สื่อการสอน ไตรภูมิพระร่วง ตอนมนุสสภูมิ

ได้แก่ ไตรภูมพิ ระร่วงหรือเตภูมิกถาศิลา
เป็ นหลักฐานทางประวัติศาสตร์ กล่าวถึง
ณีต่างๆการสร้ างวัดพระศรีรัตนมหาธาตุ

จุดมุ่งหมายในการแต่ง

๑. เพ่ือเทศนาโปรดพระมารดา
๒. เพ่ือใช้สั่งสอนประชาชนให้ม
ช่วยกนั ธารงพระพุทธศาสนา

า เป็ นการเจริญธรรมกตญั ญู
มคี ุณธรรม เข้าใจพทุ ธศาสนาและ

ลกั ษณะคาประพนั ธ์

ไตรภูมพระร่วง แต่งเป็ นร้อยแก้ว ประ
“ เปรตลางจาพวก ตัวเขาใหญ

จาพวกผอมหนักหนา เพ่ืออาหารจะกนิ บ
หยด ๑ ก็ดี บมิได้เลย เท่าว่ามีแต่กระดูกแ
ท้องน้ันเห่ียวติดกระดูกสันหลงั แล ตาน้ัน
ยุ่งรุ่ยร่ายลงมาปกปากเขา มาตรว่าผ้าร้าย
มิได้เลย เทียรย่อมเปลือยอยู่ ช่ัวตนเขาน
เ ทียรย่ อมเ ดื อ ดเ นื้ อร้ อนใจ เ ข าแล
เพราะว่าเขาอยากอาหารนักหนาแล ”

ะเภทความเรียงสานวนพรรณนา เช่น
ญ่ ปากเขาน้อยเท่ารูเข็มน้ันก็มี เปรตลาง
บมิได้ แม้ว่าจะขอดเอาเนื้อน้อย ๑ กด็ ี เลือด
และหนังพอกกระดูกภายนอกอยู่ไส้ หนัง
นลกึ และกลวงดังแสร้งควักเสีย ผมเขาน้ัน
ยน้อยหนึ่งก็ดี และจะมีปกกายเขาน้ันก็หา
น้ันเหม็นสาบพึงเกลียดนักหนาแลเขาน้ัน

เ ข าร้ องไห้ ร้ องครา งอยู่ทุ กเ ม่ื อแ ล

เนื้อหาไตรภูมพิ ระร่วง

ไตรภูมิพระร่ วง มีเนื้อเร่ืองเร
มีบานแพนกบอกชื่อผู้แต่ง วันเดือนปี ท่ีแต
แต่ง แล้วจึงกล่าวถึงภูมิท้ัง ๓ คาว่า เตภูมิ ห
รูปภูมิ อรูปภูมิ ท้งั ๓ ภูมิ แบ่งออกเป็ น ๘ ก

แสดงให้ เห็นความเปล่ียนแปลง
และสัตว์รวมท้ังสิ่งไม่มีชีวิต เช่ น ภูเขา
ความเปลย่ี นแปลงนีก้ วไี ทยเรียกว่า “ อนิจจ

ร่ิมต้นด้วยคาถานมัสการเป็ นภาษาบาลี
ต่ง ช่ือคัมภีร์ต่าง ๆ บอกจุดมุ่งหมายในการ
หรือ ไตรภูมิ แปลว่า สามแดน คือ กามภูมิ
กณั ฑ์ (กณั ฑ์ = เรื่อง,หมวด,ตอน)

งของสรรพส่ิง ความไม่แน่นอนท้ังมนุษย์
า แม่น้า แผ่นดิน ดวงอาทิตย์ ดวงจันทร์
จลกั ษณะ ”

เนื้อหาไตรภูมพิ ระร่วง

๑. กามภูมิ คือ โลกของผ้ทู ย่ี งั ตดิ อ
สุคตภิ ูมิ และอบายภูมิ

๑.๑ สุคตภิ ูมิ ได้แก่
๑.๑.๑ มนุสสภ

อย่ใู นกามกเิ ลส แบ่งออกเป็ น ๒ ฝ่ าย ได้แก่
ภูมิ (โลกมนุษย์ )

เนื้อหาไตรภูมพิ ระร่วง

๑.๑.๒ สวรรคภูมิ (ฉกามาพจรภูม)ิ
๑ จาตุมหาราชิกา
๒ ดาวดงึ ส์
๓ ยามา
๔ ดุสิต
๕ นิมมานรดี
๖ ปรนิมมติ วสวตั ดี



เนื้อหาไตรภูมพิ ระร่วง

๑.๒ อบายภูมิ ได้แก่
๑.๒.๑ นรกภูมิ (มี ๘ ขุม )



เนื้อหาไตรภูมพิ ระร่วง

ขุมที่ ๑ สัญชีพนรก เป็ น
ขุมท่ี ๒ กาฬสุตตะนรก ต่าต
ขุมท่ี ๓ สังฆาฏนรก ฆ่าน
เป็ น
ขุมท่ี ๔ โรรุวะนรก เบยี ด
โดย
พวก
ทาล

นโจรปล้นทาลายทรัพย์สิน ผ้มู อี านาจข่มเหงผู้
ต้อยกว่า
นักบวช ภิกษุ สามเณร ผ้ทู ุศีล อลชั ชี
นพรานนก พรานเนื้อ หรือพวกทีช่ อบทรมาน
ดเบียนสัตว์ทต่ี นใช้ประโยชน์ เช่น วัว ควาย
ยขาดความเมตตาสงสาร
กเมาสุราอาละวาด ทาร้ายร่างกาย พวกเผาไม้
ลายป่ า พวกกกั ขงั สัตว์ไว้ฆ่า ชาวประมง

เนื้อหาไตรภูมพิ ระร่วง

ขุมที่ ๕ มหาโรรุวะนรก พวกลกั เ
ของพ่อแ
ขุมท่ี ๖ ตาปะนรก พวกเผาบ
ขุมที่ ๗ มหาตาปะนรก พวกมจิ ฉ
ประโยช
ขุมท่ี ๘ อเวจีมหานร พวกทาบ
มารดา ฆ
ทาสังฆเ
พวกทาล

เครื่องสักการบูชา ขโมยทรัพย์สมบัติ
แม่ ครูอาจารย์ หรือภิกษุสามเณร นักบวชต่าง ๆ
บ้านเผาเมือง เผาโบสถ์วหิ าร ศาลาการเปรียญ
ฉาทฏิ ฐิบุคคล เห็นผดิ เป็ นชอบ ไม่รู้จักส่ิงดีมี
ชน์ ปฏเิ สธเรื่องบุญ เร่ืองบาป ทาแต่ทุจริตกรรม
บาปหนักทเี่ ป็ นอนันตริยกรรม ได้แก่ ฆ่าบดิ า
ฆ่าพระอรหันต์ ทาให้พระพุทะเจ้าห้อพระโลหติ
เภท คือ ยุยงให้สงฆ์แตกกนั
ลายพระพุทธรูป

เนื้อหาไตรภูมพิ ระร่วง

๑.๒.๒ ดริ ัจฉานภูมิ



เนื้อหาไตรภูมพิ ระร่วง

๑.๒.๓ เปรตภูมิ



เนื้อหาไตรภูมพิ ระร่วง

๑.๒.๔ อสูรกายภูมิ



เนื้อหาไตรภูมพิ ระร่วง

๒. รูปภูมิ เป็ นดนิ แดนของพรหมทมี่ รี

๒.๑ พรหมปาริสัชชาภูมิ
๒.๒ พรหมปุโรหิตาภูมิ
๒.๓ มหาพรหมาภูมิ
๒.๔ ปริตตาภาภูมิ
๒.๕ อปั ปมาณาภาภูมิ
๒.๖ อาภัสสราภูมิ
๒.๗ ปริตตสุภาภูมิ
๒.๘ อปั ปมาณสุภาภูมิ

รูป มี ๑๖ ช้ัน (โสฬสพรหม )

ดนิ แดนของผ้สู าเร็จปฐมฌาณข้ันต้น
ดนิ แดนของผ้สู าเร็จปฐมฌาณข้ันกลาง
ดนิ แดนของผ้สู าเร็จปฐมฌาณข้นั สูง
ดนิ แดนของผ้สู าเร็จทุตยิ ฌาณข้ันต้น
ดนิ แดนของผ้สู าเร็จทุตยิ ฌาณข้ันกลาง
ดนิ แดนของผ้สู าเร็จทุตยิ ฌาณข้นั สูง
ดนิ แดนของผ้สู าเร็จตตยิ ฌาณข้นั ต้น
ดนิ แดนของผ้สู าเร็จตตยิ ฌาณข้ันกลาง

เนื้อหาไตรภูมพิ ระร่วง

๒.๙ สุภกณิ หาภูมิ
๒.๑๐ เวหัปปผลาภูมิ

๒.๑๑ อสัญญีสัตตาภูมิ
๒.๑๒ อวหิ าภูมิ

๒.๑๓ อตปั ปาภูมิ

๒.๑๔ สุทสั สาภูมิ
๒.๑๕ สุทสั สีภูมิ
๒.๑๖ อกนิฎฐาภูมิ

ดนิ แดนของผ้สู าเร็จตตยิ ฌาณข้นั สูง
ดนิ แดนของผ้สู าเร็จจตุตฌาน มผี ลไพบูลย์
พ้นจากการทาลายของนา้ ลม ไฟ
ดนิ แดนของพรหมไร้นาม มรี ่างกายสง่างาม
ดนิ แดนของพระอรหันต์ข้ันอนาคามี
เคยเป็ นสาวกของพระพุทธเจ้า
ดนิ แดนของพรหมผ้ไู ม่เดือดร้อนท้งั กาย
วาจา ใจ เพราะสามารถระงบั นิวรณ์ได้
แดนของผ้เู ห็นสภาวธรรมแจ้งชัด
แดนของพรหมผ้เู ห็นธรรมแจ่มแจ้ง
แดนของพรหมทมี่ คี ุณสมบัตมิ ากพอจะ
นิพพานได้

เนื้อหาไตมรนภุสูมสพิ ใภนรมู ไะตปิ รร่รวภะงูมกอพิ บร

๓. อรูปภูมิ เป็ นดนิ แดนของพรห

เป็ นพรหมทอ่ี บุ ตั ขิ ึน้ เพราะเหต

ทเี่ ปช็ นมอพรทููปวคปี ือไม่มรี ูปเป็ นเคร่ืองเพ่งอารมณ
อบเอมมรุ ่ือตุ รพตตโวคารยิเยกทลาุรงห๓๓๓๓นใทุ นท....ท๔๓๑๒วขววีปอณีปเอวนปีาาญิ ะกวกฌาญสญิ สัาญาจานณนญัญไัญัญมาญกมนกม่เจสจกแสันตปาสพีแลแเเโตาาาูงาตัลทเแยลปป่ืรดอ้ังแวมกีกตยสลรมยกบง้ัปั้งกตใวุ้กปูอเไมร็น็นมวยอเนัตะวัน่ะน้ต๑ญอดนปรอมสปจว้พนคน่ยรจรรผีศียตยแแยสนอทน้าไย๐วิงัแยแน็ึงใเี่ท่ญน็นคฤู่ในัา่ภอม่ทนผผู้ทอทู่ีลหงั้นเ่วาาเู่ใกุภผขห๐นภู่ใแลา้งดอกรแ์ไบนอู่น่นทมต้มนธาศนกี่รี่อวลทคึน้่นูมมวูผชมมส็กปูนยาือษยรอีปมา่ลยัารดดบิผ่ยีมแนวนโสั่วดน่่เิมหใยิตน๕คไ่นรงน์ู่ใาศยค์มใบหนม้ชูินนิลปีัหงหขวเ(นิุสดนปากนมยเ๐ซชอัยงี้รเาียเาะ้เีกกรทนาญ่ดพมกส้ันมอนิมปอ็รทุขอนิผึง่ภยม่ึงในใเ๐สมดสรววุจกุไ้ีดปิ็ญีอนมนุตะหอ่อกอื่กด็นา้หูวกทู์เีมมมา้า้ีภคเมดคก

ระรว่ งกล่าวว่า

บด้วย ๔ ทวปี ดงั นี้

หมทไี่ ม่มรี ูป มแี ต่จิตหรือวญิ ญาณ
ตุแห่งการบาเพญ็ อรูปฌานกศุ ล โดยใช้ส่ิง
ณ์ แล้วฌานทบี่ งั เกดิ ขึน้ เรียกว่าอรูปฌาน
ดปญอนมนตหออกอกดนาหวกทเมมมาาภคเมดคกใกาเมน็ทุบตททยงปีก็คตวาวกทเ็เคงงญปอุท่กนิูเแ์ทุังยชกอนาคีเา้สขกุงรแดรยีมอืวาวไไนวนา้งนลม็รดอรงิน่ะุดดาบงไนากผปีมทยปีจ็้านอโรีใหี้ัวรทลมน่ือ๗ชทรสมุะลไม้้หทกไงะุรแ่นทใูปดานมกตดรกัูมปอ้างา่เถ๗๙๐อนเกายีเันุทลอค้งดบงันรอีกี้กี้มอืคกาษ้วใงมส่งา๑พนืนท,,๐ชทว้งมนวดหม๐๐ทนิยี๘ะายวอสีรทานทานงูร๐จมล่ีเีปรศิโคีงยยีใอีญ๐๐ไดะาปูุตท่งิ,รศไศิใอิศท๐หทหึงนปมอ้หพานเตมแุนงวนาใเ๐๐าตห่ไีีลตลบ่เขใ่ีป๐ลดบ้าามมทเี่ท๕ทลาทูมยมะม้ีม่ตๆทตทรน็ก้ึนะเใกกๆโม๐รยีวสระวาุ้๐คิศ่มวภปอื่้าีตโโจหข้กววย่าเา้มสันสะผอนีปยยช๑ง่ทงปีกดน๐เงโีงึันปีูอม้น็นรุก้คชดกสหวกีล้ันรทู้าโว่ัชชบอน,ก่านาทนูงทมุง๐ตนันนกิบนยรังใ็ตูมคลกันนนอนี่อะดันไ้ีปเห้อ้านั้รีวล๐กัพชรีห้รท์เใขขิมนิน่ดทษภมกอืา์์งๆมในยปีีเูป้ไผคนปขิว๐รานอกุหท่กศมมงัยัอ้ีเหุกขณาปขไื่อหาทนอหกูใ้์แพะพ์มงคเา้มอแ้ลเอัยยา่อคีสสีดคยตรชจาบะนงามวั้นปนพเรฤนท่ผกาวัใงเงณัณันนืมปนปตน่กานเัะปีปียนีสน่ะเมา้รกศกตเน่ขันเ้า๔ลไยขทนรรเใข็นขหฐฐสทดนณัน็กะทอษลมชคีาปัยานดท๐จ้อแางาาา่าากึเุพรนเรลไี้พยบนวั่า่วอวเ่์ตน็มฐนิทรบกรลุกพมพกนน๐มอบูป์คมทุุม่วปีายรรน้าถขรผนัว้ครยีวันรรร่กเเยียเสกแรมทดอธะวินู่)นปปจจุมีปหาทู้นนอะขเะทลู่ใดลงึ่ี่เนัสาเงาจุกมา้ึงา้ีบเตน็น็สหส่อืานจนเ่ีา้บดัวปกุะรเดเุยวใดปายขสีจุเบต้เเุมมตา้รรลตผี้หหเ่งึวอคา่มร็นมงุะังน้ึไปน็ณัะูปปู้นยีาี่ยกรงูท้าป๒คน้คยายีนดรรรไน็คยุนมจ็ยฐด่ีู่บนน๐ทาุุ้ปูมุ นะมา้ทั่วนดี ี่ ี

ลูกทเี่ กดิ มา แบ่งออกเป็ น ๓

- อภชิ าตบุตร -
- อวชาต

๓ ประเภท คือ

- อนุชาตบุตร -
ตบุตร -

ผริ ูปอนั จะเกิดเป็นชายกด็

เกิดเป็น ก

ดี หญิงกด็ ี เกิดมีเป็น อาิิ

กลละ น้นั



โดยใหญ่แต่ละวนั

แลน้อย คร้ัน ๗ วนั

เรียกว่า อมั พทุ ะ

คร้ัน ๗ วนั วนั ขนึ้

ดงั่ ตะกวั่ เช่ือมอยู่ในหม้อ

เรียกว่า เปสิ

ฆนะ น้ันค่อยใหญ่ไปทุกวนั

ดงั หูดเรียกว่า เบญจสาขาหูด

นคร้ัน ๗ วนั เป็ นตุ่มออกห้าแห่ง

เบญจส

เป็ นมือ ๒ อนั เป็ นตนี ๒

สาขาหูด

๒ อนั เป็ นหัวน้ันอนั หน่ึง



แลแต่น้ันค่อยไป
เบื้องหน้า

ทุกวนั คร้ัน ๗

วนั
เป็ นฝ่ ามือ
เป็ นนิว้ มือ นิว้ ตนี



คารบ ๔๒ จึงเป็ นขน

เป็ นเลบ็ ตีน เลบ็ มือ
เป็ นเคร่ืองสาหรับมนุษย์
ถ้วนทุกอนั แล

แลกมุ ารน้ันน่ังกลาง
ท้องแม่

แลเอาหลงั มาต่อหลงั
ท้องแม่





เมื่อกมุ ารอยใู่ น

ิอ้ งแม่น้นั
ลาบากนกั หนา กช็ ้ืน
และเหมน็ กลิ่นตืด

แลเอือน ๘๐ ครอก

อนั ว่าสายดือแห่งกมุ ารน้ัน กลว
จงอยไส้ดือน้ัน กลวง

วงดงั สายก้านบวั อนั มีชื่อว่าอบุ ล
งขนึ้ ไปตดิ หลงั ท้องแม่

ข้าวนา้ อาหารใดอนั แม่กนิ ไส
เข้าไปในไส้ ดือน้ันแลเข
สะหน่อยๆ แลผู้น้อยน้ัน