การตรวจ
สุขภาพสัตว์ทั่วไป หรือการตรวจเพื่อชันสูตรโรค ในกรณีเกิดปัญหาสุขภาพในฝูง โดยในปี 2564 มีการส่งเลือด
กระบอื มากท่สี ุด (ร้อยละ 41.67) รองลงมาได้แก่ ชา้ ง (รอ้ ยละ 27.78) รายละเอียดและแผนภมู ิแสดงในตารางที่ 4
และ แผนภมู ิที่ 7

ตารางท่ี 4 จำนวนตวั อย่างสง่ ตรวจทางโลหิตวทิ ยา ปงี บประมาณ 2564

ชนิดสัตว์ โค แพะ ช้าง กระบอื ม้า รวม
จงั หวดั (ตัว)
5 2 7 - 3
เชียงใหม่ 2 2 - - - 17
เชียงราย 3 - - - - 4
ลำพนู 1 - 13 30 1 3
ลำปาง 2 - - - - 45
- - - - - 2
แพร่ 1 - - - - -
นา่ น - - - - - 1
พะเยา 14 4 20 30 4 -
แม่ฮ่องสอน
19.44% 5.56% 27.78% 41.67% 5.56% 72
รวม

ร้อยละของชนิดสตั ว์

แผนภมู ิที่ 7 ร้อยละตัวอยา่ งส่งตรวจทางโลหติ วิทยา ปงี บประมาณ 2564 แยกรายชนดิ สัตว์
ศนู ยว์ ิจยั และพัฒนาการสัตวแพทยภ์ าคเหนอื ตอนบน | รายงานประจำปี 2564

PARASITOLOGY หหนหนา้ า้น|า้ |11| 1222
LABORATORY
หอ้ งปฏบิ ตั ิการปรสติ วทิ ยา

มนี ักวิทยาศาสตร์การแพทย์ปฏบิ ัตงิ านชนั สูตรโรคสัตว์ทางห้องปฏบิ ตั ิการ จำนวน 3 นาย ภารกิจหลักได้แก่
การตรวจอุจจาระเพื่อหาไข่พยาธิภายใน และโอโอซีสต์ของเชื้อบิด โดยวิธี flotation, sedimentation และ
direct smear การตรวจหาพยาธิในเลือด จากเลือดสดในสารกันการแข็งตัวของเลือดด้วยวิธีตรวจเลือดสด (wet
blood smear) ตรวจรอยต่อของชั้นเซลล์เม็ดเลือดและพลาสมาโดยใช้เครื่องปั่นเหวี่ยง (Woo’s method) ตรวจ
เลือดป้ายสไลด์แบบบาง (stained thin blood smear) และตรวจอวัยวะป้ายสไลด์ (stained smear) การตรวจ
กล้ามเนื้อเพื่อหาตัวอ่อนพยาธิทริคิเนลลา โดยวิธี compression และ digestion การตรวจปรสิตในผึง้ และการ
ตรวจจำแนกชนดิ พยาธิ

ในปีงบประมาณ 2564 ไดต้ รวจอจุ จาระ 1,254 ตัวอย่าง เลอื ดปา้ ยสไลด์ 2,127 ตวั อย่าง และตัวอย่างอื่นๆ
ได้แก่ อวัยวะป้ายสไลด์ ตัวเต็มวัยของปรสิตจากสัตว์และปรสิตจากต้นหญ้า เพื่อจำแนกชนิด 341 ตัวอย่าง รวม
ทง้ั สน้ิ 3,722 ตัวอย่าง (ตารางท่ี 5)

ตารางท่ี 5 ตัวอย่างทีต่ รวจทางหอ้ งปฏิบตั กิ ารปรสติ วิทยา ประจำปีงบประมาณ 2564 แยกรายชนดิ สตั ว์

ชนดิ สตั ว์ อจุ จาระ เลือด อนื่ ๆ รวม
โคนม 161
โคเนอื้ 120 441 4 606
กระบือ 93
แกะ 32 401 75 596
แพะ 507
สกุ ร 5 102 29 224
สนุ ัข 2
แมว 2 39 23 94
ชา้ ง 30
ม้า 7 630 172 1309
ลา-ลอ่ -
17 23 45

14 7

14 7

43 3 76

123 - 130

65 - 65

ศนู ยว์ ิจยั และพัฒนาการสตั วแพทย์ภาคเหนอื ตอนบน | รายงานประจำปี 2564

ตารางที่ 5 ตวั อย่างทต่ี รวจทางห้องปฏิบตั ิการปรสติ วทิ ยา ประจำปงี บประมาณ 2564 แยกรายชนดิ สัตว์ (ตอ่ ) หนา้ | 13

ชนดิ สตั ว์ อุจจาระ เลอื ด อืน่ ๆ รวม
ไก่ 209 68 - 277
เปด็ 21 -- 21
สัตวป์ กี อนื่ ๆ 32 82 - 114
สตั ว์ปา่ 33 114 4 151
รวม 1,254 2,127 341 3,722

โคนม
- ผลตรวจอุจจาระ 161 ตัวอย่าง พบพยาธิภายในร้อยละ 27.95 โดยพบพยาธิตัวกลมในทางเดินอาหาร
(gastrointestinaI nematode) ร้อยละ 46.67 โอโอซิสต์ของเชื้อบิด (coccidial oocyst) ร้อยละ 22.23
พยาธิใบไม้ในกระเพาะอาหาร (rumen fluke) ร้อยละ 17.78 พยาธิตืดชนดิ Moniezia benedeni ร้อยละ
15.56 พยาธิใบไม้ตับ (liver fluke) ร้อยละ 4.45 พยาธิเส้นด้าย (Strongyloides spp.) และพยาธิเส้นผม
(Capillaria spp.) พบในสัดส่วนที่เทา่ กนั คอื ร้อยละ 2.22
- ผลตรวจเลือดป้ายสไลด์ 441 ตัวอย่าง พบพยาธิในเลือดร้อยละ 25.85 โดยพบ Theileria spp. ร้อยละ
88.60 Trypanosoma evansi ร้อยละ 7.89 microfilaria ร้อยละ 2.63 สำหรับ Trypanosoma spp.
จากการตรวจเลือดสดด้วยวิธีปั่นเหวี่ยง Anaplasma spp. และ Babesia bovis พบในสัดส่วนเท่ากันที่
ร้อยละ 0.88 ส่วนผลตรวจอวัยวะปา้ ยสไลด์ 4 ตัวอย่างไม่พบพยาธิในเลอื ดทุกตัวอยา่ ง

โคเนอื้
- ผลตรวจอุจจาระ 120 ตัวอย่าง พบพยาธิภายในร้อยละ 54.17 โดยพบพยาธิตัวกลมในทางเดินอาหารร้อย
ละ 58.46 พยาธิใบไม้ในกระเพาะอาหารร้อยละ 44.62 พยาธิเส้นด้ายร้อยละ 12.31 โอโอซิสต์ของเชื้อบิด
ร้อยละ 9.23 พยาธไิ สเ้ ดอื น (Toxocara spp.) รอ้ ยละ 6.15 พบพยาธเิ ส้นผม และพยาธิใบไมต้ บั ในสดั ส่วน
ที่เท่ากันคือร้อยละ 3.08 และพบพยาธิตืดชนิด M. benedeni และพยาธิแส้ม้า สัดส่วนเท่ากัน ร้อยละ
1.54
- ผลตรวจเลือดป้ายสไลด์ 401 ตัวอย่าง พบพยาธิในเลือดร้อยละ 17.71 โดยพบ Theileria spp. ร้อยละ
74.65 microfilaria ร้อยละ 15.49 สำหรับ B. bigemina, B. bovis, Trypanosoma spp. และ T. evansi
พบสัดสว่ นเทา่ กันท่ีร้อยละ 2.82 และ T. theileri ร้อยละ 1.41 ส่วนผลตรวจอวัยวะป้ายสไลด์ 75 ตัวอย่าง
พบ Sarcocystis spp. 4 ตัวอยา่ ง

ศนู ย์วจิ ัยและพัฒนาการสตั วแพทยภ์ าคเหนือตอนบน | รายงานประจำปี 2564

หนา้ | 14

กระบอื
- ผลตรวจอุจจาระ 93 ตัวอย่าง พบพยาธิภายในร้อยละ 44.09 โดยพบพยาธิใบไม้ในกระเพาะอาหารร้อยละ
60.98 พยาธิตัวกลมในทางเดินอาหารร้อยละ 29.27 โอโอซิสต์ของเชื้อบิดร้อยละ 17.07 สำหรับพยาธิ
เส้นด้ายและพยาธิใบไม้ในตับ (liver fluke: Fasiola spp.) พบเท่ากันร้อยละ 4.88 ส่วนพยาธิตืดชนิด M.
benedeni พบรอ้ ยละ 2.44 ของตวั อย่างที่ส่งตรวจ
- ผลตรวจเลือดป้ายสไลด์ 102 ตัวอย่าง พบพยาธิในเลือด 4 ตัวอย่าง โดยพบ T. evansi และ Theileria
spp. ชนิดละ 2 ตัวอย่าง T. theileri 1 ตัวอย่าง ส่วนผลตรวจอวัยวะป้ายสไลด์ 29 ตัวอย่างไม่พบพยาธิใน
เลือดทกุ ตวั อย่าง

แกะ
- ผลตรวจอุจจาระ 32 ตวั อย่าง พบพยาธภิ ายในรอ้ ยละ 78.12 โดยพบพยาธติ วั กลมในทางเดินอาหารร้อยละ
96.00 พยาธิเส้นด้ายร้อยละ 24.00 โอโอซิสต์ของเชื้อบิดร้อยละ 12.00 พยาธิแส้ม้าร้อยละ 8.00 และ
พยาธิตืดชนิด M. benedeni ร้อยละ 4.00 การจำแนกชนิดพยาธิภายใน 1 ตัวอย่าง พบ Haemonchus
spp.
- ผลตรวจเลือดป้ายสไลด์ 39 ตวั อย่าง และอวยั วะปา้ ยสไลด์ 23 ตัวอยา่ ง ไมพ่ บพยาธิในเลือดทุกตวั อย่าง

แพะ
- ผลตรวจอุจจาระ 507 ตัวอย่าง พบพยาธิภายในร้อยละ 86.00 โดยพบพยาธิตัวกลมในทางเดินอาหารร้อย
ละ 77.06 โอโอซิสต์ของเชื้อบิดร้อยละ 69.27 พยาธิเส้นด้ายร้อยละ 24.77 พยาธิตืดชนิด M. expansa
ร้อยละ 5.73 พยาธิตืดชนิด M. benedeni ร้อยละ 4.13 พยาธิแส้ม้าร้อยละ 2.06 สำหรับพยาธิใบไม้ใน
กระเพาะอาหารและพยาธิใบไม้ในตับพบในสัดส่วนเท่ากันร้อยละ 0.69 การจำแนกชนิดพยาธิภายใน 5
ตวั อยา่ ง พบ Moniezia spp. 1 Trichuris spp. 1 และ Haemonchus spp. 3 ตวั อยา่ ง ผลตรวจหญา้ 14
ตัวอย่าง พบไข่พยาธิตัวกลม (nematode egg) 4 ตัวอย่าง และตัวอ่อนพยาธิตัวกลม (nematode larva)
13 ตัวอย่าง การจำแนกชนิดพยาธิภายนอกพบ เหา (Damalinia spp.) และ ไร (Chorioptes spp.) ชนิด
ละ 1 ตัวอยา่ ง
- ผลตรวจเลือดป้ายสไลด์ 630 ตัวอย่าง พบพยาธิในเลือด 49 ตัวอย่าง คิดเป็น 7.78% โดยพบ Theileria
spp. 47 ตัวอย่างและ Anaplasma spp. 2 ตัวอย่าง ส่วนผลตรวจอวัยวะป้ายสไลด์ 151 ตัวอย่าง พบ
Theileria spp. 1 ตวั อย่าง

ศนู ยว์ ิจยั และพัฒนาการสัตวแพทยภ์ าคเหนอื ตอนบน | รายงานประจำปี 2564

GI ST CD LF หนา้ | 15
M.benedeni M.expansa Trichuris spp. Capillaria spp.
RF

Toxocara spp.

100 96
90
80 58.46 60.98 77.06
70 44.62 69.27
60
50 46.67
40
30 22.22 29.27 24 24.77
20 115.7.5768 17.07 0000..2.466.0599.16733
10 3.089.1223.31
0 2.22 011..3.5560.44815 4.88 12
4.44 4.88
โคนม0002.22 00002.44 8

4

00
0
00

โ ค เ นื้ อ ก ร ะ บื อ แกะ แพะ

แผนภูมิท่ี 8 รอ้ ยละของพยาธิภายใน ทีพ่ บในโคนม โคเนื้อ กระบือ แกะ และแพะ ในตัวอยา่ งส่งตรวจปี 2564

(หมายเหต:ุ GI- gastrointestinal nematode, ST-Strongyloides spp., CD-coccidial oocysts, LF-liver fluke, RF-rumen fluke)

100
88.6

90

80 74.65

70

60

50

40

30

20 15.49

10 0.88 0.88 0 2.63 7.89 0 2.82 2.82 2.82 2.82 1.41
0.88 0

0

โคนม โคเนอ้ื

Anaplasma spp. B.bovis B.bigemina microfilaria

Theileria spp. Trypanosoma spp. T.evansi T.theileri

แผนภูมิท่ี 9 รอ้ ยละของพยาธิในเลือด ทพ่ี บในโคนมและโคเนื้อ ในตัวอยา่ งสง่ ตรวจปี 2564

ศนู ย์วิจยั และพัฒนาการสัตวแพทย์ภาคเหนอื ตอนบน | รายงานประจำปี 2564

หนา้ | 16

สกุ ร
ผลตรวจอุจจาระ 5 ตัวอย่าง พบพยาธิตัวกลมในทางเดินอาหาร 1 ตัวอย่าง ส่วนผลตรวจเลือดปา้ ยสไลด์ 17 ตัวอยา่ ง
และอวัยวะป้ายสไลด์ 23 ตัวอย่าง ไม่พบพยาธิในเลือดทุกตวั อย่าง

สุนัข
ผลตรวจอุจจาระ 2 ตัวอย่าง พบพยาธิไส้เดือน (Toxocara spp.) 1 ตัวอย่าง ส่วนผลตรวจเลือดป้ายสไลด์ 1
ตวั อย่าง และอวัยวะป้ายสไลด์ 4 ตวั อยา่ ง ไม่พบพยาธใิ นเลอื ดทกุ ตัวอยา่ ง

แมว
ผลตรวจอุจจาระ 2 ตัวอย่าง พบพยาธิตัวกลมในทางเดินอาหาร 2 ตัวอย่าง ส่วนผลตรวจเลือดป้ายสไลด์ 1 ตัวอย่าง
และอวัยวะปา้ ยสไลด์ 4 ตัวอยา่ ง ไม่พบพยาธใิ นเลือดทกุ ตวั อย่าง

ชา้ ง
ผลตรวจอุจจาระ 30 ตัวอย่าง พบพยาธิตวั กลมในทางเดินอาหาร 7 ตวั อยา่ ง พยาธเิ ส้นด้าย 3 ตวั อยา่ ง ส่วนผลตรวจ
เลือดป้ายสไลด์ 43 ตัวอย่าง และอวยั วะปา้ ยสไลด์ 3 ตวั อย่าง ไม่พบพยาธิในเลอื ดทุกตวั อย่าง

ม้า
ผลตรวจอุจจาระ 7 ตัวอย่าง และเลือดป้ายสไลด์ 123 ตวั อยา่ ง ไม่พบปรสติ ทกุ ตวั อยา่ ง

ลา-ลอ่
ผลตรวจเลือดปา้ ยสไลด์ 65 ตัวอยา่ ง ไม่พบพยาธิในเลือดทุกตวั อย่าง

ไก่
ผลตรวจอุจจาระ 209 ตัวอย่าง พบพยาธิภายในร้อยละ 56.46 โดยพบโอโอซิสต์ของเชื้อบดิ รอ้ ยละ 60.17 พยาธิตัว
กลมชนิด Heterakis spp. ร้อยละ 37.29 พยาธิตัวกลมในทางเดินอาหารร้อยละ 24.58 พยาธิตัวกลมชนิด
Ascaridia spp. ร้อยละ 23.73 พยาธิเสน้ ผมรอ้ ยละ 19.49 และพยาธิตดื ร้อยละ 13.56
ผลตรวจเลือดป้ายสไลด์ 68 ตัวอย่าง พบ Leucocytozoon sabrazesi และ L. caulleryi ชนดิ ละ 3 ตวั อย่าง

เปด็
ผลตรวจอุจจาระ 21 ตวั อย่าง พบพยาธเิ สน้ ผม 1 ตวั อยา่ ง

สตั ว์ปีกอ่นื ๆ
ผลตรวจอุจจาระนกแว่น 5 ตัวอย่าง พบพยาธิตัวกลมชนิด Heterakis spp. 1 ตัวอย่าง และนกยูง 3 ตัวอย่าง พบ
พยาธติ ัวกลมในทางเดนิ อาหาร 1 ตัวอย่าง ส่วนนกพริ าบ 1 ตวั อยา่ ง ไกป่ ่า 4 ตัวอย่าง และ ไกฟ่ ้า 19 ตวั อย่าง ไม่พบ
พยาธิภายในทกุ ตัวอย่าง

ศนู ยว์ ิจัยและพัฒนาการสตั วแพทยภ์ าคเหนือตอนบน | รายงานประจำปี 2564

หนา้ | 17

ผลตรวจเลือดป้ายสไลด์ไก่ฟ้าหลังขาว 33 ตัวอย่าง พบ Plasmodium spp. 2 ตัวอย่าง Haemoproteus
spp. 2 ตัวอย่าง และ microfilaria 2 ตัวอย่าง ไก่ป่าตุ้มหูแดง 3 ตัวอย่าง พบ L. sabrazesi 2 ตัวอย่าง ไก่ป่าตุ้มหู
ขาว 1 ตัวอย่าง พบ L. sabrazesi นกแว่น 2 ตัวอย่าง พบ Plasmodium spp. 1 ตัวอย่าง นกยูง 16 ตัวอย่าง พบ
Haemoproteus spp. 1 ตวั อย่าง ส่วนนกชนดิ อ่นื ๆ 27 ตัวอย่าง ไมพ่ บพยาธใิ นเลือด (ตารางที่ 6)

ตารางท่ี 6 ผลตรวจเลือดปา้ ยสไลดส์ ตั ว์ปกี อน่ื ๆ ในตวั อย่างส่งตรวจประจำปีงบประมาณ 2564

จงั หวดั ชนิดสัตว์ สง่ ตรวจ พบ L.sabrazesi Plasmodium Haemoproteus microfilaria

spp. spp.

เชยี งใหม่ ไกฟ่ ้าหลงั ขาว 90

นกยูง 2 0

เหย่ยี ว 4 0

เชยี งราย ไก่ปา่ ตมุ้ หูแดง 32 2

ไก่ปา่ ตมุ้ หขู าว 11 1

ไก่ฟา้ หลงั ขาว 92 2 1

ไกฟ่ ้าหนา้ เขียว 20

ไก่ฟา้ หลงั เทา 30

ไกฟ่ ้าพญาลอ 10

ไก่ฟ้าหางลายขวาง 6 0

ไก่ฟ้าจันทบรู ณ์ 20

นกแว่น 2 1 1

นกยงู 3 0

แมฮ่ อ่ งสอน ไกฟ่ ้าหลงั ขาว 15 2 21

นกเขาใหญ่ 70

นกยงู 11 1 1

หงสด์ ำ 2 0

รวม 82 9 3 3 3 2

สตั วป์ ่าและอน่ื ๆ

ผลตรวจอจุ จาระเก้ง 13 ตัวอย่าง พบพยาธิเส้นด้ายร่วมกับพยาธิตืด และพยาธิไสเ้ ดือน 1 ตัวอย่าง กวาง 4
ตวั อย่าง พบพยาธเิ ส้นด้าย 1 ตัวอยา่ ง วัวแดง 2 ตวั อยา่ ง พบพยาธใิ บไม้ (fluke) 1 ตัวอย่าง กระตา่ ย 1 ตวั อย่าง พบ
โอโอซิสต์ของเชื้อบิด ส่วนอุจจาระสัตว์ชนิดอื่นๆ 13 ตัวอย่าง ได้แก่ อีเห็น 6 ละอง-ละมั่ง 4 ลิง 1 เลียงผา 1
เนอ้ื ทราย 1 ไม่พบพยาธิภายใน

ศนู ยว์ ิจยั และพัฒนาการสัตวแพทยภ์ าคเหนอื ตอนบน | รายงานประจำปี 2564

หนา้ | 18

ผลตรวจเลือดป้ายสไลด์ 114 ตัวอยา่ ง พบ Theileria spp. ในกวางป่า 1 ตวั อยา่ ง (ตารางท่ี 7) อวยั วะป้าย
สไลด์กวาง 4 ตวั อย่าง ไม่พบพยาธิในเลอื ด

ตารางท่ี 7 ผลตรวจเลอื ดปา้ ยสไลดส์ ัตว์ป่าอน่ื ๆ ในตัวอย่างสง่ ตรวจประจำปงี บประมาณ 2564

จงั หวัด ชนดิ สตั ว์ สง่ ตรวจ พบ Theileria spp.

เชยี งใหม่ กวางผา 21 11
กวางปา่ 10 0
เชยี งราย เกง้ 13 0
แมฮ่ อ่ งสอน ชะมด 1 0
เน้อื ทราย 4 0
รวม แมวดาว 3 0
ลงิ กงั 2 0
ลงิ วอก 4 0
เนอ้ื ทราย 19 0
อเี ห็น 6 0
เก้ง 10 0
ชะนี 6 0
เม่น 1 0
ละอง-ละมั่ง 4 0
ลงิ กงั 3 0
ลิงวอก 2 0
หมีขอ 1 0
หมคี วาย 4 0

114 11

ศนู ยว์ ิจยั และพัฒนาการสตั วแพทยภ์ าคเหนือตอนบน | รายงานประจำปี 2564

BACTERIOLOGY หน้า | 19
& MYCOLOGY
LABORATORY หน้า | 19

หอ้ งปฏบิ ตั กิ ารแบคทเี รียและเชอ้ื รา

ห้องปฏิบัติการแบคทีเรียและเชื้อรา มีอัตรากำลัง 8 ตำแหน่ง แบ่งเป็น ข้าราชการตำแหน่งนายสัตวแพทย์
1 ตำแหน่ง ข้าราชการตำแหน่งนักวิทยาศาสตร์การแพทย์ 3 ตำแหน่ง พนักงานราชการตำแหน่งนักวิทยาศาสตร์
การแพทย์ 3 ตำแหน่ง และ พนักงานห้องปฏิบัติการ 1 ตำแหน่ง การปฏิบัติงานของห้องปฏิบัติการแบคทีเรียและ
เช้ือราประกอบด้วย

1. งานชนั สตู รโรคสัตว์ทางแบคทเี รยี และเช้ือรา สามารถแบ่งตามลักษณะงานได้แก่
1.1 การตรวจวินิจฉัยดว้ ยวิธีเพาะแยกเชือ้ และงานอณชู วี วทิ ยา ไดแ้ ก่

o การตรวจเชื้อสด โดยใช้การย้อมสี acid-fast, methylene blue, Gram และ spore
staining

o การเพาะเชอื้ บนอาหารเลย้ี งเช้อื จากตวั อย่างอวยั วะภายใน นำ้ นม สะเก็ดผวิ หนัง และอืน่ ๆ
o การทดสอบความไวของเชอ้ื ตอ่ ยาตา้ นจลุ ชพี
o การตรวจวินิจฉัยโดยใชเ้ ทคนิคทางอณชู วี วิทยา
o
o

(ตวั อยา่ งอนื่ ๆ ไดแ้ ก่ จ้ิงหรดี , นกเขาเปล้า, นกธรรมชาติ, เก้ง, กระต่าย, กวาง, นกพริ าบ, หงส์, ไก่ฟา้ , ลงิ มาโมเซท, นกเอ้ยี ง,
เสือโคร่ง, มารา และตวั อยา่ งจากส่งิ แวดล้อม)

แผนภมู ิท่ี 10 จำนวนตัวอย่างสง่ ตรวจวิเคราะหท์ างแบคทเี รียและเช้ือราดว้ ยวธิ ีเพาะแยกเชอ้ื และงานอณู
ชวี วทิ ยาในปีงบประมาณ 2564 แยกตามรายชนดิ สัตว์

ศนู ย์วิจัยและพัฒนาการสัตวแพทยภ์ าคเหนอื ตอนบน | รายงานประจำปี 2564

หนา้ | 20

ผลการปฏิบัติงานด้านการตรวจวินิจฉัยด้วยวิธีเพาะแยกเชื้อและงานอณูชีววิทยา ในปีงบประมาณ 2564
แยกตามชนิดสัตว์ พบว่า ตัวอย่างที่เข้ามาเพื่อทำการตรวจวิเคราะห์ที่ห้องปฏิบัติการมากที่สุด 3 ลำดับแรก ได้แก่
ตวั อย่างไก่ 2,623 ตัวอยา่ ง โค 840 ตวั อยา่ ง และแพะ 820 ตัวอย่าง ดังแสดงในแผนภูมิที่ 10 และมจี ำนวนตวั อยา่ ง
สง่ ตรวจยงั ห้องปฏบิ ัติการมากที่สุดในเดือนมีนาคม กรกฎาคม และมิถนุ ายน 2564 ตามลำดับ (แผนภูมิท่ี 11)

แผนภมู ิท่ี 11 จำนวนตัวอย่างส่งตรวจวิเคราะห์ทางแบคทีเรยี และเช้ือราด้วยวิธเี พาะแยกเช้อื และงานอณชู วี วทิ ยาใน
ปีงบประมาณ 2564 แยกตามรายเดือน

ในปงี บประมาณ 2564 มีการพบเชอ้ื แบคทเี รียก่อโรคท่ีสำคัญหลายเชือ้ เช่น
• Pasteurella multocida Type B จากตวั อย่างกระบอื เนอ้ื จังหวดั แพร่ ลำปาง และเชยี งใหม่ และจาก

ตัวอยา่ งโคเน้ือ จงั หวัดลำปาง
• Burkholderia pseudomallei จากตวั อยา่ งโคเนอ้ื จงั หวัดแพร่ และแพะเนื้อ จังหวดั เชยี งราย
• Mycoplasma ovipneumoniae จากตัวอยา่ งแพะเนอื้ และแพะนม จงั หวดั เชยี งราย และจังหวดั แพร่
• Mycoplasma gallisepticum จากตัวอย่างไก่พื้นเมือง จังหวดั พะเยา
• Clostridium perfringen type A จากตวั อยา่ งโคเนอ้ื จังหวดั นา่ น และตัวอย่างชา้ ง จังหวัดลำปาง

เชื้อแบคทีเรียทีก่ ่อโรคเตา้ นมอักเสบ ที่พบในตัวอยา่ งน้ำนมส่งตรวจจากจังหวัดเชียงราย ลำพูน ลำปาง พบ
มาก 3 ลำดับแรก ได้แก่ Streptococcus spp., Streptococcus uberis และ Staphylococcus spp. ดังแสดงใน
แผนภมู ิที่ 12

ศูนย์วจิ ยั และพัฒนาการสัตวแพทย์ภาคเหนือตอนบน | รายงานประจำปี 2564

หนา้ | 21

แผนภูมิท่ี 12 จำนวนร้อยละของเชื้อแบคทีเรียก่อโรคเต้านมอกั เสบทพ่ี บในตัวอยา่ งน้ำนม ปีงบประมาณ 2564
นอกจากน้ี ทางห้องปฏบิ ตั กิ ารไดม้ กี ารตรวจวินจิ ฉัยตามโครงการของกรมปศสุ ตั ว์ ดังนี้

• กิจกรรมเฝา้ ระวังเชื้อซัลโมเนลลาในฟารม์ มาตรฐานสัตว์ปีกพนั ธุ์ สตั ว์ปีกเนอื้ และสัตว์ปกี ไข่
ปีงบประมาณ 2564
กรมปศุสัตว์ได้กำหนดให้มีกิจกรรมเฝ้าระวังเชื้อซัลโมเนลลาในฟาร์มมาตรฐานสัตว์ปีกพันธุ์ สัตว์ปีกเน้ือ

และสัตว์ปีกไข่ เพื่อหาความชุกของการพบเชื้อซัลโมเนลลาและวิเคราะห์หาปัจจัยสี่ยงของการติดเชื้อซัลโมเนลลา
โดยเฉพาะอย่างยิ่งในฟาร์มมาตรฐานไก่พันธุ์ เป็ดพันธุ์ ไก่เนื้อ ไก่ไข่ เป็ดเนื้อ และเป็ดไข่ ซึ่งมีผลการปฏิบัติงานดังน้ี
ในปีงบประมาณ 2564 มีการเก็บตัวอย่างจากจังหวัดเชียงใหม่ เชียงราย ลำปาง ลำพูน แพร่ น่าน พะเยา
แม่ฮอ่ งสอน เป็นจำนวนท้ังหมด 267 ตวั อย่าง พบซัลโมเนลลา 60 ตวั อยา่ ง คิดเป็นรอ้ ยละ 22.5 ของจำนวนตวั อยา่ ง
ทั้งหมด โดยจังหวดั ทีม่ ีการพบซัลโมเนลลา 3 ลำดับแรก ได้แก่ จังหวัดพะเยา (ร้อยละ 66.7) ลำปาง (ร้อยละ 30.6)
และจังหวัดลำพูน (ร้อยละ 27.6) และไม่พบซัลโมเนลลาจากตัวอย่างจังหวัดน่านและแม่ฮ่องสอน รายละเอียดตาม
แผนภมู ิท่ี 13 และ 14
• โครงการควบคมุ ป้องกันและแก้ไขปญั หาเชื้อดอ้ื ยาในสัตว์ ปีงบประมาณ 2564

กรมปศสุ ตั วจ์ ัดให้มโี ครงการควบคมุ ปอ้ งกนั และแกไ้ ขปญั หาเช้ือด้ือยาในสตั ว์ เพ่อื เฝ้าระวงั เช้ือด้ือยาต้าน
จุลชีพในไก่เนื้อและสุกร โดยตรวจหาเชื้อแบคทีเรีย Campylobacter spp. (Campylobacter coli และ
Campylobacter jejuni), Enterococcus spp. (Enterococcus faecium แ ล ะ Enterococcus faecalis),
Escherichia coli และ Salmonella spp. จากตัวอย่างซีกัมไก่เนื้อและสุกร และทำการทดสอบความไวต่อยาต้าน
จุลชีพ ในปีงบประมาณ 2564 ได้มีการเก็บตัวอย่างซีกัมไก่เนื้อและสุกรจาก 8 จังหวัด ได้แก่ เชียงใหม่ เชียงราย

ศูนยว์ ิจยั และพัฒนาการสตั วแพทย์ภาคเหนอื ตอนบน | รายงานประจำปี 2564

หนา้ | 22

ลำพูน ลำปาง แพร่ น่าน พะเยา แม่ฮ่องสอน ทั้งนี้ จำนวนตัวอย่างที่ส่งตรวจของแต่ละจังหวัดและเชื้อแต่ละชนิดที่
พบ แสดงไว้ในแผนภมู ิที่ 15 และ 16 ตามลำดับ

แผนภมู ิที่ 13 ผลการปฏบิ ัตงิ านโครงการเฝ้าระวงั เช้ือซลั โมเนลลาในฟารม์ มาตรฐานสตั วป์ กี พนั ธุ์ สัตวป์ ีกเนื้อ และ
สัตวป์ กี ไข่ ประจำปีงบประมาณ 2564

แผนภมู ิที่ 14 ผล serogroup ของซลั โมเนลลาแยกตามรายจงั หวัด ในโครงการเฝ้าระวังเชอ้ื ซัลโมเนลลาในฟารม์
มาตรฐานสตั ว์ปกี พันธ์ุ สัตว์ปกี เน้ือ และสตั วป์ กี ไข่ ประจำปีงบประมาณ 2564

ศูนย์วจิ ยั และพัฒนาการสตั วแพทยภ์ าคเหนอื ตอนบน | รายงานประจำปี 2564

หนา้ | 23

แผนภูมิท่ี 15 จำนวนตัวอย่างที่สง่ ตรวจ และรอ้ ยละตวั อย่างที่พบเชื้อแตล่ ะชนิดในซีกัมสกุ ร โครงการควบคุม
ป้องกัน และแกไ้ ขปัญหาเช้อื ดอื้ ยาในสตั ว์ ปีงบประมาณ 2564 แยกรายจังหวัด

ศนู ย์วิจัยและพัฒนาการสตั วแพทย์ภาคเหนือตอนบน | รายงานประจำปี 2564

หนา้ | 24

แผนภูมิที่ 16 จำนวนตัวอย่างที่สง่ ตรวจ และร้อยละตัวอย่างที่พบเชื้อแตล่ ะชนิดในซกี ัมไก่เน้อื โครงการควบคุม
ป้องกัน และแก้ไขปัญหาเชอ้ื ด้อื ยาในสัตว์ ปงี บประมาณ 2564 แยกรายจังหวัด

ศนู ย์วจิ ัยและพัฒนาการสตั วแพทยภ์ าคเหนือตอนบน | รายงานประจำปี 2564

1.2 งานดา้ นการตรวจวินจิ ฉัยโรคทางอิมมูนและซรี ัมวิทยา หนา้ | 25

การตรวจวินจิ ฉยั โรคทางอมิ มนู และซรี ัมวทิ ยา เป็นการตรวจหาระดบั ภมู ิคุม้ กนั ในซีรมั ของสัตว์ชนิด
ต่างๆ ไดแ้ ก่ โค กระบือ แพะ แกะ สุกร ชา้ ง และม้า เป็นตน้ โดยทางหอ้ งปฏบิ ตั ิการไดด้ ำเนนิ การตรวจโรคสำคัญคอื

• Brucellosis โดยวธิ ี Rose Bengal test และ Complement fixation test

• Tuberculosis โดยวิธี ELISA

• Paratuberculosis โดยวธิ ี Complement fixation test

• Melioidosis โดยวธิ ี Indirect hemagglutination test

• Leptospirosis โดยวธิ ี Microscopic agglutination test

ผลการปฏิบตั ิงานด้านการตรวจวินิจฉัยโรคแบคทเี รยี และเชื้อราดว้ ยวิธีทางอิมมูนและซีรัมวิทยาใน
ปีงบประมาณ 2564 ได้ทำการตรวจตัวอย่างทั้งหมดจำนวน 20,096 ตัวอย่าง เมื่อแยกตามชนิดสัตว์ พบว่า เป็น
ตัวอย่างจากแพะมากที่สุด จำนวน 10,573 ตัว รองลงมาได้แก่ โค 7,326 ตัว แกะ 1,241 ตัว และกระบือ 511 ตัว
ดงั แสดงในแผนภมู ิที่ 17 โดยห้องปฏิบัตกิ ารได้รบั ตัวอย่างมากทีส่ ดุ ในเดือนกุมภาพนั ธ์ มกราคม และมิถนุ ายน 2564
ตามลำดับ (แผนภูมิท่ี 18) และเมื่อแยกตามโรคที่ตรวจ พบตัวอย่างส่งตรวจโรคบรูเซลโลซิสมากที่สุด จำนวน
20,043 ตัวอย่าง (แผนภูมิท่ี 19)

(ตัวอย่างสตั วป์ า่ ไดแ้ ก่ ชา้ ง เก้ง กวาง ชะนี เน้อื ทราย ววั แดง ลงิ ละมงั่ หมคี วาย เมน่ หมขี อ)

แผนภูมิท่ี 17 จำนวนตัวอย่างส่งตรวจวินิจฉยั โรคแบคทีเรียและเช้อื รา ดว้ ยวธิ ีทางอิมมูนและซรี ัมวทิ ยาใน
ปีงบประมาณ 2564

ศนู ยว์ ิจยั และพัฒนาการสัตวแพทย์ภาคเหนอื ตอนบน | รายงานประจำปี 2564

หนา้ | 26

แผนภูมิท่ี 18 จำนวนตวั อย่างส่งตรวจวเิ คราะหท์ างแบคทีเรียและเช้ือราดว้ ยวิธที างอิมมูนและซรี ัมวิทยา
ปงี บประมาณ 2564 แยกรายเดือน

แผนภูมิที่ 19 ผลการตรวจวิเคราะห์ทางแบคทีเรียและเชื้อราดว้ ยวิธีทางอิมมูนและซีรัมวิทยา ปงี บประมาณ 2564
แยกตามโรคทต่ี รวจวิเคราะห์

ศูนย์วิจยั และพัฒนาการสัตวแพทย์ภาคเหนอื ตอนบน | รายงานประจำปี 2564

หนา้ | 27

สรปุ ผลการตรวจทางแบคทีเรยี และเชอื้ ราดว้ ยวิธีทางอิมมนู และซีรัมวิทยา โรค Brucellosis พบผลบวกร้อย
ละ 0.44 (88/20,043) ส่วนโรค tuberculosis, paratuberculosis, melioidosis และโรค leptospirosis ไม่พบ
ผลบวก ดงั แสดงในแผนภูมิท่ี 19 เมือ่ แสดงผลการวเิ คราะห์โรค Brucellosis แยกตามรายชนิดสตั ว์ดงั แผนภูมิที่ 20
พบผลบวกมากที่สุดในแพะ (ร้อยละ 0.72; 76/10,489) แกะ (ร้อยละ 0.16; 2/1,282) และโคนม-โคเนื้อ (ร้อยละ
0.14; 10/7,351) ตามลำดบั

(ตวั อย่างอนื่ ๆ ไดแ้ ก่ ชา้ ง เกง้ กวาง ชะนี เน้ือทราย ววั แดง ลงิ ละมง่ั หมคี วาย มา้ )

แผนภูมิที่ 20 ผลการตรวจวเิ คราะห์โรคบรูเซลโลซิสในปงี บประมาณ 2564 แยกตามชนิดสตั ว์
2. ด้านการพัฒนาคณุ ภาพหอ้ งปฏิบัตกิ าร

หอ้ งปฏิบัติการแบคทีเรียและเชอ้ื รา ไดร้ บั การรบั รองคุณภาพ ISO/IEC 17025:2017 3 ขอบขา่ ย คือ
o การตรวจหาซลั โมเนลลา (Salmonella spp.) ในตัวอยา่ งไก่ (Gallus gallus)
o การตรวจหาแอนติบอดตี ่อเช้ือ Brucella abortus ในซรี ัมโค โดยวิธี Rose Bengal test
o การตรวจหาแอนติบอดตี ่อเช้ือ Brucella abortus ในซรี มั โค โดยวธิ ี Complement fixation test

ศูนย์วจิ ยั และพัฒนาการสัตวแพทย์ภาคเหนอื ตอนบน | รายงานประจำปี 2564

หน้า |2288

หนา้ |

VIROLOGY ห้องปฏบิ ัติการไวรัสวิทยา
LABORATORY

มีอัตรากำลัง 11 นาย แบ่งเป็น นายสัตวแพทย์ 2 นาย นักวิทยาศาสตร์การแพทย์ 3 นาย และ
นักวิทยาศาสตร์ 6 นาย ในปีงบประมาณ 2564 ห้องปฏิบัติการไวรัสวิทยามีตัวอย่างส่งตรวจจำแนกตามชนิดสัตว์
ได้แก่ สตั ว์ปีก สัตวก์ ระเพาะเด่ียว เชน่ สกุ ร ม้า ชา้ ง สัตว์เคี้ยวเอื้อง เชน่ โค กระบอื แพะ แกะ นอกจากนี้ ยังแยก
ตามกลมุ่ ทีเ่ กิดโรค เช่น โรคที่เกดิ กบั สตั ว์กีบคูไ่ ด้หลายชนิด ได้แก่ ปากและเท้าเปื่อย และโรคตดิ ต่อระหว่างสัตว์และ
คนทีส่ ำคญั คือ โรคพษิ สุนขั บ้า

งานชันสตู รโรคสัตว์ปีกทางไวรสั วทิ ยา

ประกอบด้วย การตรวจหาเชื้อไวรัส (antigen detection) ด้วยการเพาะแยกเชื้อไวรัส โดยการใช้ไข่ไก่ฟัก
หรือเซลล์เพาะเลี้ยง จากนั้นพิสูจน์เชื้อด้วยวิธี HA-HI, การหาสารพันธุกรรมของเชื้อไวรัสด้วยวิธีทางชีวโมเลกุล
รวมทั้งการตรวจหาระดับแอนติบอดีต่อโรคไวรัสในซีรัมสัตว์ปีก (antibody detection) ได้แก่ แอนติบอดีต่อเช้ือ
ไวรัสนิวคาสเซิล และไวรัสไข้หวัดนกชนิด H5 H7 และ H9 ตัวอย่างส่งตรวจในปี 2564 จำนวน 30,707 ตัวอย่าง
แบ่งเปน็ ตัวอย่างซีรมั สตั ว์ปกี สำหรับตรวจหาระดบั แอนตบิ อดี 2,471 ตวั อยา่ ง และตัวอย่างสำหรับการตรวจหาเชื้อ
ไวรสั ในสตั วป์ กี 28,236 ตัวอยา่ ง จำแนกจำนวนการส่งตัวอย่างรายเดือนดัง แผนภมู ทิ ี่ 21

3,500
3,000
2,500
2,000
1,500
1,000

500

0 ต.ค พ.ย. ธ.ค. ม.ค. ก.พ. มี.ค. เม.ย. พ.ค. มิ.ย. ก.ค. ส.ค. ก.ย.

ปี 2563 ปี 2564

ตรวจระดบั แอนตบิ อดี 79 18 21 240 395 421 292 40 0 127 680 158

ตรวจหาเชื้อไวรสั 2,232 1,170 2,973 2,234 3,143 2,706 1,984 3,086 3,152 1,491 1,980 2,085

แผนภมู ิท่ี 21 จำนวนตวั อย่างส่งตรวจชนั สตู รโรคสตั วป์ กี โดยการตรวจหาเชอ้ื ไวรสั และการตรวจวดั ระดับแอนตบิ อดตี ่อโรคไวรสั
นิวคาสเซลิ และไข้หวดั นกชนดิ H5 H7 และ H9 ปี 2564 แยกรายเดอื น

ศนู ยว์ ิจยั และพัฒนาการสัตวแพทยภ์ าคเหนือตอนบน | รายงานประจำปี 2564

หนา้ | 29

จากจำนวนตัวอย่างส่งตรวจในปี 2564 พบว่า มีการส่งตัวอย่างซีรัมจำนวนสูงมากในช่วงเดือนกุมภาพันธ์
และสิงหาคม เนอื่ งจาก กรมปศสุ ัตวไ์ ดม้ ีกิจกรรมสำรวจระดบั ภูมิคุ้มกันโรคในไก่ภายหลังที่ได้รับวัคซีนป้องกันโรคนิว
คาสเซิล จำนวน 2 ครั้งต่อปี จึงทำให้จำนวนตัวอย่างส่งตรวจในเดือนดังกล่าวและเดือนใกล้เคียงสูงขึ้น สำหรับ
ตัวอย่างส่งตรวจเพื่อตรวจหาเชื้อไวรัสไข้หวัดนกและนิวคาสเซิล ท่ีมีจำนวนตัวอย่างสูงเกือบตลอดทั้งปี เป็นผลมา
จากมาตรการเพื่อเฝ้าระวังโรคไข้หวัดนกในสัตว์ปีกของกรมปศุสัตว์ ซึ่งประกอบด้วยกิจกรรมในโครงการต่างๆ เช่น
โครงการควบคุมและตรวจสอบการเคลื่อนย้ายสัตว์ปีกและซากสัตว์ปีก โครงการเฝ้าระวังโรคไข้หวัดนกเชิงรุกแบบ
บูรณาการ และการจัดระบบสถานที่เลี้ยงสัตวป์ ีกพื้นเมอื ง/ไก่ชนทีม่ ีระบบปอ้ งกันโรค เป็นต้น โดยตัวอย่างส่วนใหญ่
เป็นการตรวจเพื่อการเคลื่อนย้ายสัตว์ปีกระหว่างพืน้ ที่ จำนวน 17,050 ตัวอย่าง คิดเป็นร้อยละ 60 ของตัวอย่างส่ง
ตรวจหาเชื้อไวรัสก่อโรคในสัตว์ปีกทั้งหมด ดังแผนภูมิที่ 22 จังหวัดเชียงใหม่ เป็นจังหวัดที่มีการส่งตัวอย่างสัตว์ปีก
จำนวนสูงที่สุดในเขตภาคเหนือตอนบน จำนวน 7,741 ตัวอย่าง คิดเป็นร้อยละ 27 ของตัวอย่างส่งตรวจหาเช้ือ
ท้งั หมด ผลการตรวจโรคสตั ว์ปกี พบผลบวกท้งั หมด 17 ตัวอย่าง ในพ้ืนท่ี 6 จังหวดั รายละเอยี ดดงั รูปท่ี 1

เคล่ือนย้ายระหวา่ งพนื้ ท่ี 4%4% 2%
เฝ้าระวงั โรคไขห้ วัดนกท่วั ไป 20%
เฝ้าระวงั โรคไข้หวัดนกเชงิ รุก (X-ray)
รับรองสถานท่ีเลีย้ งสัตวป์ ีกพ้นื เมอื ง/ไกช่ น 60%
ชันสูตร
ทดสอบโรค 10%

แผนภมู ิท่ี 22 รอ้ ยละของจำนวนตวั อย่างส่งตรวจหาเช้อื ไวรสั ก่อโรคสตั ว์ปีก ปี 2564 จำแนกตามวัตถปุ ระสงคใ์ นการส่งตรวจ

รูปท่ี 1 รอ้ ยละของจำนวนตวั อยา่ งส่งตรวจหาเชื้อไวรสั ก่อโรคสตั ว์ปกี และจำนวนตวั อย่างทพี่ บผลบวก

ศนู ยว์ จิ ัยและพัฒนาการสตั วแพทยภ์ าคเหนือตอนบน | รายงานประจำปี 2564

งานชันสูตรโรคสกุ รทางไวรสั วทิ ยา หนา้ | 30

ห้องปฏิบัติการไวรัสวิทยาได้ตรวจหาเชื้อไวรัสก่อโรคในสุกร ด้วยเทคนิควิธีทางชีวโมเลกุลเป็นหลัก

(conventional PCR และ Real-time PCR) สำหรับตัวอย่างส่งตรวจโรคไวรัสทางสุกรรวมทั้งปี 2564 มีจำนวน

ทั้งหมด 98,030 ตวั อย่าง

ในปี 2564 ยังคงมีรายงานพบการระบาดของโรคอหิวาต์แอฟริกาในสุกร (African swine fever, ASF)

อย่างต่อเนื่องทั่วโลก รวมทั้งประเทศที่มีเขตชายแดนติดกับประเทศไทย ได้แก่ ลาว และพม่า กรมปศุสัตว์จึงได้มี

มาตรการป้องกันและเฝ้าระวังโรค ASF บริเวณเขตชายแดน รวมถึงมาตรการเฝ้าระวังโรคภายในประเทศอย่าง

เข้มงวด ทั้งในฟาร์มเลี้ยงสุกร สถานที่จำหน่าย แผนภูมิท่ี 23 สดั สว่ นตัวอยา่ งส่งตรวจโรค ASF ในปี 2564 แยก
ตามประเภทตวั อยา่ ง
เนื้อสัตว์ โรงฆ่าสัตว์ และการเคลื่อนย้ายสุกรและ

ซากสุกรระหว่างพื้นที่ ทำให้ในปีนี้ ยังคงมีตัวอย่าง

สุกรและผลิตภัณฑ์จากสุกรส่งตรวจโรค ASF 23% 68% เคลือ่ นยา้ ย
จำนวนสูงสุดถึงร้อยละ 98 ของตัวอย่างส่งตรวจ เฝา้ ระวัง
ทั้งหมด ซึ่งส่วนใหญ่เป็นตัวอย่างส่งตรวจโรค ASF 4% ชนั สตู ร
เพ่อื การเคล่ือนย้ายสดั สว่ นสูงสุด คิดเปน็ ร้อยละ 68 5% ตรวจสุขภาพ
ของตัวอย่างสง่ ตรวจโรค ASF ท้งั หมด รองลงมาคือ

ตัวอย่างเพื่อตรวจสุขภาพ เฝ้าระวัง และชันสูตร

ตามลำดบั ดังแผนภมู ิที่ 23

นอกจากนี้ ห้องปฏิบัติการไวรสั วิทยา ยังได้ดำเนินการตรวจวินจิ ฉัยโรคอื่นๆ ที่สำคัญในสุกร รายละเอียด

แสดงใน ตารางท่ี 8

ตารางท่ี 8 จำนวนตวั อย่างสง่ ตรวจโรคสุกรในปี 2564 แยกรายชนดิ โรคสกุ ร

โรค จำนวนตวั อย่าง
1. อหิวาต์แอฟริกาในสุกร (African swine fever; ASF) 95,422
2. พีอารอ์ ารเ์ อส (Porcine reproductive and respiratory syndrome; PRRS) 963
3. อหิวาตส์ กุ ร (Classical swine fever; CSF) 963
4. เซอรโ์ คไวรัสชนดิ ท่ี 2 (Porcine circovirus type 2; PCV-2) 666
5. ออเจสซก้ี (พิษสนุ ัขบา้ เทยี มในสกุ ร หรือ Aujeszky’s disease) 4
6. โรคพารโ์ วไวรัสในสุกร (Porcine parvovirus; PPV) 4
7. โรคท้องร่วงตดิ ตอ่ ในสุกร (Porcine epidemic diarrhea; PED) 4
8. โรคกระเพาะอาหารและลำไส้อักเสบ (Transmissible Gastroenteritis; TGE) 4
98,030
รวม

ศนู ยว์ จิ ยั และพัฒนาการสัตวแพทยภ์ าคเหนอื ตอนบน | รายงานประจำปี 2564

งานชนั สูตรโรคสัตว์เคยี้ วเอื้องทางไวรสั วิทยา หนา้ | 31

ในปี 2564 มตี ัวอยา่ งส่งตรวจโรคทางไวรัสในสัตวเ์ ค้ยี วเอื้อง จำนวน 3,814 ตวั อยา่ ง จำแนกตามชนิดโรคท่ี
สง่ ตรวจ แสดงดังตารางท่ี 9 และผลการตรวจแสดงใน รูปท่ี 2

ตารางที่ 9 จำนวนตัวอย่างสง่ ตรวจโรคสัตว์เค้ียวเอ้ืองในปี 2564 แยกรายชนดิ โรค

โรค/ แอนตบิ อดีต่อโรคทางไวรัสวทิ ยา จำนวนส่งตรวจ
1. โรคลัมปี สกนิ Lumpy skin disease (LSD) 2,038
2. โรคทางเดนิ หายใจในวัว Infectious bovine rhinotracheitis (IBR) 124
3. โรคทางเดินหายใจในววั Bovine respiratory syncytial virus (BRSV) 109
4. โรค Bovine viral diarrhea (BVD) 110
5. โรค Parainfluenza type 3 (PI3) 116
6. กลุ่มเชื้อ Small ruminant lentivirus (SRLV) ได้แก่ โรคข้ออักเสบและสมองอักเสบใน 1,316

แพะและโรคเมดิวิสนาในแกะ (Caprine arthritis encephalitis/ Maedi-visna virus) 1
7. โรคปากเปอ่ื ยในแพะ Contagious Ecthyma (Orf) 3,814

รวม

รปู ท่ี 2 โรคสัตว์เคย้ี วเออื้ งท่ีตรวจพบในปี 2564 พน้ื ที่และจำนวนตัวอย่างท่ีพบผลบวก
ศูนยว์ ิจยั และพัฒนาการสัตวแพทย์ภาคเหนือตอนบน | รายงานประจำปี 2564

หนา้ | 32

ในปี 2564 พบการระบาดของโรคลัมปี สกิน Lumpy skin disease (LSD) ครั้งแรกในประเทศไทย มีการ
แพรร่ ะบาดของโรคในหลายพน้ื ท่ี รวมถงึ ในเขตภาคเหนอื ตอนบน ศวพ.ภาคเหนอื ตอนบนจึงไดเ้ พม่ิ ขดี ความสามารถ
ในการตรวจวินิจฉัยโรค LSD โดยการตรวจหาสารพันธุกรรมของเชื้อไวรัสด้วยวิธี Real-time polymerase chain
reaction (Real-time PCR) จากตัวอย่างเลือด ตุ่มนูน หรือสะเก็ดแผล และอวัยวะสัตว์ป่วย โดยผลการตรวจ พบ
ตัวอยา่ งทีใ่ ห้ผลบวกจำนวน 1,581 ตัวอย่าง คดิ เปน็ รอ้ ยละ 79 ของตวั อย่างส่งตรวจทั้งหมด จำนวนตัวอยา่ งส่งตรวจ
แสดงในตารางท่ี 8 และจำนวนตวั อย่างที่ให้ผลบวกตอ่ โรค LSD ในปี 2564 รายจังหวดั ดงั แสดงใน แผนภูมทิ ่ี 24

600

500

จานวนตัวอย่าง 400

300

200

100

0 เชียงใหม่ เชยี งราย ลาพูน ลาปาง พะเยา แพร่ น่าน
211
ตัวอยา่ งส่งตรวจ 216 556 430 261 76 240 160

ผลบวก LSD 175 445 383 192 48 178

แผนภูมทิ ี่ 24 จำนวนตวั อย่างส่งตรวจและจำนวนตวั อยา่ งท่ีใหผ้ ลบวกตอ่ โรคลมั ปี สกิน (LSD) ในปีงบประมาณ 2564
จำแนกรายจังหวดั

งานชนั สตู รโรคปากและเท้าเปอื่ ย
ดำเนินการตรวจตวั อย่างเป็น 2 ประเภท คอื
• การแยกชนดิ เชือ้ ไวรัสโรคปากและเทา้ เป่อื ย
• การตรวจหาแอนตบิ อดีต่อเชอ้ื ไวรัสโรคปากและเทา้ เป่ือย

1) การตรวจแยกชนดิ เชือ้ ไวรสั โรคปากและเทา้ เปือ่ ย
สำหรับการแยกชนิดของเชื้อไวรัสปากและเท้าเปื่อย ศวพ.ภาคเหนือตอนบน ใช้เทคนิค Double

antibody sandwich ELISA (ELISA typing) ซึ่งจะสามารถแยกชนิดของเชื้อไวรัสได้เป็น ซีโรไทป์ โอ เอ และ
เอเชีย1 โดยจะพิจารณาปริมาณของเนื้อเยื่อว่าเกินกว่า 1 กรัม จึงจะสามารถทำการตรวจได้ กรณีเนื้อเยื่อมีปริมาณ
น้อย หรือเป็นสิ่งคัดหลั่งจากวิการ ห้องปฏิบัติการจะดำเนินการตรวจด้วยวิธีทางเลือกเพิ่มเติม คือการตรวจหาสาร
พันธุกรรมของเชื้อไวรัส (viral RNA) ด้วยวิธี Real-time reverse transcription-PCR (Real-time RT-PCR) เพื่อ
ยืนยันการติดเชื้อไวรัส FMD ในสัตว์ป่วยและความรวดเร็วในการควบคุมโรค ทั้งนี้ การตรวจเทคนิคนี้จะไม่สามารถ

ศูนย์วจิ ยั และพัฒนาการสตั วแพทยภ์ าคเหนอื ตอนบน | รายงานประจำปี 2564

หนา้ | 33

แยกชนิดของเชื้อได้ จึงรายงานผลเป็นบวกหรือลบเท่านนั้ และจะทำการสง่ ตวั อย่างต่อไปยังศนู ย์อา้ งอิงโรคปากและ
เท้าเปื่อยประจำภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ (ศออ.) กรมปศุสัตว์ อ.ปากช่อง จ.นครราชสีมา เพื่อทำการเพ่ิม
จำนวนเช้อื ไวรัสในเซลลเ์ พาะเล้ียง และทำการตรวจแยกชนิดของเช้ือตอ่ ไป

จำนวนตัวอย่างที่ส่งตรวจแยกชนิดเชื้อไวรัสในปี 2564 รวมเป็น 32 ตัวอย่าง พบผลบวกต่อเชื้อไวรัส
ปากและเท้าเปื่อย จำนวน 13 ตัวอย่าง แบ่งเป็น Type O 11 ตัวอย่าง, Type A 1 ตัวอย่าง และตัวอย่างท่ี
ให้ผลบวกโดยวิธี Real time RT-PCR แต่ไม่สามารถแยกชนิดโดยวิธี ELISA-typing ได้ 1 ตัวอย่าง โดยรายละเอียด
พนื้ ทแ่ี ละจำนวนสง่ ตรวจตามวธิ ี ELISA typing หรอื Realtime RT-PCR รวมถึงผลการตรวจ ดังแผนภมู ทิ ่ี 25

16 15

14

12

จานวน ัตวอ ่ยาง 10

8 6 5 5
4 1 1
65

4

2 111

0 เชยี งราย ลาพนู นา่ น แม่ฮ่องสอน

เชียงใหม่

จานวนส่งตรวจ FMD Type O FMD type A ผลบวกโดยวิธี Realtime RT-PCR

แผนภูมทิ ่ี 25 จำนวนตวั อย่างส่งตรวจโรคปากและเท้าเป่ือยเพื่อแยกชนดิ เชื้อไวรสั (ELISA typing) การตรวจหาเช้ือ
ไวรัสด้วยวธิ ี Realtime RT-PCR และผลการตรวจ แยกรายจังหวัด

2) การตรวจหาแอนตบิ อดตี อ่ เชอ้ื ไวรสั โรคปากและเท้าเปอ่ื ย

ห้องปฏิบัติการได้ทำการตรวจหาแอนตบิ อดี 2 ส่วน ได้แก่ แอนติบอดีต่อส่วน nonstructural protein
ของเชื้อไวรัสโรคปากและเท้าเปื่อย ด้วยวิธี ELISA (FMD NSP test) และการตรวจวัดระดับแอนติบอดีหลังการทำ
วัคซีนโรคปากและเท้าเปื่อย (FMD titer) ด้วยวิธี Liquid phase blocking ELISA (LP-ELISA) สำหรับการตรวจ
NSP test เปน็ การตรวจเพื่อบง่ ชีก้ ารสมั ผัสหรอื ไดร้ ับเช้ือไวรสั ของสตั วป์ ว่ ย ซ่ึงผลการตรวจจะเป็นการรายงานผลเชิง
คุณภาพ คือระบวุ ่าสัตวป์ ว่ ยเคยหรอื ไมเ่ คยสมั ผสั เช้ือไวรสั โรคปากและเทา้ เป่ือยเท่าน้ัน การตรวจ NSP test น้ี จะไม่
สามารถแยกผลการตรวจต่อแต่ละซีโรไทป์ของเช้อื ไวรสั ได้

ในปี 2564 มีตวั อยา่ งซีรัมสง่ ตรวจทั้งหมด 4,203 ตัวอยา่ ง แบง่ เปน็ การตรวจหาแอนติบอดีต่อ NSP จำนวน
2,156 ตัวอย่าง และตรวจวัดระดับแอนติบอดีด้วยวิธี LP-ELISA จำนวน 2,047 ตัวอย่าง จำนวนตัวอย่างส่งตรวจ
แยกรายจังหวัด แสดงดงั รปู ท่ี 3 และแยกรายชนดิ สตั ว์ดงั แผนภมู ิท่ี 26

ศนู ยว์ ิจัยและพัฒนาการสัตวแพทย์ภาคเหนอื ตอนบน | รายงานประจำปี 2564

หนา้ | 34

จงั หวดั จานวนสง่ ตรวจ

เชียงใหม่ 1,659
เชียงราย 441
ลาพนู 702
ลาปาง 308
260
แพร่ 198
นา่ น 425
พะเยา 210
แมฮ่ อ่ งสอน
4,203
รวม

รปู ท่ี 3 จำนวนตวั อย่างซีรมั ส่งตรวจหอ้ งปฏิบตั ิการโรคปากและเทา้ เป่ือย รวมทุกกิจกรรม แยกรายจังหวดั

ช ินดสัต ์ว วัวแดง 2
ละมั่ง 4
เนอ้ื ทราย 23 1,090
กวาง 1,062
36
เก้ง 24
ชา้ ง 26
แพะ
สกุ ร 86
กระบือ
โคนม 198
โคเน้อื
1,698

- 200 400 600 800 1,000 1,200 1,400 1,600 1,800
จานวนตัวอยา่ งส่งตรวจ

แผนภูมทิ ี่ 26 จำนวนตัวอยา่ งสง่ ตรวจห้องปฏิบัติการโรคปากและเท้าเปื่อย รวมทุกกิจกรรม แยกรายชนดิ สัตว์

ศูนยว์ ิจัยและพัฒนาการสตั วแพทยภ์ าคเหนอื ตอนบน | รายงานประจำปี 2564

หนา้ | 35

ในการตรวจหาแอนติบอดตี ่อ NSP ห้องปฏิบัตกิ ารได้รับตัวอยา่ งซีรัมซึ่งแบ่งเป็น 3 กจิ กรรม ได้แก่ กิจกรรม
เพื่อการชันสูตรโรค การตรวจเพื่อรบั รองฟารม์ ปลอดโรคปากและเท้าเปื่อย และตัวอย่างซีรัมในโครงการตรวจสอบ
ระดับภูมิคุ้มกันหลังทำวัคซนี ปากและเท้าเปื่อย ซึ่งจำนวนตัวอย่างส่งตรวจทัง้ หมดแยกตามประเภทตัวอย่างและผล
การตรวจ แสดงดังในแผนภูมิท่ี 27

2500 2108
1854
2000

จานวน ัตวอย่าง 1500 ตวั อย่างส่งตรวจ1217
1038
1000 ผลบวกNSP
500 ผลลบNSP
179 878 254
186

692

0 ชั น สู ต ร ภู มิ คุ้ ม กั น โ ร ค

รั บ ร อ ง ฟ า ร์ ม

แผนภูมิท่ี 27 จำนวนตวั อยา่ งหาแอนตบิ อดีต่อสว่ น nonstructural protein ของเชอื้ ไวรัสโรคปากและเท้าเป่อื ย
ดว้ ยวิธี ELISA (FMD NSP test) แยกรายกิจกรรมส่งตรวจ

การตรวจวัดระดับแอนติบอดีต่อเชื้อไวรสั ปากและเท้าเปื่อยซโี รไทป์ โอ เอ และเอเชียวัน ห้องปฏิบัติการใช้
วิธี LP-ELISA ในการทดสอบ โดยใช้สารทดสอบซึ่งได้รับการสนับสนุนจากศูนย์อ้างอิงโรคปากและเท้าเป่ือยภูมิภาค
เอเชียตะวันออกเฉียงใต้ (ศออ.) การรายงานผลจะรายงานเป็นระดับแอนติบอดี ตั้งแต่ระดับ น้อยกว่า 1:40 จนถึง
มากกว่า 1:5120 และทำการแยกทดสอบในแต่ละซีโรไทป์ ร้อยละของการตรวจพบแอนติบอดีในระดับต่างๆ แยก
รายซโี รไทป์ แสดงดงั แผนภมู ิที่ 28 ทัง้ นีเ้ ป็นผลสรปุ การตรวจรวมทกุ กิจกรรม

ตัวอย่างที่ตรวจพบ 45%
40%
35% <1:40 1:40 1:80 1:160 1:320 1:640 1:1280 1:2560 5120 >5120
30% 30% 14%
25% 42% 20% 15% 14% 15% 6% 3% 1% 0% 0%
20% 22% 17%
15% 25% 0% 0% 7% 4% 2% 1% 0%
10%
20% 19% 13% 7% 1% 1% 0% 0%
5%
0%

Type O
Type A-Lop
Type Asia 1

ระดับแอนติบอดตี ่อโรคปากและเทา้ เปือ่ ย (FMD)

แผนภมู ิท่ี 28 ร้อยละของการพบระดับแอนติบอดีของตัวอยา่ งทดสอบด้วยวิธี LP-ELISA แยกรายซโี รไทป์

ศูนย์วิจัยและพัฒนาการสัตวแพทย์ภาคเหนือตอนบน | รายงานประจำปี 2564

งานชนั สูตรโรคม้า หนา้ | 36

ห้องปฏิบัติการได้ดำเนินการทดสอบโรคโลหิตจางติดเชื้อในม้า หรือ Equine Infectious Anemia (EIA)
ตามโครงการสร้างสถานภาพการปลอดโรคโลหิตจางติดเชื้อในม้า (EIA) โดยในปี 2564 มีตัวอย่างซีรัมส่งตรวจ
จำนวน 661 ตัวอย่าง พบผลบวกด้วยวิธี agar gel immunodiffusion test (Coggins’ test) 6 ตัวอย่าง โดย
จำนวนตวั อย่างและจำนวนผลบวกท่ีพบแสดงแยกรายจงั หวดั ดัง รปู ท่ี 4

นอกจากนี้ในปี 2564 ห้องปฏิบัติการได้ดำเนินการตรวจหาเชื้อไวรัส Japanese encephalitis (JE),
Equine Herpes Virus (EHV) และ African Horse Sickness (AHS) ด้วยวิธีทางชีวโมเลกุล โดยมีตัวอย่างส่งตรวจ
จำนวน 12 ตัวอยา่ ง, 77 ตัวอยา่ ง และ 73 ตัวอย่าง ตามลำดับ ซงึ่ ให้ผลการตรวจเปน็ ลบทงั้ หมด

รปู ที่ 4 จำนวนตวั อย่างซรี ัมส่งทดสอบโรคโลหติ จางติดเชอื้ ในมา้ (EIA) และจำนวนผลบวกแยกรายจงั หวดั

งานชนั สตู รโรคชา้ ง
ปี 2564 มีตัวอย่างอวัยวะของช้าง ส่งตรวจหาเชื้อไวรัส Elephant Endotheliotropic herpesvirus

(EEHV) ดว้ ยวิธที างชวี โมเลกลุ จำนวน 27 ตัวอยา่ ง จากจังหวัดลำปาง 25 ตวั อย่าง จงั หวดั เชยี งราย 1 ตวั อยา่ ง และ
จังหวัดแพร่ 1 ตวั อย่าง โดยให้ผลการตรวจเปน็ ลบทุกตวั อย่าง

ศูนย์วจิ ัยและพัฒนาการสตั วแพทย์ภาคเหนือตอนบน | รายงานประจำปี 2564

งานชนั สตู รโรคพิษสนุ ขั บา้ หนา้ | 37

จำนวนตัวอย่างส่งตรวจด้วยวิธี Direct Fluorescent Antibody Technique (FAT) ในปีงบประมาณ

2564 รวม 785 ตัวอยา่ ง แบ่งไดเ้ ปน็ ตัวอยา่ งชันสูตรโรค โดยเปน็ สัตวท์ ม่ี ีอาการนา่ สงสัยว่าจะติดเชื้อโรคพิษสุนัขบ้า

ได้แก่ อาการซึม หวาดระแวง ดุร้าย อัมพาตที่ขากรรไกร หรือทั้งตัว และเป็นตัวอย่างจากโครงการเฝ้าระวังโรคเชงิ

รุกเพ่อื รับรองท้องถ่ินปลอดโรคพิษสนุ ัขบา้ ผลการตรวจโรคพษิ สนุ ัขบ้า พบว่า ในปี 2564 มกี ารตรวจพบตัวอย่างให้

ผลบวกเปน็ จำนวน 4 ตัวอยา่ ง ซ่งึ ทกุ ตัวอย่างทใ่ี ห้ผลบวก เปน็ ตัวอยา่ งประเภทชันสูตร โดยตรวจหาเชอื้ จากตัวอย่าง

สมองสุนัขที่มีอาการสงสัยโรคพิษสุนัขบ้า ในพื้นที่จังหวัดน่านและเชียงใหม่ รายละเอียดจำนวนตัวอย่างส่งตรวจ

แยกรายจังหวัด และจำแนกตามชนิดสัตว์ แสดงดัง แผนภูมิที่ 29 และ แผนภูมิที่ 30 ตามลำดับ สำหรับจำนวน

ผลบวกและพื้นที่พบการระบาดแสดงดงั รูปท่ี 6

250

200จานวน ัตวอ ่ยางส่งตรวจ
193
150
132
58100

98
77
87

92
48
50

0 น่าน แม่ฮ่องสอน

เชียงใหม่ เชียงราย ลาพูน ลาปาง พะเยา แพร่

แผนภูมิที่ 29 จำนวนตัวอย่างสมองสตั วส์ ง่ ตรวจโรคพิษสนุ ขั บา้ แยกรายจังหวัด

อนื่ ๆ 5
สกุ ร 12
หนู 36
กระรอก 39
แมว
สนุ ขั 287
406

0 50 100 150 200 250 300 350 400 450

จานวนตัวอย่างส่งตรวจ
แผนภูมิที่ 30 จำนวนตัวอยา่ งสมองสตั วส์ ่งตรวจโรคพิษสนุ ัขบ้า แยกรายชนดิ สตั ว์

ศูนย์วจิ ัยและพัฒนาการสตั วแพทย์ภาคเหนือตอนบน | รายงานประจำปี 2564

หนา้ | 38

รูปที่ 6 จำนวนตวั อย่างสมองสัตว์สง่ ตรวจโรคพษิ สนุ ขั บา้ ท่ีให้ผลบวกและพื้นท่ีพบการระบาด
งานชันสตู รโรคจ้งิ หรีด

ห้องปฏบิ ตั กิ ารรบั ตวั อย่างจ้ิงหรีดเพื่อตรวจหาเชื้อไวรสั อิรโิ ดไวรสั (cricket iridovirus) และเชอ้ื ไวรัสก่อ
โรคอมั พาตจง้ิ หรีด (cricket paralysis virus, CrPV) ด้วยวธิ ที างชวี โมเลกุล ในปี 2564 มีตวั อย่างจ้งิ หรดี ส่งตรวจท้งั
2 โรค จำนวน 2 ตวั อย่าง จากจังหวดั เชียงใหมแ่ ละน่าน โดยผลการตรวจเป็นลบท้ังหมด

ศนู ย์วจิ ัยและพัฒนาการสตั วแพทยภ์ าคเหนือตอนบน | รายงานประจำปี 2564

TOXICOLOGY & หน้า | 39
BIOCHEMISTRY
LABORATORY หน้า | 40

ฅ ห้องปฏบิ ัตกิ ารพษิ วิทยาและชีวเคมี

การตรวจปรมิ าณสารชวี เคมี

ปีงบประมาณ 2564 มซี ีรมั ส่งตรวจจำนวน 282 ตัวอย่าง 3,379 พารามเิ ตอร์ (ตารางที่ 10
และแผนภูมิที่ 31) โดยตรวจปริมาณสารชีวเคมี (Total Protein, Albumin, BUN, Creatinine,
Glucose, AST, ALP, CK, Bil และ ChE) จำนวน 2,534 พารามิเตอร์ และวิเคราะห์ปริมาณแร่ธาตุ
(Calcium: Ca, Phosphorus: P และ Magnesium: Mg) จำนวน 845 พารามิเตอร์ โดยใช้เครื่อง
Biosystems A25 อย่างไรก็ตาม บางตวั อย่างไม่สามารถตรวจได้ทกุ พารามิเตอร์ เน่ืองจาก ซรี ัมสง่ ตรวจ
มปี ริมาณน้อย ทงั้ นี้ ปรมิ าณซรี ัมสง่ ตรวจท่ีเหมาะสมคอื ไม่นอ้ ยกว่า 0.5 มลิ ลิลติ ร

การตรวจสารพษิ ในตัวอย่างปศสุ ตั ว์

ปีงบประมาณ 2564 ดำเนินการตรวจวเิ คราะห์สารพิษจากตัวอย่างทางปศุสตั ว์ในเขตพ้นื ที่
รับผิดชอบ จำนวน 190 ตัวอย่าง โดยทำการตรวจวิเคราะห์ทั้งหมด 344 พารามิเตอร์ (ตารางที่ 11
และแผนภมู ิที่ 32) ในรายการตา่ งๆ ดงั นี้

1. ตรวจสารกล่มุ organophosphate และ carbamate โดยวธิ ี cholinesterase
inhibition by colorimetric method จำนวน 162 ตวั อย่าง
ผลการตรวจ ไม่พบสารดังกลา่ วในทกุ ตวั อย่าง
2. การตรวจสารพษิ จากเชอื้ รา (mycotoxin) โดยวธิ ี ELISA จำนวน 29 ตัวอยา่ ง
ผลการตรวจ พบ aflatoxin B1 จำนวน 27 ตวั อยา่ ง

• พบปริมาณ <5 ppb จำนวน 25 ตัวอย่างจากอาหารในกระเพาะไกไ่ ข่ (1 ตัวอย่าง)
และอาหารโคนม (17 ตัวอย่าง) หงส์ (2 ตัวอย่าง) ไก่พ้ืนเมือง (2 ตัวอย่าง) สุกร (2
ตวั อยา่ ง) ไกฟ่ ้า (1 ตวั อย่าง)

• พบในปริมาณ 10 – 20 ppb จำนวน 2 ตวั อยา่ งจากอาหารโคนม
อย่างไรก็ตาม ทุกตัวอย่างมีปริมาณต่ำกว่าเกณฑ์มาตรฐานที่กำหนดไว้ ในอาหารโคและสัตว์อื่น
คอื < 100 ppm

ศนู ย์วิจยั และพัฒนาการสตั วแพทย์ภาคเหนอื ตอนบน | รายงานประจำปี 2564

หนา้ | 40

ตารางท่ี 10 จำนวนตัวอย่างทตี่ รวจปริมาณสารชวี เคมี แยกรายจงั หวดั และรายชนดิ สัตว์

จังหวัด แพะ โค กระบือ ชา้ ง โค ลอ่ เกง้ แพะ มา้ มา้ ลงิ ลงิ แมว กวาง รวม

นม เนื้อ เน้อื นม ธรรมดา เนือ้ แคระ กัง วอก ผา 80
78
เชียงใหม่ 6 26 5 18 10 3 3 1 - 3 2 2 - 1 2
65
เชียงราย 31 3 18 1 20 - 2 1 2 - - - - - 3
50
ลำพนู - - - - 1 - - - - - - - 1 - 4
0
ลำปาง 34 - - 25 5 - - - 1 - - - - - 282

แพร่ - 3 - - - - - - - - - - - -

นา่ น - 30 20 - - - - - - - - - - -

พะเยา - 1 3 - - - - - - - - - - -

แมฮ่ อ่ งสอน - - - - - - - - - - - - - -

รวม 71 63 46 44 36 3 5 2 3 3 2 2 1 1

แพะนม โคเนอ้ื กระบอื เนอื้ ชา้ ง โคนม ล่อ เก้งธรรมดา
แพะเนือ้ ม้า ม้าแคระ ลงิ กงั ลิงวอก แมว กวางผา

31 30 34
26 20 20 25

18 18

10

65 5
1
331322 1 3 1 3 22 3 11
1 1 ลาปาง
แพร่ ลาพนู
เชยี งใหม่ เชียงราย นา่ น พะเยา

แผนภมู ิที่ 31 จำนวนตวั อยา่ งท่ตี รวจปริมาณสารชีวเคมี แยกรายจงั หวัดและชนดิ สตั ว์

ศูนย์วิจยั และพัฒนาการสัตวแพทยภ์ าคเหนือตอนบน | รายงานประจำปี 2564

หนา้ | 41

ตารางที่ 11 จำนวนตวั อยา่ งทต่ี รวจสารพิษแยกรายจงั หวัดและชนิดสัตว์

จังหวัด ช้าง โค แพะ โค ไก่ สตั ว์ เปด็ สกุ ร ส่งิ กระบือ แกะ จิ้งหรีด แมว สนุ ขั รวม

เน้ือ นม อนื่ * แวดล้อม 14
30
เชยี งใหม่ - - - 3a 4a 3 - - - 2 2 - - - 2
89
เชียงราย - 3 16 - - - 7 - - 2 2 - - - 17
15
ลำพูน - --- - -- - - - - - 2 5
2
ลำปาง 46 10 2 - 8a 6 2 4 9 - - - 2 - 16
190
แพร่ - 6 2 - 6 2 - - - 1 - - - -

นา่ น - 5 - - - - 44 - - - 2a - -

พะเยา - - - - - 3a - 2a - - - - - -

แมฮ่ อ่ งสอน - 1 - - - - - - - 1 - - - -

สุโขทยั - - - 16a - - - - - - - - - -

รวม 46 25 20 19 18 14 13 10 9 6 4 2 2 2

*สัตวอ์ น่ื หมายถงึ เป็ดแดง กระตา่ ย นกพิราบ สุนขั จง้ิ จอก หงส์ ไกฟ่ ้า และนกยงู

a หมายถึง มกี ารตรวจสาร Aflatoxin B1

ชา้ ง โคเนอ้ื แพะ โคนม ไก่ สัตวอ์ ่ืน เป็ด

สกุ ร สิ่งแวดลอ้ ม กระบือ แกะ จง้ิ หรีด แมว สุนัข

90 2
9

80 4
2

70 6

8
60 2

10
50

40

30 22 46 12
6
7 ลาปาง 2
20 6

10 223 16 2 แพร่ 2
4 3 4
3 ลาพนู 4 16
5 32 11
0
นา่ น พะเยา แมฮ่ ่องสอน สุโขทยั
เชียงใหม่ เชียงราย

แผนภมู ิท่ี 32 จำนวนตวั อย่างทต่ี รวจสารพิษโดยแยกรายจังหวัดและชนดิ สตั ว์

ศนู ย์วิจยั และพัฒนาการสัตวแพทย์ภาคเหนอื ตอนบน | รายงานประจำปี 2564

หหนน้าา้ ||4422

ผลการปฏิบัตงิ านดา้ น

การตรวจวเิ คราะห์คณุ ภาพ

สนิ ค้าปศุสัตว์

กล่มุ ตรวจสอบคุณภาพสนิ ค้าปศสุ ตั ว์ ประกอบดว้ ย 2 หอ้ งปฏบิ ัติการ

1. หอ้ งปฏิบตั กิ ารจลุ ชีววทิ ยา
2. ห้องปฏบิ ตั กิ ารเคมแี ละสารตกคา้ ง

โดยในปงี บประมาณ 2564 มผี ลการปฏิบัตงิ าน ดงั น้ี

การตรวจวิเคราะห์คุณภาพด้านจุลชีววิทยา

กิจกรรม 1 ตรวจสอบคุณภาพเนอ้ื สัตว์จากโรงฆ่าสัตวภ์ ายในประเทศ
การตรวจสอบคุณภาพเนื้อสัตว์จากโรงฆ่าสัตว์เป็นการตรวจติดตาม (Monitoring) ทั้งในส่วนของตรวจหา

เชื้อจุลินทรยี ใ์ นเนื้อสตั ว์เพือ่ ประเมินความสะอาดของโรงฆ่าสตั ว์และกระบวนการฆ่าสัตว์ในโรงฆ่าสัตว์ และการตรวจหา

ยาปฏิชีวนะตกค้างในเนื้อสัตว์ ซึ่งกรมปศุสัตว์ได้มีนโยบายให้มีการพัฒนาโรงฆ่าสัตว์ให้เป็นแหล่งผลิตเนื้อสัตว์มีความ

สะอาดและปลอดภยั ตอ่ การบริโภค ผ่านกระบวนการผลิตในโรงฆา่ สัตว์ที่ได้มาตรฐาน มีการจัดการด้านสุขาภิบาลและมี

สุขลักษณะในกระบวนการผลิตที่ดี มีการป้องกันการปนเปื้อนจากเชื้อจุลินทรีย์ก่อโรคและสิ่งปนเปื้อนอื่นๆ นอกจากน้ี

สัตว์ที่จะนำเข้าสู่กระบวนการฆ่าในโรงฆ่าสัตว์จะต้องมีการเลี้ยงในฟาร์มที่ได้มาตรฐาน มีการควบคุมการใช้ยาปฏิชีวนะ

และมีระยะเวลาในการหยุดการใช้ยาในสัตว์อย่างเหมาะสมก่อนที่จะส่งเข้าโรงฆ่าสัตว์ เพื่อไม่ให้มีการตกค้างของยา

ปฏิชีวนะในเนื้อสัตว์ โดยเจ้าหน้าที่จากสำนักงานปศุสัตว์จังหวัดในเขตพื้นที่ภาคเหนือตอนบนจะเป็นผู้เก็บตัวอย่าง

เนื้อสัตว์จากโรงฆ่าสัตว์ตามจำนวนเป้าหมายโรงฆ่าสัตว์ ส่งให้ศูนย์วิจัยและพัฒนาการสัตวแพทย์ภาคเหนือตอนบน

เพื่อตรวจหาเชื้อจุลินทรีย์ 6 ชนิด ได้แก่ Total bacteria, Salmonella spp., Staphylococcus aureus, Coliform,

Escherichia coli (E. coli) และ Enterococcus spp.และ ตรวจหายาปฏิชีวนะตกค้างโดยวิธีจุลินทรีย์วิเคราะห์

(Micro Assay: MA) ศูนยว์ จิ ยั และพัฒนาการสตั วแพทยภ์ าคเหนอื ตอนบน | รายงานประจำปี 2564

หนา้ | 43

ปงี บประมาณ 2564 มีการเก็บตวั อย่างเน้ือสตั ว์จากโรงฆ่าสตั ว์ในพื้นทภี่ าคเหนือตอนบน 8 จังหวัด ส่งตรวจ
วิเคราะห์ทั้งหมดจำนวน 261 ตัวอย่าง (จากเป้าหมาย 266 ตัวอย่าง เนื่องจากมีโรงฆ่าสัตว์บางแห่งยกเลิกการ
ประกอบการ) ผลการตรวจวิเคราะห์พบว่าร้อยละของตัวอย่างที่ไม่ผ่านเกณฑ์สูงสุด ได้แก่ ตัวอย่างจากจังหวัด
แม่ฮ่องสอน พะเยา และลำปาง คดิ เปน็ รอ้ ยละ 80.00, 77.78 และ 63.89 ตามลำดบั ส่วนตวั อยา่ งท่ีผา่ นเกณฑ์สงู สุด
ได้แก่ ตัวอย่างจากจังหวัดน่าน ลำพูน และเชียงใหม่ คิดเป็นร้อยละ 64.71, 62.50 และ 60.00 ตามลำดับ
เชื้อจุลินทรีย์ที่ตรวจพบเกินมาตรฐานมากที่สุดคือ Salmonella spp. 95 ตัวอย่าง คิดเป็นร้อยละ 36.40 รองลงมา
คือปริมาณแบคทีเรียทั้งหมด (Total bacteria) 66 ตัวอย่าง และ E. coli 57 ตัวอย่าง คิดเป็นร้อยละ 25.29 และ
21.84 ตามลำดับ ส่วนการตกค้างของยาปฏิชีวนะในเนื้อสัตว์ตรวจพบเฉพาะตัวอย่างจากจังหวัดเชียงใหม่ และ
เชียงราย รวม 2 ตัวอย่าง คิดเป็นร้อยละ 0.77 จึงสรุปได้ว่าเนื้อสัตว์จากโรงฆ่าสัตว์ในเขตภาคเหนือตอนบนยังคงมี
ปัญหาการปนเป้อื นของเชอ้ื จลุ ินทรียส์ งู และมกี ารตกคา้ งของยาปฏิชวี นะในเนอ้ื สตั ว์ แสดงตามตารางท่ี 12

ตารางท่ี 12 ผลการตรวจวเิ คราะห์คุณภาพเนื้อสตั วจ์ ากโรงฆ่าสัตว์

จำนวน ไม่ผ่าน เชือ้ แบคทเี รยี ทีต่ รวจพบ / เกินมาตรฐาน (ตวั อย่าง) ยา
ตัวอยา่ ง มาตรฐาน ตกคา้ ง
จงั หวดั Total Salmonella Stap. Coliform E. Enterococcus
48 18 bacteria spp. aureus coli spp. 1
เชยี งใหม่ 78 39 1
เชียงราย 20 8 9 11 1 1 5 1 0
ลำพนู 36 23 18 0
ลำปาง 38 21 3 28 8 11 18 12 0
17 6 14 0
แพร่ 9 7 10 7 010 0 0
น่าน 15 12 1 0
พะเยา 5 16 4 5 14 9
แมฮ่ ่องสอน 6
14 7 5 7 7

5 125 2

5 133 1

9 135 4

รวม 261 134 66 95 23 31 57 36 2

ศนู ย์วิจยั และพัฒนาการสัตวแพทย์ภาคเหนือตอนบน | รายงานประจำปี 2564

หนา้ | 44

กิจกรรม 2 ตรวจรบั รองสถานทีจ่ ำหนา่ ยเนอ้ื สตั ว์ท่ผี ่านการรับรองมาตรฐาน (ปศุสัตว์ OK)
นอกจากการตรวจสอบคุณภาพเนื้อสัตว์จากโรงฆ่าสัตว์ภายในประเทศแล้ว กรมปศุสัตว์ยังได้มีโครงการ

สนับสนุนให้การตรวจรับรองสถานที่จำหน่ายเนื้อสัตว์ตามโครงการเนื้อสัตว์ปลอดภัย ใส่ใจผู้บริโภค (ปศุสัตว์ OK)
เพื่อรับรองสถานที่จำหน่ายเนื้อสัตว์ที่มีสุขลักษณะที่ดี ที่มีต้นทางกระบวนการผลิตเนื้อสัตว์จากสัตว์ซึ่งมาจากระบบ
ฟาร์มที่ได้รับรองการปฏิบัติทางการเกษตรที่ดี (Good Agricultural Practices: GAP) ผ่านการฆ่าที่โรงฆ่าสัตว์ซึ่งได้รับ
ใบอนญุ าต มกี ระบวนการฆ่าสัตว์ที่ถูกสุขลักษณะ จนกระท่ังถึงสถานที่จำหน่ายเนื้อสัตว์ เพื่อให้ผูบ้ ริโภคได้รบั เนือ้ สัตว์
ที่สะอาดและปลอดภยั

ปงี บประมาณ 2564 ศนู ยว์ ิจัยและพัฒนาการสตั วแพทย์ภาคเหนอื ตอนบน ได้ทำการตรวจวเิ คราะห์ตัวอย่าง
เนื้อสัตว์จากสถานที่จำหน่าย (ปศุสัตว์ OK) จำนวน 75 เพื่อตรวจหาเชื้อจุลินทรีย์ Salmonella spp.,
Staphylococcus aureus และยาปฏิชีวนะตกค้าง ผลการตรวจวิเคราะห์พบว่า มีจำนวนตัวอย่างไม่ผ่านเกณฑ์ 24
ตัวอย่าง คิดเป็นร้อยละ 32.00 โดยพบมีการปนเปื้อนของ Salmonella spp. 23 ตัวอย่าง คิดเป็นร้อยละ 30.67
พบการปนเปื้อน Staphylococcus aureus 3 ตัวอย่าง คิดเป็นรอ้ ยละ 4.00 และไม่พบการตกค้างของยาปฏิชีวนะ
แสดงตามตารางท่ี 13

ตารางท่ี 13 ผลการตรวจวเิ คราะห์คณุ ภาพเน้ือสตั ว์จากสถานท่ีจำหนา่ ยที่ผา่ นการรบั รองมาตรฐาน (ปศสุ ตั ว์ OK)

จังหวัด จำนวน ไม่ผ่าน เช้ือแบคทีเรียทต่ี รวจพบ / เกินมาตรฐาน (ตัวอยา่ ง)
ตัวอย่าง มาตรฐาน Salmonella spp. Staphylococcus aureus ยาตกคา้ ง
เชยี งใหม่
เชียงราย 30 5 5 00
ลำพูน 15 2 1 20
ลำปาง 6 2 2 00
6 5 5 00
แพร่ 5 3 3 00
นา่ น 4 2 2 00
พะเยา 5 2 2 00
แมฮ่ อ่ งสอน 4 3 3 10
รวม 75 24 23 3 0

ศูนย์วิจยั และพัฒนาการสตั วแพทยภ์ าคเหนอื ตอนบน | รายงานประจำปี 2564

กิจกรรม 3 ตรวจรับรองสถานท่ีจำหนา่ ยไขส่ ด ตามโครงการไข่สดปลอดภยั ใสใ่ จผ้บู ริโภค หนา้ | 45

ศนู ยว์ จิ ยั และพัฒนาการสตั วแพทยภ์ าคเหนอื ตอนบน ไดท้ ำการตรวจวเิ คราะห์ตัวอย่างไขไ่ ก่ตาม โครงการไข่

สดปลอดภัยใส่ใจผู้บริโภค หรือโครงการไข่ OK เพื่อให้มีการรับรองสถานที่จำหน่ายไข่ไก่สด ซึ่งเป็นการรับรอง

สถานทจี่ ำหน่ายไข่สดที่มสี ุขลักษณะท่ีดี มีตน้ ทางกระบวนการผลิตมาจากฟารม์ สัตวป์ ีกที่ได้รับการรับรองการปฏิบัติ

ทางการเกษตรที่ดีด้านปศุสัตว์ (Good Agricultural Practices: GAP) ผ่านการรับและรวบรวมไข่สดจากสถานที่

รวบรวมไข่ที่ได้ขึ้นบัญชีตรวจสอบยอ้ นกลับได้ เพื่อให้ผู้บริโภคได้เลือกซื้อไข่ไก่สดที่ดีและปลอดภัยสำหรับการนำไป

บรโิ ภค

ปีงบประมาณ 2564 มีตัวอย่างส่งตรวจทั้งสิ้น จำนวน 306 ตัวอย่าง จาก 153 แหล่ง เพื่อตรวจหา
เชื้อจุลินทรีย์ Salmonella spp. และการตกค้างของยาปฏิชีวนะ ผลการตรวจวิเคราะห์พบตัวอย่างไม่ผ่านเกณฑ์
มาตรฐาน 1 ตัวอย่าง (จากจังหวัดน่าน) คิดเป็นรอ้ ยละ 0.65 เนื่องจากพบการปนเปื้อนของเชื้อ Salmonella spp.
และไมพ่ บการตกคา้ งของยาปฏิชวี นะจากตัวอยา่ งส่งตรวจท้ังหมด แสดงตามตารางท่ี 14

ตารางท่ี 14 ผลการตรวจรบั รองสถานท่ีจำหน่ายไข่สด ตามโครงการไขส่ ดปลอดภัย ใส่ใจผ้บู รโิ ภค

จังหวัด เปา้ หมาย ส่งตรวจ ไม่ผ่านมาตรฐาน ไมผ่ า่ นมาตรฐาน
แหลง่ /ตวั อย่าง แหล่ง/ตัวอย่าง (ตวั อยา่ ง) Salmonella spp. ยาตกค้าง
0
เชียงใหม่ 51/102 51/102 0 00
23/46 0 00
เชียงราย 23/46 10/20 0 00
13/26 0 00
ลำพูน 10/20 12/24 1 00
11/22 0 10
ลำปาง 13/26 11/22 0 00
11/22 0 00
แพร่ 12/24 11/22 1 00
153/306 10
นา่ น 11/22

พะเยา 11/22

แม่ฮอ่ งสอน 11/22

เขต 5 11/22

รวม 153/306

ศนู ยว์ ิจยั และพัฒนาการสัตวแพทย์ภาคเหนือตอนบน | รายงานประจำปี 2564

กจิ กรรม 4 กจิ กรรมควบคุม ปอ้ งกนั และแกไ้ ขปญั หาเชื้อดือ้ ยาตา้ นจุลชพี ในสัตว์ หนา้ | 46

ปีงบประมาณ 2564 ศูนย์วิจัยและพัฒนาการสัตวแพทย์ภาคเหนือตอนบน ได้ทำการตรวจวิเคราะห์เฝ้า

ระวังเชื้อดื้อยาต้านจุลชพี (ยาปฏิชวี นะ) ในเนื้อสุกรและไก่ตามนโยบายของกรมปศุสัตว์ มีการเก็บตัวอยา่ งเนือ้ สกุ ร

และไกจ่ ากโรงฆ่าสัตวภ์ ายในประเทศและจากสถานที่จำหน่ายส่งตรวจวิเคราะห์จากพน้ื ที่ 8 จงั หวัดในเขตภาคเหนือ

ตอนบน จำนวน 264 ตัวอยา่ ง จำแนกเป็นเนอื้ จากโรงฆ่าสัตว์ ประกอบด้วยเนื้อสุกร 73 ตวั อยา่ ง เนือ้ ไก่ 55 ตัวอย่าง

เนื้อจากสถานที่จำหน่าย ประกอบด้วยเนื้อสุกรและไก่ชนิดละ 68 ตัวอย่าง เพื่อตรวจหาเชื้อ Escherichia coli (E.

coli) และ Salmonella spp. แล้วนำเชื้อที่แยกได้มาทดสอบความไวต่อยาต้านจุลชีพโดยวิธีการตรวจหาค่า

Minimum inhibitory concentration (MIC)

ผลการตรวจวเิ คราะห์เนือ้ สตั ว์จากโรงฆา่ พบเชื้อ E. coli และ Salmonella spp. ในเน้ือสุกรรอ้ ยละ 58.90

และ 50.68 และพบในเนอื้ ไก่ร้อยละ 58.18 และ 21.82 ตามลำดับ โดยตรวจพบเชื้อ E. coli มากกว่า Salmonella

spp. ท้งั ในเน้อื สุกรและเนื้อไก่ แสดงตามตารางที่ 15 และผลการตรวจวิเคราะหเ์ น้อื สัตว์จากสถานที่จำหน่ายพบเชือ้

E. coli และ Salmonella spp. ในเนือ้ สกุ รร้อยละ 42.65 และ 30.88 และพบในเน้ือไกร่ อ้ ยละ 79.41 และ 25.00

ตามลำดบั โดยตรวจพบ E. coli มากกว่า Salmonella spp. ทง้ั ในเน้อื สุกรและเนื้อไก่ แสดงตามตารางท่ี 16 สว่ น

ผลการทดสอบความไวต่อยาตา้ นจลุ ชพี ของเชือ้ ท่ีแยกได้ตามกิจกรรม แสดงในแผนภมู ิที่ 33-40

ตารางที่ 15 ผลการตรวจวเิ คราะห์ การพบเชื้อ E. coli และเชือ้ Salmonella spp. ในเน้ือสตั วจ์ ากโรงฆ่าสัตว์

จังหวดั เป้าจำนวนตัวอยา่ ง เนอื้ สกุ ร เน้ือไก่

เชียงใหม่ เนอ้ื สกุ ร เนอื้ ไก่ พบ พบ พบ พบ
เชียงราย
ลำพูน 15 25 E. coli Salmonella spp. E. coli Salmonella spp.
ลำปาง 10 5
แพร่ 10 5 1 1 13 2
น่าน 12 5
พะเยา 10 3 2 05 0
แม่ฮ่องสอน 5 10
รวม 50 7 63 2
62
73 55 11 8 2 3

9 93 2

2 36 3

5 40 0

6 60 0

43 37 32 12

ศูนยว์ จิ ยั และพัฒนาการสัตวแพทยภ์ าคเหนอื ตอนบน | รายงานประจำปี 2564