ต่อสู้กับปัญหามลพิษพลาสติก (Beat plastic pollution) ปัญหาขยะพลาสติกอย่างมาก กลุ่มอุตสาหกรรมพลาสติก
และกระตนุ้ ใหร้ ฐั บาลทกุ ประเทศดำ� เนนิ มาตรการลด ละ เลกิ ภายใตส้ ภาอตุ สาหกรรมแหง่ ประเทศไทยจงึ ไดด้ ำ� เนนิ โครงการ
ใชพ้ ลาสตกิ แบบใชค้ รง้ั เดยี วทงิ้ 12 ขา่ วการตายของวาฬนำ� รอ่ ง ความร่วมมือภาครัฐ ภาคเอกชนและภาคประชาสังคม
ครบี สนั้ ทจี่ ังหวดั สงขลา เมื่อวันท่ี 2 มถิ ุนายน 2561 ในท้อง เพ่ือแก้ปัญหาขยะพลาสติกอย่างย่ังยืนหรือ PPP Plastic
มีถุงพลาสติก 80 ใบ รวม 8 กิโลกรัม13 สามวันก่อนวัน (Public-Private Partnership for Sustainable Plastic
ส่ิงแวดล้อมโลก (5 มิถุนายน 2561) ท�ำให้สื่อมวลชน and Waste Management) โดยไดท้ ำ� บนั ทกึ ขอ้ ตกลงความ
ต่างประเทศเข้ามาท�ำข่าวการใช้พลาสติกอย่างฟุ่มเฟือย ร่วมมือ (MOU) เม่ือวันที่ 5 มิถุนายน 2561 ต่อมาสมาชิก
ในประเทศไทยที่แม้แต่กล้วยหอมและไข่ต้มก็ห่อหุ้มด้วย 34 องค์กร ได้ก�ำหนดเป้าหมายท่ีจะเปลี่ยนขยะพลาสติก
พลาสติกและขนานนามประเทศไทยว่าเป็น “ดินแดน กลับมาใช้ใหม่ได้ทั้งหมดตามแนวคิดเศรษฐกิจหมุนเวียน
แห่งพลาสติก”14 เม่ือผนวกกับข้อมูลของ Jambeck (Circular Economy) รวมถึงการให้ความรู้และความเข้าใจ
ที่รายงานก่อนหน้าน้ีว่า ประเทศไทยอยู่อันดับที่ 6 ของ การจัดการพลาสติกหลังการใช้ เพื่อให้สามารถลดขยะ
ป ร ะ เ ท ศ ท่ี ทิ้ ง ข ย ะ พ ล า ส ติ ก ล ง ท ะ เ ล ม า ก ที่ สุ ด ใ น โ ล ก พลาสติกในทะเลไทยไดไ้ มต่ ำ่� กวา่ รอ้ ยละ 50 ในปี 256718
(150,000 – 410,000 ตนั ตอ่ ป)ี 15 ทำ� ให้ประเทศไทยตกเป็น กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม (ทส.)
เป้าของสังคมโลกในเรอ่ื งขยะพลาสตกิ อย่างหลีกเล่ยี งไมไ่ ด้ โดยกรมควบคุมมลพิษได้เป็นเจ้าภาพในการจัดต้ังคณะ
อนุกรรมการบริหารจัดการขยะพลาสติกซึ่งมีปลัด ทส. เป็น
ปัญหาขยะพลาสติกในไทยและแนวทาง ประธาน จากความส�ำเร็จในการผลักดันให้ผู้ผลิตขวดน้�ำด่ืม
การแก้ไข ยกเลิกการใช้พลาสติกหุ้มฝาขวดน้�ำด่ืม (Cap seal) ด้วย
มาตรการเชิงสมัครใจในช่วงปี 2561 ทส. จึงใช้แนวทาง
หากกลับมาดูข้อมูลการผลิตและการบริโภคพลาสติก ความร่วมมือระหว่างภาครัฐและเอกชนในการจัดท�ำร่าง
และสถานการณ์การจัดการขยะของประเทศไทย ก็คงไม่ Roadmap และร่างแผนปฏิบัติการบริหารจัดการขยะ
สามารถโต้แย้งต่างชาติได้มากนัก เม่ือกรมควบคุมมลพิษ พลาสติก ก�ำหนดกรอบเวลาในการลดและเลิกใช้พลาสติก
รายงานว่า ประเทศไทยมกี ารใช้ถุงพลาสติกหหู ้วิ ถงึ 45,000 เป้าหมาย 7 ชนิดด้วยการใช้วัสดุทดแทนท่ีเป็นมิตรต่อ
ล้านใบต่อปี คนกรุงเทพฯ ใช้ถุงพลาสติก เฉล่ียอยู่ท่ี 3–8 ส่ิงแวดล้อม โดยภายในปี 2562 ให้เลิกใช้พลาสติกหุ้มฝา
ใบต่อคนต่อวัน บริโภคน�้ำด่ืมบรรจุขวดพลาสติก ประมาณ ขวดน้�ำดื่ม ผลิตภัณฑ์พลาสติกท่ีผสมสาร อ๊อกโซ (Oxo)
4,400 ล้านขวดต่อปี ใช้โฟมบรรจุอาหาร 6,758 ล้านใบ และไมโครบีดส์จากพลาสติก และภายในปี 2565 ให้เลิก
ต่อปีและแก้วพลาสติกแบบใช้คร้ังเดียวท้ิง 9,750 ล้านใบ ใช้ถุงพลาสติกหูห้ิวขนาดความหนา น้อยกว่า 36 ไมครอน
ต่อปี16 แต่มาตรการที่ผ่านมาของรัฐบาลเน้นแต่การรณรงค์
ลดใช้ถุงพลาสติกและกล่องโฟม ซ่ึงพบว่าไม่ได้ผลเท่าท่ีควร ภาพ : https://www.matichon.co.th
อุตสาหกรรมพลาสติกยังคงขยายตัวอย่างต่อเน่ืองทุกปี
ในช่วง 10 ปีที่ผ่านมามีขยะพลาสติกเกิดขึ้นในประเทศ 4910 สถานการณ์เด่นทางสุขภาพ
คิดเป็นร้อยละ 12 ของปริมาณขยะท้ังหมด จากข้อมูลของ
กรมควบคุมมลพิษ ปริมาณขยะพลาสติกที่เกิดข้ึนประมาณ
2 ล้านตันต่อปี มีเพียงร้อยละ 25 เท่าน้ันท่ีถูกน�ำกลับมาใช้
ประโยชน์ ท่ีเหลือซึ่งส่วนใหญ่เป็นพลาสติกแบบใช้ครั้งเดียว
ถูกก�ำจัดโดยการฝังกลบ เผาและตกค้างในส่ิงแวดล้อมและ
บางส่วนไหลลงทะเล ก่อให้เกิดปัญหาขยะพลาสติกและ
ไมโครพลาสตจิ นกลายเปน็ ปัญหามลพิษทางทะเล17
จากข้อมูลท่ีประเทศไทยถูกจัดอันดับให้อยู่ล�ำดับที่ 6
ประเทศท่ีทิ้งขยะพลาสติกลงทะเลมากท่ีสุดในโลก ท�ำให้
รัฐบาลไทย ภาคเอกชนและภาคประชาสังคมตระหนักถึง
กล่องโฟมบรรจุอาหาร แก้วพลาสติกแบบบางใช้คร้ังเดียว ภาพ : https://www.bbc.com
และหลอดพลาสตกิ อกี ทง้ั กำ� หนดเปา้ หมายการเกบ็ รวบรวม
ขยะพลาสติกเข้าสู่ระบบการจัดการให้ได้ 100% ภายใน จ�ำนวนมาก23 แม้ผลการชันสูตรพบว่า มาเรียมเสียชีวิตจาก
ปี 257019 การตดิ เชอื้ ในกระแสเลือดและปอดเป็นหนอง แตค่ นจ�ำนวน
อย่างไรก็ดี ร่าง Roadmap ดังกล่าว ยังขาดกฎหมาย ไม่น้อยเช่ือว่าพลาสติกในล�ำไส้ของมาเรียมอาจเกี่ยวข้อง
ทีม่ สี ภาพบังคบั ใช้ ทำ� ให้ไมม่ ีหลักประกนั ว่า ภาครฐั จะบรรลุ กบั สาเหตุดังกลา่ ว24
เป้าหมายได้อย่างไร20 ดังจะเห็นได้จากกรณีถุงพลาสติกที่ การตายของสัตว์ป่าและสัตว์ทะเลดังกล่าวได้ตอกย้�ำ
ผสมสารอ๊อกโซท่ียังมีการผลิตและจ�ำหน่ายอยู่ โดยผู้ผลิต ถึงปัญหาขยะพลาสติกของประเทศไทยจนเกิดกระแสสังคม
หลีกเล่ียงการใช้ค�ำว่า อ๊อกโซ แต่ยังอ้างการย่อยสลายได้ เรียกร้องให้รัฐบาลออกมาตรการลดขยะพลาสติกท่ีเข้มข้น
ทางธรรมชาติที่ไม่ได้เป็นไปตามมาตรฐานพลาสติกสลายตัว และจริงจัง นายวราวุธ ศิลปอาชา รัฐมนตรีว่าการกระทรวง
ได้ทางชีวภาพ (Compostable plastics) ความคืบหน้า ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม จึงได้เชิญห้างค้าปลีก
ในเชิงกฎหมายที่พบมีเพียงการแบนพลาสติกไมโครบีดส์ใน ซูเปอร์มาร์เก็ตและร้านสะดวกซ้ือประชุมหารือถึงมาตรการ
เครอ่ื งสำ� อางซงึ่ สำ� นกั งานคณะกรรมการอาหารและยา (อย.) ลดขยะพลาสติก เมอ่ื วนั ท่ี 6 กันยายน 2562 จนออกมาเป็น
ไดอ้ อกประกาศกระทรวงสาธารณสขุ เรอ่ื ง กำ� หนดลกั ษณะของ มาตรการงดแจกถุงพลาสตกิ ภายใตช้ ่ือโครงการ Everyday
เครอ่ื งสำ� อางทห่ี า้ มผลติ นำ� เขา้ หรอื ขาย (ฉบบั ท่ี 2) พ.ศ. 2562 Say No To Plastic Bags ในหา้ งรา้ นตา่ ง ๆ 43 แหง่ ทว่ั ประเทศ
ก�ำหนดให้เครื่องส�ำอางท่ีใช้แล้วล้างออกท่ีมีส่วนผสมของ (ต่อมาขยายเป็น 75 องค์กร) โดยก�ำหนดมาตรการงดแจก
พลาสติกไมโครบีดส์ (Plastic microbeads) เป็นเครื่อง ถุงพลาสติกหูหิ้ว ตั้งแต่วันที่ 1 มกราคม 2563 ซึ่งเข้มงวด
สำ� อางทหี่ า้ มผลติ นำ� เขา้ หรอื ขาย ตง้ั แตว่ นั ที่ 1 มกราคม 256321 กว่าเป้าหมายท่ีก�ำหนดไว้ในแผน Roadmap ท่ีก�ำหนดไว้
ในช่วงปี 2561 นับเป็นปีที่ภาครัฐและภาคเอกชนให้ เพียงการยกเลิกการผลิตและใช้ถุงพลาสติกหูหิ้วชนิดบาง
ความส�ำคัญกับการแก้ปัญหาขยะพลาสติกเป็นอย่างมาก (น้อยกว่า 36 ไมครอน) ภายในปี 2565 ท้ังน้ี ได้ผ่อนผัน
แต่มาตรการส่วนใหญ่ยังเป็นเพียงการรณรงค์เชิงสมัครใจ ให้สินค้า 4 ชนิดใช้ถุงพลาสติกได้ ได้แก่ อาหารที่ต้อง
ให้ทุกภาคส่วนลด ละ เลิกใช้พลาสติกบางชนิด โดย ทส. อนุ่ รอ้ น อาหารเปยี ก เนอ้ื สตั วแ์ ละผลไม2้ 5 โดยสมาคมผคู้ า้ ปลกี
ได้รายงานผลการด�ำเนินมาตรการลด ละ เลิกใช้พลาสติก ไทยคาดว่า หากด�ำเนินการอย่างจริงจัง จะช่วยลดปริมาณ
ภายใต้โครงการ “ท�ำความดีด้วยหัวใจ ลดภัยส่ิงแวดล้อม” ถุงพลาสติกหูหิ้วได้ถึง 9,000 ล้านใบต่อปีจากปริมาณการ
นบั แตเ่ รม่ิ กจิ กรรมตง้ั แตว่ นั ที่ 21 กรกฎาคม 2561 จนถงึ วนั ที่ ใช้ถุงพลาสติกหูห้ิวของกลุ่มห้างสรรพสินค้า ซูเปอร์มาร์เก็ต
31 สิงหาคม 2562 สามารถลดปริมาณการใช้ถุงพลาสติก และร้านสะดวกซื้ออยู่ท่ี 13,500 ลา้ นใบต่อปี คดิ เปน็ รอ้ ยละ
หูหิ้วได้กว่า 2,000 ล้านใบหรือประมาณ 5,755 ตัน22 30 ของปรมิ าณท้ังหมด 45,000 ล้านใบต่อป2ี 6
แต่ตัวเลขถุงพลาสติกที่ลดได้ยังคิดเป็นสัดส่วนท่ีน้อยมาก ภายหลังจากท่ีร้านค้าปลีกรายใหญ่ 75 องค์กรด�ำเนิน
เม่ือเทียบกับปริมาณถุงพลาสติกหูห้ิวทั้งหมดประมาณ โครงการงดแจกถุงพลาสติกตั้งแต่วันที่ 1 มกราคม 2563
45,000 ล้านใบต่อปี ส่วนการรณรงค์งดใช้กล่องโฟมและ เปน็ ตน้ มา พบวา่ ประชาชนชาวไทยสว่ นใหญใ่ หค้ วามรว่ มมอื
พลาสตกิ แบบใช้คร้งั เดียวทง้ิ ยังไมไ่ ดผ้ ลเทา่ ทค่ี วร ต่อมาตรการดังกล่าวโดยได้ปรับพฤติกรรมพกถุงผ้าหรือ
พลาสตกิ ในทอ้ งสตั วป์ ่าและสตั วท์ ะเล:
อกี แรงทผี่ ลกั ดนั มาตรการงดแจกถงุ พลาสตกิ
จุดเปลี่ยนส�ำคัญของประเด็นขยะพลาสติกเกิดขึ้น
ในช่วงคร่ึงหลังของปี 2562 เมื่อมีการพบขยะพลาสติก
ในท้องของสัตว์ป่าและสัตว์ทะเลท่ีเสียชีวิต เช่น กวางป่า
ท่ีอุทยานแห่งชาติเขาใหญ่ และที่อุทยานแห่งชาติขุนสถาน
รวมถึงพะยูนน้อย “มาเรียม” ขวัญใจคนไทยท่ีมีผู้ติดตาม
50 สุขภาพคนไทย 2563
ถุงท่ีใช้ซ้�ำได้ไปซ้ือของหรือแม้แต่ภาชนะต่าง ๆ เช่น ตะกร้า 127 ประเทศได้ออกกฎหมายมาควบคุม ซึ่งมีท้ังประเทศ
ถุงกระสอบ ถังน้�ำ กะละมัง มาใส่ส่ิงของทดแทนการใช้ ที่ออกกฎหมายห้ามใช้ (Ban) หรือออกกฎหมายให้ร้านค้า
ถุงพลาสติก27 จากการส�ำรวจของนิด้าโพล เมื่อวันที่ 7-8 งดแจกถุงฟรี หากลูกค้าต้องการถุง ให้มีการเก็บเงินค่า
มกราคม 2563 กบั ประชาชนหลากหลายอาชพี และชว่ งอายุ ธรรมเนยี มหรอื ภาษถี งุ พลาสตกิ 31 มงี านวจิ ยั หลายชน้ิ ทพี่ บวา่
1,262 ตัวอยา่ ง พบว่า ร้อยละ 57.7 เห็นดว้ ยกบั มาตรการน้ี มาตรการงดแจกถุงพลาสติกฟรีหรือมาตรการเก็บเงินค่าถุง
แต่เห็นว่า ห้างควรมีถุงอื่น ๆ บริการทดแทน และส่วนใหญ่ เป็นมาตรการท่ีมีประสิทธิภาพท่ีจะช่วยปรับพฤติกรรม
รอ้ ยละ 79 ไดป้ รบั ตวั ดว้ ยการนำ� ถงุ ผา้ หรอื ถงุ อน่ื ๆ ไปใสข่ อง28 ของผู้บริโภคได้และมีความยืดหยุ่นกว่ามาตรการห้ามใช้
อย่างไรก็ดี ในโลกโซเชียลยังพบข้อคิดเห็นของ โดยเด็ดขาด เนื่องจากร้านค้ายังมีทางเลือกให้ลูกค้าท่ีไม่ได้
นกั วชิ าการและประชาชนหลายรายทไี่ มเ่ หน็ ดว้ ยกบั มาตรการ พกถุงผ้าหรือไม่มีถุงผ้า สามารถซ้ือถุงที่ใช้ซ้�ำได้และ
งดแจกถุงพลาสติก มองว่าเป็นการเอาเปรียบผู้บริโภค ตามหลกั จติ วทิ ยา ลกู คา้ จะไมต่ อ้ งการซอ้ื ถงุ ทกุ ครงั้ ทไี่ ปจบั จา่ ย
จนถึงขั้นไปร้องเรียนต่อส�ำนักงานคณะกรรมการคุ้มครอง ซ้ือของ ส่งผลให้ผู้บริโภคมีการปรับพฤติกรรมในการพกถุง
ผู้บริโภค (สคบ.) โดยให้เหตุผลว่า ผู้ประกอบการควรจัดหา ที่ใช้ซ้�ำได้มากข้ึน ซ่ึงเป็นจุดประสงค์ของมาตรการเก็บเงิน
ถุงกระดาษหรือส่ิงอื่นทดแทนหรือควรลดราคาสินค้าลง29 ค่าถุงน่ันเอง32 การท่ีร้านค้าใช้มาตรการเก็บเงินค่าถุง
และมีการวิพากษ์วิจารณ์กรณีที่ห้างค้าปลีกงดแจกถุง จึงมิได้มีจุดมุ่งหมายเพ่ือหาก�ำไรดังที่คนไทยบางส่วนเข้าใจ
พลาสติกแต่กลับจ�ำหน่ายถุงสปันบอนด์หรือถุงพลาสติกท่ีใช้ อกี ทงั้ หา้ งคา้ ปลกี และรา้ นสะดวกซอ้ื ไดด้ ำ� เนนิ โครงการนำ� เงนิ
ซ้�ำได้ โดยเห็นว่าเป็นการคา้ ก�ำไรจากการขายถงุ อีกประเด็น ค่าถุงหรือที่ประหยัดเงินจากการแจกถุงพลาสติกไปบริจาค
หนง่ึ ทมี่ ีการหยิบยก คือ ความยอ้ นแย้งของการใหป้ ระชาชน ให้โรงพยาบาลหรอื องค์กร/มูลนธิ ิดา้ นสงิ่ แวดลอ้ มต่าง ๆ
ลดใช้ถุงพลาสติกแต่กลับปล่อยให้มีการน�ำเข้าขยะพลาสติก นอกจากน้ี การแจกถงุ ทางเลอื ก เชน่ ถงุ กระดาษ หรอื ถงุ ผา้
จากต่างประเทศ30 ดังน้ันมาตรการงดใช้ถุงพลาสติกในห้าง ให้กับลูกค้านั้นไม่ใช่ทางออกท่ียั่งยืน เนื่องจากการผลิตถุง
สรรพสินค้าขนาดใหญ่และร้านสะดวกซื้อ ก็อาจไปเพ่ิม ดังกล่าวใช้ทรัพยากรทั้งน�้ำ พลังงานและสารเคมีอย่างมาก
ปริมาณขยะในส่วนของถุงผ้า ถุงกระดาษแทน ซึ่งที่สุดแล้ว ในการผลิต ท�ำให้มีผลกระทบต่อส่ิงแวดล้อมท่ีสูงกว่าเมื่อ
กไ็ มไ่ ดท้ ำ� ใหป้ รมิ าณขยะรวมของประเทศลดลง ภาครฐั จงึ ควร เทยี บกบั ถงุ พลาสตกิ ทส่ี ามารถนำ� กลบั มาใชใ้ หม่ ในตา่ งประเทศ
ออกมาตรการทเ่ี ขม้ งวดมากขนึ้ ในการควบคมุ การนำ� เขา้ ขยะ เช่น รัฐแคลิฟอร์เนียและหลายเมืองในสหรัฐอเมริกา
พลาสตกิ และขยะรไี ซเคิลประเภทอน่ื ๆ เม่ือรัฐบาลท้องถ่ินออกกฎหมายก�ำหนดให้ร้านค้างดแจก
ข้อวิพากษ์เหล่าน้ี ภาครัฐจ�ำเป็นต้องเร่งท�ำความเข้าใจ ถงุ พลาสตกิ แกผ่ บู้ รโิ ภค จะกำ� หนดใหร้ า้ นคา้ ขายถงุ ทางเลอื ก
ทถี่ กู ตอ้ งกบั ประชาชน ในความเปน็ จรงิ แลว้ การควบคมุ การ ไม่ว่าจะเป็นถุงกระดาษ ถุงพลาสติกที่ย่อยสลายได้หรือ
ใช้ถุงพลาสติกหูห้ิวนั้นเป็นเรื่องท่ีประเทศต่าง ๆ ทั่วโลกกว่า ถุงพลาสตกิ ท่ีทำ� จากพลาสติกรไี ซเคิลทใี่ ชซ้ ำ�้ ไดห้ ลายครง้ั 33
ภาพ : https://inhabitat.com
กา้ วต่อไปของมาตรการลดขยะพลาสติก ภาพ : http://oknation.nationtv.tv
มาตรการงดแจกถุงพลาสติกของห้างค้าปลีก ซูเปอร์ นอกจากบทบาทของภาครฐั แลว้ ภาคประชาชนในฐานะ
มาร์เก็ตและร้านสะดวกซื้อทั่วประเทศนับเป็นก้าวแรก ผบู้ รโิ ภคกค็ วรปรบั เปลยี่ นพฤตกิ รรมในการบรโิ ภคจากพฤตกิ รรม
ที่ส�ำคัญในการลดขยะจากถุงพลาสติกหูห้ิวของประเทศไทย ใช้ครั้งเดียวท้ิงมาเป็นพฤติกรรมใช้แล้วใช้อีก ด้วยการใช้ซ�้ำ
และคงใช้เวลาอีกระยะหนึ่งในการปรับตัวและปรับเปลี่ยน ถุงผ้าหรือถุงท่ีใช้ซ�้ำได้และการพกอุปกรณ์ช่วยลดขยะอน่ื ๆ
พฤติกรรมของคนไทย มาตรการดังกล่าวยังมีจุดอ่อนคือ อาทิ กระบอกน้�ำหรือแก้วน�้ำส่วนตัว ลดการสั่งซ้ืออาหาร
เปน็ มาตรการเชงิ สมคั รใจของรา้ นคา้ ทำ� ใหพ้ บกรณที พ่ี นกั งาน ออนไลนท์ ต่ี ามมาดว้ ยขยะพลาสตกิ นบั สบิ ชนิ้ ตอ่ มอื้ หากทกุ คน
ร้านสะดวกซื้อบางแห่งยังแอบแจกถุงพลาสติกอยู่เม่ือถูก ช่วยกันปรับเปล่ียนวิถีบริโภคแค่เพียงเล็กน้อยก็จะช่วยลด
ลูกค้าต่อว่า34 อีกท้ังกลุ่มร้านขายของช�ำ ร้านค้าในตลาดสด ขยะพลาสตกิ และขยะประเภทต่าง ๆ ได้อย่างมหาศาล
ตลาดนัดและหาบเร่แผงลอยยังคงแจกถุงพลาสติกหูหิ้วอยู่
รวมหลายหมนื่ ลา้ นใบตอ่ ปี (รอ้ ยละ 70 ของ 45,000 ลา้ นใบ) บทสรปุ
ก้าวต่อไป ทส. ได้ประกาศว่าจะผลักดันกฎหมายภายใต้
ร่างพ.ร.บ. 3R ห้ามใช้พลาสติก 7 ชนิดให้ได้ภายในปี 2564 สังคมไทยได้เร่ิมตระหนักและต่ืนตัวกับปัญหาขยะ
และจะใช้วัสดุทดแทนที่เป็นมิตรต่อส่ิงแวดล้อมแทน35 พลาสติกในช่วง 5 ปีท่ีผ่านมานับ ตั้งแต่ประเทศไทย
แผนดังกล่าวนับเป็นการร่นระยะเวลาของ Roadmap เดิม อยอู่ นั ดบั 6 ของประเทศทท่ี งิ้ ขยะพลาสตกิ ลงทะเลมากทสี่ ดุ
ให้เร็วขึ้น 1 ปี นอกจากนี้ ยังได้มีการปรับเปล่ียนกลไก ในโลก ตามมาด้วยการตายของวาฬน�ำร่องและเต่าทะเล
การท�ำงาน จากเดิม “คณะอนุกรรมการบริหารจัดการ อนั เนอื่ งมาจากการกลนื กนิ ขยะพลาสตกิ การตายของสตั วป์ า่
ขยะพลาสติก” มาเป็น “คณะอนุกรรมการบริหารจัดการ และสัตว์ทะเลจ�ำนวนมากเปรียบเสมือนฟางเส้นสุดท้าย
ขยะพลาสติกและขยะอิเล็กทรอนิกส์” ท่ีรัฐมนตรีวราวุธฯ ที่ท�ำให้ภาครัฐและภาคเอกชนยกระดับมาตรการลดขยะ
น่ังเป็นประธานคณะอนุกรรมการฯ เพื่อขับเคลื่อนร่าง พลาสตกิ จากมาตรการรณรงคใ์ หผ้ บู้ รโิ ภคพกถงุ ผา้ มาซอ้ื ของ
กฎหมายและมาตรการห้ามนำ� เข้าขยะจากต่างประเทศ36 มาเป็นมาตรการให้ห้างสรรพสินค้า ซูเปอร์มาร์เก็ตและร้าน
หลายฝ่ายหวังว่าร่างกฎหมายที่จะขับเคล่ือน สะดวกซื้อทั่วประเทศงดแจกถุงพลาสติกหูห้ิว ตั้งแต่วันที่
ควรครอบคลุมขยะชุมชนทุกประเภทเพ่ือให้เกิดการบริหาร 1 มกราคม 2563 เป็นต้นมา คงต้องติดตามต่อไปว่า
จัดการขยะอย่างบูรณาการ ใช้แนวคิดการจัดการขยะ มาตรการงดแจกถุงพลาสติกจะประสบความสำ� เร็จมากน้อย
อย่างย่ังยืนท่ีเน้นการป้องกันหรือลดขยะที่ต้นทางก่อน และ เพียงใด และภาครัฐจะสามารถผลักดันกฎหมายบริหาร
นำ� หลกั การความรบั ผดิ ชอบทเ่ี พมิ่ ขนึ้ ของผผู้ ลติ (Extended จัดการขยะพลาสติกหรือกฎหมายจัดการขยะออกมาได้จริง
Producer Responsibility: EPR) มาใช้เพ่ือให้ผู้ผลิตและ หรอื ไม่ สิ่งส�ำคัญคอื ความร่วมมือของทุกภาคสว่ นท้ังภาครัฐ
ร้านค้าปลีกมีส่วนร่วมรับผิดชอบในการลดขยะพลาสติก ผผู้ ลติ และผบู้ รโิ ภคทต่ี อ้ งชว่ ยกนั ดำ� เนนิ มาตรการลดขยะและ
ที่ต้นทางต้ังแต่การผลิตสินค้าและบรรจุภัณฑ์ ออกแบบ จดั การขยะพลาสตกิ อยา่ งจรงิ จงั เพอ่ื แกป้ ญั หามลพษิ จากขยะ
ผลิตภัณฑ์และบรรจุภัณฑ์ให้ง่ายต่อการรีไซเคิล และ พลาสตกิ ทขี่ ณะนไี้ ดก้ ลายเปน็ ปญั หาสงิ่ แวดลอ้ มโลกทสี่ ำ� คญั
มีส่วนร่วมในการจัดระบบการเรียกคืนหรือการเก็บ ไม่ย่ิงหย่อนไปกว่าวิกฤตโลกร้อนที่ท่ัวโลกก�ำลังเผชิญอยู่
รวบรวมขยะบรรจุภัณฑ์หรือซากผลิตภัณฑ์ฯ จากผู้บริโภค ณ ปจั จบุ ัน
เข้าสู่ระบบการจัดการอย่างถูกต้อง ให้มีกลไกมัดจ�ำคืนเงิน
(Deposit-refund) บรรจุภัณฑ์และผลิตภัณฑ์ต่าง ๆ
เพื่อสร้างแรงจูงใจให้ผู้บริโภคส่งคืนขยะให้กับผู้ผลิต
มาตรการต่าง ๆ เหล่าน้ีได้มีการน�ำมาใช้ในการจัดการ
ขยะในประเทศที่พัฒนาแล้วจนประสบความส�ำเร็จ
(เช่น กฎหมายบรรจุภัณฑ์ของเยอรมนีท่ีออกตั้งแต่
ค.ศ. 1992)37
52 สุขภาพคนไทย 2563
4
ภาวะซึมเศร้าของเด็กและเยาวชน: ภาพ : https://www.tcijthai.com
จะช่วยอย่างไร?
ภาวะซึมเศร้า กำ�ลังเป็นปัญหาใหญ่ของเยาวชนทั่วโลก ภาวะซึมเศร้าส่งผลต่อการคิด ความรู้สึก พฤติกรรม รวมถึง
สภาวะอารมณ์ที่หดหู่และปัญหาสุขภาพ และมีโอกาสเกิดได้บ่อยในเด็กและเยาวชนที่อายุระหว่าง 10-18 ปี ซึ่งเด็ก
ที่มีภาวะซึมเศร้าจะมีความเสี่ยงต่อการเป็นผู้ใหญ่ที่มีภาวะซึมเศร้า และพ่อแม่ที่มีภาวะซึมเศร้าก็จะมีความเสี่ยงที่มีลูก
ที่มีภาวะซึมเศร้าเช่นกัน ภาวะซึมเศร้านั้นเป็นสาเหตุสำ�คัญของการนำ�ไปสู่การฆ่าตัวตายในวัยรุ่น โดยเด็กและเยาวชน
ในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้มีสถิติการฆ่าตัวตายต่อประชากร 100,000 คน สูงเป็นอันดับที่สองของโลก
ภาวะซึมเศร้าเป็นสาเหตุส�ำคัญของการน�ำไปสู่ การฆ่าตัวตายต่อประชากร 100,000 คน สูงเป็นอันดับ
การฆ่าตัวตายในวัยรุ่น แม้ว่าการฆ่าตัวตายของเยาวชน ท่ีสองของโลก รองจากภูมิภาคยุโรป ส่ิงท่ีน่าตกใจคือ
จะไม่ได้มีสาเหตุมาจากภาวะซึมเศร้าเพียงอย่างเดียว การฆา่ ตวั ตายเรม่ิ พบตง้ั แตเ่ ดก็ อายุ 10 ปี การสำ� รวจสาเหตุ
แต่อุบัติการณ์ที่ผ่านมาพบว่า ผู้ที่มีภาวะซึมเศร้ามีความ การตายของคนอายุ 15-29 ปี ขององค์การอนามัยโลก
เส่ียงต่อการฆ่าตัวตาย ผู้ที่มีภาวะซึมเศร้าจะเห็นคุณค่า สาเหตุการตาย 3 อันดับแรก คือ อุบัติเหตุ การฆ่าตัวตาย
ในตนเองในระดับต่�ำ มีความเปราะบางทางอารมณ์ที่สูง และการถกู ท�ำร้าย2 ซง่ึ องค์การอนามยั โลกได้สำ� รวจอีกคร้ัง
รวมถงึ มคี วามยากลำ� บากในการจดั การกบั อารมณข์ องตนเอง ในปี 2561 ก็พบสาเหตุการตายของเด็กและเยาวชน
ดังน้ันเม่ือเจอเหตุการณ์ที่เป็นสิ่งกระตุ้นจึงน�ำไปสู่การหา อายุ 10-19 ปี ยังคงเหมือนกับผลการส�ำรวจในปี 2016
ทางออกด้วยการฆ่าตัวตาย เช่น วัยรุ่นท่ีมีภาวะซึมเศร้า บทความน้ีเป็นการอภิปรายสถานการณ์ภาวะซึมเศร้าและ
เมอ่ื ถกู กลนั่ แกลง้ จะยง่ิ มแี นวโนม้ สงู ในการฆา่ ตวั ตาย1 การฆ่าตัวตายในประเทศไทย ปัจจัยเสี่ยงของเยาวชนต่อ
จากการส�ำรวจขององค์การอนามัยโลกในปี 2559 ภาวะซมึ เศร้า และแนวทางการป้องกันและลดปญั หาภาวะ
เด็กและเยาวชนในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้มีสถิติ ซึมเศรา้ ดงั กลา่ ว
5310 สถานการณ์เด่นทางสุขภาพ
สถานการณใ์ นประเทศไทย ภาพ : https://www.freepik.com
กรมสุขภาพจิต รายงานว่า ในปี 2560 กลุ่มเยาวชน 7. ปัจจัยทสี่ ัมพันธ์กบั การเกิดภาวะซมึ เศรา้ ได้แก่ รายได้ท่ี
อายุ 20-24 ปี มีอัตราการฆ่าตัวตายท่ี 4.94 ต่อประชากร เพยี งพอ ความสามารถในการฟน้ื พลงั บรรยากาศครอบครวั
แสนคน ในปี 2561 เพมิ่ ขนึ้ เปน็ 5.33 ตอ่ ประชากรแสนคน ที่ดี และการเห็นคณุ คา่ ในตนเอง
จากข้อมูลสายด่วนสุขภาพจิต 1323 พบว่า มีกลุ่มเยาวชน
โทรเข้ามาปรึกษาปัญหาสุขภาพจิตมากขึ้น จากการให้ ปัจจัยเสี่ยงของเด็กและเยาวชนไทยต่อภาวะ
บรกิ ารปรกึ ษาทางโทรศพั ทท์ ง้ั สนิ้ 70,534 ครงั้ มี 10,298 ครง้ั ซมึ เศร้า
เปน็ ผใู้ ช้บริการทีม่ ีอายุ 10-19 ปี คิดเปน็ รอ้ ยละ 14.6 ของ
จำ� นวนการใหบ้ รกิ ารทง้ั หมด โดย 5 อนั ดบั ปญั หาทพี่ บมาก ในประเทศไทย สามารถรวบรวมปจั จยั เสย่ี งหลกั ทมี่ ผี ล
ทสี่ ดุ ในกลมุ่ เดก็ และเยาวชน ไดแ้ ก่ ปญั หาความเครยี ดหรอื ต่อภาวะซึมเศร้าได้ ดังน้ี
วติ กกงั วล ปญั หาทางจติ เวช ปญั หาความรกั ปญั หาซมึ เศรา้ 1. คนที่มีความเสี่ยงตอ่ ภาวะซึมเศร้า คอื คนใกล้ชดิ
และปญั หาครอบครัว3 กับความสูญเสีย มีงานวิจัยหลายงานท่ีพบว่า นักศึกษาท่ี
นอกจากน้ี อีกหน่ึงความเสี่ยงของเด็กและเยาวชน เสี่ยงต่อภาวะซึมเศร้ามากกว่าคณะอ่ืน คือคณะพยาบาล
ในปัจจุบันต่อการเกิดภาวะซึมเศร้าคือ ความเข้มแข็งของ เพราะต้องพบเจอกับการเจ็บปวด การตายของผู้อื่นเป็น
สถาบันครอบครัว ส�ำนักงานสถิติแห่งชาติ4 ได้ส�ำรวจ ประจำ� ดงั นน้ั กลมุ่ เพอื่ นและคนใกลช้ ดิ ทเ่ี ผชญิ กบั เหตกุ ารณ์
แนวโนม้ ของการอยดู่ ว้ ยกนั พรอ้ มหนา้ พอ่ แมล่ กู ในครวั เรอื นไทย การสูญเสียเป็นกลุ่มคนที่เสี่ยงตอ่ การเกิดภาวะซึมเศร้า
ตั้งแต่ปี 2545 ถึง 2555 พบว่าการอยู่ด้วยกันพร้อมหน้า 2. การเสนอขา่ วการฆา่ ตวั ตาย หรอื การทำ� รา้ ยตวั เอง
พอ่ แมล่ กู มแี นวโนม้ ลดลง ดงั นนั้ ความเปราะบางของสถาบนั ซ�้ำ ๆ ย้�ำ ๆ การเสนอข่าวซ�้ำหรือการขุดคุ้ยเรื่องราวของ
ครอบครวั จงึ เปน็ ปจั จยั ทส่ี ง่ ผลตอ่ ความเสยี่ งในการเกดิ ภาวะ ผทู้ เ่ี ปน็ ขา่ วมคี วามเสย่ี งตอ่ การเกดิ พฤตกิ รรมเลยี นแบบหรอื
ซมึ เศรา้ ของเดก็ และวยั รุ่น “Copycat” เพราะขา่ วพวกนสี้ ง่ ผลกระทบบคุ คลหลายกลมุ่
จากการสังเคราะห์ผลการศึกษาเก่ียวกับสุขภาพจิต ไดแ้ ก่
ของนสิ ติ นกั ศกึ ษาในประเทศไทยตง้ั แตป่ ี 2556-25585,6,7,8,9
มขี อ้ คน้ พบดงั น้ี • คนทม่ี ภี าวะซมึ เศรา้ ซงึ่ มคี วามเปราะบางทางอารมณ์
1. นสิ ิตนกั ศึกษาย่งิ ชน้ั ปีสงู ยิ่งซมึ เศร้ามาก อาจเลยี นแบบวิธกี ารแก้ปญั หาท่ผี ิดวธิ ี
2. ในมหาวิทยาลัยแห่งหนึ่ง มีนิสิตนักศึกษาท่ีเคยมี
ความคิดท่ีจะฆ่าตัวตายถึงร้อยละ 6.4 ของจ�ำนวนนิสิต • คนใกล้ชิดที่บริโภคข่าวซ้�ำ ๆ ท�ำให้เกิดการตอกย�้ำ
นกั ศึกษาทีเ่ ปน็ กลุ่มตวั อยา่ งทั้งหมด 1,600 คน ความรสู้ กึ นำ� ไปสคู่ วามเสยี่ งตอ่ การเกดิ ภาวะซมึ เศรา้
3. คนที่นิสิตนักศึกษาขอความช่วยเหลือเป็นคนแรก
เม่ือพบว่าตนเองมีปัญหา คือ เพอื่ น ดังนั้นเม่ือเกิดเหตุการณ์ข้ึนจึงไม่ควรหาคนผิด เพราะ
4. สถานท่ีท่ีใช้ฆ่าตัวตายส่วนใหญ่ เป็นหอพัก รองลง คนที่มีภาวะซึมเศร้าเป็นบุคคลที่มีความ “เปราะบางทาง
มาคือ บา้ น จิตใจ” ความเปราะบางน้ีเป็นการสะสมจากประสบการณ์
5. สาเหตขุ องการฆา่ ตวั ตาย อนั ดบั 1 คอื การทะเลาะ ทเี่ จอจากเหตกุ ารณต์ า่ ง ๆ ในชวี ติ พอมาเจอสง่ิ กระตนุ้ หรอื
กับคนใกล้ชิด อันดับ 2 คือ ปัญหาการเรียน และอันดับ 3 Trigger กม็ โี อกาสทำ� ใหเ้ กดิ การแตกสลายได้ รวมถงึ ผใู้ กลช้ ดิ
คือ ปญั หาความรกั ท่ีเป็นผู้สูญเสียจากเหตุการณ์อาจมีความเสี่ยงต่อการเกิด
6. ปจั จยั ทส่ี มั พนั ธก์ บั การเกดิ ภาวะซมึ เศรา้ ไดแ้ ก่ ภาวะ ภาวะซึมเศร้า
สุขภาพ/โรคประจ�ำตัว ความวิตกกังวล/ความเครียด ความ
สัมพันธ์ท่ีไม่ดีกับบิดา มารดาและเพื่อน การไม่มีเพ่ือนท่ี
สามารถพูดคุยได้ การมีความทุกข์ทางใจ ความคิดอัตโนมัติ
ทางลบ การครนุ่ คดิ เหตกุ ารณเ์ ชงิ ลบ และบคุ ลกิ ภาพของพอ่ แม่
54 สุขภาพคนไทย 2563
3. การเน้นผลสัมฤทธ์ิ และการเปรียบเทียบแข่งขัน ปรับเปลี่ยนแนวทางจัดการศึกษา เป็นการเรียนรู้เพื่อการ
ทม่ี ากเกนิ ไป การตงั้ ใจเรยี น เปน็ เดก็ ดี อาจไมเ่ พยี งพอตอ่ การ ใช้ชีวิต จะไม่มีการจัดอันดับผลการเรียน แต่เน้นให้เด็กได้
สรา้ งภมู คิ มุ้ กนั ในชวี ติ เดก็ ทเี่ รยี นเกง่ มาตลอด ไมเ่ คยผดิ หวงั แข่งกับตนเอง นอกจากนี้นักจิตวิทยาหลายคนได้น�ำเสนอ
เลย และเด็กที่ผดิ หวงั มาตลอด เดก็ 2 กลุ่มนี้เสีย่ งตอ่ ภาวะ ทฤษฎที ที่ ำ� ใหเ้ ราไดต้ ระหนกั วา่ เดก็ แตล่ ะคน “เกง่ กนั คนละ
ซึมเศร้า เด็กและเยาวชนในหลายประเทศในภูมิภาคเอเชีย อยา่ ง” เช่น ทฤษฎี Multiple intelligence ของ Howard
ตะวันออกเฉียงใต้ประสบกับปัญหาสุขภาพจิตท่ีมีสาเหตุ Gardner13 ทำ� ใหเ้ ราได้ตระหนักว่าเราไม่จำ� เป็นตอ้ งเปรยี บ
มาจากการเรียน เช่น ในประเทศเวียดนาม โรงพยาบาล เทยี บเดก็ ว่าใครดกี วา่ กนั เพราะเขาเก่งกนั คนละอย่าง
จติ เวช Mai Huong ซง่ึ ตง้ั อยทู่ ก่ี รงุ ฮานอย ไดส้ ำ� รวจนกั เรยี น 4. วิถีชีวิตของเด็กติดจอ/เด็กในเมืองท่ีต้องเร่งรีบ
ประถมและมธั ยมตน้ จำ� นวน 1,200 คนในกรงุ ฮานอย พบวา่ เด็กใน Generation น้ีท่ีเราเรียกว่า “Screenager”
19.4% ของนักเรียนมีปัญหาทางจิต สาเหตุส่วนใหญ่ของ ใช้เวลาอยู่กับหน้าจอ นอนดึก ต่ืนเช้า พักผ่อนน้อยก็เส่ียง
ปญั หามาจากแรงกดดันใหเ้ รยี นหนกั จากผูป้ กครอง10 ต่อภาวะซึมเศร้า งานวิจัยของมหาวิทยาลัย Pittsburgh
ในประเทศไทย งานวิจัยที่สนับสนุนโดยส�ำนักงาน ศกึ ษาทดลองโดยใชว้ ธิ กี ารวดั คลน่ื สมองกบั เดก็ อายุ 5-15 ปี
กองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.) พบว่า จ�ำนวน 35 คน เด็กท่ีนอนน้อยมีการรับรู้ถึงความพึงพอใจ
เด็กไทยเรียนหนักที่สุดในโลกรองจากประเทศญ่ีปุ่น โดย นอ้ ยลง14 มีงานวิจัยหลายงานที่ค้นพบผลท่สี อดคล้องกนั วา่
โรงเรียนในไทยส่วนใหญ่ มีการจัดตารางให้เด็กเรียนวันละ ความถี่ในการใช้ส่ือสังคมออนไลน์มีความสัมพันธ์กับภาวะ
8-10 คาบต่อวัน มีนักเรียนบางส่วนรู้สึกเบื่อจนไม่อยาก ซึมเศร้า น่ันคือจ�ำนวนช่ัวโมงในการใช้สื่อสังคมออนไลน์
เรยี น และเดก็ ไทยรอ้ ยละ 87 มเี วลาพดู คยุ กบั พอ่ แมเ่ พยี งวนั ย่ิงมากย่ิงส่งผลต่อความเสี่ยงต่อการมีภาวะซึมเศร้า
ละ 10 นาท1ี 1 ส่วนประเทศสิงคโปร์ซ่ึงเป็นประเทศท่ีมีการ ในระดับสงู 15
แข่งขนั คอ่ นขา้ งสูงทัง้ การเรียน และการท�ำงาน12 เรม่ิ มีการ
การปอ้ งกันและลดการเกดิ ภาวะซมึ เศรา้
ภาพ : https://www.rajavithi.go.th
ภาวะซึมเศร้าเป็นปัญหาสุขภาวะและปัญหาสังคม
ท่ีร้ายแรง และบ่อนท�ำลายคุณภาพชีวิตของประชากร
สังคมไทยและภาคีเครือข่ายต่าง ๆ ควรร่วมกันด�ำเนินการ
เพื่อปอ้ งกันและลดการเกิดภาวะซึมเศร้า ดงั น้ี
1. ปลูกฝังกรอบการคิดแบบเติบโต (Growth
Mindset)16 สาเหตุหนึ่งของการเกิดภาวะซึมเศร้าคือ
กระบวนการคิดเชิงลบ หรือการคิดแบบยึดติดท่ีมองว่า
ความล้มเหลวหรือความผิดพลาดเกิดข้ึนเพราะความ
สามารถของตัวบุคคล และน�ำไปสู่การรับรู้ตนเองว่าไม่มี
ความสามารถ ซึ่งตรงข้ามกับการคิดแบบเติบโตท่ีมองว่า
ความล้มเหลวท�ำให้ได้เรียนรู้และพัฒนาตนเอง ดังนั้น
กระบวนการคิดที่แตกต่างกันท�ำให้เด็กและเยาวชนมีการ
ปฏบิ ตั ติ นเมอื่ เจอกบั ปญั หาในรปู แบบทต่ี า่ งกนั ผทู้ ม่ี โี อกาส
เสยี่ งตอ่ การรบั รตู้ นเองในเชงิ ลบ คอื กลมุ่ คนทม่ี กี ารคดิ แบบ
ยึดติด ปัญหาน้ีพ่อแม่หรือครูอาจารย์ช่วยได้ในการเป็น
แบบอย่างในการมองโลก ใช้ประสบการณ์ล้มเหลวที่เด็ก
อาจได้เจอ เป็นโอกาสในการสอนมุมมอง ใช้วิกฤติน้ีให้เป็น
โอกาส และเรียนรูจ้ ากมนั
5510 สถานการณ์เด่นทางสุขภาพ
ผู้ท่ีมีความคิดเติบโตจะมองว่าความสามารถเป็นส่ิงที่ ไดร้ บั มากอ่ น เชน่ สอบตก หรอื ไดค้ ะแนนนอ้ ย อาจรบั ไมไ่ ด้
พฒั นาได้ ความพยายามและมงุ่ มนั่ จะนำ� ไปสกู่ ารพฒั นาความ และเสี่ยงต่อการปรับตัวที่ไม่ถูกต้อง ซึ่งก็ข้ึนอยู่กับพื้นฐาน
สามารถของตนเอง นอ้ มรบั คำ� วจิ ารณเ์ พอ่ื การพฒั นาตนเอง ท่ีผู้เรียนแต่ละคนมี ผู้เรียนบางคนมีปัญหาสามารถคุยกับ
รวมถงึ เรยี นรจู้ ากความลม้ เหลวทตี่ นเองไดเ้ จอ เพอื่ เปน็ แรง พ่อแม่ หรือเพ่ือนได้ แต่ผู้เรียนบางคนเก็บตัวไม่คุยกับใคร
ไปสกู่ ารพฒั นาตนเอง สว่ นผทู้ มี่ คี วามคดิ ยดึ ตดิ จะสะเทอื นใจ ดังน้ันผลกระทบจากเหตุการณ์นี้อาจรุนแรงไม่เท่ากัน
และโทษตนเองเม่ือเจอกับความล้มเหลว และมองว่าตน ในผเู้ รียนแตล่ ะคน
พัฒนาต่อไปไม่ได้ ดังนั้นผู้ที่มีความคิดเติบโตและผู้ท่ีมี ประสบการณใ์ นหอ้ งเรยี น มคี วามสำ� คญั ตอ่ การรบั รทู้ มี่ ี
ความคิดยึดติดจึงมีการปฏิบัติต่างกันเมื่อเจอกับอุปสรรค ตอ่ ตนเองของผเู้ รยี นและผเู้ รยี นแตล่ ะคน อาจมวี ธิ กี ารรบั มอื
ผทู้ มี่ คี วามคดิ เตบิ โตจะมองวา่ อปุ สรรคเปน็ โอกาสของการเรยี นรู้ กบั ประสบการณใ์ นเชงิ ลบทต่ี า่ งกนั ดงั นน้ั ครผู สู้ อนพงึ ระวงั
สว่ นผทู้ มี่ คี วามคดิ ยดึ ตดิ มองวา่ อปุ สรรคเปน็ สงิ่ ทไ่ี มค่ วรจะมี ว่า ผู้เรียนไม่ได้เหมอื นกนั ทกุ คน คำ� พูดบางค�ำพดู อาจท�ำให้
เพราะมแี ลว้ ทำ� ใหเ้ ขาไมส่ ามารถทำ� อะไรใหส้ ำ� เรจ็ ได้ บางคนสะเทือนใจ รวมถึงวิธีการสอนวิธีการเดียวกันอาจ
จึงเห็นได้ว่ากระบวนการคิดมีความส�ำคัญอย่างยิ่ง ไมไ่ ดเ้ หมาะสำ� หรบั ผเู้ รยี นทกุ คน ผสู้ อนจงึ ควรใหป้ ระสบการณ์
ต่อเด็กและเยาวชน การฝึกกระบวนการคิดเชิงบวกจะเป็น ทงั้ เชงิ ลบและเชงิ บวก เชน่ ผทู้ เ่ี รยี นเกง่ อาจใหง้ านทที่ า้ ทาย
ภูมิคุ้มกันให้เด็กและเยาวชนสามารถก้าวข้ามผ่านปัญหา หรือให้เรียนรู้จากประสบการณ์ท่ีผิดหวังบ้าง เพ่ือสร้าง
และอปุ สรรคทพ่ี วกเขามโี อกาสเจอได้ตลอด ภูมิคุ้มกันในอนาคต ผู้ท่ีเรียนไม่เก่ง อาจจ�ำเป็นต้องได้รับ
2. สะสมทุนชีวิตให้กับเด็ก (เพ่ิมปัจจัยเสริม ประสบการณ์ของความส�ำเร็จเพื่อสร้างความภาคภูมิใจ
ลดปจั จยั เสยี่ ง) ฝกึ ใหเ้ จอทง้ั ความลม้ เหลวและความสำ� เรจ็ ใหก้ ับตนเอง และสรา้ งก�ำลังใจให้พฒั นาตนเองตอ่ ไป
การทำ� อะไรไดส้ ำ� เรจ็ มาตลอด อาจทำ� ใหเ้ ดก็ เสย่ี งตอ่ การรบั งานวิจัย 2 เรื่องของปิยวรรณ วิเศษสุวรรณภูมิ17,18
ไม่ได้ หรือช็อค เมื่อเจอกับความผิดหวัง/ล้มเหลว รวมถึง ที่ท�ำต่อเน่ือง 2 ปีเพื่อศึกษาเรื่องการใช้การเสริมต่อ
เดก็ ทไี่ มเ่ คยทำ� อะไรไดส้ ำ� เรจ็ เลย กค็ วรจะสรา้ งโอกาสใหเ้ ดก็ การเรยี นรู้ (Scaffolding Instruction) เพอ่ื เพม่ิ ความสามารถ
ไดร้ บั ร้วู า่ เขามีคุณคา่ และสามารถท�ำอะไรไดส้ �ำเร็จบา้ ง ในการท�ำงานของผู้เรียนระดับบัณฑิตศึกษา งานวิจัยปีท่ี 1
มคี ำ� ถามหนง่ึ ทค่ี นในสงั คมสงสยั คอื ทำ� ไมเดก็ เรยี นเกง่ เป็นการใช้การเสริมต่อการเรียนรู้ช่วยให้ผู้เรียนได้มีทักษะ
หลายคนมีภาวะซมึ เศรา้ ? ในมุมของผเู้ รยี นแตล่ ะคน ผเู้ รยี น ท่ีดีขึ้น ในการให้งาน หากผู้เรียนเรียนรู้และท�ำโดยล�ำพัง
แตล่ ะคนมคี วามแตกตา่ งกนั เชน่ มภี มู คิ มุ้ กนั ในชวี ติ ทไ่ี มเ่ ทา่ กนั นิสิตอาจท�ำได้ในระดับ 7 จาก 10 เม่ือให้การเสริมต่อการ
หรอื มคี วามสามารถในการฟน้ื พลงั ทไี่ มเ่ ทา่ กนั ซง่ึ ปจั จยั เสย่ี ง เรียนรู้แล้ว ผู้เรียนอาจท�ำได้ถึง 9 ซ่ึงผลการวิจัยพบว่า
ของเด็กเรียนเก่งคือ บางคนอาจไม่เคยสอบตกเลย หรือไม่ การเสริมต่อการเรียนรู้สามารถพัฒนาทักษะการท�ำงานได้
เคยเรียนไม่รู้เร่ือง ดังนั้นเม่ือเจอเหตุการณ์ใหม่ที่เขาไม่เคย แต่ในขณะเดียวกันในระหว่างกระบวนการท�ำงานนิสิตอาจ
มีสภาวะอารมณ์ที่เกิดขึ้น เช่น กังวล เครียด กลัว งานวิจัย
ภาพ : https://www.123rf.com ในปีท่ี 2 จึงเป็นการใช้การเสริมต่อการเรียนรู้ควบคู่ไปกับ
การให้การช่วยเหลือทางด้านอารมณ์ ซ่ึงข้อค้นพบจากงาน
56 สุขภาพคนไทย 2563 วิจัยท้ัง 2 งานได้ข้อสรุปว่าการเสริมต่อการเรียนรู้ควรช่วย
ทั้งการพัฒนาทักษะการท�ำงาน และการจัดการกับอารมณ์
ที่เกดิ ขน้ึ ด้วย
3. เข้าใจเด็กในสิ่งที่เขาเป็น (ทุนสังคม ทุนจิตใจ
ทุนความสามารถ) เด็กและเยาวชนแต่ละคนมีความ
แตกต่างหลากหลาย เด็กแต่ละคนมีสภาวะทางสุขภาพ
ทง้ั สขุ ภาพใจและกายทแี่ ตกตา่ งกนั สภาวะทางจติ วทิ ยา เชน่
การรับรู้ส่ิงต่าง ๆ ทัศนคติ Mindset ทุนชีวิต ทักษะชีวิต
บุคลิกภาพ (เด็กบางคนมีปัญหาแล้วพูด แต่บางคนไม่พูด)
ความสามารถในการฟื้นพลัง (เมื่อเจอกับปัญหาที่กระทบ ภาพ : https://www.thairath.co.th
กระเทือนจิตใจ สามารถปรับตัวให้กลับมาเป็นปกติได้)
การเห็นคุณค่าในตนเอง รวมถึงความสามารถพื้นฐานและ ประสบการณค์ วามสำ� เรจ็ รวมถงึ เสรมิ สรา้ งทงั้ ทกั ษะ
ความถนัด นอกจากน้ันเด็กแต่ละคนยังอาจมีสิ่งสนับสนุน ทจ่ี ำ� เปน็ ตอ่ การทำ� งาน และสนบั สนนุ ทางดา้ นจติ ใจ
ทางสงั คมทแ่ี ตกตา่ งกนั เชน่ ความรกั และความเอาใจใสจ่ าก 4) สื่อควรมีส่วนร่วมในการเสริมสร้างสังคมที่ดี ดังน้ัน
ครอบครัว เพื่อนและอาจารย์ ดังนั้น “เม่ือเด็กเจอปัญหา ควรสง่ เสรมิ การผลิตส่ือทสี่ รา้ งสรรค์สงั คม
หรืออุปสรรค ปัญหาเดียวกัน ท่ีเกิดข้ึนกับเด็กแต่ละคน 5) ฟังให้มาก ในบางคร้ังผู้ท่ีมีความคับข้องใจอาจ
อาจมีความรุนแรงต่อเด็กไม่เท่ากัน บางคนไม่ได้รับ ต้องการแค่เพียง “การฟัง” จากผู้ใกล้ชิด WHO
ผลกระทบเลย แตบ่ างคนไดร้ ับผลกระทบหนักมาก” ได้จัด Campaign “Depression: Let’s talk”19
ในห้องเรียน กิจกรรมต่าง ๆ ในชั้นเรียน รวมถึง เพื่อให้ผู้ที่มีภาวะซึมเศร้าได้พูดระบายสิ่งต่าง ๆ
ปฏิสัมพันธ์ระหว่างผู้สอนและผู้เรียน เป็นส่ิงที่สร้าง การที่ผู้ใกล้ชิดใช้เวลากับผู้ที่มีภาวะซึมเศร้าด้วย
บรรยากาศในหอ้ งเรยี น (Classroom atmosphere) ซง่ึ นำ� การน่ังฟัง จะท�ำให้ผู้ท่ีมีภาวะซึมเศร้าสามารถรับรู้
ไปสู่การเกิดอารมณ์ในการเรียน (Academic emotions) ถึงคุณค่าของตนเองในการมีชีวิตอยู่ได้ ตัวอย่างน้ี
ซงึ่ กส็ ามารถเปน็ ไดท้ ง้ั อารมณท์ างบวก และอารมณท์ างลบ จงึ เปน็ แนวทางทค่ี วรนำ� มาปฏบิ ตั ใิ นกลมุ่ สงั คมตา่ ง ๆ
อารมณท์ างบวกนนั้ จะสง่ ผลทดี่ ตี อ่ ประสทิ ธภิ าพในการเรยี น
รู้ สว่ นอารมณท์ างลบนอกจากจะเปน็ อปุ สรรคตอ่ การเรียน บทสรปุ
รู้แล้ว ยังอาจส่งผลต่อพฤติกรรมการเรียนท่ีไม่พึงประสงค์
หากมีความรุนแรงขึ้นก็จะส่งผลต่อปัญหาเร้ือรังท่ีตามมา ภาวะซมึ เศรา้ เปน็ ปญั หาใหญส่ ำ� หรบั เดก็ และเยาวชนไทย
เช่น ไม่สามารถติดตามบทเรียนได้ทัน หรือไม่เข้าช้ันเรียน ในปจั จบุ นั ซง่ึ เดก็ และเยาวชนตง้ั แตอ่ ายุ 10 ปเี ปน็ เดก็ กลมุ่
น�ำไปสู่ปัญหาสะสมของผู้เรียน และเสี่ยงต่อภาวะซึมเศร้า เสยี่ งตอ่ การเกดิ ภาวะซมึ เศรา้ วถิ ชี วี ติ ของเดก็ และเยาวชนไทย
ดังน้ันส่ิงท่ีผู้สอนท�ำได้ในฐานะที่เป็นส่ิงแวดล้อมที่ส�ำคัญ ในปัจจุบัน สถานภาพของครอบครัว การบริโภคสื่อรวมถึง
ของผู้เรียน คือ การสร้างบรรยากาศในห้องเรียนท่ีดี เช่น สภาพสงั คมทเ่ี นน้ การเปรยี บเทยี บแขง่ ขนั เปน็ ปจั จยั สำ� คญั
บรรยากาศของความเป็นมิตร การยอมรับฟัง การให้ความ ท่ีท�ำให้เด็กและเยาวชนไทยมีความเสี่ยงต่อการเกิดภาวะ
สนใจแกผ่ ู้เรียนที่เรียนไม่ทัน ซมึ เศรา้ ดงั นน้ั สงั คมตงั้ แตร่ ะดบั ครอบครวั ไปจนถงึ ระดบั ประเทศ
4. เราเป็นส่ิงแวดล้อมของกันและกัน ปัญหาภาวะ จงึ ควรตระหนกั ถงึ ความรนุ แรงของปญั หานี้ เพราะเดก็ และ
ซึมเศร้าในเด็กและเยาวชนเกิดทั้งปัจจัยภายใน เช่น เยาวชนทมี่ ภี าวะซมึ เศรา้ มแี นวโนม้ สงู ทจี่ ะเตบิ โตไปเปน็ ผใู้ หญ่
พันธุกรรม และปัจจัยภายนอก เช่น เหตุการณ์ที่เผชิญ ทม่ี ภี าวะซมึ เศรา้ และลกู ของพวกเขากม็ โี อกาสสงู ทเ่ี กดิ ภาวะ
ดงั นนั้ ทกุ คนในสงั คม ไดแ้ ก่ พอ่ แม่ คนในครอบครวั ครู เพอ่ื น ซึมเศร้า ปัญหาภาวะซึมเศร้าจึงเป็นปัญหาลูกโซ่ท่ีไม่ควร
และสังคมในภาพรวมควรมีส่วนรับผิดชอบร่วมกันในการ ละเลย สังคมจึงควรมีส่วนในความรับผิดชอบร่วมกันต้ังแต่
สรา้ งเสริมสขุ ภาพจติ ทดี่ ีใหแ้ กเ่ ดก็ และเยาวชน เชน่ การสรา้ งภมู คิ มุ้ กนั ภายในตวั เดก็ และเยาวชน ใหเ้ ขามจี ติ ใจ
ทเ่ี ขม้ แขง็ และสามารถจดั การกบั ปญั หาและอปุ สรรคทก่ี ำ� ลงั
1) การใชเ้ วลาของพอ่ แมห่ รอื คนในครอบครวั ทม่ี คี ณุ ภาพ เผชญิ ได้ รวมถึงการสรา้ งสภาพแวดล้อมที่มีคณุ ภาพให้การ
ในการดแู ลและพดู คยุ กบั เดก็ และเยาวชน ยอมรบั เพอื่ เสรมิ สรา้ งใหเ้ ดก็ และเยาวชนเหน็ คณุ คา่ ในตนเอง
มสี ขุ ภาพจติ ทดี่ แี ละมที นุ ในการดำ� เนนิ ชวี ติ ตอ่ ไป
2) การสร้างบรรยากาศในสถานศึกษาการเรียนรู้ท่ี
ส่งเสริมให้เด็กรู้สึกปลอดภัยและได้รับการยอมรับ
รวมถึงการต่อต้านการแกล้งกันในโรงเรียนด้วยการ
สรา้ งทศั นคตทิ ถ่ี กู ตอ้ งแกค่ รู และเพอ่ื น
3) ฝึกให้เด็กเก่งได้พบเจอและมีความสามารถในการ
จัดการกับความล้มเหลว และฝึกให้เด็กเรียนอ่อน
ได้มีความมั่นใจและการรับรู้ตนเองที่ดีด้วยการให้
5710 สถานการณ์เด่นทางสุขภาพ
5
จับตานโยบายกัญชาเสรี
ขายฝันหรือทำ�จริง?
ภาพ : https://www.thairath.co.th
แม้ประเทศไทยจะเป็นชาติแรกในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ที่มีกฎหมายกัญชาทางการแพทย์ ที่อนุญาตให้นำ�กัญชา
และกระท่อมไปศึกษาวิจัยเพื่อประโยชน์ทางการแพทย์และรักษาโรค แต่นั่นเป็นเพียงจุดเริ่มต้นเท่านั้น กระแส
ปลดลอ็ กกญั ชาถกู โหมขึน้ อยา่ งหนกั ในชว่ งการเลอื กตัง้ ปี 2562 พรรคการเมอื งบางพรรคไดช้ ู “นโยบายกญั ชาเสร”ี
โดยผลักดันให้พืชกัญชาสามารถปลูกได้อย่างเสรีทั่วทุกบ้าน แต่การควบคุมกัญชาไม่ให้เอามาใช้ในทางเสพติด
เป็นสิ่งสำ�คัญที่ต้องมีมาตรการควบคุม ควบคู่ไปกับการอนุญาตใช้พืชกัญชาทางการแพทย์อย่างมีความรู้
ความเข้าใจที่ถูกต้อง เพื่อป้องกันไม่ให้เกิดปัญหาวัวหายล้อมคอกในภายหลัง
ปัจจุบันกัญชาเป็นพืชที่เป็นที่ยอมรับกันว่ามีประโยชน์ กญั ชาเสรจี ากปา้ ยหาเสยี งสนู่ โยบายรฐั บาล
ทางการแพทย์ ในสหราชอาณาจักรมีการน�ำกัญชามาสกัด
เพื่อใช้ในการรักษาโรคปลอกประสาทแข็ง จนเป็นท่ียอมรับ สำ� หรบั นโยบายกญั ชาเสรี เปน็ 1 ใน 6 นโยบายเรง่ ดว่ น 2
ใหใ้ ชท้ างการแพทยใ์ น 24 ประเทศ เชน่ ออสเตรเลยี ออสเตรยี ของพรรคภูมิใจไทย ที่ใช้ในการหาเสียงเลือกตั้ง ภายหลัง
เนเธอร์แลนด์ สหราชอาณาจักร สเปน ฯลฯ นอกจากน้ีก็ยัง มลรัฐแคลิฟอร์เนียของสหรัฐอเมริกาได้ออกกฎหมาย
มีการน�ำสารสกัดจากกัญชามาใช้ในการบ�ำบัดรักษาอาการ อนญุ าตใหร้ า้ นคา้ ปลกี สามารถขายกญั ชาเพอ่ื การนนั ทนาการ
จติ เวชและระบบประสาท (Neuropsychiatric symptoms) แกผ่ ซู้ อ้ื ทม่ี อี ายุ 21 ปขี นึ้ ไปได้ เมอื่ วนั ที่ 1 มกราคม 2561 โดย
การรักษาอาการไม่อยากอาหารในผู้ป่วยมะเร็ง เป็นต้น นายศักดิ์สยาม ชิดชอบ เลขาธิการพรรคภูมิใจไทย กล่าวว่า
บางประเทศจงึ ยอมใหม้ กี ารปลกู กญั ชาเพอ่ื ใชใ้ นทางการแพทย์ 1 การออกกฎหมายฉบับดังกล่าวท�ำให้มลรัฐแคลิฟอร์เนียเป็น
เช่น แคนาดา อิสราเอล เนเธอร์แลนด์ สหราชอาณาจักร ตลาดกัญชาท่ีใหญ่ท่ีสุดในโลก โดยมีมูลค่าของธุรกิจกัญชา
สวิตเซอร์แลนด์ และบางรัฐในสหรัฐอเมริกา และมีอีกหลาย ไม่น้อยกว่า 1.5 หม่ืนล้านดอลลาร์สหรัฐ คิดเป็นเงินไทย
ประเทศท่ียอมรับให้ใช้กัญชาในทางการแพทย์ บทความนี้ ประมาณ 4 แสน 9 หมน่ื 5 พนั ลา้ นบาท สรา้ งรายไดเ้ ปน็ ภาษี
เปน็ การสรปุ และอภปิ รายถงึ พฒั นาการของนโยบายกญั ชาเสรี ให้แก่มลรัฐแคลิฟอร์เนียปีละไม่น้อยกว่า 3 พันล้านดอลลาร์
ในไทย ประกอบดว้ ยการนำ� นโยบายมาสกู่ ารปฏบิ ตั ิ การแกไ้ ข หรอื ประมาณ 1 แสนลา้ นบาท มกี ารอนญุ าตใหป้ ระชาชนของ
กฎหมายทเ่ี กย่ี วขอ้ ง การขบั เคลอ่ื นเรอื่ งกญั ชาของกลมุ่ ตา่ ง ๆ มลรฐั แคลฟิ อรเ์ นยี สามารถปลกู กญั ชาไวใ้ นบา้ นไดค้ รอบครวั ละ
และผลกระทบทเี่ กดิ ขนึ้ จากนโยบายกญั ชาเสรี ไมเ่ กนิ 6 ตน้ โดยรฐั เกบ็ คา่ ธรรมเนยี มปลกู ตน้ ละ 1 ดอลลาร์ หรอื
30 บาทต่อปี เพอ่ื ใหป้ ระชาชนใชใ้ นการพักผอ่ น หรือใชผ้ สม
58 สุขภาพคนไทย 2563
อาหารไวร้ บั ประทาน และอนญุ าตใหผ้ สมกญั ชาในผลติ ภณั ฑ์ ภาพ : https://voicetv.co.th
หลายชนดิ และนำ� ออกวางจดั จำ� หนา่ ยในตลาด เปน็ การสรา้ ง
รายได้ให้กับประชาชน แต่กฎหมายก็ควบคุมปริมาณการใช้ ทางการแพทยภ์ ายใตก้ ารควบคมุ มาตรฐานการแพทยแ์ ผนไทย
ไมใ่ หเ้ กนิ 8 กรมั ตอ่ 1 หนว่ ยบรโิ ภค จงึ อยากใหป้ ระเทศไทย เมอื่ วนั ท่ี 30 สงิ หาคม 2562 เวบ็ ไซตร์ าชกจิ จานเุ บกษา 6
ออกกฎหมายแบบมลรฐั แคลฟิ อรเ์ นยี เพราะกญั ชาใชป้ ระโยชน์
ในการท�ำยาเพ่ือการรักษาทางการแพทย์ เช่น รักษาอาการ ได้เผยแพร่ประกาศ 2 ฉบับเกี่ยวกับกัญชาและกัญชง ได้แก่
เบื่ออาหารในผู้ป่วยโรคเอดส์ ลดอาการคลื่นไส้ในผู้ป่วย ประกาศสาธารณสขุ เรอ่ื ง ระบชุ อื่ ยาเสพตดิ ใหโ้ ทษประเภท 5
โรคมะเร็ง รักษาโรคหัวใจ ใช้เพ่ือการสันทนาการ ซ่ึงพรรค (ฉบบั ท่ี 2) พ.ศ. 2562 มสี าระสำ� คญั คอื ผอ่ นปรนใหส้ ารสกดั จาก
ภูมิใจไทยเชื่อมั่นว่า กัญชาจะเป็นพืชเศรษฐกิจท่ีสร้างรายได้ กญั ชาและกญั ชงไมถ่ อื เปน็ ยาเสพตดิ ใหโ้ ทษ และใหถ้ อื เปน็ ยา
ให้กับเกษตรกรทุกครอบครัว เพราะกัญชา 1 ต้น สามารถ หรอื ผลติ ภณั ฑส์ มนุ ไพร ตามกฎหมายวา่ ดว้ ยยาหรอื ผลติ ภณั ฑ์
ออกดอกได้น�้ำหนักถึง 1 กิโลกรัม ขายในประเทศอเมริกา สมนุ ไพรแทน โดยตอ้ งใชต้ ามวตั ถปุ ระสงคท์ างยาหรอื ผลติ ภณั ฑ์
กิโลกรัมละ 7 หม่ืนบาท พื้นท่ี 1 ไร่ ปลูกกัญชาได้ประมาณ สมนุ ไพรเทา่ นน้ั แตม่ วิ ายทำ� ใหท้ งั้ สอ่ื และคนทวั่ ไปเขา้ ใจผดิ วา่
6,400 ตน้ ถา้ เอา 7 หมน่ื บาท คณู 6,400 ตน้ จะไดเ้ งนิ สงู ถงึ มกี ารปลดลอ็ คแลว้ อยา่ งไรกต็ ามในเวลาตอ่ มา พรรคภมู ใิ จไทย
448 ล้านบาทต่อไร่ ภายหลังการเลือกตั้งพรรคภูมิใจไทย ได้ยกร่างพระราชบัญญัติท่ีเกี่ยวข้องกับกัญชาขึ้น 2 ฉบับ
ไดเ้ ขา้ รว่ มรฐั บาล จงึ ไดผ้ ลกั ดนั เรอ่ื งนเี้ ขา้ สนู่ โยบายของรฐั บาล ได้แก่ ร่างพระราชบัญญัติ ยาเสพติดให้โทษ แก้ไขเพิ่ม
เติม (ฉบับที่ ..) พ.ศ...7 และร่างพระราชบัญญัติสถาบันพืช
ภายหลังการเลือกตั้งเมื่อปี 2562 พลเอกประยุทธ์ ยาเสพตดิ แหง่ ประเทศไทย8 โดยไดเ้ สนอตอ่ สภาผแู้ ทนราษฎร
จันทร์โอชา นายกรัฐมนตรี ได้แถลงนโยบายรัฐบาลต่อ เมอื่ วนั ที่ 12 กนั ยายน 2562 เพอ่ื ผลกั ดนั กฎหมายเปดิ ทางปลกู
รัฐสภา เมื่อวันท่ี 25 กรกฎาคม 25623 โดย 1 ใน 12 กญั ชา 6 ตน้ ตามนโยบายทไ่ี ดห้ าเสยี งไว9้
นโยบายเร่งด่วนของรัฐบาลที่แถลงต่อรัฐสภาก็คือการ
พัฒนาเทคโนโลยีการใช้กัญชา กัญชง และพืชสมุนไพรใน อย่างไรก็ตามนโยบายกัญชาเสรีได้ถูกทัดทานจาก
ทางการแพทย์ อุตสาหกรรมทางการแพทย์และผลิตภัณฑ์ นกั วชิ าการจำ� นวนไมน่ อ้ ย รวมทง้ั ประธานคณะกรรมการควบคมุ
อ่ืน ๆ เพื่อสร้างโอกาสทางเศรษฐกิจและสร้างรายได้ให้กับ ยาเสพตดิ ระหวา่ งประเทศ (INCB)10 โดย นายวโิ รจน์ สมุ ใหญ่
ประชาชน4 แต่เน้ือหาสาระของนโยบายนี้เน้นในเรื่องการ ประธาน INCB กล่าวว่าไทยเข้าร่วมภาคีเครือข่ายอนุสัญญา
ให้ความช่วยเหลือเกษตรกรและพัฒนานวัตกรรมเท่านั้น ยาเสพติดขององค์การสหประชาชาติ ตั้งแต่ปี 2504 ร่วมกับ
ไมไ่ ดร้ ะบตุ รงตวั วา่ จะมกี ารดำ� เนนิ การในรปู แบบใดและอยา่ งไร 196 ประเทศทว่ั โลก หากไทยตอ้ งการปลกู กญั ชาเสรี ตอ้ งออก
ผดิ จากทพ่ี รรคภมู ใิ จไทยออกตวั เอาไวเ้ มอ่ื ตอนหาเสยี งเลอื กตงั้ จากอนสุ ญั ญาดงั กลา่ วกอ่ น ซง่ึ จะทำ� ใหไ้ ทยเสยี ประโยชนใ์ นการ
เรอื่ ง “นโยบายกญั ชาเสร”ี จงึ กลายเปน็ ประเดน็ ทถี่ กู ฝา่ ยคา้ น ซอื้ ขาย นำ� เขา้ ยาตา่ ง ๆ และสำ� หรบั หลายประเทศทปี่ ลกู กญั ชา
อภปิ รายตอบโตว้ า่ นโยบายของรฐั บาลมคี วามเลอื่ นลอย เสรนี นั้ ถอื วา่ เปน็ การฝา่ ฝนื กฎหมายระหวา่ งประเทศ แนน่ อน
วา่ การขบั เคลอื่ นนโยบายนเ้ี หน็ ทจี ะไมใ่ ชเ่ รอ่ื งงา่ ยเพราะมที ง้ั ฝา่ ย
แม้กัญชาเสรีจะไม่เป็นประเด็นหวือหวาในการแถลง ทเี่ หน็ ดว้ ยและเหน็ ตา่ ง ดว้ ยขอ้ จำ� กดั ทางกฎหมายตา่ ง ๆ ทำ� ให้
นโยบาย แต่การขับเคล่ือนเรื่องน้ีเป็นอ�ำนาจโดยตรงของ
กระทรวงสาธารณสุข ภายใต้การก�ำกับของนายอนุทิน 5910 สถานการณ์เด่นทางสุขภาพ
ชาญวรี กลู หวั หนา้ พรรคภมู ใิ จไทย ในฐานะรองนายกรฐั มนตรี
และรัฐมนตรีว่าการกระทรวงสาธารณสุข ภายหลังเข้ารับ
ตำ� แหนง่ นายอนทุ นิ ฯ กไ็ ดเ้ ดนิ หนา้ นโยบายกญั ชาเสรขี องพรรค
อยา่ งตอ่ เนอ่ื ง ทา่ มกลางกระแสเหน็ ตา่ งและเหน็ ดว้ ย โดยมกี าร
ออกประกาศและระเบยี บของกระทรวงสาธารณสขุ ทเ่ี กย่ี วขอ้ ง
กบั กญั ชาและแพทยพ์ น้ื บา้ นรวม 4 ฉบบั 5 ทำ� ใหห้ ลงั วนั ท่ี 19
สงิ หาคม 2562 เปน็ ตน้ มา โรงพยาบาล 19 แหง่ ทงั้ แพทยแ์ ผน
ไทยและแพทยแ์ ผนปจั จบุ นั เรม่ิ ใหก้ ารรกั ษาดว้ ยสารสกดั กญั ชา
ปจั จบุ นั นโยบายกญั ชาเสรดี จู ะไมเ่ ปน็ ไปตามทพี่ รรคภมู ใิ จไทย ต่อมา การด�ำเนินงานในเร่ืองกัญชาทางการแพทย์ได้
หาเสยี งไว้ ทา่ มกลางความหวงั ของคนหลายกลมุ่ ทต่ี อ้ งการเหน็ ชัดเจนขึ้น เม่ือสภาการแพทย์แผนไทยได้ออกประกาศ เรื่อง
การเปลยี่ นแปลงดงั กลา่ ว การฝึกอบรมการใช้กัญชาทางการแพทย์แผนไทย โดยมี
ขอ้ กำ� หนดตา่ ง ๆ อาทิ การใชก้ ญั ชาทางการแพทยใ์ นการปรงุ
การนำ� กญั ชามาใชป้ ระโยชนท์ างการแพทย์ หรอื เขา้ ตำ� รายาแผนไทย การปลกู กญั ชา หนว่ ยงานจดั หากญั ชา
ใหก้ บั ผปู้ ระกอบวชิ าชพี และการฝกึ อบรม โดยผปู้ ระกอบวชิ าชพี
ปัจจุบันแม้จะมีประกาศของกระทรวงสาธารณสุข การแพทยแ์ ผนไทยทงั้ 5 ดา้ น ไดแ้ ก่ ดา้ นเวชกรรมไทย ดา้ น
จัดประเภทกัญชา และกัญชงในกลุ่มของพืช แต่ประกาศ เภสชั กรรมไทย ดา้ นการนวดไทย ดา้ นการผดงุ ครรภไ์ ทย และ
ดังกล่าวเป็นเพียงการปรับข้อความในบัญชีแนบท้ายของ ดา้ นการแพทยพ์ นื้ บา้ น ตามพระราชบญั ญตั วิ ชิ าชพี การแพทย์
ประเภทยาเสพตดิ เทา่ นนั้ ไมใ่ ชก่ ารยกเลกิ หรอื ถอดพชื กญั ชา แผนไทย พ.ศ. 2556 จะตอ้ งปฏบิ ตั ติ ามหลกั เกณฑแ์ ละเงอื่ นไข
และกัญชงพ้นบัญชียาเสพติดให้โทษประเภท 5 ไปท้ังต้น ทร่ี ฐั มนตรวี า่ การกระทรวง สาธารณสขุ ประกาศกำ� หนดในแตล่ ะ
ซ่ึงประกาศของกระทรวงสาธารณสุขระบุชัดว่า ทุกส่วนของ ดา้ น และตอ้ งผา่ นการอบรมหลกั สตู รการใชต้ ำ� รายาแผนไทยที่
กัญชา และกัญชง คือยาเสพติดให้โทษ ยกเว้นเฉพาะเปลือก มกี ญั ชาปรงุ ผสมอยจู่ ากกระทรวงสาธารณสขุ หรอื หลกั สตู รท่ี
แห้ง แกนล�ำ ต้นแห้ง เส้นใยแห้ง และผลิตภัณฑ์ที่ผลิตจาก กระทรวงสาธารณสขุ หรอื สภาการแพทยแ์ ผนไทยใหก้ ารรบั รอง14
เปลือกแห้ง รวมถึงเมล็ดของกัญชง ท่ีไม่ถือว่าเป็นยาเสพติด
ใหโ้ ทษ เพอื่ นำ� ไปใชป้ ระโยชนท์ างการแพทยไ์ ด้ นอกจากน้ี กรมการแพทย์ได้ออกคู่มือการใช้กัญชา
ทางการแพทย์ที่เรียกว่า “ค�ำแนะน�ำการใช้กัญชาทางการ
นายนิยม เติมศรีสุข เลขาธิการ ป.ป.ส. กล่าวว่า11 แพทย์ (Guidance on Cannabis for Medical Use)” 15
พชื กญั ชา ยงั คงเปน็ ยาเสพตดิ ใหโ้ ทษ ประเภท 5 ตามกฎหมาย ในปี 2562 ประกอบด้วยเน้ือหาต่าง ๆ ที่ท�ำให้การใช้กัญชา
การผลิต เพาะปลูก น�ำเข้า ส่งออก จ�ำหน่าย ครอบครอง ทางการแพทย์มีมาตรฐานและแนวทางปฏิบัติที่ชัดเจนและ
หรือเสพ โดยไม่ได้รับอนุญาตเป็นควภาามพผ:ิดwตwwา.มfreกeฎpikห.cมomาย สอดคล้องกัน เช่น เร่ืองโรคและภาวะท่ีใช้ผลิตภัณฑ์กัญชา
การออกประกาศฉบับน้ีของกระทรวงสาธารณสุข ก็เพื่อให้ ทางการแพทย์ ข้อแนะน�ำก่อนตัดสินใจใช้ผลิตภัณฑ์กัญชา
สอดคล้องกับนโยบายน�ำกัญชาไปใช้ทางการแพทย์เท่าน้ัน ทางการแพทย์ การวางแผนการรักษาด้วยผลิตภัณฑ์กัญชา
ประชาชนทวั่ ไปทไี่ มไ่ ดร้ บั อนญุ าตใหค้ รอบครองได้ เลขาธกิ าร การเร่ิมใช้ผลิตภัณฑ์กัญชาในทางการแพทย์ การซักประวัติ
ปปส. ยังได้เปิดเผยข้อมูลการจับกุมผู้ลักลอบปลูกกัญชา ขนาดยา และการบรหิ ารยา ขอ้ หา้ ม และขอ้ ควรระวงั เปน็ ตน้
ในปี 2562 12 พบว่า มีการจับกุมการลักลอบปลูกกัญชา 42
คดี ของกลางกญั ชารวม 10,266 ตน้ สว่ นใหญเ่ กดิ ขน้ึ ในพน้ื ท่ี กระแสเรยี กรอ้ งใหป้ ลดลอ็ กกญั ชา
ภาคเหนอื นอกจากนย้ี งั พบวา่ หลงั ผอ่ นปรนใหม้ กี ารใชก้ ญั ชา
ในทางการแพทย์แล้ว มีการจับกุมด�ำเนินคดีเสพกัญชาและ จากสถานการณก์ ญั ชาทเ่ี กดิ ขนึ้ สะทอ้ นใหเ้ หน็ วา่ ประชาชน
ครอบครองเพ่ิมข้ึนกว่าก่อนผ่อนปรนมากถึง 1.3 แสนราย จ�ำนวนมากยังเข้าใจผิดและสับสนในการใช้หรือครอบครอง
ในปี 2562 เกือบ 100% เป็นผู้เสพกัญชา และยังพบตัวเลข กัญชา ส่วนหนึ่งเกิดจากการที่ภาครัฐไม่ให้ความรู้หรือ
การเข้ารักษาพยาบาลจากอาการใช้กัญชาเกินขนาดมากขึ้น ประชาสมั พนั ธใ์ หป้ ระชาชนทราบเทา่ ทคี่ วร ทำ� ใหผ้ คู้ นจำ� นวน
เปน็ 100 เทา่ ตวั 13 มากเขา้ ใจวา่ กญั ชาไดร้ บั การปลดลอ็ กจากยาเสพตดิ แลว้ ทงั้ หมด
เรอ่ื งนที้ ำ� ใหเ้ กดิ ขอ้ เรยี กรอ้ งใหร้ ฐั บาลปลดลอ็ กกญั ชาออกจาก
ยาเสพติดอย่างจริงจัง น�ำมาสู่การเสนอญัตติด่วนถึง 5 ญัตติ
ในสภาผแู้ ทนราษฎร ทง้ั จากอดตี พรรคอนาคตใหม่ พรรคเพอื่ ไทย
พรรคประชาธิปัตย์ และพรรคภูมิใจไทย เพื่อให้ต้ังคณะ
กรรมาธิการวิสามัญพิจารณาศึกษา การใช้ และแก้ปัญหา
รวมถึงตรวจสอบผลกระทบการใช้กัญชา กัญชง กระท่อม
อยา่ งเปน็ ระบบ ซง่ึ ทป่ี ระชมุ มมี ตใิ หต้ งั้ คณะกรรมาธกิ ารวสิ ามญั
ดงั กลา่ วขนึ้ โดยมกี รอบระยะเวลาดำ� เนนิ การศกึ ษา 60 วนั 16
ภาพ : https://mgronline.com
ขณะเดยี วกนั เครอื ขา่ ยวชิ าการและภาคประชาสงั คมดา้ นพชื จากแนวทางดังกล่าว ชมรมอาสาสมคั รสาธารณสุขแหง่
ยากญั ชากระทอ่ ม17 นำ� โดยเภสชั กรหญงิ นยิ ดา เกยี รตยิ ง่ิ องั ศลุ ี ประเทศไทยเหน็ วา่ 19 ควรปรบั รปู แบบการให้ อสม. ปลกู กญั ชา
ผจู้ ดั การศนู ยว์ ชิ าการเฝา้ ระวงั และพฒั นาระบบยา หรอื กพย. และ คนละ 6 ตน้ เปลย่ี นเปน็ ให้ อสม. รวมกลมุ่ กนั ปลกู ในรปู แบบ
คณาจารยจ์ ากคณะนติ ศิ าสตรจ์ ฬุ าลงกรณม์ หาวทิ ยาลยั และคณะ วสิ าหกจิ ชมุ ชน “1 รพ.สต. 1 แปลงปลกู หรอื 1 ตำ� บล 1 แปลง
นติ ศิ าสตรม์ หาวทิ ยาลยั ธรรมศาสตร์ เขา้ ยน่ื เรอื่ งถงึ ประธานสภา ปลกู ” แทน บรหิ ารจดั การโดยคณะกรรมการ อสม. ระดบั ตำ� บล
ผแู้ ทนราษฎร เขา้ ชอื่ ประชาชน 1 หมน่ื คนเพอื่ เสนอรา่ งพระราช มภี าคสว่ นตา่ ง ๆ ทง้ั กระทรวงสาธารณสขุ องคก์ รปกครองสว่ น
บญั ญตั พิ ชื ยากญั ชากระทอ่ มฉบบั ประชาชน โดยมสี าระสำ� คญั ทอ้ งถน่ิ เปน็ ทปี่ รกึ ษา และใหม้ อี งคก์ รรฐั วสิ าหกจิ กญั ชารบั ซอ้ื
คอื การเปลย่ี นสถานะของกญั ชาและกระทอ่ มออกจากยาเสพตดิ กญั ชาจากกลมุ่ อสม. ทร่ี วมกลมุ่ กนั ปลกู กญั ชาวสิ าหกจิ ชมุ ชน
ประเภท 5 มาเปน็ พชื ยาเพอ่ื ใชท้ างการแพทยอ์ ยา่ งปลอดภยั ผา่ นสำ� นกั งานสาธารณสขุ จงั หวดั และเสนอใหม้ แี พทยแ์ ผนไทย
และวางระบบควบคุมกันเองในชุมชนให้สอดคล้องกับวิถีการ ประจำ� รพ.สต. ทกุ แหง่ เพอ่ื การรกั ษาผปู้ ว่ ยรว่ มกบั แพทยแ์ ผน
แพทยพ์ น้ื บา้ น และเสนอตง้ั สถาบนั พชื ยากญั ชากระทอ่ มขน้ึ เปน็ ปจั จบุ นั และเพอ่ื การศกึ ษาวจิ ยั กญั ชา
หนว่ ยงานของรฐั ภายใตก้ ารกำ� กบั ของนายกรฐั มนตรี มอี ำ� นาจ
จัดท�ำนโยบายศึกษาผลกระทบกับพืชยา ท้ังน้ีทางเครือข่าย การขบั เคลอื่ นนโยบายกญั ชาเสรแี มว้ า่ ไดร้ บั การสนบั สนนุ
เหน็ วา่ กญั ชาและกระทอ่ มเปน็ พชื ทมี่ สี รรพคณุ ทางยา สามารถ จากภาคประชาสังคม แต่อาจมีความเห็นในเร่ืองวิธีปฏิบัติที่
ใชบ้ ำ� บดั รกั ษาอาการเจบ็ ปว่ ยได้ จงึ เหน็ ควรศกึ ษาใหพ้ ชื ชนดิ น้ี แตกต่างกัน โดย นายเดชา ศิริภัทร ประธานมูลนิธิข้าวขวัญ
ใชใ้ นทางการแพทยแ์ ผนปจั จบุ นั และการแพทยแ์ ผนไทย ซง่ึ จะ และนายวฑิ รู ย์ เลยี่ นจำ� รญู ผอู้ ำ� นวยการมลู นธิ ชิ วี วถิ ี ซง่ึ เปน็ ผนู้ ำ�
เปน็ ประโยชนใ์ หผ้ ปู้ ว่ ยสามารถเขา้ ถงึ การรกั ษาในราคาทไ่ี มแ่ พง ในการเคลอื่ นไหวเพอ่ื ใหป้ ระชาชนเขา้ ถงึ การใชก้ ญั ชาทางการ
แพทย์ ระบุว่าพอใจการท�ำงานของรัฐมนตรีว่าการกระทรวง
การขบั เคลอ่ื นของภาคสว่ นตา่ ง ๆ สาธารณสขุ ทมี่ คี วามรวดเรว็ มกี ารแกร้ ะเบยี บและออกประกาศ
ท่ีท�ำให้หมอยาพื้นบ้านและประชาชนสามารถเข้าถึงยาได้เร็ว
นอกจากรา่ งพระราชบญั ญตั ทิ กี่ ำ� หนดโครงสรา้ งการเดนิ ข้ึน ถือว่าเป็นการท�ำตามนโยบายท่ีสัญญาไว้กับประชาชน
หนา้ ปลดลอ็ กกญั ชาแลว้ นโยบายกญั ชากม็ คี วามชดั เจนมากขนึ้ ช่วงหาเสียง แต่ท้ังน้ีบางเรื่องอาจต้องพิจารณาให้รอบคอบ
จากการวางแนวทางใหภ้ าคสว่ นตา่ ง ๆ มสี ว่ นในการขบั เคลอ่ื น เชน่ กรณใี ห้ อสม. ปลกู กญั ชานำ� รอ่ ง ซง่ึ น.ส. รสนา โตสติ ระกลู
ทั้งองค์การเภสัชกรรม และอาสาสมัครสาธารณสุขประจ�ำ กรรมการมลู นธิ สิ ขุ ภาพไทย เคยเสนอกอ่ นหนา้ นวี้ า่ ในระยะแรก
หมู่บ้าน หรือ อสม. โดยนายอนุทิน ชาญวีรกูล รองนายก ควรใหห้ มอพนื้ บา้ นและแพทยแ์ ผนไทยเปน็ ผปู้ ลกู กญั ชาสำ� หรบั
รัฐมนตรี และรัฐมนตรีว่าการกระทรวงสาธารณสุข กล่าวถึง รักษาผู้ป่วยของตนเองเท่านั้น ยังไม่ควรขยายไปยัง อสม.
แนวทางในการขบั เคลอื่ นกญั ชาทางการแพทยว์ า่ 18 ขณะนที้ าง เพราะกลุ่มหมอพื้นบ้านได้ผ่านการรับรองคุณสมบัติและ
องคก์ ารเภสชั กรรม (อภ.) จะมกี ารเรง่ ผลติ นำ�้ มนั กญั ชาขวดละ มรี ะเบยี บควบคมุ แลว้ 20
5 มลิ ลลิ ติ ร (ซซี )ี เพอื่ นำ� มาใชใ้ นโรงพยาบาลสงั กดั สธ. และจะ
ขยายบริการออกไปมากข้ึนในอนาคต ในส่วนของส�ำนักงาน ทางดา้ น นายวเิ ชยี ร กรี ตนิ จิ กาล ผเู้ ชยี่ วชาญดา้ นสมนุ ไพร
คณะกรรมการอาหารและยา (อย.) ไดเ้ รม่ิ ทยอยอนญุ าตใหป้ ลกู มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์มองว่า21 การปลูกกัญชาใน
ในพื้นที่ควบคุม ท้ัง รพ.เจ้าพระยาอภัยภูเบศร์ มหาวิทยาลัย ต่างประเทศนั้น เขาต้องเป็นคนไข้ก่อน ไม่สามารถใช้ยาปกติ
เทคโนโลยรี าชมงคล (มทร.) อสี าน และกรมการแพทยท์ ร่ี ว่ มมอื รกั ษาไดแ้ ลว้ จงึ จะมกี ารอนญุ าตใหป้ ลกู กญั ชาได้ จากนน้ั หมอ
กบั องคก์ ารเภสชั กรรม มหาวทิ ยาลยั แมโ่ จ้ เปน็ ตน้ นอกจากนี้ จะเซ็นให้ผู้ป่วยไปปลูกกัญชาได้ ซ่ึงแต่ละรัฐในสหรัฐอเมริกา
กระทรวงสาธารณสุขยังมีนโยบายท่ีจะยกระดับ อสม.ให้ รวมไปถึงประเทศอ่ืน ๆ ทั่วโลกน้ัน ตามข้อเท็จจริงแล้ว
เป็นหมอประจ�ำบ้าน เพราะ อสม.จะเป็นก�ำลังส�ำคัญของ ไม่มีท่ีไหนให้ปลูกกัญชาได้แบบเสรีเลย จะปลูกกัญชากันได้
โรงพยาบาลสง่ เสรมิ สขุ ภาพตำ� บล ในการใหค้ วามรเู้ รอ่ื งสขุ ภาพ แบบเสรกี แ็ คใ่ นประเทศโคลอมเบยี เทา่ นนั้ ดงั นน้ั ตอ้ งยอมรบั
สามารถจ่ายยากัญชาได้ และขยายให้ อสม. ปลูกกัญชา กันก่อนว่ากัญชาเหมือนกับสุรา ถ้าด่ืมแล้วไปขับรถก็จะเกิด
เพ่ือเป็นตัวอย่างแก่ชาวบ้านได้ศึกษา เป็นการสร้างรายได้ให้ อบุ ตั เิ หตไุ ด้ อกี ทง้ั ยงั มสี ว่ นทเี่ ปน็ อนั ตรายตอ่ ผทู้ เี่ ปน็ เยาวชนดว้ ย
อสม. และให้ อสม. มสี ว่ นควบคมุ การใชก้ ญั ชาตอ่ ไป จึงเสนอให้ระยะแรกควรให้ผู้ป่วยปลูกกัญชาเพื่อการแพทย์
สำ� หรบั การรกั ษาตวั เองมากกวา่
6110 สถานการณ์เด่นทางสุขภาพ
สำ� หรบั ฝา่ ยการเมอื ง การขบั เคลอ่ื นนโยบายกญั ชาเสรขี อง จฬุ าลงกรณม์ หาวทิ ยาลยั 27 ไดเ้ ปดิ เผยขอ้ มลู การประเมนิ ความ
รัฐบาลคร้ังน้ี แม้พรรคร่วมรัฐบาลอย่าง พรรคพลังประชารัฐ คุ้มค่าทางเศรษฐกิจจากการเปิดเสรีกัญชาจากรัฐโคโลราโด
พรรคประชาธิปัตย์และพรรคอ่ืน ๆ จะเห็นด้วยกับนโยบาย ประเทศสหรัฐอเมริกา สรุปว่า แต่ละคร้ังท่ีรัฐเก็บภาษีได้
แต่ดูเหมือนจะปล่อยให้พรรคภูมิใจไทยพรรคเดียวท่ีผลักดัน 1 ดอลลา่ รจ์ ากการขายกญั ชาได้ ชาวโคโลราโดจะตอ้ งเสยี เงนิ
เรอ่ื งน้ี เพราะนโยบายนเ้ี ปรยี บเปน็ ดาบ 2 คม มที ง้ั กระแสเหน็ 4.5 ดอลล่าร์ เพื่อน�ำไปแก้ไขปัญหาผลกระทบที่เกิดขึ้นจาก
ดว้ ยและไมเ่ หน็ ดว้ ย ในขณะทพ่ี รรคภมู ใิ จไทยหวงั ถงึ ขนั้ จะให้ กัญชาเสรี เป็นค่าใช้จ่ายเพ่ือรักษาอาการเจ็บป่วยจากกัญชา
กัญชาเสรีมีผลพลอยได้ถึงการนันทนาการด้วยน้ัน พรรคร่วม เสรีทั้งโดยตรงและโดยอ้อม รวมถึงความสูญเสียจากการที่
รฐั บาลอนื่ ๆ ตา่ งไมก่ ลา้ ออกตวั แรงสนบั สนนุ จนในทส่ี ดุ นโยบายนี้ เดก็ นกั เรยี นชน้ั ตา่ ง ๆ ตอ้ งออกจากระบบการศกึ ษา โดยเฉพาะ
จงึ ถกู จำ� กดั กรอบอยใู่ นทางการแพทยเ์ ทา่ นนั้ 22 เหน็ ไดจ้ ากการ อยา่ งยงิ่ ระดบั มธั ยม นอกจากนี้ อตั ราการเสพผลติ ภณั ฑก์ ญั ชา
กลา่ วถงึ การใชก้ ญั ชาทางการแพทยข์ องนายกรฐั มนตรี เมอื่ วนั ที่ ในรปู แบบตา่ ง ๆ นน้ั เพมิ่ ขน้ึ เรอื่ ย ๆ ในหมนู่ กั ศกึ ษาโดยกญั ชา
11 ธันวาคม 256223 ที่นายกรัฐมนตรีก�ำชับถึงการใช้กัญชา ยงั คงมกี ารเสพกนั มากในกลมุ่ ประชากรทม่ี รี ะดบั การศกึ ษานอ้ ย
ทางการแพทย์ว่าต้องมีความระมัดระวัง ศึกษาข้อมูลการใช้ นอกจากนี้ การใช้กัญชาจะน�ำไปสู่การใช้ยาเสพติดชนิดอื่น
อยา่ งเหมาะสม และจำ� เปน็ ตอ้ งปลกู ในพนื้ ทท่ี ส่ี ามารถควบคมุ ได้ หรือมีการเสพยาเสพติดชนิดอ่ืนควบคู่กันไปด้วย เช่น เหล้า
เพอ่ื ไมใ่ หก้ ญั ชากลายเปน็ สารเสพตดิ หรอื เปน็ ปญั หาในอนาคต จงึ เรยี กรอ้ งใหน้ ายกรฐั มนตรรี บั ฟงั ขอ้ มลู ใหร้ อบดา้ นกอ่ น
ส่วนการขับเคลื่อนนโยบายกัญชาเพ่ือการแพทย์ของ บทสรปุ
กระทรวงสาธารณสุขนั้น ได้เน้นนโยบายเชิงรุกมากขึ้น
โดยคณะกรรมการขับเคล่ือนประชาสัมพันธ์การใช้กัญชา การถกเถยี งเรอื่ งนโยบายกญั ชาเสรดี เู หมอื นจะยงั ไรข้ อ้ ยตุ ิ
เพ่ือการแพทย์ได้เปิดเว็บไซต์ กัญชาทางการแพทย์ www. แตส่ �ำหรับนโยบายกัญชาเพ่ือการแพทย์ของไทยน้ัน ปจั จุบนั
medcannabis.go.th24 เพอื่ ใหป้ ระชาชนมคี วามรคู้ วามเขา้ ใจ รุดหน้าไปมาก การเปิดกว้างน�ำพืชกัญชากลับมาสู่สังคมไทย
ท่ีถูกต้องเกี่ยวกับการใช้กัญชาทางการแพทย์ท่ีปลอดภัย จำ� เปน็ อยา่ งยง่ิ ทภ่ี าครฐั ตอ้ งสรา้ งองคค์ วามรใู้ หก้ บั ประชาชน
มกี ารเปดิ คลนิ กิ กญั ชาทางการแพทยใ์ นโรงพยาบาลศนู ยแ์ ละ เปน็ ภมู คิ มุ้ กนั ใหร้ เู้ ทา่ ทนั คณุ และโทษของพชื กญั ชา แมก้ ญั ชา
โรงพยาบาลชุมชนในทุกเขตสุขภาพแล้ว 110 แห่ง เพื่อช่วย จะถกู นำ� มาใชป้ ระโยชนท์ างการแพทยไ์ ดม้ ากขนึ้ เพอ่ื บรรเทา
ให้ผู้ป่วยสามารถเข้าถึงการใช้กัญชาทางการแพทย์ได้เพิ่มข้ึน และรักษาอาการของโรคต่าง ๆ แต่การก�ำหนดมาตรการ
ถอื เปน็ การปทู างปลดลอ็ กกญั ชาอยา่ งเตม็ รปู แบบในอนาคต25 ควบคมุ กญั ชาไมใ่ หเ้ อามาใชใ้ นทางเสพตดิ เปน็ สง่ิ สำ� คญั ทรี่ ฐั บาล
พร้อมทั้งยังได้จัดต้ังสถาบันกัญชาทางการแพทย์ข้ึนใน ต้องมีมาตรการควบคุมควบคู่ไปกับการอนุญาตใช้พืชกัญชา
สำ� นกั งานปลดั กระทรวงสาธารณสขุ เพอ่ื ปอ้ งกนั ผลกระทบและกนั ไมใ่ หเ้ กดิ ปญั หาววั หายลอ้ มคอก
ในภายหลงั สำ� หรบั การพฒั นานโยบายการใชก้ ญั ชาในดา้ นอน่ื
ผลกระทบจากนโยบายกญั ชาเสรี ทง้ั ทางเศรษฐกจิ และนนั ทนาการ เปน็ เรอื่ งสำ� คญั อยา่ งยงิ่ ทรี่ ฐั บาล
ตอ้ งดำ� เนนิ การใหอ้ ยบู่ นพนื้ ฐานของสภาพสงั คมทมี่ คี วามพรอ้ ม
ส�ำหรับนโยบายกัญชานี้จ�ำเป็นต้องขยับไปทีละก้าว กอ่ น เพราะการใชก้ ญั ชาตอ้ งมกี ารควบคมุ โดยแพทยอ์ ยา่ งใกลช้ ดิ
เพราะถกู จบั ตาจากทงั้ ฝา่ ยการเมอื งและภาควชิ าการอยา่ งมาก เนอื่ งจากการเสพกญั ชาแมเ้ พยี งในระยะสน้ั
ถงึ มาตรการควบคมุ หากเปดิ ใหม้ กี ารปลกู กญั ชาอยา่ งเสรี เพราะ อาจทำ� ใหผ้ เู้ สพบางรายสญู เสยี ความทรงจำ�
ในทางการแพทยแ์ ลว้ การใชย้ ากญั ชานนั้ ตอ้ งไดร้ บั การควบคมุ เพราะฤทธิ์ของกัญชาจะ
จากแพทย์ เพราะกญั ชามคี วามเสยี่ งตอ่ สขุ ภาพ ทง้ั ผลตอ่ ระบบ ท�ำให้สมองและความจ�ำ
ทางเดนิ หายใจ ผลตอ่ ระบบหวั ใจและหลอดเลอื ด ผลตอ่ เชาวน์ เสอ่ื มได้
ปัญญา ผลต่อความผิดปกติของจิต อีกทั้งหากมีการน�ำมาใช้
ในทางทไ่ี มเ่ หมาะสมกอ็ าจมผี ลกระทบตอ่ สงั คม ทำ� ใหห้ ลาย ๆ ภาพ : https://www.thairath.co.th
ประเทศมกี ารกำ� หนดมาตรการควบคมุ ทเี่ ขม้ งวด 26
สว่ นการผลกั ดนั กญั ชาเพอ่ื ผลประโยชนท์ างเศรษฐกจิ นนั้
ผศ.นพ.ธีระ วรธนารัตน์ อาจารย์ประจ�ำคณะแพทยศาสตร์
62 สุขภาพคนไทย 2563
6 การควบคุมโรงพยาบาลเอกชน:
นโยบายสุขภาพปะทะทุนนิยมการแพทย์
ภาพ : https://ongkharakhospital.go.th
https://medicowiki.com
ในปี 2562 คณะรัฐมนตรีมีมติให้ยา เวชภัณฑ์ และบริการทางการแพทย์ เป็นสินค้าและบริการควบคุม ผลของ
มติคณะรัฐมนตรีดังกล่าวทำ�ให้กระทรวงพาณิชย์เข้าไปควบคุมดูแลเรื่องราคายา เวชภัณฑ์และบริการทางการ
แพทย์ได้ ประเด็นดังกล่าวมีการพูดถึงในสังคมอย่างกว้างขวาง มีทั้งฝ่ายที่เห็นด้วยและคัดค้าน เรื่องนี้หากมอง
แต่เพียงผิวเผินก็แค่เรื่องการควบคุมราคาสินค้าอย่างหนึ่งจากมุมมองทางเศรษฐกิจ แต่หากมองให้ลึกซึ้งไปกว่า
นั้น เรื่องนี้ได้สะท้อนมิติทางสังคมที่เน้นการมีสุขภาพดีและการเข้าถึงบริการสุขภาพของประชากรด้วยเช่นกัน
บทนำ� กำ� ไรและสามารถสรา้ งรายไดใ้ หก้ บั รฐั ทง้ั ในรปู ของภาษแี ละ
การน�ำรายได้เข้าประเทศจากชาวต่างชาติท่ีเข้ารับบริการ
เม่ือวันท่ี 22 มีนาคม 2562 คณะรัฐมนตรีมีมติให้ยา ดา้ นสขุ ภาพ แตห่ ากมองใหล้ กึ ซง้ึ ไปกวา่ นนั้ เรอ่ื งนไ้ี ดส้ ะทอ้ น
เวชภัณฑ์ และบริการทางการแพทย์ เป็นสินค้าและบริการ มติ ทิ างสงั คมในมมุ มองดา้ นสขุ ภาพทเ่ี นน้ การมสี ขุ ภาพดแี ละ
ควบคุมตามท่ีกระทรวงพาณิชย์เสนอ ผลของมติคณะ การเขา้ ถงึ บรกิ ารสขุ ภาพของประชากรเปน็ หลกั ดว้ ยเชน่ กนั
รัฐมนตรีดังกล่าวท�ำให้กระทรวงพาณิชย์สามารถเข้าไป บทความนี้จะเป็นการอภิปรายมุมมองด้านสุขภาพจากมิติ
ควบคุมดูแลเรื่องราคายา เวชภัณฑ์และบริการทางการ ทางสังคมและมิติทางเศรษฐกิจ ข้อมูลความก้าวหน้าของ
แพทย์ได้ ข่าวดังกล่าวเป็นประเด็นท่ีพูดถึงในสังคมอย่าง การด�ำเนินการตามมติ ครม. เม่ือวันท่ี 22 มีนาคม 2562
กว้างขวาง มีท้ังฝ่ายท่ีเห็นด้วยและคัดค้าน เร่ืองน้ีหากมอง เหตผุ ลความจำ� เปน็ ทผ่ี บู้ รโิ ภคเขา้ รบั บรกิ ารจากโรงพยาบาล
แต่เพียงผิวเผินก็แค่เรื่องการควบคุมราคาสินค้าอย่างหนึ่ง เอกชน และขอ้ เสนอเพอื่ หาทางออกรว่ มกนั ของรฐั ผบู้ รโิ ภค
จากมุมมองทางเศรษฐศาสตร์ เนื่องจากบริการทางการ และโรงพยาบาลเอกชน
แพทย์เป็นกิจกรรมทางเศรษฐกิจชนิดหน่ึงที่มุ่งแสวงหา
6310 สถานการณ์เด่นทางสุขภาพ
มมุ มองดา้ นสขุ ภาพจากมติ ทิ างสงั คม ภาพ : https://pantip.com
vs มติ ทิ างเศรษฐกจิ
ประชาชนมีทางเลือกในการรับบริการสุขภาพมากข้ึนและ
ในอดีตเร่ืองสุขภาพหรือการสาธารณสุขเป็นเรื่อง ลดความแออัดของโรงพยาบาลรัฐ แต่ผลเสียคือก่อให้เกิด
ของปัจเจกบุคคล แต่เมื่อสังคมเกิดการรวมกลุ่มขึ้นเป็นรัฐ ปญั หาสมองไหลของบคุ ลากรทางการแพทย3์ รวมทง้ั คา่ รกั ษา
มกี จิ กรรมทางเศรษฐกจิ มรี ะบบการปกครองแบบรฐั สมยั ใหม่ พยาบาลและคา่ ยาทแี่ พงกวา่ สถานพยาบาลของรฐั มาก4 จนมี
จึงมองว่าสุขภาพคือความม่ันคงของรัฐ จ�ำเป็นอย่างย่ิงที่จะ ขอ้ รอ้ งเรยี นเรอื่ งคา่ ยาและคา่ รกั ษาพยาบาลในสถานพยาบาล
ต้องมแี รงงานและทรพั ยากรบคุ คลเพือ่ เพ่มิ ขดี ความสามารถ เอกชนอย่างสม่�ำเสมอ5,6 แต่กลับไม่มีมาตรการท่ีชัดเจนใน
ของรัฐ ท�ำให้รัฐสมัยใหม่มองมิติสุขภาพท่ีเปลี่ยนไป กล่าว การควบคุมราคายาและค่ารักษาพยาบาล ท�ำให้เครือข่าย
คือ สุขภาพเป็นเร่ืองท่ีรัฐควรเข้ามาควบคุม บริหารจัดการ ภาคประชาสงั คมพยายามรอ้ งเรยี นผา่ นหนว่ ยงานรฐั มากมาย
ก�ำหนดนโยบาย เพ่ือให้เป็นไปในแนวทางที่รัฐต้องการ มีการฟ้องคดีต่อศาลเพื่อให้ภาครัฐสร้างระบบควบคุม
เนื่องจากรัฐต้องการประชากรที่มีคุณภาพ มีความเฉลียว ราคายาและค่ารักษาพยาบาล จนท�ำให้เกิดแนวคิดในการ
ฉลาด มีร่างกายและสุขภาพที่แข็งแรง เพื่อสนองตอบต่อ ควบคุมราคายาและคา่ รกั ษาพยาบาลขน้ึ จนนำ� ไปสู่มติ ครม.
กิจกรรมของรัฐในด้านต่าง ๆ ปัจจุบันแนวคิดนี้ยังพัฒนา เมอื่ วันท่ี 22 มนี าคม 2562
ต่อยอดเป็นการส่งเสริมและสนับสนุนให้ประชาชนเข้ามา
มีส่วนร่วมกับรัฐในการก�ำหนดนโยบายด้านสุขภาพในระดับ ความกา้ วหนา้ ของการดำ� เนนิ การตามมติ ครม.
ต่าง ๆ ท้ังระดับชาติและระดับพ้ืนที่ เพ่ือเป้าหมายคือการมี
สุขภาพดขี องประชากรนน่ั เอง จากมติคณะรัฐมนตรีเม่ือวันท่ี 22 มีนาคม 2562
แต่ในอีกด้านหน่ึง สุขภาพคือส่ิงที่สามารถหาก�ำไรได้ ทใ่ี หย้ า เวชภณั ฑ์ และบรกิ ารทางการแพทย์ เปน็ สนิ คา้ และ
เนื่องจากสุขภาพเป็นปัจจัยส�ำคัญในการด�ำรงชีวิต บริการควบคุม ท�ำให้เกิดกระแสจากภาคประชาชนและ
กล่าวคือ มนุษย์ทุกคนย่อมหนีความเจ็บป่วยไปไม่ได้ ดังนั้น มูลนิธิเพื่อผู้บริโภคท่ีมองว่าราคายาในโรงพยาบาลเอกชน
จึงเกิดแนวคิดหาก�ำไรจากการให้บริการสุขภาพขึ้น เพราะ แพงกว่าราคาท้องตลาดชัดเจน ดังน้ันจึงควรมีการควบคุม
ทุกคนต้องใช้บริการสุขภาพ แต่ด้วยบริการด้านสุขภาพของ ราคายา แต่ก็เกิดความกังวลจากภาคประชาชนบางส่วน
รัฐท่ีไม่สามารถตอบสนองคนทุกกลุ่มได้อย่างพอเพียง ท�ำให้ และภาคธุรกิจท่ีมองว่า การควบคุมราคายาจะส่งผลให้
เกิดโรงพยาบาลเอกชนจ�ำนวนมากที่สามารถก�ำหนดราคา โรงพยาบาลเอกชนลดมาตรฐานการใหบ้ รกิ ารลง นอกจากนี้
ได้เอง จนมีการน�ำโรงพยาบาลเอกชนเข้าตลาดหลักทรัพย์ โรงพยาบาลเอกชนไดโ้ ตแ้ ยง้ วา่ การควบคมุ ราคายานไ้ี มเ่ ปน็
เพื่อขยายกิจการอย่างมากมาย เกิดการแสวงหาก�ำไรจาก ธรรมกับธุรกิจโรงพยาบาลเอกชน ซึ่งต้องลงทุนเองท้ังหมด
ธุรกิจด้านสุขภาพและธุรกิจการแพทย์อย่างกว้างขวาง ไม่ได้รับการสนับสนุนค่ายาดังเช่นโรงพยาบาลของรัฐ
โดยในปี 2562 โรงพยาบาลเอกชนและธุรกิจสุขภาพ ซึ่งการด�ำเนินธุรกิจของเอกชนนั้นจ�ำเป็นต้องมีก�ำไรมา
ที่จดทะเบียนในตลาดหลักทรัพย์มีมูลค่าประมาณ 5 แสน หลอ่ เลีย้ งกิจการ
ล้านบาท1 แม้ในยามที่เศรษฐกิจชะลอตัวหรือมีปัญหา ภายหลังมติคณะรัฐมนตรีดังกล่าว กระทรวงพาณิชย์
แตธ่ รุ กจิ ของโรงพยาบาลเอกชนกย็ งั เจรญิ เตบิ โตอยา่ งตอ่ เนอ่ื ง ได้เข้ามาควบคุมราคายาและเวชภัณฑ์ผ่านพระราชบัญญัติ
โดยในช่วงปี 2562-2564 คาดว่าธุรกิจโรงพยาบาลเอกชน ว่าด้วยราคาสินค้าและบริการ พ.ศ. 25427 โดยได้ออก
จะสามารถเติบโตเฉลี่ยปีละ 10-13% โดยได้แรงหนุนจาก
การเปลย่ี นแปลงเชงิ โครงสรา้ งของสงั คมไทย อาทิ การเขา้ สู่
สงั คมสงู วยั การขยายตวั ของชมุ ชนเมอื ง และการเพมิ่ ขนึ้ ของ
ชนช้ันกลาง ผนวกกับกระแสต่ืนตัวของการดูแลสุขภาพของ
คนทั่วโลก2
การขยายตัวของธุรกิจโรงพยาบาลเอกชนก่อให้เกิด
ทั้งผลดีและผลเสียกับระบบสุขภาพของไทย โดยผลดีได้แก่
64 สุขภาพคนไทย 2563
ประกาศคณะกรรมการกลางว่าด้วยราคาสินค้าและบริการ อย่างไรก็ตาม สมาคมโรงพยาบาลเอกชนได้ฟ้อง
ฉบับที่ 25 พ.ศ. 25628 เร่ืองการแจ้งราคา การก�ำหนด ต่อศาลปกครอง ขอให้ยกเลิกประกาศดังกล่าวและขอ
หลักเกณฑ์ เง่ือนไขเกี่ยวกับการจ�ำหน่ายยารักษาโรค คุ้มครองชั่วคราวระงับใช้ค�ำสั่งน้ีจนกว่าศาลปกครองจะ
เวชภัณฑ์ ค่าบริการการรักษาพยาบาล บริการทางการ พจิ ารณาคดเี สรจ็ เนอ่ื งจากสมาคมโรงพยาบาลเอกชนอา้ งวา่
แพทย์ และบริการอ่ืนของสถานพยาบาล9 โดยประกาศ การพิจารณาออกประกาศน้ีสมาคมโรงพยาบาลเอกชนใน
ดังกล่าวมีผลบังคับใช้ 1 ปีนับตั้งแต่ประกาศ10 ซึ่งก�ำหนด ฐานะผู้มีส่วนได้เสียโดยตรงมิได้รับเชิญให้แสดงความเห็น
หลกั การ ดังน้ี หรือมีส่วนเกี่ยวข้องในการสะท้อนปัญหาที่เกิดข้ึน ท�ำให้
1. โรงพยาบาลต้องแจ้งราคาซ้ือและราคาจ�ำหน่ายยา กลุ่มโรงพยาบาลเอกชนได้รับความเสียหายจากประกาศ
เวชภณั ฑ์ คา่ บรกิ ารรกั ษาพยาบาล คา่ บรกิ ารทางการแพทย์ ดังกล่าว นอกจากน้ันค�ำส่ังดังกล่าวยังใช้บังคับเฉพาะ
และค่าบริการอื่นท่ีเกี่ยวกับการรักษาโรคตามรายการที่อยู่ โรงพยาบาลเอกชนเท่าน้ัน ไม่ได้รวมถึงโรงพยาบาลของ
ในบัญชีเจ็บป่วย ฉุกเฉินวิกฤต มีสิทธิทุกที่ (Universal รัฐด้วย จึงส่งผลเสียต่อโรงพยาบาลเอกชน12 ซ่ึงปัจจุบัน
Coverage Emergency Patients : UCEP) และยา คดียังอยู่ระหวา่ งการพจิ ารณาของศาลปกครอง
รายการตามบัญชขี ้อมูลยาและรหสั ยามาตรฐานไทย (Thai
Medicines Terminology : TMT) ทำ� ไมผบู้ รโิ ภคถงึ เขา้ รบั บรกิ ารจากโรงพยาบาล
2. ให้โรงพยาบาลแสดง QR Code ซึ่งเป็นข้อมูล เอกชน?
เปรียบเทียบราคาจ�ำหน่ายยาที่กรมการค้าภายในจัดท�ำไว้
ณ ภายในบริเวณโรงพยาบาลในลักษณะท่ีเปิดเผย ชัดเจน เมื่อพิจารณาจากบริบทการพัฒนาทางสังคม เศรษฐกิจ
สะดวก ตอ่ การพบเห็นของผ้ใู ช้บรกิ าร และระบบบรกิ ารสาธารณสขุ ของประเทศไทยในปจั จบุ นั พบวา่
3. ให้โรงพยาบาลประเมินคา่ รักษาพยาบาล แจง้ ราคา มปี จั จยั ทง้ั ทางตรงและทางออ้ มอยา่ งนอ้ ย 4 ประการทสี่ ง่ ผลให้
ยา เวชภัณฑ์ ค่าบริการรักษาพยาบาล ค่าบริการทางการ ผบู้ รโิ ภคเขา้ รบั บรกิ ารในสถานพยาบาลของเอกชน ไดแ้ ก่
แพทย์ และค่าบริการอื่นท่ีเก่ียวกับการรักษาโรคให้ผู้ป่วย 1. การขยายตวั ของชนชนั้ กลาง การตนื่ ตวั เรอื่ งสทิ ธิ
ทราบกอ่ นจ�ำหนา่ ยหรือให้บริการเมื่อไดร้ ับการรอ้ งขอ สว่ นบคุ คล และความตอ้ งการระบบบรกิ ารสาธารณสขุ ใน
4. ในกรณที มี่ กี ารจำ� หนา่ ยยาสำ� หรบั ผปู้ ว่ ยนอก ใหโ้ รง เขตเมอื ง กอ่ ใหเ้ กดิ อปุ สงคใ์ นการเขา้ รบั บรกิ ารดา้ นสขุ ภาพ
พยาบาลออกใบสง่ั ยาและใบแจง้ ราคายาใหผ้ ปู้ ว่ ยทราบลว่ ง มากขนึ้ จนเกดิ ความขาดแคลนระบบบรกิ ารสาธารณสขุ ใน
หนา้ ทกุ ครง้ั ในลกั ษณะทช่ี ดั เจนและสามารถอา่ นไดโ้ ดยงา่ ย เขตเมือง ท�ำให้ผู้บริโภคจ�ำนวนมากต้องเข้ารับบริการจาก
ทง้ั นี้ มาตรการเหลา่ นตี้ งั้ อยบู่ นพนื้ ฐานของหลกั การในเรอื่ ง โรงพยาบาลเอกชน โดยการขยายตัวของสังคมเมือง ท�ำให้
การคมุ้ ครองผบู้ รโิ ภค 3 ประการสำ� คญั คอื ประการแรกให้ เกดิ การยา้ ยถนิ่ ฐานของประชากรเขา้ สเู่ ขตกรงุ เทพมหานคร
ราคายาและเวชภณั ฑต์ อ้ งโปรง่ ใสและเปน็ ธรรม (Fair Price) ปริมณฑล และเขตเมืองใหญ่ทั่วประเทศมากขึ้นเรื่อย ๆ
โดยให้โรงพยาบาลเอกชนต้องแจ้งราคาซ้ือ-ราคาจ�ำหน่าย ท�ำให้เกิดความแออัดในชุมชนเมือง เกิดความต้องการ
ยาและเวชภัณฑ์ ประการที่สองผู้บริโภคต้องมีทางเลือก บริการสาธารณสุขในเขตเมืองเพ่ิมมากขึ้น โดยชนชั้นกลาง
(Consumers’ Choices) โดยกำ� หนดใหโ้ รงพยาบาลเอกชน เหลา่ นเ้ี รยี กรอ้ งใหม้ บี รกิ ารดา้ นสาธารณสขุ ทมี่ คี ณุ ภาพและ
แสดง QR Code ข้อมูลเปรยี บเทยี บราคาจำ� หน่ายยา และ มาตรฐานท่ีสูงข้ึน แต่ระบบบริการสาธารณสุขของภาครัฐ
ประการสุดท้ายการรักษาท่ีสมเหตุสมผล (Reasonable เองไมม่ คี วามพรอ้ มหรอื ไมเ่ พยี งพอทจี่ ะสนองตอบตอ่ ความ
Treatment) โดยก�ำหนดให้มีคณะอนุกรรมการในส่วน ตอ้ งการของประชาชนในหลายพน้ื ท่ี ทำ� ใหธ้ รุ กจิ โรงพยาบาล
กลางและส่วนจังหวัดเป็นผู้พิจารณาวินิจฉัย กรณีมีข้อร้อง เอกชน หรอื คลนิ กิ เอกชนขยายตวั เพอ่ื รองรบั อปุ สงคด์ งั กลา่ ว
เรยี นเกยี่ วกบั การใหบ้ รกิ ารรกั ษาพยาบาลทเ่ี กนิ ความจำ� เปน็ ในหลายพ้ืนท่ีทั่วประเทศ เช่น ในเขตกรุงเทพฯ ท่ีมีการ
หรือการคิดค่าบริการรักษาพยาบาลสูงเกนิ สมควร เมอื่ เกิด กระจกุ ตวั ของโรงพยาบาลอยา่ งไมส่ มดลุ ในบางพน้ื ทจี่ นเกดิ
ความเสยี หายหรอื เกดิ การเอารดั เอาเปรยี บผบู้ รโิ ภคยอ่ มได้ ความเหลื่อมล�้ำ13 อีกทั้งไม่มีโครงสร้างของโรงพยาบาล
รับความคุม้ ครองตามกฎหมาย11 ส่งเสริมสขุ ภาพตำ� บล โรงพยาบาลชมุ ชน โรงพยาบาลศูนย์
ซ่ึงไม่เพียงพอต่อความต้องการของประชาชน ส่งผลให้ใน
ภาพ : https://www.mylucknursinghome.com
6510 สถานการณ์เด่นทางสุขภาพ
กรุงเทพฯ มีการเปิดโรงพยาบาลเอกชนและคลินิกเอกชน ไปเปน็ กลมุ่ ลกู คา้ เฉพาะโรคและกลมุ่ ชาวตา่ งชาติ นอกจากนี้
เป็นจ�ำนวนมาก ซึ่งสถานการณ์นี้ก็เกิดขึ้นในพ้ืนท่ีซ่ึงมี ภาครัฐยังอนุญาตให้โรงพยาบาลเอกชนเข้าจดทะเบียน
ประชากรหนาแนน่ ในหลายจังหวัดดว้ ยเช่นกัน ในตลาดหลกั ทรพั ย์ สง่ ผลใหโ้ รงพยาบาลเอกชนมกี ารระดม
2. โรงพยาบาลเอกชนหลายแห่งพัฒนาเป็นศูนย์ ทุนและขยายกิจการเพิ่มมากขึ้น นอกจากน้ันรัฐบาลยังมี
เช่ียวชาญพิเศษ ปัจจุบันโรงพยาบาลเอกชนหลายแห่ง นโยบายส่งเสริมการลงทุนผ่านการลดภาษี นโยบายการ
ได้สร้างความรู้ความเช่ียวชาญจนพัฒนาเป็นโรงพยาบาล ทอ่ งเทยี่ วเชงิ สขุ ภาพ นโยบายศนู ยก์ ลางทางการแพทยข์ อง
เฉพาะทางที่ให้การรักษาเฉพาะด้าน รวมถึงพัฒนาแผน ประเทศไทย (Medical Hub) และล่าสุดโครงการระเบียง
ธุรกิจเพ่ือเจาะกลุ่มลูกค้าเฉพาะกลุ่มหรือตามความ เศรษฐกิจภาคตะวันออก (EEC) ก็ยังมุ่งสร้างศูนย์กลาง
ต้องการเฉพาะเรื่อง เช่น โรงพยาบาลที่ช�ำนาญเร่ืองจิตเวช ทางการแพทย์ในเขต EEC จากนโยบายเหล่านี้ท�ำให้ธุรกิจ
โรงพยาบาลซึ่งรักษาเฉพาะกระดูกสันหลังและระบบ ของโรงพยาบาลเอกชนขยายเครือข่ายไปอย่างกว้างขวาง
ประสาท หรือสร้างศูนย์การแพทย์เชี่ยวชาญด้านต่าง ๆ จากก�ำไรที่เกิดข้ึนอย่างมหาศาล สามารถขยายธุรกิจไปยัง
ในโรงพยาบาลของตน เช่น ศูนย์โรคหัวใจ ศูนย์บริการ กลมุ่ ธรุ กจิ อน่ื ทง้ั ทเี่ กยี่ วขอ้ งและไมเ่ กย่ี วขอ้ งกบั โรงพยาบาล
ความงาม ศนู ยโ์ รคสมอง ทางเดนิ ปสั สาวะ ไต หู คอ จมกู ตา 4. อิทธิพลของการโฆษณาและการสื่อสารทางการ
ศนู ยเ์ วชศาสตรฟ์ น้ื ฟู รวมทงั้ การจดั ชดุ บรกิ ารแบบเหมาจา่ ย ตลาดของโรงพยาบาลเอกชนอาจท�ำให้เกิดการใช้บริการ
ที่เรียกกันติดปากว่า “แพ็คเกจ” (Package) เช่น แพ็คเกจ ด้านสุขภาพเกินความจ�ำเป็น ปัจจุบันประชาชนสามารถ
การคลอดบุตร แพ็คเกจการตรวจสุขภาพ แพ็คเกจการฉีด เข้าถึงแหล่งข้อมูลและองค์ความรู้ด้านสุขภาพได้อย่างไม่มี
วคั ซนี และแพค็ เกจศลั ยกรรมตกแต่ง เปน็ ต้น เหล่านี้สรา้ ง ขีดจ�ำกัดผ่านระบบเทคโนโลยีสารสนเทศที่ทันสมัย ท�ำให้
ภาพลักษณ์และความน่าเชือ่ ถอื ให้แกป่ ระชาชนอย่างมาก เกิดการเผยแพร่ความรู้ด้านสุขภาพมากมายเพ่ือสนองตอบ
3. นโยบายของภาครฐั ทส่ี นบั สนนุ ธรุ กจิ โรงพยาบาล ความต้องการของผู้บริโภค โดยข้อมูลและความรู้บางอย่าง
เอกชน การเกิดข้ึนของโรงพยาบาลเอกชนในประเทศไทย อาจแฝงมาด้วยการโฆษณาหรือการท�ำการตลาดของธุรกิจ
มีความสัมพันธ์กับภาวะเศรษฐกิจประเทศ รวมท้ังนโยบาย บรกิ ารดา้ นสขุ ภาพ ในหลายกรณปี ระชาชนทเี่ ปน็ ผบู้ รโิ ภคซง่ึ
ของรัฐที่ส่งเสริมการลงทุนของเอกชน จากการที่รัฐบาลมี ไมม่ คี วามรคู้ วามเชย่ี วชาญในเรอื่ งการแพทยแ์ ละสาธารณสขุ
นโยบายใหภ้ าคเอกชนเขา้ มามบี ทบาทในการจดั บรกิ ารเสรมิ (Health literacy) อย่างเพียงพอ อาจเกิดความสับสนหรือ
ภาครัฐ เพ่ือให้บริการประชาชนได้อย่างเพียงพอ เป็นการ ส่งผลให้เกิดความต้องการในการรับบริการด้านสาธารณสุข
แบ่งเบาภาระการรักษาพยาบาลของภาครัฐ รวมท้ังน�ำราย ที่เกินความจ�ำเป็น โดยบ่อยคร้ังเป็นการไปรับบริการด้าน
ไดเ้ ขา้ ประเทศผา่ นธรุ กจิ การทอ่ งเทยี่ วเชงิ สขุ ภาพ (Medical สาธารณสุขเพื่อให้เกิดความสบายใจเท่านั้น ซ่ึงเป็นประเด็น
Tourism) โดยนบั จากปี 2516 เปน็ ตน้ มา การลงทนุ ในธรุ กจิ ทางจรยิ ธรรมที่สภาวชิ าชีพและหน่วยงานท่ีเก่ยี วขอ้ งจะตอ้ ง
ของโรงพยาบาลได้รับการจูงใจจากภาครัฐอย่างมาก ท�ำให้ ดำ� เนินการปอ้ งปรามการสอ่ื สารทางการตลาดในลักษณะน้ี
จ�ำนวนโรงพยาบาลเอกชนขยายตัวเพ่ิมข้ึนอย่างรวดเร็ว
โดยในชว่ งวกิ ฤตเศรษฐกจิ ปี 2540 ประชาชนมรี ายไดล้ ดลง ทางออกรว่ มกนั ของรฐั ผบู้ รโิ ภคและ
ท�ำให้โรงพยาบาลเอกชนต้องปรับตัวโดยเปล่ียนฐานลูกค้า โรงพยาบาลเอกชน
เมอ่ื พจิ ารณาจากปจั จยั ทางสงั คมตามทก่ี ลา่ วมา จะพบวา่
ปจั จบุ นั ประชาชนนยิ มใชบ้ รกิ ารโรงพยาบาลเอกชนมากขน้ึ
เนอื่ งจากโรงพยาบาลเอกชนสามารถสนองตอบความตอ้ งการ
ของผบู้ รโิ ภคหลากหลายกลมุ่ ได้ กอปรกบั ขอ้ จำ� กดั ของการ
ให้บริการสาธารณสุขในเขตกรุงเทพฯ และจังหวัดใหญ่ท่ี
บรกิ ารของรฐั ไมท่ ว่ั ถงึ หรอื ดว้ ยสภาพของสงั คมและพน้ื ทท่ี ี่
ผบู้ รโิ ภคนนั้ อาศยั อยทู่ ำ� ใหป้ ระชาชนในฐานะผบู้ รโิ ภคไมอ่ าจ
เลือกได้มากนักและจ�ำเป็นต้องใช้บริการจากโรงพยาบาล
ภาพ : https://www.thairath.co.th
ภาพ : https://www.thansettakij.com ดังนั้นรัฐและเอกชนควรร่วมมือกันคุ้มครองสิทธิของ
https://mgronline.com ผู้บริโภค หากมองเพียงผิวเผินการคุ้มครองสิทธิผู้บริโภค
เสมือนหน่ึงผู้บริโภคจะได้ประโยชน์แต่เพียงฝ่ายเดียว
เอกชน ดังน้ันในหลายกรณี การใช้สิทธิและเสรีภาพของ แต่เมื่อมองให้ลึกลงไปจะพบว่า ภาคธุรกิจจะได้ประโยชน์
ผู้บริโภคในการเลือกรับบริการสุขภาพจึงมีข้อจ�ำกัดและ มากกว่าผู้บริโภค เนื่องจากเป็นการยกระดับมาตรฐาน
ตอ้ งหันไปใชบ้ ริการจากโรงพยาบาลเอกชน บริการให้โปร่งใสและตรวจสอบได้ ส่งผลให้ธุรกิจมีความ
แต่หากพิจารณาในด้านเศรษฐกิจ ปัจจุบันธุรกิจ นา่ เชอื่ ถอื สรา้ งความมน่ั ใจใหผ้ บู้ รโิ ภค ซงึ่ จะทำ� ใหโ้ รงพยาบาล
โรงพยาบาลเอกชนเป็นตัวจักรหน่ึงในการพัฒนาและขับ เอกชนไทยมีจุดขายที่สามารถแข่งขันในตลาดโลกได้
เคลอ่ื นระบบเศรษฐกจิ ของประเทศ สรา้ งรายไดใ้ หก้ บั ประชาชน จากนโยบาย Medical Hub ทน่ี ำ� ธรุ กจิ โรงพยาบาลเอกชนไทย
ผ่านการจ้างงานในทุกระดับ และยังต่อยอดไปสู่ธุรกิจอ่ืน ไปแขง่ ขันกับประเทศอ่นื
ทีเ่ กยี่ วขอ้ งกับการใหบ้ ริการทางการแพทยจ์ �ำนวนมาก 2. มาตรการของภาครฐั ในการคมุ้ ครองประชาชนนน้ั
ในเมอ่ื ประเทศไทยไมส่ ามารถปฏเิ สธธรุ กจิ โรงพยาบาล ไม่ควรท�ำเพียงการเปิดเผยราคายาเท่าน้ัน จากมาตรการ
เอกชนได้ เราควรทำ� อยา่ งไรใหท้ กุ ฝา่ ยสามารถอยรู่ ว่ มกนั ได้ ปัจจุบันที่ให้ผู้บริโภคไปสแกน QR code เพ่ือหาราคายา
ในความตอ้ งการและความหลากหลายของสังคมดังกลา่ ว และเปรียบเทียบราคายาเอง และให้โรงพยาบาลเอกชน
ภาครฐั เองในฐานะของหนว่ ยงานทม่ี อี ำ� นาจรฐั อยใู่ นมอื เปิดเผยราคายาน้ัน เป็นมาตรการที่ผลักภาระให้ผู้บริโภค
สามารถควบคมุ และบงั คบั ใชก้ ฎหมายไดอ้ ยา่ งชอบธรรม ควร ไปจัดการเองทั้งหมด แต่ในความเป็นจริง ผู้บริโภคไม่ได้มี
เปน็ หลกั ในการควบคุมกำ� กับ ถว่ งนำ้� หนักผลประโยชนท์ ีท่ ้ัง ความรคู้ วามเขา้ ใจในเรอ่ื งดงั กลา่ วทกุ คน ซง่ึ อาจเปน็ ผสู้ งู อายุ
ประชาชน ภาคธรุ กจิ สงั คมและประเทศชาตจิ ะไดป้ ระโยชน์ หรือประชาชนท่ีเข้าไม่ถึงข้อมูลข่าวสารหรือเทคโนโลยี
จากธุรกิจโรงพยาบาลเอกชน ซึ่งการประกาศควบคุมราคา ในหลายกรณี ผู้บริโภคไม่มีสิทธิเลือกมากนักเพราะ
ยาน้ี นบั เปน็ กา้ วแรกในการคมุ้ ครองผบู้ รโิ ภคในแงข่ องราคา สถานการณห์ รอื ความจำ� เปน็ บงั คบั ใหต้ อ้ งเลอื กโรงพยาบาล
ยาและเวชภัณฑ์เท่าน้ัน ผู้บริโภค ภาครัฐและโรงพยาบาล เอกชนทข่ี ายยาแพง ควรหรอื ไมท่ ภี่ าครฐั จะมนี โยบายทผ่ี ลกั
เอกชนควรมีข้อพิจารณาในการหาทางออกร่วมกัน ดงั นี้ ภาระใหผ้ บู้ รโิ ภคไปดำ� เนนิ การเอง ภาครฐั จงึ ควรมมี าตรการ
1. ภาครฐั และโรงพยาบาลเอกชนควรจรงิ ใจรว่ มมอื กนั ที่อำ� นวยความสะดวกและค้มุ ครองผบู้ รโิ ภคควบคกู่ ัน
ถ้อยทีถ้อยอาศัยในการด�ำเนินการคุ้มครองผู้บริโภค 3. ภาครัฐควรสร้างระบบการน�ำผลก�ำไรส่วนเกิน
จากสภาพของสังคมท�ำให้โรงพยาบาลเอกชนเป็นความ ที่เกิดจากการประกอบธุรกจิ ของโรงพยาบาลเอกชนกลบั
จ�ำเป็นในระบบริการสาธารณสุขของประเทศ ช่วยลด เข้าสู่ระบบบริการสาธารณสุขของประเทศหรือสังคม
ภาระและแบง่ เบาปรมิ าณผปู้ ว่ ยจากโรงพยาบาลรฐั ในพนื้ ที่ โดยรวม ไม่ใช่ผลก�ำไรจากการด�ำเนินการไปตกแก่ผู้ถือหุ้น
ที่บริการของโรงพยาบาลรัฐไม่เพียงพอ รวมท้ังเป็นทาง ในตลาดหลักทรัพย์เท่าน้ัน โดยต้องไม่ลืมว่าโรงพยาบาล
เลอื กใหแ้ กผ่ บู้ รโิ ภคทมี่ กี ำ� ลงั ซอ้ื หรอื มคี วามตอ้ งการบรกิ าร เอกชนหลายแหง่ ทเ่ี ปดิ ดำ� เนนิ การไปไดด้ ว้ ยดี เพราะไดอ้ าศยั
ทางการแพทย์ท่ีสะดวกสบายกว่าโรงพยาบาลของรัฐ หรือ บคุ ลากรดา้ นสาธารณสขุ ทภี่ าครฐั ลงทนุ ผลติ ขนึ้ มา โดยอาจ
ทเ่ี ฉพาะเจาะจงกว่าบรกิ ารของโรงพยาบาลรัฐ จะลาออกหรือเกษียณอายุราชการแล้วมาท�ำงานต่อใน
โรงพยาบาลเอกชน การสร้างบุคลากรด้านสาธารณสุขน้ี
ใช้เงินลงทุนมหาศาล ซึ่งปัจจุบันโรงพยาบาลเอกชนไทยยัง
ไมม่ กี ารผลติ แพทยห์ รอื บคุ ลากรดา้ นสาธารณสขุ สาขาตา่ ง ๆ
ในทางกลับกัน ภาครัฐก็ควรปรับปรุงระเบียบราชการ
และส่งเสริมให้โรงพยาบาลของรัฐปรับปรุงบริการของตน
ให้มีคุณภาพสูงขึ้นด้วยเช่นกัน ตัวอย่างที่เป็นรูปธรรมคือ
โรงพยาบาลบ้านแพ้วที่ประสบความส�ำเร็จในการพัฒนา
คณุ ภาพจนไดร้ ับความนยิ มเชน่ เดยี วกบั โรงพยาบาลเอกชน
6710 สถานการณ์เด่นทางสุขภาพ
4. บริการสาธารณสุขควรอยู่ภายใต้การควบคุม ใชง้ บประมาณแผน่ ดนิ ในการกอ่ ตง้ั และใชช้ อ่ื เสยี งเพอื่ ระดม
และตรวจสอบของระบบกฎหมายคุ้มครองผู้บริโภค เงนิ บรจิ าคจากประชาชนในการกอ่ ตงั้ และดำ� เนนิ การ) ซง่ึ รฐั
แม้ว่าประเทศไทยจะมีระบบการคุ้มครองผู้บริโภค ไม่ควรใช้เอกสิทธิ์และความได้เปรียบของความเป็นรัฐเพื่อ
ผ่านกฎหมายและนโยบายต่าง ๆ ทั้งพระราชบัญญัติ เอาเปรียบภาคธุรกิจและประชาชนในฐานะผู้บริโภค ดังน้ัน
คุ้มครองผู้บริโภค พ.ศ. 2522 พระราชบัญญัติความรับผิด มาตรฐานในการควบคุมก�ำกับธุรกิจที่รัฐด�ำเนินการเองน้ี
จากสินค้าท่ีไม่ปลอดภัย พ.ศ. 2551 พระราชบัญญัติวิธี จงึ ควรเปน็ มาตรฐานเดยี วกบั ทใ่ี ชใ้ นการควบคมุ ธรุ กจิ เอกชนดว้ ย
พิจารณาคดีผู้บริโภค พ.ศ. 2551 และมีหน่วยงานในการ
ดูแลคือ ส�ำนักงานคณะกรรมการคุ้มครองผู้บริโภค แต่ใน บทสรปุ
เร่ืองบริการสาธารณสุข ในช่วงหลายปีที่ผ่านมามีความ
พยายามที่จะให้บริการสาธารณสุขของท้ังโรงพยาบาลรัฐ มาตรการที่กรมการค้าภายในก�ำหนดให้โรงพยาบาล
และเอกชนไมต่ อ้ งอยูภ่ ายใตพ้ ระราชบญั ญัตวิ ธิ ีพจิ ารณาคดี เอกชนแจง้ ราคาซอ้ื และราคาจำ� หนา่ ยยา เวชภณั ฑ์ คา่ บรกิ าร
ผบู้ รโิ ภค พ.ศ. 2551 เนอื่ งจากกฎหมายดงั กลา่ วมเี จตนารมณ์ รักษาพยาบาล ค่าบริการทางการแพทย์ และค่าบริการ
ในการคมุ้ ครองผบู้ รโิ ภค ซงึ่ กำ� หนดชอ่ งทางใหผ้ บู้ รโิ ภคฟอ้ ง อ่ืนท่ีเก่ียวกับการรักษาโรคนั้น ยังไม่ชัดเจนว่ามาตรการน้ี
โรงพยาบาล (ทงั้ รฐั และเอกชน) ทเ่ี ปน็ ผปู้ ระกอบการไดง้ า่ ย จะมีประสิทธิภาพอย่างไรในการคุมราคายาและค่าบริการ
ข้ึนกว่าเดิม โดยมีบุคคลบางกลุ่มไม่อยากให้มีเร่ืองฟ้องร้อง ทส่ี งู เกนิ ความพอดี นอกจากนนั้ มาตรการทรี่ ฐั กำ� หนดขน้ึ ใหม้ ี
โรงพยาบาลมากขน้ึ เพราะเกรงวา่ จะเกดิ ปญั หาภาพลกั ษณ์ การเปดิ เผยราคายาใหป้ ระชาชนรบั ทราบกอ่ นทจี่ ะตดั สนิ ใจ
หรือปัญหาอื่น ๆ เช่นน้ีเท่ากับท�ำลายระบบการคุ้มครอง รับบริการหรือจ่ายเงิน เป็นมาตรการที่มุ่งผลักภาระให้
ผู้บริโภคในการรับบริการสาธารณสุข ซึ่งการน�ำธุรกิจ ประชาชนตดั สนิ ใจเองวา่ จะรบั บรกิ ารจากโรงพยาบาลหรอื ไม่
โรงพยาบาลเอกชนไปแข่งขันในตลาดโลกน้ัน การสร้าง ซง่ึ ในหลาย ๆ กรณปี ระชาชนไมม่ ที างเลอื ก หรอื มคี วามจำ� เปน็
ความโปร่งใสและตรวจสอบได้ หรือการแก้ไขปัญหาต่าง ๆ ท่ีต้องรับเข้าบริการ หรือไม่ต้องการรอคิวนานหลายชั่วโมง
ที่อาจเกิดขึ้นจากการได้รับบริการที่ไม่พึงประสงค์เป็นสิ่งท่ี หรือมีความรู้ความเข้าใจเร่ืองบริการสาธารณสุขที่จ�ำกัด
ผ้บู รโิ ภคไมว่ ่าจะอยใู่ นประเทศไหนก็ใหค้ วามสำ� คัญ จึงไปรับบริการจากโรงพยาบาลเอกชน มาตรการน้ีจึงอาจ
5. ควรคมุ้ ครองผบู้ รโิ ภคในโรงพยาบาลของรฐั เสมอื น ส่งผลน้อยมาก
เป็นโรงพยาบาลเอกชนด้วย เน่ืองจากในปัจจุบันมี ในอีกด้านหน่ึง โรงพยาบาลเอกชนสามารถสนองตอบ
โรงพยาบาลรัฐหลายแห่งโดยเฉพาะโรงเรียนแพทย์ได้เปิด ความต้องการของผู้บริโภคและช่วยเสริมบริการของรัฐ
ด�ำเนินการในลักษณะที่คล้ายกับโรงพยาบาลเอกชน เช่น อีกท้ังเป็นตัวจักรหน่ึงในการพัฒนาและขับเคล่ือนระบบ
คลนิ กิ พเิ ศษหรอื ศนู ยค์ วามเปน็ เลศิ ภายในโรงพยาบาลรฐั หรอื เศรษฐกจิ ของประเทศ สรา้ งรายไดใ้ หก้ บั ประชาชนผา่ นการ
การก่อตั้งศูนย์ความเป็นเลิศของโรงเรียนแพทย์ต่าง ๆ เช่น จา้ งงานในทกุ ระดบั และตอ่ ยอดไปสธู่ รุ กจิ อนื่ ทเ่ี กยี่ วขอ้ งกบั
ภมู สิ ริ มิ งั คลานสุ รณ์ ศริ ริ าชปยิ มหาราชการณุ ย์ ศนู ยศ์ รพี ฒั น์ การใหบ้ รกิ ารทางการแพทยจ์ �ำนวนมาก
รามาพรีเม่ียม นอกจากน้ันจากนโยบายของกระทรวง ในเม่ือประเทศไทยไม่สามารถปฏิเสธธุรกิจโรงพยาบาล
สาธารณสุขเองท่ีไปร่วมมือกับเอกชนหรือส่งเสริมให้ เอกชนได้ เราควรท�ำอย่างไรให้ทุกฝ่ายสามารถอยู่ร่วมกันใน
โรงพยาบาลของรัฐขนาดใหญ่ในภูมิภาคจัดต้ังโรงพยาบาล ได้ในความต้องการและความหลากหลายของสังคมดังกล่าว
ศูนย์การแพทย์กระทรวงสาธารณสุข (MOPH Medical ภาครฐั เองในฐานะของหนว่ ยงานควบคมุ และบงั คบั ใชก้ ฎหมาย
Complex) โดยให้กรมการแพทย์ด�ำเนินการโครงการ อย่างชอบธรรมจึงควรเป็นหลักในการควบคุม ก�ำกับ และ
น�ำร่องก่อนท่ีบางซ่ือ และมีแนวโน้มท่ีจะขยายโครงการ ถ่วงน้�ำหนักผลประโยชน์ที่ทั้งประชาชน ภาคธุรกิจ สังคม
ในลกั ษณะนไี้ ปยงั ภมู ภิ าค ซงึ่ จะทำ� ใหใ้ นอนาคตมโี รงพยาบาล และประเทศชาตจิ ะไดป้ ระโยชนจ์ ากธรุ กจิ โรงพยาบาลเอกชน
ของรัฐที่ให้บริการเหมือนโรงพยาบาลเอกชนมากข้ึน โดยทางออกรว่ มกนั ของผบู้ รโิ ภคและโรงพยาบาลเอกชนในการ
ในกรณีน้ี โรงพยาบาลของรัฐจึงใช้ศักยภาพท่ีเหนือกว่า คมุ้ ครองผบู้ รโิ ภคอยา่ งเปน็ รปู ธรรม และยกระดบั การใหบ้ รกิ าร
ในการประกอบธรุ กจิ แขง่ ขนั กบั เอกชน (เพราะโรงพยาบาลรฐั สาธารณสขุ อยา่ งโปรง่ ใส เปน็ ธรรมและมมี าตรฐานสากลทง้ั ใน
โรงพยาบาลเอกชนและโรงพยาบาลของรฐั เองดว้ ย
68 สุขภาพคนไทย 2563
7
บุหรี่ไฟฟ้า:
มหันตภัยยุค 4.0
ที่คุกคามสุขภาวะคนไทย
ภาพ : https://themomentum.com
บุหรี่ไฟฟ้าประดิษฐ์ขึ้น โดยหวังสร้าง “ทางเลือก” ให้คนเลิกสูบบุหรี่แบบธรรมดาที่เป็นอันตรายต่อสุขภาพ จนเกิด
ความเชื่อผิด ๆ ว่าปลอดภัย อันตรายน้อยกว่าและนำ�มาใช้เพื่อให้เลิกสูบบุหรี่ได้ รายงานจากทั่วโลกแสดงให้เห็นว่า
บุหรี่ไฟฟ้ามีพิษและอันตรายมากกว่าบุหรี่แบบธรรมดา องค์การอนามัยโลกจึงประกาศว่า บุหรี่ไฟฟ้าไม่ใช่อุปกรณ์
หรือเครื่องมือสำ�หรับการเลิกบุหรี่ ความเป็นจริงคือ วิธีเลิกสูบบุหรี่โดยใช้บุหรี่ไฟฟ้านี้ได้ผลต่ำ�กว่าการใช้วิธีอื่น และ
ยังทำ�ให้ติดทั้งสองอย่างอีกด้วย
บุหร่ีไฟฟ้าประดิษฐ์โดยเภสัชกรจีนเมื่อ พ.ศ. 2546 ในต่างประเทศ ผลกระทบของบุหรี่ไฟฟ้าต่อสุขภาพ การ
โดยหวงั สรา้ ง “ทางเลอื ก” ใหค้ นเลกิ สบู บหุ รแ่ี บบธรรมดาทเี่ ปน็ เปรยี บเทยี บกฎหมายของประเทศต่าง ๆ เกี่ยวกบั บุหร่ีไฟฟา้
อันตรายต่อสุขภาพ กระแสโลกาภิวัตน์ท�ำให้แพร่กระจายไป และขอ้ เสนอแนะเชงิ นโยบายสำ� หรบั ประเทศไทย
ทวั่ โลกอยา่ งรวดเรว็ จนกลายเปน็ “สนิ คา้ ” ทท่ี ำ� รายไดม้ หาศาล
เพราะตรงกบั วถิ ชี วี ติ คนยคุ ใหมท่ อี่ ยากเสพความแปลก เมอื่ ถกู สถานการณ์บุหรี่ไฟฟ้า-บุหรี่อิเล็กทรอนิกส์
กระแสสังคมออนไลน์โถมเข้าใส่แบบไม่ให้โอกาสได้ไตร่ตรอง ในตา่ งประเทศ
ผสู้ บู จงึ หลงประเดน็ เกดิ ความเชอ่ื ผดิ ๆ วา่ ปลอดภยั อนั ตราย
นอ้ ยกวา่ และนำ� มาใชเ้ พอื่ ใหเ้ ลกิ สบู บหุ รไี่ ด้ แตค่ วามจรงิ พบวา่ บุหร่ีไฟฟ้าหรือบุหร่ีอิเล็กทรอนิกส์ เป็นอุปกรณ์ที่ใช้
แม้ตัวผู้ประดิษฐ์เองก็เลิกสูบบุหรี่ไม่ได้และยังติดบุหรี่ท้ังสอง แบตเตอรส่ี ง่ พลงั งานไปทช่ี ดุ ทำ� ความรอ้ นเพอ่ื ระเหยสารนโิ คตนิ ให้
อยา่ งอกี ดว้ ย เมอ่ื พ.ศ. 2558 องั กฤษเคยรายงานวา่ บหุ รไี่ ฟฟา้ กลายเปน็ ไอ สดู เขา้ สรู่ า่ งกาย ประกอบดว้ ยตลบั เกบ็ นำ้� ยานโิ คตนิ
ปลอดภัยกว่าบุหร่ีแบบธรรมดาร้อยละ 95 นั้น ได้ถูกอินเดีย ผสมกบั สารปรงุ แตง่ กลนิ่ รสและสารตา่ ง ๆ เพอ่ื ทำ� ใหเ้ ดก็ ชอบ จงู ใจ
ยกประเดน็ ขน้ึ หกั ลา้ ง1 โดยชว้ี า่ รายงานนนั้ เปน็ แบบจำ� ลองกงึ่ ใหห้ ดั สบู งา่ ยจนตดิ และเลกิ สบู ยาก5 ซง่ึ สารปรงุ แตง่ รสเหลา่ นกี้ อ่ ให้
สมมตุ ฐิ านจากความเหน็ ทไี่ มม่ หี ลกั ฐานทางคลนิ กิ และระบาด เกดิ มะเรง็ ได้ สามารถปรบั ระดบั ใหไ้ อละอองนโิ คตนิ ละเอยี ดและ
วิทยา และนักวิชาการผู้ร่วมเขียนมีส่วนเก่ียวข้องกับบริษัท มากขนึ้ เพอื่ เพมิ่ นโิ คตนิ ใหเ้ ขา้ สรู่ า่ งกายมากตามตอ้ งการ ไอละออง
บหุ รไี่ ฟฟา้ เนอ่ื งจากอนิ เดยี ประสบปญั หาเกดิ นกั สบู หนา้ ใหม่ เหลา่ นส้ี ามารถทำ� ลายสขุ ภาพผทู้ อี่ ยรู่ อบขา้ งแบบควนั บหุ รมี่ อื สอง
เพิ่มขึ้น และพบว่าผู้ท่ีใช้บุหรี่ไฟฟ้าเพ่ือเลิกบุหร่ีร้อยละ 80 และมอื สามไดด้ ว้ ย6 บหุ รไี่ ฟฟา้ รนุ่ แรก ทำ� รปู รา่ งแบบบหุ รท่ี ว่ั ไป
ยังคงติดนิโคติน ตรงกับข้อมูลของอเมริกาที่พบว่าบุหรี่ไฟฟ้า รนุ่ ทส่ี องปรบั เปลย่ี นแบบเหมอื นปากกาหรอื หลอดโลหะ รนุ่ ทส่ี าม
ทำ� ใหเ้ ยาวชนเสพตดิ เรมิ่ สบู บหุ รเ่ี มอื่ อายทุ นี่ อ้ ยกวา่ เดมิ 2 และ เปลย่ี นเปน็ ตวั ทำ� ใหน้ โิ คตนิ เหลวระเหยกลายเปน็ ไอ (Advanced
รายงานจากทว่ั โลกแสดงใหเ้ หน็ วา่ บหุ รไ่ี ฟฟา้ มพี ษิ และอนั ตราย personalized vaporizer) และรนุ่ สที่ ใ่ี ชใ้ นปจั จบุ นั เรยี กวา่ Vape
มากกว่าบุหรี่แบบธรรมดา เช่น ไอความร้อนท่ีสูงมากท�ำลาย หรอื Pod ออกแบบใหเ้ ขา้ กบั Life style คนรนุ่ ใหม่ คอื บรรจุ
เซลลเ์ ยอื่ บทุ างหายใจ3 องคก์ ารอนามยั โลกจงึ ประกาศวา่ บหุ รี่ นโิ คตนิ ในตลบั สำ� เรจ็ รปู ขนาดกะทดั รดั คลา้ ยแฟลชไดรฟ๊ สามารถ
ไฟฟา้ ไมใ่ ชอ่ ปุ กรณห์ รอื เครอ่ื งมอื สำ� หรบั การเลกิ บหุ ร4ี่ บทความน้ี ชารจ์ ไฟกบั คอมพวิ เตอร์ จดั เปน็ บหุ รปี่ ระเภทใชค้ วามรอ้ นแบบ
เป็นการอภิปรายถึงสถานการณ์ของบุหร่ีไฟฟ้าในไทยและ ไม่เผาไหม้ (Heat-not-burn) หรือ บุหร่ีไฟฟ้าชนิดแห้ง
(Heated Tobacco Product, HTP) ตวั อยา่ ง คอื IQOS
6910 สถานการณ์เด่นทางสุขภาพ
อัตราการใช้บุหรี่ไฟฟ้าทุกประเทศเพ่ิมขึ้นอย่างรวดเร็ว มผี ลกระทบตอ่ สขุ ภาพของชาวอนิ เดยี และเยาวชนทตี่ ดิ บหุ รี่
โดยพอ่ คา้ ใชเ้ หลยี่ มกลยทุ ธท์ างการตลาด มงุ่ เปา้ ไปทเี่ ยาวชน ไฟฟา้ จะตกเปน็ เหยอื่ สารเสพตดิ ไดอ้ กี ดว้ ย
ผู้มีบุคลิกอ่อนไหว เชื่อง่าย หลงเชื่อว่าบุหร่ีไฟฟ้าช่วยให้
เลิกสูบบุหรี่ได้และปลอดภัยต่อสุขภาพ แต่ความเป็นจริงคือ เกาหลี กระทรวงสาธารณสขุ และสวสั ดกิ ารแนะนำ� ใหง้ ด
วิธีเลิกสูบบุหร่ีโดยใช้บุหรี่ไฟฟ้าน้ีได้ผลต�่ำกว่าการใช้วิธีอื่น ใชบ้ หุ รไ่ี ฟฟา้ จนกวา่ จะไดผ้ ลการตรวจสอบความเกยี่ วขอ้ งของ
และยงั ทำ� ใหต้ ดิ ทงั้ สองอยา่ งอกี ดว้ ย ปจั จบุ นั ประเทศในสหภาพ บหุ รไ่ี ฟฟา้ กบั โรคปอด
ยโุ รป องคก์ ารอนามยั โลกและสมาคมปอดอเมรกิ นั ไดส้ รปุ เปน็
แนวทางเดียวกันว่า บุหรี่ไฟฟ้าท�ำให้เลิกสูบบุหรี่ได้น้อยกว่า อสิ ราเอล กระทรวงสาธารณสขุ หา้ มขายตลบั บหุ รไ่ี ฟฟา้ ที่
วิธีอื่น และไม่ช่วยเลิกบุหร่ี7 เหตุจูงใจให้คนสูบบุหรี่ไฟฟ้าคือ ปรงุ แตง่ รสเพราะความกงั วลเรอื่ งปรมิ าณนโิ คตนิ
การปรุงแต่งกลิ่นรสที่หลากหลาย เช่น ผลไม้ ขนม ลูกกวาด
แอลกอฮอล์ รว่ มกบั การออกแบบอปุ กรณใ์ หด้ ทู นั สมยั สวยงาม ฟลิ ปิ ปนิ ส์ พบเดก็ ผหู้ ญงิ อายุ 16 ปี เกดิ อาการปอดบาดเจบ็
จากการสบู บหุ รไ่ี ฟฟา้ จงึ ประกาศจะหา้ มบหุ รไี่ ฟฟา้ ทวั่ ประเทศ
วารสารสาธารณสขุ อเมรกิ นั ฉบบั ออนไลน์ เดอื นมกราคม
2563 รายงานวา่ ในชว่ ง 5 ปที ผี่ า่ นมาวยั รนุ่ อเมรกิ นั เรม่ิ สบู บหุ รี่ มาเลเซยี เรม่ิ จากมาตรการคมุ เขม้ บหุ รไ่ี ฟฟา้ แตเ่ มอ่ื พบ
ในช่วงอายุน้อยลง8 ระหว่างปี 2560-2561 นักเรียนมัธยม วา่ เปน็ อนั ตรายตอ่ สขุ ภาพและพสิ จู นไ์ มไ่ ดว้ า่ ทำ� ใหเ้ ลกิ สบู บหุ ร่ี
อเมรกิ นั ใชบ้ หุ รไ่ี ฟฟา้ เพมิ่ ขนึ้ จากเดมิ วยั รนุ่ ทเ่ี คยใชบ้ หุ รไ่ี ฟฟา้ พรอ้ มทงั้ มรี ายงานการเสยี ชวี ติ ในอเมรกิ า จงึ พจิ ารณาหา้ มบหุ รี่
มโี อกาสทจ่ี ะเรมิ่ สบู บหุ รช่ี นดิ อนื่ ๆ มากกวา่ ผทู้ ไี่ มเ่ คยใชเ้ กอื บ ไฟฟา้ ทกุ ประเภท
4 เท่า ผลการศึกษาในทวีปอเมริกาเหนือ ยุโรปและเอเชีย
กแ็ สดงวา่ วยั รนุ่ ทไี่ มเ่ คยสบู บหุ รมี่ ากอ่ น เมอ่ื ลองใชบ้ หุ รไี่ ฟฟา้ จะ สถานการณบ์ หุ รไี่ ฟฟา้ ในประเทศไทย
มแี นวโนม้ เรมิ่ สบู บหุ รใ่ี นภายหลงั ไดเ้ ชน่ กนั
มีการใช้บุหร่ีไฟฟ้าในไทยมาก่อน พ.ศ. 2550 สถาบัน
ศนู ยว์ จิ ยั และจดั การความรเู้ พอ่ื การควบคมุ ยาสบู (ศจย.) สง่ เสรมิ สขุ ภาพไทย มลู นธิ สิ าธารณสขุ แหง่ ชาตไิ ดเ้ ผยแพรข่ า่ ว
มลู นธิ ริ ณรงคเ์ พอ่ื การไมส่ บู บหุ ร่ี และภาคเี ครอื ขา่ ย ไดร้ วบรวม บุหร่ีไฟฟ้าต่อสาธารณชนครั้งแรกเมื่อ พ.ศ. 2551 จากน้ัน
สถานการณส์ ำ� คญั ในตา่ งประเทศ ดงั น้ี กรมควบคุมโรคและส�ำนักงานคณะกรรมการอาหารและยา
ไดพ้ จิ ารณาการหา้ มนำ� เขา้ และจำ� หนา่ ย และเมอ่ื พ.ศ. 2553
สหรัฐอเมริกา ผู้แพร่ภาพกระจายเสียงของ CBS และ กระทรวงสาธารณสขุ ไดอ้ อกมาตรการหา้ มนำ� เขา้ บหุ รไ่ี ฟฟา้ มา
CNN หยุดโฆษณาบุหรี่ไฟฟ้าเม่ือพบรายงานบุหรี่ไฟฟ้าท�ำให้ จำ� หนา่ ยในประเทศ และกระทรวงพาณชิ ยอ์ อกประกาศหา้ ม
เจบ็ ปว่ ยและเสยี ชวี ติ องคก์ ารอาหารและยาแจง้ ตอ่ รฐั สภาวา่ นำ� เขา้ บหุ รไ่ี ฟฟา้ อยา่ งเปน็ ทางการเมอื่ พ.ศ. 2557 สำ� นกั งาน
บุหร่ีไฟฟ้าไม่ปลอดภัย อาจเป็นอันตรายต่อหลอดเลือดและ คณะกรรมการคุ้มครองผู้บริโภคได้ออกค�ำสั่งห้ามขาย
การไหลเวยี นของเลอื ด ลดความสามารถของปอดในการตอ่ สู้ หรือบริการบุหร่ีไฟฟ้าเม่ือ พ.ศ. 2558 และเม่ือ พ.ศ. 2560
กบั การตดิ เชอ้ื และนำ้� ยาทป่ี รงุ แตง่ รสเปน็ พษิ จงึ หา้ มบหุ รไี่ ฟฟา้ ไดม้ พี ระราชบญั ญตั คิ วบคมุ ผลติ ภณั ฑย์ าสบู พ.ศ. 2560
ท่ีปรุงแต่งรสในหลายรัฐ เช่น แมสซาชูเสตส์ นิวยอร์ก
ลอสแองเจลสิ โอเรกอน โรดไอแลนด์ มหาวทิ ยาลยั แหง่ อลาสกา้ ตลอดช่วงระยะเวลานี้ พ่อค้าบุหร่ีไฟฟ้าพยายามว่ิงเต้น
และแองคอเรจ และในซุปเปอร์มาร์เก็ตของเท็กซัส แม้ว่า ใหย้ กเลกิ การหา้ มบหุ รไี่ ฟฟา้ แตร่ ฐั บาลไทยยนื ยนั ใหค้ งกฎหมาย
องค์การอาหารและยาจะอนุมัติให้ขายบุหรี่ไฟฟ้าย่ีห้อ IQOS หา้ มตอ่ ไป มคี วามพยายามจดั เวทโี นม้ นา้ วนกั วชิ าการใหอ้ อก
ในอเมรกิ าเมอื่ เดอื นเมษายน พ.ศ. 2562 แตไ่ ดห้ า้ มกลา่ วอา้ งวา่ ความคิดเห็นสนับสนุนบุหรี่ไฟฟ้าเพื่อสร้างความน่าเชื่อถือ
มอี นั ตรายนอ้ ยกวา่ บหุ รแี่ บบธรรมดา ศนู ยเ์ พอื่ การควบคมุ และ หลายคร้ัง และเน่ืองจากประเทศไทยเป็นรัฐภาคีของกรอบ
ปอ้ งกนั โรคแนะนำ� ใหห้ ยดุ ใชบ้ หุ รไี่ ฟฟา้ ทผ่ี สมกญั ชา ศาลนวิ ยอรก์ อนุสัญญาว่าด้วยการควบคุมยาสูบขององค์การอนามัยโลก
ปฏเิ สธคำ� ขอใหช้ ะลอการหา้ มบหุ รไี่ ฟฟา้ ของภาคอตุ สาหกรรม (The WHO Framework Convention on Tobacco
บรษิ ทั Apple ไดถ้ อน app เกย่ี วกบั การใชบ้ หุ รไี่ ฟฟา้ 9 Control, WHO FCTC) จึงมีพันธกรณีตามมาตรา 35
ในการปอ้ งกนั ไมใ่ หอ้ ตุ สาหกรรมยาสบู แทรกแซงนโยบายของรฐั
อินเดีย ห้ามบุหร่ีไฟฟ้าทุกรูปแบบ เพ่ือปกป้องเยาวชน ซงึ่ การทอ่ี ตุ สาหกรรมยาสบู ใหเ้ งนิ สนบั สนนุ สถาบนั การศกึ ษา
ไมใ่ หเ้ กดิ อนั ตราย ถอื เปน็ การปอ้ งกนั การทำ� ลายประเทศ เพราะ จะท�ำให้ประเทศไทยผิดพันธกรณีนี้ได้ ตรงกับที่ Stopping
Tobacco Organizations and Products (STOP) เปดิ เผย
70 สุขภาพคนไทย 2563 กลยทุ ธก์ ารแทรกแซงนโยบายในบางประเทศ ไดแ้ ก่ การทำ� ให้
ภาพ : https://health.mthai.com กลุ่มผู้ไม่รู้ความจริงท�ำให้ตกเป็นเหยื่ออย่างง่ายดาย สถาบัน
ยวุ ทศั นแ์ หง่ ประเทศไทยสำ� รวจความคดิ เหน็ เดก็ และเยาวชน
ระบบสาธารณสุขอ่อนแอ การโต้แย้งข้อมูลด้านสาธารณสุข อายุ 15-25 ปี จำ� นวน 1,674 คนจากทว่ั ประเทศ พบวา่ รอ้ ยละ
การจา้ งผลติ และเผยแพรง่ านวจิ ยั การลอ็ บบผี้ กู้ ำ� หนดนโยบาย 39.8 เขา้ ใจวา่ บหุ รไ่ี ฟฟา้ ชว่ ยใหเ้ ลกิ สบู บหุ รแ่ี บบธรรมดาได้ และ
การใช้อิทธิพลระดับนานาชาติ เช่น ความตกลงทางการค้า ร้อยละ 76.9 ได้รับข้อมูลท่ีบิดเบือนจากสื่อสังคมออนไลน์12
ระหว่างประเทศ การคุกคามด้วยการด�ำเนินคดี และการ ประเทศเกาหลีน�ำ IQOS ซ่ึงเป็น HTP ออกขายเป็นคร้ังแรก
สง่ เสรมิ ชอ่ื เสยี งของตนเองใหม้ อี ทิ ธพิ ลตอ่ นโยบาย ต่อมามีผลการศึกษาพบว่า 96.25% ของผู้ใช้ HTP ยังคงสูบ
ทง้ั บหุ รแี่ บบธรรมดารว่ มกบั HTP จงึ แสดงใหเ้ หน็ วา่ ไมส่ ามารถ
สมาพนั ธเ์ ครอื ขา่ ยแหง่ ชาตเิ พอื่ สงั คมไทยปลอดบหุ ร่ี ศจย. ทำ� ใหเ้ ลกิ บหุ รไ่ี ดต้ ามคำ� กลา่ วอา้ ง
สถาบันอุดมศึกษาและภาคีเครือข่ายได้ร่วมมือกันขับเคลื่อน
เชิงนโยบายการควบคุมบุหรี่ไฟฟ้าของประเทศไทย เพื่อให้ ผลกระทบดา้ นสขุ ภาพของบหุ รไี่ ฟฟา้
สาธารณชนทราบถงึ กลยทุ ธก์ ารตลาดของบรษิ ทั บหุ รไี่ ฟฟา้ 10,11
และได้ร่วมกันพิจารณาทบทวนมาตรการร่วมกับกระทรวง ศูนย์เพ่ือการควบคุมและป้องกันโรคของอเมริกาเรียก
พาณิชย์ คณาจารย์ นักวิชาการ นักกฎหมายจากกระทรวง อาการปอดบาดเจ็บที่เกี่ยวกับบุหรี่ไฟฟ้าว่า E-cigarette
สาธารณสขุ สง่ ผลใหผ้ กู้ ำ� หนดนโยบายระดบั ชาตยิ นื ยนั หา้ มนำ� or Vaping product use- a Associated Lung Injury
เขา้ บหุ รไี่ ฟฟา้ เพอื่ คมุ้ ครองสขุ ภาพของคนไทยตอ่ ไป (EVALI)13 ได้เตือนถึงอันตรายของเกลือนิโคตินในบุหร่ีไฟฟ้า
ทอี่ าจสง่ ผลตอ่ พฒั นาการของสมองวยั รนุ่ พบขอ้ มลู คนองั กฤษ
นอกจากบุหรี่ผสมเมนธอลท่ีใช้กันมาค่อนศตวรรษแล้ว เสยี ชวี ติ จากโรคปอดทเี่ กย่ี วกบั บหุ รไ่ี ฟฟา้ คนแรกของโลกเมอื่
บุหรี่ปรุงแต่งรสผลไม้ กานพลู ฯลฯ ได้แพร่เข้าสู่สังคมไทย พ.ศ. 255314 อเมรกิ ารายงานจำ� นวนผปู้ ว่ ยและเสยี ชวี ติ ทเ่ี พม่ิ ขนึ้
มานานมากกวา่ สบิ ปี จนถงึ พ.ศ. 2550 เรมิ่ มบี ารากแู่ บบหมอ้ สบู อย่างต่อเนื่อง ล่าสุดในเดือนมกราคม พ.ศ. 2563 พบผู้ป่วย
ท่ีปรุงกล่ินรสและมีสไตล์การสูบล่อใจเยาวชน ตามมาด้วย ปอดอกั เสบรวม 2,668 ราย เสยี ชวี ติ รวม 60 ราย15 ซง่ึ ตวั เลขน้ี
บารากไู่ ฟฟา้ ซงึ่ ดดั แปลงอปุ กรณใ์ หไ้ ดร้ บั ความนยิ มเพราะราคา ตำ�่ กวา่ ความเปน็ จรงิ มาก เพราะแพทยอ์ เมรกิ นั พบวา่ บหุ รไี่ ฟฟา้
ถกู และปรงุ แตง่ กลน่ิ รสไดม้ ากขน้ึ ประกอบกบั ชว่ งกระแสสอ่ื สามารถท�ำให้คนเราเจ็บป่วยได้นานถึง 12 ปี16 จึงยังคงมี
ออนไลน์ท่ีเข้าถึงง่าย ทั้ง เฟซบุ๊ก ไลน์ อินสตาแกรมและ คนเจบ็ ปว่ ยอกี จำ� นวนมากทไี่ มถ่ กู รายงานใหส้ าธารณชนทราบ
วอทส์แอป ท�ำให้แพร่ระบาดและขยายวงกว้างอย่างรวดเร็ว เนอื่ งจากยงั ไมเ่ สยี ชวี ติ หรอื เจบ็ ปว่ ยรนุ แรง
ตั้งแต่ พ.ศ. 2553 เป็นต้นมา บุหร่ีไฟฟ้ามีการปรับเปล่ียน
รูปแบบตลอดเวลาจนถึงรุ่นปัจจุบันที่ตรงกับความนิยม ผลการศกึ ษาของ UC Riverside พบโลหะทเ่ี ปน็ อนั ตราย
คนยุคดิจิทัล ใช้ส่ือที่เข้าถึงคนทุกวัย ร่วมกับการส่งเสริมการ ในไอระเหยจากบุหร่ีไฟฟ้า เช่น โครเมียม ตะกั่วและนิกเกิล
ขายท่ีล่อใจ เพิ่มแหล่งขาย 24 ชั่วโมงตลอด 7 วันในระดับ ซงึ่ เปน็ สารกอ่ มะเรง็ มหาวทิ ยาลยั ดกุ๊ พบวา่ สารปรงุ แตง่ รสมนิ ต์
รากหญ้า ทั้งตลาดนัดกลางคืน ตลาดนัดสุดสัปดาห์ และ และเมนธอลในนำ้� ยาบหุ รไี่ ฟฟา้ กอ่ ใหเ้ กดิ มะเรง็ ได้ เดก็ อายตุ ำ่�
ตลาดนัดหน้าห้าง รวมถึงการส่งสินค้าและโอนเงินท่ีสะดวก กวา่ 5 ขวบ กวา่ 70 คนในนอรธ์ แคโรไลนาไดร้ บั พษิ จากบหุ รี่
รวดเรว็ ทำ� ใหก้ ารใชบ้ หุ รไี่ ฟฟา้ ขยายตวั อยา่ งไมม่ ขี ดี จำ� กดั ไฟฟา้ ซงึ่ เกดิ จากการดมื่ นำ�้ ยาบหุ รไ่ี ฟฟา้ เขา้ ตา หรอื สมั ผสั ทาง
ผิวหนัง สถาบันวิทยาศาสตร์แห่งชาติทางวิศวกรรมและการ
เมอ่ื พ.ศ. 2560 บหุ รช่ี นดิ ใชค้ วามรอ้ นแบบไมเ่ ผาไหมท้ ำ� แพทย์ มงี านวจิ ยั ทแี่ สดงวา่ บหุ รไี่ ฟฟา้ ทำ� ใหเ้ กดิ ความเสยี่ งตอ่
กลยทุ ธส์ รา้ งความเชอ่ื ถอื วา่ เปน็ ทางเลอื กทท่ี นั สมยั ลดอนั ตราย สขุ ภาพและปลอ่ ยสารพษิ เยาวชนทใ่ี ชบ้ หุ รไ่ี ฟฟา้ เสยี่ งกบั การ
ลดความเสี่ยง เป็นท่ีนิยมใช้กันท่ัวโลก กระแสนิยมน้ีได้ผลใน อาการไอและมผี ลตอ่ อาการกำ� เรบิ ของหอบหดื มหาวทิ ยาลยั
แหง่ ซดิ นยี ์ มหาวทิ ยาลยั เวอรม์ อนท์ และสถาบนั วจิ ยั ทางการ
แพทยว์ ลู คอคของออสเตรเลยี พบวา่ บหุ รไี่ ฟฟา้ ทใี่ ชส้ ารปรงุ แตง่
รสท�ำให้อาการหอบหืดเลวลง มหาวิทยาลัยแห่งอาดีเลด
และโรงพยาบาลรอยลั อาดเี ลดพบวา่ ไอของบหุ รไ่ี ฟฟา้ ทม่ี กี าร
ปรงุ แตง่ รสทำ� ใหเ้ ซลลป์ อดตายได้
7110 สถานการณ์เด่นทางสุขภาพ
ประเทศไทยพบผู้ป่วยปอดอักเสบรายแรกจากการสูบ แม้ในประเทศเดียวกันอย่างอเมริกา ซ่ึงมีระบบท่ีเข้มแข็งท้ัง
สารกญั ชาดว้ ยบหุ รไี่ ฟฟา้ เมอ่ื เดอื นพฤศจกิ ายน พ.ศ. 256217 และ ด้านกฎหมาย การเมืองและสังคมก็ยังคงมีความแตกต่างกัน
สมาคมอรุ เวชชแ์ หง่ ประเทศไทยยงั พบผปู้ ว่ ยเขา้ ขา่ ยสงสยั ปอด ในแต่ละรัฐ เนื่องจากต้องต่อสู้ทางกฎหมายกับอุตสาหกรรม
อกั เสบจากบหุ รไี่ ฟฟา้ อกี ดว้ ย คณะแพทยศาสตรโ์ รงพยาบาล บุหรี่ไฟฟ้ารายใหญ่ที่รักษาผลประโยชน์แบบไม่มีวันยอมแพ้
รามาธบิ ดรี ายงานวา่ บหุ รไี่ ฟฟา้ กวา่ รอ้ ยละ 95 ผสมสารนโิ คตนิ ระหว่างขบวนการทางกฎหมายซึ่งใช้เวลานานก็สามารถเก็บ
ทำ� ใหห้ วั ใจเตน้ เรว็ ความดนั โลหติ สงู หลอดเลอื ดสมองหดตวั ผลประโยชนไ์ ปไดด้ ว้ ย มคี ดฟี อ้ งรอ้ งในอเมรกิ ากวา่ 1,000 คดี
มีโลหะหนักที่มีพิษต่อปอดและไต มีสารก่อมะเร็งเป็นส่วน เช่น นิวยอร์กซิต้ีฟ้องผู้ขายบุหรี่ไฟฟ้าปรุงแต่งรสออนไลน์ให้
ประกอบของตัวท�ำละลาย สารปรุงแต่งกลิ่นผลไม้หรือกลิ่น เยาวชน รฐั วอชงิ ตนั ฟอ้ งผผู้ ลติ บหุ รไี่ ฟฟา้ ทท่ี ำ� ใหเ้ กดิ โรคปอด
หอมมฤี ทธท์ิ ำ� ลายเยอื่ บหุ ลอดลม มกี ารปลอ่ ยอนภุ าค PM 2.5 และโรงเรยี นฟอ้ งบรษิ ทั บหุ รไ่ี ฟฟา้ ในประเดน็ ทำ� การตลาดกบั
และอนุภาคนาโนที่แทรกซึมเข้าสะสมในร่างกาย18 ในกรณีที่ เยาวชน ล่อลวงให้คิดว่าปลอดภัย อัยการในซานฟรานซิสโก
อุตสาหกรรมยาสูบประกาศว่าบุหร่ีไฟฟ้าลดความเสี่ยงการ ส�ำนักงานคณะกรรมการอาหารและยา และทนายความของ
สบู บหุ รแี่ ละจะมาแทนทบ่ี หุ รแ่ี บบธรรมดานน้ั ไดม้ กี ารทบทวน รัฐหลายแห่งได้แสดงความเห็นว่าการโฆษณาบุหร่ีไฟฟ้าใน
และวิเคราะห์อย่างเป็นระบบกับผลงานทางวิทยาศาสตร์ เวบ็ ไซต์ อาจถกู ดำ� เนนิ คดที างแพง่ ตามรฐั บญั ญตั อิ าหารยาและ
เกย่ี วกบั บหุ รไี่ ฟฟา้ ทต่ี พี มิ พร์ ะหวา่ ง พ.ศ. 2551-2561 จำ� นวน เครื่องส�ำอาง ค.ศ. 1938 ได้ ถ้าฉลากของผลิตภัณฑ์ไม่ให้
100 รายงาน พบวา่ มี 75 รายงานทมี่ คี วามเกยี่ วขอ้ งกบั บรษิ ทั คำ� เตอื นทม่ี ากเพยี งพอ ในแคนาดากม็ คี ดฟี อ้ งรอ้ งเชน่ เดยี วกนั
บหุ รี่ มรี ายงานวา่ สารพษิ จากควนั บหุ รชี่ นดิ ใชค้ วามรอ้ นแทน
การเผาไหมม้ นี อ้ ยกวา่ บหุ รแี่ บบธรรมดาจรงิ แตไ่ มม่ หี ลกั ฐาน ไตห้ วนั ออกกฎหมายควบคมุ บหุ รไี่ ฟฟา้ เมอ่ื พ.ศ. 2561
แสดงวา่ อนั ตรายตอ่ รา่ งกายนอ้ ยลง คาดการวา่ ความเสยี่ งดา้ น กำ� หนดเปน็ ผลติ ภณั ฑผ์ ดิ กฎหมาย และหา้ มโฆษณาวา่ ชว่ ยให้
ยาสูบของท่ัวโลกท่ีแย่ลง (ท�ำให้คนสูบบุหรี่เพ่ิมข้ึน) มีความ เลกิ บหุ ร่ี แตก่ พ็ บปญั หาเยาวชนแอบซอ้ื ขายทางอนิ เทอรเ์ นต็
สมั พนั ธก์ บั การสง่ เสรมิ การขายสนิ คา้ ของอตุ สาหกรรมยาสบู 19 ท�ำให้นักเรียนมัธยมเร่ิมสูบบุหร่ีมากข้ึน ที่ส�ำคัญคือมีโอกาส
สูบกัญชามากกว่าคนที่ไม่ใช้บุหรี่ไฟฟ้าถึง 3.47 เท่า เยาวชน
นอกจากการเจ็บป่วยและเสียชีวิตด้วยโรคดังกล่าวแล้ว อายนุ อ้ ยยง่ิ มแี นวโนม้ ทจี่ ะสบู กญั ชามากขน้ึ
ยงั มขี า่ วการบาดเจบ็ รนุ แรงจากอปุ กรณบ์ หุ รไ่ี ฟฟา้ ระเบดิ ตงั้ แต่
พ.ศ. 2556 เป็นต้นมา เช่น บุหร่ีไฟฟ้าระเบิดคาปาก ระเบิด กฎหมายประเทศไทยจัดให้บุหรี่ชนิดใช้ความร้อนแบบ
ในกระเปา๋ กางเกง ระเบดิ ตามสถานทส่ี าธารณะ ในหา้ งรา้ นและ ไมเ่ ผาไหมเ้ ปน็ บหุ รไี่ ฟฟา้ ประเภทหนง่ึ อาจเรยี กวา่ บหุ รไี่ ฟฟา้
สถานรี ถไฟอกี ดว้ ย ประเดน็ สำ� คญั ประการหนงึ่ คอื ผสู้ บู บหุ รมี่ ี ชนดิ แหง้ รฐั บาลไทยและภาคเี ครอื ขา่ ยไดร้ ว่ มมอื กนั ดำ� เนนิ งาน
แนวโนม้ การดม่ื แอลกอฮอลม์ ากขน้ึ รวมถงึ การใชส้ ารเสพตดิ อยา่ งเตม็ ทจ่ี นไดก้ ฎหมายทปี่ กปอ้ งคนไทยจากบหุ รไ่ี ฟฟา้ โดย
และมพี ฤตกิ รรมนอกกฎหมายอน่ื ๆ ดว้ ย หา้ มนำ� เขา้ หา้ มขาย หา้ มบรกิ าร หา้ มสง่ เสรมิ การขายในระบบ
เครอื ขา่ ยคอมพวิ เตอร์ แตพ่ อ่ คา้ ยงั คงใชเ้ หลย่ี มกลยทุ ธห์ ลอกหา
เปรยี บเทยี บนโยบายและกฎหมายควบคมุ บหุ ร่ี ผลประโยชนอ์ ยา่ งผดิ กฎหมาย เชน่ เปดิ ตลาดออนไลน์ สง่ เสรมิ
ไฟฟา้ ของประเทศตา่ ง ๆ การขาย จา้ งผรู้ วี วิ สนิ คา้ ทำ� ตวั เปน็ ลกู คา้ อา้ งกระแสความนยิ ม
ทวั่ โลก กลยทุ ธใ์ นระดบั ทส่ี งู ขน้ึ ไปจะใชว้ ธิ เี ชญิ หรอื จา้ งนกั วชิ าการ
นโยบายระดบั ชาติ กฎหมายและการดำ� เนนิ การเกย่ี วกบั จากสถาบนั อดุ มศกึ ษาหรอื สถาบนั ทส่ี งั คมเชอ่ื ถอื มาทำ� การศกึ ษา
บหุ รไี่ ฟฟา้ ของแตล่ ะประเทศมคี วามแตกตา่ งกนั มที งั้ อนญุ าตให้ วจิ ยั และจดั ประชมุ วชิ าการเพอ่ื ออกสอื่ แสดงเนอื้ หาเชงิ วชิ าการ
ซอื้ ขายไดอ้ ยา่ งถกู กฎหมายไปจนถงึ การหา้ มนำ� เขา้ ทกุ รปู แบบ ดา้ นทม่ี ปี ระโยชน์ ใชว้ าทะ เชน่ ลดอนั ตราย ลดความเสย่ี งหรอื
ไรค้ วนั เปน็ ตน้ มกี ารจดั ตงั้ กลมุ่ สนบั สนนุ การใชบ้ หุ รไ่ี ฟฟา้ เพอ่ื
เคลอ่ื นไหวตอ่ ตา้ นการหา้ มจำ� หนา่ ย สำ� หรบั กลยทุ ธร์ ะดบั ชาติ
จะหาจงั หวะลอ็ บบผี้ มู้ อี ำ� นาจเพอื่ ลม้ กฎหมายหรอื ขอ้ กำ� หนด
สำ� คญั ทขี่ ดั ขวางผลประโยชนก์ ารคา้ บหุ รไ่ี ฟฟา้ อยา่ งตอ่ เนอ่ื ง
ทงั้ น้ี การลกั ลอบสบู และซอื้ ขายบหุ รไ่ี ฟฟา้ ยงั ระบาดหนกั
มากทว่ั ประเทศ การจบั กมุ กวาดลา้ งยงั ไมไ่ ดผ้ ลเทา่ ทค่ี วร ซงึ่ เปน็
ภาพ : http://www.welovedantruat.com
ปญั หาเชน่ เดยี วกนั ทวั่ โลก พบวา่ รา้ นคา้ ในองั กฤษเกอื บรอ้ ยละ ไมส่ บู บหุ ร่ี สมาพนั ธ/์ เครอื ขา่ ยวชิ าชพี และสถาบนั ยวุ ทศั นแ์ หง่
40 ขายบหุ รไี่ ฟฟา้ ใหก้ บั เดก็ อยา่ งผดิ กฎหมาย ทงั้ ทมี่ กี ฎหมาย ประเทศไทย รว่ มสรา้ งนโยบายสาธารณะ เปดิ เวทแี ลกเปลยี่ น
หา้ มขายบหุ รแี่ กเ่ ดก็ ทอ่ี ายไุ มถ่ งึ 18 ปี นบั เปน็ ปญั หาทแ่ี กย้ าก เรยี นรทู้ ง้ั ออนไลน/์ ออฟไลนด์ ว้ ยเทคโนโลยสี อื่ สารทที่ นั ยคุ
โดยเฉพาะการใช้สื่อออนไลน์เจาะตลาดเพ่ือเข้าถึงคนทุกวัย
จากรายงานของสถาบนั ยวุ ทศั นแ์ หง่ ประเทศไทย พบการจำ� หนา่ ย เนื่องจากอุตสาหกรรมบุหรี่ไฟฟ้ามุ่งเป้าหมายไปท่ีกลุ่ม
ทางสอ่ื ออนไลนร์ อ้ ยละ 80.8 ตลาดกลางคนื รอ้ ยละ 39.2 และ เยาวชน พลงั ทง้ั สามจงึ ตอ้ งรว่ มกนั ทำ� ยทุ ธศาสตรส์ รา้ งเยาวชน
โดยเพอ่ื นหรอื คนใกลช้ ดิ รอ้ ยละ 31.320 รนุ่ ใหมท่ ม่ี ี DNA ไมส่ บู บหุ รต่ี ลอดชวี ติ ตงั้ เปา้ หมาย “เยาวชนไทย
Gen Alpha ปลอดบุหรี่อย่างถาวรใน 15 ปี” โดยเร่ิมสร้าง
เนอ่ื งจากการลกั ลอบซอื้ ขายบหุ รไี่ ฟฟา้ ทางสอื่ ออนไลนเ์ ปน็ ภมู คิ มุ้ กนั ตง้ั แตอ่ ยใู่ นครรภ์ เนน้ การเลย้ี งดตู ง้ั แตเ่ กดิ โดยมพี อ่ แม่
ปญั หาใหญ่ อกี ทง้ั ยงั มกี ารลกั ลอบจำ� หนา่ ยบหุ รไ่ี ฟฟา้ ในหลาย เปน็ แบบอยา่ งในชวี ติ ประจำ� วนั ตอ่ ดว้ ยหลกั สตู รของโรงเรยี น
พน้ื ที่ น.พ. อำ� พล จนิ ดาวฒั นะ สมาชกิ วฒุ สิ ภาจงึ ไดต้ ง้ั กระทู้ ที่ปลูกฝังความรู้และเจตคติถูกต้องตั้งแต่ช้ันปฐมวัยไปจนถึง
ถามนายกรฐั มนตรี เรอ่ื งการจดั การปญั หาบหุ รไ่ี ฟฟา้ ผดิ กฎหมาย มธั ยมปลาย เปน็ การปลกู ฝงั ภมู ติ า้ นทานแบบ “ธรรมดาและ
โดยสอบถามถึงมาตรการควบคุมและการบังคับใช้กฎหมาย สมำ่� เสมอ” ตลอดเวลาจนถงึ วยั รนุ่ ซง่ึ เปน็ ชว่ งทเ่ี หมาะสมและยาว
อยา่ งมปี ระสทิ ธภิ าพ21 นายวรี ศกั ด์ิ หวงั ศภุ กจิ โกศล รฐั มนตรี เพยี งพอในการใหเ้ กดิ ภมู ติ า้ นทานทค่ี งอยตู่ ลอดไปจนถงึ วยั ผใู้ หญ่
ชว่ ยวา่ การกระทรวงพาณชิ ยซ์ งึ่ ไดร้ บั มอบหมายใหม้ าตอบกระทู้ ขณะเดยี วกนั ตอ้ งปราบปรามการขบวนการคา้ ทว่ั ประเทศอยา่ ง
ได้ช้ีแจงว่าในเดือนกุมภาพันธ์ - สิงหาคม 2562 ส�ำนักงาน เขม้ ขน้ ในปจั จบุ นั นที้ ง้ั สามพลงั มรี ะบบจดั การความรทู้ เ่ี ขม้ แขง็
คณะกรรมการคุ้มครองผู้บริโภค ท�ำการจับกุมผู้กระท�ำผิด ขนึ้ มาก สามารถออกกฎหมายและบรหิ ารขอ้ มลู ขนาดใหญท่ ี่
80 ราย สว่ นกรมศลุ กากร ในปี 2562 จบั กมุ ทดี่ า่ นสะเดาจำ� นวน ครอบคลมุ ทงั้ ดา้ นลกึ และกวา้ งจากทวั่ โลก นำ� มาวเิ คราะหจ์ นได้
8 คดี ท่าอากาศยานสุวรรณภูมิ 6,031 คดี ท่าอากาศยาน ประเดน็ สำ� คญั เพอื่ ใชส้ งั เคราะหม์ าตรการไดเ้ ทา่ ทนั สถานการณ์
ดอนเมอื ง 28 คดี สว่ นสำ� นกั งานตำ� รวจแหง่ ชาติ ในรอบปี 2562 และไมล่ า้ หลงั กลยทุ ธข์ องพอ่ คา้ บหุ รไี่ ฟฟา้ “แตย่ งั ตอ้ งรว่ มกนั ตอ่ สู้
กองบังคับการปราบปรามการกระท�ำความผิดเก่ียวกับการ ศกึ ใหญค่ รงั้ นตี้ อ่ ไปอกี มาก จงึ จะควบคมุ บหุ รไี่ ฟฟา้ ไมใ่ หท้ ำ� ลาย
คมุ้ ครองผบู้ รโิ ภค ทำ� การจบั กมุ 16 คดี นอกจากนมี้ กี ารแกไ้ ข เดก็ และเยาวชนไทยไดใ้ นอนาคต”
พระราชบญั ญตั คิ มุ้ ครองผบู้ รโิ ภค โดยเพม่ิ บทลงโทษใหส้ งู ขนึ้
อีกท้ังมีการแต่งตั้งคณะท�ำงานปฏิบัติการพิเศษติดตามความ บทสรปุ
เคลอื่ นไหวผกู้ ระทำ� ผดิ ทางสอ่ื ออนไลน์ ประกอบกบั มกี ารเชญิ
ผปู้ ระกอบการทเ่ี ปน็ เจา้ ของเวบ็ ไซตต์ า่ ง ๆ มาหารอื แนวทางควบคู่ อัตราการใช้บุหรี่ไฟฟ้าทุกประเทศเพิ่มขึ้นอย่างรวดเร็ว
กบั การสบื สวนจบั กมุ 22 อยา่ งไรกต็ าม คำ� ชแ้ี จงดงั กลา่ วดเู หมอื น โดยพอ่ คา้ ใชเ้ หลยี่ มกลยทุ ธท์ างการตลาด มงุ่ เปา้ ไปทเี่ ยาวชน
จะเปน็ มาตรการเชงิ ตง้ั รบั ทยี่ งั ไมส่ ามารถแกป้ ญั หาบหุ รไ่ี ฟฟา้ ผมู้ บี คุ ลกิ ออ่ นไหว เชอื่ งา่ ยและรไู้ มเ่ ทา่ ทนั หลงเชอ่ื วา่ บหุ รไี่ ฟฟา้
ไดอ้ ยา่ งมีประสทิ ธภิ าพมากนัก ภาครัฐและภาคประชาสังคม ชว่ ยใหเ้ ลกิ สบู บหุ รไี่ ดแ้ ละปลอดภยั ตอ่ สขุ ภาพ แตค่ วามเปน็ จรงิ
จำ� เปน็ ตอ้ งทำ� งานเชงิ รกุ รว่ มกนั ในการแกป้ ญั หาดงั กลา่ ว คอื วธิ เี ลกิ สบู บหุ รโ่ี ดยใชบ้ หุ รไี่ ฟฟา้ นไี้ ดผ้ ลตำ�่ กวา่ การใชว้ ธิ อี นื่
และยงั ทำ� ใหต้ ดิ ทง้ั สองอยา่ งอกี ดว้ ย บหุ รไี่ ฟฟา้ มกี ารปรบั เปลย่ี น
แนวทางควบคมุ บหุ รไ่ี ฟฟา้ ใหม้ ปี ระสทิ ธภิ าพ รปู แบบตลอดเวลาจนถงึ รนุ่ ปจั จบุ นั ทตี่ รงกบั ความนยิ มคนยคุ ดจิ ิ
ทอล ใชส้ อื่ ทเ่ี ขา้ ถงึ คนทกุ วยั รว่ มกบั การสง่ เสรมิ การขายทลี่ อ่ ใจ
ประเทศไทยกำ� ลงั ตอ่ สกู้ บั อตุ สาหกรรมบหุ รไ่ี ฟฟา้ ซงึ่ เปน็ ทำ� ใหก้ ารใชบ้ หุ รไ่ี ฟฟา้ ขยายตวั อยา่ งไมม่ ขี ดี จำ� กดั การลกั ลอบ
กลมุ่ ผลประโยชนข์ า้ มชาตขิ นาดยกั ษท์ ม่ี มี อื อาชพี ทำ� งานอยา่ ง สบู และซอ้ื ขายบหุ รไ่ี ฟฟา้ ยงั ระบาดหนกั มากทว่ั ประเทศ และ
เปน็ ระบบดว้ ยงบประมาณมหาศาล ภาคหี ลกั ของไทยจงึ สรา้ ง การจบั กมุ กวาดลา้ งยงั ไมไ่ ดผ้ ลเทา่ ทคี่ วร ภาคหี ลกั ของไทยจงึ
โมเดล “ประสาน 3 พลงั ” ไดแ้ ก่ 1) พลงั นโยบาย/ราชการ โดย สรา้ งโมเดล “ประสาน 3 พลงั ” ไดแ้ ก่ พลงั นโยบาย/ราชการ
คณะรฐั บาลรว่ มกบั องคก์ รภาครฐั สรา้ งและบงั คบั ใชก้ ฎหมาย พลังวิชาการ และพลังสังคม เพ่ือสร้างนโยบายสาธารณะ
2) พลังวิชาการ โดย ศจย. สถาบันอุดมศึกษาและสถาบัน เปดิ เวทแี ลกเปลย่ี นเรยี นรทู้ งั้ ออนไลน/์ ออฟไลนด์ ว้ ยเทคโนโลยี
วชิ าการ สนบั สนนุ เฝา้ ระวงั ประเมนิ ผลและผลกั ดนั งานวจิ ยั ไป ส่ือสารที่ทันยุค และร่วมกันท�ำยุทธศาสตร์สร้างเยาวชน
ใชป้ ระโยชนแ์ กส่ าธารณะ 3) พลงั สงั คม โดยมลู นธิ ริ ณรงคเ์ พอื่ การ gen ใหมท่ มี่ ี DNA ไมส่ บู บหุ รตี่ ลอดชวี ติ
7310 สถานการณ์เด่นทางสุขภาพ
8
รับมือสังคมสูงวัย: ไทยตั้งศูนย์อาเซียน
เพื่อสังคมสูงอายุอย่างมีศักยภาพและนวัตกรรม (ACAI)
ภาพ : https://www.freepik.com
ในปี 2563 ประเทศไทยมีประชากรอายุ 60 ปีข้ึนไป ร้อยละ 18 ของประชากรท้ังหมด และในอีกไม่เกิน 15 ปี
ข้างหน้าคาดประมาณว่า ประเทศไทยจะกลายเป็นสังคมสูงอายุระดับสุดยอด เมื่อมีสัดส่วนประชากรอายุ 60 ปี
ข้ึนไปสูงถึงร้อยละ 28 ของประชากรท้ังหมด ประเทศไทยจึงส่งเสริมความร่วมมือด้านการสูงวัยอย่างมีศักยภาพ
(Active Ageing) ในภูมิภาคอาเซียน จนเป็นที่มาของการจัดตั้งศูนย์อาเซียนเพ่ือผู้สูงอายุอย่างมีศักยภาพและ
นวตั กรรม (ASEAN Centre for Active Ageing and Innovation: ACAI) ในประเทศไทยในเวลาต่อมา
การสูงวัยของประชากรเป็นปรากฏการณ์ท่ีเกิดข้ึน ดว้ ยเหตนุ ้ี ประเทศไทยจึงไดร้ ่วมมอื กับประเทศอาเซยี น
ในประเทศต่าง ๆ ทั่วโลก เป็นการเปลี่ยนผ่านประชากร ด้านการสูงวัยอย่างมีศักยภาพ (Active Ageing) จนเป็น
จากยุคเกิดมาก ตายมาก กลายเป็นยุคเกิดน้อย ตายยาก ที่มาของการจัดต้ังศูนย์อาเซียนเพ่ือผู้สูงอายุอย่างมีศักยภาพ
ปัจจุบันประชากรโลกได้กลายเป็นสังคมสูงอายุแล้ว เมื่อมี และนวัตกรรม (ASEAN Centre for Active Ageing and
สัดส่วนประชากรอายุ 60 ปีขึ้นไปกว่าหนึ่งพันล้านคน หรือ Innovation: ACAI) ในประเทศไทยในเวลาตอ่ มา บทความนี้
คิดเป็นร้อยละ 14 ของประชากรโลกท้ังหมด1 นอกจากนี้ เป็นการอภิปรายเร่ืองการเข้าสู่สังคมสูงวัยของอาเซียน
ประเทศที่พัฒนาแล้วส่วนใหญ่ได้กลายเป็นสังคมสูงวัย ยุทธศาสตร์สังคมสูงวัยของไทย ความร่วมมือของอาเซียนใน
อย่างสมบูรณ์ในขณะที่ประเทศก�ำลังพัฒนาหลายประเทศ การจัดต้ังศูนย์ ACAI และข้อคิดเห็นเกี่ยวกับแนวทางความ
ก�ำลังมีอายุสูงขึ้นอย่างรวดเร็ว ประเทศไทยก็เช่นเดียวกัน ร่วมมือของศูนย์ ACAI
ประชากรไทยก�ำลังมีอายุสูงข้ึนในอัตราที่เร็วมาก ปัจจุบัน
ประเทศไทยได้กลายเป็นสังคมสูงวัยแล้วตั้งแต่ปี 2548 อาเซียนกับการเข้าส่สู งั คมสงู วยั
และในปี 2563 ประเทศไทยมปี ระชากรอายุ 60 ปขี น้ึ ไป ราว
12 ลา้ นคน หรอื คดิ เปน็ รอ้ ยละ 18 ของประชากรทง้ั หมด และ ไม่เพียงแต่ประเทศไทยเท่านั้น ท่ีมีประชากรสูงอายุ
ในอีกไม่เกิน 15 ปีข้างหน้าคาดประมาณว่า ประเทศไทยจะ จำ� นวนมาก ประเทศทเี่ ปน็ สมาชกิ อาเซยี น (The Association
กลายเป็นสังคมสูงอายุระดับสุดยอด เม่ือมีสัดส่วนประชากร of Southeast Asian Nations - ASEAN) มีประชากร
อายุ 60 ปีขน้ึ ไปสงู ถึงร้อยละ 28 ของประชากรทัง้ หมด2 สูงอายุรวมกันประมาณ 74 ล้านคน หรือคิดเป็นร้อยละ 11
ของประชากรอาเซียนทั้งหมด3 จึงกล่าวได้ว่า อาเซียนได้เข้า
74 สุขภาพคนไทย 2563
สสู่ งั คมสงู อายแุ ลว้ โดยมสี งิ คโปรเ์ ปน็ ประเทศทส่ี งู วยั เรว็ ทสี่ ดุ ภาพ : https://elements.envato.com
ในอาเซียน โดยมีผู้สูงอายุสูงถึงร้อยละ 21 และเป็นประเทศ
เดียวในอาเซียนที่กลายเป็นสังคมสูงวัยอย่างสมบูรณ์แล้ว การบรรลคุ วามพงึ พอใจของตนเอง และการอยอู่ ยา่ งมเี กยี รติ
ในขณะเดยี วกนั ประเทศไทยกก็ า้ วเขา้ สสู่ งั คมสงู วยั อยา่ งรวดเรว็ มศี กั ดศ์ิ รี ทงั้ สองสว่ นจงึ เปน็ แนวทางการปฏบิ ตั ใิ หท้ กุ ประเทศ
เมอื่ เทยี บกบั ประเทศเพอื่ นบา้ นอาเซยี น และสงู วยั เปน็ อนั ดบั ทั่วโลกตลอดเวลาท่ีผ่านมารวมถึงประเทศไทย จนเป็นท่ีมา
ทสี่ องรองจากสงิ คโปร์ ของแผนผสู้ งู อายแุ หง่ ชาติ ฉบบั ท่ี 1 พ.ศ. 2525-2544
ผลกระทบของการเปน็ สงั คมสงู วยั ไมเ่ พยี งแตส่ ง่ ผลกระทบ ในเวลาต่อมา การประชุมสมัชชาโลกว่าด้วยผู้สูงอายุ
ในระดบั บคุ คลหรอื ในระดบั ครอบครวั เทา่ นนั้ แตย่ งั สง่ ผลกระทบ ครง้ั ท่ี 2 ท่จี ัดขึน้ โดยองคก์ ารสหประชาชาติ ณ กรงุ มาดรดิ
ในวงกวา้ งไปยงั ระดบั ประเทศดว้ ย เมอ่ื ประเทศตา่ ง ๆ ในอาเซยี น ประเทศสเปน ระหว่างวันที่ 8-12 เมษายน 2545 (ค.ศ.
กําลังเผชิญกับการเพิ่มข้ึนอย่างรวดเร็วของจ�ำนวนผู้สูงอายุ 2002) ได้ก่อให้เกิดแผนปฏิบัติการระหว่างประเทศมาดริด
โดยจ�ำนวนเกิดมีแนวโน้มลดลงอันเน่ืองมาจากคนไมแ่ ตง่ งาน ว่าด้วยผู้สูงอายุ (The Madrid International Plan of
อยเู่ ปน็ โสดมากขน้ึ ในขณะเดยี วกนั คนกม็ อี ายยุ นื ยาวขนึ้ อนั เปน็ Action on Ageing : MIPAA) ข้นึ ถอื ได้วา่ เปน็ การประชมุ
ผลสบื เนอ่ื งมาจากความกา้ วหนา้ ทางการแพทยแ์ ละสาธารณสขุ ที่น�ำมาซึ่งแผนปฏิบัติการในการด�ำเนินงานด้านผู้สูงอายุ
ทำ� ใหอ้ ตั ราเพม่ิ ประชากรลดตำ่� ลง สง่ ผลกระทบตอ่ เศรษฐกจิ โดย ในประเทศไทย และช้ีน�ำทิศทางการด�ำเนินงานทางด้าน
จะเกดิ ปญั หาขาดแคลนแรงงานในอนาคต นอกจากนแ้ี ลว้ การมี ผู้สูงอายุให้กับประเทศสมาชิกขององค์การสหประชาชาติ
จำ� นวนผสู้ งู อายเุ พมิ่ ขน้ึ อยา่ งตอ่ เนอ่ื ง ทำ� ใหภ้ าครฐั จำ� ตอ้ งรบั มอื ร่วมกัน โดยมีเป้าหมายหลักในการพัฒนาผู้สูงอายุใน
กบั การเปลย่ี นแปลงโครงสรา้ งประชากร และใหค้ วามสำ� คญั กบั 3 ประเด็นหลัก ได้แก่ 1) ผู้สูงอายุกับการพัฒนา 2) สูงวัย
การดแู ลผสู้ งู อายใุ นมติ ติ า่ ง ๆ ทงั้ ทางดา้ นสขุ ภาพกาย สขุ ภาพใจ อย่างสุขภาพดีและมสี ขุ ภาวะ และ 3) การสร้างความมัน่ ใจ
ด้านเศรษฐกิจ ด้านสวัสดิการทางสังคม ด้านส่ิงแวดล้อม ว่าจะมสี ภาพแวดลอ้ มทีเ่ กอื้ หนุนและเหมาะสม
และทอ่ี ยอู่ าศยั
ประเทศไทยในฐานะภาคีสมาชิกของสหประชาชาติ
ส�ำหรบั ประเทศไทย ไดต้ ระหนักถึงความส�ำคัญดังกลา่ ว ได้ให้ความร่วมมือในการด�ำเนินงานด้านผู้สูงอายุเพื่อ
และมีการเตรียมการรองรับการเป็นสังคมสูงวัยโดยสร้าง ขับเคล่ือนตามแผนปฏิบัติการฯ น้ี โดยการมีแผนแม่บท
มาตรการความมน่ั คงทางดา้ นตา่ ง ๆ เพอื่ ยกระดบั คณุ ภาพชวี ติ ด้านผู้สูงอายุ ได้แก่ แผนผู้สูงอายุแห่งชาติ ฉบับที่ 1 (พ.ศ.
ของผสู้ งู อายทุ งั้ ทางดา้ นสขุ ภาพ การดำ� รงชวี ติ และการมสี ว่ น 2525-2544) และแผนพัฒนาผู้สูงอายุแห่งชาติ ฉบับท่ี 2
รว่ มในสงั คม เพอื่ ใหผ้ สู้ งู อายสุ งู วยั อยา่ งมพี ลงั 4 (พ.ศ. 2545-2564) ฉบับปรับปรุง พ.ศ. 2552 รวมถึง
การมีพระราชบัญญัติผู้สูงอายุ พ.ศ. 2546 ฉบับปรับปรุง
ไทยกบั ยทุ ธศาสตร์ด้านผู้สงู อายุ พ.ศ. 2553 เพ่ือท�ำหน้าที่เป็นแผนยุทธศาสตร์ระดับชาติ
เพื่อก�ำหนดทิศทางการพัฒนาและการด�ำเนินงานด้าน
ประเทศไทยต่ืนตัวกับปรากฏการณ์เปล่ียนแปลง
โครงสร้างประชากรและการเป็นสังคมสูงวัย โดยได้เข้าไป 7510 สถานการณ์เด่นทางสุขภาพ
มสี ว่ นรว่ มทงั้ ในเวทรี ะดบั โลกและระดบั ภมู ภิ าค ไมว่ า่ จะเปน็
การเขา้ รว่ มสนธสิ ญั ญา ปฏญิ ญา และแผนปฏบิ ตั กิ ารตา่ ง ๆ
ที่ด�ำเนินงานด้านผู้สูงอายุ โดยในการประชุมสมัชชาโลก
ครั้งท่ี 1 ขององค์การสหประชาชาติ ว่าด้วยเร่ืองผู้สูงอายุ
ทกี่ รงุ เวยี นนา เมอ่ื ปี 2525 ไดเ้ กดิ แผนปฏบิ ตั กิ ารนานาชาติ
เกยี่ วกบั ผสู้ งู อายุ ซงึ่ เปน็ แนวทางในการปฏบิ ตั ใิ นเรอื่ งผสู้ งู อายุ
มานานกวา่ 20 ปี ประกอบกบั ใน ค.ศ. 1991 สหประชาชาติ
ได้จัดท�ำร่างหลักการของสหประชาชาติส�ำหรับผู้สูงอายุข้ึน
(UN Principles for Older Persons) ซง่ึ ใหแ้ นวทางในการ
พ่ึงตนเอง การมีส่วนร่วมในสังคม การได้รับ การดูแล
ผู้สูงอายุในภาพรวม และเป็นการสะท้อนการด�ำเนินงาน ดำ� เนนิ งานดา้ นผสู้ งู อายขุ องประเทศไทยในระดบั นโยบาย เชน่
ด้านผู้สงู อายุในระดับนโยบายของประเทศไทย5,6 สนบั สนนุ ใหป้ ระชาชนออมเพอื่ การเกษยี ณ แผนสนบั สนนุ การ
จา้ งงานผสู้ งู อายุ วางแผนการดแู ลผสู้ งู อายรุ ะยะยาว สง่ เสรมิ
แมว้ า่ ประเทศไทยจะเขา้ สสู่ งั คมสงู อายมุ าเปน็ ระยะเวลา กิจกรรมทางสังคมของผู้สูงอายุ เสริมสร้างความตระหนักแก่
หนึ่งแล้ว ตั้งแต่ปี 2548 แต่การด�ำเนินงานด้านผู้สูงอายุของ สังคมเพ่ือรองรับสังคมสูงวัย ปกป้องสิทธิทางสังคมของ
ประเทศไทยทผ่ี า่ นมายงั ถอื วา่ ไมป่ ระสบความสำ� เรจ็ เทา่ ทค่ี วร ผสู้ งู อายุ เปน็ ตน้ 9 นโยบายดงั กลา่ วนอกจากจะมผี ลตอบสนอง
หากลองนำ� ดชั นตี า่ ง ๆ ในแตล่ ะยทุ ธศาสตรภ์ ายใตแ้ ผนผสู้ งู อายุ ต่อแนวโน้มการเปล่ียนแปลงทางด้านประชากรแล้ว ยังมีผล
แหง่ ชาติ ฉบบั ท่ี 2 (พ.ศ. 2545-2564) มาพจิ ารณาความสำ� เรจ็ ตอบสนองต่อการเปลี่ยนแปลงเศรษฐกิจและสังคมใน
จะพบว่ากว่าครึ่งหน่ึงของดัชนีในแผนผู้สูงอายุแห่งชาติยังไม่ ประเทศไทยอีกด้วย ถือได้ว่าเป็นจุดเร่ิมต้นท่ีรัฐบาลไทยได้
บรรลเุ ปา้ หมาย และพบวา่ ยงั มปี ญั หาและอปุ สรรคทที่ ำ� ใหก้ าร ตระหนกั ถงึ ความทา้ ทายในเรอ่ื งการดแู ลผสู้ งู อายใุ นระยะยาว
ดำ� เนนิ งานดา้ นผสู้ งู อายยุ งั กา้ วไกลไมท่ นั กบั จำ� นวนและสดั สว่ น
ผสู้ งู อายทุ มี่ แี นวโนม้ เพมิ่ ขน้ึ อยา่ งตอ่ เนอื่ ง7 ไทยกบั ความรว่ มมอื ดา้ นผสู้ งู อายใุ นอาเซยี น
แม้ว่ากระทรวงการพัฒนาสังคมและความม่ันคงของ การด�ำเนินงานเกี่ยวกับผู้สูงอายุของไทยในระยะที่ผ่าน
มนุษย์ได้เสนอคณะรัฐมนตรีเพื่อพิจารณามาตรการให้ มาถือได้ว่าเป็นการเตรียมความพร้อมของประชากรไทยที่
ขับเคล่ือนเร่ือง “สังคมสูงอายุ” เป็นระเบียบวาระแห่งชาติ ก�ำลังจะกลายเป็นประชากรสูงอายุอย่างสมบูรณ์ในอนาคต
และได้เห็นชอบแล้วเม่ือวันท่ี 4 ธันวาคม 2561 โดยมี ซึ่งเป็นการวางรากฐานที่ดีในการสนับสนุนให้ผู้สูงอายุสูงวัย
วัตถุประสงค์ให้เกิดการบูรณาการการท�ำงานร่วมกันระหว่าง อยา่ งมคี ณุ ภาพ ในปี 2562 ประเทศไทยไดร้ ว่ มมอื กบั อาเซยี น
หน่วยงานต่าง ๆ ทั้งภาครัฐ ภาคเอกชน และภาคประสังคม ดา้ นการสงู วยั อยา่ งมศี กั ยภาพ (Active Ageing) โดย พลเอก
โดยมีจุดมุ่งหมายร่วมกันคือ ให้คนทุกวัยมีคุณภาพชีวิตท่ีดี ประยทุ ธ์ จนั ทรโ์ อชา นายกรฐั มนตรี ในฐานะประธานอาเซยี น
ในสังคมสูงวัย8 แต่การด�ำเนินงานเพื่อให้เกิดการขับเคลื่อน ได้เสนอให้ประเทศไทยจัดต้ังศูนย์อาเซียนเพื่อผู้สูงอายุ
ดังกล่าวยังไม่เห็นเป็นรูปธรรมเท่าที่ควร โดยเฉพาะอย่างยิ่ง อยา่ งมศี กั ยภาพและนวตั กรรม (ASEAN Centre for Active
การบูรณาการในการใช้ข้อมูลท่ีเป็นฐานข้อมูลเดียวกัน Ageing and Innovation: ACAI) ในการประชุมสุดยอด
สง่ ผลทำ� ใหข้ าดการเชอื่ มโยงขอ้ มลู ระหวา่ งหนว่ ยงานกบั พนื้ ที่ อาเซยี น เนอื่ งจากประเทศไทยถอื วา่ เปน็ ประเทศทมี่ คี วามพรอ้ ม
นอกจากนแ้ี ลว้ ฐานขอ้ มลู ผสู้ งู อายใุ นประเดน็ เรอ่ื งตา่ ง ๆ ควรมี ทงั้ ทางดา้ นองคค์ วามรแู้ ละการดำ� เนนิ งานในดา้ นน้ี
การบูรณาการและจัดการอย่างเป็นระบบและเป็นมาตรฐาน
เดียวกันท้ังหมด เพื่อประโยชน์ในการดึงข้อมูลมาใช้ร่วมกัน ในการด�ำเนินการเพ่ือจัดต้ังศูนย์อาเซียนเพ่ือผู้สูงอายุ
เพื่อให้สามารถสะท้อนสถานการณ์ปัจจุบันได้ สิ่งส�ำคัญที่สุด หรือ ศูนย์ ACAI ท่ีประเทศไทยเป็นประเทศเจ้าภาพใน
รัฐควรจะมีการเตรียมการด้านบุคลากรเพื่อรองรับสังคม ปี 2562 น้ัน ไทยได้จัดประชุมเพื่อเตรียมความพร้อมใน
สูงวัย และบุคลากรที่ท�ำงานด้านผู้สูงอายุจะต้องมีความ การเปิดศูนย์สองครั้ง โดยการประชุมคร้ังแรกเมื่อเดือน
เข้าใจในแผนผู้สูงอายุเป็นอย่างดีเพื่อให้มีการด�ำเนินงาน กรกฎาคม 2562 ผู้เข้าร่วมเป็นองค์กรที่เกี่ยวข้องทางด้าน
ทส่ี อดคลอ้ งกับยทุ ธศาสตรต์ ่าง ๆ ไดอ้ ย่างมปี ระสิทธิภาพ ผู้สูงอายุในประเทศไทย เชน่ ด้านสงั คม เศรษฐกิจ การศึกษา
เพื่อพูดคุยถึงสถานการณ์ และนโยบายที่จะไปน�ำเสนอใน
นอกจากนแ้ี ลว้ ในแผนพฒั นาเศรษฐกจิ และสงั คมแหง่ ชาติ ระดับอาเซียนผ่านกลไกของศูนย์ ACAI ส�ำหรับการประชุม
ตั้งแต่ฉบับที่ 10 (พ.ศ. 2550-2554) เป็นต้นมา ได้มีการ ครั้งท่ีสองเป็นการประชุมร่วมกับตัวแทนในประเทศสมาชิก
ตระหนักถึงการเข้าสู่สังคมสูงวัยในประเทศไทยและกลุ่ม อาเซียนทั้ง 10 ประเทศ ที่ดูแลเรื่องของผู้สูงอายุทั้งด้าน
ประเทศที่พัฒนาแล้ว ซ่ึงสะท้อนให้เห็นความต่ืนตัวในการ
76 สุขภาพคนไทย 2563
สขุ ภาพ สงั คม เศรษฐกจิ และนวตั กรรมตา่ ง ๆ ในการประชมุ ภาพ : https://pr.moph.go.th
ที่มีช่ือว่า Partnership Meeting of ASEAN Centre for
Active Ageing and Innovation: ACAI ช่วงวันท่ี 7-9 “อาเซยี นจำ� เปน็ ตอ้ งมกี ระบวนทศั นใ์ หมส่ ำ� หรบั การเตบิ โต
สิงหาคม 2562 โดยหารือกันเร่ืองสถานการณ์การสูงวัย ทางเศรษฐกจิ ทมี่ พี ลวตั มคี วามยง่ั ยนื และครอบคลมุ ทกุ ภาค
นโยบายของแต่ละประเทศอาเซียน และประเด็นในการขับ สว่ น ไมท่ งิ้ ใครไวข้ า้ งหลงั โดยตอ้ งใหค้ วามสำ� คญั กบั การพฒั นา
เคล่ือนร่วมกัน โดยมีผู้เชี่ยวชาญในประเด็นต่าง ๆ ท้ังด้าน ทนุ มนษุ ยแ์ ละรกั ษาสภาพแวดลอ้ มควบคกู่ นั ไป”11
สขุ ภาพ สงั คม และเศรษฐกจิ มาพดู คยุ รว่ มกนั รวมถงึ ตวั แทน
จากภาคีของประชาคมอาเซียน ได้แก่ จีน ญี่ปุ่น เกาหลีใต้ แนวทางทีเ่ ปน็ องคร์ วมในการด�ำเนินงานเพ่ือความยั่งยนื
และการประชมุ เอเชยี -ยโุ รป Asia-Europe Meeting (ASEM) ครอบคลมุ ใน 3 ดา้ น ไดแ้ ก่ 1) การดแู ลผสู้ งู อายทุ ง้ั ในดา้ นสงั คม
มาร่วมให้ความเห็น ผลการประชุมสรุปเบื้องต้นได้ว่า และดา้ นสาธารณสขุ 2) การเพม่ิ พนู ศกั ยภาพทางเศรษฐกจิ และ
ประเด็นที่ควรน�ำไปขับเคลื่อนผ่านศูนย์ ACAI มี 4 ประเด็น 3) การเสรมิ สรา้ งสภาพแวดลอ้ มทเี่ ออื้ อำ� นวยซง่ึ รวมถงึ การพฒั นา
หลกั ไดแ้ กเ่ รอ่ื ง 1) การออม ระบบประกนั 2) การดแู ลระยะยาว อารยสถาปตั ย์ และนำ� วทิ ยาศาสตร์ เทคโนโลยแี ละนวตั กรรม
3) การดแู ลปฐมภมู ิ โดยเนน้ การดแู ลในชมุ ชน และ 4) การพฒั นา ทจ่ี ะสง่ เสรมิ การพงึ่ ตนเอง และสามารถใชช้ วี ติ อยา่ งมคี ณุ ภาพ
ฐานขอ้ มูล Data center หรอื Data management เพ่ือน�ำ อนั จะนำ� ไปสเู่ ปน็ ประชาคมอาเซยี นทเี่ ออ้ื อาทรและแบง่ ปนั 12
ไปใชพ้ ัฒนานโยบายและระบบบริการ10
ศูนย์ ACAI น้ีมีพันธกิจในการท�ำหน้าท่ีหลักอยู่ 5 เรื่อง
ไทยเปิดตวั ศนู ย์ ACAI ท่ีช่วยสนับสนุนการด�ำเนินความร่วมมือในด้านผู้สูงอายุ
ระหว่างประเทศสมาชิกอาเซียนและหุ้นส่วนต่าง ๆ ทั้งใน
ศนู ยอ์ าเซยี นเพอื่ ผสู้ งู อายอุ ยา่ งมศี กั ยภาพและนวตั กรรม ภมู ภิ าคและระหวา่ งประเทศ ไดแ้ ก่
(ASEAN Centre for Active Ageing and Innovation:
ACAI) ได้เปิดตัวเม่ือวันที่ 3 พฤศจิกายน 2562 ในพิธีเปิด 1. แลกเปลย่ี นความรู้ (Knowledge sharing) ทำ� ใหเ้ รอื่ ง
การประชุมสุดยอดอาเซียนคร้ังท่ี 35 โดยมีพลเอก ประยุทธ์ การดแู ลผสู้ งู อายดุ ขี น้ึ
จนั ทรโ์ อชา นายกรฐั มนตรี เปน็ ประธานในพธิ ี นายกรฐั มนตรี
ไดก้ ลา่ วถอ้ ยแถลงแสดงจดุ ยนื ของประเทศไทยในการสนบั สนนุ 2. เปน็ ศนู ยท์ จ่ี ดั การอบรมรว่ มกนั ระหวา่ งอาเซยี น เปน็ การ
การสร้าง “ความย่ังยืน” ให้กับประชาคมอาเซียนท้ัง 10 อบรมบคุ ลากรตา่ ง ๆ ทจ่ี ะกลบั ไปดแู ลผสู้ งู อายใุ นประเทศตา่ ง ๆ
ประเทศ คือ ฟิลิปปินส์ สิงคโปร์ มาเลเซีย อินโดนีเซีย บรูไน (Capacity training)
เวียดนาม ลาว เมียนมา กัมพูชา และไทย ท่ีมีประชากรรวม
650 ล้านคน รวมกับประเทศจีน ญี่ปุ่น และเกาหลีใต้ หรือ 3. การน�ำเสนอนโยบายเกี่ยวกับเรื่องผู้สูงอายุให้
“อาเซยี น + 3” ดงั ใจความวา่ แก่รัฐบาลประเทศต่าง ๆ โดนใช้ฐานข้อมูลเชิงประจักษ์
ทเ่ี ปน็ (Evidence-based policy advocacy)
4. การเป็นศูนย์ข้อมูลท่ีจะท�ำการติดตามสถานการณ์
ผสู้ งู อายุ รวมทงั้ กจิ กรรมตา่ ง ๆ ทด่ี ำ� เนนิ การผา่ นศนู ยฯ์
5. สนับสนุนองค์ความรู้ท่ีเกิดจากการท�ำวิจัยและการ
ทำ� นวตั กรรมตา่ ง ๆ ทกี่ ลบั ไปสนบั สนนุ ทางดา้ นนโยบายและ
การบรกิ ารตา่ ง ๆ ของประเทศสมาชกิ อาเซยี น
7710 สถานการณ์เด่นทางสุขภาพ
การด�ำเนินการภายใต้ศูนย์ ACAI น้ี รัฐบาลไทยได้มอบ อย่างมั่นคงโดยอาศัยประสบการณ์จากประเทศที่สูงวัยแล้ว
ใหก้ รมการแพทย์ กระทรวงสาธารณสขุ เปน็ ผดู้ ำ� เนนิ งานหลกั นอกจากนค้ี วรมกี ารสรา้ งฐานขอ้ มลู ผสู้ งู วยั ในระดบั นานาชาติ
กรมการแพทย์ ไดม้ แี ผนงานในการจดั ประชมุ “International ทเ่ี ปน็ มาตรฐานเดยี วกนั และสามารถดำ� เนนิ การไปพรอ้ มกนั ได้
Conference on ASEAN plus Three Geriatric Medicine
and Gerontology 2020” ในชว่ งระหวา่ งวนั ที่ 25-26 มนี าคม การมีศูนย์ ACAI ในประเทศไทย จึงเป็นที่คาดว่า
2563 โดยมีอรรถบทการประชุมเรื่อง “Welcome Ageing ผู้สูงอายุไทยเองจะได้รับทั้งความรู้ ข่าวสาร และเทคโนโลยี
Society of ASEAN” ในการประชมุ ครง้ั นจ้ี ะเปน็ การนำ� เสนอ การดูแลผู้สูงอายุจากศูนย์ฯ นี้ ได้โดยตรง เพื่อสนับสนุนให้
ขอ้ สรปุ การดำ� เนนิ งานจากการประชมุ ACAI PREP Meeting: ผู้สูงอายุได้รับการดูแลท้ังทางด้านสุขภาพกาย สุขภาพใจ
ASEAN situation, policy for older person & issues มีความมั่นคงทางด้านต่าง ๆ ในวัยเกษียณ เพื่อก้าวเข้าสู่
to be driven through ACAI รวมถึงการมีเวทีส�ำหรับการ วัยสูงวัยได้อย่างภาคภูมิใจ และมีคุณค่าในตัวเอง ไม่เป็น
อภปิ รายรว่ มกนั ในประเดน็ ทางดา้ นสขุ ภาพ สงั คม เศรษฐกจิ ภาระของลูกหลาน นอกจากน้ีแล้ว ศูนย์ ACAI น้ีจะช่วยให้
และนวตั กรรม ในเรอื่ งการเตรยี มความพรอ้ มสสู่ งั คมสงู วยั ใน ประเทศไทยได้มองเห็นสถานการณ์การเปลี่ยนแปลงทาง
ประเทศอาเซยี น จากนกั วจิ ยั ทเี่ ชยี่ วชาญในประเดน็ ตา่ ง ๆ จาก ประชากรจากประเทศต่าง ๆ ในอาเซียนในหลากหลายมิติ
ประเทศสมาชิกอาเซียน แต่ด้วยสถานการณ์การระบาดของ เพื่อน�ำมาสู่การเตรียมความพร้อมเพ่ือรับมือกับความเร็ว
ไวรัสโคโรน่าที่แพร่กระจายอย่างรวดเร็วและควบคุมได้ยาก ของการสูงวัย อีกท้ังยังเป็นการช่วยวางแผนในการก�ำหนด
จงึ เลอ่ื นการประชมุ ออกไปอยา่ งไมม่ กี ำ� หนด นโยบายหรือยุทธศาสตร์ร่วมกันในการดูแลผู้สูงอายุใน
อาเซียนที่มีแนวโน้มเพ่ิมสูงข้ึนอย่างรวดเร็วในอนาคต
แนวทางการด�ำเนินงานในอนาคตของศูนย์ เพ่อื มุ่งหวังวา่ ผู้สงู อายใุ นอาเซียนเป็นผสู้ ูงวัยอย่างมคี ุณภาพ
ACAI
สรุป
การจัดต้ังศูนย์ ACAI เป็นการเตรียมความพร้อมและ
วางแผนด้านความมั่นคงของมนุษย์ในอนาคต บทบาทและ ประเทศต่าง ๆ ในประชาคมอาเซียนกําลังเผชิญกับการ
แนวทางการดำ� เนนิ งานของศนู ยฯ์ อาจชว่ ยใหป้ ระชากรทกี่ ำ� ลงั สงู วยั ของประชากร การจดั ตงั้ ศนู ย์ ACAI เปน็ การเตรยี มความ
สงู วยั ขน้ึ ในภมู ภิ าคอาเซยี นมคี วามเขม้ แขง็ และมคี ณุ ภาพชวี ติ ท่ี พร้อมและวางแผนด้านความมั่นคงของมนุษย์ การจะท�ำให้
ดใี นระยะยาว เปน็ การลงทนุ เพอ่ื อนาคตของประชาคมอาเซยี น ศูนย์ ACAI นี้ ด�ำเนินไปได้อย่างราบร่ืน ส่ิงส�ำคัญที่เป็นเร่ือง
ทย่ี ดึ ประชาชนเปน็ ศนู ยก์ ลางโดยไมท่ ง้ิ ใครไวข้ า้ งหลงั และมองสู่ ท้าทายคือ การสร้างความร่วมมือระหว่างประเทศสมาชิก
อนาคต13 การทปี่ ระเทศไทยไดร้ บั เลอื กเปน็ ทตี่ ง้ั ของศนู ย์ ACAI สมาคมอาเซียนและภาคีเครือข่ายเพ่ือรองรับสังคมสูงวัย
นั้น เป็นเรื่องท่ีท้าทายอย่างมาก ในการด�ำเนินงานทางด้านผู้ อาเซียนควรร่วมกันแบ่งปันข้อมูล แลกเปลี่ยนประสบการณ์
สูงอายุโดยมีกระทรวงสาธารณสุขเป็นผู้ด�ำเนินงานหลัก สิ่งท่ี ในการทำ� งานดา้ นผสู้ งู อายุ เรยี นรจู้ ากประเทศทป่ี ระสบความ
ศนู ย์ ACAI ควรดำ� เนนิ การเปน็ อยา่ งแรกคอื ความตอ่ เนอื่ งใน สำ� เร็จ ศนู ย์ ACAI จะช่วยกระต้นุ ให้ประเทศต่าง ๆ มองเหน็
การทำ� งานรว่ มกนั ของประเทศสมาชกิ เพอ่ื รว่ มแลกเปลย่ี นและ ปญั หา และชอ่ งวา่ งของการดำ� เนนิ งานดา้ นผสู้ งู อายุ ทสี่ ำ� คญั
อภปิ รายรว่ มกนั ถงึ ประเดน็ ตา่ ง ๆ ทงั้ ทเี่ ปน็ ประเดน็ เรง่ ดว่ นทค่ี วร คือ การมีข้อมูลผู้สูงอายุท่ีเป็นฐานข้อมูลเดียวกันในแต่ละ
สนบั สนนุ ประเดน็ ปญั หา หรอื การแลกเปลยี่ นประสบการณก์ าร หนว่ ยงานของประเทศตา่ ง ๆ จะชว่ ยทำ� ใหก้ ารดำ� เนนิ งานเปน็
ทำ� งานดา้ นผสู้ งู อายุ สงิ่ สำ� คญั คอื การมปี ระเทศพเ่ี ลย้ี ง สำ� หรบั ไปในทศิ ทางเดยี วกนั ตรงประเดน็ และสอดคลอ้ งกบั พนั ธกรณี
ประเทศทก่ี ำ� ลงั เรมิ่ เขา้ สสู่ งั คมสงู อายุ เพอ่ื จะไดก้ า้ วไปขา้ งหนา้ และแนวคิดของอาเซียนที่ให้ประชาชนเป็นศูนย์กลางและไม่
ทอดท้งิ ใครไว้ข้างหลัง
78 สุขภาพคนไทย 2563
9
กระแสนิยมเดิน-วิ่งเพื่อสุขภาพ ภาพ : กรกนก พงษป์ ระดิษฐ์
สู่ยุคเฟื่องฟูของธุรกิจกีฬา
ธุรกิจกีฬาในภาพรวมปี 2562 นี้ได้มีการขยายตัวเพิ่มขึ้นจากปีที่ผ่านมาราวร้อยละ 6 ถึง 7 ตามแนวโน้มของ
พฤติกรรมของผู้บริโภคที่มีกระแสตื่นตัวใส่ใจดูแลสุขภาพและการออกกำ�ลังกาย จำ�นวนคนไทยที่ออกกำ�ลังกายและ
เล่นกีฬาด้วยกิจกรรมการเดิน-วิ่งเพื่อสุขภาพ เพิ่มขึ้นร้อยละ 24.4 ในปี 2561 ประมาณเกือบ 1 ใน 4 ของ
คนไทย (16.03 ล้านคน) เลือกที่จะมีกิจกรรมทางกาย ออกกำ�ลังกายและเล่นกีฬาด้วยวิธีการเดิน-วิ่งเพื่อสุขภาพ
ในช่วงปี 2562 ธุรกิจกีฬาหลายประเภทมีแนวโน้มการ “วงิ่ ลอยฟา้ เฉลมิ พระเกยี รต”ิ (Royal Marathon-Bangkok)
เตบิ โตอยา่ งชดั เจน ทงั้ ในเชงิ ยอดจำ� หนา่ ยและรายไดผ้ า่ นชอ่ ง ในปี 25302 การสง่ เสรมิ ใหม้ กี ารวง่ิ เพอื่ สขุ ภาพโดยนายแพทย์
ทางสอ่ื ชนดิ ตา่ ง ๆ กรมพฒั นาธรุ กจิ การคา้ คาดวา่ ธรุ กจิ กฬี าใน กฤษฎา บานชนื่ จนมกี ารตพี มิ พห์ นงั สอื เรอื่ งการวงิ่ โดยเฉพาะ3
ภาพรวมปี 2562 จะขยายตวั เพมิ่ ขน้ึ จากปที ผ่ี า่ นมาราวรอ้ ยละ 6 หรอื กระแสความสนใจในกฬี าเทนนสิ ในชว่ งท่ี “SuperBall”
ถงึ 7 ตามแนวโนม้ พฤตกิ รรมของผบู้ รโิ ภคทม่ี กี ระแสตน่ื ตวั ใสใ่ จ ภราดร ศรีชาพันธ์ และ “แทมมี่” แทมมารีน ธนสุกานต์
ดแู ลสขุ ภาพและการออกกำ� ลงั กาย ตลอดจนตลาดแฟชน่ั การ สร้างชื่อเสียงให้กับประเทศไทยในการใต่อันดับโลกวงการ
แตง่ กายดว้ ยชดุ กฬี า โดยกระแสการออกกำ� ลงั กายและธรุ กจิ เทนนิสมืออาชีพ ถัดมาก็เป็นกีฬากอล์ฟ ที่ได้รับความนิยม
กีฬาได้รับการกระตุ้นจากการรณรงค์และสนับสนุนอย่าง หลงั จากทมี่ โี ปรกอลฟ์ ชาวไทยหลายรายทปี่ ระสบความสำ� เรจ็
ตอ่ เนอ่ื งของหนว่ ยงานภาครฐั และเอกชนในกฬี าประเภทตา่ ง ๆ ในระดบั สากล ตอ่ มากเ็ กดิ กระแสความนยิ มในกฬี าแบดมนิ ตนั
อาทิ ฟตุ บอลลกี มวย และกจิ กรรมการแขง่ ขนั การวง่ิ เพอ่ื สขุ ภาพ1 ตามน้องเมย์ รัชนก อินทนนท์ ท่ีกระตุ้นให้พ่อแม่ผู้ปกครอง
จำ� นวนมากหนั มาสนใจสง่ บตุ รหลานของตนใหเ้ ขา้ รบั การเรยี น
กระแสนิยมการออกก�ำลังกาย จากอดีตถึง และฝกึ ซอ้ มในกฬี าประเภทดงั กลา่ วมากขน้ึ
ปัจจบุ ัน
อย่างไรก็ดี กระแสความนิยมของกีฬาประเภทต่าง ๆ
หากจะมองย้อนกลับไป กระแสการให้ความสนใจด้าน ทก่ี ลา่ วมาขา้ งตน้ นนั้ กย็ งั ไมป่ รากฏภาพเดน่ ชดั ในแงข่ องการ
กฬี าประเภทตา่ ง ๆ ของคนไทยเกดิ ขนึ้ มาเปน็ ชว่ ง ๆ ตวั อยา่ งเชน่ “บูม” ในวงการอุตสาหกรรมและธุรกิจกีฬามากนัก สาเหตุ
การรวมกลุ่มของนักว่ิงเพื่อสุขภาพท่ีเร่ิมตั้งแต่ปี 2524 สำ� คญั อาจเนอื่ งมาจากกจิ กรรมกฬี าดงั กลา่ วคอ่ นขา้ งจำ� กดั อยู่
โดยศาสตราจารย์ นายแพทย์อุดมศิลป์ ศรีแสงนาม กระท่ัง เฉพาะกลมุ่ ผทู้ สี่ นใจทดลองนำ� มาเลน่ ผทู้ เ่ี ลน่ ตามยงั มจี ำ� นวน
นำ� ไปสกู่ ารรวมตวั กนั ของกลมุ่ นกั วงิ่ กวา่ 80,000 คน ในงาน ไมม่ ากหากเปรยี บเทยี บกบั จำ� นวนประชากรในระดบั ประเทศ
7910 สถานการณ์เด่นทางสุขภาพ
ทงั้ นอี้ าจดว้ ยขอ้ จำ� กดั ดา้ นอปุ กรณ์ คา่ ใชจ้ า่ ยในการเลน่ หรอื การดีดตัวของจ�ำนวนคนไทยที่ออกก�ำลังกายและเล่นกีฬา
สถานทใี่ นการทำ� กจิ กรรม ด้วยกิจกรรมการเดิน-วิ่งเพื่อสุขภาพ ท่ีเพ่ิมข้ึนในอัตราเลข
สองหลักทุกปีในช่วงหลัง ๆ จากร้อยละ 15.4 ในปี 2557
อย่างไรก็ตาม กระแสความนิยมในกิจกรรมการว่ิงเพ่ือ มาอยู่ที่ร้อยละ 18.2 ในปี 2559 และเพิ่มข้ึนอย่างต่อเนื่อง
สุขภาพของคนไทยได้เพ่ิมขึ้นอย่างเป็นปรากฏการณ์ใน เปน็ รอ้ ยละ 23.1 และ 24.4 ในปี 2560 และ 2561 ตามลำ� ดบั
ปัจจุบัน ผู้คนจ�ำนวนมากทุกเพศวัยหันมาให้ความสนใจใน หรอื กลา่ วอกี นยั หนง่ึ คอื ประมาณเกอื บ 1 ใน 4 ของคนไทย
การออกกำ� ลงั กายดว้ ยการวง่ิ ขอ้ มลู จากการตดิ ตามเฝา้ ระวงั (16.03 ลา้ นคน) เลอื กทจ่ี ะมกี จิ กรรมทางกายโดยออกกำ� ลงั กาย
พฤติกรรมด้านกิจกรรมทางกายของคนไทยในช่วงหลายปี และเลน่ กฬี าดว้ ยวธิ กี ารเดนิ -วงิ่ เพอ่ื สขุ ภาพ
ท่ีผ่านมา ได้ส่งสัญญาณท่ีน่าสนใจเก่ียวกับปรากฏการณ์
ภาพท่ี 1 รอ้ ยละของคนไทยทม่ี กี จิ กรรมทางกายดว้ ยการเดนิ -วง่ิ เพอ่ื สขุ ภาพ ระหวา่ งปี 2557-25614
23.1 24.4
15.4 16.3 18.2
ปี 2557 ปี 2558 ปี 2559 ปี 2560 ปี 2561
ทมี่ า: ศนู ยพ์ ฒั นาองคค์ วามรดู้ า้ นกจิ กรรมทางกายประเทศไทย (TPAK) สถาบนั วจิ ยั ประชากรและสงั คม ม.มหดิ ล
กระแสเดนิ -วงิ่ เพอื่ สขุ ภาพของคนไทยทำ� ใหเ้ กดิ กจิ กรรม ภาพ : เวบไซต์ Thairunning.com
การเดนิ -วงิ่ อยา่ งแพรห่ ลายไปทวั่ ประเทศ จำ� นวนงานมหกรรม
การวง่ิ เพอ่ื สขุ ภาพทถ่ี กู จดั ขนึ้ ในปี 2562 มมี ากถงึ 200-250 งาน
ตอ่ เดอื นหรอื ประมาณ 3,000 งานตอ่ ปี นบั เปน็ ปรากฏการณ์
ที่ไม่เคยเกิดขึ้นมากเช่นนี้มาก่อนในสังคมไทย โดยในการ
จัดงานมหกรรมการว่ิงเพื่อสุขภาพน้ี หากเป็นงานขนาดเล็ก
หรือขนาดกลาง แต่ละครั้งจะมีผู้เข้าร่วมกิจกรรมประมาณ
1,000 – 5,000 คนต่องาน โดยงานว่งิ ขนาดกลางและขนาด
เล็กดังกล่าวก็จะกระจายเกิดข้ึนในระดับอ�ำเภอ หรือระดับ
ท้องถ่ินท่ัวประเทศ ขณะที่ขนาดใหญ่ที่เป็นงานระดับจังหวัด
เชน่ งาน สสส. จอมบงึ มาราธอน บางแสนมาราธอน วงิ่ ผา่ เมอื ง
ภูเก็ตมาราธอน เชียงใหม่มาราธอน เป็นต้น จะมีผู้เข้าร่วม
เป็นหลักหมื่นคนข้ึนไป5 น่ันหมายความว่าในปัจจุบันจะมี
คนไทยไม่ต่�ำกว่า 15 ล้านคนที่ออกมาร่วมกิจกรรมงานวิ่ง
เพอื่ สุขภาพที่วา่ นี้ เม่อื เปรียบเทียบกบั สถิติประมาณการของ
สมาพันธ์ชมรมเดินว่ิง เพ่ือสุขภาพไทยที่ระบุว่า ในช่วงก่อน
ปี 2550 นน้ั ประเทศไทยมนี กั วง่ิ ประมาณ 5 ลา้ นคนเทา่ นน้ั
นั่นเท่ากับว่าในช่วงสิบปีที่ผ่านมา ไทยเรามีผู้ท่ีให้ความสนใจ
กจิ กรรมการเดนิ วง่ิ เพอื่ สขุ ภาพเพมิ่ ขน้ึ ราว 10 ลา้ นคน
80 สุขภาพคนไทย 2563
นอกจากนี้ ภาครฐั ภาคประชาสงั คมและองคก์ รปกครอง ภาพ : เวบไซต์ Thairunning.com
ส่วนท้องถิ่นก็ได้ส่งเสริมให้มีการออกก�ำลังกายทั้งเดิน-ว่ิงใน
ระดบั ชมุ ชนตา่ ง ๆ ทว่ั ประเทศ จนเกดิ ความนยิ มและกระแส
เดนิ -วงิ่ ในวงกวา้ ง นพ. ไพโรจน์ เสานว่ ม ผอู้ ำ� นวยการสำ� นกั
สง่ เสรมิ วถิ ชี วี ติ สขุ ภาวะ สสส. กลา่ ววา่ ปจั จบุ นั คนไทยหนั มา
รักษาสุขภาพและออกก�ำลังกายกันมากข้ึน โดยคนไทยกว่า
70% ออกก�ำลังกายด้วยการเดินเป็นหลัก โดยการเดินและ
การใช้จักรยานในชีวิตประจ�ำวันเป็นเป้าหมายหนึ่งในการ
ดำ� เนนิ งานของ สสส. เพอื่ สง่ เสรมิ ใหค้ นไทยมกี จิ กรรมทางกาย
เพอื่ ลดพฤตกิ รรมเนอื ยนงิ่ รวมถงึ แกไ้ ขปญั หาในมติ ดิ า้ นสงั คม
เศรษฐกิจ และสิ่งแวดล้อม โดยมีงานวิจัยและปฏิบัติการ
ในระดบั พน้ื ที่ อาทิ ซ.งามดพู ลเี ขตสาทร กทม. เทศบาลนคร
หาดใหญ่ จ.สงขลา เทศบาลต�ำบลนาทวี อ.นาทวี จ.สงขลา
เทศบาลเมืองระนอง จ.ระนอง เทศบาลนครพิษณุโลก
จ.พิษณุโลก เทศบาลนครตรัง จ.ตรัง และการเสริมสร้าง
การเดินหรือใช้จักรยานเพื่อการท่องเท่ียวเชิงวัฒนธรรม
อ.เชยี งคำ� จ.พะเยา เปน็ ตน้ 6
สยู่ คุ เฟือ่ งฟขู องธุรกจิ กีฬา ตาราง 1 มลู คา่ การนำ� เขา้ สนิ คา้ และอปุ กรณก์ ฬี าทสี่ ำ� คญั
เดนิ -วิ่งเพื่อสขุ ภาพ ระหวา่ งปี 2560-25627
หากพจิ ารณาในแงธ่ รุ กจิ กฬี า จะเหน็ ไดว้ า่ มูลค่า : ล้านบาท อตั ราการขยายตัว (%)
ในการจดั งานวงิ่ แตล่ ะครงั้ นน้ั ผจู้ ดั งานจะตอ้ งมี
การแจกเสอ้ื กฬี าใหผ้ เู้ ขา้ รว่ มกจิ กรรม เหรยี ญท่ี สินค้า 2560 2561 2562 2560 2561 2562
ระลกึ รวมทง้ั เครอ่ื งดมื่ และอาหารใหก้ บั นกั กฬี า 1) เสอื้ ผ้ากฬี า 5,418.74 6,951.78 8,451.09 8.61 28.29 21.57
ในอีกมุมหน่ึง นักกีฬาเองก็ต้องมีการเตรียม
อปุ กรณต์ า่ ง ๆ ไมว่ า่ จะเปน็ รองเทา้ วงิ่ กางเกง 2) รองเท้ากีฬา 3,168.16 4,509.98 6,470.50 6.80 42.35 43.47
วิ่ง หรอื อปุ กรณ์เทคโนโลยที ี่ใช้ประกอบการวิ่ง
ของตนตามแตร่ สนยิ มของนกั วง่ิ คนนนั้ ๆ ดว้ ย 3) เครอ่ื งเล่นกีฬา 4,908.35 5,518.24 5,071.43 -1.67 12.43 -8.10
ปรากฏการณ์ดังกล่าวนี้ ส่งผลให้อุตสาหกรรม
และธรุ กจิ ดา้ นการกฬี าเจรญิ เตบิ โตและขยายตวั รวม 13,495.24 16,979.99 19,993.02 13.74 83.07 56.94
ทีม่ า : ศูนยเ์ ทคโนโลยสี ารสนเทศและการส่ือสาร สำ� นักงานปลัดกระทรวงพาณิชย์
โดยความร่วมมือจากกรมศลุ กากร
อยา่ งมากในชว่ งหลายปที ผี่ า่ นมา มลู ค่าทางการตลาดของธรุ กจิ และสินคา้ กีฬาในประเทศไทย
จากขอ้ มลู ในตารางท่ี 1 จะเหน็ ไดว้ า่ ในชว่ งปี 2560-2562 ในปี 2561 ว่ามีมูลค่าสูงถึง 120,000 ล้านบาท และยัง
แนวโนม้ การขยายตวั ของสนิ คา้ ทม่ี อี ตั ราการขยายตวั สงู ทส่ี ดุ สามารถขยายตัวได้อีกอย่างน้อย 5% ซึ่งอัตราการขยายตัว
คือ สินค้าในกลุ่มประเภทรองเท้ากีฬา (ขยายตัวประมาณ และมูลค่าการน�ำเข้าดังกล่าว สอดคล้องกับปรากฏการณ์
รอ้ ยละ 43) รองลงมาคอื สนิ คา้ ในกลมุ่ เสอ้ื ผา้ กฬี า (ขยายตวั การเพิ่มข้ึนของจ�ำนวนผู้ออกก�ำลังกายในปัจจุบัน อีกท้ัง
ประมาณร้อยละ 22) ซึ่งส่งผลให้อัตราการขยายตัวใน สินค้าในกลุ่มกีฬา ไม่ว่าจะเป็นรองเท้าหรือชุดกีฬาได้ถูก
ภาพรวมของสินค้าในกลุ่มท่ีเกี่ยวข้องกับกีฬามีการขยายตัว ออกแบบมาเฉพาะประเภทกีฬา มีความหลากหลายและ
เกือบร้อยละ 60 และมีมูลค่าการน�ำเข้าสินค้าในกลุ่ม สวยงามจนกลายเปน็ แฟชน่ั และชว่ ยกระตนุ้ ใหอ้ ตุ สาหกรรม
ดงั กลา่ วเกอื บ 20,000 ลา้ นบาท สง่ ผลใหม้ กี ารคาดประมาณวา่ และธรุ กิจกีฬามกี ารขยายตัวเปน็ อย่างมาก
8110 สถานการณ์เด่นทางสุขภาพ
ภาพที่ 2 รอ้ ยละของเหตผุ ลทเี่ ลอื กมกี จิ กรรมทางกายดว้ ยการเดนิ -วงิ่ เพอื่ สขุ ภาพ ปี 2561
อยากใหส้ ขุ ภาพแขง็ แรง/ปอ้ งกนั การเจบ็ ปว่ ย 26.74% 37.60%
สะดวก หาพนื้ ทไ่ี ดง้ า่ ย มพี น้ื ทใี่ กลบ้ า้ น
ตอ้ งการลดนำ้� หนกั 7.29% 15.72%
ใชอ้ ปุ กรณไ์ มเ่ ยอะ 7.13% 12.97%
ตอ้ งการมรี ปู รา่ งทส่ี วยงาม 4.70% 12.16%
ผอ่ นคลายความเครยี ด 4.21%
ตรงกบั ความชอบและรสนยิ ม 3.40%
เพอื่ นหรอื คนทรี่ จู้ กั ชวน 2.92%
ประหยดั คา่ ใชจ้ า่ ย 2.43%
รกั ษาโรค/บรรเทาโรค 2.27%
แพทยแ์ นะนำ� 1.78%
สถานทท่ี ำ� งานสนบั สนนุ 1.13%
เหน็ ผลลพั ธเ์ รว็ กวา่ วธิ อี นื่ 1.13%
มกี จิ กรรมรว่ มกบั ครอบครวั 0.97%
ไดร้ วมกลมุ่ กบั เพอ่ื น 0.97%
ตอ้ งการพชิ ติ เปา้ หมาย/เอาชนะตนเอง 0.97%
ไมเ่ สย่ี งตอ่ การบาดเจบ็ 0.81%
ไมเ่ หนอื่ ยหรอื หนกั จนเกนิ ไป 0.32%
อยากเขา้ รว่ มงานวง่ิ 0.32%
ชอบบรรยากาศงานวงิ่ /สถานทว่ี งิ่ 0.16%
วงิ่ ตามพต่ี นู
ตามกระแส
ตามดารา
ทม่ี า: ศนู ยพ์ ฒั นาองคค์ วามรดู้ า้ นกจิ กรรมทางกายประเทศไทย (TPAK) สถาบนั วจิ ยั ประชากรและสงั คม มหาวทิ ยาลยั มหดิ ล
ทำ� ไมคนไทยจงึ นยิ มเดิน-วงิ่ เพือ่ สขุ ภาพ? สรปุ
นอกเหนอื จากการกระตนุ้ การออกกำ� ลงั กายผา่ นสอื่ ตา่ ง ๆ ทุกวันนี้ภาพของนักว่ิงเพื่อสุขภาพตามสวนสาธารณะ
ของธุรกิจกีฬาแล้ว หากพิจารณาในแง่การรณรงค์เพ่ือส่ง บรเิ วณทโี่ ลง่ หรอื ถนนหนทางในหมบู่ า้ นทต่ี า่ งออกมาเดนิ -วงิ่
เสริมสุขภาพคนไทย อาจกล่าวได้ว่า เป็นยุคแห่งการผลิดอก เพื่อสุขภาพในยามเช้า หรือตอนเย็นหลังเลิกงาน กลายเป็น
ออกผลของการรณรงคส์ ง่ เสรมิ การมกี จิ กรรมทางกาย การออก ภาพทค่ี นุ้ ตาสำ� หรบั บา้ นเรา ปรากฏการณง์ านวง่ิ เพอื่ สขุ ภาพน้ี
กำ� ลงั กายและการเลน่ กฬี าในประเทศไทย โดยเฉพาะกจิ กรรม ไดส้ รา้ งมติ ใิ หมข่ องการมกี จิ กรรมทางกายและการออกกำ� ลงั
การเดิน-วิ่งเพื่อสุขภาพ ท่ีได้รับความสนใจจากประชาชน กายเพอื่ สขุ ภาพ เมอ่ื ประชาชนจำ� นวนมากหยบิ รองเทา้ ออก
เป็นประวัติการณ์ ท้ังน้ีเมื่อพิจารณาเหตุผลท่ีคนไทยเลือกมี มาวง่ิ เพอื่ สขุ ภาพกน็ บั เปน็ การเปลย่ี นแปลงไปสชู่ วี ติ ใหมแ่ ละ
กจิ กรรมทางกายดว้ ยการเดนิ วง่ิ เพอ่ื สขุ ภาพ ผลจากการสำ� รวจ คุณภาพชีวิตที่ดีข้ึน ในวินาทีน้ันความเส่ียงต่อการเจ็บป่วย
ชใ้ี หเ้ หน็ วา่ สว่ นใหญเ่ ปน็ เหตผุ ลทเี่ กย่ี วขอ้ งกบั แรงจงู ใจภายใน ด้วยโรคในกลุ่ม Non-Communicable Diseases (NCDs)
และความตระหนกั ทางดา้ นสขุ ภาพ เชน่ อยากทจ่ี ะใหส้ ขุ ภาพ รวมไปถึงโรคอ้วน ก็ได้ลดลงตามไปด้วย ซึ่งช่วยลดงบ
รา่ งกายแขง็ แรง ไมเ่ จบ็ ปว่ ยงา่ ย ตอ้ งการลดนำ้� หนกั และมรี ปู รา่ ง ประมาณท่ีประเทศต้องใช้ส�ำหรับการรักษาพยาบาลโรคใน
ทด่ี ี เปน็ ตน้ ขณะทอ่ี กี สว่ นมองเหน็ ถงึ ขอ้ ดขี องกจิ กรรมการวงิ่ กลุ่มดังกล่าวได้บ้าง ดังนั้น กระแสนิยมเดิน-ว่ิงเพ่ือสุขภาพ
ท่ีเป็นกิจกรรมที่สามารถท�ำได้สะดวก ในแง่ของพ้ืนท่ีและ นอกจากจะสร้างผลประโยชน์ให้กับอุตสาหกรรมและธุรกิจ
การเขา้ ถงึ การใชบ้ รกิ ารทใ่ี กลบ้ า้ น ประกอบกบั ไมจ่ ำ� เปน็ ตอ้ งใช้ ดา้ นกฬี าแลว้ ยงั สง่ ผลดที างตรงในระดบั บคุ คลของประชาชน
อปุ กรณห์ รอื เครอื่ งมอื ยงุ่ ยาก นอกจากนย้ี งั มบี างสว่ นทใี่ หข้ อ้ มลู แตล่ ะคน ใหม้ สี ขุ ภาพแขง็ แรง รวมถงึ ชว่ ยทำ� ใหป้ ระเทศชาติ
วา่ ทส่ี นใจออกมาวง่ิ นเ้ี ปน็ เพราะการตามบคุ คลผมู้ ชี อ่ื เสยี งหรอื และสงั คมของเราประหยดั งบประมาณดา้ นการรกั ษาพยาบาล
การวงิ่ ตามกระแสความนยิ มในปจั จบุ นั ดว้ ย (ภาพท่ี 2) ไปไดอ้ กี มากโขเลยทเี ดยี ว
82 สุขภาพคนไทย 2563
10
อีสปอร์ต: ภาพ : https://www.alleduguide.com
กีฬาหรือเกมกลธุรกิจข้ามชาติ?
อีสปอร์ต คือกิจกรรมการแข่งขันวิดีโอเกมท่ีได้รับความนิยมจากผู้เล่นเกมท่ัวโลกจ�ำนวนมาก สามารถสร้างรายได้แก่
บริษัทเกมเป็นเงินมหาศาล น�ำไปสู่การเกิดธุรกิจท่ีเกี่ยวกับเกมจ�ำนวนมาก เช่น การจ�ำหน่ายอุปกรณ์ และผลิตภัณฑ์
ท่ีใช้ในการเล่นเกมท่ีเสริมสร้างอรรถรสในการเล่นเกมให้มีความสมจริงมากข้ึน อีสปอร์ตเติบโตอย่างมากท่ามกลางข้อ
สงสัยว่ามันเป็นกีฬาจริงหรือไม่ สามารถสร้างอาชีพท่ียั่งยืนได้อย่างไร มันส่งผลกระทบด้านลบต่อพฤติกรรมติดเกม
หรือไม่ และอีสปอร์ตจะเขา้ มาเปลี่ยนแปลงทัศนคติ คา่ นิยม และพฤตกิ รรมของผู้เล่นดา้ นสุขภาพและกีฬาอย่างไร
นอกจากน้ี ยังมีกระแสวิพากษ์วิจารณ์ท่ัวโลกต่อ พจนานุกรม Oxford นิยามว่าอีสปอร์ต คือ “กิจกรรม
อีสปอร์ตในเร่ืองอายุของผู้เล่น ผลกระทบต่อพัฒนาการทาง การแข่งขันเกมวิดีโอ ท่ีมีผู้แข่งขันระดับมืออาชีพหลายคน
สมอง การพนันออนไลน์ และภาษีรายได้จากบริษัทเกมที่ และมีผู้ชม”
สร้างก�ำไรมหาศาลบนผลกระทบต่อสุขภาวะของเด็กและ
เยาวชนจนเกิดค�ำถามว่า การส่งเสริมอีสปอร์ตมันคุ้มค่า พจนานุกรม Cambridge นิยามว่าอีสปอร์ต คือ
หรอื ไม?่ บทความนจี้ ะกลา่ วถงึ การเตบิ โตและพฒั นาการของ “กิจกรรมการเล่นเกมคอมพิวเตอร์ กับผู้เล่นรายอ่ืนบน
อีสปอร์ตในระดับสากลและในประเทศไทย ผลกระทบใน อินเทอร์เนต็ ซึง่ มกั เลน่ เพือ่ ชงิ เงินรางวลั และมีการถ่ายทอด
ดา้ นสขุ ภาวะของอสี ปอรต์ มมุ มองของฝา่ ยตา่ ง ๆ ทเี่ กย่ี วกบั ใหผ้ ชู้ มดู โดยผา่ นอนิ เทอรเ์ นต็ หรอื บางครงั้ กจ็ ดั เปน็ กจิ กรรม
อีสปอร์ต และข้อคิดเห็นของภาคประชาสังคมในการ แข่งขนั ในสถานทีข่ นาดใหญ”่
ลดผลกระทบทางลบของอสี ปอร์ตในประเทศไทย
เว็บไซต์ dictionary.com นิยามว่าอีสปอร์ต คือ
อสี ปอร์ตคืออะไร? “กจิ กรรม หรอื ทวั รน์ าเมน้ ตก์ ารแขง่ ขนั วดิ โี อเกม โดยเฉพาะ
นักเล่นเกมมืออาชีพ” ขณะท่ี เว็บไซต์ข่าว เดอะเทเลกราฟ
วิกิพีเดีย นิยามอีสปอร์ตว่าคือ “รูปแบบการแข่งขันท่ีมี อธบิ ายวา่ คอื “กจิ กรรมแขง่ ขนั วดิ โี อเกมระดบั มอื อาชพี ซง่ึ จะ
สอื่ กลางคอมพวิ เตอร์ ระบบอเิ ลก็ ทรอนกิ ส์ ผา่ นเกม วดิ โี อเกม แข่งด้วยเกมอะไรก็ได้ มีผู้แพ้ ผู้ชนะ และปัจจุบัน มันคือ
ทผ่ี เู้ ล่นระดบั จรงิ จัง มอื อาขีพ เขา้ รว่ มการแข่งขันผา่ นระบบ กจิ กรรมทวั รน์ าเมน้ ทใ์ นแตล่ ะปี จะมผี เู้ ลน่ มากมายจากทวั่ โลก”
ปฏสิ มั พนั ธค์ อมพวิ เตอร-์ มนษุ ย์ เพอื่ ชงิ เงนิ รางวลั ทม่ี คี นด”ู
จะเห็นได้ว่า นิยามของค�ำว่า “อีสปอร์ต” ที่ใช้อ้างอิง
กันในอุตสาหกรรมวิดีโอเกมนั้น เกิดข้ึนมาจากฝั่งธุรกิจท่ีใช้
8310 สถานการณ์เด่นทางสุขภาพ
อธิบายกิจกรรมดังกล่าว ปัจจุบันกิจกรรมแข่งขันเล่นเกม ภาพ : https://paris-esports.com
ชิงเงินรางวัลก�ำลังได้รับความนิยมและกระแสสนับสนุน
จากฝั่งนักธุรกิจ บริษัทภาคเอกชนได้จัดงานแข่งขันท่ีมีกลุ่ม ทัวร์นาเม้นท์น้ีได้รับความนิยมตามร้านค้าอินเทอร์เน็ต
เปา้ หมายคอื ผู้เลน่ เกมออนไลนต์ ่าง ๆ ให้เข้าร่วมกิจกรรมนี้ คา่ เฟต่ า่ ง ๆ และขยายไปสกู่ ารจดั การแขง่ ขนั ในโรงแรม และ
สนามกฬี า โดยในปี 2004 เมอื งปซู าน เกาหลใี ต้ ไดจ้ ดั แขง่ ขนั
ประเดน็ ปญั หาในเรอื่ งการนยิ ามอสี ปอรต์ คอื การนยิ ามวา่ ทัวร์นาเม้นท์สตาร์คราฟ์ท่ีมีผู้เล่นระดับมืออาชีพเข้าร่วม
“อีสปอร์ตเป็นกีฬา” โดยผ่านการรับรองของกระทรวง ในชว่ งเวลานนั้ เองทผ่ี เู้ ลน่ สว่ นมากตระหนกั ดวี า่ เกาหลใี ตเ้ ปน็
การท่องเที่ยวและกีฬาของไทย1 เมื่อปี 2561 จึงท�ำให้เกิด ประเทศทยี่ งิ่ ใหญส่ ำ� หรบั ตน้ แบบการจดั การแขง่ ขนั อสี ปอรต์
วิวาทะถกเถียงกันมากว่า อีสปอร์ตเป็นกีฬาด้วยคุณสมบัติ
ใด เน่ืองจากไม่มีบรรทัดฐานสากลท่ีนิยามอย่างชัดเจนว่า ในปี 2000 เกาหลีใต้ไดท้ �ำให้คอเกมร้จู ักกบั การแขง่ ขัน
อีสปอร์ตเป็นกีฬา มีแต่ฝั่งผู้ประกอบการธุรกิจเกมเท่าน้ันที่ ที่ชื่อว่า เวิล์ดไซเบอร์เกมส์ ซ่ึงเป็นการจัดทัวร์นาเม้นท์การ
บอกวา่ นคี่ อื “กฬี าอเิ ลก็ ทรกนกิ ส์ หรอื กฬี าทไ่ี มต่ อ้ งออกกำ� ลงั ” แข่งขันระดับนานาชาติครั้งแรก โดยมี 17 ตัวแทนประเทศ
ตา่ ง ๆ เขา้ รว่ มการแขง่ ขนั มนั เปรยี บเสมอื นโอลมิ ปกิ สำ� หรบั
พัฒนาการของอีสปอร์ต นักเล่นเกมอีสปอร์ต โดยมีการแข่งขันใน 5 เกมส�ำคัญ คือ
เอจออฟเอ็มไพร์ 2 ฟีฟ่า 200 เควก 3 อารนี ่า สตารค์ ราฟท์
จดุ เรม่ิ ตน้ ของอสี ปอรต์ คอื ค.ศ. 1972 เมอ่ื เกม Pacman วอร์บลัด และ อันรีลทัวร์นาเม้นท์ และเป็นท่ีนิยมมากข้ึน
เกมแนวอาร์เขตตะลุยผ่านด่าน ท่ีนักศึกษามหาวิทยาลัย เร่ือย ๆ โดยในปี 2013 มีนักเล่นเกมเข้าร่วมกว่า 800 คน
สแตนฟอร์ดได้จัดการแข่งขันขึ้น โดยเรียกการแข่งขันนี้ว่า จาก 70 ประเทศ
“Intergalactic Spacewar Olympics” ซึ่งจัดในห้องแล็บ
โดยใช้เกมสเปซวอร์ในการแข่งขัน ของรางวัลคือสมาชิก หนงั สอื ชอ่ื “Inside the E-sport Industry” โดย Carla
นิตยสารเดอะโรลลิ่งสโตนฟรีหน่ึงปี ทศวรรษถัดมา มีผู้คน Mooney อธบิ ายวา่ กจิ กรรมอสี ปอรต์ นน้ั จรงิ ๆ เรมิ่ มมี านาน
เล่นเกมวิดีโอตามบ้านเรือนทั่วไป เครื่องเล่มเกมแพร่หลาย ตง้ั แตส่ มยั ทผ่ี คู้ นยงั เลน่ เกมตู้ ในลกั ษณะแขง่ ขนั กนั เปน็ ชมรม
มากข้ึน การแข่งขันมักจัดข้ึนเพ่ือความสนุกสนาน แข่งกัน ในช่วงทศวรรษ 1970 แตต่ อนนน้ั ยังไมเ่ รียกวา่ เปน็ อสี ปอร์ต
ในครอบครัว หรือระหว่างเพ่ือน เพื่อเอาชนะแต่ละแมทช์ สว่ นในปี 2015 มีแฟน ๆ กว่า 6,000 คน เข้าร่วมรบั ชมการ
หรือสะสมแต้มอันดับ และมีการต้ังชื่อผู้เล่นกัน จนมาในปี แข่งขันอีสปอร์ตในเมดิสัน สแควร์ การ์เดน เมืองนิวยอร์ก
1990 ได้มีการเปลี่ยนวิถีการเล่นของผู้คนเข้าสู่อินเทอร์เน็ต ซึ่งเป็นสนามบาสเก็ตบอลระดับเอ็นบีเอ หรือ ในปี 2016
อนุญาตให้ผู้เล่นแปลกหน้าจ�ำนวนมาก เข้าร่วมการแข่งขัน คอเกมทั่วโลกที่เข้าร่วมกิจกรรมอีสปอร์ตมีมากถึง 148
บนเซิรฟ์ เวอร์ หรอื ทเี่ รยี กกันวา่ ออนไลนเ์ กม ลา้ นคน โดยเตบิ โตมากกว่าร้อยละ 10 ในแตล่ ะป2ี
ในปลายศตวรรษท่ี 20 ธุรกิจอีสปอร์ต เสมือนถูก คณะกรรมการการกฬี าแห่งประเทศไทย กระทรวงการ
เปิดศักราชด้วยประเทศเกาหลีใต้ ตั้งแต่ปี 1995 จนถึง ทอ่ งเทยี่ วและกฬี า ไดข้ านรบั สภาโอลมิ ปกิ แหง่ เอเชยี ดว้ ยการ
ปี 2005 เกาหลใี ตไ้ ดล้ งทนุ ไปกวา่ 32.5 พนั ลา้ นเหรยี ญสหรฐั ประกาศให้ “อีสปอร์ตเป็นชนิดกีฬาท่ีสามารถจดทะเบียน
ในการสร้างระบบพ้ืนฐานอินเทอร์เน็ตตลอดท่ัวทั้งประเทศ
ท�ำให้เกาหลีใต้วันนี้มีอัตราการเข้าถึงอินเทอร์เน็ตท่ีสูงสุด
ในโลกและอัตราความเร็วอินเทอร์เน็ตสูงสุดในโลก ท�ำให้
เกาหลีใต้มีค่าบริการอินเทอร์เน็ตที่ถูกมากและร้าน
อินเตอร์เน็ตคาเฟ่กลายเป็นแหล่งชุมนุมของบรรดาวัยรุ่น
ในชว่ งตน้ ปี 2000 จนเกดิ ชมุ ชนคนเล่นเกมข้นึ มาและเรมิ่ คยุ
กนั เรอื่ ง “ทกั ษะในการเลน่ เกม” อยา่ งแพรห่ ลาย ชว่ งนน้ั เอง
ท่ีเกมสตาร์คราฟท์ก�ำลังเป็นที่นิยมข้ึนมา ซึ่งเป็นเกมแนว
ยุทธวิธีการวางกลหมากการต่อสู้ ของบริษัทบลิซซาร์ด
เอน็ เตอร์เทนเมน้ ท์ และเร่มิ เรียกกิจกรรมการแขง่ ขันนวี้ ่าลกี
84 สุขภาพคนไทย 2563
จดั ตง้ั เปน็ สมาคมกฬี าในประเทศไทยได”้ ตามพระราชบญั ญตั ิ เยาวชน ประกอบกับความรู้เท่าทันสื่อยังต�่ำ ขาดความรับรู้
การกฬี าแหง่ ประเทศไทย พ.ศ 2558 เมอื่ วนั ท่ี 27 กรกฎาคม ตระหนักในผลกระทบทางลบของสื่อเกมและออนไลน์
พ.ศ. 2560 โดยช้ีแจงว่า อีสปอร์ตเป็นกีฬาท่ีมีสหพันธ์กีฬา ขณะท่ีพ่อแม่เล้ียงลูกแบบให้เล่นเกมและมือถือ หรือเป็น
นานาชาตริ บั รอง มกี ารจดั การแขง่ ขนั ในระดบั นานาชาติ ฯลฯ ตัวอย่างที่ไม่ดีในการใช้ส่ือแก่ลูก ๆ ท�ำให้สถิติของผู้ติดเกม
และการรบั รองอีสปอรต์ เปน็ คนละส่วนกับปัญหาเด็กติดเกม ในประเทศไทยสงู มาก ในทางกลบั กนั ฝง่ั ผปู้ ระกอบการธรุ กจิ
เกมกลับมองว่า การส่งเสริมผู้เล่นเกมท่ัวไปให้มุ่งสนใจใน
อาชพี ในฝนั ของเดก็ ไทย อีสปอร์ต หรือนักกีฬาอีสปอร์ตกลับจะช่วยแก้ปัญหาภาวะ
ติดเกมในเด็กและเยาวชนได้ด้วยเหตุผลที่ว่า การเล่นเกม
สารคดีเรื่อง “All work all play” (2015) เปิดเผยว่า3 อย่างมีระเบียบวินัยจะท�ำให้เด็กมีทักษะการควบคุมตนเอง
แม้อาชีพนักเล่นเกมอีสปอร์ตจะนิยมและดึงดูดเด็กและ และไม่หลงตดิ อยู่ในเกมมากเกนิ ไป
เยาวชนเข้าสู่วงจรนี้ในแต่ละปีเพิ่มมากขึ้น แต่จริง ๆ แล้ว
อาชีพน้ีไม่ย่ังยืนนัก โดยช่วงวัยท่ีดีท่ีสุด คือ อายุ 20-21 ปี องคก์ ารอนามยั โลก WHO ให้ค�ำจ�ำกัดความผู้ท่ีเข้าข่าย
เนื่องจากเป็นช่วงท่ีสมองพัฒนาเต็มที่ต่อเนื่องตั้งแต่เกิด เป็นโรคติดเกมว่า มีพฤติกรรมการเล่นเกมคอมพิวเตอร์
เป็นช่วงท่ีผู้เล่นมีทักษะทางสมองและความไวในการโต้ตอบ หรือวิดีโอเกมท้ังแบบออนไลน์และออฟไลน์ โดยที่ไม่
แต่สมองเริ่มช้าลงในช่วงอายุ 25-26 ปี นอกจากน้ี การเป็น สามารถควบคุมตนเองได้ อาทิ ไมส่ ามารถแบง่ เวลาหรอื
นักเล่นเกม-แข่งเกมมืออาชีพ ยังต้องทนฝึกซ้อมเล่นเกม จ�ำกัดระยะเวลาที่ใช้ในการเล่นเกม และละเว้นกิจกรรม
ไม่ต�่ำกว่าวันละ 8-10 ช่ัวโมง ยังไม่นับรวมการดูคนอ่ืน ๆ ที่ส�ำคัญต่อชีวิตประจ�ำวันเพื่อเล่นเกม รวมถึงไม่สามารถ
เล่น หรือ เล่นโชว์เพ่ือหาเงินจากสปอนเซอร์ และการลงแข่ง หยุดเล่นเกมได้แม้จะได้รับผลลัพธ์ท่ีไม่ดี เช่น ปัญหา
เพื่อล่าเงินรางวัลอีก ด้วยเหตุนี้ นักแข่งเกมอีสปอร์ตจึงถูก สุขภาพ โดยพฤติกรรมดังกล่าวต้องส่งผลกระทบต่อการ
ก�ำหนดไว้ว่าตอ้ งมีอายุมากกวา่ 18 ปขี ้ึนไปเทา่ นั้น ใช้ชีวิตประจ�ำวัน ครอบครัว สังคม การเรียน หรือหน้าที่
การงานมาอยา่ งนอ้ ย 1 ปี ขณะทใี่ นบางรายทม่ี ผี ลเสยี รนุ แรง
กลมุ่ บรษิ ทั อเดค็ โกเ้ ผยผลสำ� รวจ “อาชพี ในฝนั ของเดก็ ไทย” กไ็ ม่จ�ำเป็นตอ้ งครบปี
ประจ�ำปี 2562 จากการสอบถามเด็กไทยท่ีมีอายุ 7-14 ปี
จำ� นวน 2,684 คน พบว่า “หมอ” ครองอันดบั 1 โดยเด็ก ๆ กรมสุขภาพจิต เคยออกมาเตือนเด็ก พ่อแม่และฝ่าย
ทถ่ี กู สำ� รวจระบวุ า่ เพราะเปน็ อาชพี ทไี่ ดช้ ว่ ยเหลอื ผอู้ น่ื ไดบ้ ญุ ท่ีเก่ียวข้องว่า การเล่นเกม อาจส่งผลเสียต่อสุขภาพอย่าง
และมรี ายไดด้ ี แซงแชมปเ์ กา่ อยา่ งอาชพี “คร”ู ซง่ึ รง้ั อนั ดบั 2 มาก งานวิจัยของ สถาบันสุขภาพจิตเด็กและวัยรุ่นราช
ด้วยเหตุผลอยากสอนเด็กไทยให้เป็นคนดีมีความรู้ อันดับ 3 นครินทร์ ร่วมกับคณะแพทย์ศาสตร์ รพ.รามาธิบดี และ
ไดแ้ ก่ อาชพี “นกั กฬี า” สว่ นใหญอ่ ยากเปน็ นกั ฟตุ บอลเพราะ คณะแพททยศ์ าสตร์ ศริ ริ าชพยาบาล วจิ ยั หวั ขอ้ “ปญั หาตดิ
รักในการเล่นฟุตบอล ส่วนอาชีพในฝันของเด็กไทยอันดับ 4 เกมในประเทศไทยปี 2558” พบว่า เด็กวัยรุ่นไทยเสพติด
คืออาชีพ “ทหาร” และอันดับ 5 “นักกีฬาอีสปอร์ตและ เกมประมาณรอ้ ยละ 13-17 คดิ เปน็ จำ� นวนตวั เลขประชากร
นักแคสเกม” ท่ีมาแรง โดยติด 5 อันดับแรกของอาชีพในฝัน ประมาณ 1.3-1.6 ล้านคน และมีแนวโน้มเพ่ิมข้ึนเรื่อย ๆ
ของเด็กไทยเปน็ ปแี รก4 เนื่องจากกระแสของ “เกม” ที่ถูกโปรโมทท�ำโฆษณาออก
อีสปอร์ตช่วยเยียวยาเด็กติดเกม หรือท�ำให้
เด็กติดเกม?
ข้อมูลจากกรมสุขภาพจิต เปิดเผยว่า ตั้งแต่ปี 2561
มีจ�ำนวนผู้ป่วยจากโรคติดเกมเพ่ิมขึ้น 1.5 เท่า และเพิ่ม
ข้ึนอีกเป็น 6 เท่าในปี 2562 และพบเด็กที่เข้ารับการ
รักษาภาวะติดเกมท่ีอายุน้อยต้ังแต่ 5 ขวบ5 เนื่องจากไทย
ไม่มีมาตรการป้องกัน ระงับยับยั้งท้ังเครื่องเล่น ตัวเกม
เรตติ้งเกม และอุปกรณ์โทรศัพท์สมาร์ทโฟนแก่เด็กและ
ภาพ : https://sportsxplay.com
ภาพ : https://game-addictions.weebly.com การพฒั นาสมองสำ� หรบั การเรยี นรทู้ จี่ ำ� เปน็ อน่ื ๆ สถานการณ์
ทน่ี า่ หว่ งคอื ครู โรงเรยี น ผบู้ รหิ ารสถานศกึ ษา ยงั มคี วามเขา้ ใจ
มาในรปู ของ “นกั กฬี าอสี ปอรต์ ” ทำ� ใหเ้ ดก็ ตดิ เกมใฝฝ่ นั อยาก ผดิ วา่ การสง่ เสรมิ กจิ กรรมการเลน่ เกมจะชว่ ยใหเ้ ดก็ ลดการตดิ
เป็นซูเปอร์สตาร์ในวงการนักแข่งเกม แต่สถิติเด็กที่สามารถ เกมดว้ ยการเลน่ เกมทมี่ รี ะเบยี บวนิ ยั มากขนึ้ และเจตนาสว่ น
พิชติ ชยั ชนะมีน้อยมากเพยี ง 0.00007% เทา่ นน้ั มากเบอ้ื งหลงั ของธรุ กจิ เกมคอื การสง่ เสรมิ การขาย การตลาด
การประชาสมั พนั ธใ์ หเ้ ดก็ เลน่ เกมของตนเองนน่ั เอง
อสี ปอร์ตในโรงเรียน
อกี สง่ิ หนง่ึ ทน่ี า่ เปน็ หว่ ง คอื อาชพี นกั กฬี าอสี ปอรต์ และ
ปัจจุบันมีการเปิดหลักสูตรอีสปอร์ตในประเทศไทย นักแคสเกม ท่ีอาจมองว่า สามารถสร้างรายได้จากสิ่งที่ชอบ
ในระดบั การเรยี นการสอนชน้ั ปรญิ ญาตรี เชน่ คณะวทิ ยาศาสตร์ และอาจนำ� ไปสชู่ อ่ื เสยี งในอนาคตได้ แตค่ วามจรงิ ทตี่ อ้ งคำ� นงึ
และเทคโนโลยี หลักสูตรเทคโนโลยีดิจิทัลแนวสร้างสรรค์ ถึงไปพร้อมกัน คือ อาชีพดังกล่าวมีเพียงคนส่วนน้อยท่ีจะ
และหลกั สตู รการออกแบบเชงิ นวตั กรรมดจิ ทิ ลั มหาวทิ ยาลยั ประสบความสำ� เร็จ มีรายไดเ้ ลีย้ งชพี หากเด็กรนุ่ ใหมม่ ุ่งหวงั
ธรรมศาสตร์ คณะเทคโนโลยีสารสนเทศ สาขาการพัฒนา แตจ่ ะทำ� งานทตี่ วั เองชอบเพยี งอยา่ งเดยี ว โดยไมม่ แี ผนสำ� รอง
สื่อประสมและเกม สถาบันเทคโนโลยีพระจอมเกล้า ของชีวิต หากเกิดเหตุท่ีท�ำให้ไม่ประสบความส�ำเร็จในอาชีพ
เจ้าคุณทหารลาดกระบัง คณะเทคโนโลยีสารสนเทศ ที่ตัวเองชอบดังกล่าว ก็อาจพลาดทางเลือกอาชีพอ่ืน ๆ
สาขาวิชาคอมพิวเตอร์เกมมัลติมีเดีย หลักสูตรเทคโนโลยี ท่ีสามารถเลี้ยงตัวเองได้ “การต้ังเป้าหมายอาชีพในอนาคต
บัณฑิต มหาวิทยาลัยรังสิต หลักสูตรธุรกิจเกมและอีสปอร์ต จึงควรมองท้ังความมั่นคงและความชอบ เพราะหาก
มหาวิทยาลัยหอการค้าไทย หลักสูตรการจัดการอีสปอร์ต เลือกอาชีพในอนาคตท่ีม่ันคงเพียงอย่างเดียว แต่ไม่ชอบ
มหาวิทยาลัยราชภัฏสวนสุนันทา และสาขาวิชาอีสปอร์ต ก็อาจท�ำได้ไม่นาน ตรงข้ามหากชอบอย่างเดียวแต่ไม่ม่ันคง
มหาวิทยาลัยศรีปทุม ก็อาจท�ำให้ชีวิตในอนาคตเดือดร้อนได้ จึงควรมองปัจจัยท้ัง
2 ดา้ น โดยอาจทำ� งานทช่ี อบ และงานทม่ี นั่ คงไปพรอ้ ม ๆ กนั
นอกจากน้ี ธรุ กจิ เกมยงั เขา้ สกู่ ารทำ� กจิ กรรมในโรงเรยี น ย่อมดีกว่าการทุ่มเทเพื่อเป้าหมายอาชีพอย่างใดอย่างหนึ่ง
มากขนึ้ โดยเขา้ ไปในรปู แบบของการสง่ เสรมิ การแขง่ ขนั เกม เพียงอยา่ งเดียว
อสี ปอรต์ ชงิ เงนิ รางวลั และการทำ� กจิ กรรมสง่ เสรมิ ความรกู้ าร
เลน่ เกม โดยฝง่ั ธรุ กจิ และสมาคมกฬี าอสี ปอรต์ แหง่ ประเทศไทย อีสปอรต์ ในมตสิ มัชชาสุขภาพ :
และมตี ง้ั แตร่ ะดบั โรงเรยี นมธั ยมจนถงึ ระดบั ดุ มศกึ ษา ความรบั ผิดชอบร่วมกนั ของทกุ ฝา่ ย
ประเดน็ ทเี่ ปน็ ปญั หา คอื “การสง่ เสรมิ กจิ กรรมการเลน่ มติสมัชชาสุขภาพเม่ือปี 2562 มีการน�ำระเบียบวาระ
เกมในโรงเรียนนั้นเป็นสิ่งท่ีควรกระท�ำหรือไม่?” เน่ืองจาก เรื่องอีสปอร์ตเข้าพิจารณาร่วมกันเพ่ือหาแนวทางการก�ำกับ
โรงเรยี นเปน็ พน้ื ทสี่ ถานศกึ ษาทค่ี วรสง่ เสรมิ กจิ กรรมทมี่ งุ่ เนน้ ดแู ล ปจั จบุ นั อสี ปอรต์ กำ� ลงั ไดร้ บั ความนยิ มอยา่ งสงู มเี ดก็ และ
การเรียนรู้ทางวิชาการ การฝึกฝนระเบียบวินัย และ การส่ง เยาวชนเขา้ มาเลน่ จำ� นวนมาก โรงเรยี นหลายแหง่ จดั ตง้ั ชมรม
เสริมทัศนคติที่ถูกต้อง รู้เท่าทัน แต่หากบริษัทเกมและเครือ อีสปอร์ต มหาวิทยาลัยก็จัดการเรียนการสอนที่เก่ียวข้องกับ
ข่ายสมาคมเข้าไปท�ำกิจกรรมโดยเน้นเพ่ือส่งเสริมให้เด็กเล่น สาขาน้ี จึงมีเด็กเยาวชนจ�ำนวนหน่ึงเลือกที่จะเข้าสู่เส้นทาง
เกมมากขน้ึ เรอื่ งนจ้ี ะยงิ่ ทำ� ใหเ้ ดก็ ถกู ชกั ชวนเขา้ สธู่ รุ กจิ เกมเรว็ อีสปอร์ตท้ังในฐานะผู้เล่นและนักพากย์เกม การขับเคลื่อน
ขนึ้ โดยทย่ี งั ไมจ่ ำ� เปน็ และเปน็ การเรง่ ทำ� ลายโอกาสของเดก็ ใน ในเรื่องนี้ควรมีเด็กและเยาวชนเข้ามามีส่วนร่วม และต้อง
ไม่ใช้มุมมองผู้ใหญ่แบบเดิม ๆ มาเป็นพื้นฐาน แต่ต้องใช้
86 สุขภาพคนไทย 2563 ชุดความคิดใหม่พูดคุยหาทางออกร่วมกัน ดึงทุกภาคส่วนมา
ร่วมหารือ โดยเฉพาะสมาคมกีฬาอีปอร์ตแห่งประเทศไทย
ซึ่งเป็นองค์กรที่ดูแลด้านเทคนิคและผลักดันให้น�ำมาตรการ
ตา่ ง ๆ ไปปฏบิ ตั ิ ทส่ี ดุ กไ็ ดผ้ ลมตอิ อกมาเปน็ “ความรบั ผดิ ชอบ
ร่วมทางสังคมเกี่ยวกับอีสปอร์ตต่อสุขภาวะเด็ก (E-Sports:
Social Responsibility for Child Health)” 4 ข้อ โดย (3) รัฐต้องมีนโยบายและกฎหมายห้ามการจัดการ
ขอให้สมาคมกฬี าอีสปอรต์ แห่งประเทศไทย ร่วมกับการกฬี า แข่งขันวิดีโอเกมในสถานศึกษาและห้ามท�ำกิจกรรมส่งเสริม
แห่งประเทศไทยและกระทรวงที่เกี่ยวข้อง ตลอดจนหน่วย การตลาดของธรุ กจิ บรษิ ทั เกมในสถานศกึ ษาตง้ั แตเ่ ดก็ ปฐมวยั
งานทุกภาคส่วน ร่วมกันก�ำหนดแนวปฏิบัติ หรือมาตรการ ถึงระดับมัธยมโดยสน้ิ เชงิ
และแนวทางการบังคับใช้เก่ียวกับการจัดกิจกรรมอีสปอร์ตที่
ปลอดภัย เป็นธรรม โปร่งใส โดยเปิดเผยและครบถ้วนรอบ (4) รัฐและหน่วยงานธุรกิจ สมาคม ผู้จัดการแข่งขัน
ด้าน เพ่ือปกป้องและคุ้มครองเด็กท้ังในฐานะผู้ชม และผู้เข้า ต้องมีมาตรการป้องกันการแทงพนัน เพราะตอนนี้รัฐยังไม่มี
แขง่ ขันอีสปอร์ต6,7,8 มาตรการไปสอดส่องกำ� กบั ดูแลอยา่ งทวั่ ถึง
ส่วนสถาบันแห่งชาติเพื่อการพัฒนาเด็กและครอบครัว (5) ก�ำหนดมาตรการการจ�ำกัดอายุผู้เข้าเล่นเกม โดย
มหาวิทยาลัยมหิดล โดย รศ.นพ.อดิศักด์ิ ผลิตผลการพิมพ์ เรียกร้องให้ผู้ประกอบการ สมาคม หน่วยงานรัฐที่เกี่ยวข้อง
ผู้อ�ำนวยการสถาบัน ได้เสนอในวงเสวนาวิชาการในงาน กำ� กบั สอดสอ่ ง ตรวจสอบเงอ่ื นไขการเขา้ ใชง้ านตามกฎหมาย
เสวนา เร่ือง “ข้อเสนอทางจริยธรรมในการประกอบธุรกิจ หรือขอ้ ก�ำหนดน้ใี ห้เปน็ จริง
E-Sports เพื่อลดผลกระทบต่อสุขภาพและพัฒนาการเด็ก”
ว่า ปัจจุบันมีความเข้าใจผิดว่าอีสปอร์ตเป็นกีฬา และมีการ (6) หา้ มมสี ปอนเซอรส์ นิ คา้ เครอ่ื งดม่ื แอลกอฮอล์ บหุ รี่
มุ่งเน้นส่งเสริมนักเล่นเกมมืออาชีพ มีเป้าหมายท่ีเด็กและ บหุ รไี่ ฟฟา้ ในการแขง่ ขนั อสี ปอรต์ ของเดก็ และเยาวชนโดยเดด็
เยาวชน ได้มีการแพร่หลายอย่างมาก และไม่มีการก�ำกับ ขาดหรอื กจิ กรรมทเี่ กยี่ วขอ้ งกบั การพนนั ทง้ั ในและตา่ งประเทศ
ดูแล ทั้งที่การเล่มเกม ส่งผลพฤติกรรมทางลบไม่ว่าจะเป็น
เรอ่ื งสุขภาพ และพฒั นาการของเดก็ (7) มีการส่งเสริมการให้ความรู้เท่าทันสื่อ เท่าทันเกม
เท่าทันอีสปอร์ต ป้องกันปัญหาเด็กติดเกม และส่ือสารให้
การเล่นเกมคอมพวิ เตอรม์ แี ต่การต่อสู้เพือ่ ชัยชนะ และ ความรทู้ ง้ั หมด
ท�ำให้เด็กใช้เวลาเล่นหลายช่ัวโมงต่อวัน น�ำไปสู่ภาวะการติด
เกม (Game Addiction) ซง่ึ จะมผี ลรา้ ยตอ่ สมองเดก็ เปน็ ผล บทสรุป
ใหพ้ ลเมอื งไทยขาดทงั้ การคดิ วเิ คราะหแ์ ละการควบคมุ ตนเอง
ไม่สอดคล้องกับยุทธศาสตร์ชาติ 20 ปีที่ทุกกระทรวงก�ำลัง ใน 2561 มจี ำ� นวนผปู้ ว่ ยจากโรคตดิ เกมเพมิ่ ขนึ้ 1.5 เทา่
เน้นการพัฒนาทักษะมนุษย์ในศตวรรษท่ี 21 ให้กับเด็กไทย และเพมิ่ ขนึ้ อกี เปน็ 6 เทา่ ในปี 2562 และพบเดก็ ทเ่ี ขา้ รบั การ
ทั้งนี้ หน่วยงานที่เก่ียวข้องด้านเด็กและเยาวชน ได้ร่วมกัน รกั ษาภาวะตดิ เกมทอี่ ายนุ อ้ ยตง้ั แต่ 5 ขวบ เนอื่ งจากไทยไมม่ ี
จัดท�ำข้อเรียกร้องให้สมาคมกีฬาอีสปอร์ตแห่งประเทศไทย มาตรการปอ้ งกนั ระงบั ยบั ยงั้ ทง้ั เครอ่ื งเลน่ ตวั เกม เรตตงิ้ เกม
และผู้ประกอบการอีสปอร์ต ธุรกิจเกม เกี่ยวข้องท้ังหมด และอปุ กรณโ์ ทรศพั ทส์ มารท์ โฟนแกเ่ ดก็ และเยาวชน ผลพวง
มีมาตรการป้องกนั เด็กและเยาวชน 7 แนวทางดงั ต่อไปน9้ี ดงั กลา่ วเกดิ ขน้ึ ในบรบิ ทของการตอ่ สรู้ ะหวา่ งกลมุ่ ผลประโยชน์
ของกลุ่มธุรกิจข้ามชาติ ที่ประเทศเจ้าของเกมพยายามจะ
(1) ตอ้ งไมส่ อื่ สารวา่ อสี ปอรต์ คอื กฬี า เนอ่ื งจากยงั ไมไ่ ด้ ก�ำหนดบรรทัดฐานใหม่ว่าอีสปอร์ตคือกีฬาประเภทหน่ึงที่ไม่
มกี ารยอมรบั กนั ในทางสากลและเปน็ ขอ้ ยตุ ใิ นสงั คม โดยเฉพาะ ตอ้ งใชก้ ารออกกำ� ลงั กบั ความพยายามของวงการแพทยแ์ ละ
ทางการแพทยท์ ย่ี งั ไมเ่ คยรบั รองวา่ การเลน่ เกมแขง่ ขนั คอื กฬี า สาธารณสขุ ทย่ี นื ยนั หลกั ฐานเรอ่ื งผลกระทบทางสมอง อารมณ์
ดงั นนั้ หนว่ ยงานรฐั ทม่ี หี นา้ ทโ่ี ดยตรง อยา่ ง กกท. ควรใชน้ ยิ าม และพฤติกรรมจากการติดเกม โดยบริษัทธุรกิจเกมยังคงเดิน
ความหมายอสี ปอรต์ ทถี่ กู ตอ้ งกบั ขอ้ เทจ็ จรงิ สากลทว่ั โลก หนา้ ในการประชาสมั พนั ธว์ า่ การเลน่ เกมชว่ ยสรา้ งอาชพี รายได้
และพยายามยกระดับอุตสาหกรรมเกมเพื่อผลประโยชน์
(2) ตอ้ งกำ� หนดมาตรการปอ้ งกนั เดก็ และเยาวชนในการ มหาศาลในระบบธรุ กจิ ดจิ ทิ ลั ตอ่ ไป ดงั นนั้ ขอ้ เสนอของสมชั ชา
เข้าถึงเกมออนไลน์ โดยเฉพาะเดก็ ที่มีอายตุ ่ำ� กว่า 13 ปี ห้าม สุขภาพแห่งชาติเรื่องความรับผิดชอบร่วมทางสังคมเกี่ยวกับ
เขา้ ถงึ สอื่ สงั คมออนไลนห์ รอื สอื่ ดจิ ทิ ลั โดยขาดการกำ� กบั ดแู ล อสี ปอรต์ ตอ่ สขุ ภาวะเดก็ และขอ้ คดิ เหน็ ของสถาบนั แหง่ ชาติ
จากพอ่ แม่ สมาคมอีสปอรต์ และ กกท. ควรกำ� หนดอายขุ อง เพื่อการพัฒนาเด็กและครอบครัว มหาวิทยาลัยมหิดล เร่ือง
นักเล่นเกมแข่งขันว่าต้องอายุเกิน 18 ปีขึ้นไปเท่าน้ันตาม มาตรการปอ้ งกนั เดก็ และเยาวชน จงึ ควรไดร้ บั ความสำ� คญั จาก
มาตรฐานสากล ทกุ ภาคสว่ นในการดำ� เนนิ การอยา่ งจรงิ จงั
8710 สถานการณ์เด่นทางสุขภาพ
ผลงานดี ๆ
4 เพอ่ื สุขภาพคนไทย
หมอวิโรจน์ ต้ังเจรญิ เสถียร กับรางวลั อนั ทรงเกยี รติจาก WHO
นพ. วโิ รจน์ ตงั้ เจรญิ เสถยี ร นกั วชิ าการดา้ นเศรษฐศาสตร์ ภาพ : http://www.ihppthaigov.net
สาธารณสขุ ผมู้ ผี ลงานวจิ ยั ดา้ นนโยบายสาธารณสขุ ทโ่ี ดดเดน่
และส่งผลให้เกิดการเปลี่ยนแปลงด้านนโยบายสาธารณสุข พฒั นานโยบายสขุ ภาพระหวา่ งประเทศ (IHPP) จบการศกึ ษา
ของไทยและในต่างประเทศ ได้รับรางวัลอันทรงเกียรติ แพทยศาสตรบ์ ณั ฑติ จากคณะแพทยศาสตร์ ศริ ริ าชพยาบาล
ระดบั โลก คอื รางวลั “Director’s Generals Health Leaders” และจบปรญิ ญาเอกดา้ น Health Planning and Financing
ของ ดร. เท็ดรอส อัดฮานอม กีบรีเยซุส (Dr. Tedros จาก London School of Hygiene and Tropical Medicine
Adhanom Ghebreyesus) ผอู้ ำ� นวยการใหญอ่ งคก์ ารอนามยั มหาวทิ ยาลยั ลอนดอน
โลก ในการประชุมสมัชชาอนามัยโลก สมัยท่ี 72 ในเดือน
พฤษภาคม 2562 ณ นครเจนีวา สมาพันธรัฐสวิส ในฐานะ ก่อนหน้านี้ นพ. วิโรจน์ฯ ได้รับรางวัลอันทรงเกียรติ
ที่มีผลงานโดดเด่นทางด้านวิชาการและการพัฒนานโยบาย มากมาย อาทิ รางวัลเกียรติยศ “แซม อัดเจจ” แก่ผู้ท่ีอุทิศ
สาธารณสุขทั้งในระดับประเทศ ภูมิภาค และระดับโลก ตนเพือ่ ประโยชนส์ ถานะ (The Sam Adjei Distinguished
โดยเฉพาะนโยบายหลกั ประกนั สขุ ภาพถว้ นหนา้ ทมี่ บี ทบาท Public Service Award) เม่ือเดือนตุลาคม 2561 ที่เมือง
ส�ำคัญต่อการเพิ่มสิทธิและการเข้าถึงบริการด้านสุขภาพ ลเิ วอรพ์ ลู ประเทศองั กฤษ จากพนั ธมติ รเพอ่ื นโยบายและการ
ทจี่ ำ� เปน็ ของประชาชน และเปน็ ตวั อยา่ งนโยบายทดี่ แี กน่ านา วจิ ยั เชงิ ระบบดา้ นสขุ ภาพ (Alliance for Health Policy and
ประเทศทว่ั โลก Systems Research) และเครอื ขา่ ย Health Systems Global
นอกจากนี้ ทา่ นยงั เคยไดร้ บั รางวลั เกยี รตยิ ศ เอดวนิ แชตวคิ
นพ. วิโรจน์ฯ เป็นผู้ท่ีสร้างเครือข่ายเชื่อมโยง ระหว่าง ที่ประเทศอังกฤษ เมื่อปี 2554 ในฐานะผู้ท�ำคุณประโยชน์
การพฒั นาระบบสขุ ภาพ และงานวจิ ยั ดา้ นสขุ ภาพเขา้ ดว้ ยกนั ใหแ้ กร่ ะบบสาธารณสขุ อยา่ งตอ่ เนอ่ื ง
รวมถึงเป็นผู้สร้างความเปล่ียนแปลงแก่ระบบสุขภาพไทย
ท่านเป็นกลุ่มคนท่ีวางรากฐานให้กับระบบประกันสังคมใน
ปี 2533 และระบบหลกั ประกนั สขุ ภาพถว้ นหนา้ เมอ่ื ปี 2544
ร่วมกับ นพ.สงวน นิตยารัมภ์พงศ์ เลขาธิการคนแรกของ
สำ� นกั งานหลกั ประกนั สขุ ภาพแหง่ ชาติ (สปสช.) น.พ. วโิ รจนฯ์
มผี ลงานวจิ ยั ทโี่ ดดเดน่ ซงึ่ สนบั สนนุ โครงการหลกั ประกนั สขุ ภาพ
ถว้ นหนา้ โดยชใ้ี หเ้ หน็ วา่ ระบบ “บตั รทอง” สามารถลดหน้ี
ครวั เรอื น ลดการเสยี ชวี ติ ในทารกแรกเกดิ รวมถงึ สรา้ งความ
เท่าเทียมในระบบสุขภาพได้จริง ท�ำให้ประเทศไทยมีระบบ
หลกั ประกนั สขุ ภาพถว้ นหนา้ ทไี่ ดร้ บั การยกยอ่ งจากทว่ั โลกวา่
“ดีที่สุด” แห่งหนึ่ง และเป็นตัวอย่างว่า ประเทศท่ีมีรายได้
ปานกลาง-ตำ�่ กส็ ามารถสรา้ งระบบ “รฐั สวสั ดกิ าร” ไดอ้ ยา่ งยงั่ ยนื
นพ. วิโรจน์ฯ ปัจจุบันเป็นที่ปรึกษาส�ำนักงานปลัด
กระทรวงสาธารณสุขด้านต่างประเทศ และส�ำนักงาน
88 สุขภาพคนไทย 2563
ระบบสขุ ภาพไทยตดิ อันดับนำ� ของเอเชยี และของโลก
ระบบสขุ ภาพของไทยไดร้ บั การยกยอ่ งจากหลายสถาบนั นอกจากน้ี ไทยยังได้รับการยกย่องว่า มีระบบสุขภาพดี
ของโลกว่าเป็นระบบสุขภาพท่ีติดอันดับน�ำในเอเชียและ ทส่ี ดุ ในอาเซยี นจากนติ ยสาร CEOWORLD นติ ยสารดา้ นธรุ กจิ
ดเี ยยี่ มในระดบั สากล โดยมหาวทิ ยาลยั จอนส์ ฮอปกนิ ส์ (John ของสหรฐั อเมรกิ า ซง่ึ จดั อนั ดบั ประเทศทมี่ รี ะบบสขุ ภาพดที ส่ี ดุ
Hopkins University) สหรัฐอเมริกา และองค์กร Nuclear ในโลกประจ�ำปี 2562 โดยพิจารณาจากปัจจัยต่าง ๆ ได้แก่
Threat Initiative ไดร้ ายงานดชั นคี วามมนั่ คงทางดา้ นสขุ ภาพ 1. โครงสรา้ งพนื้ ฐานดา้ นสาธารณสขุ 2. ประสทิ ธภิ าพของบคุ ลากร
(2019 Global Health Security Index) พร้อมจัดอันดับ ด้านสาธารณสุข ต้ังแต่แพทย์ พยาบาล และบุคลากรอ่ืน ๆ
ประเทศตา่ ง ๆ ทงั้ หมด 195 ประเทศทวั่ โลก พบวา่ ประเทศไทย 3. คา่ ใชจ้ า่ ยในระบบ 4. การเขา้ ถงึ ยาคณุ ภาพ และ 5. ความพรอ้ ม
อยใู่ นอนั ดบั ท่ี 6 ของโลก และเปน็ อนั ดบั ท่ี 1 ของเอเชยี โดยมี ของรัฐบาลในการจัดการระบบ นอกจากนี้ CEOWORLD
คะแนนรวม 73.2 คะแนน (คะแนนเฉลย่ี ทวั่ โลกอยทู่ ร่ี ะดบั 40.2 ยงั พจิ ารณาปจั จยั อนื่ ๆ เชน่ สงิ่ แวดลอ้ ม การเขา้ ถงึ แหลง่ นำ�้ สะอาด
คะแนน) ทง้ั ยงั ไดร้ บั ยกยอ่ งวา่ เปน็ 1 ใน 13 ประเทศทม่ี คี วาม ระบบสขุ อนามยั และการควบคมุ ปจั จยั เสยี่ งดา้ นสขุ ภาพ เชน่
พรอ้ มในการรบั มอื กบั โรคระบาดมากทส่ี ดุ ซง่ึ การจดั อนั ดบั ดงั การจดั การกบั บหุ ร-่ี ยาสบู และการจดั การโรคอว้ น จากการสำ� รวจ
กล่าว ได้พิจารณาจากตัวชี้วัด 6 ด้าน โดยประเทศไทยได้รับ ทง้ั หมด 89 ประเทศทวั่ โลก พบวา่ ประเทศไทยมรี ะบบสขุ ภาพท่ี
คะแนนตา่ ง ๆ ดงั นี้ ดที สี่ ดุ ในภมู ภิ าคเอเชยี ตะวนั ออกเฉยี งใต้ และอยใู่ นอนั ดบั ที่ 6
ของโลก โดยไดค้ ะแนนทงั้ หมด 67.99 เตม็ 100 แบง่ ออกเปน็
1. การปอ้ งกนั โรค ได้ 75.7 คะแนน อยใู่ นอนั ดบั ท่ี 3 ของโลก ดา้ นโครงสรา้ งพนื้ ฐาน 92.58 คะแนน ดา้ นบคุ ลากรผเู้ ชยี่ วชาญ
2. ความสามารถในการตรวจจบั โรค และรายงานทรี่ วดเรว็ 17.37 คะแนน ดา้ นคา่ ใชจ้ า่ ย 96.22 คะแนน ดา้ นการเขา้ ถงึ ยา
ได้ 81.0 คะแนน อนั ดบั ท่ี 15 ของโลก 67.51 คะแนน และ ความพรอ้ มของรฐั บาล 89.91 คะแนน
3. การตอบโต้ และบรรเทาผลกระทบของโรคระบาดอยา่ ง
รวดเรว็ ได้ 78.6 คะแนน อนั ดบั ท่ี 5 ของโลก ท้ังนี้ ระบบสุขภาพที่เข้มแข็งของไทยมีพื้นฐานส�ำคัญ
4. มรี ะบบสขุ ภาพทเี่ ขม้ แขง็ และมน่ั คง ได้ 70.5 คะแนน มาจากระบบหลักประกันสุขภาพถ้วนหน้า และการด�ำเนิน
อนั ดบั 2 ของโลก โครงการปฏริ ปู ระบบบรกิ ารสขุ ภาพในชว่ งหลายปที ผ่ี า่ นมา เชน่
5. มคี วามมงุ่ มนั่ ในการพฒั นาศกั ยภาพของประเทศ มแี ผน การจดั ตง้ั สถาบนั วชิ าการและสถาบนั ทางสงั คมดา้ นสาธารณสขุ
งบประมาณดา้ นปอ้ งกนั ควบคมุ โรค และดำ� เนนิ งานตาม การพัฒนาระบบบริการสุขภาพระดับปฐมภูมิที่มีคุณภาพดี
แนวปฏบิ ตั สิ ากล ได้ 70.9 คะแนน อนั ดบั 12 ของโลก และต้นทุนไม่สูง และการก่อต้ังองค์กรสาธารณประโยชน์ขึ้น
6. ความเสย่ี งตอ่ ภยั คกุ คามดา้ นชวี ภาพ ได้ 56.4 คะแนน จำ� นวนมาก เปน็ ตน้
อนั ดบั 93 ของโลก
ภาพ : https://www.thairath.co.th
894 ผลงานดี ๆ เพื่อสุขภาพคนไทย
ภาพ : https://www.matichon.co.th ภาพ : https://th.wikipedia.org
UNESCO ยกย่องหลวงปู่มั่นและสมเดจ็ พระมหาสมณเจา้
กรมพระยาวชิรญาณวโรรส เป็นบุคคลส�ำคญั ของโลกสาขาสันติภาพ
ที่ประชุมใหญ่สมัชสามัญขององค์การยูเนสโก คร้ังท่ี 40 หลักค�ำสอนของท่านได้ชี้แนะวิธีบ�ำบัดทุกข์ ด้วยการลดละ
เมอ่ื เดอื นพฤศจกิ ายน 2562 ไดม้ มี ตริ บั รองการรว่ มเฉลมิ ฉลอง ความโลภ ความโกรธ และความหลงออกจากใจตน แนะน�ำ
ในวาระครบรอบบุคคลส�ำคัญและเหตุการณ์ส�ำคัญทาง เขา้ ถงึ ความสงบดว้ ยการเจรญิ สมาธิ สง่ ผลใหผ้ คู้ นหนั มาสนใจ
ประวตั ศิ าสตร์ โดยยกยอ่ งพระอาจารยม์ นั่ ภรู ทิ ตั โต ครบรอบ ศึกษาแนวทางท่ีท่านได้วางหลักไว้ และแผ่ขยายในวงกว้าง
150 ปีชาตกาล (20 มกราคม 2563) และสมเด็จพระมหา จากระดบั ประเทศสสู่ ังคมโลก
สมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส ครบ 100 ปี แห่งการ
สิ้นพระชนม์ (2 สิงหาคม 2464) ว่าเป็นบุคคลส�ำคัญของโลก สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส
สาขาสนั ตภิ าพในวาระปี 2563-2564 โดยพระอาจารยม์ นั่ ฯ และ ทรงดำ� รงตำ� แหนง่ สมเดจ็ พระสงั ฆราชเจา้ ในลำ� ดบั องคท์ ่ี 10 แหง่
สมเดจ็ พระมหาสมณเจา้ ฯ เปน็ พระสงฆร์ ปู ท่ี 3 และ 4 ของไทย กรุงรัตนโกสินทร์ พระองค์ทรงจัดการศึกษาพระปริยัติธรรม
นับต้ังแต่สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระปรมานุชิตชิโนรส ในภาษาไทย เปน็ นกั ธรรมชนั้ ตรี นกั ธรรมชน้ั โท นกั ธรรมชนั้ เอก
และทา่ นพทุ ธทาสภกิ ขทุ ไี่ ดร้ บั การยกยอ่ งดงั กลา่ ว ซึ่งมีหนังสือนวโกวาทเป็นหลักสูตรเบื้องต้นส�ำหรับภิกษุ
สามเณร ผู้บวชใหม่ได้ศึกษาเล่าเรียนมาจนตราบถึงปัจจุบัน
พระอาจารยม์ นั่ ภรู ทิ ตั โต เปน็ พระอาจารยส์ ายวปิ สั สนา นอกจากนี้ พระองคท์ รงจดั ตงั้ มหามกฏุ ราชวทิ ยาลยั เพอื่ จดั การ
กรรมฐาน ทค่ี นไทยทว่ั ประเทศเคารพนบั ถอื ทา่ นไดป้ ฏบิ ตั ติ น ศึกษาของภิกษุสามเณรแบบใหม่ ทรงเป็นผู้วางรากฐานการ
ตามแนวทางค�ำสอนพระศาสดาอย่างเคร่งครัดและยึดถือ ศกึ ษาระดบั ประถมศกึ ษาในประเทศไทยโดยมวี ดั เปน็ โรงเรยี น
ธุดงควัตร ท่านได้วางแนวทางในการปฏิบัติตามหลักธรรม มพี ระเปน็ ครสู อน มมี หามกฏุ ราชวทิ ยาลยั เปน็ ตน้ แบบในดา้ น
ค�ำสอนขององค์สมเด็จพระสัมมาพุทธเจ้าให้แก่สมณะ หลักสูตรและการฝึกหัดครู อีกทั้งทรงปรับปรุงการปกครอง
และประชาชนอย่างกว้างขวาง หลังจากท่านมรณภาพลง คณะสงฆ์ จนน�ำมาซ่ึงพระราชบัญญัติลักษณะปกครอง
ในปี 2492 ยงั คงมพี ระสงฆ์ท่ีเปน็ ลกู ศษิ ย์ของท่านสืบต่อแนว คณะสงฆ์ ร.ศ.121 (พ.ศ. 2445) ซึ่งเป็นพระราชบัญญัติ
ปฏิปทาธรรมปฏิบัติของท่านสืบมา ด้วยเหตุน้ีจึงท�ำให้ท่าน คณะสงฆฉ์ บบั แรกของไทย สมเดจ็ พระมหาสมณเจา้ ฯ ทรงรอบรู้
ได้รับยกย่องจากผู้ศรัทธาให้เป็นพระอาจารย์ใหญ่สายวัดป่า ภาษาตา่ ง ๆ หลายภาษา คอื ภาษาบาลี ภาษาสนั สกฤต ภาษา
จนปัจจุบัน พระอาจารย์มั่นฯ ท่านเป็นผู้มีปฏิปทาสันโดษ อังกฤษ และภาษาฝร่ังเศส ทรงพระนิพนธ์หนังสือหลักสูตร
มักน้อย แสวงหาความวิเวก และปรารภความเพียรต้ังแต่ นักธรรมชั้นตรี โท เอก หลักสูตรบาลีไวยากรณ์ท้ังชุด
วนั แรกบรรพชา-อปุ สมบทจวบจนกระทงั่ วาระสดุ ทา้ ยของชวี ติ รวมพระนพิ นธท์ เ่ี ปน็ ภาษาไทยและภาษาบาลี กวา่ 200 เรอ่ื ง
90 สุขภาพคนไทย 2563
“1 วัด 1 โรงพยาบาล” ภาพ : http://www.govesite.com
ขบั เคลอ่ื นธรรมนูญสุขภาพ
ธรรมนูญสุขภาพพระสงฆ์แห่งชาติ มีท่ีมาจากการ
พระสงฆ์แห่งชาติ ขบั เคลอ่ื นมตสิ มชั ชาสขุ ภาพแหง่ ชาติ พ.ศ. 2555 เรอื่ ง พระสงฆ์
กับการพัฒนาสุขภาวะ เพื่อด�ำเนินการภายใต้วิสัยทัศน์
ในปี 2562 ภาคที กุ ภาคสว่ นทงั้ ฝา่ ยบรรพชติ และฆราวาส “พระแขง็ แรง วดั มน่ั คง ชมุ ชนเปน็ สขุ ” ภายในระยะเวลา 10 ปี
ได้เร่งรัดการขับเคล่ือนธรรมนูญสุขภาพพระสงฆ์แห่งชาติ โดยยึดหลักการ “ทางธรรมน�ำทางโลก” กล่าวคือ พระสงฆ์
พ.ศ. 2560 ผา่ นมาตรการตา่ ง ๆ ไดแ้ ก่ การสง่ เสรมิ ใหพ้ ระสงฆ์ เป็นผู้กำ� หนดแนวทาง โดยฆราวาสเป็นฝา่ ยสนับสนนุ ตอ่ มา
มีเลข 13 หลักเพ่ือเข้าถึงสิทธิหลักประกันสุขภาพ โครงการ เมื่อวันท่ี 20 ธันวาคม 2560 ได้มีการต้ัง “คณะกรรมการ
จับคู่ 1 วัด 1 รพ./รพ.สต. การอบรมพระคิลานุปัฏฐาก ขบั เคลอื่ นธรรมนญู สขุ ภาพพระสงฆแ์ หง่ ชาติ พทุ ธศกั ราช 2560”
การตรวจคัดกรองสุขภาพพระสงฆ์และชุมชน และการ มี สช. และองค์กรภาคีภาคีเครือข่ายร่วมกันเป็นเลขานุการ
รว่ มพฒั นาใหว้ ดั ดำ� เนนิ โครงการสง่ เสรมิ สขุ ภาพ เปน็ ตน้ เพ่ือสนองงานของมหาเถรสมาคม ซ่งึ เปน็ การท�ำงานรว่ มกัน
ระหวา่ งคณะสงฆแ์ ละฆราวาสและหนว่ ยงานทเี่ กยี่ วขอ้ ง เพอื่
เม่ือวันท่ี 23 สิงหาคม 2562 นายอนุทิน ชาญวีรกูล การดแู ลสขุ ภาพพระสงฆท์ ง้ั ระบบ โดยบรู ณาการการทำ� งานให้
รองนายกรฐั มนตรี ในฐานะประธานกรรมการสขุ ภาพแหง่ ชาติ สอดคลอ้ งกบั งานยทุ ธศาสตรก์ ารปฏริ ปู กจิ การพระพทุ ธศาสนา
ได้มอบนโยบายให้ส�ำนักงานคณะกรรมการสุขภาพแห่งชาติ
(สช.) ร่วมกับกระทรวงสาธารณสุข (สธ.) และหน่วยงาน จากฐานทะเบยี นขอ้ มลู พระสงฆ์ เมอื่ เดอื นสงิ หาคม 2562
อ่ืน ๆ ท่ีเก่ียวข้อง สานพลังท�ำงานร่วมกันเพ่ือเดินหน้า มพี ระสงฆท์ ม่ี เี ลขบตั รประจำ� ตวั ประชาชน 152,283 รปู /คน
ขบั เคลอ่ื นธรรมนญู สขุ ภาพพระสงฆแ์ หง่ ชาตดิ ว้ ยกระบวนการ ตรวจสอบสทิ ธแิ ลว้ เปน็ ผถู้ อื สทิ ธหิ ลกั ประกนั สขุ ภาพ (บตั รทอง)
มีส่วนร่วมจากคณะสงฆ์และภาคีทุกภาคส่วนท่ัวประเทศ 126,461 รปู โดย สปสช. ไดส้ นบั สนนุ อปท. อบต. และทอ้ งถนิ่
เพื่อให้ธรรมนูญสุขภาพเป็นเคร่ืองมือส�ำคัญในการสร้างสุข ดแู ลสขุ ภาพพระสงฆใ์ นทกุ มติ ิ ตง้ั แตย่ งั ไมป่ ว่ ย กลมุ่ เสย่ี งและ
ภาวะและเข้าถึงบริการสาธารณสุขให้กับพระภิกษุสงฆ์กว่า กลมุ่ ทปี่ ว่ ยแลว้ โดยใชง้ บประมาณจากกองทนุ สขุ ภาพทอ้ งถนิ่
สองแสนห้าหม่ืนรูปท่ัวประเทศ ซึ่งกระทรวงสาธารณสุขได้ โดยก่อนหน้าน้ี การตรวจคัดกรองสุขภาพของพระสงฆ์และ
จัดท�ำโครงการ “1 วัด 1 รพ.” เพ่ือถวายเป็นพระราชกุศล สามเณรทว่ั ประเทศ เมอื่ ปี 2559 รวม 122,680 รปู พบพระ
แดส่ มเดจ็ พระเจา้ อยหู่ วั รชั กาลที่ 10 โดยเนน้ 5 กจิ กรรมหลกั สงฆเ์ จบ็ ปว่ ยดว้ ยโรคเรอื้ รงั คอื โรคความดนั โลหติ สงู และโรค
คอื การจดั ทำ� ฐานขอ้ มลู พระสงฆ์ การขบั เคลอื่ นตามธรรมนญู เบาหวาน โดยมพี ฤตกิ รรมเสยี่ งคอื สบู บหุ รี่ มกี จิ กรรมทางกาย
สุขภาพพระสงฆ์ วัดส่งเสริมสุขภาพ ตรวจคัดกรองสุขภาพ ไมเ่ พยี งพอ และบรโิ ภคอาหารไมเ่ หมาะสม
พระสงฆ์ และวัดรว่ มพฒั นาชุมชนดว้ ยพลงั บวร
914 ผลงานดี ๆ เพื่อสุขภาพคนไทย
ภาพ : https://thestandard.co
สำ�หรบั การอ้างองิ บทความ
โครงการสขุ ภาพคนไทย. 2563. สองทศวรรษ ปฏริ ูปการศึกษาไทย ความล้มเหลวและความสำ� เรจ็ . สุขภาพคนไทย 2563 (หนา้ 92-117).
นครปฐม: สถาบันวิจยั ประชากรและสังคม มหาวทิ ยาลยั มหดิ ล.
สองทศวรรษ
ปฏิรูปการศึกษาไทย
ความล้มเหลวและความสำ�เร็จ
ภาพ : https://www.matichon.co.th/columnists/news_281768
“หากทา่ นปล่อยให้ประชาชนได้รับการศกึ ษาอยา่ งเลว และมนี ิสยั เลวทรามตั้งแตเ่ ด็ก แล้วทา่ น
จึงลงโทษเขาในอาชญากรรมทั้งหลายที่เกิดจากส่ิงท่ีเขาเรียนรู้มาโดยตลอด แล้วอย่างน้ีจะสรุป
เปน็ อะไรไดน้ อกเสียจากวา่ ท่านทำ� ให้คนเป็นหวั ขโมยแล้วจงึ มาลงโทษเอาทหี ลัง”
เซอร์ ทอมสั มอร์ จากหนงั สือ มหานครในฝนั (Utopia) (พ.ศ.2059)
วรรณกรรมอมตะ “มหานครในฝนั ” (Utopia) ของเซอร์ ทอมสั มอร์ ความพยายามในการพัฒนาคุณภาพการ
วจิ ารณก์ ารปกครองบา้ นเมอื งองั กฤษเมอ่ื กวา่ หา้ รอ้ ยปกี อ่ นอยา่ งเผด็ รอ้ น ศึกษาของไทย ผลักดันให้แวดวงการศึกษาของ
ในหลายแง่มุม รวมท้ังเรื่องการศึกษาที่เก่ียวโยงพัวพันกับความเป็นไป ไทยผ่านการเปล่ียนแปลงขั้น “ปฏิรูป” อย่าง
ของสังคมในด้านต่าง ๆ ท้ังเรื่องการท�ำมาหากิน ความสงบสุขร่มเย็น น้อย 4 คร้ัง ซึ่งในแต่ละครั้งเก่ียวข้องกับจุด
มาตรฐานทางศลี ธรรมและนติ ธิ รรม ซงึ่ กลบั มาสะทอ้ นความเปน็ ไปของ เปลี่ยนผ่านอันวิกฤตของประเทศทั้งส้ิน การ
สงั คมปจั จบุ นั ราวกบั เปน็ เรอ่ื งเดยี วกนั ...การศกึ ษาเปน็ อยา่ งไร คนในสงั คม ปฏิรูปครั้งแรกเกิดข้ึนในสมัยรัชกาลท่ี 5 ท่ีการ
กค็ งจะเปน็ อยา่ งนนั้ เปน็ ขอ้ สรปุ ทไ่ี มน่ า่ จะผดิ ตรรกะไปสกั เทา่ ใด ปฏิรูปการศึกษาเดิมพันด้วยเอกราชของสยาม
บทความพิเศษของสุขภาพคนไทยฉบับน้ี ฉายประเด็นไปท่ี ประเทศ ครั้งต่อมาเป็นการปฏิรูปตามข้อเรียก
การศึกษาของไทย ซ่ึงเป็นรากฐานท่ีส�ำคัญของสุขภาวะในทุกมิติ ร้องของคณะราษฎร์ พ.ศ.2475 เพื่อพัฒนา
การท่ีประชาชนมีการศึกษา และความรู้ที่ดี ย่อมจะมีโอกาส คุณภาพการศึกษาและการกระจายการศึกษา
ในการดแู ล รกั ษา และพฒั นา ทงั้ กาย จติ และปญั ญา ไดด้ ขี น้ึ ออกไปสู่หัวเมือง คร้ังท่ี 3 เป็นการปฏิรูปภาย
หลังการเดินขบวนคร้ังใหญ่ของนักเรียน นิสิต
94 สุขภาพคนไทย 2563
นักศึกษา ประชาชน เม่ือเดือนตุลาคม พ.ศ.2516 ซ่ึงมีผล สังคมไทยควรช่วยกันขบคิดวิเคราะห์ว่า อะไรที่เป็น
ให้เกิดการเรียกร้องให้เกิดการเปล่ียนแปลงโครงสร้างการ อุปสรรคต่อการปฏิรูปอันส�ำคัญที่เก่ียวข้องกับการพัฒนา
บรหิ ารการศกึ ษา การพัฒนาครู การปฏริ ูปหลักสูตร จนถงึ ศักยภาพของเยาวชนไทย ทรัพยากรมนุษย์แห่งอนาคตท่ี
ครงั้ ลา่ สดุ ภายหลงั วกิ ฤตเิ ศรษฐกจิ “ตม้ ยำ� กงุ้ ” ทก่ี ระตกุ ให้ จะพาสังคมไทยกา้ วข้ามมิตกิ ารเปล่ียนแปลงตา่ ง ๆ และท�ำ
สังคมไทยต้องปรับปรุงและยกระดับการศึกษาอย่างจริงจัง อย่างไรทก่ี ารปฏริ ูปการศกึ ษาจึงจะสมั ฤทธิผลไดใ้ นท่ีสุด
เพอ่ื การพฒั นาศกั ยภาพการแขง่ ขนั ทางเศรษฐกจิ อยา่ งยงั่ ยนื
ท่ีท�ำให้เกิดรัฐธรรมนูญฉบับ “ประชาชน” พ.ศ.2540 และ 4 ยคุ ปฏริ ปู การศกึ ษาไทย
เกิด พ.ร.บ.ปฏริ ปู การศกึ ษา พ.ศ. 2542 ในเวลาตอ่ มา
จากการผลกั ดนั ใหเ้ กดิ พรบ.ปฏริ ปู การศกึ ษา พ.ศ. 2542 ความสำ� คญั ของการศกึ ษาในสงั คมไทยสะทอ้ นผา่ นการ
จนถึงปัจจุบัน กระบวนการ “ปฏิรูป” ด�ำเนินมาแล้ว สร้างบทเรียนและการก�ำหนดให้คนได้รับการศึกษาในแต่ละ
กวา่ 2 ทศวรรษ มปี ระเดน็ การปฏริ ปู ดา้ นการเขา้ ถงึ การศกึ ษา ยคุ สมยั การปรากฏวา่ มตี ำ� ราเรยี นทเ่ี กา่ แกอ่ ยา่ งเชน่ จนิ ดามณี
คณุ ภาพการศกึ ษา การกระจายอำ� นาจการบรหิ ารการศกึ ษา ซึ่งสันนิษฐานว่า ประพันธ์ข้ึนโดยพระโหราธิบดี ในรัชสมัย
การมีส่วนร่วมของทุกภาคส่วนในการพัฒนาการศึกษาเป็น สมเด็จพระนารายณ์มหาราช และได้กลายเป็นช่ือของแบบ
ส�ำคัญ อย่างไรก็ตาม สังคมไทยยังจับตามองคุณภาพการ เรยี นในยคุ ตา่ ง ๆ ไดแ้ ก่ จนิ ดามณฉี บบั พระเจา้ บรมโกศ ฉบบั
ศึกษาของประเทศ ผ่านคุณภาพของนักเรียนที่ดูเหมือนจะ กรมสมเด็จพระปรมานุชิตชิโนรส ฉบับกรมหลวงวงษาธิราช
ไม่ได้ก้าวไปข้างหน้า หรือถึงกับ “ถอยหลัง” เมื่อเทียบกับ สนิท และฉบับหมอบรัดเลย์1 เม่ือมาถึงสมัยรัชกาลท่ี 5 ก็มี
ประเทศอื่นในภูมิภาคที่เคยตามหลังประเทศไทยในด้าน บทเรยี นชดุ 6 เลม่ ของพระยาศรสี นุ ทรโวหาร ในสมยั รชั กาล
การศึกษา เช่น ผลการส�ำรวจทักษะและความรู้นานาชาติ ที่ 5 ซงึ่ พฒั นาการของแบบเรยี นเหลา่ นเ้ี ปน็ หลกั ฐานสำ� คญั ที่
Programme for International Student Assessment บง่ บอกวา่ มกี ารวางระบบแบบแผนสำ� หรบั การเรยี นการสอน
(PISA) ใน 3 รายวิชาคือ วิทยาศาสตร์ คณิตศาสตร์ และ ในระดับหน่ึง การเปล่ียนแปลงในแต่ละยุคสมัยท�ำให้ระบบ
การอ่าน พ.ศ.2558 นักเรียนไทยไม่เพียงได้คะแนนต่�ำกว่า การศึกษาท่ีเคยเป็นมาขาดความสอดคล้องกับความเป็นไป
คะแนนเฉลยี่ ของกลมุ่ ประเทศ OECD แตย่ งั ไดค้ ะแนนนอ้ ย และความต้องการของสังคม ท�ำให้ต้องมีการ “ปฏิรูป” ซ่ึง
กวา่ ทงั้ เวยี ดนาม และมาเลเซยี แมว้ า่ ในทางงบประมาณแลว้ มกั หมายความถงึ การปรบั เปลย่ี นขนานใหญ่ โดยเฉพาะสว่ น
ประเทศไทยจดั เปน็ ประเทศทที่ มุ่ งบประมาณดา้ นการศกึ ษา ทเี่ ปน็ ปรชั ญา โครงสรา้ ง และระบบ
ไม่น้อยกว่าประเทศอื่น ๆ และอาจกล่าวได้ว่าทัดเทียมกับ ในประวตั ศิ าสตรไ์ ทยยคุ ใหมป่ รากฏวา่ สงั คมไทยไดผ้ า่ น
ประเทศพฒั นาแลว้ หลาย ๆ ประเทศ การปฏิรูปการศึกษามาแล้ว 4 คร้ัง โดยในแต่ละคร้ังมีเหตุ
นอกจากนี้ ในการปฏิรูปการศึกษาแต่ละคร้ัง ล้วนได้ ปจั จยั ทน่ี ำ� ไปสกู่ ารปฏริ ปู แตกตา่ งกนั การปฏริ ปู ครงั้ ท่ี 1 เกดิ
รบั การผลกั ดนั และดำ� เนนิ การโดยบคุ คลทนี่ บั ไดว้ า่ เปน็ ผนู้ ำ� ข้ึนเมื่อประมาณ 150 ปีท่ีแล้ว ในรัชสมัยรัชกาลที่ 5 (พ.ศ.
ทางความคดิ เปน็ นกั คดิ นกั วชิ าการ นกั ปรชั ญาการศกึ ษาท่ี 2396 – 2453) ซ่ึงขณะนั้นเป็นช่วงเวลาที่สังคมไทยก�ำลัง
มชี อื่ เสยี งแหง่ ยคุ นนั้ ๆ ทง้ั สน้ิ แตก่ ารปฏริ ปู การศึกษา และ เผชญิ กบั ความทา้ ทายจากการลา่ อาณานคิ มของชาตติ ะวนั ตก
พฒั นาการศกึ ษากลบั ไม่ราบร่นื และกา้ วหน้าเท่าทีค่ วร การพัฒนาระบบการศึกษาเป็นยุทธศาสตร์ส�ำคัญที่จะท�ำให้
สงั คมไทยมคี วามเปน็ อารยะ และทนั สมยั ไมใ่ หช้ าตติ ะวนั ตก
บรรยากาศในหอ้ งเรียนที่จัดการศึกษาวิทยาการสมัยใหม่ในสมยั รชั กาลที่ ๕ ใชค้ วามลา้ หลงั มาเปน็ ขอ้ อา้ งในการเขา้ ยดึ อธปิ ไตย การปฏริ ปู
ในครงั้ นน้ั เปน็ ปฏบิ ตั กิ ารโอนถา่ ยภารกจิ การใหก้ ารศกึ ษาจาก
ภาพ : https://www.silpa-mag.com/history/article_10847 วดั ซงึ่ ดำ� เนนิ การโดยคณะสงฆม์ าเปน็ การดำ� เนนิ การโดยสว่ น
ราชการ (Secularization) มีการตั้งกระทรวงธรรมการขึ้น
เม่ือ พ.ศ.2435 รับผิดชอบด้านการศึกษา ศาสนา พยาบาล
และพพิ ธิ ภณั ฑ์ ซงึ่ นบั วา่ เปน็ การเปลย่ี นแปลงระดบั โครงสรา้ ง
เป็นครั้งแรก ทั้งยังให้มีการวางมาตรฐานเก่ียวกับการศึกษา
95สองทศวรรษ ปฏิรูปการศึกษาไทย ความล้มเหลวและความสำ�เร็จ
ตา่ ง ๆ อาทิ การวางหลกั สตู ร และการปรบั ปรงุ บทเรยี น และ ภาพ : hhttps://www.matichon.co.th/columnists/news_461930
จากพระราชดำ� รสั
“เจ้านายราชตระกูล ต้ังแต่ลูกฉันเปนต้นลงไป ตลอด มผี สู้ อนแตล่ ว้ นเปน็ ครทู ไี่ ดฝ้ กึ หดั อบรมมาดแี ลว้ ” (นโยบายการ
จนถึงราษฎรท่ีต�่ำท่ีสุด จะให้ได้มีโอกาศเล่าเรียนได้เสมอกัน ศกึ ษาของคณะรฐั บาล ประกาศเมอื่ วนั ท่ี 20 ธนั วาคม 2475
ไม่ว่าเจ้า ว่าขุนนาง ว่าไพร่ เพราะฉนั้น จึงขอบอกได้ว่าการ เจา้ พระยาธรรมศกั ดม์ิ นตรี เปน็ รฐั มนตรกี ระทรวงศกึ ษาธกิ าร)
เล่าเรียนในบ้านเมืองเราน้ีจะเปนข้อส�ำคัญท่ีหน่ึง ซึ่งฉันจะ รวมท้ังการริเร่ิมอาชีวศึกษาด้านเกษตรกรรม
อตุ สาหจ์ ดั ใหเ้ จรญิ ขนึ้ จงได”้ อุตสาหกรรม และพาณิชยกรรม เพื่อสร้างอาชีพให้แก่
ซึ่งได้พระราชทานในที่ประชุมพระบรมวงศานุวงศ์ ประชาชนอย่างกว้างขวาง นอกจากนี้ยังให้มีการขยาย
และข้าราชการ เน่ืองในโอกาสเสด็จพระราชด�ำเนินไป การศึกษาขั้นอุดมศึกษาด้วยการจัดต้ังมหาวิทยาลัยใน
ทอดพระเนตรโรงเรียนพระต�ำหนักสวนกุหลาบ พ.ศ.2427 ภมู ภิ าคตา่ ง ๆ เพอื่ สรา้ งความเสมอภาคทางการศกึ ษา และเพอ่ื
สะท้อนแนวคิดเก่ียวกับความเสมอภาคด้านการศึกษา “ผเู้ รยี นจะไดส้ ำ� เรจ็ การศกึ ษาชนั้ อดุ มไดใ้ นเมอื งของเราเอง”
และการศึกษาเพื่อทุกคน (Universal education)
อย่างชัดเจน แนวคิดด้านการจัดการศึกษาในยุคน้ันได้รับ อาจกล่าวได้ว่า การขยายโอกาสทางการศึกษา
อิทธิพลจากระบบการศึกษาของประเทศอังกฤษ และ ออกนอกเขตกรงุ เทพมหานครอยา่ งเปน็ ระบบ และการ
บางสว่ นจากประเทศญปี่ นุ่ นอกจากนก้ี ารกอ่ ตงั้ โรงเรยี นสตรี วางรากฐานการอาชีวศึกษา เป็นคุณูปการอันส�ำคัญ
โดยเจา้ นายฝา่ ยในและคณะ มชิ ชนั นารี ทงั้ ในกรงุ เทพฯ และ ของการปฏิรูปการศึกษาคร้ังท่ี 2 นี้ อย่างไรก็ตามเป็นที่
หัวเมือง สะท้อนให้เห็นถึงความพยายามในพัฒนาการ
ศกึ ษาสตรตี งั้ แตเ่ มอ่ื 150 ปที แี่ ลว้ นา่ สงั เกตวา่ การแบง่ ภาระการพฒั นาการศกึ ษาระหวา่ งกระทรวง
การปฏริ ปู ครงั้ ที่ 2 เกดิ ขนึ้ โดยคณะราษฎรใ์ น พ.ศ.2475 ศกึ ษาธกิ าร และกระทรวงมหาดไทย ซง่ึ แมจ้ ะมคี วามจำ� เปน็ ใน
ซงึ่ สว่ นหนง่ึ เปน็ ผไู้ ดร้ บั การศกึ ษาจากตา่ งประเทศ การปฏริ ปู บรบิ ทของยคุ สมยั นน้ั แตภ่ ายหลงั ไดก้ ลายมาเปน็ ความลกั ลน่ั ทาง
การศึกษาในคร้ังน้ันเกิดขึ้นภายหลังการเปล่ียนแปลงการ โครงสรา้ งเมอื่ การศกึ ษาไทยไดพ้ ฒั นาและเตบิ โตขนึ้ ในยคุ ตอ่ มา
ปกครองของประเทศ จากระบบสมบูรณาญาสิทธิราชย์มา การปฏิรูปครั้งที่ 3 เกิดข้ึนตามข้อเรียกร้องของคณะ
เป็นระบอบประชาธิปไตย ซ่ึงอาจกล่าวได้ว่าเป็นการปฏิรูป นักศึกษาผู้เคลื่อนไหวเพ่ือเรียกร้องประชาธิปไตยในเดือน
การศกึ ษาครง้ั แรกภายใตร้ ะบอบประชาธปิ ไตย การปฏริ ปู ใน ตุลาคม พ.ศ.2516 ซ่ึงน�ำมาสู่รัฐบาลพระราชทาน โดยมี
ครั้งน้ันเป็น 1 ในหลัก 6 ประการของการปกครองประเทศ ศาสตราจารย์สัญญา ธรรมศักด์ิ เป็นนายกรัฐมนตรี รัฐบาล
“จะตอ้ งใหก้ ารศกึ ษาอยา่ งเตม็ ทแ่ี กร่ าษฎร” มงุ่ ใชก้ ารศกึ ษา ดังกล่าวได้แต่งตั้งคณะกรรมการปฏิรูปการศึกษาเพื่อสนอง
เปน็ เครอื่ งมอื สำ� คญั ในการพฒั นาประชาชนใหเ้ หมาะกบั การ ต่อข้อเรียกร้องเกี่ยวกับการปฏิรูประบบการศึกษา โดยให้
ปกครองระบอบใหม่ที่ประชาชนจะต้องอ่านออกเขียนได้ ศาสตราจารย์ ดร.สปิ นนท์ เกตทุ ตั เปน็ ประธาน เพอ่ื ทบทวน
มคี วามรเู้ พยี งพอทจี่ ะดแู ลสทิ ธแิ ละปกครองตนเองผา่ นตวั แทน ระบบการศกึ ษาของไทยและเสนอแผนการปฏริ ปู การศกึ ษา
ท่ีจะเข้ามาเป็นปากเสียงในสภาผู้แทนราษฎร นอกจากนี้ คณะกรรมการปฏิรูปการศึกษาได้เสนอแนวคิด “การ
ยังได้มีการบังคับใช้พระราชบัญญัติประถมศึกษาซึ่งได้มีการ ศึกษาเพ่ือชีวิตและสังคม”พร้อมกับเสนอ 10 ประเด็นหลัก
ตราไวต้ ง้ั แต่ พ.ศ.2464 ในสมยั รชั กาลที่ 6 ใหม้ ผี ลทวั่ ประเทศ ของการปฏิรูป ได้แก่ (1) การปรับระบบการเรียนมาเป็น
โดยให้กระทรวงมหาดไทยเป็นผู้จัดการการศึกษานอกเขต 6:3:3 (ประถม 6 ปี มธั ยมตน้ 3 ปี และมธั ยมปลาย 3 ป)ี (2)
กรุงเทพมหานคร ท�ำให้คนในหัวเมืองและพื้นที่ชนบทได้รับ
การศึกษามากข้ึน ทั้งยังให้มีการฝึกอบรมครูเพื่อรองรับการ
ขยายตวั ของการศกึ ษาไปยงั หวั เมอื ง
“ในส่วนการปรับปรุงคุณสมบัติแห่งการศึกษาท่ัวไป
จะแกไ้ ขใหว้ เิ ศษขนึ้ ดว้ ยตงั้ พธิ ฝี กึ หดั ครทู กุ ประเภททกุ ชนั้ จนพอ
แก่การ เพราะการสอนจะส�ำเร็จเป็นผลดีสมหมายก็ด้วยได้
96 สุขภาพคนไทย 2563
ภาพ : http://gotomanager.com/content/ปฏริ ปู การศกึ ษาไทย-คณุ ภาพ-มาตรฐาน-และความเหลอื่ มลำ�้ ตอนปลายตำ�่ ซง่ึ สง่ ผลอยา่ งมากตอ่ อตั ราการเขา้ เรยี นในระดบั
อดุ มศกึ ษา รวมทง้ั ปญั หาระดบั คะแนนวชิ าวทิ ยาศาสตรแ์ ละ
การรวมการศกึ ษาทกุ ระดบั ใหอ้ ยภู่ ายใตก้ ระทรวงศกึ ษาธกิ าร คณติ ศาสตรท์ คี่ อ่ นขา้ งตำ�่ ซง่ึ ทง้ั สองปญั หาสง่ ผลอยา่ งมากตอ่
จากแตเ่ ดมิ การศกึ ษานอกเขตกรงุ เทพมหานครดำ� เนนิ การโดย การพัฒนาศักยภาพการแข่งขันของประเทศ และการสร้าง
กระทรวงมหาดไทย (3) กระจายอำ� นาจการจดั การการศกึ ษา นวตั กรรมดา้ นวทิ ยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยี
ใหก้ ารปกครองสว่ นทอ้ งถน่ิ (4) การสนบั สนนุ ใหภ้ าคเอกชน การปฏริ ปู ครง้ั น้ี ดำ� เนนิ การผา่ นมอื ถงึ 5 รฐั บาล ตง้ั แต่
เข้ามามีส่วนร่วมในการจัดการศึกษา (5) การแก้กฎหมายที่ รฐั บาลทกั ษณิ ชนิ วตั ร ซง่ึ มรี ะยะเวลาคอ่ นขา้ งนานยาวกวา่ ทกุ ๆ
เกย่ี วขอ้ งกบั การศกึ ษา (6) การพฒั นาระบบการฝกึ อบรมครู รฐั บาลแตก่ ม็ าประสบกบั การปฏวิ ตั ริ ฐั ประหารใน พ.ศ.2549
(7) การปฏิรูปหลักสูตรการเรียนการสอน (8) การขยาย ซงึ่ รฐั บาลตอ่ ๆ มาลว้ นเปน็ รฐั บาลทม่ี รี ะยะเวลาการบรหิ ารที่ สน้ั ๆ
งบประมาณเพอื่ การลงทนุ ดา้ นการศกึ ษา (9) การขยายโอกาส เพียง 1-3 ปี อีก 3 รัฐบาลได้แก่ รัฐบาลสมัคร สุนทรเวช
ทางการศกึ ษา และ (10) การพฒั นาระบบอนื่ ๆ ทเ่ี กย่ี วขอ้ ง รัฐบาลสมชาย วงศ์สวัสดิ์ และรัฐบาล ยิ่งลักษณ์ ชินวัตร
และรองรบั ระบบการศกึ ษา ทปี่ ดิ ทา้ ยดว้ ยเหตกุ ารณท์ างการเมอื ง “เสอื้ เหลอื ง เสอื้ แดง”
อย่างไรก็ตาม ข้อเสนอของคณะกรรมการปฏิรูป จนเขา้ สกู่ ารปฏวิ ตั ริ ฐั ประหาร พ.ศ.2557 โดยคณะรกั ษาความสงบ
ในครั้งนั้นไม่ได้รับความเห็นชอบจากคณะรัฐมนตรี แหง่ ชาติ (คสช.) การเปลย่ี นแปลงทางการเมอื งเหลา่ นสี้ ง่ ผล
ซึ่งโจมตีข้อเสนอของคณะกรรมการปฏิรูปว่ามีความ อยา่ งมากตอ่ ความตอ่ เนอื่ งในการปฏริ ปู การศกึ ษาครง้ั ท่ี 4
รุนแรงและฝักใฝ่ในระบอบคอมมิวนิสต์ แม้กระนั้น ในทส่ี ดุ คณะรฐั มนตรขี อง คสช. ไดม้ มี ตอิ นมุ ตั พิ ระราช
แนวคดิ หลายอยา่ งในขอ้ เสนอของคณะกรรมการปฏริ ปู บัญญัติการศึกษาแห่งชาติ เมื่อวันท่ี 24 ตุลาคม พ.ศ.2561
ก็ได้มีการน�ำไปสู่การปฏิบัติ อาทิ แนวคิดการปรับปรุง พระราชบญั ญตั ดิ งั กลา่ วประกอบดว้ ย 78 มาตรา ครอบคลมุ
หลักสูตร พ.ศ.2520 ที่มุ่งให้นักเรียนคิดเป็นและแก้ มิติส�ำคัญต่าง ๆ ได้แก่ (1) การวางระบบการศึกษาที่รองรับ
ปญั หาเปน็ รวมทงั้ การปรบั ระบบการเรยี นมาเปน็ 6:3:3 ความหลากหลาย ความแตกต่างและเริ่มพัฒนาระบบการ
ซงึ่ ทำ� ใหน้ กั เรยี นในพนื้ ทหี่ า่ งไกลเขา้ ถงึ ระบบการศกึ ษา ศึกษาต้ังแต่ก่อนวัยเรียนจนถึงการศึกษาเพ่ือการด�ำรงชีวิต
ไดม้ ากขนึ้ 2 (2) การยกระดบั คณุ ภาพการศกึ ษา ในสว่ นของครทู จ่ี ะมกี ารจดั
การปฏริ ปู ครงั้ ท่ี 4 เปน็ การปฏริ ปู ครงั้ ลา่ สดุ ของสงั คมไทย ตงั้ กองทนุ การผลติ และพฒั นาครู ซง่ึ จะชว่ ยคดั กรองผเู้ หมาะสม
เริ่มข้ึนตั้งแต่ พ.ศ.2542 หลังจากประเทศไทยประสบวิกฤต เขา้ สกู่ ระบวนการพฒั นาและคดั เลอื กสถาบนั ผลติ ครทู เี่ หมาะสม
เศรษฐกจิ พ.ศ.2540 ไดเ้ พยี ง 2 ปี การปฏริ ปู ครงั้ นดี้ ำ� เนนิ การ ขณะท่ีหลักสูตรและการจัดการศึกษาจะให้ความส�ำคัญกับ
ภายใต้ พระราชบญั ญตั กิ ารศกึ ษา 2542 มกี ารแกไ้ ขเพมิ่ เตมิ การเนน้ สมรรถนะทจี่ ะสรา้ งคนดแี ละเกง่ ใหก้ บั สงั คม (3) การ
2 ครง้ั คอื พ.ศ.2545 ครงั้ หนงึ่ และ พ.ศ.2553 อกี ครง้ั หนง่ึ ใหค้ วามเปน็ อสิ ระกบั สถานศกึ ษา (4) การบรหิ ารจดั การระบบ
วิกฤตเศรษฐกิจดังกล่าวท�ำให้สังคมไทยตระหนักถึงผลแห่ง คณุ ภาพ ทม่ี งุ่ เนน้ การพฒั นาคณุ ภาพไมใ่ ชก่ ารตรวจสอบ และ
การเชอื่ มโยงของความเปน็ ไปในสงั คมโลกกบั สงั คมไทยในยคุ นำ� ผลการประเมนิ มาใชพ้ ฒั นาขบั เคลอ่ื นการพฒั นาคณุ ภาพทง้ั
โลกาภวิ ตั น์ ทำ� ใหต้ อ้ งเรง่ ยกระดบั คณุ ภาพการศกึ ษาของไทย ระบบ (5) การใหม้ แี ผนการศกึ ษาแหง่ ชาติ โดยคณะกรรมการ
และมงุ่ แกป้ ญั หาเกยี่ วกบั อตั ราการเขา้ เรยี นระดบั มธั ยมศกึ ษา นโยบายการศกึ ษาแหง่ ชาตเิ ปน็ ผยู้ กรา่ งแผน
การปฏิรูปการศึกษาคร้ังน้ี กินเวลานานยาว
ถงึ กวา่ 20 ปี และอาจนบั ไดว้ า่ เปน็ การปฏริ ปู การศกึ ษา
ที่ใช้เวลานานยาวท่ีสุด และมีการยกระดับการพัฒนา
ศักยภาพการแข่งขันของทรัพยากรมนุษย์ของประเทศ
ทจ่ี ะตอ้ งพาประเทศไทยกา้ วพน้ กบั ดกั รายไดป้ านกลาง
(Middle-income trap) เข้าสู่การเป็นประเทศ
รายไดส้ งู รวมทงั้ การบรรลวุ สิ ยั ทศั น์ “ประเทศไทย 4.0”
เปน็ เดมิ พนั
97สองทศวรรษ ปฏิรูปการศึกษาไทย ความล้มเหลวและความสำ�เร็จ
มิติที่ล้มเหลวของการศึกษาไทยคุณภาพทีไ่ ด้เมื่อเทียบกับงบประมาณทท่ี ุ่มเท
วาทกรรมเก่ียวกับการศึกษาในสังคมไทยพูดเป็นเสียง และคณิตศาสตร์ดีขึ้นกว่า พ.ศ.2558 เล็กน้อย ส่วนด้าน
เดียวกันว่าการศึกษามีความส�ำคัญกับการพัฒนาประเทศ การอ่านอยู่อันดับท่ี 57 ด้วยคะแนนเฉลี่ย 393 ซ่ึงต�่ำกว่า
แต่แล้วส่วนใหญ่ก็มักแสดงความไม่พอใจกับคุณภาพของ คะแนนเฉล่ียใน พ.ศ.2558 ในขณะท่ีเด็กเวียดนามสอบได้
การศึกษาแทบทุกยุคทุกสมัยและเป็นเหตุให้ต้องมีการ อนั ดบั 8 ในดา้ นวทิ ยาศาสตร์ อนั ดบั 22 ในดา้ นคณติ ศาสตร์
ปฏริ ปู การศกึ ษาเสมอมา และการเรยี กรอ้ งเพอ่ื การยกระดบั และอันดับที่ 32 ในด้านการอ่าน ซึ่งมีคะแนนเฉลี่ยสูงกว่า
คุณภาพการศึกษาด้วยการ “ปฏิรูป” สะท้อนความเห็นท่ี เมื่อ พ.ศ.2558 ทั้ง 3 รายการ3 (ภาพที่ 1) นอกจากน้ี
มีต่อระดับของคุณภาพ รวมทั้งกลไกในการพัฒนาคุณภาพ ผลการสอบ Trends in International Mathematics
การศึกษาว่าอยู่ในขั้นวิกฤตท่ีต้องมีปฏิบัติการรื้นค้นและ and Science Study หรือ TIMSS ของปีเดียวกัน ซ่ึงมี
ปรับเปลี่ยนคร้ังใหญ่ โดยเฉพาะอย่างยิ่งเม่ือเราสามารถ นกั เรยี นไทย 6,482 คน จาก 204 โรงเรยี นเข้าร่วมสอบกับ
เปรียบเทียบคุณภาพของเด็กนักเรียนไทยกับคุณภาพของ นกั เรยี นจากประเทศตา่ ง ๆ 39 ประเทศ ผลการประเมนิ วชิ า
เด็กนักเรียนจากประเทศอื่น ๆ ผ่านมาตรวัดสากลอย่าง คณติ ศาสตรข์ องนักเรียนไทยอยู่ในอนั ดับท่ี 27 สว่ นผลการ
Programme for International Student Assessment ประเมนิ วชิ าวทิ ยาศาสตร์อยใู่ นอันดับท่ี 264
หรือ PISA ซ่ึงจัดทุก 3 ปี โดยที่ประเทศไทยเข้าร่วมการ แม้จะมีข่าวท่ีนักเรียนไทยสามารถสร้างผลงาน
สอบพรอ้ มกบั ประเทศสมาชกิ องคก์ ารเพอ่ื ความรว่ มมอื ทาง ในการแข่งขันโอลิมปิกวิชาการได้อย่างน่าช่ืนชม โดยสถิติ
เศรษฐกิจและการพัฒนา (Organization for Economic นับตั้งแต่ พ.ศ.2553 เป็นต้นมา ตัวแทนนักเรียนไทย
Co-operationandDevelopment:OECD)อนื่ ๆอกี 72ประเทศ สามารถคว้าเหรียญทองสาขาวิชาฟิสิกส์เฉล่ียปีละ
ตั้งแต่ พ.ศ.2543 ยังไม่เคยมีครั้งใดท่ีเสียงสะท้อน 3 เหรียญ ส่วนในการแข่งขันโอลิมปิกคณิตศาสตร์ใน
ผา่ นสอื่ ตา่ ง ๆ แสดงความชน่ื ชมผลการสอบทเ่ี ผยแพรอ่ อกมา พ.ศ.2560 นักเรียนไทยสามารถท�ำคะแนนรวมได้เป็น
และในการสอบครั้งล่าสุดเม่ือ พ.ศ.2561 ซึ่งเป็นการสอบ อันดับ 7 ของโลกจาก 111 ประเทศ5 แต่ภาพรวมความ
ท่ีให้น้�ำหนักเน้นความฉลาดรู้ทางวิทยาศาสตร์ (Scientific สามารถดา้ นวทิ ยาศาสตรแ์ ละคณติ ศาสตรข์ องนกั เรยี นไทย
Literacy) โดยข้อสอบวิทยาศาสตร์มีน้�ำหนักร้อยละ กลับไม่เป็นไปในทิศทางเดียวกัน ซ่ึงส่วนหน่ึงสะท้อน
60 ส่วนด้านการอ่านและคณิตศาสตร์มีน�้ำหนักอย่างละ ปัญหาของความเหล่ือมล้�ำอย่างชัดเจนส่วนผลการทดสอบ
ร้อยละ 20 มีโรงเรยี นไทยรว่ มการสอบ 273 โรงเรียน และ ทางการศึกษาระดับชาติข้ันพ้ืนฐาน (Ordinary National
มีนักเรียนไทยร่วมสอบ 8,249 คน ผลปรากฏว่าผลการ Education Test: O-NET) ที่จ�ำแนกตามประเภทโรงเรียน
สอบด้านวิทยาศาสตร์ของเด็กนักเรียนไทยอยู่อันดับท่ี 52 และจ�ำแนกตามภูมิภาค ยังสะท้อนความแตกต่างของ
ด้วยคะแนนเฉล่ีย 426 คณิตศาสตร์อยู่อันดับท่ี 54 คุณภาพโรงเรียนในแต่ละสังกัด และความเหลื่อมล้�ำ
ด้วยคะแนนเฉล่ีย 419 ซ่ึงผลการสอบด้านวิทยาศาสตร์ ทางภมู ภิ าค โดยเฉพาะภาคอสี านและภาคใตท้ มี่ คี ะแนน
O-NET ต�่ำกว่าภูมิภาคอ่นื นอกจากนค้ี วามแตกต่างของ
ภาพ : https://www.posttoday.com/social/general/479364 ผลการสอบวดั ผลมาตรฐานทงั้ 3 ประเภท ของโรงเรยี นสงั กดั
ตา่ ง ๆ ไมว่ า่ จะเปน็ สำ� นกั งานคณะกรรมการการศกึ ษาขนั้ พน้ื
ฐาน (สพฐ.) โรงเรยี นเอกชน โรงเรยี นเทศบาล และโรงเรยี น
สังกัดกรุงเทพมหานคร ท�ำให้เห็นความแตกต่างของ
คุณภาพการศึกษาเชิงโครงสร้าง ซ่ึงเป็นปัญหาที่หย่ัง
รากลกึ ลงไปถงึ ความเหลอื่ มลำ�้ ทางโอกาสของเดก็ ไทย
ในการเข้าถึงสถานศึกษาที่มีคุณภาพ ทั้ง ๆ ท่ีจ�ำนวน
โรงเรียนท่ีผ่านเกณฑ์การประเมินของกระทรวงศึกษา
มีจ�ำนวนเพ่มิ ขึ้นในแต่ละป6ี
98 สุขภาพคนไทย 2563
The words you are searching are inside this book. To get more targeted content, please make full-text search by clicking here.
Thaihealth 2563 - Thai
Discover the best professional documents and content resources in AnyFlip Document Base.
Search