เอกสารประกอบการเรียนรำเดี่ยว ชุดฉุยฉายพราหมณ์

1

1ร ำเดี่ยว ชุดฉุยแยพรำหมณ์ เอกสารประกอบการเรียน รำเดี่ยว ชุดฉุยฉายพราหมณ์ จัดทำโดย นายนฤนาท สุวรรณจุณี รหัสนักศึกษา 6311120001 นักศึกษาชั้นปีที่ 2 หลักสูตรนาฏศิลป์ นวัตกรรมทางการศึกษาเอกสารประกอบการเรียนรำเดี่ยว ชุดฉุยฉายพราหมณ์ หลักสูตรนาฏศิลป์ มหาวิทยาลัยราชภัฏนครศรีธรรมราช ปีการศึกษา 2565

2ร ำเดี่ยว ชุดฉุยแยพรำหมณ์ คำนำ เอกสารประกอบการเรียน กลุ่มสาระการเรียนรู้ศิลปะ สาระนาฏศิลป์ ชื่อวิชา นาฏศิลป์เรื่อง นาฏศิลป์ ไทยรำเดี่ยว (รำฉุยฉายพราหมณ์) สำหรับนักเรียนชั้นมัธยมศึกษาปีที่3 ฉบับนี้พัฒนาขึ้นมีจุดมุ่งหวังจะร่วมอนุรักษ์ และสืบสานนาฏศิลป์ไทยให้คงอยู่เป็นวัฒนธรรมที่งดงามของเยาวชนไทย เข้าใจ และแสดงออกทางนาฏศิลป์อย่าง สร้างสรรค์ วิเคราะห์ วิพากษ์วิจารณ์คุณค่าด้านนาฏศิลป์ ถ่ายทอดความรู้สึก ความคิดอย่างอิสระ ชื่นชม และ ประยุกต์ใช้ในชีวิตประจำวัน สาระสำคัญของเอกสารประกอบกอบการเรียนเรื่อง นาฏศิลป์ไทยรำเดี่ยว (รำฉุยฉายพราหมณ์) ประกอบด้วย ประวัติชุดการแสดงฉุยฉายพราหมณ์องค์ประกอบของชุดการแสดงฉุยฉายพราหมณ์ ได้แก่ เครื่อง แต่งกาย บทร้อง และท่ารำประกอบการแสดง ขอขอบคุณผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.ธีรวัฒน์ ช่างสาน อาจารย์ประจำวิชาการแสดงรำเดี่ยว รำคู่ ที่ชี้แนะ การพัฒนาเอกสารจนสมบูรณ์เป็นสื่อที่ดีมีประโยชน์ ขอบคุณครอบครัวและเพื่อน ๆ น้อง ๆ สาขาวิชานาฏศิลป์ทุก คนที่เป็นกำลังใจในการพัฒนาสร้างผลสัมฤทธิ์ที่ดีของงานเอกสารครั้งนี้ จึงขอขอบคุณมา ณ โอกาสนี้ นายนฤนาท สุวรรณจุณี

3ร ำเดี่ยว ชุดฉุยแยพรำหมณ์ สารบัญ หน้า คำนำ............................................................................................................................... 2 สารบัญ .......................................................................................................................... 3 สารบัญภาพ..................................................................................................................... 4 คำชี้แจงการใช้เอกสารประกอบการเรียนสำหรับครู........................................................ 5 คำชี้แจงการใช้เอกสารประกอบการเรียนสำหรับนักเรียน............................................... 6 กระดาษคำตอบ............................................................................................................... 7 สาระการเรียนรู้............................................................................................................... 8 แบบทดสอบก่อนเรียน.................................................................................................. 9-10 วิธีสอนและกิจกรรมการจัดการเรียนรู้............................................................................. 11 สื่อการจัดการเรียนรู้........................................................................................................ 12 การวัดผลและประเมินผล............................................................................................ 12-13 ความรู้เบื้องต้นการแสดงฉุยฉายพราหมณ์....................................................................... 13 ประวัติความเป็นมาของการแสดงฉุยฉายพราหมณ์..................................................... 13-14 องค์ประกอบของการแสดงฉุยฉายพราหมณ์ บทร้อง……………..……….............................................................................. 14-16 การแต่งกาย….................................................................................................. 16 อธิบายท่ารำฉุยฉายพราหมณ์….………........................................................................ 17-54 สรุป…………………………………........................................................................................ 55 คำถามทบทวน………................................................................................................ 56-57 แบบทดสอบหลังเรียน….............................................................................................. 58-59 กระดาษคำตอบแบบทดสอบหลังเรียน…...................................................................... 60 แนวการตอบแบบฝึกหัด............................................................................................. 61-62 เฉลยแบบทดสอบ....................................................................................................... 63

4ร ำเดี่ยว ชุดฉุยแยพรำหมณ์ สารบัญภาพ หน้า ภาพที่ 1 การแต่งกายชุดฉุยฉายพราหมณ์………………………………………………………………………………………… 16

5ร ำเดี่ยว ชุดฉุยแยพรำหมณ์ คำชี้แจง การใช้เอกสารประกอบการเรียนสำหรับครู กรณีที่ครูผู้สอนประจำวิชาไม่อยู่ หรือไม่สามารถปฏิบัติการสอนได้ ในชั่วโมงนั้น ๆ และเพื่อให้ครูที่สอน แทนมีความมั่นใจในการสอน และใช้นวัตกรรมได้อย่างมีประสิทธิภาพยิ่งขึ้น ควรปฏิบัติตามขั้นตอนการใช้เอกสาร ประกอบการเรียน ดังนี้ 1. ศึกษาเอกสารประกอบการเรียนเล่มนี้ และทำความเข้าใจเนื้อหาสาระตั้งแต่ต้นจนจบเล่มก่อน ล่วงหน้า 2. ศึกษาองค์ประกอบของเอกสาร ให้เข้าใจก่อนปฏิบัติการสอน 3. อ่านคำชี้แจงการใช้เอกสารประกอบการเรียน สำหรับนักเรียนทุกข้อ และทำความเข้าใจให้ถ่องแท้ ใน แต่ละข้อ เพื่อปฏิบัติการสอนได้ตามขั้นตอน 4. ครูควรดูแลนักเรียนอย่างใกล้ชิด ในขณะที่นักเรียนศึกษาเอกสารประกอบการเรียน และทำกิจกรรม คำถามทบทวน เพื่อคอยให้คำแนะนำ และเป็นที่ปรึกษา 5. ควรกำกับ ติดตามการใช้เอกสารประกอบเรียน เป็นระยะๆ และคอยกำชับปลูกฝังคุณธรรมเรื่องความ ซื่อสัตย์ และการตรงต่อเวลาของนักเรียน ในขณะที่ทำแบบทดสอบก่อนและหลังเรียนและ คำถามท บทวน / แบบฝึกหัดท้ายบทเรียน ของแต่ละเรื่อง โดยไม่อนุญาตให้เปิดดูเฉลยก่อน

6ร ำเดี่ยว ชุดฉุยแยพรำหมณ์ คำชี้แจง การใช้เอกสารประกอบการเรียนสำหรับนักเรียน เพื่อให้การใช้เอกสารประกอบการเรียนเล่มนี้ได้ผลตามจุดประสงค์และเจตนารมณ์ของครูผู้สอน ให้ นักเรียนทำความเข้าใจโดยอ่านคำชี้แจง และปฏิบัติตามข้อกำหนดข้างล่างนี้อย่างเคร่งครัด ดังนี้ 1. ให้นักเรียนใช้เอกสารประกอบการเรียน 1 เล่ม ต่อนักเรียน 1 คน 2. นักเรียนต้องมีความซื่อสัตย์ต่อตนเอง โดยไม่เปิดดูเฉลยก่อนและตรงต่อเวลา 3. นักเรียนต้องปฏิบัติตามขั้นตอนของคำสั่งอย่างเคร่งครัด และตั้งใจจริง 4. ห้ามมิให้ขีดเขียน หรือทำเครื่องหมายใด ๆ ลงในเอกสารประกอบการเรียน 5. ให้นักเรียนศึกษาเอกสารประกอบการเรียนตามที่ครูกำหนดทีละเรื่องและกิจกรรมท้ายเล่ม ควบคู่กัน ไปตามเวลาที่กำหนดไว้ โดยใช้สมุดของนักเรียน หรือกระดาษที่ครูแจกให้ 6. ก่อนลงมือศึกษาเอกสารประกอบการเรียน ให้นักเรียนทำแบบทดสอบวัดผลสัมฤทธิ์ ก่อนเรียน จำนวน 30 ข้อและทำแบบทดสอบก่อนเรียนแต่ละหน่วย หน่วยการเรียนละ 10 ข้อ 7. เมื่อศึกษาเอกสารประกอบการเรียน ต้องทำแบบทดสอบหลังเรียน หน่วยการเรียนละ 10 ข้อ เมื่อ เรียนจบทุกหน่วยการเรียน และให้ทำแบบทดสอบวัดผลสัมฤทธิ์หลังเรียน 30 ข้ออีกครั้งหนึ่ง เพื่อตรวจสอบว่ามี ความรู้ผ่านจุดประสงค์ทุกข้อหรือไม่ 8. หากนักเรียนไม่ผ่านจุดประสงค์ใด ให้กลับไปศึกษาเรื่องนั้น ๆ อีกครั้งหนึ่ง

7ร ำเดี่ยว ชุดฉุยแยพรำหมณ์ กระดาษคำตอบ โรงเรียน......................................................................ปีการศึกษา........................... ชื่อ..........................................................................ชั้น...................เลขที่................ กลุ่มสาระการเรียนรู้.....................วันที่..............เดือน...................พ.ศ.................. ข้อ ก ข ค ง จ ข้อ ก ข ค ง จ 1 6 2 7 3 8 4 9 5 10 ประเมินผล เต็ม ได้

8ร ำเดี่ยว ชุดฉุยแยพรำหมณ์ มาตรฐาน ศ 3.1 เข้าใจ และแสดงออกทางนาฏศิลป์อย่างสร้างสรรค์ วิเคราะห์ วิพากษ์วิจารณ์คุณค่าด้าน นาฏศิลป์ ถ่ายทอดความรู้สึก ความคิดอย่างอิสระ ชื่นชม และประยุกต์ใช้ในชีวิตประจำวัน ผลการเรียนรู้ 1. นักเรียนรู้ความหมาย ประวัติความเป็นมาและองค์ประกอบของรำฉุยฉายพราหมณ์ 2. นักเรียนเห็นคุณค่าของรำฉุยฉายพราหมณ์ที่เป็นมรดกทางวัฒนธรรมของไทย สาระการเรียนรู้ สาระการเรียนรู้ มีดังนี้ 1. ประวัติความเป็นมาของรำฉุยฉายพราหมณ์ 2. องค์ประกอบของการแสดงรำฉุยฉายพราหมณ์ 2.1 บทร้องฉุยฉายพราหมณ์ 2.2 การแต่งกาย 2.3 ท่ารำ จุดประสงค์การเรียนรู้ เมื่อศึกษานวัตกรรมฉบับนี้แล้วจะมีความรู้ ดังนี้ 1. ผู้เรียนสามารถอธิบายประวัติของชุดการแสดงฉุยฉายพราหมณ์ได้ถูกต้อง 2. ผู้เรียนเข้าใจองค์ประกอบของชุดการแสดงฉุยฉายพราหมณ์ได้ถูกต้อง 3. ผู้เรียนมีทักษะการปฏิบัติท่ารำฉุยฉายพารหมณ์ถูกต้องสวยงาม 4. ผู้เรียนมีเจตคติที่ดีต่อการเรียนและปฏิบัติกิจกรรมการเรียนได้อย่างมีความสุข

9ร ำเดี่ยว ชุดฉุยแยพรำหมณ์ แบบทดสอบก่อนเรียน วิชา นาฏศิลป์ กลุ่มสาระการเรียนรู้ศิลปะสาระนาฏศิลป์ ชั้นมัธยมศึกษาปีที่2 เรื่อง นาฏศิลป์ไทยรำเดี่ยว (รำฉุยฉายพราหมณ์) เวลา 15 นาที คะแนน 10 คะแนน ********************************************************************************************* คำชี้แจง โปรดตรวจสอบและเลือกคำตอบที่ถูกต้องเพียงคำตอบเดียวทำเครื่อง (X) ลงในกระดาษคำตอบ ********************************************************************************* 1. เพลงรําฉุยฉายพราหมณ์ใช้ดนตรีอะไรในการแสดง ก.วงปี่พาทย์ไม้แข็ง ข.วงปี่พาทย์ไม้นวม ค.วงปี่พาทย์เครื่องห้า ง.วงปี่พาทย์เครื่องใหญ่ 2. เครื่องแต่งกายที่ใช้ประดับศีรษะของพราหมณ์ คือตัวเลือกใด ก.กระบังหน้า ข.ปัญจุเหร็จ ค.หัวโขน ง.ชฎายอดลาว 3.ผู้ใดที่เเปลงกายเป็นพราหมณ์มาร่ายรําอวดความงดงามของตนเองต่อพระอุมา ก.พระนารายณ์ ข.พระราม ข.ทศกัณฐ์ ง.พระลอ 4. พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระราชนิพนธ์บทเบิกโรงชุดพระคเณศเสียงา และทรงพระกรุณา โปรดเกล้าฯ ให้ใครเป็นผู้ประดิษฐ์ท่ารำ ก.หลวงวิจิตรวาทการ ข.หลวงไพจิตรนันทการ ค.หลวงวิจารเจียรนัย ง.พระยานัฎกานุรักษ์ 5. ใครที่รําฉุยฉายพราหมณ์เป็นคนแรก ก.หลวงวิจิตรวาทการ ข.หลวงไพจิตรนันทการ ค.หลวงวิจารเจียรนัย ง. หลวงวิจิตรเจษฎา 6. จัดแสดงฉุยฉายพราหมณ์ครั้งแรกเมื่อปีพ.ศ.ใด ก.พ.ศ.2450 ข. พ.ศ.2456 ค. พ.ศ.2464 ง. พ.ศ.2469 7. การแต่งกายของชุดการแสดงฉุยฉายพราหมณ์ผู้แสดงจะแต่งกายแบบใด ก.เเบบชาวบ้าน ข.เเบบรัชกาลที่5 ค.เเบบตามใจ ง.ยืนเครื่องพระ-นาง

10ร ำเดี่ยว ชุดฉุยแยพรำหมณ์ 8. ฉุยฉายเอย ช่างงามขำช่างรำโยกย้าย บทร้องนี้อยู่ในการร้องช่วงใด ก.ร้องฉุยฉาย ข.เร็ว-ลา ค.ร้องเเม่ศรี ง.รัว 9. สะเอวแสนอ่อนอรชรช่วงกาย …………………………………เนื้อร้องต่อจากนี้มีบทร้องว่าอะไร ก. ยิ่งคิดชมเอย ข. เสียจริงเจ้าเอย ค. วิจิตรยิ่งลายที่คนประดิษฐ์ ง.ไม่ทรามเลยจนนิด 10.ท่านี้มีชื่อว่าอะไร ก.ช่างรำโยกย้าย ข.สะเอวแสนอ่อน ค.สองเนตรคมขำ ง.ที่คนประดิษฐ์

11ร ำเดี่ยว ชุดฉุยแยพรำหมณ์ วิธีสอนและกิจกรรมการจัดการเรียนรู้ 1. วิธีสอน ใช้วิธีสอนแบบบรรยายเนื้อหา การศึกษาด้วยตนเอง การทำแบบทดสอบ ก่อนเรียน/หลัง เรียน และการทำแบบฝึกหัดท้ายบท 2. กิจกรรมการจัดการเรียนรู้ เอกสารฉบับนี้จะใช้สอน 2 ชั่วโมง ดังนี้ ชั่วโมงที่ 1 1. ครูกล่าวทักทายนักเรียนและแนะนำตนเองเพื่อสร้างความคุ้นเคยกับนักเรียน พร้อมทั้ง แนะนำเกี่ยวกับการเรียน จุดประสงค์การเรียนรู้ กระบวนการเรียนการสอน วิธีการวัดผลและประเมินผล 2. ครูให้นักเรียนทำแบบทดสอบก่อนเรียน โดยให้เวลาทำแบบทดสอบเป็นเวลา 5 นาที 3. ครูแนะนำเรื่องรำฉุยฉายพราหมณ์ ความหมาย ประวัติความเป็นมา และองค์ประกอบของการ แสดงรำฉุยฉายพราหมณ์ 4. นักเรียนศึกษารายละเอียดจากเอกสารประกอบการเรียน 5. ให้นักเรียนทำแบบฝึกหัดที่1 ในคำถามทบทวน ชั่วโมงที่ 2 1. ครูกล่าวทักทายนักเรียนและทบทวนสาระการเรียน เรื่องความหมาย ประวัติและ องค์ประกอบของการแสดงฉุยฉายพราหมณ์ 2. ครูให้นักเรียนศึกษาเอกสารประกอบการเรียนเรื่องรำฉุยฉายพราหมณ์สถานที่แสดง และโอกาสที่ ใช้แสดง 3. ให้นักเรียนทำแบบฝึกหัดที่2 ในคำถามทบทวน 4. ครูและนักเรียนร่วมสนทนาสรุปเนื้อหาการเรียนในเอกสารเล่มที่ 1 อีกครั้ง 5. ครูให้นักเรียนทำแบบทดสอบหลังเรียน โดยให้เวลาทำแบบทดสอบเป็นเวลา 5 นาที สื่อการจัดการเรียนรู้ 1. แบบทดสอบก่อนเรียนและหลังเรียน 2. เอกสารประกอบการเรียน 3. สมุดจดบันทึก 4. PowerPoint 5. รูปภาพฉุยฉายพราหมณ์ การวัดและประเมินผล 1. วิธีการวัดผล 1.1 ตรวจงานแบบฝึกหัดท้ายบท 1.2 ตรวจงานที่มอบหมายเพิ่มเติม 1.3 ตรวจแบบทดสอบก่อนเรียนและหลังเรียน 1.4 สังเกตพฤติกรรม

12ร ำเดี่ยว ชุดฉุยแยพรำหมณ์ 2. เครื่องมือวัดผล 2.1 คำถามทบทวน / แบบฝึกหัด 2.2 แบบตรวจสอบงานเพิ่มเติม 2.3 แบบทดสอบก่อนเรียนและหลังเรียน 2.4 แบบสังเกตพฤติกรรม 3. เกณฑ์การประเมิน 3.1 แบบฝึกหัด คะแนนอย่างน้อยร้อยละ 80 คะแนน 3.2 แบบทดสอบ คะแนนอย่างน้อยร้อยละ 80 คะแนน 3.3 การปฏิบัติท่ารำ รวมคะแนนเฉลี่ยอย่างน้อยร้อยละ 80 คะแนน 3.4 สังเกตพฤติกรรมคุณลักษณะอันพึงประสงค์ มีคุณภาพเฉลี่ยไม่ต่ำกว่าระดับ 1 3.5 สังเกตพฤติกรรมสมรรถนะสำคัญของผู้เรียน มีคุณภาพเฉลี่ยไม่ต่ำกว่าระดับ 1

13ร ำเดี่ยว ชุดฉุยแยพรำหมณ์ ความรู้เบื้องต้นการแสดงรำฉุยฉายพราหมณ์ ฉุยฉายพราหมณ์ ฉุยฉายพราหมณ์ เป็นชุดการแสดงรำเดี่ยวที่มีความงดงามลงตัวในลีลาของตัวพระที่สมมติผู้แสดงให้เป็น พระนารายณ์ แปลงร่างเป็นพราหมณ์รูปร่างอ้อนแอ้นอรชรมาร่ายรำอวดความงดงามของตนเองต่อพระอุมาเพื่อมา ขอกำลังคืนแก่ปรศุรามประมุขแห่งพราหมณ์ที่ถูกพระอุมาสาปให้หมดพละกำลัง ดังนั้นผู้ที่จะรำฉุยฉายพราหมณ์ ให้งดงามจำเป็นต้องมีสมาธิและเข้าใจกระบวนการนำเสนอตนเองให้งดงามโดดเด่นทุกท่วงท่า นอกจากนี้สิ่ง ส่งเสริมที่จะทำให้การรำฉุยฉายพราหมณ์ถูกต้องผู้แสดงจำเป็นต้องทำความเข้าใจ ประวัติชุดการแสดง บทร้อง ลักษณะการแต่งกาย เพราะจะทำให้เกิดความตระหนัก และเข้าใจแนวคิดของชุดการแสดงได้อย่างลึกซึ้งและแจ่ม แจ้งต่อความประสงค์ของผู้ประดิษฐ์ เพื่อให้เกิดอารมณ์ถ่ายทอดที่มีศิลปะทุกกระบวน ท่ารำ ดังจะอธิบายต่อไปนี้ ประวัติชุดการแสดง ฉุยฉายพราหมณ์ เป็นการแสดงนาฏศิลป์ไทยชุดหนึ่ง ที่ตัดตอนมาจากการรำเบิกโรงชุดพระคเณศเสียงา โดยมีเรื่องย่อว่า ปรศุราม เป็นหัวหน้าพราหมณ์มีฤทธิ์ พระอิศวรประทานขวานเพชรให้เป็นอาวุธและประสาทพร ให้เข้าเฝ้าได้ทุกเวลาทุกสถานที่ วันหนึ่งขณะพระอิศวรและพระอุมาทรงพระสำราญอิริยาบถอยู่ในที่รโหฐานพระอุ มาจึงสั่งพระคเณศผู้เป็นบุตรให้เฝ้าอยู่ ณ หน้าที่ประทับห้ามผู้ใดเข้าไปรบกวนปรศุรามจะเข้าเฝ้าพระผู้เป็นเจ้าแต่ ได้ถูกพระคเณศห้ามปรามไว้ ปรศุรามโกรธที่ถูกขัดขวางจึงต่อสู้กัน ปรศุรามสู้ฤทธิ์พระคเณศไม่ได้จึงหยิบขวาน เพชรขึ้นมาขว้างพระคเณศเห็นขวานเพชรจำได้ว่าเป็นของพระเทพบิดาก็ก้มเศียรรับด้วยความเคารพ ขวานจึง พลาดไปถูกงาซ้ายหักสะบั้นลง พระอุมาได้ยินการต่อสู้จึงเสด็จออกมาเมื่อทรงทราบเรื่องก็พิโรธสาปปรศุรามให้ หมดฤทธิ์ พระอิศวรมีความสงสารปรศุรามจึงกล่าวเป็นปริศนา ปรศุรามเข้าใจจึงสำรวมใจรำลึกถึงองค์พระ นารายณ์ พระนารายณ์ทรงทราบเรื่องจึงแปลงกายเป็นพราหมณ์น้อยมาฟ้อนรำเพื่อให้พระอุมาเกิดความชื่นชม ครั้นร่ายรำจบเพลงทรงแกล้งเดินร้องไห้ไปรำพันกับปรศุราม พระอุมาเห็นกิริยาของพราหมณ์น้อยก็สงสัย พราหมณ์น้อยจึงกราบทูลว่า ปรศุรามเป็นที่พึ่งของบรรดาพราหมณ์น้อยใหญ่เป็นผู้มีฤทธิ์ปกครองบรรดาพราหมณ์ ให้ร่มเย็นเป็นสุข บัดนี้ปรศุรามหมดฤทธิ์แล้วเกรงจะมีศัตรูมารุกราน พระอุมามีความสงสารพราหมณ์รับสั่งว่าจะให้ พรตามที่พราหมณ์น้อยปรารถนา พราหมณ์น้อยจึงของประทานกำลังของปรศุรามให้แก่ตนครั้งพระอุมาประทาน พรให้แล้วพราหมณ์น้อยจึงกลายร่างเป็นพระนารายณ์ดังเดิม และแบ่งกำลังกึ่งหนึ่งคืนให้ปรศุรามอีกกึ่งหนึ่งไปเพิ่ม กำลังให้แก่พระคเณศและให้โอวาทปรศุรามให้รู้จักการควรไม่ควร ให้นับถือพระคเณศและตรัสชมเชยพระคเณศว่า เป็นลูกที่มีความกตัญญูเคารพบิดามารดา อีกทั้งประสาทพรว่า ถ้าผู้ใดจะกระทำการมงคลใดๆ ให้สำเร็จลุล่วงไป ด้วยดีต้องบูชาพระคเณศ (เครือวัลย์ เรืองศรี, 2542 : 37-38) สำหรับผู้ที่รำฉุยฉายพราหมณ์เป็นคนแรกคือ(กรมศิลกากร, ๒๕๕๑ : ๙๗) หลวงไพจิตรนันทการ (ทองแล่ง สุวรรณภารต) บุตรชายของพระยานัฏกานุรักษ์ (ทองดี สุวรรณภารต) มารดาเลี้ยงคือ คุณหญิงนัฎกานุรักษ์ ลุงคือ

14ร ำเดี่ยว ชุดฉุยแยพรำหมณ์ พระยาพรหมาภิบาล (ทองใบ สุวรรณภารต) พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระราชนิพนธ์บทเบิก โรงชุดพระคเณศเสียงา และทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้พระยานัฎกานุรักษ์คิดประดิษฐ์ท่ารำ และฝึกหัดหลวง ไพจิตรนันทการให้แสดงเป็นพราหมณ์ จัดแสดงครั้งแรกในงานฉลองพระสุพรรณบัฎของจางวางเอก นายพลโท เจ้าพระยารามราฆพ เมื่อวันที่ ๓๐ ธันวาคม พุทธศักราช ๒๔๖๔ และจัดแสดงครั้งที่ ๒ โดยแสดงถวายสมเด็จ พระพันปี หลวงไพจิตรนันทการได้รับพระราชทานเงินรางวัลเป็นจำนวนเงิน ๒๐ บาท บทร้องฉุยฉายพราหมณ์ บทร้องฉุยฉายพราหมณ์ที่จะอธิบายต่อไปนี้ แบ่งเป็น 2 ส่วน คือ ลักษณะของบทร้องฉุยฉายพราหมณ์ และวิธีการร้องฉุยฉายพราหมณ์ ดังนี้ 1. ลักษณะของบทร้องฉุยฉายพราหมณ์ บทร้องเพลงฉุยฉายพราหมณ์ประกอบด้วยเพลง 3 ช่วง คือ ช่วงแรกเป็นเพลงรัวเพื่อให้ผู้แสดงวิ่งซอยเท้าสอดสร้อยมาลาออกมาหน้าเวทีเพื่อรำเพลงฉุยฉายพราหมณ์ ช่วงที่ สองเป็นบทร้องฉุยฉายในทำนองช้าแล้วต่อด้วยร้องแม่ศรีในตอนท้าย ช่วงสุดท้ายเป็นเพลงเร็ว-ลาเพื่อให้ผู้แสดง ร่ายรำอำลาเวทีก่อนจบการแสดง ดังนี้ เพลงฉุยฉายพราหมณ์ - เพลงรัว - - ร้องฉุยฉาย - ฉุยฉายเอย ช่างงามขำช่างรำโยกย้าย สะเอวแสนอ่อนอรชรช่วงกาย วิจิตรยิ่งลายที่คนประดิษฐ์ สองเนตรคมขำแสนดำมันขลับ ชม้อยเนตรจับช่างสวยสุดพิศ สุดสวยเอย ยิ่งพิศยิ่งเพลินเชิญให้งงงวย งามหัตถ์งามกรช่างฟ้อนระทวย ช่างนาดนวยสวยยั่วนัยนา ทั้งหัตถ์ทั้งกรก็ฟ้อนถูกแบบ ดูยลดูแยบสวยยิ่งเทวา - ร้องแม่ศรี - น่าชมเอย น่าชมเจ้าพราหมณ์ ดูทั่วตัวงาม ไม่ทรามเลยจนนิด ดูผุดดูผ่อง เหมือนทองทาติด ยิ่งเพ่งยิ่งพิศ ยิ่งคิดชมเอย น่ารักเอย น่ารักดรุณ เหมือนแรกจะรุ่น จะรู้เดียงสา เจ้ายิ้มเจ้าแย้ม แก้มเหมือนมาลา จ่อจิตติดตา เสียจริงเจ้าเอย - เพลงเร็ว-ลา - 2. เพลงประกอบการแสดงรำฉุยฉายพราหมณ์ ประกอบด้วยเพลงรัว เพลงฉุยฉาย เพลงแม่ ศรี เพลงเร็ว และเพลงลา (ธนิต อยู่โพธิ์, 2494 : 96) ดังนี้

15ร ำเดี่ยว ชุดฉุยแยพรำหมณ์ 2.1 เพลงรัว หมายถึง เป็นเพลงหน้าพาทย์เบื้องต้น ใช้สำหรับการแสดงฤทธิ์หรือการเกิดปรากฎการณ์ โดยฉับพลัน เช่น เมื่อพระนารายณ์แปลงเป็นพราหมณ์ ในบทเพลงฉุยฉายพราหมณ์ใช้เพลงรัวเป็นเพลงแรกเพื่อให้ นักแสดงวิ่งออกจากด้านหลังสู่เวทีการแสดง 2.2 เพลงฉุยฉาย หมายถึง เป็นเพลงหน้าพาทย์ที่ใช้ประกอบกิริยาของตัวโขนและละครแสดงถึงความ ภาคภูมิใจในความงาม 2.3 เพลงแม่ศรี หมายถึง เป็นเพลงหน้าพาทย์ประกอบการแสดงกิริยาสนุกสนานร่าเริงแสดงอารมณ์ และความภาคภูมิใจในความงาม 2.4 เพลงเร็ว หมายถึง เป็นเพลงหน้าพาทย์ที่ใช้ประกอบการเดินอย่างนวยนาด เช่นเดินชมสวน เป็น ต้น 2.5 เพลงลา หมายถึง เป็นเพลงหน้าพาทย์ที่บรรเลงต่อจากเพลงเร็ว เมื่อจะจบการรำแต่ละครั้ง 3. วิธีการร้องฉุยฉายพราหมณ์ จะอธิบายตามวิธีการร้อง โดยมีการควบคุมจังหวะฉิ่ง ไว้ด้าน ล่างของคำร้องที่ต้องตีจังหวะฉิ่ง ในจังหวะเบา เสียงฉิ่ง จะใช้สัญลักษณ์ (-) และในจังหวะหนัก เสียงฉับ จะใช้ สัญลักษณ์ (+) เมื่อนักศึกษาพบสัญลักษณ์ตามที่กล่าวจะต้องเคาะจังหวะฉิ่งให้ลงพอดี และต้องฝึกซ้อมหลาย ๆ ครั้งจนเกิดความชำนาญ สามารถร้องได้โดยไม่ต้องดูเนื้อเพลงประกอบ ดังนี้ - ร้องฉุยฉาย - เออ เหิง เอ่อ เห้อ เออ เอิง เอย เอ๋ย ฉุย ฉาย เอย - + - + ช่าง งาม เฮ่อ เออ ขำ ช่าง รำ โยก ย้าย ( ร้องซ้ำ ) - + - + สะ เอว แสน อ่อน อร ชร ช่วง กาย วิ จิตร ยิ่ง ลาย ที่ คน ประ ดิษฐ์ ( ร้องซ้ำ ) - + - + - + - + สอง เนตร คม ขำ แสน ดำ มัน ขลับ ชะ ม้อย เนตร จับ ช่าง สวย สุด คิด (ร้องซ้ำ ) - + - + - + - + เออ เหิง เอ่อ เห้อ เออ เอิง เอย เอ๋ย ฉุย ฉาย เอย - + - + เอ๋ย สุด สวย เอย ยิ่ง พิศ ยิ่ง เพลิน เชิญ ให้ งง งวย ( ร้องซ้ำ ) - + - + - + งาม หัตถ์ งาม กร ช่าง อ่อน ระ ทวย ช่าง นาด ช่าง นวย สวย ยั่ว นัย นา ( ร้องซ้ำ ) - + - + - + - + ทั้ง หัตถ์ ทั้ง กร ก็ ฟ้อน ถูก แบบ ดู ยล ดู แยบ สวย ยิ่ง เท วา ( ร้องซ้ำ ) - + - + - + - + - ร้องแม่ศรี - น่า ชม เอย น่า ชม เจ้า พราหมณ์ ดู ทั่ว ตัว งาม ไม่ ทราม เลย จน นิด - + - + - + - +

16ร ำเดี่ยว ชุดฉุยแยพรำหมณ์ ดู ผุด ดู ผ่อง เหมือน ทอง ทา ติด ยิ่ง เพ่ง ยิ่ง พิศ ยิ่ง คิด ชม เอย - + - + - + - + น่า รัก เอย น่า รัก ด รุณ เหมือน แรก จะ รุ่น จะ รู้ เดียง สา - + - + - + - + เจ้า ยิ้ม เจ้า แย้ม แก้ม เหมือน มา ลา จ่อ จิต ติด ตา เสีย จริง เจ้า เอย - + - + - + - + การแต่งกาย การแต่งกายของชุดการแสดงฉุยฉายพราหมณ์ผู้แสดงจะแต่งกายแบบยืนเครื่องพระสีขาว ลายอุณาโลม สวมกระบังหน้าเป็นเครื่องประดับศีรษะ องค์ประกอบของเครื่องแต่งกาย ประกอบด้วย กำไล สนับเพลา ผ้านุ่ง หรือพระภูษา ห้อยข้าง หรือเจียระบาด เสื้อหรือฉลองพระองค์ รัดสะเอว ห้อยหน้า สุวรรณกระถอบ เข็มขัด กรองคอ ทับทรวง อินทรธนู พาหุรัด สังวาล ตาบทิศ กระบังหน้า กรรเจียก หรือจอนหู ดอกไม้ทัด อุบะ ธำมรงค์ แหวนรอบ ปะวะหล่ำ และทองกร ดังนี้ ภาพที่1 การแต่งกายชุดฉุยฉายพราหมณ์ (ที่มา : นายนฤนาท สุวรรณจุณี)

17ร ำเดี่ยว ชุดฉุยแยพรำหมณ์ อธิบายท่ารำฉุยฉายพราหมณ์ 1. ท่ารำเพลงรัว ท่าที่ อธิบายการปฏิบัติ ภาพประกอบ 1 ท่า เตรียม เบี่ยงตัวทางขวา ก้าวหน้าเท้าซ้าย มือขวาตั้ง วงบน มือซ้ายจีบหงายชายพก เอียงศีรษะ ทางซ้าย 2. ท่ารัว 1. ยืด-ยุบ วิ่งซอยเท้ามาหน้าเวที 2. ปฎิบัติท่าสอดสร้อยมาลา ซอยเท้ามือซ้าย ตั้งวงบน มือขวาจีบหงายชายพก เอียงขวา หมายเหตุ ปฏิบัติท่าสอดสร้อยมาลา 5 จังหวะ ครั้งที่5 มือซ้ายตั้งวงบน มือขวาจีบ หงายชายพก เอียงขวา 3 ท่า ป้องหน้า 1. เบี่ยงตัวทางซ้าย ถอนเท้าซ้าย ยกหน้าเท้า ขวาพร้อมกับดึงมือซ้ายมา เป็นจีบหงายชายพก มือขวาตั้งวงบน เอียง ศีรษะทางซ้าย 2. ก้าวข้างเท้าขวา พร้อมกับหมุนตัวผ่านหน้า เวที มาเบี่ยงตัวทางขวา

18ร ำเดี่ยว ชุดฉุยแยพรำหมณ์ 3. กระทุ้งเท้าซ้าย และกระดกเท้าซ้าย พร้อม กับปล่อยจีบมือซ้ายเป็นแบมือ มือขวาลดมือ ลงเป็นตั้งวงกลาง เอียงศีรษะทางซ้าย 4. ยืดตัวพร้อมกลับมือซ้ายเป็นป้องหน้า กลับ มือขวาเป็นแบลาดงอแขน เอียงขวา 2. ท่ารำฉุยฉายช่วงที่1 ท่าที่ อธิบายการปฏิบัติ ภาพประกอบ 1. ร้อง เอื้อน 1. เบี่ยงตัวทางขวาของเวที แตะจมูกเท้าซ้าย มือซ้ายจีบปรกข้าง มือขวาจีบหงายงอแขน ระดับสะเอว เอียงซ้าย

19ร ำเดี่ยว ชุดฉุยแยพรำหมณ์ 2. ซอยเท้าหมุนตัวผ่านหน้าเวทีมาทางขวาของ เวที จากนั้นแตะจมูกเท้าขวา พร้อมกับ ม้วนมือจีบเป็นมือขวาตั้งวงบน มือซ้ายตั้งวง กลาง เอียงขวา ซอยเท้าหมุนตัวทางขวามา หน้าเวที 2. ฉุยฉาย เอย 1. “เอ๋ยฉุย” ถอนเท้าซ้ายพร้อมกับแตะจมูก เท้าขวา มือซ้ายจีบปรกข้าง มือขวาจีบหงาย งอแขนระดับสะเอว ลักคอขวา 2. “ฉายเอย” ก้าวหน้าเท้าขวา พร้อมกับม้วน มือจีบซ้ายปล่อยมือเป็นตั้งวงบน มือขวาม้วน มือคลายจีบปล่อยแบมือเหยียดแขนตึงหงาย ท้องแขนระดับไหล่ แทงปลายนิ้วลงด้านล่าง เอียงซ้าย 3. ช่าง งามขำ 1. “ช่างงาม” ฉายเท้าขวาไปข้างลำตัว จับ จีบคว่ำมือขวา มือซ้ายแขนงอระดับอก แบมือ ปลายนิ้วตก เอียงซ้าย 2. “ขำ” ขยับเท้าขวา ยกหน้าเท้าซ้ายย่อเข่า ก้าวหน้าเท้าขวาพร้อมกับม้วนมือจีบขวาขึ้น ปล่อยเป็นบัวชูฝัก มือซ้ายกลับ มือเป็นตั้งวงหน้า ยืดตัวขึ้นยกหน้าเท้าซ้าย เอียงศีรษะทางขวา

20ร ำเดี่ยว ชุดฉุยแยพรำหมณ์ 4. ช่างรำ โยกย้าย 1. “ช่างรำ” ก้าวข้างเท้าซ้ายถ่ายน้ำหนักตัว ไปทางซ้าย 2. “ โยก” คืนน้ำหนักตัวมาทางขวาพร้อม กับกดมือซ้ายเป็นจีบคว่ำแขนตึงระดับไหล่ ลด มือขวามาเป็นตั้งวงล่าง เอียงซ้าย 3. “ย้าย” คืนน้ำหนักตัวไปทางซ้าย ย่อเข่า ซ้าย กระดกเสี้ยวเท้าขวา มือซ้ายจีบคว่ำแขน ตึงระดับไหล่ มือขวาตั้งวงล่าง เอียงขวา yy5. สะเอว แสนอ่อน 1. “สะเอว” เบี่ยงตัวทางขวา ถอนเท้าขวา 2. “แสนอ่อน” ก้าวหน้าเท้าซ้าย มือทั้งสอง ลดลงมาจีบคว่ำระดับสะเอว จากนั้นคลายจีบ ออกเป็นแบมือจับสะเอว เอียงซ้าย พร้อมกับ หมุนตัวผ่านหน้าเวทีมาทางซ้าย

21ร ำเดี่ยว ชุดฉุยแยพรำหมณ์ 6. อรชร ช่วงกาย 1. “อรชร” เบี่ยงตัวทางซ้ายก้าวไขว้เท้าขวา มือทั้งสองล่อแก้วหักข้อมือเข้าหาลำตัวมือซ้าย อยู่ระดับจีบปรกข้าง มือขวาอยู่ระดับวงล่าง กดไหล่ซ้ายเอียงศีรษะทางซ้าย 2. “ช่วงกาย” กระดกซ้าย มือซ้ายล่อแก้ว ระดับวงบน มือขวาล่อแก้วระดับวงล่าง เอียง ขวา 7. วิจิตร ยิ่งลาย 1. “วิจิตร” เบี่ยงตัวทางขวา ก้าวเท้าซ้าย มือ ซ้ายจีบปรกข้าง มือขวาตั้งวกลาง เอียงซ้าย 2. “ยิ่งลาย” ยืดตัว ยกหน้าเท้าขวา มือซ้าย ม้วนมือจีบเป็นตั้งวงบน มือขวาแขนลาดแบ มือปลายนิ้วตก (ท่าผาลา) เอียงขวา 8. ที่คน ประดิษฐ์ 1. “ที่คน” ก้าวหน้าเท้าขวา ต่อด้วยเท้าซ้าย มือซ้ายจีบคว่ำแขนงอระดับอก มือขวาแบลาด แขนงอ ปลายนิ้วตก 2. “ประดิษฐ์” ก้าวเท้าซ้าย แล้วยกจมูกเท้า ขวามาจรด มือขวาตั้งวงบน มือซ้ายจึบหงาย แขนตึงระดับไหล่ เอียงซ้าย

22ร ำเดี่ยว ชุดฉุยแยพรำหมณ์ 9. สอง เนตรคม ขำ 1. “สองเนตร” ก้าวข้างเท้าขวา มือทั้งสองจีบ คว่ำงอแขนระดับสะเอวคลายจีบปล่อยเป็นมือ แบหงายฝ่ามือ ลักคอทางขวา 2. “คมขำ” ถ่ายน้ำหนักตัวกลับมาทางซ้าย พร้อมกับพลิกข้อมือทั้งสองเป็นตั้งวงล่าง ลัก คอทางซ้าย 10. แสน ดำมัน ขลับ 1. “แสนดำ” แตะจมูกเท้าขวา ซอยเท้า มือ ซ้ายตั้งวงหน้า มือขวาจีบคว่ำระดับอก เอียง ซ้าย 2. “มัน” ถอนเท้าขวา เช็ดจมูกเท้าซ้าย ลด มือซ้ายจับสะเอว ลักคอซ้าย 3. “ขลับ” ถอนเท้าซ้ายแตะจมูกเท้าขวา พร้อมกับปาดมือขวาจีบปล่อยมือลักษณะวง หน้า ลักคอขวา

23ร ำเดี่ยว ชุดฉุยแยพรำหมณ์ 11. ชม้อย เนตรจับ 1. “ชม้อย” เบี่ยงตัวทางขวา45 องศา วิ่ง ซอยเท้าสะดุดเท้าซ้าย มือทั้งสองกำมือระดับ วงล่าง ลักคอซ้าย 2. “เนตรจับ” ถอนเท้าขวา ยืดตัวพร้อมกับ แตะจมูกเท้าซ้าย มือทั้งสองกดข้อไว้กลัง สะโพก เอียงซ้าย

24ร ำเดี่ยว ชุดฉุยแยพรำหมณ์ 12 ยิ่ง สวยสุด พิศ. 1. “ยิ่งสวย” ก้าวข้างเท้าซ้าย มือซ้ายแบลาด ปลายนิ้วตก มือขวาจึงคว่ำระดับไหล่ เอียง ซ้าย 2. “สุดพิศ” กระดกเสี้ยวเท้าขวา มือขวา ยกจีบปล่อยเป็นบัวชูฝัก มือซ้ายกลับพลิก ข้อมือตั้งขึ้นเป็นตั้งวงหน้า เอียงขวา 3. ท่ารับช่วงที่ 1 ท่าที่ อธิบายการปฏิบัติ ภาพประกอบ 1. ขึ้น 1. ถอนเท้าซ้าย มือซ้ายตั้งวงหน้า มือขวา จีบหงาย เอียงซ้าย จากนั้น ก้าวหน้าเท้าขวา มือขวาส่งจีบหลัง มือซ้ายส่งจีบหงายด้านหน้า แขนตึง เอียงขวา นับ1 2. ห่มเข่าสะดุ้งตัวขึ้น ดึงมือขวาตั้งวงหน้า มือซ้ายจีบหงาย เอียงขวา จากนั้น ก้าวหน้า เท้าซ้าย มือซ้ายส่งจีบหลัง มือขวาจีบหงาย ด้านหน้าแขนตึง เอียงซ้าย นับ2 3. ห่มเข่าสะดุ้งตัวขึ้น ดึงมือซ้ายตั้งวงหน้า มือขวาจีบหงาย เอียงซ้าย จากนั้น ก้าวหน้า เท้าขวา มือขวาส่งจีบหลัง มือซ้ายส่งจีบหงาย ด้านหน้าแขนตึง เอียงขวา นับ3

25ร ำเดี่ยว ชุดฉุยแยพรำหมณ์ 2. ลง 1. ห่มเข่าสะดุ้งตัวขึ้น ดึงมือขวาจีบหงาย ระดับไหล่ มือซ้ายเหยียดแขนตึงตั้งมือขึ้น เอียงซ้าย นับ1 2. ห่มเข่าสะดุ้งตัวขึ้น ดึงมือซ้ายจีบหงาย ระดับไหล่ มือขวาเหยียดแขนตึงตั้งมือขึ้น เอียงขวา นับ2 3. ห่มเข่าสะดุ้งตัวขึ้น ดึงมือขวาจีบหงาย ระดับไหล่ มือซ้ายเหยียดแขนตึงตั้งมือขึ้น เอียงซ้าย นับ3 4. ห่มเข่าสะดุ้งตัวขึ้น ดึงมือซ้ายจีบหงาย ระดับไหล่ มือขวาเหยียดแขนตึงตั้งมือขึ้น เอียงขวา นับ4 5. ห่มเข่าสะดุ้งตัวขึ้น ดึงมือขวาจีบหงาย ระดับไหล่ มือซ้ายเหยียดแขนตึงตั้งมือขึ้น เอียงซ้าย นับ5

26ร ำเดี่ยว ชุดฉุยแยพรำหมณ์ 4. ท่ารำฉุยฉายช่วงที่2 ท่าที่ อธิบายการปฏิบัติ ภาพประกอบ 1. ร้อง เอื้อน 1. เบี่ยงตัวทางขวา ขยั่นเท้าไขว้เท้าขวา มือซ้ายจีบหงายแขนตึงระดับไหล่ มือขวาตั้ง วงล่าง เอียงขวา 2. กลับตัวผ่านหน้าเวที เบี่ยงตัวทางซ้าย ขยั่นเท้าไขว้เท้าซ้าย มือขวาจีบหงายแขนตึง ระดับไหล่ มือซ้ายตั้งวงล่าง เอียงซ้าย 2. สุด สวยเอย 1. “เอ๋ยสุด” ก้าวหน้าเท้าขวา มือขวาจีบ คว่ำงอแขนระดับอก มือซ้ายแบฝ่ามือ ปลายนิ้วตก เอียงซ้าย 2. “สวยเอย” กระดกเท้าขวา มือขวาม้วน มือจีบปล่อยเป็นบัวชูฝัก มือซ้ายกลับข้อมือ เป็นตั้งวงหน้า เอียงขวา

27ร ำเดี่ยว ชุดฉุยแยพรำหมณ์ 2. ยิ่งพิศ ยิ่งเพลิน 1. “ยิ่งพิศ” ก้าวข้างเท้าซ้าย มือทั้งสองจีบคว่ำ งอแขนระดับสะเอวควักมือจีบปล่อยแบมือ ปลายนิ้วชี้ลง ลักคอซ้าย 2. “ยิ่งเพลิน”ถ่ายน้ำหนักตัวกลับมาทางขวา พร้อมกับกลับข้อมือทั้งสองเป็นตั้งวงล่าง ลัก คอขวา 3. เชิญให้ งงงวย 1. “เชิญให้” ซอยเท้าขึ้นหน้าเวที เบี่ยงตัว ทางขวา ก้าวข้างเท้าซ้าย ยืดตัวขึ้น มือทั้ง สองตั้งวงล่าง เอียงขวา 2. “งงงวย” ก้าวหลบเท้าขวา (กลับตัวลง หลังเวที) มือซ้ายกดมือจีบแล้วปล่อยเป็นตั้งวง ล่าง มือขวาส่งจีบหลัง เอียงซ้าย วิ่งวนหมุน ตัวทางขวาผ่านหลังเวที

28ร ำเดี่ยว ชุดฉุยแยพรำหมณ์ 4. งาม หัตถ์งาม กร 1. งามหัตถ์”ถอนเท้าขวา แตะจมูกเท้าซ้าย มือขวาจีบคว่ำม้วนมือจีบเป็นตั้งข้อมือขึ้น เอียงขวา 2. “งามกร” ถอนเท้าซ้าย แตะจมูกเท้าซ้าย มือซ้ายจีบคว่ำม้วนมือจีบเป็นตั้งข้อมือขึ้น เอียงซ้าย 4. ก็อ่อน ระทวย 1. “ก็อ่อน” เบี่ยงตัวทางซ้าย ก้าวหน้าเท้า ขวา มือขวาตั้งวงบน มือซ้ายจีบหงายชายพก เอียงทางซ้าย 2. “ระทวย” หมุนตัวผ่านหน้าเวที มาเบี่ยง ตัวทางขวา กระดกเท้าซ้าย มือซ้ายปล่อยจีบ เป็นตั้งวงบน มือขวากดปลายนิ้วจีบคว่ำข้าง สะโพก แล้วค่อยปล่อยเป็นตั้งวงกลาง เอียง ขวา

29ร ำเดี่ยว ชุดฉุยแยพรำหมณ์ 5. ช่าง นาด ช่าง นวย 1. “ช่างนาด” ยังเบี่ยงตัวทางขวา เปลี่ยน เท้าซ้ายเป็นยกหน้า มือขวาจีบหงายแขนตึง ระดับไหล่ มือซ้ายตั้งวงบน ยกแขนเป็นจีบหงายแขนตึงระดับไหล่ เอียง ซ้าย 2 “ช่างนวย”เบี่ยงตัวมาหน้าตรง ก้าวหน้า เท้าซ้าย มือขวากรายมือจีบปล่อยเป็นตั้งวง บน มือซ้ายจีบส่งหลัง เอียงขวา 6. สวยยั่ว นัยนา 1. “สวยยั่ว”วิ่งซอยเท้าขึ้นหน้าเวที สะดุด เท้าซ้าย มือทั้งสองแบมือลูบกันระดับอก เอียงซ้าย 2. “นัยนา”คืนน้ำหนักตัวกลับมาทางเท้าขวา มือทั้งสองแบมือลูบกันระดับอก กลับมาเอียง ซ้าย

30ร ำเดี่ยว ชุดฉุยแยพรำหมณ์ 7. ทั้ง หัตถ์ทั้ง กร 1. “ทั้งหัตถ์” ถอนเท้าขวา แตะจมูกเท้าซ้าย มือทั้งสองจีบหงายแขนตึงระดับไหล่ เอียง ขวา 2. “ทั้งกร” ถอนเท้าซ้าย แตะจมูกเท้าขวา มือทั้งสองจีบหงายแขนตึงระดับไหล่ เอียง ศีรษะทางซ้าย

31ร ำเดี่ยว ชุดฉุยแยพรำหมณ์ 8. ก็ฟ้อน ถูกแบบ 1. “ก็ฟ้อน ก้าวหน้าเท้าขวา มือซ้ายตั้งวง บน มือขวาจีบคว่ำแขนตึงระดับกลางลำตัว เอียงซ้าย 2. “ถูกแบบ มือขวาปล่อยจีบเป็นตั้งวงบน มือซ้ายกดมือลงเป็นจีบคว่ำแขนตึงระดับกลาง ลำตัว เท้าซ้ายเคาะจมูกเท้า เอียงขวา 9. ดูยล ดู แยบ 1. “ดูยล”เบี่ยงตัวทางขวา ถอนเท้าขวา แตะ จมูกเท้าซ้าย มือขวาจีบมือปล่อยเป็นตั้งวง ล่าง มือซ้ายจีบส่งหลัง เอียงซ้าย 2. “ดูแยบ” เบี่ยงตัวทางซ้าย ถอนเท้าซ้าย แตะจมูกเท้าขวา มือซ้ายจีบมือปล่อยเป็นตั้ง วงล่างมือขวาจีบส่งหลัง เอียงขวา

32ร ำเดี่ยว ชุดฉุยแยพรำหมณ์ 10.สวย ยิ่งเทวา 1. “สวยยิ่ง” เท้าขวาก้าวข้าง มือขวาจีบคว่ำ แขนงอระดับสะเอว มือซ้ายแบลาดปลายนิ้ว ตก เอียงขวา 2. “เทวา” ยกหน้าเท้าซ้าย มือขวาส่งจีบ ปล่อยบัวชูฝัก มือซ้ายเหยียดแขนตึงระดับไหล่ ปลายนิ้วตั้งขึ้น เอียงซ้าย

33ร ำเดี่ยว ชุดฉุยแยพรำหมณ์ 5. ท่ารับช่วงที่ 2 ท่าที่ อธิบายการปฏิบัติ ภาพประกอบ 1. ขึ้น 1. ถอนเท้าซ้าย มือซ้ายตั้งวงล่าง มือขวาจีบ คว่ำแขนตึงระดับไหล่ เอียงขวา นับ1 2. ห่มเข่าสะดุ้งตัวขึ้น มือขวาตั้งวงล่าง มือ ซ้ายจีบคว่ำแขนตึงระดับไหล่ เอียงซ้าย นับ2 3. ห่มเข่าสะดุ้งตัวขึ้น มือซ้ายตั้งวงล่าง มือ ขวาจีบคว่ำแขนตึงระดับไหล่ เอียงขวา นับ3 2. ลง 1. สะดุ้งตัว เท้าซ้ายวางหลังเคาะจมูกมือซ้าย จีบคว่ำแขนตึง มือขวาตั้งวงบน เอียงซ้าย นับ1 2. สะดุ้งตัว เท้าขวาวางหลังเคาะจมูก มือ ขวาจีบคว่ำแขนตึง มือซ้ายตั้งวงบน เอียงขวา นับ2

34ร ำเดี่ยว ชุดฉุยแยพรำหมณ์ 3. สะดุ้งตัว เท้าซ้ายวางหลังเคาะจมูกมือซ้าย จีบคว่ำแขนตึง มือขวาตั้งวงบน เอียงซ้าย นับ3 4. สะดุ้งตัว เท้าขวาวางหลังเคาะจมูก มือ ขวาจีบคว่ำแขนตึง มือซ้ายตั้งวงบน เอียงขวา นับ4 5. เบี่ยงตัวทางซ้าย ก้าวหน้าเท้าซ้าย มือขวา จับจีบคว่ำ มือซ้ายแบลาดปลายนิ้วตก เอียง ขวา จากนั้นแตะจมูกเท้าขวา มือซ้ายตั้งวงบน มือขวาจีบหงายแขนตึง เอียงซ้าย

35ร ำเดี่ยว ชุดฉุยแยพรำหมณ์ 6. ท่ารำแม่ศรีช่วงที่ 1 ท่าที่ อธิบายการปฏิบัติ ภาพประกอบ 1. น่าชม เอย 1. “เอยน่า” แตะ จมูกเท้าขวา มือ ขวาล่อมือจีบเป็น ปล่อยมือตั้งข้อมือ ขึ้น เอียงขวา 2. “ชมเอย” แตะ จมูกเท้าขวา ม้วน มือจีบปล่อยเป็นตั้ง มือขึ้น เอียงซ้าย 2. น่าชม เจ้า พราหมณ์ 1. “น่าชม” ก้าวหน้าเท้าขวา มือซ้ายตั้งวง มือ ขวาจีบหงาย เอียง ซ้าย 2. “เจ้าพราหมณ์” ยกหน้าเท้าซ้าย มือ ซ้ายม้วนมือจีบ เข้าอก มือขวาจับ สะเอว เอียงขวา

36ร ำเดี่ยว ชุดฉุยแยพรำหมณ์ 3. ดูทั่ว ตัวงาม 1. “ดูทั่ว” ยืน ด้วยเท้าซ้าย พัก เท้าขวา มือทั้งสอง จีบคว่ำแล้วปล่อย ลักษณะบัวบาน เอียงซ้าย 2. “ตัวงาม” ขยับ เท้าขวา ยกหน้า เท้าซ้าย มือขวาจับ จีบคว่ำระดับอก แล้วปล่อยเป็นบัวชู ฝัก มือซ้ายกลับมือ เป็นตั้งวงหน้า เอียงขวา 4. ไม่ ทรามจน นิด 1. “ไม่ทราม” ก้าวข้างเท้าซ้าย มือขวาจีบคว่ำปาด มือระดับอก ลักคอ ขวา 2. “จนนิด” เบี่ยง ตัวทางขวา สะดุด เท้าซ้ายมือซ้าย หงายฝ่ามือ ใช้ นิ้วโป้งกดข้อ สุดท้ายของนิ้วก้อย มือขวาจับสะเอว เอียงซ้าย \

37ร ำเดี่ยว ชุดฉุยแยพรำหมณ์ 5. เพลง ปี่”น่าชม เอย น่า ชมเจ้า พราหมณ์ ดูทั่วตัว งามไม่ ทรามจน นิด” 1. “น่า” เบี่ยงตัว ทางขวา ประเท้า ซ้าย มือขวาจีบ ปรกข้าง มือซ้ายตั้ง วงกลาง เอียงขวา 2. “ชมเอย” ก้าว เท้าซ้าย มือขวา ม้วนจีบปล่อยเป็น ตั้งวงบน มือซ้าย กลับข้อมือแบลาด ปลายนิ้วตก งอ แขนระดับสะเอว เอียงซ้าย (ท่า ผาลา) 3. “น่าชม” เหยียบหลังเท้าขวา เอียงขวา มือปฏิบัติ เช่นเดียวกับ”น่า ชมเอย” 4. “เจ้าพราหมณ์” ก้าวหน้าเท้าซ้าย มือขวาส่งบัวชูฝัก มือซ้ายเหยียดแขน ตึงปลายนิ้วตั้งขึ้น เอียงซ้าย 5. “ดูทั่ว” ก้าวหน้าเท้าขวา มือขวาแทงมือเป็น ตั้งวงบน มือซ้าย พลิกกลับหงาย ท้องแขนปลายนิ้ว ตก เอียงขวา 6. “ตัวงาม” ก้าวหน้าเท้าซ้าย มือขวาส่งบัวชูฝัก

38ร ำเดี่ยว ชุดฉุยแยพรำหมณ์ มือซ้ายเหยียดแขน ตึงปลายนิ้วตั้งขึ้น เอียงซ้าย 7. “ไม่ทรามจน นิด” ก้าวต่อเนื่อง เป็นก้าวขวา ก้าว ซ้าย กระดกเท้า ขวา มือขวาส่งบัวชู ฝัก มือซ้ายเหยียด แขนตึงระดับไหล่ ปลายนิ้วตั้งขึ้น เอียงซ้าย หมายเหตุ การ เคลื่อนไหวของท่า รำจะค่อยหมุนตัว จากขวาไปซ้าย หมดท่อนรับ จะต้องเบี่ยงตัว ทางซ้าย 6. ดูผุด ดูผ่อง 1. “ดูผุด” เบี่ยงตัว ทางซ้าย ยกหน้า เท้าขวา มือขวาจีบ คว่ำงอแขนระดับ อก ค่อยปล่อยเป็น บัวชูฝัก มือซ้าย เหยียดแขนตึงใน ท่าเดิม เอียงศีรษะ ทางซ้าย 2. “ดูผ่อง ” เบี่ยง ตัวมาหน้าตรง วาง เท้าขวาลง ยกหน้า เท้าซ้าย มือขวา แทงมือเหยียดแขน ตึงระดังไหล่ ปลาย

39ร ำเดี่ยว ชุดฉุยแยพรำหมณ์ นิ้วชี้ขึ้น มือซ้าย จีบคว่ำงอแขน ระดับอก แล้วค่อย วาดมือจีบปล่อย เป็นบัวชูฝัก เอียง ศีรษะทางขวา 7. เหมือน ทองทา ติด 1. “เหมือนทอง ” วางเท้าซ้ายแตะ จมูกเท้าแล้ววาง หลัง จากนั้นแตะ จมูกเท้าขวา เอียง ศีรษะทางขวา มือ ซ้ายเหยียดแขน ระดับวงหน้า มือ ขวาแบมือแตะบน แขนซ้าย จากต้น แขนไปข้อมือ ลัก คอซ้าย2. “ทาติด ” เท้า ขวาวางหลัง เปลี่ยนเป็นแต ะ จมูกเท้าซ้าย ลูบ มือขวาลงจาก ข้อมือขึ้นหัวไหล่ ลักคอขวา

40ร ำเดี่ยว ชุดฉุยแยพรำหมณ์ 8. ยิ่ง เพ่งยิ่งพิศ 1. ยิ่งเพ่ง”ก้าวข้าง เท้าขวา มือทั้ง สองตั้งวงล่าง ลัก คอขวา 2. “ยิ่งพิศ” วิ่ง ซอยเท้าขึ้นหน้า เวที เบี่ยงตัว ทางขวา ยกหน้า เท้าซ้าย มือซ้าย ป้องหน้า มือขวา แบลาดปลายนิ้วตก งอแขนระดับ สะเอว เอียงขวา 9. ยิ่งคิด ชมเอย 1. “ยิ่งคิด” เบี่ยง ตัวทางขวาวิ่งซอย เท้า จากนั้นสะดุด เท้าซ้าย มือทั้งสอง แบมือประกบกัน ลูบฝ่ามือ เอียง ศีรษะทางขวา

41ร ำเดี่ยว ชุดฉุยแยพรำหมณ์ 2. “ชมเอย ” คืน น้ำหนักมาทางเท้า ขวา แตะจมูกเท้า ซ้าย มือทั้งสองกัน ข้อศอกลูบมือรวม ไว้ระดับอก เอียง ซ้าย 10. เพลง ปี่”ดูผุดดู ผ่อง เหมือน ทองทา ติด ยิ่ง เพ่งยิ่งพิศ ยิ่งคิดชม เอย” 1. “ดูผุด” เบี่ยงตัว ทางขวา ประเท้า ซ้าย มือขวาจีบ หงายข้างสะโพก มือซ้ายตั้งวงกลาง เอียงขวา 2. “ดูผ่อง” ก้าว เท้าลง มือขวา ม้วนจีบปล่อยเป็น ตั้งวงล่าง มือซ้าย กลับข้อมือแบลาด ปลายนิ้วตก งอ แขนระดับสะเอว เอียงซ้าย (ท่าผาลา ต่ำ ) 3. “เหมือนทอง” เหยียบหลังเท้าขวา เอียงขวา มือปฏิบัติ เช่นเดียวกับ”ดู ผ่อง” 3. “ทาติด” ก้าวหน้าเท้าซ้าย มือขวาพลิกข้อมือ แบลาดปลายนิ้วตก มือซ้ายตั้งวงกลาง เอียงซ้าย 4. “ยิ่งเพ่ง” ก้าวหน้าเท้าขวา

42ร ำเดี่ยว ชุดฉุยแยพรำหมณ์ มือขวาแทงมือเป็น ตั้งวงกลาง มือซ้าย พลิกกลับหงาย ท้องแขนปลายนิ้ว ตก เอียงขวา 5. “ยิ่งพิศ” ก้าวหน้าเท้าซ้าย มือขวาแทงเป็นแบ ลาดปลายนิ้วตก มือซ้ายตั้งวงกลาง เอียงซ้าย 6. “ยิ่งคิดชมเอย” ก้าวต่อเนื่องเป็น ก้าวขวา ก้าวซ้าย กระดกเท้าขวา มือ ขวาส่งบัวชูฝัก มือ ซ้ายตั้งวงล่าง เอียงซ้าย หมายเหตุ การ เคลื่อนไหวของท่า รำจะค่อยหมุนตัว จากขวาไปซ้าย หมดท่อนรับ จะต้องเบี่ยงตัว ทางซ้าย 11. ดนตรีรับ ช่วงที่1 1. ถอนเท้าขวา ก้าวข้างเท้าซ้าย มือขวาตั้งวงบน มือซ้ายจีบหงาย ชายพก เอียงซ้าย 2. ยืดยุบวิ่งซอย เท้าหมุนตัวผ่าน หลังเวทีมาหน้าตรง

43ร ำเดี่ยว ชุดฉุยแยพรำหมณ์ 3. ประเท้าซ้าย มือทั้งสองจีบหงาย งอแขนรวมไว้ ระดับอก เอียง ซ้าย 4. ก้าวหน้าเท้าซ้าย ชักเท้าขวารวมเท้า มือซ้ายตั้งวงบน มือขวาปล่อยจีบ เหยียดแขนตึง ปลายนิ้วตั้งขึ้น เอียงขวา (ท่า พิสมัยเรียงหมอน) 5. ยักตัวตาม จังหวะเพลงจน หมดจังหวะ 7. ท่ารำแม่ศรีช่วงที่ 2 ท่าที่ อธิบายการปฏิบัติ ภาพประกอบ 1. น่ารัก เอย 1. “เอยน่า” แตะจมูกเท้าซ้าย มือทั้งสองตั้ง วงขัดจางนาง ระดับอก ลักคอขวา 2. “รักเอย” แตะจมูกเท้าขวา กดมือทั้งสอง ทาบฐานไหล่ ลักคอซ้าย

44ร ำเดี่ยว ชุดฉุยแยพรำหมณ์ 2. น่ารัก ดรุณ 1. “น่ารัก” ก้าวหน้าเท้าขวา มือซ้ายตั้งวง มือขวาจีบหงาย เอียงซ้าย 2. “ดรุณ” กระดกเท้าซ้าย มือซ้ายม้วนข้อมือ เป็นจีบเข้าอก มือขวาส่งจีบหลัง เอียงขวา 3. เหมือน แรกจะรุ่น 1. “เหมือนแรก” ลดตัวนั่งคุกเข่า มือซ้ายตั้ง วงกลาง มือขวาจีบหงายต่อศอก เอียงซ้าย 2. “จะรุ่น” นั่งกระดกขวา พลิกข้อมือซ้าย หงายท้องแขนเหยียดตึงระดับไหล่ มือขวาม้วน มือจีบเป็นลักษณะตั้งวงต่อศอกซ้าย เอียงขวา 4. จะรู้ เดียงสา 1. “จะรู้” นั่งคุกเข่าซ้ายตั้งเข่าขวา มือซ้าย จีบสะเอว มือขวากำนิ้วชี้ เอียงซ้าย 2. “เดียงสา” ปฏิบัติท่าจะรู้ โดยใช้มือขวาชี้ กวาดจากซ้ายไปขวา 5. เพลง ปี่”น่ารัก เอย น่ารัก ดรุณ เหมือน แรกจะรุ่น 1. “น่า” เบี่ยงตัวทางขวา ประเท้าซ้าย มือ ขวาจีบปรกข้าง มือซ้ายตั้งวงกลาง เอียงขวา 2. “รักเอย” ก้าวเท้าซ้าย มือขวาม้วนจีบ ปล่อยเป็นตั้งวงบน มือซ้ายจีบหงายแขนตึง ระดับไหล่ เอียงซ้าย (ท่าจีบยาว) 3. “น่ารัก” เหยียบหลังเท้าขวา เอียงขวา มือ ปฏิบัติเช่นเดียวกับ”น่ารักเอย”

45ร ำเดี่ยว ชุดฉุยแยพรำหมณ์ จะรู้ เดียงสา” 4. “ดรุณ” ก้าวหน้าเท้าซ้าย มือขวาพลิกกลับ จีบปรกข้าง มือซ้ายพลิกกลับข้อมือเป็นปล่อย มือตั้งข้อมือ เอียงซ้าย 5. “เหมือนแรก” ก้าวหน้าเท้าขวา มือขวาตั้ง วงบน มือซ้ายจีบหงายแขนตึง เอียงขวา 6. “จะรุ่น”ก้าวหน้าเท้าซ้าย มือขวาจีบปรก ข้าง มือซ้ายตั้งข้อมือขึ้น เอียงซ้าย 7. “จะรู้เดียงสา” ก้าวต่อเนื่องเป็นก้าวขวา ก้าวซ้าย กระดกเท้าขวา มือขวาจีบหงายแขน ตึง มือซ้ายตั้งวงบน เอียงซ้าย หมายเหตุ การเคลื่อนไหวของท่ารำจะค่อย หมุนตัวจากขวาไปซ้าย หมดท่อนรับจะต้อง เบี่ยงตัวทางซ้าย 6. เจ้า ยิ้มเจ้า แย้ม 1. “เจ้ายิ้ม” หน้าตรง สะดุดซ้าย มือซ้ายตั้งวง หน้า มือขวาจับสะเอว เอียงขวา 2. “เจ้าแย้ม” แตะจมูกเท้าซ้าย มือซ้ายดึงมือ วงมาจีบคว่ำระดับริมฝีปาก (ท่ายิ้ม) มือขวาจับ สะเอว เอียงซ้าย

46ร ำเดี่ยว ชุดฉุยแยพรำหมณ์ 7. แก้ม เหมือน มาลา 1. “แก้ม” แตะจมูกเท้าซ้าย มือทั้งสองจีบ รวมระดับใบหน้า เอียงขวา 2. “เหมือน” แตะจมูกเท้าขวา มือยังรวมจีบไว้ ระดับใบหน้า เอียงซ้าย 3. “มา” แตะจมูกเท้าซ้าย ม้วนมือปล่อยเป็น วง เอียงขวา 4. “ลา” แตะจมูกเท้าขวา มือทั้งสองข้อมือต่อ กัน ปลายนิ้วแยกออกรับใบหน้า เอียงซ้าย 8. จ่อจิต ติดตา 1. “จ่อจิต” เบี่ยงตัวทางขวา ก้าวหน้าเท้าซ้าย มือซ้ายกำข้อมือชี้นิ้วเข้าอก มือขวาจับสะเอว เอียงขวา

47ร ำเดี่ยว ชุดฉุยแยพรำหมณ์ 2. “ติดตา” เบี่ยงตัวทางซ้าย ก้าวหน้าเท้าขวา มือขวากำข้อมือชี้นิ้วระดับดวงตา เอียงซ้าย 9. เสีย จริงเจ้า เอย 1. “เสียจริง” เบี่ยงตัวทางขวา ก้าวหน้าเท้า ซ้าย มือทั้งสองตั้งวงล่าง เอียงขวา 2. “เจ้าเอย” ก้าวหน้าเท้าขวา มือซ้ายตบมือ ลงหน้าขา มือขวาส่งจีบหลัง เอียงซ้าย หมุนตัว ทางขวา 10. เพลง ปี่”เจ้ายิ้ม เจ้าแย้ม แก้ม 1. “เจ้ายิ้ม” เบี่ยงตัวทางซ้าย ประเท้าขวา มือซ้ายจีบหงายข้างสะโพก มือขวาตั้งวงกลาง เอียงซ้าย

48ร ำเดี่ยว ชุดฉุยแยพรำหมณ์ เหมือน มาลา จ่อ จิต ติดตา เสียจริง เจ้าเอย” 2. “เจ้าแย้ม” ก้าวเท้าลง มือขวาจีบหงาย แขนตึง มือซ้ายตั้งวงล่าง เอียงขวา 3. “แก้มเหมือน” เหยียบหลังเท้าซ้าย เอียง ซ้าย มือปฏิบัติเช่นเดียวกับ”เจ้าแย้ม” 3. “มาลา” ก้าวหน้าเท้าขวา มือขวาม้วนมือ ตั้งวงกลาง มือซ้ายจีบหงายข้างสะเอว เอียง ขวา 4. “จ่อจิต” ก้าวหน้าเท้าซ้าย มือขวาจีบหงาย แขนตึง มือขวาตั้งวงล่าง เอียงซ้าย 5. “ติดตา” ก้าวหน้าเท้าขวา มือขวาม้วนมือ ตั้งวงกลาง มือซ้ายจีบหงายชายพก เอียงขวา 6. “เสียจริงเจ้าเอย” ก้าวต่อเนื่องเป็นก้าวซ้าย ก้าวขวา กระดกเท้าซ้าย มือซ้ายส่งจีบหงาย แขนตึงระดับไหล่ มือขวาตั้งวงล่าง เอียงขวา หมายเหตุ การเคลื่อนไหวของท่ารำจะค่อย หมุนตัวจากซ้ายไปขวา หมดท่อนรับจะต้อง เบี่ยงตัวทางขวา 11. ดนตรีรับ ช่วงที่2 1. ถอนเท้าซ้าย ก้าวข้างเท้าขวา มือซ้ายตั้งวง บน มือขวาจีบหงายชายพก เอียงขวา 2. ยืดยุบวิ่งซอยเท้าหมุนตัวผ่านหลังเวทีมา หน้าตรง 3. ประเท้าซ้าย มือซ้ายจีบคว่ำระดับสะเอว มือขวาแบลาดระดับสะเอว เอียงซ้าย

49ร ำเดี่ยว ชุดฉุยแยพรำหมณ์ 4. ก้าวหน้าเท้าซ้ายชักเท้าขวารวมเท้า มือ ซ้ายส่งบัวชูฝัก มือขวาเหยียดแขนตึงระดับ ไหล่ ปลายนิ้วตั้งขึ้น เอียงขวา (ท่าสอดสูง) 5. ยักตัวตามจังหวะเพลงจนหมดจังหวะ 8. ท่าเพลงเร็ว ท่าที่ อธิบายการปฏิบัติ ภาพประกอบ 1 ฉายเท้าขวา เบี่ยงตัวทางขวา มือซ้ายตั้งวงบน มือขวาแทงมือ เอียงซ้าย 2 เบี่ยงตัวทางขวา ถอนเท้าขวา ประเท้าซ้ายมือ ทั้งสองเหยียดตึง โดยให้มือข้างซ้ายแบมือ