FASE- E
UNGGAH-UNGGUH
BASA JAWA
Anton Novi Widayanto, S.Pd
S M A Negeri 3 Salatiga
Elemen: menulis
Capaian Pembelajaran :Peserta didik mampu mengidentifikasi
penggunaan Bahasa Jawa sesuai dengan kaidah kebahasaan
(paramasastra) dan unggah-ungguh basa untuk berbagai tujuan
secara logis, kritis dan kreatif.
Tujuan Pembelajaran :
1. Peserta didik mampu menelaah bahasa Jawa sesuai dengan kaidah
kebahasaan (paramasastra) dan unggah-ungguh basa (C4)
2. Peserta didik mampu meciptakan bahasa Jawa sesuai dengan
kaidah kebahasaan (paramasastra) dan unggah-ungguh basa.
(C4)
PETA KONSEP
Ngoko Lugu
Ngoko lugu yaiku unggah-ungguh basa Jawa sing
tetembungane awujud ngoko lan netral (leksikon
ngoko lan netral) tanpa ana campuran krama,
krama inggil, utawa krama andhap kanggo O1, O2,
lan O3 (Sasangka, 2009: 102).
Ragam ngoko lumrahe digunakake ana ing
kahanan kaya mangkene:
1.B ocah marang bocah
https://youtu.be/XYHQ5CJJVCU
https://rencanamu.id/assets/file_uploade
d/blog/1459649733-sma-majala.jpg
2. Tiyang sepuh marang bocah
https://youtu.be/ND6BMEK-now
https://akcdn.detik.net.id/community/m
edia/visual/2019/12/22/e53d5edf-9a76-
4b5f-a7c4-
e5806c32a290_169.jpeg?w=620
3. Dwija marang murid
https://youtu.be/u2jmue5oT6A
https://jubi.co.id/wp-
content/uploads/2020/11/Papua-Guru-Sejarah.jpg
https://www.text.co.id/wp-content/uploads/2017/03/Dialog- 4. P ejabat mar ang andhahane
Bahasa-Inggris-Antara-Bos-dengan-Karyawan-di-Kantor.png
Tuladha:
Pejabat :“Wan, tulung ketikna suratiki!
Didadekake limang lembar banjur
dikopi rong puluh.”
A ndhahan : “ W ont en malih P ak?”
P ejabat : “ O iya, aja lali dibagi kanca
sakantor.”
A ndhahan : “ Sendika P ak.”
5. M batin (gineman piyambak)
Tuladha:
Hawane panas ngene iki enake ngombe es
dhawet. Aja dhing mengko malah dadi
watuk.
https://encrypted-tbn0.gstatic.com/images?q=tbn:ANd9GcTO-
GvfnDlItLPVLUVi6sLPzNA7zN25Vh7mTW3GODnckfA_4rGoV3PUG2f
PXjzrzhVEeSk&usqp=CAU
Ngoko Alus
Ngoko alus yaiku unggah-ungguh basa sing
ngemot leksikon ngoko, leksikon netral, lan
krama.
Ngoko Alus
Panganggone basa ngoko alus yaiku kanggo guneman :
1. Sedulur tuwa marang sedulur enom kang luwih dhuwur
derajate
2. Bojone priyayi marang sing lanang
3. Priyayi marang priyayi sing wis kulina
https://youtu.be/1eoIKrSaEiY
K R A M A LUGU
Krama lugu uga diarani kramantara, iku gunemane
wong lumrah padha wong lumrah, utawa wong tuwa
marang wong nom sing tanpa pangkat (dudu sadulure
dhewe) (Padmosoekotjo, 1960: 14).
GINANIPUN B A S A K R A M A LUGU
a. Dhateng sesamining kanca ingkang dereng supeket (akrab).
b. Tiyang sepuh dhateng tiyang ingkang langkung enem,
ananging ingkang dipunajak gineman wau sinaosa enem
nanging wajib kinurmatan.
c. Tiyang ingkang nggadhahi kalenggahan(drajat pangkat) inggil
dhateng andhahanipun, ananging andhahanipun wau
yuswanipun langkung sepuh utawi wajib kinurmatan.
d. Tiyang ingkang gineman priyayi luhur lan ingkang dipunajak
gineman tiyang limrah ingkang sampun sepuh yuswanipun
utawi wajib kinurmatan.
Tuladhanipun Krama Lugu
Ginemanipun Pak Ketua RT dhateng para pemudha ing parepatan
(pepanggihan pemuda)
Adhik-adhik sedaya kula ing ngriki ngaturaken panuwun dhateng
sampeyan sadaya dene sampun purun dugi ing pepanggihan
menika.
https://youtu.be/PU2QhVRQCDE
https://youtu.be/XmnORVBgzdE
BASA KRAMA ALUS
Krama alus nggih menika awujud undha usuk
basa Jawa ingkang sedaya tetembunganipun
kawangun saking tembung krama kalihan
dipuntambahi tetembungan krama alus utawi
saged ugi kawuwuhan karma andhap.
GINANIPUN BASA KRAMA ALUS
Panganggone krama alus yaiku:
1. Anak marang tiyang sepuh
2. Siswa marang dwija
3. Pitepangan enggal
4. Tiyang sepuh utawi tiyang sanes ingkang langkung
dipunkurmati
5. kangge sesorah dedonga
https://youtu.be/fumYBLZQVFw
https://youtu.be/ND6BMEK-now
https://youtu.be/sPwdtjRmLig
Nyimak Pacelathon kanthi patitis!
Simak video ingkang ngandhut unggah-ungguh
mawi link ngandhap menika:
https://youtu.be/E717D4WLifY
2. Mengorganisasi Peserta Didik untuk Belajar
Ayo sami pirembagan kelompok!!!
Damela kelompok ingkang kadadeyan saking
4-5 siswa. Saben kelompok gadhah tugas
kangge ngrembag ragam basa ingkang
dipunginakaken wonten video kala wau!
Kanthi pirembagan kelompok, ayo
cobi dipunrembag ragam basa wonten
video kasebat! (LKPD)
KAPUSTAKAN
Rahmat, S.S.,M.A. (2022). Modul 2 Unggah-ungguh Basa Jawa. Jakarta : Kementrian
Pendidikan, Kebudayaan, Riset, dan Teknolgi.
WJS,Poerwadarminta.1939. Boesastra Djawa.J.B Wolters: Groningen Batavia.
Http://sinausastra.blogspot.com/p/kawruhbasahtml?m=1
http://kedaiceritasenja.blogspot.com/2020/11/materi-unggah-ungguh-basa-
jawa.html
https://youtu.be/E717D4WLifY
GEGURITAN
Anton Novi Widayanto, S, Pd
Fase E / Kelas X
SMA Negeri 3 Salatiga
Capaian Pembelajaran
Peserta didik mampu menulis gagasan, pikiran, pandangan, arahan dalam bentuk teks sastra
geguritan.
Tujuan Pembelajaran
1 Melalui proses pembelajaran dengan model pembelajaran problem based learning
pendekatan TPACK, dan media audio visual, peserta didik menelaah gagasan, pikiran,
pandangan, arahan dalam bentuk teks sastra geguritan. (C4)
2 Melalui proses pembelajaran dengan model pembelajaran problem based learning
pendekatan TPACK, dan media audio visual, peserta didik menciptakan teks geguritan.
(C6)
Indikator Ketercapaian Tujuan Pembelajaran
1 Setelah ditampilkan video geguritan, peserta didik dapat menelaah nilai-nilai atau pesan
moral yang ada didalam teks sastra geguritan dengan bernalar kritis dan bergotong
royong. (C4)
2 Setelah ditampilkan video geguritan, peserta didik dapat menciptakan teks geguritan
secara indah dan kreatif. (C6)
Pemantik
Menapa ingkang dipunwastani geguritan?
Menapa para siswa sampun nate damel
geguritan?
Asesmen Diagnostik
https://bit.ly/asesmen-diagnostik1
Peta Konsep
Geguritan
Pangertosan Titikan Jinising Unsur Cara Maos Cara Nyerat
Geguritan Geguritan Pambangun
gagrag intrinsik
lawas
gagrag ekstrinsik
anyar
Nyimak Geguritan kanthi patitis!
https://youtu.be/F7eCCHVLXlQ
Sekolahku
Dening : Amanda Adi Astuti
Sekolahku…
Panggonan anggonku golek ilmu
Sekolahku….
Diwulang dening bapak ibu guru
Sekolahku…
Sinau, maca buku
Ing panggonan iki
Aku diajari supaya karo wong tuwaku kudu bekti
Ing panggonan iki
Aku diajari marang kanca aja srei
Diparingi PR kanggo gladhen
Kanggo sangu urip ing tengahing bebrayan
Aku percaya…
Sanajan abot kudu dilakoni
Kabeh mau kanggo kepentingan pibadhi
Kareben ngesuk dadi wong kang aji
Migunani tumrap bangsa lan nagari
Pangertosan Geguritan
Geguritan kalebu salah sijining Puisi
Jawa. Miturut Kamus Baoesastra
(1939:157), “gurit” tegesipun seratan,
kidung. Geguritan tegesipun tembang
(uran-uran) ingkang awujud
purwakanthi.
Titikan Geguritan
1. Boten kawengku ing pathokan
2. Ngginakaken tembung ingkang pinilih
3. Boten ngginakaken basa padinan saha
ngginakaken tembung pangiket
4. Migunakaken puiwakanthi sastia, swara
saha basa
5. Wosing mentes
Jinising Geguritan
Gagrag lawas Gagrag Anyar
Geguritan gagrag Geguritan gagrag anyar
lawas (geguritan (moderen) inggih menika
tradisional) inggih
menika susastra geguritan ingkang
migunakaken basa Jawa
Jawa ingkang
awujud tembang. jaman sakmenika saha
dipunserat migunakaken
aksara latin, saha sampun
migunakaken dluwang.
Unsur Intrinsik
Amanat Tema
Purwa- Gambaran
kanthi Pangindra
Rima Dhiski
Unsur Ekstrinsik
Biografi Kemasyarakatan
Nilai Sajroning Crita
Mengorganisasikan peserta didik
untuk belajar
Ayo sami pirembagan kelompok!!!
Damela kelompok ingkang kadadeyan
saking 4-5 siswa. Saben kelompok gadhah
tugas kangge ngrembag piwulang luhur
saking geguritan kala wau!
(LKPD)
https://bit.ly/LKPD-menelaah-geguritan
Nganggit/Nyerat Geguritan menika Gampil
1. Gelem Latihan
2. Dilampahi
3. Dikulinakaken
bedanipun
Geguritan?? X Gancaran??
Geguritan Gancaran
Esuk mau Esuk mau ana wanita setengah
Ana wanita setengah tuwa tuwa ndhodhog lawang karo
Ndhodhog lawang karo kandha kandha, “Ndara kula dereng
nedha, mbok ndika paring arta
ndara kangge tumbas sega.” Blaik
kula dereng nedha wong wetengku wae ya durung
mbok ndika paring arta kalebon upa.
kangge tumbas sega
Blaik
Wong wetengku wae
Ya durung kalebon upa
CaranipunMNaykeeraNt oGteegsuritan
Nemtokaken tema Ngemataken Mekaraken dados
barang, kahanan, cariyos
utawi ngundhuh
panganngen-angen
Ngewahi cariyos Ngewahi ukara Paring irah-irahan
dados geguritan dados geguritan
ingkang endah
Nemtokaken Tema : Ngemataken barang, kahanan, utawi
ngundhuh pangangen-angen
Kahanan Sekolah
Mekaraken dados cariyos
Kasorot sinare srengenge sing
nabras pang-pang kayu. Katiyup angin
sing liwat ing selaning godhog nambahi
mekrok kuncupmu. Yen disawang dadi
endah. Kanggo hiasan sekolah lan Kanggo
nglipur ati menawa susah.
Ngewahi cariyos dados geguritan
Kasorot sinare srengenge Kasorot sinare srengenge
Sing nabras pang-pang kayu
sing nabras pang-pang kayu. Katiyup angin sing liwat
ing selaning godhong
Katiyup angin sing liwat ing Nambahi mekrok kuncupmu
Yen disawang dadi endah
selaning godhog nambahi Kanggo hiasan sekolah
Kanggo nglipur ati menawa susah
mekrok kuncupmu. Yen
disawang dadi endah. Kanggo
hiasan sekolah lan Kanggo
nglipur ati menawa susah.
Ngewahi ukara dados geguritan ingkang endah
Kasorot sinare srengenge Kasorot sinare bagaskara
Sing nabras pang-pang kayu kang nabras pang-pange kekayon
Katiyup angin sing liwat Katiyup angin sumilir sesliweran
ing selaning godhong ing selaning gegodhogan
Nambahi mekrok kuncupmu mimbuhi mekrok kuncupmu
Yen disawang dadi endah Sinawang endah
Kanggo hiasan sekolah Kanggo rerenggane sekolah
Kanggo nglipur ati menawa susah Kanggo nglelipur ati menawa susah
Suka irah-irahan
Kembang
Kasorot sinare bagaskara
kang nabras pang-pange kekayon
Katiyup angin sumilir sesliweran
ing selaning gegodhogan
mimbuhi mekrok kuncupmu
Sinawang endah
Kanggo rerenggane sekolah
Kanggo nglelipur ati menawa susah
Dugi Mriki Wonten Pandangon???
Ayo sami pirembagan kelompok!!!
Damela kelompok ingkang kadadeyan
saking 4-5 siswa.
Dhaftar Nama Klompok
Kelompok 1 Kelompok 2 Kelompok 3
1. Afifi Dema K.L / 3 1. Amanda Eka Putri / 5 1. Anas Abiyu Adji / 6
2. Dzakiyah Ulyaa A. / 14 2. Annisa Kusuma W / 8 2. Azzura Meira Najuba / 11
3. Meiraluna Linanty / 23 3. Haken Ammar Maulana / 16 3. Lutfian Tafa Rimawan / 22
4. Muhammad Akbar A.S / 25 4. Kaylla Ayu P. S / 19 4. Sarah Aleyda Kiyosaki / 31
5. Sifa' Aulia Ishmah / 33 5. Sabrina Olivia Maylani Putri / 30 5. Sekar Nirwana Wayan Mu'iz / 32
Kelompok 4 Kelompok 5 Kelompok 6
1. Aluna Agcha Aliffatillah / 4 1. Adhisti Indradewi P / 2 1. Aden Ristiana / 1
2. Nayla Arneza / 28 2. Bunga Novitasari / 12 2. Andromeda Kresna Barata / 7
3. Azzahra Oktania Safitri / 10 3. Indy Firda Lestari / 17 3. Asy-Syifaa' Saafa Naila / 9
4. Sindu / 34 4. Jihan Maulidia Azmi / 18 4. Elysia Fauziah / 15
5. Noor Syafiqoh Alleeya / 29 5. Kirania Aura Putri / 20
Kelompok 7
1. Dava Benigno Ristiyan /13
2. Lintang Sukma Ayu / 21
3. Meyza Shafa Zunubekti / 24
4. Muhammad Ridwan Ananda / 27
Gladhen!
Kadamela geguritan kanthi tema kahanan sekolah
kanthi nggatekaken isi, dhiksi, saha nilai estetika!
https://bit.ly/damel-geguritan
Kangge nggampilaken
siswa nggarap, saged
bikak kamus Jawa
online
https://www.sastra.org/leksikon
Tes Formatif
https://bit.ly/Formatif-Geguritan
Dudutan
1. Geguritan inggih menika karangan kados dening tembang,
ananging guru gatra, guru wilangan, lan guru lagunipun
boten ajeg.
2. Geguritan kaperangan dados kalih gagrak lawas lan
gagrak anyar
3. Nyerat Geguritan menika Gampil (Latihan, Dilampahi,
Dikulinakaken
4. Cara nyerat geguritan (nemtokaken tema, ngemataken
barang, nyariosaken barang, ngewahi dados geguritan,
ngewahi ukara dados basa kang endah, suka irah-irahan)
Refleksi
https://bit.ly/refleksi-geguritan