ATOPIA nr 1/2020 wydanie specjalne

WYDAWNICT WO POLSKIEGO TOWARZYST WA CHORÓB ATOPOWYCH

WYDANIE
SPECJALNE!

Diagnostyka alergii Karmienie dzieci
i nietolerancji Wyjątkowa
pokarmowych witamina D
Leczenie
i pielęgnacja w AZS Rusza projekt
SOS ATOPIA!
Mokre Opatrunki
w leczeniu AZS

Najważniejsze
publikacje ATOPII

Kliknij w okładki

i pobierz BEZPŁATNIE

wcześniejsze wydania
kwartalnika ATOPIA

Redakcja MAGAZYNu „AtopiA”
Polskie Towarzystwo Chorób Atopowych
Ul. Suwak 4, 02-676 Warszawa, e-mail: [email protected]
Redaktor naczelna: Ewelina Mazanek, [email protected]
Reklama: e-mail: [email protected]
Opracowanie graficzne: Limbach Studio, e-mail: [email protected]

SPIS TREŚCI

16 26 4 Rusza Projekt SOS Atopia!
28 36
Świadomy pacjent
2 ATOPIA
6 Diagnostyka-dostępne metody
12 P rzygotowanie pacjenta

do wizyty lekarskiej
14 Leki recepturowe w aptece
17 Rozumiemy emolienty
21 I nhibitory kalcyneuryny

czy bezpieczne?
24 C zy należy bać się sterydów?

okiem farmaceuty
27 Gronkowiec złocisty

EKSPERT RADZI

29 Karmienie dzieci
33 Witamina D w atopowym

zapaleniu skóry

Atopowy dom

37 Gdy skóra swędzi
39 Cała prawda o roztoczach
43 Mokre opatrunki w leczeniu AZS

DIETA

48 Zamiast mleka i jaj

53 Kalendarz pyleń

OD REDAKCJI

Drodzy Czytelnicy

Nie istnieje forma wsparcia atopowej społeczności ważniejsza niż edukacja,
która kształtuje świadomość. Jest ona niezbędna do podjęcia owocnego
dialogu, zarówno pomiędzy pacjentem, a lekarzem, jak i odpowiedzialnego
wspierania się chorych nawzajem. We wszystkich przypadkach nieustająca i sol-
idna edukacja wymagana jest także od Opiekuna pacjenta z atopią. Dlatego na
łamach jedenastu wydań Atopii znalazły się artykuły opracowane specjalnie dla
pacjentów oraz opiekunów przez lekarzy, farmaceutów, dietetyków, terapeutów.

Tym razem przekazuję Państwu kolejne, dwunaste już wydanie Atopii.
Znalazły się tu wyselekcjonowane artykuły z dotychczasowych numerów.
Wybraliśmy je tak, aby przekazać wiedzę podstawową, niezbędną, którą pow-
inien posiadać absolutnie każdy chory na choroby atopowe. Oprócz tego ten
wyjątkowy numer przygotowaliśmy tak, żeby można było wygodnie wydrukować
każdy artykuł w domu, czy w gabinecie lekarskim – dla Pacjenta, na standar-
dowym papierze formatu A4, gdyż zdajemy sobie sprawę, jak ciężko jest dotrzeć
do rzetelnych źródeł w informacyjnym chaosie Internetu. Mam nadzieję, że tych
kilka stron pomoże lekarzom szybciej przekazać podstawową wiedzę tym, którzy
dopiero zaczynają żyć z atopią, pacjentom – odnaleźć się w nowej rzeczywistości,
opiekunom – dać wsparcie merytoryczne w opiece nad chorym, ale i psychiczne,
w ciężkiej podróży pełnej niepewności i wyzwań.

Każdy z dotychczasowych numerów Atopii jest dostępny do pobrania ze
strony www.PTCA.pl lub do przeczytania za pomocą czytnika dokumentów.

Każdego Czytelnika zapraszam nie tylko do dołączenia do naszej atopowej
społeczności, ale również do czynnego udziału we wspólnym budowaniu naszej
przyszłości. Niezbędne formularze i wszystkie informacje kontaktowe zna-
jdziecie Państwo na stronie www.PTCA.pl . W tym miejscu dziękuję również
wszystkim specjalistom – Wolontariuszom – lekarzom, badaczom, farmaceu-
tom, psychologom, dietetykom, pisarzom, studentom, aktywistom. Wybraliście
czynny udział w polepszaniu jakości życia tysięcy rodzin. Jesteście wyjątkowi.

Życzę miłej i inspirującej lektury.
Ewelina Mazanek

Redaktor Naczelna

3 ATOPIA

Rusza Projekt
„SOS atopia!”

Zgodnie z ostatnimi doniesieniami prasowymi i apelami Konsultanta Krajowego ds.
Dermatologii Pani Profesor Joanny Narbutt oraz Prezesa Polskiego Towarzystwa Chorób
Atopowych – Huberta Godziątkowskiego, ponad 30% pacjentów z Atopowym Zapaleniem

Skóry (pacjenci ze zdiagnozowaną współistniejącą astmą) - zalicza się do grupy
podwyższonego ryzyka zakażeniem koronawirusem.

Hubert Godziątkowski - Prezes Polskiego Towarzystwa Chorób Atopowych 

Wsparcie potrzebne na już  Co w ramach projektu?

Biorąc pod uwagę ekstraordynaryjną sytuację zwią- Bazując na doświadczeniach PTCA jako organizacji
zaną z  ogłoszonym stanem epidemii oraz doniesienia pacjenckiej oraz po konsultacjach z  użytkownikami
w zakresie zwiększonego ryzyka dla osób z AZS i astmą, Grup Wsparcia, zaplanowaliśmy kilka cyklicznych
PTCA wraz z  przyjaciółmi zdecydowało się uruchomić aktywności. Dwa razy w tygodniu, na profilu fejsbuko-
w  trybie pilnym Projekt wsparcia rodzin atopowych, wym PTCA, będą się odbywały godzinne wideo czaty
pod roboczą nazwą „SOS atopia!”. SOS atopia! pełną z lekarzami specjalistami. We wtorki będziemy mogli
parą ruszy od początku przyszłego tygodnia. Wspar- na żywo zadawać pytania i otrzymywać odpowiedzi od
cie komunikacyjne Projektu otrzymamy od Agencji lekarza dermatologa, natomiast w  czwartki - alergo-
CompassPR – która w  doskonały sposób wspiera nas loga. Lekarzy specjalistów zapewni Zespół Dermatolo-
również w  Kampanii Społecznej „Zrozumieć AZS”. giczny z Uniwersytetu Medycznego w Łodzi.
Projekt merytorycznie wspiera Krajowy Konsultant ds.
Dermatologii - Pani Profesor Joanna Narbutt. W podobnej konwencji spotkań „na żywo”, również
dwa razy w tygodniu, będziemy się spotykać – jednego

Dziękujemy za wsparcie i zapraszamy do projektu
Chcielibyśmy na tym etapie podziękować naszym przyjaciołom, organizacjom,

które na ten moment wyraziły wolę bezinteresownego wsparcia:
 

Hrabia
chce jeść

4 ATOPIA

dnia z psychoterapeutą, kolejnego z psychologiem. Nie- w dwa wybrane dni tygodnia. Na infolinii będzie można
zależnie, zawsze jeden raz w tygodniu „na żywo” wystąpi otrzymać podstawowe wsparcie informacyjne z  zakresu
Bloger Hrabina chce jeść, który będzie dla nas na wizji trudności jakie pojawiły się z powodu ogłoszonej w Pol-
pokazywał przepisy na dania i  desery, które sami sce epidemii. Konsultanci podpowiedzą w  jaki sposób
możemy przyrządzać w domu – a to wszystko okraszone zapewnić ciągłość dostaw recept i  leków, jakie są moż-
poradami o zdrowym jedzeniu, budowaniu odporności liwe formy wsparcia dla pacjentów oraz jak sobie radzić
i  z  uwzględnieniem podstawowych ogranicze alergicz- w sytuacjach kryzysowych, związanych z ograniczonym
nych. Zaplanowaliśmy również wideorozmowy z przed- dostępem do usług medycznych. Ze względów technicz-
stawicielami organizacji pacjenckich, z Moniką Wyrzy- nych, Infolinia wystartuje z jedno-tygodniowym opóźnie-
kowską – Prezes Fundacji Alabaster oraz Hubertem niem w stosunku do innych zaplanowanych aktywności
Godziątkowskim - Prezesem Polskiego Towarzystwa Projektu.
Chorób Atopowych.
Zakładamy, że Projekt będzie kontynuowany przez
Infolinia trzy kolejne miesiące od daty startu. Jego kontynuacja
będzie zależna od sytuacji epidemiologicznej oraz środ-
Kolejnym przedsięwzięciem w ramach Projektu SOS Ato- ków finansowych, niezbędnych do realizacji zadań. Kata-
pia! jest uruchomienie Infolinii dla Pacjentów oraz Opie- log form wsparcia pozostawiamy otwarty, zależnie od
kunów dzieci z  atopowym zapaleniem skóry. Infolinia kolejnych Partnerów, którzy zadecydują dołączyć do Pro-
będzie obsługiwana przez dwóch doradców, dostępnych jektu Wsparcia. ●

Apelujemy też do Członków Wspierających PTCA,
innych organizacji,

firm - dołączajcie do projektu i wspierajcie nasze działania.
Każda pomoc jest na wagę złota.

Firmy zainteresowane dołączeniem do Projektu
„SOS Atopia!”, prosimy o kontakt na adres:
[email protected]

zostało Członkiem ważnych organizacji:
international Aliance of Dermatology Patient Organisation (GlobalSkin)

Koalicja na Rzecz Dermatoz Niezakaźnych i Alergii – SkinHub

5 ATOPIA

ŚWIADOMY PACJENT

DIAGNOSTYKA

dostępne metody

Jeden test i z głowy? Skuteczne i odpowiedzialne
diagnozowanie alergii i nietolerancji.

ANNA PRZYBORSKA

Podejrzenie niepożądanej reakcji na pokarm najczęściej krzywka, rumień, świąd) lub układ oddechowy (wyciek
budzą objawy takie jak zmiany skórne, świąd, bóle brzu- z  nosa, kaszel, świszczący oddech, chrypka). Mogą  też
cha, nieprawidłowe wypróżnienia, problemy z układem łzawić oczy. Może pojawiać się obrzęk. Reakcję aler-
oddechowym, niepokój, słabe przybieranie na wadze lub też giczną o  najbardziej gwałtownym przebiegu nazywamy
odchylenia w wynikach badań laboratoryjnych. Część osób anafilaksją. W  jej przypadku występować mogą objawy
z tymi objawami cierpi na choroby alergiczne, część na nieto- ze strony układu sercowo naczyniowego, oddechowego,
lerancje pokarmowe, część ma zupełnie inne problemy zdro- pokarmowego, pokrzywka i  świąd skóry. Anafilaksja to
wotne. stan zagrożenia życia.

Reakcje alergiczne na pokarm dzielimy Alergii mogą towarzyszyć objawy opóźnione. Zaniepokoić
rodziców powinna świeża krew w  stolcu, odmowa jedzenia,
na IgE-zależne i IgE-niezależne nieprawidłowy przyrost masy ciała, objawy neurologiczne jak
częste bóle czy zwroty głowy, objawy rozbicia. Podstawą reakcji
W reakcjach IgE-zależnych objawy pojawiają się z reguły nieimmunologicznych mogą być wrodzone lub nabyte defekty
natychmiast, a ich nasilenie może być bardzo różne. Mogą enzymatyczne (np. nietolerancja laktozy, galaktozy), działanie
wywołać objawy ze strony jednego bądź wielu narządów, farmakologiczne substancji zawartych w pokarmach (np. nie-
najczęściej jest to przewód pokarmowy (świąd jamy tolerancja kwasu salicylowego), czy mechanizm pseudoalergii
ustnej, nudności, bóle brzucha, wymioty), skóra (po-

6 ATOPIA

ŚWIADOMY PACJENT

(pokarmy bogate w histaminę, działanie dodatków chemicz- oraz od uwzględnienia ich zmienności sezonowej i dzien-
nych dodawanych do żywności (tzw. food additives). nej. Bardzo cenny okazuje się dzienniczek w  którym
rodzic zbiera swoje obserwacje. Należy zwrócić uwagę na
Co zrobić, gdy przypuszczamy, skład spożywanych pokarmów, dodatki do żywności jak
barwniki, konserwanty, istotne jest kiedy pojawiają się
że coś jest nie tak? niepokojące objawy, czy nie występują po wysiłku fizycz-
nym, w okresie pyleń alergenów wziewnych.
Najlepiej udać się do lekarza. Niestety, nie jest łatwo
szybko dostać się do specjalisty, szczególnie na pierw- Całkowite IgE
szą  wizytę. Zaniepokojeni problemami dziecka rodzice
chcą jak najszybciej przeprowadzić pełną diagnostykę. Część osób diagnostykę laboratoryjną próbuje rozpo-
Zastanawiają się jakie badania mogą zrobić we własnym cząć od pomiaru stężenia IgE całkowitego w  surowicy
zakresie, by przyspieszyć właściwe rozpoznanie, kiedy krwi. Obecnie wiadomo, że badanie to ma  niewielkie
i gdzie diagnozować, jakie testy wybrać, czy jakie alergeny znaczenie w  diagnostyce alergologicznej. Nie może
sprawdzić? Kolorowe plakaty, ulotki w  przychodniach być jedynym wskaźnikiem pozwalającym na rozpozna-
czy laboratoriach, internet czy też znajomi podpowiadają nie lub wykluczenie alergii, co niestety niektórym ciągle
wiele możliwości diagnostycznych. Nie ma jednego, uni- się zdarza. Podwyższenie poziomu IgE całkowitego nie
wersalnego badania które w pełni odpowie na pytanie co zawsze towarzyszy chorobom alergicznym. Obserwuje
się dzieje. Rozpoznanie alergii czy nietolerancji pokar- się je w chorobach pasożytniczych, zakażeniach bakte-
mowej składa się z kilku etapów. Pierwszy, bardzo ważny ryjnych i wirusowych, chorobach skóry, nowotworach,
etap, to zebranie od rodziców dokładnego wywiadu lekar- niedoborach immunologicznych, chorobach zapalnych
skiego, zbadanie dziecka i ocena objawów. Drugi etap to czy innych chorobach autoimmunologicznych, celiakii,
wnikliwa obserwacja i  identyfikacja alergenu wyzwala- małopłytkowości samoistnej, mukowiscydozie i innych.
jącego objawy za pomocą testów alergicznych i  innych Co jest ważne, wartości całkowitego IgE w  normie nie
specjalistycznych badań. Stwierdzenie uczulenia na aler- wykluczają obecności alergii.
gen pokarmowy (dodatni wynik testów) nie jest jedno-
znaczne z rozpoznaniem alergii na ten pokarm. Dopiero DIETY ELIMINACYJNE
w trzecim etapie, po testach prowokacyjnych, które mają
na celu potwierdzenie, że zidentyfikowany wstępnie U maluszków karmionych naturalnie, i tych karmionych
alergen rzeczywiście wywołuje u dziecka reakcję uczule- sztucznie wartościowym narzędziem diagnostycznym są
niową, lekarz może postawić ostateczne rozpoznanie. diety eliminacyjne. Wykluczenie podejrzanego pokarmu

ALERGIE

Kiedy można po raz pierwszy zrobić

dziecku testy alergiczne?

Wśród pacjentów i  niektórych lekarzy rozpowszech-
niony jest pogląd, że testy wykonywane u małych dzieci
nie są „miarodajne”. Pomimo tych wątpliwości testy aler-
giczne powinny być wykonywane u  wszystkich dzieci,
bez względu na ich wiek, u  których występują ciężkie,
stałe lub nawracające objawy, które mogą mieć podłoże
alergiczne oraz u  dzieci wymagających przewlekłego
leczenia profilaktycznego.
Możliwości diagnostyczne alergii i  nietolerancji
pokarmowych są szerokie. Rynek XXI wieku ofe-
ruje długą listę badań. Niestety, nierzadko w  specja-
listycznych placówkach zdrowotnych, w  ofercie labo-
ratoriów, pomiędzy wieloma dobrymi badaniami,
przeplatają się te nierekomendowane, o wątpliwej warto-
ści diagnostycznej i kompletnie nieprzydatne dla pacjenta.
Zakres testów alergicznych w  dużej mierze zależy od
wieku dziecka, wywiadu rodzinnego i charakteru zmian

7 ATOPIA

ŚWIADOMY PACJENT

powinno trwać co najmniej 2 tygodnie, ale nie więcej niż IgE nie przesądza o tym, czy osoba będzie reagowała na
kontakt z danym alergenem. Dlatego też nie można sta-
6 tygodni. Jeśli w wyniku zastosowania diety eliminacyj- wiać rozpoznania czy zalecać diety jedynie na ich pod-

nej u  dziecka karmionego mieszanką mleczną lub przez stawie. Podstawą rozpoznania w  każdym przypadku

matkę karmiącą piersią nastąpiła zauważalna poprawa jest występowanie objawów po kontakcie z  alergenem

kliniczna, w celu jednoznacznego rozstrzygnięcia diagno- – tylko w  takim przypadku rozważamy wprowadze-

stycznego, ponownie wprowadza się alergen do diety pod nie diety eliminacyjnej. Nierozważne i  nieprzewidy-

ścisłym nadzorem lekarskim, by ponownie ocenić reakcję. walne jest eliminowanie z  diety składników

W  przypadku utrzymywania się objawów tylko na podstawie testów, zwłaszcza u osób,
które spożywały określony produkt i  nie
uczulenia pomimo restrykcyjnej diety, Nieistnieje jedno, miały objawów klinicznych. Ponowny kon-
zanim wyeliminuje się kolejny potencjalny uniwersalne,
alergen z diety, należy pamiętać, że do eks-
pozycji na alergen pokarmowy może docho- badanie na alergię takt z  eliminowanym alergenem może
dzić nie tylko drogą pokarmową, ale rów- wyzwolić groźne objawy reakcji alergicznej,
do wstrząsu włącznie. Złotym standardem
nież powietrznopochodną lub kontaktową. w  diagnostyce nadwrażliwości pokarmowej ciągle jest

Zgodnie z aktualnymi wytycznymi nie zaleca się profilak- metoda podwójnie próby, kontrolowana placebo, kiedy

tycznie diety eliminacyjnej u matek karmiących piersią. ani pacjent, ani lekarz nie wiedzą, jaki alergen pokar-

Zarówno kobietom w okresie ciąży, jak i laktacji, zaleca mowy jest podawany. W przypadku niemowląt i małych

się racjonalne odżywianie, gdyż śladowa ilość alergenów dzieci wykonuje się otwarte próby prowokacyjne, są one

pokarmowych, które mogą dostać się do wód płodowych jednak mniej wiarygodne. Próby prowokacji są również

lub do mleka kobiecego w  zdecydowanej większości przydatne w przypadku alergii IgE-niezależnej.

przypadków sprzyjają rozwojowi tolerancji. Optymi-

styczne jest, że tylko 0,5% dzieci karmionych wyłącznie Badania molekularne
piersią cierpi na alergie pokarmowe.

Każdą dietę należy prawidłowo zbilansować pod Krokiem milowym w diagnostyce alergii są badania mole-

względem energetycznym i  odżywczym. Jakościowe kularne komponentów antygenowych, bardziej znane jako

zaburzenia odżywiania skutkują nieprawidłowym roz- test ISAC, FABER czy ALEX. Dzięki wyselekcjonowaniu

wojem układu odpornościowego, efektem czego jest składników alergenów, można stwierdzić na które kon-

większa podatność na infekcje, a w przypadku pacjen- kretnie białka danego alergenu pacjent jest uczulony. Jest to

tów z AZS – proces gojenia się skóry jest opóźniony. szczególnie przydatne przy wprowadzaniu diet, monitoro-

Testy punktowe i panele sIgE waniu rozwoju tolerancji, czy przed planowanym odczula-
niem. Dzięki oznaczaniu pojedynczych alergenów i znajo-

W  przypadku alergii IgE-zależnej pomocne w  diagno- mości ich właściwości można określić zalecenia dietetyczne.

styce mogą być punktowe testy skórne. Wymagają one Zaletą testów molekularnych jest możliwość odróżnienia

specjalnego przygotowania pacjenta. Nie może on cza- pierwotnej alergii pokarmowej od alergii krzyżowej.

sowo przyjmować leków przeciwhistaminowych i  sto- Atopowe testy płatkowe - ATP
sować niektórych leków na skórę w  miejscu przepro-

wadzania testów. Czułość i  swoistość testów skórnych Pewne kontrowersje przy diagnozowaniu alergii pokar-

wynosi odpowiednio 95 i 50%. W celu zwiększenia swo- mowych budzi przydatność testów płatkowych. Za

istości stosuje się testy skórne z alergenami natywnymi pomocą tego testu, który polega na nałożeniu alergenu

(tj. surowcami pokarmowymi nieprzetworzonymi, np. pokarmowego na skórę, wykrywa się lub wyklucza późną

kawałkami owoców lub warzyw). reakcję komórkową, oceniając reakcję skóry po 48 i  72

Kiedy zmiany skórne uniemożliwiają przeprowadzenie godzinach od nałożenia alergenu. Niedoskonałość tej

testów na skórze, kiedy nie ma możliwości odstawie- metody to brak standaryzacji wyników. Ale już połącze-

nia leków przeciwhistaminowych, u  osób z  wywiadem nie płatkowych testów skórnych z oznaczeniem stężenia

wstrząsu anafilaktycznego pomocne może okazać się swoistych IgE pozwala na wykrycie większości uczuleń

oznaczanie stężenia sIgE we krwi przeciw wybranym na alergeny pokarmowe, zwłaszcza mleka i białka jaja.

pojedynczym alergenom. Można też wybrać gotowe NIETOLERANCJE
panele alergenów. Czułość i  swoistość oznaczeń sIgE
W  przypadku nietolerancji pokarmowej, podobnie jak
zależą od zastosowanej metody i są mniejsze dla alerge- przy alergiach podstawą jest wywiad i  badanie przed-

nów pokarmowych niż dla alergenów wziewnych. miotowe pacjenta. Ze względu na duże zróżnicowanie

Dodatni wynik testu skórnego czy też obecność swoistych

8 ATOPIA

ŚWIADOMY PACJENT

mechanizmów powstania nietolerancji pokarmowej bada- CELIAKIA
nia diagnostyczne są zróżnicowane.
Kolejną, bardzo ważną pozycją wśród nietolerancji pokar-
wielość nietolerancji mowych jest enteropatia zapalna jelita cienkiego o pod-
łożu immunologicznym wywołana nietolerancją glutenu,
Nietolerancje enzymatyczne spowodowane są niedobo- zwana celiakią. Choroba może długo dawać bardzo nie-
rem lub brakiem enzymów niezbędnych do wchłaniania specyficzne objawy: niedobór żelaza, witaminy B12, nisko-
węglowodanów. Niedobory te mogą wynikać z  chorób rosłość, niedobór masy ciała, problemy skórne (choroba
układu pokarmowego, które wtórnie uszkadzają nabło- Duhringa), problemy z zajściem w ciążę, czy też osteopo-
nek jelit (zapalenie jelit wirusowe, bakteryjne, choroby rozę u młodych. Diagnostyka jest złożona, wymaga wielu
pasożytnicze, alergie pokarmowe). Pomocnym badaniem badań immunologicznych jak przeciwciała przeciwglia-
w diagnostyce nietolerancji węglowodanów jest test Ker- dynowe, przeciwko endomysium, przeciwciała przeciwko
rego, czyli badanie PH stolca wraz z oznaczeniem w nim transglutaminazie tkankowej. Kluczowym badaniem jest
substancji redukujących (glukozy, fruktozy, laktozy). gastroskopia z oceną bioptatów nabłonka jelit. Choroba
Obecność ciał redukujących sugeruje zaburzenia trawie- trzewna jest związana z obecnością antygenu zgodności
nia i wchłaniania węglowodanów. tkankowej HLA-DQ2/DQ8. Brak owych genów pozwala
Wodorowe testy oddechowe umożliwiają wykrywanie na niemal 100% wykluczenie choroby trzewnej. Celia-
nietolerancji pokarmowych, zespołu rozrostu bakteryj- kia to nie jedyna możliwa reakcja na gluten. Przejściowe
nego jelita cienkiego (SIBO). nietolerancje glutenu mogą pojawiać się choćby wskutek
Kolejną grupą nietolerancji pokarmowych są reakcje alergii pokarmowej, infekcji lub parazytozy przewodu
pseudoalergiczne – niepożądane reakcje na aminy bio- pokarmowego.
genne, np. kiedy histamina, dostarczana jest w znacznych
ilościach w spożytym pokarmie (np. pomidory), lub gdy JAK NIE DIAGNOZOWAĆ
spożycie pokarmów powoduje uwalnianie endogennej
histaminy (np. przez czekoladę). W wymienionych przy- Obok klasycznej diagnostyki chorób alergicznych rodzice
padkach złotym standardem jest próba podwójnie zaśle- zderzają się również z  ofertą wielu niekonwencjonalnych
piona i  kontrolowana placebo. Przyczyną nietolerancji metod diagnostycznych. Zdarza się, że o badaniach dowia-
histaminy może też być wrodzony lub nabyty niedobór dują się z internetu, od znajomych, dietetyków, niektórych
DAO. W celu określenia ilości enzymu, który odpowiada lekarzy czy zwolenników „ekologii klinicznej”. Propagatorzy
za rozkładanie histaminy, można wykonać badanie dia- tych badań często sprzedają je jako testy na „ukryte alergie”
minoksydazy w surowicy. niemożliwe do wykrycia uznanymi metodami. Żadne bada-
nia naukowe nie potwierdzają przydatności takich testów.

9 ATOPIA

ŚWIADOMY PACJENT

Do ustalenia podłoża reakcji nadwrażliwości próbuje
się sięgać po testy aktywacji komórkowej, które opierają
się na zasadzie inkubowania krwi pacjenta z ekstraktem
alergenowym w celu aktywowania komórek reakcji aler-
gicznych do uwalniania przez nie mediatorów reakcji
alergicznej (IgE-zależnej i  IgE-niezależnej). Minusem
wymienionych testów są: niezadowalająca czułość i swo-
istość, wymagają badań potwierdzających przydatność
kliniczną.

Testy na „nietolerancje pokarmowe IgG”

Wśród niekonwencjonalnych testów obecnie sporo

emocji budzą przeróżne testy na tzw. „nietolerancje

pokarmowe IgG”. Mają one oceniać nadwrażliwość

pokarmową względem kilkuset alergenów pokarmo-

wych jednocześnie, zarówno w formie profesjonalnych

badań w  laboratorium, jak i  testów do

samodzielnego wykonania w  domu. Jed-

nak dieta oparta na eliminacji pokarmów, Sygnały organizmu, Podsumowanie
względem których stwierdzono wysokie że coś niepokojącego
stężenie IgG, daje takie same rezultaty się dzieje, mogą być Żaden z  objawów, które nas niepokoją
jak dieta placebo. Wg EAACI i  WAO nie powinien być bagatelizowany. Każ-
obecność specyficznych przeciwciał objawami bardzo dym niepokojącym nas sygnałem najle-
pokarmowych w  klasie IgG stwierdzana poważnych problemów piej jest podzielić się z lekarzem i razem

w  surowicy pacjenta nie ma znaczenia zdrowotnych. z  nim spróbować znaleźć przyczynę.

diagnostycznego w  alergii pokarmowej, Nie można wszystkich Sygnały organizmu, że coś niepoko-

wskazuje jedynie na wcześniejszą ekspo- dolegliwości jącego się dzieje, mogą być objawami

zycję, a  zwiększone stężenie sIgG4 ma tłumaczyć alergią bardzo poważnych problemów zdrowot-
wskazywać na nabywanie tolerancji. czy nietolerancją nych. Nie można wszystkich dolegliwo-
ści tłumaczyć alergią czy nietolerancją
TESTY NA NAIWNOŚĆ pokarmową. pokarmową. W  diagnostyce niepożąda-

To nie koniec testów oferowanych na rynku. nych reakcji na pokarm należy pamiętać

Z  krwi pobranej z  opuszka palca robione są badania o  wykluczeniu stanów zapalnych jelit: infekcyjnych,

żywej kropli krwi, mające na celu ocenę stanu meta- pasożytniczych czy zapaleń nieswoistych, wad anato-

bolicznego pacjenta, czy też wykrycie toksyn we krwi. micznych, zespołów niedoborów immunologicznych,

Badanie to jest całkowicie niediagnostyczne. W  celu zespołu jelita nadwrażliwego, chorób wątroby, trzustki,

wykrywania substancji toksycznych oferowane są też żołądka, mukowiscydozy czy chorób metabolicznych.

badania krwi, śliny, moczu, potu włosów czy paznokci. Kiedy cierpi dziecko, rodzica łatwo namówić na prze-

Bazują na teorii, że substancje toksyczne kumulują się różne badania. Ważne jest, by wybrać badania przydatne

w organizmie, a toksyny rozregulowują albo wręcz nisz- konkretnemu pacjentowi i  przede wszystkim poprawnie

czą układ immunologiczny, czym przyczyniają się do wynik badań zinterpretować. Niestety, wiele z oferowanych

alergii. To, co sprawdza się w analizie retrospektywnej, procedur jest całkowicie nieprzydatnych, odwraca uwagę

np.w  przypadku zgonów o  niejasnej przyczynie, nie od faktycznego problemu, często opóźnia postawienie wła-

ma jednak żadnego przełożenia na diagnostykę alergii ściwej diagnozy i wdrożenie właściwego leczenia. Oprócz

pokarmowych. niepotrzebnych kosztów często wprowadzają pacjenta

W  diagnostyce nietolerancji pokarmów nie zaleca w błąd, a ograniczenia dietetyczne opracowane na ich pod-

się odwoływać do testu przewodnictwa elektromagne- stawie mogą nie tylko obniżać komfort życia ale też mogą

tycznego, irydologii, termografii czy analiz soku żołąd- być szkodliwe dla zdrowia.

kowego. W poniższej tabeli znajdziecie badania diagnostyczne,

przyporządkowane do najczęstszych objawów alergii i nie-

tolerancji:

10 ATOPIA

ŚWIADOMY PACJENT

Przykładowe badania nadwrażliwości pokarmowych

Złotym standardem w diagnostyce nadwrażliwości pokarmowej ciągle jest metoda podwójnie
ślepej próby kontrolowana placebo.

Podstawą rozpoznania w każdym przypadku jest występowanie objawów po kontakcie z alergenem
– tylko w takim przypadku rozważamy wprowadzenie diety eliminacyjnej.

dzienniczek obserwacji
diagnostyczna dieta eliminacyjna

Reakcje IgE zależna: ● punktowe testy skórne
● alergia pokarmowa typu natychmiastowego ● testy natywne
● zespół alergii jamy ustnej ● oznaczenie swoistego IgE we krwi
● badania molekularne komponentów antygenowych
Reakcje IgE niezależne:
● z apalenie jelita cienkiego i okrężnicy indukowane ● wywiad
● badania endoskopowe
białkiem pokarmowym ● badania wykluczające inny typ nadwrażliwości
● zapalenie prostnicy i odbytnicy
● gastroenteropatia ● p rzeciwciała przeciwko endomysium i transglutaminazie
tkankowej
Reakcje częściowo IgE zależne:
● eozynofilowe zapalenie przełyku ● o cena bioptatów nabłonka jelit
● eozynofilowa gastroenteropatia ● obecnością antygenu zgodności tkankowej HLA-DQ2/DQ8
● Nadwrażliwość na gluten o nieznanym mechanizmie
● Celiakia

● Alergiczne kontaktowe zapalenie skóry ● płatkowe testy skórne
● wodorowy test oddechowy
Reakcje wywołana zaburzeniem wydzielania enzymów: ● test Kerrego, ciała redukujące w stolcu
● nietolerancja laktozy
● nietolerancja fruktozy ● W przypadku nietolerancji histaminy przydatne może
● nietolerancja galaktozy być oznaczenie DAO w surowicy

Reakcje pseudoalergiczne: ● Wywiad i badania wykluczające inny typ
● np. histaminę nadwrażliwości

Farmakologiczne:
● Nadwrażliwość na dodatki i konserwanty w żywności
● Pokarmy zawierające salicylany

Badania naukowe nie potwierdzają przydatności takich testów jak: testy na tzw.„nietolerancje pokarmowe IgG, badania żywej kropli krwi, testy przewodnictwa
elektromagnetycznego, irydologia, termografia, analiza soku żołądkowego i nie rekomenduje się tych badań w diagnostyce nadwrażliwości na pokarmy.

11 ATOPIA

Świadomy pacjent

Pomyślmy zawczasu

Przygotowanie pacjenta do wizyty lekarskiej

jak właściwie przygotować się do wizyty u specjalisty?
Jak usprawnić współpracę pomiędzy pacjentem a lekarzem?

STANISŁAW Półjanowski, KAROLINA Cekała
studenci V roku kierunku lekarskiego Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego

W  pierwszej kolejności zastanów się nad pro- Co ważne, skala ta daje możliwość samodzielnej oceny
wadzeniem notatek dotyczących stanu Twojej nasilenia atopowego zapalenia skóry, a w dodatku jest dostęp-
skóry. Pamiętaj, że do dobrania właściwego na także jako aplikacja na telefon. Lekarz z pewnością spyta
leczenia, oprócz aktualnego stanu klinicznego, po- się Ciebie, kiedy pojawiły się zmiany i czy wiążesz ich powsta-
trzebna jest także znajomość nasilenia choroby pomię- nie z konkretnym zewnętrznym czynnikiem, np. składnikiem
dzy wizytami, a jedynym źródłem tej wiedzy dla leka- diety, kosmetykiem, ubiorem lub warunkami pracy.
rza prowadzącego jest sam pacjent.
Oprócz notatek przygotuj także listę leków oraz bar-
Pomocna w  tym celu może okazać się skala dzo popularnych dzisiaj suplementów diety. Niektórzy
PO-SCORAD, która bierze pod uwagę: pacjenci nie pamiętają w ogóle nazw medykamentów,
✔ powierzchnię skóry objętej wypryskiem a jedynie ich kolor lub kształt tabletek. Inni wypowia-
✔ stopień suchości skóry niezmienionej chorobowo dają nazwy, które dla lekarzy są istną łamigłówką. Ko-
✔ n asilenie objawów w miejscach dotkniętych egzemą niecznie poinformuj także o swoich alergiach – na leki,
a ponadto świąd oraz zaburzenia snu. metale i pokarmy.

12 ATOPIA

Świadomy pacjent

Kolejnym ułatwieniem współpracy lekarz-pacjent Jeśli udajesz się na wizytę z  dzieckiem, to nie za-
jest przejrzysta dokumentacja medyczna. Jeśli chorujesz pomnij je nakarmić. Weź ulubioną zabawkę, coś do pi-
na choroby przewlekłe, bądź tego świadomy i  wiedz cia lub inną rzecz, która pozwoli je uspokoić. W  miarę
jak się nazywają. Nierzadko pacjenci pytani o choroby możliwości, szczególnie przy małych dzieciach, postaraj
przewlekłe negują je, a gdy pada pytanie o brane leki się o osobę towarzyszącą na wizycie. Będzie ona mogła
wyciągają całą apteczkę. Warto również mieć z  tyłu zabrać dziecko po badaniu, co pozwoli Ci w pełni skon-
głowy na co chorują najbliżsi. Wiele chorób w większej centrować się na słuchaniu zaleceń i  zadawaniu pytań.
lub mniejszej części ma podłoże genetycz- Zazwyczaj na obecność dodatkowej osoby
ne. Teczka z  posegregowanymi chrono- w gabinecie lekarskim wymagane jest wcze-
logicznie wynikami badań oraz wypisa- Nie wstydź się i nie śniejsze podpisanie zgody.
mi ze szpitali sprawi, że mniejsza część ukrywaj objawów,
wizyty będzie poświęcona na szukanie a pytania zadawaj Nie wstydź się i  nie ukrywaj objawów,
konkretnej kartki, a  więcej na szczerą wprost. Zapytaj jak a pytania zadawaj wprost. Zapytaj jak sto-
sować zlecone leki, jak często i o jakiej po-
rozmowę, która w proces leczenia wnosi stosować zlecone leki, rze dnia? Jeśli maści jest kilka, to w jakiej
najwięcej. jak często i o jakiej kolejności je nakładać? Jak zmodyfikować
Przygotowanie do wizyty lekarskiej porze dnia? Jeśli maści leczenie gdy objawy ustąpią, a  co zrobić
nie ogranicza się wyłącznie do strony gdy choroba się zaostrzy? Przy jakich ob-
mentalnej. Higiena jest wymagana od jest kilka, to w jakiej jawach trzeba lek odstawić i  szukać pro-
obu stron. Wymagamy od lekarza by kolejności je nakładać? fesjonalnej pomocy? Jeśli cokolwiek z za-
był schludny i dezynfekował ręce przed leceń jest niezrozumiałe, jest to najlepszy
rozpoczęciem badania, dlatego nie zapo- Jak zmodyfikować moment, żeby się tego dowiedzieć i to od
mnijmy o własnym przygotowaniu. Bar- leczenie gdy objawy kompetentnej osoby.
ustąpią, a co zrobić gdy

dzo często zachodzi konieczność użycia choroba się zaostrzy? Ważne jest zrozumienie, że wizyty u  le-
stetoskopu lub oceny mniej dostępnych
miejsc. W związku z tym bądź gotowy na karza nie są bezcelowym obowiązkiem. Mają

badanie całego ciała, nie tylko części obecnie objętej zoptymalizować leczenie i  polepszyć jakość

egzemą. Dodatkowo wybierz ubrania, które można ła- naszego życia, jeśli nie przez całkowite wyleczenie, to tak jak

two zdjąć, jeśli zajdzie taka potrzeba. w przypadku chorób atopowych, przez utrzymanie jak naj-

dłuższej remisji. ●

● 100% NATURY
● 0% MARKETINGU

● 0% CHEMII

DO NABYCIA W PRZEDSPRZEDAŻY NA
WWW.SKLEPATOPIKA.PL

Świadomy pacjent

Leki recepturowe
w aptece

Ściąga dla lekarzy i pacjentów
Są tańszą alternatywą dla gotowych leków, łatwo modyfikować ich

skład według indywidualnych potrzeb.
Czym są i co zawierają leki recepturowe?

Justyna Jurkowska
14 ATOPIA

Świadomy pacjent

Pacjenci z atopowym zapaleniem skóry nie raz spotkali KREMY natomiast składają się z części wodnej, emulga-
się z receptą wystawioną przez lekarza na lek recep- tora i części tłuszczowej. Ze względu na ich budowę mo-
turowy. Preparat ten wykonuje się w  aptece, w  spe- żemy podzielić je na:
cjalnym pomieszczeniu recepturowym. Jeśli w skład leku Kremy hydrofobowe – Tworzą emulsję typu w/o, czyli
wchodzi antybiotyk, przyrządzany jest on w  warunkach krople wody zawieszone są w oleju. Emulgatory stosowa-
aseptycznych, tj. pod lożą laminarną ze specjalnym nawie- ne do przygotowania kremu hydrofobowego to: lanolina
wem powietrza i filtrami. i różne glicerydy kwasów tłuszczowych.
Najczęściej przepisywanym typem leku recepturowego Kremy hydrofilowe – tworzą emulsję typu o/w, gdzie kro-
u pacjentów z AZS są maści (łac. Unguentum) lub kremy ple oleju zawieszone są w wodzie. Emulgatory stosowane
(łac. Cremor) w tych typach kremów to mydła sodowe, polisorbaty.
Ponadto substancja lecznicza może być w maści rozpuszczo-
MAŚCI – wyróżnia się kilka typów: na, zawieszona lub zemulgowana, przez co maści dzieli się na
maści roztwory, maści zawiesiny i emulsje.
Maści hydrofobowe (lipofilowe; tzn. nie „lubiące” wody,
„lubiące” tłuszcze) – charakteryzują się bardzo małą INNY SKŁAD MAŚCI NA SYGNATURZE I NA RECEPCIE
zdolnością związania wody lub nie wiążą jej w  ogóle.
Przykładem podłoży stosowanych do takich maści są: Farmaceuta może zmodyfikować lek recepturowy jeśli
wazelina biała (vaselinum album), wazelina żółta (vaseli- preparat ten nie jest możliwy do wykonania według sche-
num flavum), parafina stała (paraffinum solidum), para- matu zamieszczonego na recepcie, ze względu na nie-
fina ciekła (paraffinum liquidum), woski (cera) i smalec zgodności jakie mogą w nim wystąpić.
wieprzowy (adeps suillus).
Maści absorpcyjne – mogą związać niewielką ilość wody. Na przykład:
Składają się ze związku hydrofobowego (nie lubiącego Lekarz zapisał na recepcie:
wody) i emulgatora. Przykładem podłoży stosowanych do 3% sol. Ac. Borici 10
maści absorpcyjnych są: unguentum simplex – lanolina Vaselini albi ad 100
bezwodna i wazelina żółta; unguentum album – wosk biały m.f. unguentum
i wazelina biała; euceryna II – cholesterol, alkohol cetylowy, Kwas borowy występuje tu w postaci roztworu, natomiast
wazelina biała; euceryna I – alkohol cetostearylowy, alkoho- wazelina biała jest podłożem hydrofobowym (nie lubiącym
le sterolowe z lanoliny, wazelina biała. wody), przez co maść będzie się cały czas rozwarstwiać.
Emulgator jest to związek pozwalający na połączenie się Farmaceuta w takim przypadku może dodać lanoliny, któ-
wody i oleju, tworząc micele. Wyróżniamy dwa typy emul- ra pełni rolę emulgatora, zmniejszając ilość wazeliny białej
sji: o/w (czyli olej w wodzie) oraz w/o (woda w oleju). w końcowym preparacie.

Ryc. 1 Typy emulsji. Autorka: mgr farm. Olga Sierpniowska, Techno- PRZYKŁADY MAŚCI STOSOWANYCH W AZS:
logia postaci leku. Emulsje., Aptekarz Polski, grudzień 2015, nr 112/90
Maść cholesterolowa
Maści hydrofilowe – do ich przyrządzania używa się pod- Rp. Aquae destillatae 40,0
łoży żelowych (lubiących wodę), składających się z makro- Ung. Cholesteroli ad 100,0
goli, znanych pod nazwą PEG. M.f. ung

Maść cholesterolowa (unguentum cholesteroli) jest podło-
żem bardzo często stosowanym w emulsjach ze względu na
łatwość wiązania wody. Nie powoduje uczuleń, tworzy na
powierzchni skóry okluzyjny film, ma działanie natłusz-
czające i ochraniające. [składy 1 i 2 to opcje do tego opisu]

Ung. Cholesteroli – maść
cholesterolowa – pełny
skład
Rp. Cholesteroli 3,0
Vaselini albi 18,0
Paraffini solidi 15,0
Paraffini liquidi 64,0

Świadomy pacjent

Maść witaminowa z kwasem borowym kowo jest to maść zawiesina – nie zawiera wody, nie ma
Rp. Vit. A liq. emulgatora, rozdrobione substancje stałe (kwas salicylowy
Vit. E liq. aa 10,0 i erytromycyna) zawieszone są w podłożu, czyli wazelinie.
Sol. 3% Ac. borici 20,0
Lekobaza ad 100,0 Maść odkażająca
Rp. Gentamycini 0,08
Maść witaminową z kwasem borowym działa przeciwza- Aq. destill. 20,0
palnie, regenerująco i ochraniająco. Emulsja ta wykona- Eucerini ad 100,0
na będzie na podłożu zwanym lekobazą (hascobazą). Jest M.f. ung.
to specjalne podłoże o bardzo dużej zdolności wiązania
wody, aż do konsystencji mleczka kosmetycznego. Le- Jest to inny przykład maści z antybiotykiem (gentamycy-
kobaza składa się z: parafiny ciekłej, wazeliny białej, mo- na), jednak w tym przypadku jest on rozpuszczony w wo-
nostearynianu glicerolu SE, alkoholu cetostearylowego, dzie a następnie emulguje się roztwór za pomocą euceryny.
polisorbatu 40, triglicerydy nasyconych kwasów tłusz- W artykule znajduje się jedynie kilka przykładów z wiel-
czowych o średniej długości łańcucha, glikolu propyleno- kiego zbioru receptur. Lekarz na podstawie objawów pa-
wego, krzemionki koloidalnej bezwodnej, kwasu sorbi- cjenta może dobrać skład leku robionego indywidualnie,
nowego (środek konserwujący) i wody oczyszczonej. przy jednocześnie niskiej cenie.
Lekobaza innej firmy produkującej to podłoże (Fagron)
nie zawiera w składzie środka konserwującego. PRZECHOWYWANIE I DATA PRZYDATNOŚCI
LEKU RECEPTUROWEGO
Krem przeciwzapalny Wszystkie leki recepturowe należy przechowy-
Rp. Hydrocortisoni 0,25 wać w  szczelnie zamkniętym opakowaniu, po-
Eucerini niżej 25 stopni, bez dostępu światła. Okres przy-
Aquae dest. aa ad 100,0 datności maści bez dodatku wody wynosi
M.f. cremor 3 miesiące, preparatów z  dodatkiem wody bez środków
konserwujących – nie dłużej niż 7 dni natomiast prze-
Krem ten ma działanie przeciwzapalne ze względu na chowywanych w lodówce (temp. 2-8 stopni) – nie dłużej
obecność hydrokortyzonu (miejscowego sterydu). niż 14 dni. Jeśli preparat zawierający wodę posiada środki
Dzięki recepturze aptecznej można przyrządzać maści konserwujące, można go przechowywać przez 30 dni. ●
z mniejszą jego zawartością, niż preparaty gotowe, przez
co lekarz może zaordynować lek do stosowania u mniej- Bibliografia:
szych dzieci.
Maść taką można wzbogacić o mocznik (urea) o działaniu dr n. med. Anna Baran, prof. dr hab. n. med. Iwona Flisiak, Jakie
nawilżającym skórę. preparaty recepturowe można zalecać do stosowania u pacjentów
z AZS?, www.mp.pl
Maść odkażająca
Rp. Acidi salicylici 3,0 dr farm. Piotr Belniak, Receptura na co dzień – maści – unguenta.,
Erythromycini 1,0 Aptekarz Polski, 12/2008, nr 28
Vaselini ad 100,0
M.f. ung. mgr farm. Barbara Pandyra-Kowalska, dr n. med. Andrzej Jawo-
rek, Receptura okiem praktyka – część druga. Dobór podłoża w zależ-
Maść tę stosuje się w przypadku nadkażeń skóry. Zawiera ności od problemu terapeutycznego., Aptekarz Polski, 02/05/2019
w swoim składzie erytromycynę, czyli antybiotyk. Dodat-
Farmakopea Polska, wydanie XI, Warszawa 2017

Justyna Jurkowska

Magister farmacji, studiowała na Wydziale Farmaceutycznym Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego
na specjalistycznym bloku – Farmacja Kliniczna. Była przewodnicząca Koła Naukowego Opieki Farmaceu-
tycznej „Panaceum”.
Brała udział w przeglądach lekowych, szkoleniach pilotażu Opieki Farmaceutycznej z największym por-
talem dla farmaceutów opieka.farm. Promotorka opieki farmaceutycznej, jako skutecznego narzędzia
pomagającego w optymalizacji farmakoterapii pacjenta oraz lepszej współpracy z lekarzami.

16 ATOPIA

Świadomy pacjent

Rozumiemy
EMOLIENTY

Analiza Emolientów
do skóry atopowej

emolient tO potocznie preparat o właściwościach
natłuszczająco-nawilżających.

Przeczytaj Wszystko, co warto wiedzieć o emolientach.

Justyna Jurkowska

Czego brakuje w skórze atopowej? korneocytów. Dobrze uwodnione korneocyty ułożone
są ściśle obok siebie i  zanurzone w  macierzy między-
Jedną z teorii w patofizjologii atopowego zapalenia skóry komórkowej. Struktura ta przypomina ścianę z cegieł,
jest mutacja genetyczna, dotycząca genu FLG – kodujące- między którymi widać zaprawę murarską. Macierz skła-
go białko filagrynę. Mutacja wpływa na funkcjonowanie da się głównie z cholesterolu, wolnych kwasów tłuszczo-
warstwy rogowej naskórka. wych oraz ceramidów. Korneocyty natomiast zawierają
NMF – naturalny czynnik nawilżający, który pomaga
Naskórek składa się z warstw: podstawnej, kolczy- w  zachowaniu wody. Zarówno wolne kwasy tłuszczo-
stej, ziarnistej oraz zewnętrznej – rogowej. Warstwa we jak i  NMF wpływają na zachowanie prawidłowego,
rogowa zbudowana jest z  dojrzałych keratynocytów –

17 ATOPIA

Świadomy pacjent

lekko kwasowego (pH = 5,4-5,9), odczynu skóry. Sub- fazy ze sobą, przez co nie dochodzi do rozwarstwienia się

stancje tłuszczowe oraz rozpuszczalne w  wodzie, które kosmetyku oraz natłuszczają skórę.

pochodzą z  wydzielin gruczołów łojowych, potowych Można zastosować także inny podział substancji: emo-

oraz z  procesów zachodzących w  dojrzewających ko- lienty zmiękczają skórę, humektanty wiążą i  zatrzymują

mórkach, mieszają się na powierzchni naskórka, two- wodę w  naskórku, natomiast substancje okluzyjne tworzą

rząc płaszcz hydrolipidowy. film na jej powierzchni i  zapobiegają przeznaskórkowej

Poprzez mutację genu, w  skórze osób chorych na utracie wody (TEWL – transepidermal water loss). Do-

AZS, brakuje składników tworzących NMF, głównie datkowo w  skład preparatu mogą wchodzić inne składni-

aminokwasów. Ponadto w skórze osoby z atopią, braku- ki takie jak: witaminy, ekstrakty roślinne, polihydroksy-

je ceramidu 1 oraz ceramidu 3. Brak filagryny powoduje -kwasy. Należy pamiętać, że skóra atopowa jest uszkodzona

podwyższenie pH skóry – skutkuje to łatwą kolonizacją i nie spełnia dobrze swojej funkcji jako bariery ochronnej dla-

bakterii, głównie Staphylococcus aureus. Tworzy się śro- tego częściej niż skóra zdrowa reaguje alergią kontaktową.

dowisko sprzyjające powstawaniu wtórnych nadkażeń. Nie jest możliwe przeanalizowanie każdego istnie-

Skóra atopowa charakteryzuje się zmniejszeniem ilo- jącego preparatu na rynku, stąd w  artykule przedstawię

ści kwasów tłuszczowych omega 6 i  wzrostem kwasów wskazówki i  substancje, które mają udokumentowany,

omega 9. Obserwuje się zwiększenie poziomu choleste- pozytywny wpływ na skórę atopową.

rolu w skórze, w porównaniu do osób zdrowych a także Witaminami, które wpływają pozytywnie na skórę

wzrost aktywności różnych enzymów. atopową są pantenol (czyli witamina B5) oraz

Pielęgnacja emolientami jest pierwszą Pielęgnacja niacynamid (witamina B3, witamina PP).
linią terapii w  atopowym zapaleniu skóry, emolientami jest Pantenol jest humektantem, przyspiesza re-
zgodną z wytycznymi dotyczącymi leczenia. generację bariery naskórkowej oraz zmniej-
Stosując je, chcemy zbliżyć funkcjonowanie pierwszą linią sza stan zapalny. Niacynamid natomiast jest
skóry chorego do skóry osoby zdrowej. Aby terapii w atopowym antyoksydantem. Pobudzając produkcję ce-
taka terapia była skuteczna, dziecko w ciągu ramidów i filagryny zmniejsza przeznaskór-
tygodnia powinno zużyć 150-200 g prepa- zapaleniu skóry, kową utratę wody, działa także rozjaśniająco.
zgodną z wytycznymi

ratu, natomiast dorosły – 500 g. Czas dzia- dotyczącymi leczenia. Badania wykazały także, że witamina A sto-
łania emolientów wynosi ok. 6 godzin więc
sowana miejscowo nie wpływa znacząco na
w ciągu doby należy ponowić aplikację 3-4
poprawę stanu skóry pacjentów z AZS, nato-
razy. miast witamina D może nawet zaostrzać zmiany. Wciąż
Prawidłowa regeneracja bariery skórnej przebiega
trwają badania nad przydatnością witaminy E w łagodze-
wtedy, gdy składniki lipidowe tj. cholesterol, wolne kwasy
niu choroby.
tłuszczowe oraz ceramidy, występują w odpowiednim do
Rośliny, mimo mnogości substancji działających
siebie stosunku – kolejno 3:1:1. Preparaty o wysokim stę-
przeciwzapalnie, są najczęściej powodem alergii kontak-
żeniu lipidów i o czteroskładnikowej budowie powodują
towych. Nie są także standaryzowane na zawartość tych
szybszą odbudowę. W ich skład musi wchodzić: choleste-
związków oraz ich penetracja do warstw skóry, gdzie mo-
rol, ceramidy, pochodna kwasu palmitynowego, pochod-
głyby działać na mediatory zapalenia, jest ograniczona.
na kwasu linolowego w stosunku 3:1:1:1.
Również brakuje wieloośrodkowych badań aby jedno-

Budowa kosmetyku znacznie potwierdzić ich skuteczność oraz bezpieczeń-
stwo stosowania. Obiecującym surowcem roślinnym jest
Znając budowę skóry, należy wybierać preparaty, które owies. Roślina ta zawiera związki nazwane awentramida-
będą wspomagały zachodzące w niej fizjologiczne proce- mi, które są polifenolami, pełniącymi rolę antyoksydan-
sy. Emolienty składają się z fazy wodnej, fazy tłuszczo- tów. Dodatkowo występują w nim węglowodany, białka,
wej oraz emulgatora. tłuszcze, flawonoidy, alkaloidy, saponiny i sterole. Owies
wykazuje również wysoką zawartość skrobi oraz beta-
Faza wodna odpowiada za nawodnienie skóry – do- glukanu, które mają właściwości wiążące wodę. Pozytyw-
starczenie wody do powierzchownych warstw naskórka ne działanie owsa w AZS przypisuje się awentramidom,
oraz jej związanie za pomocą humektantów (np. glice- witaminie E oraz kwasowi ferulowemu. W  2017 roku
ryny, kwasu hialuronowego, glikolu propylenowego lub zostały potwierdzone właściwości wspomagające owsa
butylenowego). w  leczeniu atopowego zapalenia skóry i  jego kliniczna
skuteczność w 1% maści, w leczeniu łagodnego i umiar-
Faza tłuszczowa może uzupełniać brakujące lipidy kowanego AZS. Dodatkowo w trakcie badań są preparaty
lub jedynie zatrzymywać wodę w  naskórku za pomocą z lukrecją gładką oraz jej standaryzowanymi wyciągami.
okluzji, a przez to hamować parowanie wody.

Emulgatory pełnią często dwie funkcje – łączą dwie

18 ATOPIA

Świadomy pacjent

Słowniczek:

Witamina B5 – panthenol, provitamin b5, d-panthenol
Witamina B3 – niacinamide, witamina PP
Owies – Avena sativa

Sól sodowa pirolidonowego kwasu karboksylowego
– sodium PCA
Mocznik – urea
Ceramidy – Ceramide NP, Ceramide AP, Ceramide EOP
lub Ceramide 3, Ceramide 6-II, Ceramide 1

Sfingolipidy, sfingomieliny (należą do fosfolipidów), fos-
folipidy – phytosphingosine, PEA, N-palmitoylethanolami-
ne, phosphatidylcholine
Ektoina – ectoin
Parafina – paraffinum liquidum, mineral oil, ozokerite,
paraffinum solidum, mineral wax, oleum minerale album,
ceresinum
Dimetikon – dimethicone

Do składników NMF należą aminokwasy, pirolidono- twarzają cząsteczki chroniące przed stresem - ekstremo-

wy kwas karboksylowy (pyrrolidone carboxylic acid – lity. Wykazano, że związek ten stabilizuje struktury błony

PCA) i jego sól sodowa, mocznik, mleczany, kreatynina, komórkowej ludzkich komórek nabłonkowych, w  tym

glukozamina, amoniak oraz jony sodu, potasu, wapnia, keratynocytów naskórka i tym samym zapobiega inicjacji

magnezu, chloru. Obecność mocznika, związków cukro- prozapalnych kaskad sygnalizacyjnych.

wych, aminokwasów czy mleczanów będzie wpływało na Polidokanol jest niejonowym detergentem, który

lepsze związanie wody w warstwie rogowej funkcjonuje w  medycynie jako środek do

i zmniejszenie suchości skóry. Dodatkowo w preparacie obliteracji żylaków. Jest także skuteczny
Mocznik, jak wymieniono wyżej, jest powinny znajdować w  redukcji świądu wywołanego innymi
się substancje, które czynnikami niż histaminą. Składnik ten
składnikiem NMF. Jego stężenie w końco- pomagają odbudować może być skuteczny w  atopowym zapale-
wym produkcie będzie zależało od efek- warstwę lipidową. niu skóry, biorąc pod uwagę mechanizm
tu, jaki producent chce uzyskać. Do 10% Największe znaczenie powstawania świądu w tej chorobie.
mocznik pełni funkcję nawilżającą skó-
rę natomiast powyżej tego stężenia, ma w tej grupie mają Dodatkowo w preparacie powinny znaj-

działanie złuszczające. Badania wskazały, dować się substancje, które pomagają odbu-

że aplikacja dwa razy dziennie kremu za- ceramidy, ponieważ są dować warstwę lipidową. Największe zna-
wierającego 10% mocznika redukuje su- brakującym ogniwem czenie w tej grupie mają ceramidy, ponieważ
chość skóry, zmniejsza świąd oraz rumień. są brakującym ogniwem w skórze atopowej.
Dodatkowo odnotowano wzrost stężenia w skórze atopowej. Razem z  cholesterolem i  wolnymi kwasami

kwasu linoloweg i  ceramidów. Prepara- tłuszczowymi są aktywnie transportowa-

ty z  mocznikiem przeznaczone są dla chorych powyżej ne do żywych komórek naskórka, gdzie są modyfikowane,

3 roku życia, w  niektórych przypadkach, po konsultacji a następnie biorą udział w tworzeniu bariery naskórkowej.

z lekarzem, od 1 roku życia. Mocznik może powodować Na zauważalne efekty trzeba czekać od 2 do 4 tygodni, po-

umiarkowane do nasilonego pieczenie skóry, w szczegól- nieważ tyle trwa cykl komórkowy skóry.

ności na skórze twarzy oraz w miejscach uszkodzonych, Olej parafinowy jest składnikiem często występującym

jednak nie wpływa na nią negatywnie. w  emolientach. Parafina stosowana jest nawet do leczenia

Ektoina jest niskocząsteczkowym związkiem, eks- ran pooperacyjnych, stymuluje wzrost białek przeciwbakte-

tremolitem, pełniącym funkcję osmolitu. został po ryjnych w skórze, nie wywołuje reakcji anafilaktycznych, jest

raz pierwszy zidentyfikowany w  bakterii halofilnej Ec- dobrze tolerowana i dodatkowo wpływa na wzrost stężenia

tothiorhodospira halochloris. Ekstremofilne mikroorga- mediatorów, które działają przeciwzapalnie. Pogrubia war-

nizmy są odporne na uszkodzenia powodowane przez stwę rogową naskórka (zwiększa to jego szczelność i zmniej-

stresogenne czynniki zewnętrzne. Aby się chronić, wy- sza utratę wody). Jest emolientem oraz zapewnia okluzję.

19 ATOPIA

Świadomy pacjent

Jako środek zmiękczający (emolient) olej parafinowy spłasz- triglicerydów oraz aby ocenić przydatność kliniczną sto-
cza suche, zwinięte krawędzie korneocytów i wypełnia prze- sowania olejów roślinnych.
strzenie między tymi, które się złuszczają.
Silikony, głównie dimetikon (polidimetylosiloksan),
Palmityloetanolamina (PEA) jest fosfolipidem, na- mają ugruntowane, dobrze przebadane zastosowanie
turalnie występującym w  skórze, który gromadzi się w  pielęgnacji skóry. Działają na zasadzie tworzenia ba-
w miejscu zapalenia. Substancja ta wykazuje także dzia- riery, jednak nie powlekają skóry całkowicie (struktura
łanie analgetyczne (znieczulające) i jej działanie prawdo- powstająca na skórze przypomina ser z dziurami). W Sta-
podobnie jest związane z działaniem na receptory endo- nach Zjednoczonych, dimetikon jest oficjalnie zarejestro-
kanabinoidowe. Jest substancją polecaną w  wytycznych wany jako substancja ochronna do stosowania na skó-
dotyczących leczenia atopowego zapalenia skóry (AZS). rę oraz błony śluzowe, które są uszkodzone. Zapobiega
tworzeniu się głębokich blizn. Mimo tego, że nie wpływa
Oleje pochodzenia roślinnego nie przenikają przez na syntezę lipidów, jest doskonałą substancją obojętną
warstwę rogową naskórka a  jedynie zapewniają okluzję o pośrednim działaniu nawilżającym – zatrzymuje wodę
na jej powierzchni. Jednonienasycone kwasy tłuszczowe, w naskórku oraz nie powoduje alergii kontaktowych.
np. kwas oleinowy, oraz fosfolipidy, powodują jej więk-
szą przepuszczalność, natomiast kwas linolowy odgrywa Mimo mnogości preparatów na rynku, gwarancją
kluczową rolę w utrzymaniu szczelnej bariery naskórko- skutecznej i  bezpiecznej pielęgnacji skóry atopowej bę-
wej. Należy pamiętać, że właściwości te dotyczą wolnych dzie wybieranie tych, które zawierają składniki naturalnie
kwasów tłuszczowych, natomiast oleje składają się głów- występujące w  skórze - zmniejsza to prawdopodobień-
nie z triglicerydów kwasów tłuszczowych. Wolne kwasy stwo wystąpienia reakcji alergicznych. ●
tłuszczowe wraz z  gliceryną powstają poprzez proces
hydrolizy przeprowadzany przez mikrobiom obecny na W  celu rozszerzenia wiedzy o  surowce roślinne o  działaniu
skórze. Enzymy potrzebne do hydrolizy produkowane są
głównie przez bakterie Propionibacterium acnes i grzyby przeciwzapalnym należy przeczytać publikację Renaty Dawid-Pać,
Pityrosporum spp. Dodatkowo oleje zawierają związki
fenolowe, triterpeny, antyoksydanty i  inne, które mogą Medicinal plants used in treatment of inflammatory skin diseases.,
wykazywać działanie przeciwzapalne, ułatwiające gojenie
ran, przywracające homeostazę. Należy jednak wykonać Postępy Dermatologii i Alergologii, rok 2013 Czerwiec; wyd. 30, s.
dodatkowe badania, które wskazywałyby ilość uwolnio-
nych wolnych kwasów tłuszczowych podczas hydrolizy 170–177

20 ATOPIA Więcej o możliwym działaniu olejów roślinnych można prze-

czytać w publikacji autorstwa Tzu-Kai Lin, Lily Zhong, Juan Luis

Santiago, Anti-Inflammatory and Skin Barrier Repair Effects of To-

pical Application of Some Plant Oils, Int J Mol Sci. 2018 Jan; 19: 70.

Świadomy pacjent

Inhibitory kalcyneuryny

czy bezpieczne?

mIK – miejscowe inhibitory kalcyneuryny.

Jak działają i czy powodują nowotwory skóry?
Rozwiewamy wątpliwości.

Justyna Jurkowska

Inhibitory kalcyneuryny mechanizm działania mIK

Do miejscowych inhibitorów kalcyneuryny należą dwa Leki te działają głównie na limfocyty T, czyli komórki
związki – takrolimus i pimekrolimus (znane pod nazwa- układu odpornościowego, blokując kaskady sygnałowe.
mi handlowymi Protopic oraz Elidel). Ten pierwszy zo- Dzięki tym substancjom limfocyty T nie syntetyzują
stał wyizolowany w 1984 roku z bakterii Streptomyces tsu- i nie uwalniają substancji odpowiedzialnych za powsta-
kubaensis. Ich wykorzystanie stanowi przełom w leczeniu nie nieprawidłowej reakcji immunologicznej, prowa-
atopowego zapalenia skóry. dzącej do stanu zapalnego.

21 ATOPIA

Świadomy pacjent

Podstawą leczenia AZS są nadal miejscowe glikokorty- klinicznych na myszach, jednak dawki, które nakładano
kosteroidy (mGKS), jednak miejscowe inhibitory kalcy- na ich skórę, były 47 razy większe niż zalecana dawka dla
neuryny (mIK, ang. TCI’s - topical calcineurin inhibitors) człowieka. Oprócz tego lek podawano w alkoholowej ba-
są wykorzystywane w  leczeniu zmian znajdujących się zie, co jeszcze bardziej zwiększało przepuszczalność skóry
w obrębie twarzy, szyi, okolicach zgięciowych czy płcio- tych zwierząt. W badaniach długookresowych, trwających
wych, gdzie niewskazana jest aplikacja mGKS. 2 lata, u zwierząt (szczury i myszy) narażonych na wysokie
dawki mIK, nie wykryto żadnego nowotworu skóry.
Takrolimus występuje w dwóch stężeniach i stosowany
jest w atopowym zapaleniu skóry o średnim i ciężkim nasi- Istnieje także pojedyncze doniesienie o potencjalnym
leniu – 0,03% maść przeznaczona jest dla dzieci od 2 roku działaniu fotokancerogennym tych leków, jednak bada-
życia oraz 0,1%, dla dorosłych i młodzieży od 16 roku ży- nie zostało wykonane na bezwłosych myszach, które nie
cia. Pimekrolimus stosuje się w AZS o łagodnym i średnim są użytecznym ani zalecanym modelem do testowania
przebiegu, u dzieci powyżej 2 roku życia, młodzieży i doro- bezpieczeństwa według oficjalnych wytycznych FDA.
słych. Występuje tylko w jednym stężeniu – 1%. Wszystkie substancje czynne oraz pomocnicze użyte w tym
badaniu powodowały wzrost częstości występowania
Na uwagę zasługuje schemat terapii proaktywnej – tj. brodawczaka u gryzoni. Po przejrzeniu dostępnych danych
stosowanie mIK nawet w okresach remisji. Uzyskuje się Europejskie Forum Dermatologiczne stwierdziło, że nie
redukcję ilości zaostrzeń oraz ich krótszy przebieg w po- ma rozstrzygających dowodów na to, że długoterminowe
równaniu do terapii reaktywnej, czyli aplikacji leku jedy- miejscowe stosowanie mIK u ludzi ma działanie fotokan-
nie w okresie zaostrzenia. cerogenne.

WARTO WIEDZIEĆ Po wielu badaniach i obserwacjach, w lipcu 2015 roku
Cochrane.org w  swojej metaanalizie zawarł informacje
✔ Preparaty z miejscowymi inhibitorami kalcyneuryny zwięk- o braku zachorowań na chłoniaka wśród pacjentów włą-
szają wrażliwość skóry na słońce, dlatego należy chronić czonych do badań (20 badań, łącznie 5885 pacjentów),
skórę filtrami przeciwsłonecznymi i odzieżą ochronną. którzy stosowali mIK. Również wyniki badania PEER
(Pediatric Eczema Elective Registry), trwającego 10 lat,
✔ P o aplikacji, ich działaniem niepożądanym jest pieczenie opublikowanego w  JAMA Dermatology, nie wskazują
skóry przez około 30 minut (pimekrolimus) do 12 godzin
(takrolimus). Prawdopodobnie, im bardziej skóra jest sucha na istotny statystycznie wzrost zachorowania na nowo-
i uszkodzona, tym uczucie pieczenia utrzymuje się dłużej. twory. Leki te nadal są monitorowane w celu zebrania jak
To działanie niepożądane jest przyczyną zbyt wczesnego największej ilości danych.
zakończenia terapii i niechęci do jej dalszego stosowania.
Stosowanie inhibitorów kalcyneuryny
✔ P od względem wzrostu częstości występowania zakażeń,
nie odnotowano różnic między stosowaniem mIK a mGKS, u  dzieci poniżej 2 roku życia, w  ciąży i 
jednak ze względu na miejscowe działanie immunomodu-
lujące, nie zaleca się stosowania tych preparatów w miej- w  trakcie karmienia piersią
scach nadkażonych – może występować zwiększone nara-
żenie na wystąpienie zapalenia mieszków włosowych oraz Stosowanie leków poza zarejestrowanymi wskazania-
zakażenia wirusem Herpes simplex. mi oznacza, że lekarz przepisując lek opiera się na aktu-
alnej wiedzy medycznej, a zastosowanie leku ma ugrun-
Czy inhibitory kalcyneuryny towanie w  wieloletniej praktyce klinicznej lub podparte
działają kancerogennie? jest wiarygodnymi dowodami naukowymi. W 2015 roku
zostało opublikowane 5-letnie badanie dotyczące nie-
W  związku ze stosowaniem TCI’s poza zatwierdzonymi mowląt stosujących mGKS lub pimekrolimus, porów-
wskazaniami (tzw. Stosowanie off-label) w  szczególno- nujące ich skuteczność i  bezpieczeństwo. Badanie to
ści u dzieci poniżej 2 roku życia, w 2006 roku FDA oraz objęło 2418 pacjentów. Pacjenci, którzy otrzymywali pi-
EMEA wydały komunikat dotyczący potencjalnego dzia- mekrolimus wymagali podawania mGKS w mniejszych
łania kancerogennego tych leków. Wniosek tych instytucji ilościach, działania niepożądane były podobne w  obu
został sformułowany na podstawie występowania takiego grupach i występowały podobnie często. Żaden z leków
działania w  przypadku stosowania leków immunosupre- nie upośledzał odpowiedzi immunologicznej. Tak samo
syjnych doustnie u pacjentów po przeszczepach. Działanie szybko uzyskano poprawę stanu skóry. Badanie to pro-
kancerogenne zostało potwierdzone w  badaniach przed- ponuje użycie pimekrolimusu jako pierwszej linii terapii
atopowego zapalenia skóry u niemowląt z łagodnym do
22 ATOPIA umiarkowanego przebiegiem choroby.

Takrolimus stosowany jest doustnie jako lek immuno-
supresyjny u pacjentów po przeszczepach. Wydaje się, że

Świadomy pacjent

WARTO WIEDZIEĆ Takrolimus oraz pimekrolimus mają kategorię C, co
oznacza, że powinny być stosowane miejscowo w  ciąży
✔ N ie należy stosować maści w miejscach, które podejrzewa jedynie wtedy, kiedy korzyść dla matki przewyższa ryzy-
się o obecność zmian przednowotworowych lub nowo- ko. W czasie karmienia piersią takrolimus ma kategorię C,
tworowych. natomiast w wielkiej Brytanii pimekrolimus uznawany jest
za bezpieczny. Brakuje odpowiednich i dobrze kontrolowa-
✔ C hociaż prawdopodobieństwo interakcji pimekrolimusu nych badań dotyczących stosowania TCI’s u kobiet w ciąży
ze szczepionkami jest małe, należy wykonywać szczepie- i  karmiących piersią. Należy pamiętać, że oba te związki
nia ochronne w  przerwach od leczenia. Stosując takro- praktycznie nie przenikają przez skórę zdrową. Dysponuje
limus, należy odczekać 14 dni do podania szczepionki, się jedynie danymi z  badań na zwierzętach, gdzie wyniki
natomiast w przypadku szczepionek „żywych”, okres ten nie zawsze przekładają się na takie samo działanie u ludzi.
wynosi 28 dni. U  chorych na AZS pomimo gromadzenia się inhibitorów
kalcyneuryny nawet w skórze właściwej, nie obserwuje się
✔ S tosowanie TCIs pod opatrunkiem okluzyjnym nie zo- ich wchłaniania systemowego. ●
stało zbadane, dlatego nie zaleca się stosowania terapii
mokrych i  suchych opatrunków z  wykorzystaniem tych Bibliografia:
leków.
Charakterystyka Produktu Leczniczego, Protopic 0,03%
✔ W  ciągu dwóch godzin od nałożenia maści nie zaleca się Cury Martins J, Martins C, Aoki V, Gois AFT, Ishii HA, da
stosowania emolientów. Nie oceniono wpływu wspólne- Silva EMK. Topical tacrolimus for atopic dermatitis. Cochrane Da-
go stosowania tych środków. tabase of Systematic Reviews 2015, Issue 7.
Fonacier L., Charlesworth E.N., Spergel J.M., Leung D.Y.: The
✔ P ozostałe zastosowania miejscowych inhibitorów kalcy- black box warning for topical calcineurin inhibitors: looking out-
neuryny off label obejmują: alergię kontaktową, liszaj pła- side the box. Ann Allergy Asthma Immunol 2006, 97, 117-120.
ski, łuszczycę, łojotokowe zapalenie skóry i bielactwo. Luger T, Boguniewicz M, Carr W, et al. Pimecrolimus in atopic
dermatitis: consensus on safety and the need to allow use in infants.
u ciężarnych lek stosowany doustnie nie zwiększa ryzyka Pediatr Allergy Immunol. 2015;26:306–315.
wystąpienia malformacji płodu, przenika jednak przez ło- Munzenberger PJ, Montejo JM., Safety of topical calcineurin in-
żysko. Pojedyncze doniesienia informują jedynie o przed- hibitors for the treatment of atopic dermatitis., Pharmacotherapy.
wczesnym porodzie oraz o mniejszej masie ciała dziecka. 2007 Jul;27:1020-8.
Nevers W, Pupco A, Koren G, Bozzo P. Safety of tacrolimus in
pregnancy. Can Fam Physician. 2014;60:905–906.
Seong Rak Seo, Seon Gu Lee, Hee Jung Lee, Moon Soo Yoon
and Dong Hyun Kim, Disrupted Skin Barrier is Associated with
Burning Sensation after Topical Tacrolimus Application in Atopic
Dermatitis., Acta DV 2017; 97
Sigurgeirsson B, Boznanski A, Todd G, et al. Safety and efficacy
of pimecrolimus in atopic dermatitis: a  5-year randomized trial.,
Pediatrics. 2015 Apr;135:597-606
Thaçi D, Salgo R., Czy miejscowe inhibitory kalcyneuryny stosowa-
ne w leczeniu atopowego zapalenia skóry wywołują nowotwory zło-
śliwe: fakty i kontrowersje. Dermatologia po Dyplomie 2011;2:28-33
Thaci D., Reitamo S., Gonzalez Ensent M.A., Moss C., Boccaletti
V., Cainelli T. i  inni: Proactive disease management with 0.03%
tacrolimus ointment for children with atopic dermatitis: results of
a randomized, multicentre, comparative study. Br J Dermatol 2008,
159, 1148-1156.
Wollenberg A., Reitamo S., Girolomoni G., Lahfa M., Ruzicka T.,
Healy E. i inni: Proactive treatment of atopic dermatitis in adults
with 0.1% tacrolimus ointment. Allergy 2008, 63, 742-750.
Wong, E & Kurian, A. Off-Label Uses of Topical Calcineurin In-
hibitors. Skin therapy letter. 2016; 21:8-10.

23 ATOPIA

Świadomy pacjent

Czy należy
bać się

sterydów?

okiem farmaceuty

W naszym organizmie, wydziela się
z nadnerczy kortyzol. Jest on naszym naturalnym

glikokortykosteroidem (sterydem).
W wyniku jego modyfikacji uzyskano jednych
z najczęściej używanych w dermatologii substancji.

Justyna Jurkowska

24 ATOPIA

Świadomy pacjent

Pierwsze preparaty z  glikokortykosteroidami (stery- wujące płytki, interleukiny, mastocyty i inne białka oraz
dami) zostały wprowadzone do leczenia już w 1952 mediatory stanu zapalnego (czyli związki, które pełnią
roku. Wyróżnia się nawet dwie ery w dermatologii: rolę komunikatorów między komórkami), biorące udział
BC (before corticosteroids) oraz AC (after corticosteroids), w  powstawaniu stanu zapalnego. Atopowe zapalenie
ponieważ żadne inne substancje nie spowodowały takie-
go przełomu w leczeniu dermatologicznym. skóry jest chorobą o bardzo złożonym podłożu i dzięki

Jak działają sterydy i dlaczego są lekom, takim jak sterydy, udaje się wpłynąć na więk-

stosowane w atopowym zapaleniu szość czynników wywołujących zaostrzenia.
✔ hamujące namnażanie się komórek – działanie to do-
skóry? tyczy naskórka jak i skóry właściwej. W przypadku AZS
jest to działanie niepożądane, które poprzez odpowied-
Sterydy są stosowane ze względu na swoje działanie prze- nie stosowanie sterydów staramy się zminimalizować.
ciwzapalne oraz ze względu na to, że wpływają na układ Jednak w  chorobach takich jak łuszczyca wpływa to na
immunologiczny (odpornościowy). Wyróżnia się trzy jeszcze lepsze efekty terapeutyczne.
podstawowe efekty używania tych substancji:
✔ obkurczenie naczyń krwionośnych – dlatego po na- Mnogość preparatów z  mGKS (czyli miejscowymi gli-
łożeniu maści ze sterydem obserwuje się zblednięcie skó- kokortykosteroidami) na rynku farmaceutycznym może
ry, która wcześniej charakteryzowała się rozszerzonymi wprawić w  zakłopotanie. Aby oswoić się z  nazwami tych
naczyniami krwionośnymi. Taki stan powoduje wydosta- substancji i uzmysłowić sobie ryzyko działań niepożądanych,
wanie się płynów z łożyska naczyniowego, które powodu- warto zajrzeć do klasyfikacji, grupującej sterydy w zależno-
ją obrzęki, tak często widoczne np. przy alergiach. ści od siły działania. Najpopularniejszymi klasyfikacjami są:
✔ przeciwzapalne – to właśnie głównie dzięki niemu amerykańska, gdzie w klasie I znajdują się mGKS o bardzo
sterydy znalazły zastosowanie w  terapii AZS. Działanie dużej sile działania a w klasie VII o bardzo słabej. Natomiast
przeciwzapalne jest zarówno natychmiastowe (szybkie klasyfikacja europejska jest odwrócona, to znaczy, że w grupie
ustąpienie objawów) jak i  opóźnione, to znaczy, że po- I znajdują się słabe mGKS a w grupie IV bardzo silne mGKS.
trzeba czasu i  kontynuacji stosowania preparatów, aby W tabeli poniżej znajdziecie klasyfikację amerykańską.
zauważyć poprawę na dłuższy czas. Leki z tymi substan-
cjami działają również przeciwalergicznie. Aby dokład- Czy należy bać się sterydów i jakie
niej zrozumieć ten mechanizm, należy wziąć pod uwagę
wpływ na prostaglandyny, leukotrieny, czynniki akty- działania niepożądane powodują? Co

należy zrobić, żeby ich stosowanie było

bezpieczne?

Z pewnością nie należy bać się
stosowania mGKS. Najczęściej
przepisywane są one przez lekarza
w  fazie zaostrzenia choroby i  jak
już wcześniej wspomniano, dają
dobre efekty, co przekłada się na
komfort chorego.
Do najczęstszych działań nie-
pożądanych należą: zaniki skór-
ne, trwałe rozszerzenie naczyń
krwionośnych, rozstępy skór-
ne, odbarwienia i  przebarwie-
nia skóry, trądzik posteroidowy,
nadkażenia bakteryjne i  grzybi-
cze, alergia kontaktowa, zespół
z  odstawienia polegający na po-
jawieniu się ostrych zmian po
odstawieniu preparatu i ich trud-
niejszym ustępowaniem.

Należy pamiętać, że każdy lek

jest obarczony działaniami

25 ATOPIA

Świadomy pacjent

Liczba FTU w zależności od lokalizacji zmian i wieku chorego.

Powierzchnia 3-6 msc. 1-2 lata 3-5 lat 6-10 lat dorosły
1 1,5 1,5 2 2,5
Cała twarz i szyja 4
7
Całe ramię i ręka 1 1,5 2 2,5
7
Cały przód klatki 1 2 3 3,5
piersiowej i brzuch 8

Całe plecy wraz 1,5 3 3,5 5
z pośladkami 1,5 2 3 4,5
Cała noga i stopa

niepożądanymi. Z  tego powodu tak ważna jest odpo- jącego do pierwszego zgięcia stawowego u osoby dorosłej
odpowiada ok. 500mg, czyli pół grama maści. Każda po-
wiednia konsultacja lekarska, zaplanowanie schematu wierzchnia ciała ma ustaloną liczbę FTU. Stosując się do
tych zaleceń, nie ma ryzyka nałożenia zbyt dużej ilości
leczenia oraz edukacja opiekunów, pedagogów i  sa- preparatu (przedawkowania).
Obecnie stosowanie sterydów w  modelu terapii ciągłej,
mego chorego na temat choroby i stosowanych leków. czyli aplikacji ich codziennie, jest ograniczone do kilku
Przestrzeganie zaleceń lekarskich oraz konsultacja z far- dni. Zalecane jest stopniowe zmniejszanie częstości apli-
maceutą będą skutkowały bezpieczną farmakoterapią kacji leku i siły jego działania w zależności od szybkości
i osiągnięciem celu terapeutycznego – doprowadzeniem ustępowania zmian. Warto pamiętać o stosowaniu tera-
do remisji choroby. pii przerywanej, to znaczy w  dniach, kiedy nie aplikuje
się mGKS, należy nałożyć obojętną bazę, czyli emolient.
O czym należy pamiętać podczas O częstości stosowania sterydów poinformuje lekarz, do-
bierając odpowiedni schemat terapii. ●
stosowania preparatów z mGKS?
Bibliografia:
Największe ryzyko działań niepożądanych występuje u  pa- Praca zbiorowa, redakcja Wojciech Silny, Atopowe zapalenie
cjentów poniżej 18. miesiąca życia i wynika ono z innej budo- skóry, Termedia Wydawnictwa Medyczne, Poznań 2013
wy skóry dzieci. Jednak dostosowanie siły sterydu, jego posta-
ci farmaceutycznej (maść, lotion, krem) i częstości stosowania Andrzej Kazimierz Jaworek, Anna Wojas-Pelc, Znaczenie miej-
zmniejsza ryzyko wystąpienia tych efektów. scowych glikokortykosteroidów we współczesnym lecznictwie der-
W zależności od miejsca stosowania, skóra wchłania pre- matologicznym. Część 1., Farmacja Współczesna 2017; 10: 91-99
paraty w różny sposób. Największa absorpcja jest w ob-
rębie błon śluzowych, moszny, powiek oraz w  obrębie Praca zbiorowa pod redakcją Roman J. Nowicki, ABC AZS-Ato-
fałdów skórnych. Natomiast najsłabsza występuje w miej- powe Zalaenie skóry w pytaniach i odpowiedziach, Termedia Wy-
scach najgrubszej warstwy rogowej naskórka, czyli na po- dawnictwa Medyczne, Poznań 2015
deszwach stóp i dłoniach.
W przypadku najmłodszych pacjentów powinno unikać Konrad Tuszyński i in., Zeszyty Apteczne: Problemy dermatolo-
się okluzji. Stosując metodę opatrunków suchych (Dry giczne z perspektywy farmaceuty., Wydawca: opieka.farm sp. z o.o.,
Wrapping) lub opatrunków mokrych (Wet Wrapping), Kraków 2018
równolegle z terapią mGKS, należy ten fakt skonsulto-
wać z  lekarzem w  celu doboru sterydu o  mniejszej sile
działania lub w przypadku „słabych sterydów” zadecydo-
wać o rozcieńczeniu mGKS z emolientem, przed aplika-
cją na skórę. Nie powinno się również stosować sterydów
na duże powierzchnie ciała, krocze, twarz i fałdy skórne.
Stosuj miarę FTU! Jest to miara czubka palca (finger tip
unit) i długość nałożonej maści od czubka palca wskazu-

26 ATOPIA

Świadomy pacjent

Niechciane złoto

gronkowiec złocisty

Obecność gronkowca złocistego w obrębie zmian atopowych nasila
stan zapalny oraz utrudnia gojenie się ran. Mimo to, nie zaleca się
stosowania antybiotyków bez wyraźnych znaków nadkażenia.

STANISŁAW PÓŁJANOWSKI
Student V roku kierunku lekarskiego Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego

Gronkowiec złocisty (Staphylococcus aureus) to Gronkowiec złocisty przenoszony jest drogą kropelkową
bakteria gram-dodatnia o  kulistym kształcie. W  hodowli lub przez kontakt pośredni poprzez przedmioty
na specjalnym podłożu, układa się w  skupiska codziennego użytku, np. ręczniki.
przypominające grona o złoto-żółtym zabarwieniu, czemu
zawdzięcza swoją nazwę. Jest odpowiedzialny za wiele Nosicielstwo to stan, kiedy osoba posiada te
chorób, w  szczególności skóry. Umożliwia mu to cały niebezpieczne bakterie na swojej skórze czy w  jamie
arsenał toksyn oraz enzymów, wśród których główną rolę nosowej, ale nie posiada żadnych objawów chorobowych.
odgrywają enterotoksyna i ścinająca osocze koagulaza. Jest to możliwe, ponieważ gronkowiec złocisty to bakteria
oportunistyczna – zazwyczaj jej liczebność i  aktywność
Miejscem bytowania gronkowca jest skóra, głównie jest kontrolowana przez mechanizmami odpornościowe
w okolicy otworów nosowych. Komórki bakterii znajdują człowieka.
się także w  powietrzu i  kurzu. Ich nosicielami, oprócz
człowieka, mogą być również zwierzęta domowe. Szacuje W  atopowym zapaleniu skóry, funkcja naskórka jako
się, że nawet 30% populacji jest nosicielem tej bakterii. bariery ochronnej jest upośledzona, a  świąd i  związane
Nosicielstwo jest częstsze wśród personelu medycznego, z nim uszkodzenia skóry usposabiają do zakażeń. Obecność
natomiast u osób z AZS odsetek ten wynosi nawet 90%. gronkowca złocistego w  obrębie zmian atopowych nasila
stan zapalny oraz utrudnia gojenie się ran.

27 ATOPIA

Świadomy pacjent

Postępowanie wobec gronkowca Choroby wywoływane przez gronkowca złocistego

złocistego u chorych na aZS ✔ z akażenia powierzchowne: czyraki, krosty, ropnie, zapa-
lenie mieszków włosowych a także zapalenia spojówek,
Leczenie gronkowcowych zakażeń powierzchownych
opiera się na stosowaniu środków antyseptycznych takich ✔ zatrucia pokarmowe objawiające się wymiotami i bie-
jak chlorheksydyna lub oktenidyna oraz antybiotykach gunką wywołane przez wspomnianą wcześniej entero-
w  formie maści i  kremów: kwasu fusydowego i  retapa- toksynę,
muliny. Stosowane są także miejscowe kortykosteroidy.
Leczenie zakażeń głębokich to antybiotyki podawane sys- ✔ zakażenia głębokie kości, płuc oraz posocznica
temowo według antybiogramu. i zespół wstrząsu toksycznego.

Wykazano, że ilość gronkowca złocistego na przeprowadzone w  2011 roku, porównujące leczenie AZS
skórze koreluje ze stanem zapalnym oraz ciężkością miejscowymi kortykosteroidami bez oraz z  udziałem anty-
wyprysku atopowego1. Mimo to, nie zaleca się biotyków. Zaskakująco, pomimo znaczniejszej eradykacji
stosowania antybiotyków w  celu zredukowania liczby gronkowca w  leczeniu z  antybiotykiem, końcowy efekt kli-
drobnoustrojów, z wyjątkiem jawnego nadkażenia zmian niczny nie różnił się znacząco w obu grupach4.
atopowych. Taki stan nazywany jest zliszajcowaceniem
(nie mylić ze zliszajowaceniem). Jest dość łatwy do Gronkowiec złocisty w  sprzyjających warunkach
rozpoznania dla lekarza, gdyż zmiana atopowa zaognia może stanowić poważne zagrożenie, natomiast nie jeste-
się, powstaje wysięk i miodowo-żółte strupy. śmy wobec niego bezbronni. Nawet chorując na atopowe
zapalenie skóry, organizm w większości czasu jest w stanie
Przewlekłe stosowanie antybiotyków nie wpływa utrzymać go w ryzach. Profilaktyka, polegająca na reduk-
pozytywnie na przebieg choroby, co więcej stwarza ryzyko cji liczby bakterii, powinna w tym pomóc, a w przypadku
wystąpienia działań niepożądanych oraz powoduje nadkażeń zmian atopowych należy jak najszybciej udać się
selekcję szczepów opornych2. Już dziś oporność bakterii do lekarza i stosować się do jego zaleceń.●
na leki stanowi niezwykle poważny problem. Pojawiły
się bakterie New Delhi (pałeczka zapalenia płuc), Bibliografia:
które posiadają enzym warunkujący niewrażliwość na [1a] Bieber T Atopic dermatitis. N Engl J Med 2008;358 (14) 1483- 1494
większość znanych ludzkości antybiotyków. Gronkowiec
złocisty na początku XX wieku nie wykazywał żadnej [1]William RE, Gibson AG, Aitchison TC, Lever R, Mackie RM. Assessment
oporności na znane antybiotyki. W  tej chwili istnieją of a  contact-plate sampling technique and subsequent quantitative bacterial
już szczepy niewrażliwe na metycylinę (MRSA), kwas studies in atopic dermatitis. Br J Dermatol. 1990;123(4):493–501. 
fusydowy, mupirocynę oraz nawet wankomycynę (VRSA),
co powoduje, że w razie rozwoju infekcji jesteśmy wobec [2]Bat-Chen Friedman, MD and Ran D. Goldman, MD FRCPC. Anti-
nich niemal całkowicie bezbronni. staphylococcal treatment in dermatitis

Mimo niepodważalnego negatywnego wpływu [3]  Gilani SJ, Gonzalez M, Hussain I, Finlay AY, Patel GK. Staphylococcus
gronkowca na przebieg choroby, nie leczy się nosicielstwa. aureus  re-colonization in atopic dermatitis: beyond the skin.  Clin Exp
Rekolonizacja skóry przez patogen nastąpiłaby już po ok. Dermatol. 2005;30(1):10–3. 
mięsiacu od zakończenia leczenia3.
[4], [5] Bath-Hextall FJ, Birnie AJ, Ravenscroft JC, Williams HC. Interventions
Dodatkowym argumentem przeciwko nadużywaniu an- to reduce Staphylococcus aureus in the management of atopic eczema: an updated
tybiotyków w nadkażeniach zmian atopowych jest badanie, Cochrane review. Br J Dermatol. 2010;163(1):12–26. Epub 2010 Mar 5.

Jak ograniczyć kolonizację skóry przez gronkowca złocistego?

Wobec niedoskonałych metod leczenia zakażeń gronkowcowych, bardzo istotne są działania profilaktyczne, ograniczające kolonizację
skóry przez tę bakterię:
✔ częsta zmiana ubrań i ręczników oraz przestrzeganie zasad higieny,
✔ stosowanie emolientów zawierających środki hamujące wzrost bakterii,
✔ p ranie w wysokich temperaturach – powyżej 40°C (najlepiej w 60°C) – pozwala jednocześnie pozbyć się częstych alergenów w po-

staci roztoczy kurzu domowego,
✔ k ąpiele z podchlorynem sodu, które działają bakteriobójczo oraz niwelują uczucie świądu. Jednakże doniesień naukowych w tej

kwestii jest niewiele, a dotychczasowe są ze sobą sprzeczne[5]. Stosowanie takich kąpieli należy konsultować z lekarzem.
(więcej na www.ptca.pl)

28 ATOPIA

EKSPERT RADZI

Karmienie dzieci

Karmienie dzieci – wybrane aspekty:
karmienie naturalne, karmienie sztuczne

Prof. Maciej Kaczmarski

Jak powszechnie wiadomo krwi, nie da się uzyskać czołów mlecznych, występuje u  wszystkich żeńskich
sztucznie. Jedyną jej fabryką jest ludzki organizm. przedstawicieli wszystkich ssaków. Mało tego, każde mle-
Mniej znanym faktem jest to, iż także mleka kobiece- ko, niezależnie od gatunku ssaka, zawiera identyczne gru-
go nie można odtworzyć w warunkach laboratoryjnych. py składników istotnych odżywczo, które różnią się tylko
To jedyna w swoim rodzaju substancja i ochrona, której jedynie ich stężeniem (patrz Tabela 1, 2).
nie da się zastąpić.
Ale to właśnie mleko ludzkie uznaje się za „ideal-
Mleko kobiece idealnym wzorcem ny wzorzec biologiczny”, służący do porównywania
biologicznym wartości odżywczych i  składu mleka innych ssaków,
w  tym mleka krowiego, koziego, owczego etc. Wytwa-
Mleko oczywiście nie jest płynem charakterystycznym rzanie mleka rozpoczyna się bezpośrednio po porodzie,
dla karmienia ludzi. Mleko jako płynna wydzielina gru- a okres laktacji stanowi ostatnią fazę procesu rozrodu.

29 ATOPIA

EKSPERT RADZI

W każdym mleku wyróżnia się składniki: glowodanów, soli mineralnych witamin i innych substan-
cji, o składzie ilościowym i jakościowym dostosowanym
✔ podstawowe: białka, tłuszcze, cukier mleczny (laktoza), do potrzeb związanych z rozwojem niemowlęcia. Woda
jest nośnikiem wszystkich tych składników zapewniając
sole mineralne, witaminy określone ich stężenie w mleku.

✔ towarzyszące: enzymy, hormony, składniki układu od- Wartość energetyczna 100 ml mleka kobiecego i kro-
wiego jest porównywalna i wynosi około 65-70 kcal. Za-
pornościowego, związki azotowe niebiałkowe oraz wę- wartość białka w  mleku ludzkim jest około trzykrotnie
mniejsza niż w mleku krowim (0,9 – 1,4 g/100ml). Główną
glowodany prebiotyczne (frukto- i galakto- oligosacha- frakcję białkową mleka kobiecego (ok. 65,0%) stanowią
białka serwatkowe (α-laktoalbumina i laktoferyna), zaś ka-
rydy) zeina stanowi około 35,0%. W mleku kobiecym brak jest
β-laktoglobuliny – jednej z  frakcji białek serwatkowych,
✔ obce: która występuje w mleku krowim i jest białkiem o silnych
właściwościach alergizujących.
● z anieczyszczenia, które mogą dostać się do mleka
Średnie stężenie białka w mleku krowim zawiera się
z zewnątrz (podczas procesu produkcyjnego – środki w  przedziale 3,2 – 3,5g /100ml (patrz Tabela 2). Mleko
to, jak również inne mleka ssaków kopytnych, wykazuje
myjące, dezynfekujące) przewagę frakcji białkowej – kazeiny (76,0 -79,0%), resztę
stanowią białka serwatkowe (od 24,0% – 21,0%), w tym
● l eki lub związki chemiczne związane z uprawą roślin, również β-laktoglobulina). Z tego powodu mleko krowie
zaliczane jest do gatunku mleka kazeinowego, a  mleko
które mogą się przedostać do organizmu zwierząt kobiece do gatunku mleka serwatkowego.

w trakcie ich karmienia Z  innych istotnych różnic ilościowych obydwu ro-
● l eki, alergeny, które mogą dostać się do mleka dzajów mleka, należy wymienić:
✔ większą zawartość laktozy (cukru mlecznego) (7,1 g/100
kobiecego.
ml) i niższe stężenie soli mineralnych ( 0,2g/100ml) w mle-
W początkowym okresie życia pozałonowego u wszyst- ku kobiecym
kich ssaków, mleko matki jest dla potomstwa „swoistym ✔ n iższą zawartość laktozy (4,7g/100ml) i wyższą stęże-
gatunkowo” pokarmem, źródłem energii oraz wszystkich nie soli mineralnych(0,72 g/100ml) w mleku krowim.
składników pokarmowych, niezbędnych dla rozwoju, wzro-
stu i prawidłowego funkcjonowania młodego organizmu.

Przyjmuje się, że wyłączne żywienie naturalne mle-
kiem kobiecym gwarantuje prawidłowy rozwój do ukoń-
czenia 6 miesiąca życia. W tym okresie życia niemowlęcia,
pokarm kobiecy wytwarzany w wystarczających ilościach
przez zdrową matkę w pełni zaspokaja pod względem ja-
kościowym i  ilościowym wszystkie potrzeby odżywcze
oseska, za wyjątkiem witamin D i K, które należy suple-
mentować. Prawidłowo karmione piersią niemowlę, nie
wymaga w tym okresie dodatkowego dokarmiana.

Zawarte w mleku kobiecym składniki odżywcze, od-
powiadają optymalnym możliwościom ich trawienia,
przyswajania i  metabolizowania przez organizm dziecka.
Jeśli żywienie naturalne jest kontynuowane w  kolejnych
miesiącach wieku niemowlęcego (drugie półrocze życia
lub dłużej), należy je uzupełniać podażą stałych składni-
ków odżywczych „pozamlecznych”, takich jak zupy jarzy-
nowe, kaszki, soki, desery etc.

Eksperci zalecają, aby w  żywieniu dziecka do ukoń-
czenia 1. roku życia nie stosować pełnego mleka krowiego,
ze względu na różnice w składzie mleka kobiecego i kro-
wiego. Jest to spowodowane odrębnością gatunkową białek
oraz niedojrzałość anatomiczno-fizjologiczną przewodu
pokarmowego niemowląt.

Skład jakościowy i ilościowy frakcji białkowej różnicu-
je mleko ludzkie z mlekiem krowim.

Jak wynika z Tabeli 1, mleko kobiece stanowi aktyw-
ną biologicznie wodną zawiesinę: białek, tłuszczów, wę-

30 ATOPIA

EKSPERT RADZI

Średnia zawartość frakcji tłuszczowej jest nieco wyższa podawaniu preparatu zastępującego mleko matki. Na-

w  mleku kobiecym(4,3g/100 ml), niż w  mleku krowim turalną bazę do produkcji tego typu mieszanek stanowi

(3,8-3,9 g/ 100 ml). Również zawartość wybranych witamin mleko krowie, którego główne składniki odżywcze są pod-

jest nieco wyższa w mleku kobiecym, niż w mleku krowim. dawane procesowi modyfikacji i upodobnienia do składni-

Jak zmienia się kobiece mleko wraz ków mleka kobiecego. Proces modyfikacji mleka krowiego
ze zmianą potrzeb niemowlęcia? uwzględnia potrzeby energetyczne, zapotrzebowanie jako-
ściowe na poszczególne składniki odżywcze oraz spraw-

Mlekiem początkowym, gromadzącym się w gruczołach pier- ność organizmu małego dziecka w  zakresie trawienia,

siowych kobiety w końcowym okresie ciąży i w pierwszych wchłaniania, metabolizowania i wydalania.

dniach po porodzie, jest siara. Jest to gęsty, żółtawy płyn, róż- Zarejestrowane w  Polsce modyfikowane mieszanki

niący się od mleka dojrzałego, wyglądem i składem dostoso- mleczne, służące żywieniu zdrowych niemowląt i  małych

wanym do potrzeb organizmu noworodka, stąd duża zawar- dzieci, są oznaczone na opakowaniu cyframi, odpowiadają-

tość białka. Około 3 – 5 dnia po porodzie pojawia się mleko cymi wskazaniom wiekowym:

przejściowe. To kolejny etap w  przejściu od ✔ m leko początkowe 1 – modyfikowana mie-

siary do mleka dojrzałego. Charakteryzuje się Eksperci zalecają, aby szanka mleczna przeznaczona do żywienia

zmniejszeniem zawartości białka oraz zwięk- w żywieniu dziecka dzieci w pierwszych 4 miesiącach życia;

szeniem zawartości tłuszczów i laktozy. do ukończenia 1. roku ✔ mleko następne 2 – modyfikowana mie-
Mleko dojrzałe pojawia się dopiero w  okresie życia nie stosować szanka mleczna przeznaczone do żywienia
około 1 do 2 tygodni od porodu. pełnego mleka niemowląt od 5. do 12. miesiąca życia;

Także w  trakcie samego karmienia pier- krowiego, ze względu ✔ m leko modyfikowane Junior 3 – przezna-
sią mleko nie jest takie samo. Wyróżnia się na różnice w składzie czone do żywienia dzieci od 1. roku życia
tzw. mleko pierwszej i  drugiej fazy. Mleko do ukończenia 2 lat;
I fazy, wydzielane jest na początku karmienia. mleka kobiecego
✔ m leko modyfikowane Junior 4 – przeznaczo-
i krowiego
Zawiera więcej białka, laktozy i soli mineral- ne do żywienia dzieci od 2. do 3. roku życia;

nych, a ma niską zawartość tłuszczu. Główne Uczulenie u  niemowlęcia
zadanie polega na zaspokojeniu pragnienia. karmionego wyłącznie pokarmem matki
Stężenie tłuszczu i wartość energetyczna mleka zwiększa się

stopniowo w  trakcie karmienia. Mleko II fazy, nazywanej Alergia na białka mleka krowiego i inne białka pokarmowe

tłuszczową, jest gęstsze, zawiera więcej tłuszczów i daje kar- np. jaja kurzego, soi, zbóż, owoców, warzyw, rozpoznawa-

mionemu niemowlęciu poczucie nasycenia. na jest najczęściej w wieku niemowlęcym i wczesnodzie-

Modyfikowane mieszanki mleczne cięcym (do 3 roku życia) u około 4,0 – 6,0% tej populacji
wiekowej. Szacuje się, że objawy alergiczne występujące

Składu mleka kobiecego nie można odtworzyć w  warun- u  2,5% – 3,0% niemowląt związane są ze specyfiką ży-

kach laboratoryjnych. Wszystkie składniki zawarte w mleku wienia opartego na karmieniu sztucznym (mleko krowie,

kobiecym charakteryzuje po prostu jego unikalność oraz przetwory mleczne) lub mieszanym (mleko kobiece, mie-

swoistość gatunkowa. Unikalne właściwości immunolo- szanka mleczna). Dla tej grupy małych dzieci spożywane

giczne białek zawartych w  mleku ludzkim, determinują produkty stanowią źródło alergenów i  przyczynę poten-

jego swoistość gatunkową i  sprawiają, że nie jest możliwe cjalnego uczulenia organizmu, mogącego w  następstwie

całkowite zastąpienie go innym obcogatunkowym mlekiem. prowadzić do rozwoju alergii pokarmowej.

Także mlekiem krowim, mieszanką modyfikowaną mleka Należy jednak pamiętać, że u niektórych niemowląt

krowiego, mlekiem kozim, owczym itd., czy też mieszanką objawy alergii pokarmowej mogą wystąpić także w trak-

z zawartością białka roślinnego np. „mleko” ryżowe, „mle- cie wyłącznego karmienia mlekiem kobiecym. Szacuje się,

ko” owsiane, „mleko” migdałowe. że to zjawisko występuje rzadko i  dotyczy niewielkiego

Białka mleka kobiecego są pozbawione właściwości odsetka światowej populacji niemowląt karmionych wy-

antygenowych w  stosunku do organizmu ludzkiego. Te łącznie piersią – około 0,5%. U dzieci tych nie dochodzi

cechy mleka kobiecego powodują, iż karmienie piersią do uczulenia na frakcje białkowe mleka kobiecego, które

uznano za jedno z  najistotniejszych działań prewencyj- są swoiste gatunkowo i nie uczulają niemowlęcia karmio-

nych rozwoju nadwrażliwości pokarmowej. nego piersią. Alergenami uczulającymi są białka obcoga-

W przypadku, gdy karmienie naturalne niemowlęcia tunkowe, dostające się w bardzo małych ilościach do mle-

nie jest możliwe lub zostało przedwcześnie zakończone, ka kobiecego, a rodzaj ich pozostaje w ścisłym związku ze

kontynuacja racjonalnego procesu żywienia polega na sposobem odżywiania się matki karmiącej piersią.

31 ATOPIA

EKSPERT RADZI

Zakłada się, że dla przeważającej większości niemow- i krwionośny z przewodu pokarmowego do gruczołów
ląt karmionych naturalnie, śladowa obecność tych alerge- piersiowych.
nów w mleku kobiecym służy fizjologicznemu procesowi
nabywania tolerancji pokarmowej. Prawdopodobieństwo Znajdujące w mleku kobiecym śladowe ilości alergenów
wystąpienia uczulenia jest natomiast wyższe u  dzieci uro- (obcych gatunkowo białek – β-laktoglobulina, α-kazeina,
dzonych w  rodzinach „wysokiego ryzyka” rozwoju alergii. ovalbumina, ovomukoid, gliadyna lub innych), spożywa-
ne wielokrotnie przez niemowlę, mogą je „uczulić”, nawet
Do procesu uczulenia dochodzi, gdy spożywane na więcej niż jeden alergen. Procesowi uczulenia sprzyja
przez kobietę karmiącą piersią białka zwierzęce lub również niedojrzała bariera śluzówkowa przewodu pokar-
roślinne zawarte w  różnych produktach pokarmo- mowego małego dziecka jednoczasowo, co w konsekwencji
wych (źródła potencjalnych alergenów) przedostaną może doprowadzić do wystąpienia różnych objawów alergii
się w  bardzo złożony sposób przez układ limfatyczny pokarmowej. ●

Tabela I. Skład jakościowy Tabela II. Skład jakościowy
i ilościowy mleka ludzkiego i ilościowy mleka krowiego

Nazwa składnika Zawartość Nazwa składnika Zawartość Zawartość
woda 87,6 %
woda % [Jastrzębska] [Ziajka]
Energia Kcal/100ml 65,0 - 70,0 Kcal/100ml 87,3% 87,6%
białka (g /100ml) 65,0 -70,0 65,0 -70,0
białka (g /100ml) 0,9 - 1,4 3,5 3,2
• białka serwatkowe 60,0%
• kazeina 40,0%

tłuszcze (g /100ml) 4,3g tłuszcze (g /100ml) 3,8 3,9
• trójglicerydy 98,0% laktoza (g /100ml) 4,7 4,8
• - kwasy tł. nasycone 2,07g związki mineralne (popiół) 0,72
• - kwasy tł. jednonasycone 1,7g
• - kwasy tł. wielonasycone 0,52g sole mineralne (mEq/l) 27,0
• cholesterol 13 mg 27,0
• karnityna 6 mg • sód 9,0
• tauryna 3,3-5,2 mg • potas 0,5
• magnez 0,02
węglowodany 7,1 • żelazo 0,4
• laktoza 80,0% • miedź 120,0
• oligosacharydy 20,0% • cynk
• wapń

składniki mineralne (popiół): 0,2 g/ 100 ml zawartości
• potas (K) 52,mg porówny-
• chor (CLl 39 mg walne
• wapń (Ca) 33 mg
• sód (Na) 17,5 mg witaminy μg/dl 34,0
• magnez (Mg) 3,1 mg • wit. A 0,3- 1,0
• cynk (Zn) 0,175 mg • wit. D IU/dl 0,1
• miedź (Cu) 0,04 mg • wit. E mg/dl 6,0
• żelazo (Fe) 0,03 mg • wit. K 48,0
• jod (J) 0,007 mg • pirydoksyna

Witaminy: 241 j.m. Piotrowska – Jastrzębska J.D. Nowe kierunki w żywieniu dzieci
• wit. A 0,42 j.m. zdrowych. Akademia Medyczna w Białymstoku,1996.
• wit. D 0,56 mg Ziajka S. Mleczarstwo t. 1; 2008. Wydawnictwo Uniwersytetu
• wit. E 1,5 mcg Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie. 2008.
• wit. K
Artykuł„ Objawy alergiczne
Żywienie dzieci zdrowych i chorych [red.] J. Socha. Wydawnictw u niemowląt karmionych wyłącznie
naturalnie (piersią)”znajdziesz w archiwalnym

numerze Atopii (3/2017).
pobierz

32 ATOPIA

EKSPERT Uczy

Witamina D

w atopowym

zapaleniu

skóry

W patogenezie atopowego
zapalenia skóry biorą
udział komórki układu
odpornościowego.

Na powierzchni niektórych
z nich odkryto receptory

dla witaminy D –
postanowiono więc wziąć

pod lupę
to powiązanie.

LEK. Karina Polak

33 ATOPIA

EKSPERT Uczy

D(obra) witamina Po co nam witamina D?

Określenie „witamina D” może wprawiać w  lekką kon- Zasadniczym zadaniem witaminy D w organizmie czło-

sternację – pod pozornie prosto brzmiącą nazwą kryje się wieka jest regulacja gospodarki wapniowej. Wyraża się

tak naprawdę szereg związków. Po pierwsze, mamy do to przede wszystkim jej wpływem na kości, w przypadku

czynienia z zawartym głównie w organizmach roślinnych których odpowiada za mineralizację. Niedobory witami-

ergokalcyferolem (witamina D2), po drugie – występu- ny D u dzieci prowadzić mogą do rozwoju krzywicy, zaś

jącym w  organizmach zwierzęcych cholekalcyferolem u dorosłych – osteoporozy.

(witamina D3). Formą aktywną zaś, oddziałującą w  or- W  związku z  faktem, że receptory dla witaminy D

ganizmie człowieka, jest kalcytriol, powsta- wykryto także w szeregu innych tkanek or-

jący poprzez zmodyfikowanie witaminy D3 Aby zapewnić ganizmu, obecnie prowadzone są badania
przez wątrobę i nerki. ciału odpowiednią nad jej wpływem na inne układy. Najnowsze
ilość witaminy D, badania sugerują, że odpowiedni poziom
Jak połapać się w tych obco brzmiących w miesiącach letnich witaminy D zmniejsza ryzyko szeregu cho-
nazwach? Na początek warto wiedzieć, skąd na naszej szerokości rób sercowo-naczyniowych, nowotworo-
w  ogóle witamina D bierze się w  naszym wych, a także cukrzycy i chorób autoimmu-
organizmie. Istnieją dwa jej główne źródła geograficznej nologicznych.
– pokarm, który spożywamy i synteza w na-
szej skórze pod wpływem promieniowania wystarczy kwadrans
przebywania na AZS i witamina D
słonecznego.

Razem z  pożywieniem dostarczamy pełnym słońcu W  patogenezie atopowego zapalenia skóry
ergokalcyferol (D2) oraz cholekalcyfe- z odsłoniętymi biorą udział komórki układu odpornościo-
rol (D3). Warto pamiętać, że są to związki przedramionami wego. Na powierzchni niektórych z  nich
rozpuszczalne w tłuszczach i aby organizm i podudziami odkryto receptory dla witaminy D – posta-
mógł je przyswoić, muszą być zapewnione nowiono więc wziąć pod lupę to powiązanie.

w tej formie. Do produktów szczególnie bo- Wśród komórek wykazujących obec-

gatych w witaminę D należą tłuste ryby morskie, uzyski- ność receptora dla witaminy D znajdują się tzw. ko-

wane z  nich oleje (tran!) i  żółtka jaj. Sama dieta, nawet mórki dendrytyczne. Odgrywają one kluczową rolę

bogata w wymienione pokarmy, nie jest jednak w stanie w  inicjowaniu i  kierowaniu reakcji immunologicznej.

pokryć zapotrzebowania organizmu – wystarcza ona do W  licznych badaniach wykazano, że aktywna forma

zapewnienia maksymalnie 20% niezbędnej witaminy D. witaminy D (kalcytriol) hamuje różnicowanie, dojrze-

Reszta pochodzi z naszej własnej syntezy, odbywającej się wanie i aktywację tych komórek, sprzyja ich apoptozie

w skórze. Pod wpływem promieniowania UVB (składowa (zaplanowana, samobójcza śmierć komórki), a  także

światła słonecznego) w warstwie rozrodczej naskórka do- wpływa na funkcjonowanie i różnicowanie innych ele-

chodzi do wytwarzania cholekalcyferolu, który następnie mentów układu immunologicznego (np. limfocytów T)

ulega przemianom w  wątrobie i  nerkach. Tam powstaje – można więc w  uproszczeniu przyjąć, że witamina D

forma aktywna witaminy D (kalcytriol), która oddziałuje zapobiega powstawaniu stanu zapalnego i  sprzyja jego

w organizmie. „wygaszaniu”, co w przypadku AZS jest zjawiskiem bar-

Aby zapewnić ciału odpowiednią ilość witaminy D, dzo pożądanym.

w  miesiącach letnich, na naszej szerokości geograficz- Aby sprawdzić, jak ta teoria przekłada się na praw-

nej, wystarczy kwadrans przebywania na pełnym słońcu dziwe życie, w szeregu badań oceniano poziom witaminy

z  odsłoniętymi przedramionami i  podudziami (oczywi- D w surowicy u dorosłych i dzieci z AZS. Dodatkowo po-

ście zakładając, że wcześniej nie zastosowaliśmy kremów dobne oznaczenia wykonano we krwi pobranej po uro-

z filtrem, które blokują przenikanie promieniowania sło- dzeniu ze sznura pępowinowego u  dzieci obarczonych

necznego przez powierzchnię skóry). Jeśli wystawiamy zwiększonym ryzykiem rozwoju AZS (np. ze względu na

się na słońce częściej, nadmiar zsyntetyzowanej witaminy występowanie choroby w rodzinie) oraz z krwi ich matek.

jest po prostu przekształcany do związków nieaktywnych Uzyskane wyniki jednoznacznie wykazały, że niskie stę-

biologicznie, co zapobiega zatruciu. żenie witaminy D w surowicy w każdej z tych grup zwięk-

Niestety, od października do marca intensywność szało ryzyko rozwoju AZS lub korelowało z nasiloną jego

promieniowania słonecznego jest niewystarczająca, aby ciężkością. Im wyższy poziom witaminy D występował

synteza w skórze zachodziła efektywnie – wtedy koniecz- w surowicy u dzieci, tym łagodniej przebiegała choroba

ne jest uzupełnianie poziomu witaminy D w organizmie i niższa była punktacja w skali SCORAD (narzędzie oce-

poprzez jej suplementację. ny nasilenia atopowego zapalenia skóry).

34 ATOPIA

EKSPERT Uczy

Idąc tym tropem, postanowiono sprawdzić, czy su- Optymalny poziom witaminy D w surowicy wynosi

plementacja witaminą D wpłynie pozytywnie na poprawę 30-50ng/ml, choć niektóre badania naukowe sugerują,

stanu skóry. Większość badań z randomizacją przyniosła że do prawidłowego funkcjonowania układu immuno-

pozytywną odpowiedź na to pytanie – suplementowa- logicznego wymagany jest poziom rzędu 40-60ng/ml.

nie witaminy D tak, by osiągnąć jej prawidłowy poziom O  niedoborze można mówić, gdy stężenie witaminy D

w surowicy, już po 1-2 miesiącach pozwalało zaobserwo- spadnie poniżej 20ng/ml, zaś polskie wytyczne rekomen-

wać poprawę oceny skóry w skali SCORAD. dują rozpoznawanie poziomu toksycznego od 100ng/ml.

Temat ten jest jednak stosunkowo „świeży” w świe- Ze względu na fakt, że osoby z AZS należą do grupy

cie medycyny. Ze względu na fakt, że badania były pro- ryzyka niedoborów, zaleca się u nich oznaczenie poziomu

wadzone na kilkudziesięcioosobowych grupach pacjen- 25-OH-witaminy D (forma aktywna, czyli kalcytriol, jest

tów, istniejące rekomendacje dotyczące AZS mniej stabilna, dlatego nie używa się jej zwy-

traktują witaminę D z  dużą ostrożnością Ze względu na fakt, kle w  badaniu). Uzyskanie wyniku poniżej

– jak czytamy w polskich zaleceniach, „wy- że osoby z AZS należą normy powinno skłonić do włączenia lecze-
daje się, że suplementacja witaminą D lub nia odpowiednimi dawkami witaminy tak,
E może być przydatna w  leczeniu AZS, ale do grupy ryzyka aby uzupełnić jej poziom w organizmie. Aby
wymaga to dalszych kontrolowanych badań, niedoborów, zaleca ocenić skuteczność taliego leczenia, należy
zanim powstaną bezpośrednie rekomendacje”. się u nich oznaczenie okresowo powtarzać oznaczenie poziomu
Pochodząca z  2018r. nowelizacja dotycząca 25-OH-witaminy D w surowicy i na tej pod-
zasad suplementacji i  leczenia witaminą D poziomu stawie modyfikować dzienną przyjmowaną
25-OH-witaminy D

w ogóle, nie tylko u pacjentów z atopowym ilość jednostek witaminy D. W  populacji

zapaleniem skóry, opracowana przez inter- ogólnej takie oznaczenie nie jest konieczne

dyscyplinarny zespół ekspertów, nie jest jednak już tak – należy wtedy po prostu sugerować się ogólnymi wytycz-

powściągliwa. Umieszcza ona osoby z AZS w grupie na- nymi dotyczącymi suplementacji, bez badania poziomu

rażonej na niedobory witaminy D i proponuje konkretne w surowicy.

postępowanie. Na naszej szerokości geograficznej zaleca się przyj-

Odpowiedni poziom – czyli jaki? mowanie witaminy D absolutnie każdemu od paździer-
nika do marca. Wynika to z  braku dostępności odpo-

Dlaczego osoby cierpiące na atopowe zapalenie skóry wiedniej ilości światła słonecznego, by synteza skórna

należą do grupy narażonej na niedobór witaminy D? witaminy D była efektywna. Wielkość dawki zależy od

Wynika to z wielu czynników – po pierwsze, stosowane wielu czynników, przyjmuje się jednak, że wynosi ona

miejscowo leczenie nakłada pewne ograniczenia doty- 800-2000j./dobę dla osoby dorosłej (w  zależności od

czące np. przebywania na słońcu. Dodatkowo AZS czę- diety, masy ciała – osobom otyłym zwykle zwiększamy

ściej występuje w  populacji miejskiej, gdzie i  tak ilość dawkę). W okresie od maja do września, przy spełnieniu

czasu spędzanego na świeżym powietrzu jest ograni- „warunku” przebywania na słońcu przez minimum 15

czona (praca biurowa, szkoła, większa ilość form ak- minut dziennie z odsłoniętymi ramionami i podudziami

tywności dostępnych wewnątrz). Dochodzi też kwestia (bez kremów z filtrem!) nie ma konieczności uzupełnia-

dodatkowych uczuleń i  modyfikowania pod ich kątem nia diety w dodatkowe suplementy, choć – jeśli ktoś się

diety (wykluczenie produktów bogatych w witaminę D), na nie zdecyduje – nie przynosi to negatywnych skutków

unikania przebywania na zewnątrz ze względu np. na i nadal jest bezpieczne.

sezonowe alergeny w postaci pyłków traw… Przykłady W przypadku dzieci urodzonych w terminie w wie-

można mnożyć. ku 0-6 miesięcy zaleca się podawanie 400j. witaminy D

35 ATOPIA

EKSPERT Uczy

na dobę niezależnie od sposobu karmienia. Od 6. mie- Co ciekawe, sprawa inaczej ma się u seniorów. Po 65. r.ż.

siąca życia aż do ukończenia roczku ta ilość może (choć zdolność do wytwarzania witaminy D w skórze zmniejsza się.

nie musi!) wzrosnąć do 600 j./dobę – wtedy W związku z tym dodatkowe 800-2000j./dobę

dobierając dawkę uwzględniamy, ile wita- Po 65. r.ż. zdolność do powinno być podawane przez cały rok. Po 75.
miny D dziecko przyjmuje z pokarmem. wytwarzania witaminy r.ż. ta rekomendowana dobowa ilość witaminy
D w skórze zmniejsza jeszcze rośnie, osiągając 2000-4000j./dobę!
U dzieci w wieku 1-10 lat ilość dodatko- się. W związku z tym
wo podawanej witaminy D zależy od pory W  Polsce do suplementacji najczęściej
roku i czasu spędzanego na słońcu. Podob- dodatkowe 800- wybierany jest cholekacyferol – jest on do-

nie jak u dorosłych, jeśli w okresie od maja stępny bez recepty. Warto pamiętać, że nie

do października dziecko spędza czas na ze- 2000j./dobę powinno udokumentowano korzyści z  łączenia wita-

wnątrz, odpowiednio długo wystawiając się być podawane przez miny D z witaminą K2, której dodatek miał
na działanie promieni słonecznych, suple- rzekomo zapobiegać kalcyfikacji naczyń
mentować nie trzeba. Jeśli jednak z  jakichś cały rok. krwionośnych – to, na co warto natomiast

powodów synteza skórna nie wystarcza lub zwracać uwagę, to forma przyjmowanej wita-

mamy do czynienia z okresem jesieni i zimy, należy po- miny D. Ze względu na jej rozpuszczalność w tłuszczach

dawać dzieciom dodatkowo 600-1000j. dziennie. U  na- należy wybierać odpowiedni jej wariant (kapsułki zawie-

stolatków zasady suplementacji są analogiczne, dawka rające olej, tran itd.) lub pamiętać o przyjmowaniu tabletki

wzrasta tylko do 800-2000j/dobę. z posiłkiem zawierającym tłuszcz. ●



Lek. Karina Polak

Z wyróżnieniem ukończyła Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego. Laureatka stypendium
Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego za wybitne osiągnięcia na polu naukowym. Autorka licznych
doniesień konferencyjnych i publikacji naukowych (m.in. Polish Journal of Pathology, Acta Medica
Cracoviensia). Współpracuje z wydawnictwem Medycyna Praktyczna. Członkini PTCA. Ze względu
na fakt, że sama cierpi na atopowe zapalenie skóry, stara się popularyzować wiedzę na temat choroby
wśród personelu medycznego oraz pacjentów.

36 ATOPIA

ARTYKUŁ SPONSOROWANY

Gdy skóra swędzi…
Jak PoraDzić sobie ze świąDem w azs?

Prof. dr hab. adam reich

Zakład i Klinika Dermatologii, Kolegium Nauk
Medycznych, Uniwersytet Rzeszowski, Rzeszów

Atopowe zapalenie skóry (AZS) dotyczy nawet 15-30 proc. osób żyjących
w krajach rozwiniętych. Objawy choroby zawsze powodują dyskomfort oraz
zwykle nasilają się zimą lub wiosną.

Jakie są najbardziej uporczywe objawy związane do nadkażenia lub podrażnienia. W rezultacie stan zapal-
z atopowym zapaleniem skóry? ny się zaostrza i chory ponownie się drapie. I to właśnie
jest błędne koło, w którym często niewiadome jest, co było
To choroba, która wiąże się przede wszystkim z pierwsze – swędzenie czy zmiany skórne.
bardzo intensywnym swędzeniem skóry – świąd jest
nieustający i uporczywy, dlatego pacjent ciągle się zatem w jaki sposób można łagodzić świąd?
drapie. Ponadto coraz częściej mówi się także o
tym, że skóra atopowa oprócz tego, że swędzi, to Sposobów łagodzenia swędzenia jest wiele, jednak należy
też boli – jest to tzw. ból skórny. U chorych na AZS dobrać je indywidualnie do każdego pacjenta w oparciu
podczas badania lekarskiego stwierdza się również o przebieg choroby, jej nasilenie oraz współistniejące obja-
obecny na skórze rumień, a jeśli chodzi o stan skó- wy. U pacjentów, u których zmiany występują z bardzo
ry, to oprócz tego, że jest sucha, dodatkowo może dużym nasileniem, stosuje się leczenie farmakologiczne.
się łuszczyć. Największy dyskomfort związany jest Dobry efekt przynoszą miejscowe preparaty przeciwza-
jednak ze swędzeniem, dlatego też AZS to choroba palne, czyli miejscowe steroidy i inhibitory kalcyneuryny.
bardzo uciążliwa. Oprócz tego, zarówno u chorych ze zmianami o dużym
nasileniu, jak i mniejszym, istotna jest właściwa pielęgna-
Dlaczego podczas atopowego zapalenia skóry cja ciała. Zaleca się im m.in. stosowanie emolientów,
pojawia się świąd? czyli specjalistycznych preparatów, które działają przeci-
wświądowo, zmiękczająco i nawilżająco na naskórek.
Patomechanizm tego zjawiska nie jest jeszcze Ulgę przynoszą także m.in. chłodne prysznice, noszenie
w pełni wyjaśniony. Wiadome jest, że swędze- przepuszczającej powietrze, bawełnianej odzieży oraz
nie jest związane z występującymi u pacjentów stosowanie kosmetyków bez uczulających substancji
zaburzeniami bariery naskórkowej, które obniżają w składzie.
poziom nawilżenia skóry i w konsekwencji sta-
je się ona sucha, szorstka w dotyku oraz mało o czym jeszcze powinni pamiętać chorzy na azs?
elastyczna, przez co naskórek jest podatny na
otarcia i urazy. Z kolei powstające zmiany skór- Istotne jest przede wszystkim to, by zdać sobie sprawę, że
ne mogą ponownie wywoływać swędzenie atopowe zapalenie skóry to choroba na całe życie, która
i drapanie, które jeszcze bardziej pogarszają ogól- ma okresy zaostrzeń oraz remisji. Warto też pamiętać o
ny stan skóry. odpowiednim nawilżeniu skóry, unikaniu szkodliwego pro-
mieniowania UV oraz alergenów, które mogą być zawarte
Przypomina to trochę błędne koło. np. w spożywanych produktach, stosowanych kosmetykach
lub środkach myjących i do prania. Ważne też jest to, by
Dokładnie tak. Chodzi o to, że świąd pro- zgłosić się do lekarza dermatologa lub alergologa tuż po
wokuje do drapania, z kolei to prowa- tym, gdy zauważy się zaostrzenie świądu, zaczerwienienia
dzi do uszkodzenia naskórka, do którego lub zmian skórnych, co umożliwi szybkie wdrożenie lecze-
mogą wnikać alergeny zewnątrzpochodne nia, łagodzącego nieprzyjemne symptomy.
i bakterie, nasilające zmiany skórne i prowadzące

37 ATOPIA

Świadomy pacjent zapomnij
natychmiast
o drapaniu

Piękne momenty w życiu to codzienne wspomnienia dzielone TeN sPosób PrzyNosi ulgę
z innymi, proste przyjemności, które sprawiają nam radość. Kiedy jednak świąd powraca w te same okolice skóry, war-
Bez wątpienia nawracające i uporczywe swędzenie skóry to wybrać produkt o działaniu przynoszącym natychmia-
stanowi ogromnie dokuczliwe doznanie obniżające jakość stową ulgę. Obszary podatne na nawracające swędzenie,
życia dziecka, przekładające się na zmęczenie, rozdrażnie- czyli m.in. powieki, policzki, szyja, nadgarstki, łokcie i miej-
nie i zniecierpliwienie, problemy z koncentracją w szkole, kło- sca pod kolanami, posiadają niewidoczne mikropęknięcia,
poty w kontaktach z rówieśnikami, ale przede wszystkim złą które niszczą barierę ochronną skóry, co skutkuje jej prze-
jakość snu lub bezsenne noce dla pacjenta i jego rodziny. suszeniem, podrażnieniem i swędzeniem. W takiej sytuacji
kluczowa jest skuteczna ochrona skóry, która ogranicza
Jak Pomóc skórze? wnikanie do niej szkodliwych substancji i drobnoustrojów,
Pierwszym krokiem do opanowania swędzenia jest przede a także zapobiega jej odwodnieniu. Tym samym warto wybrać
wszystkim ograniczenie ryzyka jego wystąpienia. Można dermokosmetyki, które w pierwszej kolejności wspomogą reduk-
to zrobić poprzez codzienną rutynę kąpieli i nawilżania oraz cję uporczywego świądu, a później nawilżą i zmiękczą skórę,
stosowanie leków na receptę. Poza kąpielami, konsekwentnie co przywróci jej równowagę.
i obficie aplikuj produkty nawilżające, których zadaniem jest
uzupełnienie poziomu lipidów i odbudowa bariery naskórka. Jak uTrzymać efekT
emolienty, bo właśnie o nich mowa, to podstawowe działanie braku swęDzeNia?
wspomagające w terapii azs według najnowszych medycz- Aby każdy mógł cieszyć się życiem i ukojeniem na co dzień, w
nych rekomendacji napisanych wspólnie przez ekspertów każdym wieku i w każdej chwili, eau Thermale avène przynosi
specjalizacji na co dzień stykających się z tym schorzeniem2. rozwiązanie na intensywny, miejscowy świąd1 za pomocą
Należy stosować je codziennie w okresie remisji choroby nowego kojącego koncentratu: pielęgnacji s.o.s dla natych-
i zaostrzeń na niezmienione powierzchnie ciała. miastowego efektu przeciw swędzeniu3.
Opracowany z myślą o pielęgnacji wspomagającej lecze-
obszary podatne nie objawowe tych obszarów skóry gdzie świąd powra-
na nawracajace swedzenie ca i jest najsilniejszy, kojący koncentrat Xera calm a.D
to pielęgnacja s.o.s do stosowania obok codzien-
nej nawilżającej pielęgnacji i higieny emolientami
Xera calm a.D.

BEZPOŚREDNIO PO NAŁOŻENIU

- 69%Uczucie świądu1 zostaje 3
zmniejszone o
Emolienty Plus zawierające substancję
aktywną I-modulia® są rekomendowane nie zaburza równowagi
w przebiegu AZS przez dermatologów, mikrobiomu skóry
alergologów, padiatrów i lekarzy
rodzinnych2. Przykładem produktów Zmniejszone ryzyko uczulenia i infekcji
zawierających I-modulia® jest gama
kosmetyków sterylnych XeraCalm
A.D. Sprawdź najnowsze wytyczne
ekspertów we wspólnie wydanych
rekomendacjach.

1 Spowodowany/Spowodowanego suchością skóry. PFDC/32/2020
2 Atopowe zapalenie skóry. Interdyscyplinarne rekomendacje diagnostyczno-terapeutyczne Polskiego Towarzystwa Dermatologicznego, Polskiego Towarzystwa Alergologicznego, Polskiego Towarzystwa Pediatrycznego oraz Polskiego Towarzystwa Medycyny Rodzinnej. Część I. Profilaktyka, leczenie miejscowe i fototerapia.
Roman J. Nowicki, Magdalena Trzeciak, Maciej Kaczmarski, Aleksandra Wilkowska, Magdalena Czarnecka-Operacz, Cezary Kowalewski, Lidia Rudnicka, Marek Kulus, Agnieszka Mastalerz-Migas, Jarosław Peregud-Pogorzelski, Małgorzata Sokołowska-Wojdyło, Radosław Śpiewak, Zygmunt Adamski, Joanna Czuwara,
Monika Kapińska-Mrowiecka, Andrzej Kaszuba, Dorota Krasowska, Beata Kręcisz, Joanna Narbutt, Sławomir Majewski, Adam Reich, Zbigniew Samochocki, Jacek Szepietowski, Katarzyna Woźniak.

3 Samoocena na s3kal8i anaAloTgoOwePj uIA68 osób z atopowym zapaleniem skóry i / lub miejscowymi suchymi obszarami ze świądem. Ocena świądu bezpośrednio po nałożeniu Xera Calm A.D Koncentratu kojącego.

Dystrybutor: Pierre Fabre Dermo-Cosmétique Polska Sp. z o.o., ul. Belwederska 20/22, 00-762 Warszawa, tel.: 22 559 63 60, [email protected] www.eau-thermale-avene.pl

ATOPOWY DOM

CAŁA PRAWDA
o roztoczach

Alergia na roztocza kurzu domowego to powszechny
problem pacjentów dotkniętych chorobami
atopowymi. Kichanie, łzawienie, kaszel...

AutOr: HUBERT GODZIĄTKOWSKI
39 ATOPIA

ATOPOWY DOM

Aby poprawnie zająć się walką o  redukcję tych ob- okresowych konsultacji chorych z każdego przedziału wie-
jawów, należy posiąść niezbędną wiedzę, zarówno kowego u specjalistów alergologa lub dermatologa (w zależ-
w aspekcie czym roztocza są, jak i w kwestiach me- ności od lokalizacji objawów).
chanizmów wywoływania tych objawów. Dopiero po za-
poznaniu się z powyższym, możemy mówić o sposobach Osobom uczulonym na alergeny
radzenia sobie z tym „pajęczakiem dokuczliwym” i podsta-
wowych zasadach profilaktyki antyroztoczowej roztoczowe zaleca się:

A co Ty wiesz o alergii na roztocza ✔ usunięcie skupisk kurzu

kurzu domowego? ✔ częstą wymianę pościeli i materacy

Na przestrzeni ostatnich dziesięcioleci obserwuje się tenden- ✔ nieodkurzanie w obecności alergika
cję do wzrostu występowania reakcji uczuleniowych na rozto-
cza kurzu domowego. W ostatnich badaniach przeprowadzo- ✔ p olerowanie i czyszczenie gładkich
nych w Polsce, na grupie 1337 chorych wykazano, że alergia powierzchni pastami
na roztocze (Dermatophagoides farinae i  pteronyssinus) sta-
nowiła około 20% dolegliwości związanych z nieżytem nosa. ✔ likwidację jaśków, kap, pokryć meblowych
mebli tapicerowanych
Roztocza kurzu domowego są głównym alergenem odpo-
wiedzialnym za trwający przez cały rok alergiczny nieżyt nosa ✔ częste wietrzenie
(ANN), swędzenie, zmiany skórne, zaostrzenia atopowego
zapalenia skóry (AZS) oraz astmę oskrzelową. Są to objawy ✔ s tosowanie specjalistycznych barierowych
główne alergii uogólnionej na roztocza kurzu domowego. antyroztoczowych pokrowców na materace, kołdry
i poduszki
Nie są pasożytami. Gdyby nie ich zdolności do uczula-
nia, nie byłyby dla domowników problemem. Tylko zni- Co istotne alergia na roztocza kurzu domowego jest aler-
komą część wszystkich obecnie znanych 30 tys. gatunków gią wziewną, a reakcje alergiczne w 90% wywołują nie same
roztoczy stanowią te uczulające. Występują one w różnych roztocza, ale ich odchody, które przyklejają się do drobinek
środowiskach, najczęściej w  glebie, gdzie w  1m3 można kurzu (stąd nazwa roztocza kurzu domowego lub skrócona,
znaleźć setki tysięcy osobników. Dla człowieka chorobo- choć nie do końca prawidłowa nazwa – alergia na kurz),
twórczym roztoczem jest świerzbowiec (Sarcoptes scabiei) które to drobinki unosząc się w powietrzu są wdychane i wy-
– gatunek odpowiedzialny za powstawanie świerzbu. wołują reakcję alergiczną z objawami opisywanymi powyżej.

Objawy uczulenia na roztocze mieszkaniowe to przede Czym są roztocza?
wszystkim zatkany nos, szczególnie w godzinach rannych,
zmiany skórne i  zaostrzenie AZS, wzmożony świąd oraz Roztocza kurzu domowego to grupa saprofitycznych, mi-
objawy astmy oskrzelowej, w 90% występujące w nocy. kroskopijnych (0,1–0,5 mm długości) pajęczaków z rzędu
Nasilenie dolegliwości występuje jesienią, w czasie zamyka- roztoczy (Acari), żyjących w kurzu domowym i żywiących
nia okien i częstego przebywania w pomieszczeniach. Ob- się głównie złuszczonym naskórkiem ludzkim lub odzwie-
jawy spotęgowane są włączeniem centralnego ogrzewania. rzęcym (pies oraz kot).
Dzieci w wieku niemowlęcym są szczególnie narażone na wa- Idealnym otoczeniem dla rozmnażania i skupiania roztoczy
runki do wdychania silnie uczulającego antygenu, co powo- są środowiska o dużej wilgotności (np. w wyniku pocenia się)
duje, że objawy uczulenia występują już u niemowląt i relatywnie wysokiej temperaturze w stosunku do otoczenia
czyli, na przykład, materace łóżek i pościel. Roztocza znajdują
Osoby podejrzane o uczulenie na roztocze kurzu domo- się też w powietrzu, unoszą się wraz z kurzem domowym.
wego powinny mieć wykonane testy alergiczne naskórkowe. Główne siedliska roztoczy, poza unoszącym się kurzem do-
Inną metodą diagnostyczną jest próba prowokacyjna dono- mowym, to przede wszystkim materace łóżek, kołdry, po-
sowa, dospojówkowa lub dooskrzelowa. Badania te powinny duszki i dywany, na których bawią się dzieci oraz we zabawki.
być wykonane w specjalistycznych ośrodkach medycznych. Te niewidoczne gołym okiem pajęczaki występują w ponad
30. tysiącach gatunków. Jednak do najczęściej występują-
Należy pamiętać, że uczulenie na roztocza kurzu domo- cych należą:
wego jest schorzeniem o charakterze przewlekłym. Typowy • S kórożarłoczek skryty (Dermatophagoides pteronyssinus)
dla tego typu chorób rozwój nadwrażliwości polega na
stopniowym pojawianiu się coraz bardziej dokuczliwych • Euroglyphus maynei
objawów astmy oskrzelowej. Zaleca się inwestowanie w roz- • Dermatophagoides farinae
wiązania antyroztoczowe i antyalergiczne oraz konieczność
Roztocza, a konkretnie ich odnóża oraz odchody (szcze-
gólnie enzymy trawienne w  nich zawarte), są silnymi

40 ATOPIA

ATOPOWY DOM

alergenami powodującymi reakcje aler- Istotny jest materiał, z którego wyprodu-

giczne, takie jak kaszel, duszności, czy kowano materac. Nie stwierdzono roztoczy

też swędzenie u osób uczulonych. Zmie- w  materacach z  włosia końskiego i  bawełny

szane z powietrzem podczas oddychania, oraz tylko niewielką ilość w materacach z pi-

dostają się do dróg oddechowych i  stają anki poliestrowej. Znaleziono jednak roztocza

się istotnym trygerem nasilenia czy też wy- na ubraniach domowników. Najwięcej aler-

wołania manifestacji skórnych, np. u  osób genu było na parterze. Niższe stężenia alergenu

cierpiących na atopowe zapalenie skóry. Roztocza, uczulają znaleziono na krzesłach czyszczonych metodą
Ze względu na niekorzystne dla człowieka suchą aniżeli mokrą.
głównie swoimi
efekty działalności roztocza, często nazywa Idealnym siedliskiem i emitentem roztocza

się je pajęczakiem dokuczliwym. odchodami, mającymi są łóżka pościel (ze względu na idealną wilgot-

Występowanie roztoczy rozmiary około ność i temperaturę dla rozmnażania się tego do-
20 mikrometrów kuczliwego pajęczaka).
Więcej roztoczy żyje w domach drewnianych, Poniżej zestawiono porady przydatne, aby zmi-

nieogrzewanych niż murowanych z  central- nimalizować ryzyko alergii alergii związanej z

nym ogrzewaniem. Ilość roztoczy nie zależy roztoczami oraz jej objawy:

od wieku i  konstrukcji domów lecz od ich mikroklimatu. PROFILAKTYKA – ŁÓŻKO ALERGIKA
Mieszkania wybudowane w  okolicy jezior i  stawów lub

w obecności drzew zacieniających ich wnętrza, mają znacz- ✔ N ależy stosować specjalne antyroztoczowe i/lub anty-

nie więcej roztoczy niż pozostałe. Obserwowano trzykrot- bakteryjne pokrowce na materac, kołdrę i poduszki.

nie więcej roztoczy w domach rolników niż w mieszkaniach ✔ Pokrowce antyroztoczowe prać minimum co trzy mie-

wielkomiejskich i  prawie całkowity ich brak w  oddziałach siące i  w  wysokich temperaturach, sięgających nawet
szpitalnych. Poziom roztoczy w  mieszkaniu związany jest 90oC (o ile materiał na to pozwoli).

też z porą roku roku i jest wyższy na parterze niż na piętrach. ✔ P rać inne elementy pościeli (kołdry, powłoczki, poduszki,

Jest ich 10 razy więcej w łóżku niż w kurzu z podłogi. kapy itp.), często w miarę możliwości, w możliwie wyso-

Na kocu obserwujemy 47 razy większe zagęszczenie roz- kich temperaturach (w  zależności od dopuszczalnych

toczy niż w kurzu na podłodze z okolicy drzwi i 55 razy temperatur rekomendowanych przez producenta). Tem-
większe niż kurz z okolicy, gdzie wytwarzane było ciepło. peratura powyżej 58oC jest dla roztoczy zabójcza.

Materace łóżek zamieszkują głównie Dermatophago- ✔ Odkurzać materace łóżek (po wcześniejszym zdjęciu

ides sp. (90%.), podczas gdy podłoga jest zamieszkiwana pokrowców antyroztoczowych) lub przed ich pierw-

przez bardziej zróżnicowaną faunę roztoczową. Wiąże się szym założeniem.

to najprawdopodobniej z nanoszeniem innych gatunków ✔ N ie odkurzać w obecności alergików i atopików.

pajęczaków na butach i ubraniu człowieka. ✔ Wszystkie elementy konstrukcji łóżka, regularnie czyścić,

aby pozbyć się potencjalnych rezerwuarów kurzu, który

jest nośnikiem alergenów roztocza, wdychanym później

przez domowników.

✔ W miarę możliwości wietrzyć pościel – (względnie od-

wracać po nocy na drugą stronę), aby pozbyć się wilgoci.

✔ J eśli jest taka możliwość – poduszki, pluszaki w wor-

kach plastikowych wkładać na noc do zamrażarki
(temperatury poniżej 8oC. zabiją roztocza).

✔ Nie używać pościeli wypełnionej naturalnym pierzem.

✔ W   przypadku łóżeczka dziecięcego – nie dopuszczać,

aby znajdowały się w nim pluszowe zabawki.

✔ Pokrowce antyroztoczowe i  antybakteryjne prać

41 ATOPIA

ATOPOWY DOM

w  pralce automatycznej, zawsze z  rozpiętym zamkiem ✔ N ie suszyć prania w  pomieszczeniach, w  których
błyskawicznym/rozdzielczym. śpimy- w łazience zamontować wentylator osuszający
✔ Pokrowce antyroztoczowe należy prać w takich samych powietrze (np. po kąpieli) – po myciu podłogi (np.
preparatach do prania, w jakich pierze się odzież wierzch- mopem, na mokro), wycierać ją do sucha i nie czekać
nią alergików i  atopików (bez enzymów, zmiękczaczy, aż odparuje
wybielaczy, chloru, substancji zapachowych itp.).
✔ U nikać „ciężkich” materiałów w  całym mieszkaniu/
PROFILAKTYKA – CAŁA SYPIALNIA domu – zrezygnować z dywanów, wykładzin, chodnicz-
ków, zasłon, draperii, kotar itp.
✔ Należy unikać wszelkiego rodzaju dywanów, bieżników,
wykładzin czy chodników. Idealna jest podłoga drew- ✔ R egularnie sprzątać podłogi, czyścić meble w taki sposób,
niana, z linoleum czy PCV. aby nie dopuszczać do gromadzenia się kurzu domowego

✔ W  sypialni nie powinny znajdować się szafy, w których ✔ Nie odkurzać bezpośrednio przed snem
przechowuje się odzież wierzchnią. ✔ Nie palić tytoniu w pomieszczeniach, w których prze-

✔ N ależy unikać mebli, które wyściełano grubymi materia- bywają alergicy. Jak udowodniono palenie tytoniu na
łami (tapicerowane) i perforowanych. balkonie czy na tarasie nie rozwiązuje kwestii substancji
drażliwych w  mieszkaniu alergików – szkodliwe sub-
✔ Według badań, cała populacja roztoczy nagromadzona stancje na ubraniach wierzchnich, przenoszone są po-
w kurzu domowym wymiera, gdy poddana jest tempe- nowne do pomieszczeń.
raturze poniżej -8oC, przez co najmniej 9 godzin. Przed- ✔ Należy unikać takich form sprzątania, które sprzyjają
mioty, które gromadzą kurz, a z różnych powodów muszą unoszeniu się kurzu domowego w  powietrzu (mio-
być używane lub znajdują się w sypialni, można na ten tły, suche miotełki do kurzu itp.) – odchody roztocza,
czas umieścić w zamrażarce. mieszają się z wówczas z cząsteczkami pyłu domowego
i  wdychane dostają się bezpośrednio do górnych dróg
✔ Należy usunąć zasłony, ciężkie kotary itp. i zastąpić je oddechowych alergika.
np. roletami wykonanymi z syntetycznych materiałów.
ZWIERZĘTA DOMOWE W DOMU ALERGIKA
✔ R aczej nie stosować nawilżaczy powietrza – a przynaj-
mniej dbać aby wilgotność w pomieszczeniu, w którym Głównym pożywieniem roztocza jest naskórek nie tylko
śpimy, nie przekroczyła 50%. ludzki, ale także psa i  kota. W  związku z  powyższym,
bardzo niezalecane jest posiadanie psów i kotów w miesz-
PROFILAKTYKA OGÓLNA W MIESZKANIU kaniach, w których u domowników stwierdzono alergie na
alergeny roztocza kurzu domowego.
Nie dopuszczać do zbyt dużej wilgotności, poprzez działania W  przypadku, gdy zwierząta są w domu – zabrania się
rutynowe:
wpuszczania psów i kotów do pomieszczeń sypialnych. ●
✔ Często wietrzyć pomieszczenia – w  kuchni stosować

wyciągi nadmiaru pary


42 ATOPIA

ATOPOWY DOM

MOKRE
OPATRUNKI
W LECZENIU AZS

KOMPENDIUM WIEDZY
O WET WRAP THERAPY

Aktualnie zaleca się, aby stosować mokre opatrunki
(WWT), gdy zawiodła tradycyjna terapia miejscowa,

przed włączeniem leczenia systemowego.

MATERIAŁ EDUKACYJNY Z ZASOBÓW PTCA
43 ATOPIA

ATOPOWY DOM

WWT W MEDYCYNIE z  dodatkiem olejku. Następnie zakładany jest drugi,
suchy bandaż lub element odzieży specjalistycznej.
Metoda leczenia atopowego zapalenia skóry (AZS) mokry-
mi opatrunkami (Wet Wrap Therapy lub WWT) w medy- Ze względu na dostępność preparatów/emolientów,
cynie stosowana jest od 1970r. W teorii wyróżnia się cztery wyrobów medycznych (bandaże lub odzież) oraz rela-
różne warianty stosowania mokrych opatrunków. tywnie najwyższą skuteczność w leczeniu, w Polsce naj-
1. Mokre opatrunki nasączone wodą, które aplikuje się popularniejsza jest wersja opatrunku mokrego (wersja nr
3, powyżej). W tej wersji, bezpośrednio na skórę aplikuje
bezpośrednio na zajętą wykwitami skórę. się emolient/krem, po czym zakłada się w pierwszej kolej-
2. „Tłuste” mokre opatrunki z  jedną warstwą mokrego ności warstwę bandaża lub odzieży „mokrą” (namoczoną
i wyciśniętą) i na to kolejną warstwę (bandaże lub odzież
opatrunku, który zakłada się po aplikacji tłustej maści Comfifast™), warstwę „suchą”.
na zmiany wypryskowe.
3. Podwójna warstwa opatrunku: mokry/suchy: wilgotny MOKRE OPATRUNKI-EDUKACJA
bandaż w formie rękawa Comfifast™ Multistretch™ lub ele-
ment specjalistycznej odzieży, zakładany jest na warstwę Na świecie Wet Wrap Therapy z powodzeniem stosuje się
maści zastosowaną bezpośrednio na zmienioną chorobo- już od lat siedemdziesiątych ubiegłego wieku. W Polsce ta
wo skórę. Kolejną warstwę stanowi suchy bandaż lub ele- metoda dopiero wchodzi do kanonu leczenia objawowego
ment odzieży specjalistycznej, który zapewnia stopniowe AZS (po raz pierwszy w  oficjalnym Konsensusie Medycz-
parowanie i przedłużony efekt nawilżenia oraz chłodzenia. nym, wydanym przez PTA i PTD, pojawiła się w 2015 roku).
4. Opatrunek na mokro: bandaż w formie rękawa lub Ze względu na dużą skuteczność, szczególnie w  aspekcie
element specjalistycznej odzieży nie jest nasączany redukcji świądu i dobre tolerowanie terapii przez najmłod-
wodą, ale kremem/emolientem ogrzanym przez zanu- szych pacjentów, metoda zyskuje na popularności. Pojawiają
rzenie w ciepłej wodzie i zakładany na skórę po kąpieli

Pacjent-opatrunek mokry z użyciem elementów odzieży
Comfifast™ oraz „przymiarka” do wycięcia opatrunku
mokrego-miejscowego z użyciem bandaża Comfifast™

44 ATOPIA

ATOPOWY DOM

się wymagania w zakresie szerokiej edukacji zarówno kadry lub też mokre opatrunki stosuje się miejscowo. W  przy-

medycznej (dermatolodzy, alergolodzy, pediatrzy, lekarze padku opatrunków mokrych miejscowych, do ich wyko-

POZ), ale też wśród pacjentów i opiekunów dzieci z AZS. nania stosuje się specjalistyczne bandaże w formie rękawa,

Polskie Towarzystwo Chorób Atopowych również które aplikuje się miejscowo, w  charakterystycznych dla

aktywnie włącza się w  propagowanie tej skutecznej AZS miejscach występowania wykwitów. W  przypadku,

metody. Szczególnie, że pod koniec 2017 roku, gdy mamy do czynienia z  AZS o  przebiegu ciężkim lub

PTCA zostało Członkiem prestiżowej organizacji: gdy zmianami objęte są większe partie ciała (czasami

International Forum of the Study on W zależności występująca erytrodemia) - w  takim przy-

Itch (IFSI). IFSI to międzynarodowa od nasilenia padku zaleca się stosowanie WWT z użyciem

organizacja zrzeszająca Profesorów gotowych elementów odzieży specjalistycznej,

medycyny z całego świata, którzy zajmują i umiejscowienia dedykowanej terapii mokrymi opatrunkami.

się wyłącznie studium nad świądem wy- zmian atopowych, Na zdjęciu poniżej pacjent, u  którego za-

stępującym, jako objaw, w  różnych der- mokre opatrunki aplikowano opatrunek mokry z  użyciem ele-
matozach, głównie w  AZS. IFSI w  opra- można stosować mentów odzieży specjalistycznej na większych
cowaniu „Główne sposoby radzenia sobie partiach ciała oraz z opatrunkiem mokrym, wy-
ze świądem”), również wskazuje na WWT, na większych konanym miejscowo, na lewej ręce oraz dłoni.
jako jedną z  głównych terapii do stoso- partiach ciała
wania w  AZS, w  zakresie leczenia obja- JAK WWT DZIAŁA W PRAKTYCE?

wowego oraz walki z  uporczywym świądem. Korzystny efekt i skuteczność stosowania mokrego opa-

W  lutym 2018 roku, w  ramach Grantu Naukowo-Dy- trunku opiera się głównie na trzech zjawiskach:

daktycznego, PTCA przeprowadziło podczas 14. Aka- ✔ P arowania ✔ N awadniania ✔ Ochrony

demii Dermatologii i Alergologii (Słupsk i Dolina Char- Parowanie stopniowe wysuszanie warstwy mokrej ma

lotty), pełną sesję teoretyczno-praktyczną w  zakresie

leczenia AZS metodą mokrego opatrunku. Organizato- chłodzący i kojący wpływ na skórę, w związku z tym do-

rzy tej Konferencji Medycznej zgodzili się również na chodzi do redukcji swędzenia. Teoria mokrego opatrunku

przeprowadzenie transmisji wideo „na żywo” z  tych wskazuje nawet na 74% redukcję uczucia świądu. Istotnym

warsztatów, którą mogli obejrzeć członkowie Grup jest, aby bandaże po wyschnięciu były ponownie nawilża-

Wsparcia prowadzonych pod patronatem PTCA. Zapis ne, nie można dopuścić do całkowitego ich wyschnięcia.

wideo transmisji, można obejrzeć w  kanale wideo na- Nawodnienie polega na oddaniu wilgoci do skóry. Skóra

szego Stowarzyszenia „AtopiaTV”.

OPATRUNEK MOKRY I OPATRUNEK w ten sposób pochłania znaczną ilość stosowanego emolientu,

MOKRY MIEJSCOWY co w konsekwencji prowadzi do zmiękczenia i „wyciszenia”

skóry. Wytworzenie środowiska o wilgotności 100% i kolej-

W  zależności od nasilenia i  umiejscowienia zmian ato- ny powrót do wilgotności na poziomie 60%, ma właściwości

powych, mokre opatrunki można stosować na większych wazokonstrykcyjne, dzięki czemu zmniejszeniu ulega rumień

partiach ciała (czasami opatruje się kompletnie pacjenta), i redukuje się odpowiedź zapalna.

„Teatralna poprawa”-pacjent po 3 dniach stosowania Ochrona warstwy odzieży lub bandaża stanowią me-
WWT (bez użycia mGKS i mIK) chaniczną barierę, która w znaczący sposób ogranicza siłę
drapania. Zapobiegając mechanicznym uszkodzeniom
skóry (podczas drapania bandaż nie przemieszcza się
po skórze), znacznie skraca proces gojenia. Bariera jest
również separatorem chroniącym przed bezpośredniem
kontakem z potencjalnymi trygerami wywołującymi wy-
prysk atopowy.

EFEKT LECZNICZY

Poprzez obniżenie przeznaskórkowej utraty wody
(TEWL), zwiększenie nawilżenia naskórka i  zwiększe-
nie wydzielania ciałek lamelarnych, dochodzi do odbu-
dowy powłoki lipidów międzykomórkowych warstwy

45 ATOPIA

ATOPOWY DOM

rogowej oraz przywrócenia funkcji uszkodzonej bariery ✔ K linika Chorób Wewnętrznych i Alergologii Centralnego Szpita-
naskórkowej. la Klinicznego w Warszawie;

Mokre opatrunki, tworząc barierę mechaniczną, chro- ✔ Klinika Pneumonologii, Onkologii i  Alergologii Uniwersytetu
nią skórę przed drapaniem, dodatkowo wywierają efekt Medycznego w Lublinie;
przeciwzapalny, przeciwświądowy, chłodzący i  mogą
przyczynić się istotnie do zmniejszania ilości stosowanych ✔ Oddział Alergologii IGiCHP w Rabce Zdrój;
miejscowych glikokortykosteroidów (mGKS). Wyroby me- ✔ Oddział Alergologii Szpital Dziecięcy „Polanki” w Gdańsku
dyczne do mokrych i  suchych opatrunków (bandaże oraz ✔ Oddział Dermatologii, Szpital Miejski nr 4 w Gliwicach
odzież marki Comfifast™), dostępne w  Polsce, produkowa- ✔ O ddział Alergologii Dziecięcej, Szpital im. Św. Ludwika w Krakowie
ne są w specjalnej technologii, Multistretch™, co sprawia, że
materiał idealnie dopasowuje się do ciała i nie przesuwa się, W  powyższych placówkach przedstawiciele Firmy
gdy pacjent jest w ruchu oraz podczas drapania. Jest to bardzo BestMedicalBrands -wyłącznego dystrybutora w  Polsce
istotna funkcja, gdyż w takim przypadku nie dochodzi do me- marki Comfifast™ (odzież specjalistyczna i  bandaże do
chanicznego zcieńczania naskórka, który u pacjentów atopo- mokrego opatrunku), przeprowadzili szkolenia praktycz-
wych jest dysfunkcyjny i musi podlegać specjalnej ochronie. ne dla kadry medycznej z zakresu stosowania Wet Wrap
Dlatego nie rekomenduje zastępowania dedykowanych opa- Therapy.
trunków tradycyjnymi bandażami, lub tym bardziej banda-
żami elastycznymi. Stosowanie metody mokrych opatrunków Jedna aplikacja mokrego opatrunku na oddziale szpital-
bez użycia specjalistycznych wyrobów medycznych dedyko- nym może trwać od 3 do 24h. Następnie leczenie kontynu-
wanych tej metodzie, może mieć skutek odwrotny i szkodzić. owane jest w domu przez kolejne 4 dni (do 7 dni w ciężkich
Spektakularną poprawę w aspekcie poprawy stanu skóry przypadkach), z  zastosowaniem substancji aktywnej tylko
(ilustracja powyżej), hamowania odpowiedzi zapalnej na skórę zajętą przez zmiany (chorobowe). Ewentualne le-
i zmniejszenia rumienia atopowego (wazokonstrykcja), czenie podtrzymujące trwa przez kolejne 4 dni w tygodniu.
uzyskuje się już po 3-7 dniach leczenia mokrymi opa- Uwodnienie, a także częściowa okluzja poprzez opatrunki
trunkami. Tymczasem efekt redukcji odczucia świądu zwiększają równocześnie przezskórną absorpcję leku.
(nawet do 74%), uzyskuje się bezpośrednio po pierw-
szym użyciu WWT, przed snem. Zwykle przez pierwsze STOSOWANIE GLIKOKORTYKOSTEROIDÓW
7 dni terapia prowadzona jest podczas hospitalizacji lub
w warunkach oddziału dziennego. Z dostępnych infor- ŁĄCZNIE Z WWT
macji wynika, że obecnie, ambulatoryjnie, u pacjentów,
mokre opatrunki stosuje się z powodzeniem w następu- W  badaniach porównujących efektywność stosowania
jących polskich placówkach medycznych: mGKS i emolientów w WWT wykazano lepszą poprawę in-
deksu SCORAD w przypadku stosowania mGKS i porów-
✔ K linika Alergologii, Dermatologii i  Wenerologii Gdańskiego nywalne obniżenie TEWL w obu przypadkach. Natomiast
kolonizacja gronkowcem złocistym uległa zmniejszeniu
Uniwersytetu Medycznego; tylko pod wpływem leczenia mGKS.

✔ Klinika Pneumonologii i Alergologii Warszawskiego Uniwersy- Ostatecznie, stosowanie mokrych opatrunków ma, co
najmniej, zredukować ilość stosowanych glikokortykoste-
tetu Medycznego; roidów miejscowych (mGKS), a  w  niektórych przypad-
kach doprowadzić do całkowitej rezygnacji ze stosowania

Odpowiedzi na najczęstsze pytania związane ze stosowaniem mokrych opatrunków, a zgłaszane przez pacjentów
oraz opiekunów dzieci z Atopowym Zapaleniem Skóry znajdziesz w numerze 1/2018 Atopii na www.ptca.pl

Czy dziecko się nie przeziębi? opatrunków, można wykorzystać koszulkę do opatrunków
J ak prać produkty Comfifast™,  ręcznie czy w pralce? suchych?
Czy Comfifast™ należy wyprać przed pierwszym
użyciem? Czy jeśli stosuje się mokry opatrunek i na to drugą
Czy metoda mokrych opatrunków nadaje się do stosowania suchą warstwę, to czy nie ma obaw, że warstwa sucha
zimą skoro obniża nieznacznie temp. ciała? (zewnętrzna), przemoczy się?
Czy można zrobić warstwę mokrą, nie z odzieży tylko z bandaża?
Czy po czasie przewidzianym na stosowanie mokrych Czy jeśli jest wysięk na ranie to nie przeszkadza w stosowaniu
mokrego opatrunku?

Czy ubranka można stosować, na co dzień pod normalnym
ubraniem ( do przedszkola, do szkoły, na spacer)?

46 ATOPIA

ATOPOWY DOM

leków sterydowych. W  niektórych przypad- Mokre opatrunki dorosłych doszło do zahamowania osi pod-
kach, stosowanie mGKS jest jednak nieunik- wzgórze-przysadka-nadnercza, przy czym
nione, szczególnie w początkowej fazie lecze- tworząc barierę jedna z tych osób dodatkowo przyjmowała
nia. Lekarz prowadzący, zapisując pacjentowi mechaniczną steroidy wziewne.
mGKS, powinien zostać wyposażony w  wie- chronią skórę
dzę o  jednoczesnym stosowaniu WWT, aby przed drapaniem, Celem zredukowania ryzyka działań nie-
móc w ten sposób zaproponować prawidłowe dodatkowo wywierają pożądanych WWT z mGKS, sugeruje się pro-
stężenia oraz odpowiednie stopnie rozcień- efekt przeciwzapalny, wadzenie edukacji, monitorowanie pacjentów,
kontrolę wagi i wzrostu, a jeśli to konieczne,
czenia mGKS. Zgodnie z dostępnym piśmien- przeciwświądowy, także mierzenie poziomu kortyzolu. Propono-

nictwem i badaniami, najczęściej stosowanym chłodzący wany schemat to pomiar porannego kortyzolu

mGKS jest propionian flutikazonu lub furo- przed terapią i po 1, 3, 4, 6 tygodniach oraz co

inian mometazonu w  rozcieńczeniu 5% lub 2-3 m-ce. W  metodzie tej większą efektyw-

10%, czyli rozcieńczenie 0,05% propionian flutikazonu ność wykazują opatrunki z mGKS niż z emolientami (po-

1:19 (na twarz, ciało u niemowląt) i 1:9 (ciało) lub 1:3(cia- ziom dowodu klasy III, stopień B). Rozcieńczanie mGKS

ło). U dzieci poniżej 2 roku życia zalecane jest często roz- (5-10%) i jego aplikacja tylko raz dziennie może zmniej-

cieńczenie 1:20. Inne spotykane rozcieńczenia to 1:4, 1:10 szyć ryzyko działań ogólnoustrojowych. Przeciwwskaza-

i 1:20 w zastosowaniu 1x dziennie. U niemowląt poniżej 1 niem do prowadzenia terapii mokrymi opatrunkami jest

r.ż. stosowany był też 0,5% hydrokortyzon, a u dzieci po- podejrzenie wyprysku opryszczkowatego (eczema herpe-

wyżej 1r.ż. walerianian betametazonu 0,01% krem. ticum). Przy nadkażeniu bakteryjnym, powinno się opóź-

MOŻLIWE DZIAŁANIA NIEPOŻĄDANE nić aplikację WWT przynajmniej o 48 do 72h od czasu
rozpoczęcia antybiotykoterapii. WWT nie powinno sto-

Działania niepożądane metody WWT (w  przypadku sować się u dzieci poniżej 6. Miesiąca życia oraz w okresie

stosowania łącznie z  mGKS), dotyczyły objawów dys- dojrzewania płciowego (> 12. roku życia), który sprzyja

komfortu, dreszczy, uczucia chłodu. Często występowa- powstawaniu rozstępów skórnych.

ło zapalenie mieszków włosowych (folliculitis). Rzadko Mokre opatrunki stanowią skuteczną opcję tera-

obserwowano liszajec zakaźny oraz infekcje wirusowe peutyczną dla ciężkiego (SCORAD> 50) przewlekłego

(herpes). W  trakcie terapii mokrymi opatrunkami mo- i opornego na leczenie AZS. Aktualnie sugeruje się, aby

nitorowano parametry wzrostu oraz poranny poziom mokre opatrunki stosować w przypadkach AZS, w któ-

kortyzolu na czczo. Nie notowano zaburzenia wzrostu rych terapia miejscowa jest niewystarczająca, przed

u  dzieci poddanych WWT. Raportowano przejściowe włączeniem leczenia systemowego.

poranne zmniejszenie poziomu kortyzolu. Przy terapiach Ta prosta, bezpieczna i  niezwykle skuteczna terapia jest

krótkoterminowych nie obserwowano przedłużonej dobrze tolerowana przez dzieci i  w  istotny sposób po-

supresji nadnerczy. Podczas długoterminowego apliko- prawia jakość życia i snu zarówno pacjentów z AZS jak

wania mokrych opatrunków z mGKS u dwóch pacjentów również ich rodzin. ●

W yłączny
dystrybutor w Polsce
bandaży i odzieży
do mokrych
opatrunków
marki ComfifastTM

47 ATOPIA S p r a w d ź n a n a w w w . s k l e p a t o p i k a . p l

DIETA ATOPIKA Mleka i Jaj

Zamiast

Pacjenci dotknięci chorobami atopowymi, którzy wykazują również
objawy alergii pokarmowej, mają do czynienia z alergią

na różne białka mleka krowiego (BMK), w podobny sposób reagują
na białka jaja kurzego.

DIETA ATOPIKA

Pytania o zastępniki tych dwóch produktów w diecie ● jest w 100 % naturalne, ma krótki okres przydatności
pacjenta alergicznego, to najczęściej pojawiające się do spożycia, wytrzymuje w lodówce 3-4 dni, robimy je
kwestie w  Grupach Wsparcia. Dlatego też zdecy- więc na bieżąco, i takie na jakie mamy ochotę,
dowaliśmy się na pokazanie w skrócie, jak we wła- ● nie posiada konserwantów.
snym zakresie (tanio i zdrowo), samodzielnie przygotować
napoje, potocznie nazywane „mlekiem” oraz jak i  czym Jak zrobić napój roślinny w domu?
zastępować w potrawach jaja kurze-zachowując właściwo-
ści spulchniające i wiążące zamienników. Sposób przygotowania mleka/napoju roślinnego jest bar-
dzo prosty. Do przygotowania napoju roślinnego zazwy-
Do zamienników mleka zaliczamy napoje: migda- czaj potrzebujemy szklankę orzechów, ziaren lub pestek
łowy, ryżowy, owsiany, konopny, jaglany, sojowy oraz oraz 1,5 – 2 l wody. Najlepszym sposobem jest namocze-
mleko kokosowe. Na rynku możemy znaleźć bardzo dużo nie danego składnika i pozostawienie go na noc. Rano płu-
zamienników, my jednak chcemy Was zachęcić do sporzą- czemy , miksujemy z dodatkiem wody, następnie powstały
dzania tych specyfików w domu. płyn przelewamy przez sito/gazę do naczynia i gotowe.

Pamiętajmy, że: Aby urozmaicić smak danego napoju możemy
dodać do niego miodu, ksylitolu, syropu klonowego,
● cena napoju domowego jest niższa od tego kupnego, wanilii, cynamonu, kakao czy też czekoladę w proszku.
● smak domowego napoju jest intensywny, naturalny, bez
Miąższ pozostały po przygotowaniu napoju można
żadnych wzbogacających dodatków, wykorzystać do przygotowania deserów czy też jako
● to my decydujemy o dodatkach typu cukier, sól itp., zagęstnik do zup i sosów.

Przepisy

NAPÓJ MIGDAŁOWY NAPÓJ RYŻOWY NAPÓJ OWSIANY

250 g migdałów obranych 2/3 szklanki ryżu 200 g płatków owsianych

1,5 l wody 2 l wody 1,5 l wody

Sposób przygotowania: szczypta soli Sposób przygotowania:
Jeżeli nie mamy obranych migdałów, Płatki wsypać do blendera
musimy je w pierwszej kolejności 1 łyżka brązowego cukru i rozdrobnić. Następnie przesypać
sparzyć, a następnie obrać. Tak do szklanego naczynia, zalać
przygotowane migdały namaczamy Sposób przygotowania: 1,5 l gorącej wody, odstawić na
przez noc. Następnie płuczemy Ryż należy wypłukać, a następnie 30 min. Wymieszać i przecedzić
i odcedzamy, blendujemy, dodajemy 1,5 gotować w osolonej wodzie. przez sito wyłożone gazą. Mleko
l wody i ponownie miksujemy. Mleko Czas gotowania ok godziny. owsiane charakteryzuje się
przelewamy przez sito wyłożone gazą, Po ostudzeniu dodajemy wodę, obecnością w swoim składzie
a następnie do dzbanka lub szklanej cukier i blendujemy na jednolita dużej ilości białka, tłuszczów,
butelki. Możemy dosłodzić wg uznania. masę. Przechowujemy w lodówce a także witamin, m.in. z grupy
Tak przygotowany napój jest skarbnicą w szklanym naczyniu. B (B1, B2, B3, B6) oraz witaminy
wapnia. Migdały zwierają w sobie Do mleka możemy dodać kakao E i składników mineralnych,
również bogactwo witamin z grupy B lub czekoladę w proszku dla uzyskania w tym żelaza, potasu, wapnia,
i E, oraz składników mineralnych takich napoju smakowego. miedzi, fosforu, cynku i magnezu.
jak wapń, potas, selen, żelazo oraz Napój ryżowy zawiera duże ilości Wśród bogactwa składników
nienasycone kwasy tłuszczowe. białka i wapnia. żywieniowych trudno nie
Pozostałą masę migdałową możemy wymienić błonnika, który wpływa
wykorzystać do przygotowania ciast, na prawidłowe funkcjonowanie
ciastek czy deserów. przewodu pokarmowego, a także
polepszenia flory jelitowej. Idealny
jest do słodkich wypieków, placków,
budyniu czy owsianki.

49 ATOPIA