MOH/P/BSKB/32.23(HB)-e
KERANGKA PEMBANGUNAN DAN PERKEMBANGAN KERJAYA PROFESION PEGAWAI DIETETIK KEMENTERIAN KESIHATAN MALAYSIA 2023
i © Hak cipta terpelihara Bahagian Sains Kesihatan Bersekutu, Kementerian Kesihatan Malaysia e ISBN978-967-0668-93-2 MOH/P/BSKB/32.23(HB)-e Bahagian Sains Kesihatan Bersekutu, Kementerian Kesihatan Malaysia, Julai 2023 Kerangka Pembangunan dan Perkembangan Kerjaya Profesion Pegawai Dietetik KKM 2023. Hak cipta terpelihara Kementerian Kesihatan Malaysia. Pengeluaran semula dan penyebaran bahan dalam buku ini untuk tujuan pendidikan atau lain-lain tujuan bukan komersial dibenarkan tanpa memerlukan sebarang kebenaran bertulis daripada pemegang hak cipta dengan syarat sumbernya diakui sepenuhnya. Pengeluaran semula bahan dalam buku ini untuk dijual semula atau tujuan komersial lain adalah dilarang tanpa kebenaran bertulis daripada pemegang hak cipta. Edisi Kedua 2023 Diterbitkan oleh: Kementerian Kesihatan Malaysia, Bahagian Sains Kesihatan Bersekutu, Aras 2, Blok A, Bangunan Utama Chancery Place, Jalan Diplomatik 2, Presint 15, 62650 Putrajaya, Malaysia Tel: +603-88924412 Laman Sesawang: https://hq.moh.gov.my/alliedhealth/
ii Isi Kandungan Senarai Jadual....................................................................................................................................................... iii Senarai Rajah.........................................................................................................................................................iv Penghargaan ..........................................................................................................................................................iv Kata Alu-Aluan Ketua Pengarah Kesihatan.................................................................................................v Kata Alu-Aluan Timbalan Ketua Pengarah Kesihatan (Perubatan)..................................................vi Kata Pengantar Pengarah Bahagian Sains Kesihatan Bersekutu .................................................... vii Penasihat..............................................................................................................................................................viii Penyunting...........................................................................................................................................................viii Jawatan Kuasa Kerja Profesion Pegawai Dietetik ...................................................................................ix 1.0 Pengenalan ................................................................................................................................................1 2.0 Objektif........................................................................................................................................................1 3.0 Latar Belakang .........................................................................................................................................2 4.0 Penglibatan dalam Bidang Perkhidmatan Perubatan dan Kesihatan.................................3 4.1 Perkhidmatan Dietetik Klinikal.............................................................................................4 4.2 Perkhidmatan Dietetik Kesihatan Awam..........................................................................6 4.2.1 Aktiviti Pencegahan dan Kawalan Penyakit......................................................6 4.2.2 Aktiviti Pembangunan Kesihatan Keluarga....................................................12 4.3 Perkhidmatan Penyelidikan Dietetik Epidemiologi dan Kesihatan Awam.......13 4.4 Pengurusan Diet.......................................................................................................................15 4.4.1 Pengurusan Diet Terapeutik ................................................................................15 4.4.2 Pengurusan Medical Food......................................................................................16 5.0 Perkembangan Pengkhususan Dietetik ......................................................................................17 5.1 Kelayakan Bidang Asas dan Bidang Pengkhususan ...................................................18 5.2 Bidang Kepakaran dan Pengiktirafan..............................................................................21 5.3 Skop Tugas .................................................................................................................................24 5.3.1 Skop Tugas Bidang Asas.........................................................................................24 5.3.2 Skop Tugas Bidang Pengkhususan.....................................................................25 6.0 Perjawatan..............................................................................................................................................34
iii 6.1 Keperluan Perjawatan di Fasiliti KKM Mengikut Outfit ...........................................34 6.2 Beban Kerja................................................................................................................................37 7.0 Kesimpulan.............................................................................................................................................40 8.0 Rujukan....................................................................................................................................................40 Lampiran...............................................................................................................................................................41 Senarai Jadual Jadual 4-1 Pencapaian Program / Polisi Salt Reduction Strategy to Prevent and Control NCD 2015 - 2020 ...................................................................................................................................... 8 Jadual 4-2 Statistik Perkhidmatan Dietetik Program Outreach 2016-2022 ...............................12 Jadual 4-3 Projek Penyelidikan Dietetik ...................................................................................................13 Jadual 4-4 Tajuk Kajian yang Dijalankan (2016 – 2020)....................................................................14 Jadual 5-1 Bidang Asas dan Pengkhususan Dietetik ............................................................................17 Jadual 5-2 Bilangan Pegawai Dietetik yang telah mendapat pensijilan bagi pelbagai prosedur Credentialing ..............................................................................................................19 Jadual 5-3 Senarai terkini prosedur Credentialing ...............................................................................20 Jadual 5-4 Bilangan pegawai dengan kelulusan ijazah lanjutan dalam bidang berkaitan bidang-bidang pengkhususan.................................................................................................22 Jadual 5-5 Bidang Kepakaran Dietetik yang telah dan akan dibangunkan bagi tempoh 2021 - 2025................................................................................................................................................23 Jadual 5-6 Pensijilan Prosedur Credentialing bagi skop bidang pengkhususan........................26 Jadual 5-7 Cadangan penempatan di hospital negeri mengikut kelulusan dalam bidang pengkhususan................................................................................................................................29 Jadual 5-8 Cadangan penempatan di hospital berpakar mengikut kelulusan dalam bidang pengkhususan................................................................................................................................31 Jadual 5-9 Cadangan penempatan di Klinik Kesihatan Berpakar, Ibu Pejabat KKM dan Fasiliti Lain mengikut kelulusan bidang pengkhususan...............................................33 Jadual 6-1 Taburan Perjawatan Pegawai Dietetik Mengikut Fasiliti KKM dan Institusi Luar KKM...................................................................................................................................................34 Jadual 6-2 Keperluan Perjawatan di Hospital Mengikut Outfit........................................................35 Jadual 6-3 Keperluan Perjawatan di Klinik Kesihatan Mengikut Optimum Outfit....................36
iv Senarai Rajah Rajah 4-1 Jumlah diet yang dihidangkan kepada pesakit di hospital KKM 2018-2020 .........16 Rajah 6-1 Beban kerja keseluruhan perkhidmatan dietetik .............................................................37 Rajah 6-2 Beban kerja (10 teratas) perkhidmatan dietetik mengikut disiplin klinikal .........38 Rajah 6-3 Bilangan kes yang dikendalikan mengikut rujukan.........................................................38 Rajah 6-4 Beban kerja perkhidmatan dietetik di klinik kesihatan .................................................39 PENGHARGAAN Pihak Jawatankuasa Kerja Semakan Semula Kerangka Pembangunan dan Perkembangan Kerjaya Profesion Pegawai Dietetik Kementerian Kesihatan Malaysia mengucapkan terima kasih kepada semua pihak yang berkongsi pendapat, data dan bahan untuk penyediaan dokumen ini. Kerangka Pembangunan dan Perkembangan Kerjaya Profesion Pegawai Dietetik Kementerian Kesihatan Malaysia Edisi Kedua ini tidak mungkin dapat dihasilkan tanpa kerja keras dan dedikasi semua individu yang menyumbang sama ada atas kapasiti individu atau fasiliti yang diwakili.
v Kata Pengantar Ketua Pengarah Kesihatan Kementerian Kesihatan Malaysia Assalamualaikum dan Salam Sejahtera, Saya ingin mengambil kesempatan ini untuk menyampaikan ucapan tahniah kepada Bahagian Sains Kesihatan Bersekutu di atas usaha dan inisiatif mereka dalam menghasilkan Kerangka Pembangunan dan Perkembangan Kerjaya Profesion Pegawai Dietetik Kementerian Kesihatan Malaysia Edisi Kedua. Dokumen ini menggariskan perancangan pembangunan dan perkembangan kerjaya Profesion Pegawai Dietetik di Kementerian Kesihatan Malaysia, di samping mengiktiraf kepentingan perkhidmatan yang disediakan oleh profesion ini kepada masyarakat. Dokumen ini memberi panduan secara lebih komprehensif mengenai bidang pengkhususan dan kepakaran perkhidmatan Dietetik, tenaga kerja dan perancangan latihan yang memerlukan penglibatan berterusan semua Pegawai Dietetik, Bahagian Sumber Manusia dan Bahagian Pengurusan Latihan serta stakeholders. Dokumen ini juga diharapkan dapat menerangkan hala tuju yang jelas mengenai peranan Pegawai Dietetik. Akhir kata, saya ucapkan syabas kepada semua yang telah menyumbang dan memberi sokongan kepada pembangunan dokumen ini. Saya berharap Profesion Pegawai Dietetik akan terus cemerlang dan sentiasa bersama - sama dengan profesion sebagai satu pasukan dalam penyampaian perkhidmatan kesihatan yang berkualiti. Sekian, terima kasih. Yang Ikhlas, DATUK DR. MUHAMMAD RADZI BIN ABU HASSAN Ketua Pengarah Kesihatan Kementerian Kesihatan Malaysia
vi Kata Pengantar Timbalan Ketua Pengarah Kesihatan (Perubatan) Kementerian Kesihatan Malaysia Assalamualaikum dan Salam Sejahtera, Saya ingin mengucapkan syabas kepada Bahagian Sains Kesihatan Bersekutu dan Jawatankuasa Kerja Pegawai Dietetik kerana telah berjaya membuat semakan dan menghasilkan Kerangka Pembangunan dan Perkembangan Kerjaya Profesion Pegawai Dietetik Edisi Kedua ini. Dokumen yang diwujudkan ini boleh digunakan sebagai panduan atau rujukan dalam perancangan pembangunan laluan kerjaya Pegawai Dietetik yang lebih sistematik dan sejajar dengan perkembangan bidang-bidang kepakaran dan subkepakaran perubatan. Pembangunan kerjaya bukan hanya melibatkan kenaikan pangkat tetapi turut memerlukan peningkatan ilmu pengetahuan melalui pembelajaran berterusan sama ada ke peringkat yang lebih tinggi seperti pascasiswazah mahupun latihan-latihan berstruktur selari dengan keperluan perkhidmatan yang semakin berkembang. Penetapan bidangbidang keutamaan bagi Hadiah Latihan Persekutuan di dalam dokumen ini akan menjadi landasan perancangan sumber manusia bagi mencapai hala tuju pembangunan kerjaya untuk profesion. Akhir kata diharap profesion Pegawai Dietetik akan mengoptimumkan penggunaan dokumen ini bagi membantu mereka membuat perancangan kemajuan kerjaya pada masa akan datang. Sekian, terima kasih Yang Ikhlas, DATO' DR. ASMAYANI BINTI KHALIB Timbalan Ketua Pengarah Kesihatan (Perubatan) Kementerian Kesihatan Malaysia
vii Kata Pengantar Pengarah Bahagian Sains Kesihatan Bersekutu Kementerian Kesihatan Malaysia Assalamualaikum dan Salam Sejahtera, Tahniah diucapkan kepada Jawatan Kuasa Kerja Kerangka Pembangunan dan Perkembangan Kerjaya Profesion Pegawai Dietetik Kementerian Kesihatan Malaysia Edisi Kedua. Saya juga ingin merakamkan penghargaan kepada Ketua Profesion Pegawai Dietetik dan ahli pasukan kerana telah memberikan sumbangan yang berharga dalam bentuk idea dan cadangan yang membina dalam penetapan dan penentuan bidang asas dan bidang pengkhususan yang dicadangkan oleh profesion. Sumbangan yang diberikan ini menjadikan dokumen ini lebih mantap dan kukuh Penghargaan dan terima kasih juga ditujukan kepada Ketua Pengarah Kesihatan, Timbalan Ketua Pengarah Kesihatan (Perubatan), Pengarah Bahagian Perkembangan Perubatan dan Bahagian Sumber Manusia, KKM di atas sokongan terhadap penyediaan dokumen ini. Sumbangan semua pihak yang terlibat dalam penghasilan Kerangka Pembangunan dan Perkembangan Kerjaya Profesion Pegawai Dietetik KKM edisi kedua ini adalah sangat bermakna dan berharga. Harapan saya, agar dokumen ini akan dijadikan sebagai asas rujukan dalam perancangan pembangunan kerjaya profesion Pegawai Dietetik berdasarkan bidang pengkhususan dan hala tuju yang sejajar dengan keperluan perkhidmatan. Sekian, terima kasih. Yang Ikhlas, PUAN HAJAH FARINA BINTI ZULKERNAIN Pengarah Bahagian Sains Kesihatan Bersekutu Kementerian Kesihatan Malaysia
viii Penasihat YBhg. Dato' Dr. Asmayani binti Khalib Timbalan Ketua Pengarah Kesihatan (Perubatan) Kementerian Kesihatan Malaysia Dr. Mohd Azman bin Yacob Pengarah Bahagian Perkembangan Perubatan Kementerian Kesihatan Malaysia Puan Hajah Farina binti Zulkernain Pengarah Bahagian Sains Kesihatan Bersekutu Kementerian Kesihatan Malaysia Penyunting Tuan Haji Mustafah bin Md Nor Timbalan Pengarah Kanan Cawangan Dasar dan Perkembangan Bahagian Sains Kesihatan Bersekutu Tuan Haji Roslan bin Abd Aziz Timbalan Pengarah Seksyen Perkembangan Cawangan Dasar dan Perkembangan Bahagian Sains Kesihatan Bersekutu Encik Muthuraman a/l Sellathurai Pathar Ketua Penolong Pengarah Seksyen Perkembangan Cawangan Dasar dan Perkembangan Bahagian Sains Kesihatan Bersekutu Puan Norhidayah binti Musa Penolong Pengarah Kanan Seksyen Perkembangan Cawangan Dasar dan Perkembangan Bahagian Sains Kesihatan Bersekutu Encik Mohamad Shafiee bin Mohamed Desa (Reka Grafik) Jurupulih Perubatan Cara Kerja Klinik Kesihatan Jaya Gading, Kuantan
ix Jawatan Kuasa Kerja Profesion Pegawai Dietetik Kerangka Pembangunan Dan Perkembangan Kerjaya Profesion Pegawai Dietetik Kementerian Kesihatan Malaysia 2023 1. Tuan Haji Ridzoni bin Sulaiman Ketua Perkhidmatan Dietetik dan Sajian Kementerian Kesihatan Malaysia (sehingga Januari 2022) 2. Dr Hj Hamdan bin Mohamad Ketua Profesion Pegawai Dietetik Kementerian Kesihatan Malaysia Bahagian Kawalan Penyakit 3. Puan Nurul Huda binti Ibrahim Timbalan Ketua Profesion Pegawai Dietetik Kementerian Kesihatan Malaysia Institut Kesihatan Umum 4. Puan Hajah Basmawati Baharum Ketua Profesion Pegawai Dietetik Kementerian Kesihatan Malaysia (2019 – 2021) Hospital Tuanku Ja’afar, Seremban, Negeri Sembilan 5. Puan Hajah Ramlah binti Ali Ketua Profesion Pegawai Dietetik Kementerian Kesihatan Malaysia (2017 – 2019) Hospital Sultanah Nur Zahirah, Kuala Terengganu, Terengganu 6. Puan Hafsah binti Abdul Talib Pegawai Dietetik Hospital Raja Permaisuri Bainun, Ipoh, Perak 7. Puan Siti Mariam binti Tukimin Pegawai Dietetik Hospital Tuanku Azizah Kuala Lumpur 8. Cik Khalizah binti Jamli Pegawai Dietetik Hospital Raja Permaisuri Bainun Ipoh, Perak
x 9. Puan Harizah binti Dato' Mohd Ya’acob Pegawai Dietetik Bahagian Pembangunan Kesihatan Keluarga Kementerian Kesihatan Malaysia 10.Puan Viola Michael Pegawai Dietetik Bahagian Sains Kesihatan Bersekutu Kementerian Kesihatan Malaysia 11.Puan Nik Mahani binti Nik Mahmood Pegawai Dietetik Hospital Pakar Sultanah Fatimah Muar, Johor 12.Puan Rashidah binti Dato' Ambak Pegawai Dietetik Institut Kesihatan Umum Institut Kesihatan Negara Kementerian Kesihatan Malaysia 13.Puan Siti Farrah Zaidah binti Mohd Yazid (Penyemak) Pegawai Dietetik Kementerian Kesihatan Malaysia Bahagian Kawalan Penyakit
1 1.0 Pengenalan Bidang Dietetik adalah satu bidang yang menggabungkan prinsip-prinsip diet dan asas perubatan serta sains kesihatan dalam perawatan penyakit. Seorang Pegawai Dietetik perlu mengaplikasi pengetahuan pemakanan dalam pengurusan penyakit bersesuaian dengan pengetahuan perubatan, sains kesihatan, psikologi dan juga pemakanan manusia (human nutrition). Penglibatan tugas Pegawai Dietetik bukan sahaja dari aspek perawatan (curative), tetapi ia juga merangkumi aspek-aspek pencegahan, promosi, pemulihan dan juga penjagaan paliatif. Perkhidmatan dietetik telah melangkah maju ke hadapan dalam penglibatan penggubalan polisi dan perancangan program di peringkat kementerian selaras dengan keperluan untuk promosi, pencegahan dan pengawalan penyakit yang berkaitan dengan pemakanan. Perkhidmatan dietetik pada masa kini adalah berdasarkan evidence-based dan melibatkan pendekatan multiprofessional bersama kepakaran-kepakaran lain. Jawatan Pegawai Dietetik adalah terdiri daripada kumpulan Pengurusan dan Profesional dengan klasifikasi Perkhidmatan Perubatan dan Kesihatan di bawah Kod U. Secara umumnya, kelayakan asas bagi Pegawai Dietetik di Kementerian Kesihatan Malaysia (KKM) ialah Ijazah Sarjana Muda Sains dengan kepujian dalam bidang Dietetik. 2.0 Objektif Bahagian Sains Kesihatan Bersekutu (BSKB) dengan kerjasama Jawatan Kuasa Kerja Profesion Pegawai Dietetik telah menyediakan Garis Panduan Pembangunan dan Perkembangan Kerjaya Profesion Pegawai Dietetik KKM 2016-2020 sebagai panduan dalam pembangunan laluan kerjaya Pegawai Dietetik. Sepanjang lima tahun tersebut, pelbagai perkembangan baru telah berlaku dalam perkhidmatan, antaranya adalah pelaksanaan credentialing untuk profesion Pegawai Dietetik yang mula diperkenalkan pada tahun 2016. Dengan sedikit penambah baik bidang-bidang pengkhususan yang telah digariskan di dalam garis panduan terdahulu, pegawai-pegawai yang mendapat pensijilan credentialing dalam prosedur yang menjurus kepada bidang pengkhususan tertentu dapat diberi pengiktirafan dalam bidang tersebut. Di samping itu, sejajar dengan visi Bahagian Pembangunan Kompetensi KKM untuk melahirkan modal insan yang kompeten dan berprestasi tinggi, elemen Penguasaan Ilmu dan Kemajuan Kendiri telah dimasukkan ke dalam kerangka kompetensi fungsional yang telah mula dibangunkan
2 pada tahun 2020. Justeru kajian semula dokumen ini dengan memperkemaskan bidangbidang pengkhususan selari dengan prosedur-prosedur credentialing, dapat memberi nilai tambah kepada penilaian kompetensi pegawai. Semakan dokumen ini juga mengambil kira pelaksanaan Akta Profesion Kesihatan Bersekutu (Akta 774) yang telah diwartakan pada tahun 2016. Persediaan ke arah pelaksanan Akta 774 melibatkan pelarasan skop di antara Pegawai Dietetik dan Pegawai Sains Pemakanan yang telah memberi kesan besar terhadap permintaan perkhidmatan pegawai dietetik, khususnya di klinik kesihatan. Dokumen ini dibangunkan sebagai rujukan bagi rangka kerja untuk perancangan pembangunan perkhidmatan yang diberikan dan keperluan sumber manusia bagi penyampaian perkhidmatan yang optimum, serta perkembangan kerjaya profesion Pegawai Dietetik di Kementerian Kesihatan Malaysia pada masa kini dan hadapan melalui latihan yang bersesuaian. 3.0 Latar Belakang Perkhidmatan Dietetik KKM bermula sejak tahun 1953 dengan lantikan pertama di Hospital Kuala Lumpur dengan nama jawatan Penyelia Jenis Makanan (PJM) berkelulusan diploma lanjutan. Jawatan PJM yang berijazah kemudiannya telah dinaik taraf kepada kategori Pengurusan dan Profesional (Gred A22) pada tahun 1980. Kumpulan ini merupakan graduan luar negara. Pada Januari 1992, jawatan Pegawai Dietetik telah ditukar kepada skim perkhidmatan Sains (Gred C3) dan kemudiannya dipindahkan ke skim Perubatan dan Kesihatan (Gred U) pada tahun 2005, yang lebih menggambarkan peranan sebenar Pegawai Dietetik dalam penjagaan pesakit. Sehingga kini 88 (62.0%) daripada 142 hospital di bawah KKM menyediakan perkhidmatan dietetik. Pegawai Dietetik pertama ditempatkan di Institut Kesihatan Umum (IKU) pada tahun 1982 untuk memberi pendidikan pemakanan kepada pelatih Jururawat Masyarakat dan Inspektor Kesihatan. Lanjutan daripada itu, skop tugas Pegawai Dietetik telah bertukar kepada aspek penyelidikan yang dianggap sebagai tulang belakang kepada profesion dietetik. Pegawai Dietetik perlu sentiasa membuat justifikasi keberkesanan intervensi diet yang diberikan kepada pesakit. Oleh yang demikian, wujud keperluan mengintegrasikan penyelidikan ke dalam rutin penjagaan pemakanan klinikal pesakit.
3 Pada tahun 1988, Universiti Kebangsaan Malaysia telah mengeluarkan seramai 10 graduan dietetik pertama dan tujuh daripadanya memulakan perkhidmatan di KKM. Dengan pertambahan bilangan graduan tempatan, perkhidmatan dietetik telah berkembang kepada bidang pemakanan sukan di mana Pegawai Dietetik dilantik di Majlis Sukan Negara (MSN) dan Institut Sukan Negara (ISN). Pada tahun 2004, perkhidmatan pemakanan sukan telah berkembang lagi dengan lantikan Pegawai Kader KKM di Sekolah Sukan Bukit Jalil dan diikuti dengan sekolah-sekolah sukan yang lain seluruh negara. Perkhidmatan dietetik di KKM mencatat sejarah baru pada tahun 2010 apabila perkhidmatan dietetik berkembang ke klinik-klinik kesihatan dengan pewujudan 10 jawatan di klinik kesihatan. Sehingga tahun 2020, sebanyak 67 perjawatan Pegawai Dietetik telah ditempatkan di klinik kesihatan di seluruh Malaysia. Sehingga kini, 474 fasiliti kesihatan primer menerima perkhidmatan dietetik sama ada secara tetap atau secara lawatan merangkumi 442 daripada 1016 (43.5%) Klinik Kesihatan, 25 Klinik Kesihatan Ibu dan Anak, 3 Klinik Komuniti dan 4 Klinik Desa. Pada tahun 2010 juga, jawatan Pegawai Dietetik Kanan diwujudkan di Bahagian Kawalan Penyakit yang berperanan dalam perancangan polisi dan program penyakit tidak berjangkit. Manakala pada tahun 2014 perjawatan Pegawai Dietetik mula diwujudkan di Bahagian Pembangunan Kesihatan Keluarga. Terkini, dua jawatan Pegawai Dietetik Kader Kementerian Kesihatan Malaysia telah ditempatkan di Hospital Angkatan Tentera. 4.0 Penglibatan dalam Bidang Perkhidmatan Perubatan dan Kesihatan Sejajar dengan perkembangan dalam bidang perubatan, Pegawai Dietetik juga memainkan peranan yang penting dalam memberi perkhidmatan perubatan kepada pesakit/pelanggan yang memerlukan rawatan. Penglibatan Pegawai Dietetik pada masa sekarang merangkumi perkhidmatan dietetik klinikal, kesihatan awam, penyelidikan dietetik epidemiologi dan pengurusan diet. Dalam melaksanakan perkhidmatan dietetik klinikal, Pegawai Dietetik terlibat dalam memberi Medical Nutrition Therapy (MNT) kepada pesakit dalam dan pesakit luar. Perkhidmatan dietetik dalam komuniti dan
4 kesihatan awam adalah menyasarkan kepada individu dan kumpulan yang berisiko untuk mendapat penyakit kronik atau penyakit tidak berjangkit (Non-Communicable Disease). Di samping itu, Pegawai Dietetik juga terlibat dalam program penyelidikan dan kajian yang melibatkan dietetik epidemiologi. Kajian-kajian ini sangat diperlukan untuk membantu dalam pembentukan polisi kesihatan di Malaysia. Pegawai Dietetik juga terlibat dalam pengurusan diet kepada pesakit dalam rawatan merangkumi diet terapeutik dan juga medical food. Pemberian diet yang tepat mengikut preskripsi menjadi elemen penting untuk membantu dalam melengkapkan proses rawatan pesakit di hospital selain dapat meningkatkan status makanan bagi pesakit berkenaan. 4.1 Perkhidmatan Dietetik Klinikal Perkhidmatan Dietetik Klinikal merupakan perkhidmatan asas dietetik di semua hospital sama ada hospital dengan pakar mahupun hospital tanpa pakar serta klinik-klinik kesihatan. Asas dalam perkhidmatan dietetik adalah menjalankan Medical Nutrition Therapy (MNT) berdasarkan Nutrition Care Process (NCP), yang merangkumi: i. Penilaian pemakanan. ii. Diagnosis pemakanan. iii. Intervensi pemakanan. iv. Pemantauan serta penilaian semula. Clinical Practice Guidelines (CPG) dalam bidang berkaitan adalah sumber rujukan utama dalam perkhidmatan dietetik. Penilaian pemakanan adalah proses pengumpulan maklumat bagi menentukan masalah pemakanan. Penilaian pemakanan ini penting bagi kegunaan mendiagnosis, memantau dan membuat penilaian semula status pemakanan. Komponen penilaian pemakanan adalah meliputi: i. Antropometri Penilaian antropometri melibatkan penilaian beberapa komponen tubuh badan. Komposisi tubuh merujuk kepada anatomi tubuh badan yang melibatkan tulang, otot, cecair dan lemak tubuh. Satu jenis pengukuran tidak dapat menentukan status pemakanan. Oleh yang demikian beberapa jenis pengukuran perlu untuk
5 mendapatkan status pemakanan yang lebih tepat. Penilaian antropometri melibatkan berat badan dan ketinggian, mid upper arm circumference (MUAC), skinfold thickness dan mid arm muscle circumference (MAMC). ii. Biokimia Penilaian biokimia yang dibuat sebagai sebahagian daripada penilaian pemakanan dianalisis bersama data pemeriksaan klinikal, sejarah perubatan dan pengambilan ubat-ubatan. Contoh pengukuran biokimia melibatkan haemoglobin, albumin, C – Reactive Protein, white cell count, glycated haemoglobin, sodium, urea, calcium, phosphate, magnesium dan micronutrients tertentu. iii. Klinikal Penyakit dan keadaan penyakit tertentu akan meningkatkan risiko malnutrisi disebabkan peningkatan keperluan tenaga, kekurangan pengambilan tenaga ataupun peningkatan kehilangan nutrien. Antara penyakit tersebut adalah kanser, burn and trauma, gastrointestinal disorder seperti Crohns disease, penyakit saraf seperti Parkinsons disease, dan penyakit mental seperti kemurungan. iv. Nutrition Focus Physical Finding Keadaan fizikal dan simptom yang dialami seseorang pesakit juga akan mempengaruhi status pemakanan sama ada menyebabkan pengurangan pengambilan nutrien ataupun peningkatan kehilangan nutrien. Tanda-tanda fizikal masalah berkaitan pemakanan termasuklah pengurangan otot dan simpanan lemak yang berpunca daripada masalah deria, motor dan kefungsian yang mempengaruhi keupayaan untuk makan dan minum. Antara simptom yang akan dinilai adalah dysphagia, early satiety, altered bowel movements seperti diarrhoea dan constipation serta upper gastroinstestinal upset seperti loya dan muntah. v. Faktor-faktor lain seperti kaedah pengambilan, kebolehdapatan makanan, sikap, pengetahuan dan aktiviti fizikal dan sejarah perubatan pesakit.
6 Diagnosis pemakanan akan dibuat berdasarkan penilaian pemakanan tersebut. Diagnosis pemakanan dizahirkan dalam bentuk pernyataan masalah (problem), etiologi dan tanda serta simptom (sign & symptom) atau ringkasnya kenyataan PES. Kenyataan PES dibuat berdasarkan tiga domain iaitu pengambilan makanan, klinikal serta sikap dan persekitaran. Seterusnya, preskripsi diet disampaikan melalui intervensi pemakanan sama ada secara konsultasi, sokongan pemakanan oral atau secara enteral (melalui tiub). 4.2 Perkhidmatan Dietetik Kesihatan Awam Perkhidmatan Dietetik Kesihatan Awam secara dasarnya menyokong dua aktiviti utama program kesihatan awam iaitu Aktiviti Kawalan Penyakit dan Aktiviti Pembangunan Kesihatan Keluarga. Skop tugas utama terbahagi kepada dua peringkat, iaitu peringkat pembangunan dasar dan polisi dan ditempatkan di perjawatan strategik di ibu pejabat Kementerian Kesihatan Malaysia dan peringkat pelaksana di lapangan terutama peringkat Kesihatan Primer. 4.2.1 Aktiviti Pencegahan dan Kawalan Penyakit Fokus utama bahagian ini adalah merangkumi pencegahan primer, saringan awal, rawatan dan penjagaan pesakit. Fokus ini adalah bertujuan untuk menggalakkan amalan gaya hidup sihat bagi mengurangkan prevalens faktor risiko penyakit NCD. Pegawai Dietetik berperanan memberi input teknikal dalam perancangan polisi dan dasar berkaitan pencegahan dan kawalan penyakit tidak berjangkit, serta perancangan program bagi memastikan aktiviti-aktiviti pencegahan dan kawalan penyakit tidak berjangkit dilaksanakan di peringkat kebangsaan dan negeri dengan berkesan. Pegawai Dietetik merupakan penggerak utama bagi program Salt Reduction Strategy yang merupakan salah satu polisi/inisiatif Bahagian Kawalan Penyakit bagi mencegah dan mengawal penyakit tidak berjangkit (NCD) di dalam negara. Pencapaian dari segi promosi, garis panduan, penggubalan polisi dan program bagi tempoh 2015-2020 adalah seperti ditunjukkan dalam Jadual 4-1. Pencapaian yang membanggakan bagi program Salt Reduction Strategy adalah apabila projek Sodium Counting, Novel Strategy to Combat NCD dinobatkan sebagai Pemenang Anugerah Kumpulan Inovatif dan Kreatif (KIK) iaitu Johan bagi kategori hibrid.
7 Secara kesimpulannya, daripada data dan statistik yang diterima dan penilaian oleh Pertubuhan Kesihatan Sedunia (WHO) pada tahun 2018 menunjukkan bahawa pelaksanaan Strategi Monitoring, Awareness and Product (MAP) adalah pada tahap kepatuhan dan kualiti yang tinggi tetapi dos implementasi adalah pada tahap sederhana dan capaian masih rendah. Di samping itu, Pegawai Dietetik juga telah menghasilkan Garis Panduan Pinggan Sihat Malaysia dengan kerjasama Bahagian Pemakanan sebagai rujukan anggota kesihatan dan rakyat secara keseluruhan.
8
9
10
11
12 4.2.2 Aktiviti Pembangunan Kesihatan Keluarga Di bawah aktiviti Pembangunan Kesihatan Keluarga, perkhidmatan kesihatan merangkumi kesihatan sepanjang hayat dan juga penjagaan kesihatan primer. Skop Pegawai Dietetik di perjawatan strategik adalah memberi input teknikal dietetik dalam pembangunan polisi, dasar, garis panduan dan pembangunan program yang melibatkan kesihatan setiap golongan masyarakat dan penjagaan kesihatan primer. Selain itu perjawatan di peringkat strategik ini perlu bagi memastikan perkhidmatan dietetik di lapangan adalah berjalan mengikut garis panduan yang telah ditetapkan. Di peringkat lapangan, tugas utama Pegawai Dietetik adalah perkhidmatan dietetik pesakit luar dan perkhidmatan dietetik dalam komuniti. Perkhidmatan dietetik pesakit luar adalah melalui rujukan Pakar Perubatan Keluarga atau Pegawai Perubatan. Kes yang dikendalikan merangkumi kes penyakit tidak berjangkit seperti diabetes, hipertensi, penyakit kardiovaskular, obesiti dan lain-lain. Manakala, perkhidmatan dietetik dalam komuniti pula merangkumi perkhidmatan rehabilitasi, paliatif dan promotif. Antara program yang dijalankan adalah perawatan domisiliari, program pemulihan dalam komuniti dan promosi kesihatan. Masyarakat awam adalah merupakan kumpulan sasar kepada perkhidmatan dietetik dalam komuniti selaras dengan keperluan program kesihatan awam. Perkhidmatan ini tidak terhad kepada pesakit yang datang ke klinik sahaja tetapi turut memerlukan Pegawai Dietetik mendapatkan kes di dalam komuniti di bawah jagaan masing-masing melalui program outreach seperti yang ditunjukkan dalam Jadual 4-2. Jadual 4-2 Statistik Perkhidmatan Dietetik Program Outreach 2016-2020 Program Bilangan Pesakit 2016 2017 2018 2019 2020 Program Perawatan Domisiliari 879 1033 1,274 1026 650 Pusat Pemulihan Dalam Komuniti 482 728 1,105 867 126 Promosi Kesihatan 16,971 19,818 18,531 18,923 3,009 Program Outreach yang lain-lain 1,389 2,419 680 345 3,120 Jumlah 19,721 23,998 21,590 21,161 6,905
13 4.3 Perkhidmatan Penyelidikan Dietetik Epidemiologi dan Kesihatan Awam Penyelidikan Dietetik Epidemiologi adalah satu cabang perubatan yang berkaitan dengan prevalens, jangkitan dan kawalan penyakit serta faktor-faktor lain yang berkaitan dengan kesihatan. Pemakanan merupakan proses menyediakan atau mendapatkan makanan yang diperlukan untuk kesihatan dan pertumbuhan. Penyelidikan Dietetik Epidemiologi adalah bidang yang melibatkan penyelidikan berkaitan: a. Menilai peranan pemakanan dalam etiologi penyakit. b. Memantau status pemakanan populasi. c. Membangunkan dan membuat penilaian intervensi untuk mencapai dan mengekalkan pola makan yang sihat dalam kalangan populasi. Pusat Penyelidikan Epidemiologi Pemakanan (CNER), Institut Kesihatan Umum dibentuk bertujuan bagi mendapatkan maklumat berkaitan situasi pemakanan di Malaysia. Maklumat ini dapat memberikan bukti saintifik untuk menggubal polisi dan mengukuhkan program pemakanan, kawalan penyakit tidak berjangkit, kesihatan keluarga, pemakanan komuniti dan keselamatan makanan. Antara kepakaran yang terdapat di CNER adalah penilaian status pemakanan populasi, pengambilan makanan mengikut peringkat umur, corak pemakanan, pengetahuan, amalan dan tingkah laku terhadap pengambilan makanan. Jadual 4-3 Projek Penyelidikan Dietetik Projek Penyelidikan yang Dijalankan 2016 2017 2018 2019 2020 Bilangan Kajian (Tajuk kajian – sila rujuk Jadual 4-4 ) 6 7 7 1 2 Bilangan Penerbitan Jurnal 6 3 18 2 10 Bilangan Pembentangan Oral 6 2 4 1 - Bilangan Pembentangan Poster 15 24 21 11 10
14 Jadual 4-4 Tajuk Kajian yang Dijalankan (2016 – 2020) Tahun Tajuk Kajian 2016 1. My Body is Fit and Fabulous at Home: an intervention study to combat obesity among housewives in Klang Valley (MyBFF@home) 2. National Health and Morbidity Survey Survey 2016 - Maternal and Child Health 3. The impact of dietary patterns on prevalence of obesity and overweight among Malaysian adults living in different air quality regions 4. Adequacy of Energy and Protein Intake among Hospitalized Patients on Therapeutic Diet in Government Hospitals [NMRR-16-1482-31605] 5. Enhanced Primary Healthcare: Survey and Impact Evaluation 6. Obesity intervention among adults in Malaysia: a scoping review 2017 1. Population based salt intake survey to support the national salt reduction programme for Malaysia 2017 (MyCoSS) (NMRR-17-423-34969) – Penyelidik Utama 2. My Body is Fit and Fabulous at Home: an intervention study to combat obesity among housewives in Klang Valley (MyBFF@home) (NMRR-13-726-16391) – Penyelidik Utama 3. Development and validation of spot urine equation to determine 24-hr sodium intake among Malaysian population (NMRR-17-821-35774) 4. Population-based study of prevalence of chronic kidney disease among adults in Malaysia (NMRR-17-806-35765) 5. Relationship of dietary salt and aldosterone in a Malaysian general population cohort: Does a high salt diet lead to non-suppressible aldosterone production? 6. Relationship of dietary salt and aldosterone in a Malaysian general population cohort: Does a high salt diet lead to non-suppressible aldosterone production? 7. National Health and Morbidity Survey Survey 2017 (NMRR-16-698-30042) 2018 1. Population-based salt intake survey to support the national salt reduction programme for Malaysia 2017 – 2018 (Malaysian Community Salt Study – MyCoSS) 2. Development and validation of spot urine equation to determine 24-hr sodium intake among Malaysian population 3. Biomonitoring of urinary metals 4. Population-based study of prevalence of chronic kidney disease among adults in Malaysia 5. Relationship of dietary salt and aldosterone in a Malaysian general population cohort: Does a high salt diet lead to non-suppressible aldosterone production? 6. Case Control Study for Malnutrition Among Children under 5 years old in Putrajaya 7. NHMS 2018: Elderly Health 2019 1. NHMS 2019: Non-communicable Diseases and Health Care Demand 2020 1. A Scoping Review on Dietary Intervention for Pre-Diabetic Individual (NMMR -20-1233- 55448) 2. Nutrition Recommendation, Myth and Fallacies in COVID-19: A Scoping Review (NMRR20-660-54525)
15 Di samping penyelidikan yang dijalankan oleh CNER, terdapat lebih dari 100 penyelidkan lain telah dijalankan oleh Pegawai Dietetik di seluruh negara sepanjang tempoh 2016 hingga 2020. Hasil kajian telah dan dibentangkan di pelbagai peringkat persidangan, sama ada secara lisan mahupun poster sepertimana dilaporkan1 . 4.4 Pengurusan Diet Pegawai Dietetik terlibat dalam pengurusan diet pesakit yang merangkumi diet teraputik dan pengendalian medical food. Diet teraputik dan medical food merupakan sebahagian daripada proses perawatan dan penyembuhan pesakit. 4.4.1 Pengurusan Diet Terapeutik Peranan Pegawai Dietetik dalam perkhidmatan diet terapeutik amat penting dalam menjamin keberkesanan perawatan pesakit. Pegawai Dietetik merancang dan membangunkan menu diet terapeutik dan memastikan penyediaan diet terapeutik adalah betul mengikut piawai yang ditetapkan. Proses ini juga melibatkan pemeriksaan konsistensi makanan, ujirasa makanan dan pemeriksaan ketepatan diet. Secara amnya, jumlah diet terapeutik yang dihidang merangkumi hampir 40% daripada jumlah keseluruhan diet pesakit di hospital seperti yang ditunjukkan dalam Rajah 4-1. 1 Kompilasi Abstrak Penyelidikan (2016-2020) Profesion Kesihatan Bersekutu Gambar 4-1 Menjalankan ujirasa, pemeriksaan konsistensi dan ketepatan diet sebelum dihidang kepada pesakit
16 Rajah 4-1 Jumlah diet yang dihidangkan kepada pesakit di hospital KKM tahun 2018-2020 Pandemik COVID-19 telah membawa penglibatan Pegawai Dietetik dalam pengurusan makanan ke Pusat Kuarantin dan Rawatan Berisiko Rendah COVID-19 (PKRC MAEPS). Sejumlah 54,520 hidangan diet telah disediakan kepada 1,382 pesakit sepanjang PKRC beroperasi dari April sehingga Julai 2020 Daripada jumlah tersebut, 1,275 (2.3%) hidangan diet merupakan diet terapeutik. Purata tempoh kuarantin dan rawatan di PKRC MAEPS adalah sebelas hari. 4.4.2 Pengurusan Medical Food Selain itu, Pegawai Dietetik juga bertanggungjawab memastikan bekalan medical food kepada pesakit yang memerlukan sokongan pemakanan dilaksanakan mengikut prosedur bagi meningkatkan keberkesanan rawatan. Melalui kepakaran mengenai nilai pemakanan sesuatu produk dan keperluan seseorang pesakit, Pegawai Dietetik akan memberi nasihat teknikal berkaitan kesesuaian medical food. Khidmat ini bukan hanya kepada pesakit di wad tetapi turut dipanjangkan untuk manfaat pesakit bagi program Tabung Bantuan Perubatan (TBP) dan program PeKa B40. Secara keseluruhannya, kos yang dibelanjakan untuk bekalan medical food kepada pesakit di hospital-hospital Kementerian Kesihatan Malaysia pada tahun 2018 adalah 0 2000000 4000000 6000000 8000000 10000000 12000000 In-house Out-source In-house Out-source In-house Out-source 2018 2019 2020 Diet Normal Diet Teraputik
17 sebanyak RM20,149,477.15 iaitu 15% daripada jumlah peruntukan bekalan makanan bagi hospital-hospital KKM. Pada 2019, sebanyak RM17,950,132.16 dibelanjakan untuk tujuan yang sama, bersamaan dengan 12.5%. Manakala bagi tahun 2020 pula, kos bekalan medical food kepada pesakit adalah sebanyak RM18,166,443.53 iaitu 10.8% daripada kos keseluruhan perbelanjaan makanan. 5.0 Perkembangan Pengkhususan Dietetik Perkhidmatan Dietetik bermula dengan bidang asas yang merangkumi disiplin-disiplin klinikal perubatan secara umum dan seterusnya menjurus kepada bidang pengkhususan dietetik seperti yang ditunjukkan dalam Jadual 5-1. Jadual 5-1 Bidang Asas dan Pengkhususan Dietetik Bidang Asas Kelayakan Bidang Pengkhususan Kelayakan Tambahan Dietetik Klinikal 1. Perubatan Ijazah Sarjana Muda: 1. Dietetik 2. Sains (Dietetik) 3. Sains Kesihatan (Dietetik) 4. Sains Dietetik dan Pemakanan 5. Pemakanan & Dietetik Ijazah Sarjana Muda Sains (Pemakanan) dengan Diploma Lepasan Ijazah Dietetik daripada universiti yang diiktiraf oleh JPA 1. Endokrin 2. Onkologi 3. Nefrologi 4. Kardiologi 5. Gastroenterologi & Hepatologi 6. Geriatrik 7. Rehabilitasi 8. Pemakanan Sukan Mempunyai pengalaman kerja dalam bidang dietetik klinikal selama tidak kurang daripada 5 tahun dan/atau telah berada sekurangkurangnya pada gred U44 serta ditauliahkan Sijil Credentialing DAN Telah lulus kursus latihan berstruktur dan dianugerah sijil dalam bidang berkaitan seperti European Society of Parenteral & Enteral Nutrition (ESPEN) Lifelong Learning 2. Pembedahan 1. Pembedahan Gastrointestinal 2. Pembedahan Bariatrik 3. Kebakaran & Trauma 4. Rawatan Rapi
18 Bidang Asas Kelayakan Bidang Pengkhususan Kelayakan Tambahan 3. Ibu dan Anak 1. Rawatan Rapi Kanak-Kanak 2. Inherited Metabolic Diseases 3. Children with Special Health Care Needs 4. Neonates 5. Childhood Obesity Program in Clinical Nutrition & Metabolism ATAU Memiliki Ijazah Sarjana (MSc) atau Doktor Falsafah (PhD) dalam bidang-bidang yang berkenaan ATAU Telah menjalani kursus Credentialing berstruktur dalam bidang-bidang berkaitan. ATAU Latihan sangkutan berstruktur yang diperakukan oleh Ketua Jabatan Dietetik Kesihatan Awam 1.Dietetik Kesihatan Primer 1. Obesity & Weight Management 2. Public Health Management & Policy 1. Advocacy and Policy 2. Digital Health 3. Health Tourism & Dietetic Entrepreneurships Penyelidikan Dietetik 1. Dietetic Epidemiology Pengurusan Diet 1. Healthcare Food Service (Leadership & Management) 5.1 Kelayakan Bidang Asas dan Bidang Pengkhususan Kelayakan asas bagi Pegawai Dietetik adalah Ijazah Sarjana Muda Sains (Dietetik) dengan Kepujian. Pegawai Dietetik yang menjalankan tugas dalam bidang pengkhususan perlu mempunyai tahap kompetensi yang ditauliahkan dengan Sijil Credentialing. Sehingga 2020 seramai 242 daripada 445 (53.2%) orang pegawai telah mendapat pentauliahan pensijilan Credentialing bagi prosedur seperti di Jadual 5-2. Dalam usaha memantapkan bidang-bidang pengkhususan, prosedur-prosedur Credentialing telah disemak dan ditambah baik seperti dalam Jadual 5-3.
19 Jadual 5-2 Bilangan Pegawai Dietetik yang telah mendapat pensijilan bagi pelbagai prosedur Credentialing NO. PROSEDUR BILANGAN PEGAWAI 1 Specialised Medical Nutrition Therapy (MNT) in Diabetes Mellitus 43 2 Specialised Medical Nutrition Therapy (MNT) in Renal Diseases 17 3 Specialised Medical Nutrition Therapy (MNT) in Obesity 70 4 Specialised Medical Nutrition Therapy (MNT) in Nutrition Support 74 5 Specialised Medical Nutrition Therapy (MNT) in Surgery 37 6 Specialised Medical Nutrition Therapy (MNT) in Oncology 34 7 Specialised Medical Nutrition Therapy (MNT) in Paediatric: Children with Special Needs (Cerebral Palsy, Down Syndrome, Autism) – Behaviour Therapy 23 8 Specialised Medical Nutrition Therapy (MNT) in Paediatric: Premature and Neonates 22 9 Specialised Medical Nutrition Therapy (MNT) in Paediatric: Critically Ill Paediatric 28 10 Specialised Medical Nutrition Therapy (MNT) in Paediatric: Cow's Milk Protein Allergy (CMPA) 15 11 Specialised Medical Nutrition Therapy (MNT) in Liver Diseases 5 12 Specialised Medical Nutrition Therapy (MNT) in Rehabilitation 39 13 Specialised Medical Nutrition Therapy (MNT) in Eating Disorder 4 14 Optional Medical Nutrition Therapy (MNT) in Diabetes Mellitus 6 15 Optional Medical Nutrition Therapy (MNT) in Nutrition Support: Indirect Calorimetry 3 16 Optional Medical Nutrition Therapy (MNT) in Nutrition Support: Nasogastric Feeding 1 17 Optional Medical Nutrition Therapy (MNT) in Nutrition Support: Post-Pyloric Feeding 0 18 Optional Medical Nutrition Therapy (MNT) in Surgery 8 19 Optional Medical Nutrition Therapy (MNT) in Surgery: Bariatric Surgery 12 20 Optional Medical Nutrition Therapy (MNT) in Paediatric: Ketogenic Diet 7 21 Optional Medical Nutrition Therapy (MNT) in Paediatric: Cystic Fibrosis 1 22 Optional Medical Nutrition Therapy (MNT) in Liver Diseases 7 23 Optional Medical Nutrition Therapy (MNT) in Metabolic Diseases: Inherited Metabolic Disorder (IMD) - Protein Metabolism 8 24 Optional Medical Nutrition Therapy (MNT) in Metabolic Diseases: Inherited Metabolic Disorder (IMD) - Carbohydrate Metabolism (Glycogen Storage Disease) 5 25 Optional Medical Nutrition Therapy (MNT) in Metabolic Diseases: Inherited Metabolic Disorder (IMD) - Fat Metabolism 4 26 Optional Medical Nutrition Therapy (MNT) in Metabolic Diseases: Inherited Metabolic Disorder (IMD) - Micronutrient Metabolism 3 27 Optional Medical Nutrition Therapy (MNT) in Renal Transplant 4 28 Optional Medical Nutrition Therapy (MNT) in Liver Transplant 6 29 Optional Medical Nutrition Therapy (MNT) in Bone Marrow Transplant 2
20 Jadual 5-3 Senarai terkini prosedur Credentialing ADVANCED PROCEDURES SPECIALIZED PROCEDURES OPTIONAL PROCEDURES 1. Nutrition-Focused Physical Examination (NFPE) 1. Dietary Management in Enhanced Recovery After Surgery (ERAS) Protocol 1. Dietary Management Post Renal Transplant 2. Advanced Carbohydrate Counting 2. Dietary Management in Burn 2. Dietary Management for Liver Transplant in Paediatric 3. Specialized Approach in Weight Management for Adult 3. Dietary Management in Critically Ill Patient 3. Dietary Management for Bone Marrow Transplant 4. Specialized Approach in Weight Management for Childhood Obesity 4. Dietary Management in Liver Diseases 4. Dietary Management in Insulin Pump Therapy 5. Dietary Management of Protein Energy Wasting in Renal Diseases 5. Dietary Management in Dysphagia 5. Dietary Management in Fat Metabolism Disorders 6. Dietary Management in Neonates 6. Ketogenic Diet in Epilepsy 7. Dietary Management in Cow’s Milk Protein Allergy (CMPA) 7. Protein Prescription in Protein Metabolism Disorders 8. Dietary Management in Cerebral Palsy / Down’s Syndrome 8. Uncooked Corn Starch (UCCS) Prescription in Glycogen Storage Disorders 9. Dietary Behaviour Changes in Eating Disorder 9. Fat Prescription in Pancreatic Enzyme Replacement Therapy for Cystic Fibrosis (CF) 10. Pre-Operative or PostOperative Nutrition for Gastrectomy 10. Pre-Operative or PostOperative Nutrition for Bariatric Surgery 11. Pre-Operative or PostOperative Nutrition for Bowel Resection 12. Intensive Dietary Intervention for Head and Neck Cancer Management
21 Pegawai Dietetik dengan latihan tambahan yang berstruktur juga boleh melakukan tugasan dalam bidang pengkhususan. Latihan tambahan atau berstruktur khas dalam tempoh tertentu diperlukan untuk memahirkan pengendalian kes rumit dalam bidang pengkhususan berkenaan. Bermula tahun 2006 sehingga 2020, seramai 20 orang Pegawai Dietetik telah menjalani latihan sangkutan dalam bidang-bidang pengkhususan seperti Sokongan Pemakanan Lanjutan, Pemakanan dalam Endokrin Lanjutan, Pemakanan Burn and Trauma, Pemakanan Pembedahan Bariatrik, Pemakanan Renal Replacement Therapy, Nutrition in Dysphagic Condition, Pemakanan Genetic & Inborn Error of Metabolism, Pemakanan Rehabilitasi dan Leadership & Executive Management di beberapa buah negara seperti Australia, Singapura, Filipina, Jepun dan Jerman. Pegawai - pegawai yang berminat boleh memohon kepada pihak Jabatan Perkhidmatan Awam untuk menjalani latihan sangkutan dalam bidang tertentu apabila ditawarkan. 5.2 Bidang Kepakaran dan Pengiktirafan Beberapa bidang pengkhususan dietetik didapati mempunyai potensi untuk dibangunkan sebagai bidang-bidang kepakaran apatah lagi setelah pihak Jabatan Perkhidmatan Awam (JPA) Malaysia telah memberi pengiktirafan terhadap bidang-bidang tertentu melalui Laluan Kerjaya Subject Matter Expert (SME). Sehingga tahun 2020, seramai 59 orang Pegawai Dietetik telah menamatkan ijazah lanjutan dan mempunyai kelayakan sarjana dalam bidang yang mempunyai kaitan dengan bidang-bidang pengkhususan tertentu dan lima (5) daripada mereka turut memperolehi kelulusan peringkat doktor falsafah seperti yang ditunjukkan dalam Jadual 5-4. Namun begitu, terdapat juga sebilangan pegawai yang telah pun melanjutkan pelajaran pada masa lalu tanpa menjurus kepada bidang-bidang pengkhususan. Oleh yang demikian, penetapan keutamaan bidang-bidang pengkhususan dan kepakaran ini diharap dapat membantu pegawai-pegawai membuat perancangan dalam melanjutkan pelajaran ke peringkat sarjana dan doktor falsafah agar selari dengan bidang-bidang keutamaan. Bidang-bidang keutamaan bagi Hadiah Latihan Persekutuan untuk tempoh 2021-2025 juga adalah berdasarkan bidang-bidang pengkhususan yang ditetapkan ini. Bilangan terkini pegawai mengikut kelulusan ijazah lanjutan bidang pengkhususan boleh diakses melalui pautan https://bit.ly/GP_2ndEd_Dietetik.
22 Jadual 5-4 Bilangan pegawai dengan kelulusan ijazah lanjutan dalam bidang berkaitan bidangbidang pengkhususan Bil Bidang Pengkhususan Sarjana Doktor Falsafah 1 Endokrin 4 - 2 Onkologi 7 1 3 Nefrologi 1 1 4 Kardiologi 3 - 5 Gastroenterologi & Hepatologi 1 - 6 Geriatrik 1 1 7 Rehabilitasi 1 - 8 Pemakanan Sukan - - 9 Pembedahan Gastrointestinal 1 1 10 Pembedahan Bariatrik 1 - 11 Kebakaran dan Trauma - - 12 Rawatan Rapi 1 - 13 Rawatan Rapi Pediatrik 1 - 14 Inherited Metabolic Diseases 4 - 15 Children with Special Health Care Needs 2 1 16 Neonates - - 17 Childhood Obesity 2 - 18 Obesity & Weight Management 7 - 19 Advocacy and Policy - - 20 Digital Health 1 - 21 Health Tourism & Dietetic Entrepreneurship 1 - 22 Dietetic Epidemiology 12 - 23 Healthcare Foodservice 1 - 24 Lain-lain 7 - Jumlah 59 5
23 Pegawai Dietetik yang mempunyai kelayakan tambahan melalui kelulusan ijazah lanjutan dan/atau berpengalaman luas dalam bidang pengkhususan ini berupaya membangun dan mengembangkan perkhidmatan dietetik ke arah bidang-bidang kepakaran seiring dengan perkembangan dan kemajuan bidang-bidang kepakaran perubatan dan layak diiktiraf sebagai Subject Matter Expert (SME) selepas melalui tapisan yang khusus oleh Lembaga Kenaikan Pangkat. Bidang Dietetik Onkologi telahpun mendapat pengiktirafan Jabatan Perkhidmatan Awam Malaysia, dan beberapa bidang kepakaran yang lain sedang dibangunkan seperti Jadual 5-5. Jadual 5-5 Bidang Kepakaran Dietetik yang telah dan akan dibangunkan bagi tempoh 2021 - 2025 BIDANG KEPAKARAN KELAYAKAN TAMBAHAN PENGIKTIRAFAN 1. Dietetik Onkologi 2. Dietetik Endokrin 3. Dietetik Nefrologi 4. Pembedahan Gastrointestinal (Nutrition in GI Surgery) 5. Pembedahan Bariatrik (Nutrition in Bariatric Surgery) 6. Nutrition in Children with Special Health Care Needs 7. Nutrition in Inherited Metabolic Disorders 8. Dietetic Epidemiology 9. Dietetik Rehabilitasi 10. Rawatan Rapi (Critical Care Nutrition) 1. Ijazah Doktor Falsafah dalam bidang yang berkaitan DAN pengalaman bekerja lebih 5 tahun dalam bidang berkenaan ATAU 2. Ijazah Sarjana dalam bidang yang berkaitan DAN pengalaman bekerja lebih 5 tahun dalam bidang berkenaan ATAU 3. Sijil ikhtisas dalam bidang yang berkaitan DAN pengalaman bekerja lebih 7 tahun dalam bidang berkenaan ATAU 4. Pengalaman bekerja lebih 10 tahun dalam bidang yang berkaitan Mendapat pengiktirafan JPA sebagai Subject Matter Expert (SME) dan perlu memberi perkhidmatan di hospital / klinik kesihatan / institusi kesihatan yang mempunyai kepakaran tersebut
24 5.3 Skop Tugas Pegawai Dietetik Berdaftar adalah terlatih secara profesional untuk memberikan preskripsi Medical Nutrition Therapy (MNT) bagi tujuan pengurusan dan pencegahan penyakit. Mereka mengendalikan Nutrition Care Process (NCP) untuk membuat penilaian dan diagnosis masalah-masalah pemakanan, menentukan keutamaan, menetapkan matlamat pemakanan, memberi preskripsi serta melaksanakan pelan pemakanan, memantau dan menilai hasil intervensi pemakanan dalam pengurusan penyakit. Pegawai Dietetik merancang menu diet terapeutik untuk memastikan keperluan pemakanan individu dan kumpulan tertentu tercapai. Skop amalan Pegawai Dietetik adalah berfokuskan kepada pemakanan individu dan kumpulan tertentu dengan menyediakan perkhidmatan di pelbagai tempat dan fungsi kerja merangkumi: 1. Memberi perkhidmatan Medical Nutrition Therapy (MNT) yang melibatkan penilaian pemakanan, diagnosis pemakanan, intervensi pemakanan serta pemantauan dan penilaian semula pemakanan secara individu bagi mengawal keadaan penyakit. 2. Memberi preskripsi diet khusus / terapeutik, nutrien, suplemen oral, serta pemakanan enteral dan parenteral untuk mencapai matlamat MNT. 3. Menyediakan pendidikan dan konsultasi dietetik bagi memastikan matlamat MNT individu dan kumpulan tertentu tercapai. 4. Merancang menu bagi penyediaan diet terapeutik untuk memastikan keperluan nutrien individu dan kumpulan tertentu dicapai. 5. Mengendalikan aktiviti-aktiviti profesional seperti menentukan polisi dan garis panduan amalan, penyelidikan dan Quality Assurance (QA), mengambil bahagian dalam penjagaan pesakit secara kolaboratif serta mendidik dan advokasi perkhidmatan MNT. 5.3.1 Skop Tugas Bidang Asas Semua Pegawai Dietetik perlu melaksanakan skop tugas dalam bidang-bidang asas Dietetik Klinikal, Dietetik Kesihatan Awam serta Pengurusan Diet seperti yang terdapat dalam Jadual 5-1. Skop tugas utama Pegawai Dietetik adalah:
25 a. Memberi perkhidmatan MNT konsultasi diet Individu bagi pesakit dalam. b. Memberi perkhidmatan MNT sokongan pemakanan (Nutrition Support) bagi pesakit dalam dan pesakit luar. c. Memberi perkhidmatan MNT konsultasi diet Individu bagi pesakit luar. d. Memberi perkhidmatan MNT konsultasi diet secara berkumpulan untuk pesakit dalam dan luar. e. Memberi khidmat kepakaran dan pendidikan dietetik kepada komuniti/ institusi berkeperluan khas. Skop tugas dalam bidang asas ini adalah bagi mereka yang baru menyertai perkhidmatan dietetik sehingga beberapa tahun perkhidmatan dengan mendapat latihanlatihan yang khusus bagi memahirkan diri dalam menjalankan tugasan. Di samping itu Pegawai Dietetik digalakkan untuk menjalankan penyelidikan dietetik bagi memperkasakan amalan berdasarkan bukti. Penghuraian kerja secara terperinci bagi semua gred mengikut fasiliti adalah seperti pada Lampiran 1. 5.3.2 Skop Tugas Bidang Pengkhususan Seiring dengan perluasan dan pengembangan bidang kepakaran perubatan yang dinamik dan berevolusi, maka perawatan pesakit menjadi lebih fokus dan komprehensif. Dalam usaha meningkatkan keberkesanan rawatan, maka perkhidmatan dietetik yang diberikan juga perlu lebih menjurus mengikut bidang pengkhususan agar dapat melengkapkan sistem rawatan. Pegawai Dietetik yang ditauliahkan pensijilan Credentialing dan mempunyai kelayakan tambahan dalam bidang-bidang tertentu layak untuk menjalankan skop tugasan dalam bidang-bidang pengkhususan Dietetik seperti yang terdapat dalam Jadual 5-6. Sejajar dengan keperluan bidang-bidang pengkhususan, pegawai-pegawai yang telah ditawarkan cuti belajar dan menamatkan pengajian masing-masing di peringkat Sarjana atau Doktor Falsafah akan dicadangkan penempatan semula mengikut kesesuaian bidang pengkhususan seperti Jadual 5-7, Jadual 5-8 dan Jadual 5-9.
26
27
28
29
30
31
32
33
34 6.0 Perjawatan Sehingga 2020, sebanyak 480 perjawatan Pegawai Dietetik telah diwujudkan di pelbagai fasiliti KKM (Jadual 6-1). Dalam usaha meningkatkan status kesihatan masyarakat ke tahap optimum, maka capaian perkhidmatan dietetik perlu diperluaskan. Justeru, unjuran perjawatan Pegawai Dietetik perlu sentiasa dikemas kini bagi memenuhi keperluan semasa di fasiliti-fasiliti KKM. Jadual 6-1 Taburan Perjawatan Pegawai Dietetik Mengikut Fasiliti KKM dan Institusi Luar KKM BIL NEGERI KEMENTERIAN KESIHATAN PERJAWATAN KADER IBU PEJABAT KKM JUMLAH HOSPITAL KLINIK KESIHATAN SEKOLAH SUKAN MALAYSIA HOSPITAL ANGKATAN TENTERA 1 PERLIS 4 1 0 0 5 2 KEDAH 19 4 0 0 23 3 PULAU PINANG 18 2 0 0 20 4 PERAK 35 5 0 0 40 5 SELANGOR 56 15 0 0 5 76 6 WPKL & PUTRAJAYA 10 11 2 1 4 28 8 WP LABUAN 3 0 0 0 3 9 NEGERI SEMBILAN 15 6 0 0 21 10 MELAKA 10 10 0 0 20 11 JOHOR 44 9 2 0 55 12 PAHANG 16 5 1 0 22 13 TERENGGANU 16 11 1 0 28 14 KELANTAN 15 4 0 0 19 15 SABAH 36 6 1 1 44 16 SARAWAK 28 4 0 0 32 17 HKL 34 34 18 IKN 10 10 JUMLAH 369 93 7 2 9 480 *Taburan perjawatan terkini Pegawai Dietetik boleh diakses melalui pautan https://bit.ly/GP_2ndEd_Dietetik. 6.1 Keperluan Perjawatan di Fasiliti KKM Mengikut Outfit Keperluan Pegawai Dietetik mengikut Outfit di hospital dan klinik kesihatan adalah seperti di dalam Jadual 6-2 dan Jadual 6-3. Berdasarkan bilangan fasiliti kesihatan pada 2020, sebanyak 2,417 perjawatan masih diperlukan sehingga tahun 2025 iaitu 379 di hospital dan 2,038 di klinik kesihatan bagi memastikan capaian perkhidmatan dietetik adalah menyeluruh dan optima. Outfit perjawatan ini boleh dijadikan rujukan bagi pengwujudan perjawatan baharu bagi fasiliti baharu atau fasiliti gantian atau naik taraf.
35
36
37 6.2 Beban Kerja Beban kerja perkhidmatan dietetik di hospital-hospital KKM secara keseluruhannya ditunjukkan dalam Rajah 6-1 dan diperincikan dalam Rajah 6-2 mengikut disiplin klinikal bagi sepuluh yang utama. Terdapat peningkatan beban kerja sebanyak 13.1% dalam tempoh lima tahun, daripada 315,271 kes (2016) kepada 356,542 kes (2019). Tahun 2020 menunjukkan sedikit penurunan (5.7%) kes yang dikendalikan berikutan pandemik COVID-19 yang melanda seluruh dunia termasuk Malaysia. Walau bagaimanapun, dengan kapasiti perjawatan sedia ada, permintaan perkhidmatan dietetik dan jumlah rujukan pesakit masih tidak mampu ditangani sepenuhnya. Secara puratanya sejumlah 9,128 (5.6%) kes rujukan dietetik di hospital tidak dapat diberi intervensi seperti ditunjukkan dalam Rajah 6-3. Bagi menilai keberkesanan intervensi dietetik, rawatan susulan seharusnya dilakukan sekurang-kurangnya sekali. Statistik semasa menunjukkan bagi setiap kes baharu hanya 0.6 sahaja yang menerima rawatan susulan atau pada nisbah 1:0.6. Rajah 6-1 Beban kerja keseluruhan perkhidmatan dietetik 2016 2017 2018 2019 2020 Pesakit Dalam 232,275 241,278 247,397 261,629 257,244 Pesakit Luar 82,996 83,930 85,290 94,913 78,958 0 50,000 100,000 150,000 200,000 250,000 300,000 BILANGAN KES Pesakit Dalam Pesakit Luar