ข
หนังสือเรยี น
อนมั ศึกษา ส.๒๑๑๐๑
โรงเรยี นพระปรยิ ตั ธิ รรม แผนกสามัญศกึ ษา กลุ่มที่ ๑๔
ทปี่ รกึ ษา
องพจนกรโกศล ดร. ประธานกลุ่มที่ ๑๔
พระครูนนั ทกิตติคณุ , ดร. ผ้อู ำนวยการ
องปลัดธรรมปัญญาธิวัตร รองผอู้ ำนวยกสน
ผจู้ ัดทำ/ออกแบบปก/รปู เล่ม/E-BOOK
ดร.กศุ ล บอกบญุ
โรงเรียนกุศลสมาครวทิ ยาลัย
ลขิ สิทธิ์
โรงเรยี นกศุ ลสมาครวทิ ยาลัย ถนนราชวงศ์ เขตสมั พันธวงศ์ กรงุ เทพมหานคร ๑๐๑๐๐
ค
คำนำ
หนังสือเรียน อนัมศึกษา ๒ เล่มนี้ จัดทำขึ้นเพื่อเป็นแนวทาง การจัดการเรียนการสอน
สำหรับครูและนักเรยี น ถือเป็นแหล่งข้อมลู ในการศึกษาหาความรู้ในเรื่องของอนัมนิกาย หรือกล่มุ
ชนที่สนใจศึกษาเพื่อสร้างความเข้าใจและเป็นประโยชน์กับนักเรียนนักศึกษาที่กำลังหาข้อมูล
หนังสือเล่มนี้เป้าหมายให้ครูและนักเรียนใช้เป็นสื่อในการจัดการเรียนรู้พร้อมกับการพัฒนาของ
ชมุ ชนชาวเวียดนาม ไม่ว่าจะเปน็ ประเพณี พิธีกรรม ถือเปน็ วฒั นธรรมทเ่ี ปน็ เอกลกั ษณใ์ นประเทศ
ไทย และเสริมสร้างพัฒนาการนักเรียนให้การเรียนรู้และตัวชี้วัดตามหลักสูตรที่กำหนด ตลอดจน
การพัฒนานักเรียนให้มีความรู้ความเข้าใจมากยิ่งขึ้น เพื่อสามารถเข้าใจในอนัมนิกายและการอยู่
รว่ มกันกับสังคมไทยไดอ้ ย่างมคี วามสขุ
ผู้จัดทำหวังเป็นอย่างยิ่งว่า หนังสือเรียน อนัมศึกษาเล่มนี้ จะช่วยให้นักเรียนได้รับการ
พัฒนาความรู้ ความสามารถ ด้านอนัมนิกายในเนื้อหาสาระแต่ละเรื่องแต่ละหัวข้อที่สำคัญ ซึ่ง
องค์ประกอบชองหนังสอื เลม่ นี้จะชว่ ยส่งเสรมิ ใหน้ กั เรยี นเกดิ การเรียนรู้อย่างครบถ้วนตามหลกั สูตร
ดร.กศุ ล บอกบญุ
อาจารย์ประจำรายวชิ าอนัมศกึ ษา
ง
คำชแ้ี จง
หนังสือเรียน อนัมศึกษา๒ (ส.๒๑๑๐๑) เล่มนี้ ได้ออกแบบสาระและมาตรฐานการเรียนรู้ ตัวชี้วัด
องค์ความรู้ แนวทางการจัดการเรียนรู้และการวัดผลประเมินผลการเรียนรู้ เพื่อบูรณการแนวคิด
ทางการเรยี นรู้อยา่ งหลากหลาย ประกอบด้วย
๑.ตวั ชีว้ ดั ช้ันปี เป็นเป้าหมายในการพัฒนานักเรียน ซ่งึ สอดคล้องกบั มาตรฐานการเรียนรู้มี
รหัสของมาตรฐานการเรียนรู้ เช่น ส.๒๑๑๐๑ รหัสแต่ละตัวมีความหมายดังนี้ (ส.) หมายถึงกลุ่ม
สาระการเรยี นร้สู งั คมศึกษาศาสนาและวฒั นธรรม
๒.สาระการเรยี นรู้ เป็นการจดั ระเบยี บและรวบรวมเนอ้ื หาแต่ละหนว่ ยการเรยี นรู้
๓.ประโยชน์จากการเรียนรู้ นำเสนอไว้เพอ่ื กระตุน้ ให้นกั เรียนนำความรแู้ ละทักษะจากการ
เรียนไปใช้
๔.คำถามนำ เป็นคำถามหรือสถานการณ์เพื่อกระตุ้นให้นักเรียนเกิดความสนใจที่จะค้นหา
คำตอบ
๕.เน้ือหา แบง่ เปน็ หวั ข้อ เรือ่ ง บท และหวั ข้อยอ่ ย
๖.บทสรปุ เปน็ การทบทวนความรู้ แผนที่ความคิดหลงั จากการเรียนรทู้ ุกคร้ัง
๗.กิจกรรมเสนอแนะ เป็นกิจกรรมบูรณการทักษะที่รวมหลักการและความคิดรวมยอด
เรื่องตา่ งๆ ในแต่ละบทจนนำไปสู่การลงมือปฏิบัติ
๘.คำถามทบทวน เป็นคำถามแบบอัตนัยทีม่ ุ่งถามเพ่ือทบทวนผลการเรียนรู้
๙.ท้ายเล่ม ประกอบไปด้วย บรรณานกุ รม เอกสาร หนังสือ ทีใ่ ชค้ น้ ควา้ อา้ งอิง
คณะผจู้ ดั ทำ
จ หนา้
สารบญั ค
ง
เร่ือง จ
๑
คำนำ ๑๒
คำช้แี จง ๒๔
สารบญั ๔๐
บทท่ี ๑ ประวัตคิ วามเปน็ มาของอนมั นกิ ายในประเทศไทย ๕๓
บทที่ ๒ สาระสำคัญทคี่ วรรู้เกย่ี วกับพระสงฆอ์ นมั นิกาย ๖๓
บทท่ี ๓ พระโพธิสัตวใ์ นพทุ ธศาสนามหายาน
บทท่ี ๔ หลักคำสอนและการกำเนดิ พุทธศาสนามหายาน ๗๕
บทที่ ๕ พระโพธสิ ัตวอ์ งคส์ ำคัญและศาสนวตั ถุ
บทท่ี ๖ ศาสนพธิ ีและพธิ ีกรรมทีส่ ำคัญของอนมั นิกาย
บรรณานุกรม
ฉ
แผนที่ ประเทศเวยี ดนาม (อนัม Annam)
บทท่ี ๑
ประวัตคิ วามเปน มาของอนมั นิกายในประเทศไทย
จุดประสงคน ำทาง
นักเรียนมีความรู ความเขาใจ สามารถอธิบายและบอกประวัติความเปนมาของอนัมนิกายใน
ประเทศไทยไดวาเขามาไดอยางไรเขามาเมื่อไหรเม่ือเขามาแลวไดเกิดการเปลี่ยนแปลงอยางไรบางและมี
ความสมั พันธกบั คนไทยอยางไร
จดุ ประสงคป ลายทาง
๑. นักเรียนรูแ ละเขาใจประวัติความเปนมาของอนัมนิกายในประเทศไทยได
๒. นักเรยี นสามารถช้ีถึงสาเหตุทชี่ าวเวยี ดนามเขามายงั ประเทศไทยไดอ ยางถูกตอง
๓. นักเรียนสามารถบอกถึงความสัมพันธระหวางประเทศไทยกับประเทศเวียดนามในสมัยกรุง
รัตนโกสินทรตอนตน ได
๔. นักเรยี นสามารถเลาประวตั ิของกลมุ ชนชาตญิ วนในกรุงเทพฯ ได
การเขา มาในประเทศไทยของชาวเวยี ดนาม
ชาวเวียดนามใชเวลายาวนานในการเดินทางเขามาและกระจายกันอาศัยอยูเกือบท่ัวประเทศไทย
คือนับต้ังแตกอนรัชกาลสมเด็จพระนารายณมหาราชในสมัยอยุธยาจนถึงรัชกาลพระบาทสมเด็จ
พระจุลจอมเกลาเจา อยหู ัว ในสมัยรัตนโกสินทร จำนวนชาวเวียดนามไดเพิ่มขนึ้ จนกลายเปนชนกลมุ นอย
ท่ีสำคัญกลุมหน่ึงของประเทศ กอนสมัยกรุงรัตนโกสินทรน้ัน เราไมอาจทราบรายละเอียด เร่ืองการเขา
มาในไทยของชาวเวียดนามมากนัก แมในสมัยกรุงรัตนโกสินทรเอง ก็คนควาไดแตเฉพาะหลักฐาน
เก่ยี วกบั ชาวเวยี ดนามทเี่ ขามาเปนกลุมใหญๆ เทาน้นั
ณ ท่ีนี้ จึงจะศึกษาและจำแนกประเภทชาวเวียดนาม ดวยการพิจารณากลุมชาวเวียดนามที่สำคัญ
ที่พำนักตามแหลงตาง ๆ ไดแก ในกรุงเทพฯ จันทบุรี ระยอง ชลบุรี อยุธยา กาญจนบุรี นครสวรรค
อุดรธานี หนองคาย สกลนคร และนครพนม และพิจารณาจากสาเหตุท่ีทำใหชาวเวียดนามเดินทางเขา
มาในประเทศไทย ประกอบกับลกั ษณะการเดนิ ทางมาเทา นัน้
๒
สาเหตุท่ีชาวเวยี ดนามเขามาในประเทศไทย
การที่ชาวเวียดนามตองจากบานเกิดเมืองนอนมาอาศัยอยูในประเทศไทยนั้น มีสาเหตุสำคัญ ๒
ประการ คือ สวนใหญอพยพเพื่อลี้ภัยทางการเมืองและศาสนา และถูกกวาดตอนเขามาในฐานะเชลยศึก
สงคราม ท้งั สองประการแตกตา งกัน ประการแรก ชาวเวียดนามมาดวยความสมัครใจแบบหนีรอนมาพ่ึง
เย็น แตประการหลังน้ัน โดยท่ัวไปถูกบังคับเขามา ชาวเวียดนามสมัครใจเขามาในประเทศไทย เพราะ
ไทยเปนประเทศเพ่ือนบานทีม่ ีเสถยี รภาพ อุดมสมบรู ณ และเปนท่ีทจ่ี ะอาศัยอยูอยางสงบสุขได สำหรับ
พวกเวียดนามล้ีภัยนั้น ไมมีทางเลือกอ่ืนใดท่ีดีกวาจะเดินทางมาทางตะวันตกเขามายังผืนแผนดินไทย
เพราะทางตะวันออกของเวยี ดนามเปน ทะเลจนี ใต
การอพยพเขา มาเพ่ือล้ภี ยั ทางการเมืองและศาสนา
ถึงแมว า เราจะไมอ าจกำหนดไดอ ยางแนชดั วา ชาวเวียดนามเขา มาอาศยั อยูในประเทศไทย ตัง้ แต
เมอ่ื ใด แตปรากฏหลกั ฐานวา ในรัชกาลสมเดจ็ พระนารายณม หาราช (พ.ศ. ๒๑๙๙-๒๒๓๑) กษัตริยอ งค
ที่ ๒๗ แหง กรงุ ศรีอยุธยา มีหมูบา นชาวเวียดนามตัง้ อยูทา มกลางหมูบานชาวตางประเทศอ่ืนๆ ในอาณา
เขตกรงุ ศรีอยธุ ยาแลว พวกเวียดนามอาศัยในอยุธยาเปนชาวโคชินจนี เปนสวนมาก หมบู านชาวเวียดนาม
เปนท่ีรูจักในนามวา “คายชาวโคชินไชนา” ทั้งน้ี เปนไปไดวา ชาวโคชินจีนสามารถเดินทางมาอยุธยา
ไดโดยทางทะเล ซ่ึงสะดวกกวาพวกเวียดนามจากอันนัมหรือตังเกี๋ยท่ีตองเดินทางโดยทางบก
ตงั้ แต สมัยสมเด็จพระนารายณมหาราชเปนตนมา ไดมีชาวเวียดนามพากันเดินทางมาจากอันนัม
ตังเก๋ียและโคชินจีน ท้ังทางบกและทางเรือ มาอาศัยยังอยุธยาและจันทบุรี และสวนนอยเดินทางไปยัง
พษิ ณุโลก มะรดิ ตะนาวศรี การเดินทางไปยงั มะริดและตะนาวศรีนัน้ บาทหลวงชาวฝร่ังเศสเปน ผูนำเขา
มาเพอื่ ฝก สอนศาสนา และพรอมกันนน้ั กไ็ ดล ้ภี ยั ทางศาสนาดวย
สาเหตุท่ีชาวเวียดนามตองลี้ภัยเขามาในสมัยนี้ เปนเพราะในเวียดนามเกิดการสูรบชิงอำนาจ
ระหวางตระกูล ตรนิ ท ซง่ึ ปกครองอยใู นตงั เกีย๋ และตอนเหนือของอันนมั กับตระกูล เหงียน ซง่ึ ปกครอง
อันนัมตอนใตและโคชินจีน ในเวลาตอมา การสูรบกินเวลากวาคร่ึงของคริสตศตวรรษที่ ๑๗ (ตั้งแต
พ.ศ. ๒๑๖๓-๒๒๑๗) นอกจากน้ันพวกเวียดนามยังตองลี้ภัยศาสนาดวย เพราะท้ังสองตระกูล มีนโยบาย
กดข่ีขม เหงพวกท่นี ับถอื ครสิ ตศ าสนา หมายถึงบาทหลวงนักสอนศาสนาชาวตะวนั ตก และพวกเวยี ดนาม
ท่นี ับถือคริสตศาสนา
สำหรับประเทศไทย ในขณะนั้น สมเด็จพระนารายณมหาราช ทรงมีพระราโชบายสงเสริมการ
คาขายและการเจริญทางพระราชไมตรีกับนานาประเทศ ทรงใหเสรีภาพทางการคาและทรงมีขันติธรรม
ทางศาสนา จึงดึงดูดใหชาวตางประเทศเขามาและพักอาศัยเปนอันมาก ดังที่ ซีโมน เดอ ลา ลูแบร
(Simone De la Loubere) ราชทูตฝร่ังเศส ในคณะทูตชุดท่ี ๒ ของพระเจาหลุยสท่ี ๑๔ ท่ีเดินทางเขา
๓
มายังกรุงศรีอยุธยา เม่ือ พ.ศ. ๒๒๓๐ กลาวไวในจดหมายเหตุของเขา วา ชาวตางประเทศ มีจำนวน
มาก อพยพมาจากบานเมืองตาง ๆ โผเขากรุงสยามแตกาลกอน เพราะขอที่มีความชอบธรรม มีอิสระ
คาขายไดตามชอบใจ มีผูบอกเลา วา มหานครสยาม มมี นุษยตา งชาติมาพึ่งพระบรมโพธิสมภาร ตั้งถิ่น
ทำมาหาเล้ียงชีพอยูถึง ๔๐ ภาษา ชาวตางชาติที่ตงั้ ภูมิลำเนาในกรุงศรีอยุธยา ไดรบั “ ความชอบธรรม
ท่ีจะเล้ียงชีพอยูตามยถาสุขไดตามธรรมเนียมของตน สุดแทแตจะศรัทธาสักการบูชาศาสนาไหนไดโดย
สมัคร ” นอกจากนนั้ ยังทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ แกผ ูที่เขามาพึ่งพระบรมโพธิสมภาร พระราชทาน
ที่ดินใหไดอาศัยอยูเปนหมวดหมูตามพรรคพวกของชาติตน ที่ดินพระราชทานอยูรอบนอกเขตพระนคร
หางจากชุมชนท่ีอาศัยของคนไทย หมูบานชาวตางชาติไดแกชาวโปรตุเกส จีน มลายู ญ่ีปุน
ฮอลันดา และเวียดนาม เปนตน หมูบานชาวตางชาติมักเรียกกันในหมูคนไทยวา “บาน” แต
ชาวตางชาติเองเรียกวา “คาย” การที่ชาวเวียดนามอาศัยอยูในอยุธยานี้ อาจกลาวไดวา เปนเพราะ
พระมหากษัตริยไทยทรงคุณธรรมดังกลาว ชาวเวียดนามจึงพากันเขามาเพื่อหวังผลกำไรทางการคาดวย
อยางไรก็ดี ในเวลาตอมา เม่ือไดเกดิ การจลาจลสรู บเพ่ือชิงราชบัลลังก ใน พ.ศ. ๒๒๓๑ ก็ทำ
ใหชาวเวียดนามจำนวนหน่ึงอพยพออกจากกรุงศรีอยุธยาไป ตอมา ตลอดสมัยราชวงศ บานพลูหลวง
(พ.ศ. ๒๒๓๑-๑๓๑๐) ไทยไดหันไปดำเนินนโยบาย ไมค บคากับชาวตะวันตกเชนแตกอน นับตั้งแต สมัย
สมเด็จพระเพทราชา (พ.ศ. ๒๒๔๑-๒๒๕๑) เปนตนมา พระองคทรงชิงชังชาวตะวันตก โดยเฉพาะ
ชาวฝร่ังเศสและพวกที่นับถือคริสตศาสนาอยางรุนแรง จนถึงกับมีการทารุณกรรม เพราะระแวงวาจะ
เปน ผูนำอันตรายมาคุกคามเอกราชของประเทศ แมว าในปลายรชั กาล พระองคจะทรงลดหยอนความ
รุนแรงลง และทรงเมตตาใหชาวเวียดนามไดอ ยูอาศัยในท่เี ดมิ และปฏิบัติกิจทางศาสนาไดต ามใจชอบก็ตาม
ความสงบสุขท่ีเคยมีก็ถูกกำจัดใหนอยลงกวาในสมัยสมเด็จพระนารายณมหาราช ทั้งนี้ เนื่องจากชาว
เวียดนามมีความสัมพันธกับบาทหลวงฝร่ังเศส ซึ่งเปนชาติที่ไทยระแวงวา จะทำใหเกิดอันตรายได
จำนวนชาวเวียดนามท่ียงั คงสมัครอยูในกรงุ ศรีอยุธยาจึงเหลืออยนู อยมาก และท่ีเหลือก็เปนพวกท่ีศรัทธา
ในศาสนาอยา งจริงจังเทานั้น ดังนั้น จึงอาจกลา วไดวา ชาวเวียดนามในสมัยกรงุ ศรีอยุธยาเปนพวกท่ีล้ี
ภัยทางการเมืองและศาสนา มากกวาจะเขามาเพราะเห็นแกความอุดมสมบูรณของเมืองไทย
ในสมัยกรุงรัตนโกสินทร ต้ังแต รัชกาลพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลกมหาราช
จนถึงพระบาทสมเด็จพระจลุ จอมเกลา เจา อยูหัว มีชาวเวียดนามอพยพเขามาอาศัยอยูใ นไทยเปนจำนวน
มากและหลายกลมุ สว นใหญอ าศยั อยูใ น กรุงเทพฯ จันทบุรี และภาคตะวนั ออกเฉยี งเหนือ โดยเฉพาะ
อยางย่ิง พวกเวียดนามในกรุงเทพฯ ไดอาศัยอยูในที่ตางๆ กัน เปนกลุมๆ ท่ีสำคัญคือ บานญวนพาหุรัด
(ตำบลบานหมอ ถนนพาหุรดั ) บา นญวนตำบลบางโพ และบา นญวนตำบลสามเสน
๔
เวียดนามพวกแรก ท่ีเขามาเปนพวกทเ่ี ขามาพึ่งพระบรมโพธสิ มภาร สมเด็จพระเจากรุงธนบุรี และ
ไดรับพระราชทานท่ีนอกฝงพระนครทางตะวันออก คือ แถวถนนพาหุรัด ในปจจุบัน ใหเปนท่ีอยู
อาศยั เรียกกันวา บานญวนพาหรุ ัด เวียดนามพวกนี้ ไดแก องเชียงชุน พระอนุชากษัตริยเมืองเวและ
บริวารซ่ึงลี้ภัยทางการเมืองจากพวกกบฏไตเซิน ใน พ.ศ. ๒๓๒๑ (บางวา พ.ศ. ๒๓๑๙ ) มาจากเมืองบัน
ทายมาศหรือฮาเตียน หลักฐานระบุวา ตอมาองเชียงชุน ตองพระราชอาญาประหารชีวิตพรอมกับ
บริวาร เพราะคิดหนีกลับเวียดนาม (บางวาเปนเพราะสมเด็จพระเจากรุงธนบุรี ทรงมีพระสติฟน
เฟอนเขาพระทัยวา องเชียงชุน ขโมยเพชรกลืนไวในทอง ในพงศาวดารญวนกลาววา องเชียงชุนถูก
ประหาร เนอื่ งจาก มสี ลัดเวียดนามปลน เรอื สินคาไทยทำใหทรงพิโรธ ประกอบกบั ที่พวกเขมรฟองรองวา
องเชียงชุนเปนไสศึกเวียดนาม) จำนวนชาวเวียดนามท่ีถูกประหารชีวิตกับองเชยี งชุน ระบุไววามี ๕๔ คน
ท่ีเหลือซึ่งไมปรากฏจำนวนนั้น สมเด็จพระเจากรุงธนบุรี ทรงเนรเทศออกไปอยูนอกเขตพระนครหมด
ตอมา ในสมัยพระบาทสมเด็จพระพทุ ธยอดฟาจุฬาโลกมหาราช ทรงพระกรุณาโปรดฯ ใหชาวเวียดนาม
เหลาน้ันกลับมาอยูในกรุงเทพฯ เชนเดิม พรอมท้ังทรงอุดหนุนพระราชทานเงินทอง เสื้อผา เสบียง
อาหาร และใหตั้งบานเรอื นอยทู ่ีเดิมคือท่ี หนองระโหน ตำบลบานหมอ ถนนพาหุรดั ในปจจุบัน และที่
ตำบลบางโพ
ในสมัย พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลกมหาราช (พ.ศ. ๒๓๒๕-๒๓๕๒) องเชียงสือ
หรือ เหงียนฟุกอันท เจาเมืองไซงอน นัดดาขององเชียงชุน เขามาพึ่งพระบรมโพธิสมภาร
พรอมขาบริวารและทหารเวียดนาม โดยล้ีภัยกบฏไตเซินมาเชนกัน พำนักอยูที่เกาะกระบือ ใน พ.ศ.
๒๓๒๔ พระยาชลบรุ ีลาดตระเวนพบเขาจึงไดน ำมาเขาเฝา ใน พ.ศ. ๒๓๒๖ พระบาทสมเด็จพระพทุ ธ
ยอดฟาจุฬาโลกมหาราช ทรงพระกรุณาตอ องเชียงสือ อยางจริงจัง โปรดฯ ใหพำนักอยูกับบริวารที่ใต
บานตนสำโรง ตำบลคอกกระบอื (คอกควาย) ริมฝง ตะวนั ออกของแมนำ้ เจา พระยา (ปากคลองผดุงกรุง
เกษม) ทรงชุบเล้ียงเทียบเทาเจาเขมร คือ พระราชทานเบี้ยหวัดเงินป ปละ ๕ ตำลึง เคร่ืองยศอันมี
พานหมาก คนโท กลดคันสั้น บริวารญาติวงศที่ติดตามมา ก็ไดรับพระราชทานเบี้ยหวัดเชนกัน และชุบ
เล้ียงพวกเวียดนามขาราชการใหข้ึนกรมตางๆ นอกจากนั้น ทรงมีพระบรมราชโองการมายังเจาเมือง
กรมการเมืองสมุทรปราการ ใหปลอยพวกเวียดนามท่ีเปนพรรคพวกองเชียงสือ เขาออกทำมาหากินใน
ทอ งทะเลไดโ ดยสะดวก
ในคราวท่ีลี้ภัยมาครั้งแรก บริวารท่ีติดตามมายังกรุงเทพฯ มีประมาณ ๒๐ คน ตอมาพวก
เวียดนามที่สนับสนุนพระองค ไดพากันทยอยเดินทางจากเวียดนามเขามาในไทย สวนมากพักรออยูแค
จันทบุรี เมื่อ พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลกมหาราช ทรงสงกองทัพไปชวยองเชียงสือ สูรบ
ปราบปรามกบฏไตเซินในเวียดนามสองคร้ัง (พ.ศ. ๒๓๒๖-๒๓๒๗) (ในหลักฐานเวียดนามวาชวยครั้ง
เดียว) ปรากฏวาพายแพมาทั้งสองครั้งน้ัน มีทหารเวียดนามในกองทัพขององเชียงสือ ไดติดตามอง
๕
เชียงสือกลับมายังกรุงเทพฯ อีก ในครั้งนี้เปนขุนนางและนายทหาร ๒๘ คน เปนทหารและกลาสีช้ัน
นายพลราว ๒๐๐ คน มากับเรือสำเภา ๕ ลำ นอกจากนั้น พวกเวียดนามท่ีสวามิภักดิ์ตอตระกูล
เหงียน ก็ไดแตกซานเซ็นหลบซอนพวกไตเซินและพาครอบครัวล้ีภัยเขามาในเขตไทย โดยเฉพาะพวก
เวียดนามจากแควนโคชินจีน อาจประมาณจำนวนไดราว ๑,๐๐๐ คน เมื่อจำนวนเพิ่มมากขึ้น
พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลกมหาราช จึงโปรดฯ ให องเชียงสือ ยายไปพำนัก ณ ตำบล
โคกหลวง ชาวเวียดนามจำนวน ๑,๐๐๐ คนนี้ ดูเหมือนวาจะมากเกินไปและไมนาเปนไปได แตใน
พงศาวดารญวนระบุวา หลังจากท่ีไดเขามาในกรุงเทพฯ อีกครั้ง บรรดานายทหารที่ซองสุมผูคนอยู
นอกอาณาเขตไทย มีศูนยกลางอยูท่ีบริเวณเมืองบันทายมาศ ไดเขามาติดตอกับองเชียงสืออยูเนือง ๆ
ระหวางน้ี ทหารเวียดนามอีกประมาณ ๖๐๐ คนเศษ ซ่ึงนำโดย เลวังกุน ทหารเอกขององเชียงสือ ได
พากนั ลงเรอื เขามายงั กรุงเทพฯ
องเชียงสือ ไมไดพำนักอยูในไทยอยางเปลาประโยชน ไดตอบแทนพระมหากรุณาธิคุณ
พระบาทสมเดจ็ พระพทุ ธยอดฟาจฬุ าโลกมหาราช โดยถวายขนิษฐภคินี เปนขา บาทบริจาริกา และอาสา
นำกองกำลังทหารเวียดนามเขารวมทำสงครามกับพมา ใน พ.ศ. ๒๓๒๙ โดยทำหนาที่เปนทัพหนาจน
ไดรับชัยชนะ ซ่ึงเปนการยืนยันวา จำนวนชาวเวียดนามของ องเชียงสือ นาจะมีถึง ๑,๐๐๐ คน ได
ใน พ.ศ. ๒๓๓๐ องเชียงสือ ชวยปราบปรามกบฏแขกมลายู โดยใหทหารเวียดนามตอเรือรบ ๑๐ ลำ
สำหรับคอยทากบฏท่ีเกาะชาง และให เลวังกุน นำกำลังชวยสมเด็จกรมพระราชวังบวรสถานมงคล
ปราบปรามจนสำเรจ็ อกี
อยางไรก็ดี ใน พ.ศ. ๒๓๓๐ องเชียงสือ ลอบหนีจากกรุงเทพฯ ไป โดยเรือ ๔ ลำ พวกท่ีติดตาม
ไปมแี ตญาติวงศและบริวารที่ใกลช ดิ ซอื่ สัตย ประมาณ ๑๕๐ คน ภายหลงั แม จะมีคนเวียดนามตดิ ตาม
องเชยี งสือ ออกไปชวยรบในเวียดนามอกี จำนวนคนเวียดนามบริวารของ องเชียงสือ คงเหลืออยใู นไทย
อีกเปนจำนวนมาก มีคนเวียดนามจำนวนมากไมเต็มใจท่ีจะกลับไปเวียดนามเพ่ือสูรบ เลือกที่จะอยูใน
ไทยตอไป ซ่ึงอาจเปนเพราะพวกเวียดนามเร่ิมชินกับชีวิตที่สงบสุขในกรุงเทพฯ การกลับไปเวียดนาม
เปนการเส่ียงชีวิต เพราะความหวังท่ีจะเอาชนะน้ันดูเล่ือนลอยเต็มที นอกจากน้ัน พวกเวียดนาม
เหลาน้ี เปนทหารมาตัวเปลา และไดแตงงานเปนครอบครัวต้ังหลักแหลงกับคนไทยในกรุงเทพฯแลว
พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลกมหาราช ไดทรงยายพวกเวยี ดนามเหลาน้ี จากคอกกระบือมา
รวมอาศัยท่ีตำบลบางโพ เน่ืองจากสมเด็จกรมพระราชวังบวรสถานมงคล ทรงขัดเคืองพระทัยพวก
เวียดนามเปนอยางมาก ที่องเชียงสือ ลอบหนีไป หลังจากท่ีองเชียงสือจากไปไดไมนานนัก เหงียนวินท
ดึก (Nguyen Huynh Duc) แมทัพญวนผูเคยคุมทัพทางใตขององเชียงสือไดพายแพพวกไตเซิน ใน
พ.ศ. ๒๓๒๖ ลี้ภัยเขามาในไทยโดยผานทางลาว พรอมกับนำกำลังคนราว ๕,๐๐๐ คน เขามาถึง
กรุงเทพฯ ดวย พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลกมหาราช ทรงชักชวนให เหงียนวินทดึก ทำ
๖
ราชการอยูที่กรุงเทพ ฯ แตเม่ือเขายืนยันท่ีจะตามออกไปชวยองเชียงสือ จึงทรงพระกรุณาจัดหาเรือ
เสาเรือใบใหไป แตเ หงียนวนิ ทดึก จำตอ งทิ้งพวกเวียดนามทีแ่ สดงความจำนงจะอยูต อ ไปในกรุงเทพฯ ไว
เปนท่ีเช่ือวา ราว ๒ ใน ๓ หรือจำนวน ๑,๐๐๐-๒,๐๐๐ คน ตกลงใจเลือกอยูในกรุงเทพฯ พวก
เวียดนามเหลาน้ี ตั้งบานเรือนรวมกับพวกญวนบางโพ สวนพวกที่นับถือคริสตศาสนาอยูที่สามเสน
พวกเวียดนามที่ตกคางในกรุงเทพฯ รับราชการทหารในกองทัพไทย โดยรับยศเทียบเทายศฝายเวียดนาม
ทงดุงเกียน (Thong Dung Gian) และ โฮเดืองดัก (Ho Duong Dac) นายทหารเวียดนามไดรับเลือก
เปนหัวหนาหมูบานและผบู งั คบั กองทหารข้นึ ตรงตอสมหุ พระกลาโหม
ความสัมพันธระหวางประเทศไทยกับเวียดนามในสมัยกรุงรัตนโกสินทรตอนตนจนถึงสมัย
พระบาทสมเดจ็ พระจุลจอมเกลาอยูหวั
ในสมัย พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลกมหาราช ประเทศเวียดนามกำลังเกิดจลาจล
เพราะกบฏไตเซิน หลัง พ.ศ. ๒๓๒๔ โดทันนน (Do Thanh Non) แมทัพคนสำคัญของตระกูลเหงียน
ผคู รองเวียดนามใตถ ูกฆาตกรรม พวกเหงยี นไมสามารถตานทานพวกไตเซินไดและไซง อนถูกยึดเปน คร้ัง
ที่ ๓ (ครง้ั แรกใน พ.ศ. ๒๓๑๘ ครงั้ ท่ี ๒ พ.ศ. ๒๓๒๐ และคร้งั ท่ี ๓ พ.ศ. ๒๓๒๔) ระหวางท่เี วยี ดนาม
เกิดจลาจลน้ี ไทยมีโอกาสจัดการเร่ืองเขมรไดอยางเต็มที่ โดยไมตองกังวลวาเวียดนามจะเขาแทรกแซง
เห็นไดจ ากท่ี พระบาทสมเดจ็ พระพุทธยอดฟา จฬุ าโลกมหาราช ไดโปรดฯ ใหนำ นักองเอง รัชทายาท
กษัตริยเขมร เขา มาชบุ เล้ียงไวใ นราชสำนกั และทรงต้งั เจา พระยาอภัยภเู บศร (แบน) ออกไปครองเขมร
จนเมื่อ นักองเอง มีพระชันษาครบ ๒๑ พรรษา จึงทรงประกอบพิธีราชาภิเษกใหท่ีกรุงเทพฯ
พระราชทานพระนามวา สมเด็จพระนารายณราชา ครองกรุงกัมพูชาตอไป โดยมีพระยากลาโหม (ปก)
เปนพระพ่ีเลี้ยง ดำรงพระยศเปนสมเด็จเจาฟาทะละหะ และไดทรงขอเมือง พระตะบอง เสียมราฐ
ใหเจาพระยาอภัยภูเบศรปกครองข้ึนตรงตอกรุงเทพฯ ระหวางท่ีมีการสูรบภายในเวียดนามขุนนาง
ตระกลู เหงยี นปราชัยและไดห ลบหนเี ขา มาอาศยั ประเทศไทยเปน ทีพ่ ำนักลีภ้ ยั
เชื้อสายตระกูลเหงียน ผูมบี ทบาทอยางสำคัญในความสมั พนั ธระหวางไทยและเวียดนาม ในเวลา
ตอมาคือ เหงียนฟุกอันท (Nguyen Phuc Anh) หรือท่ีไทยเรียกวา องเชียงสือ ไดหนีมาพึ่งไทย
ในราว พ.ศ. ๒๓๒๕ กอนหนานี้ องเชียงชุนแหงตระกูลเหงียน อนุชากษัตริยที่เมืองเว ไดหนีมา
อาศัยพระยาราชาเศรษฐี ณ เมืองบันทายมาศหรือฮาเตียน เม่ือพวกกบฏตีเมืองบันทายมาศแตก
ก็ไดเขามาขอพึ่งพระบรมโพธิสมภาร สมเด็จพระเจากรุงธนบุรี ทรงพระกรุณารับไวและพระราชทาน
บานเรือนให พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลกมหาราช พระราชทานที่อาศัยตั้งบานเรือนแก
องเชียงสือ เชนกัน และโปรดฯ ใหยกกองทัพไปชวย องเชียงสือ กูเมืองคืนถึง ๒ ครั้ง แตไม
๗
สำเร็จ องเชียงสือ อยูในไทยเปนเวลานานไดโดยเสด็จชวยรบพุงขาศึกหลายคร้ัง และเขาเฝารับราชการ
อยางใกลชดิ
จนถึงราว พ.ศ. ๒๓๓๐ องเชียงสือ รอ นใจอยากจะกบู านเมืองคนื ใหไดอยางรวดเร็วและไมอ าจ
ทนรอคอยอยูในกรุงเทพฯ ไดอกี ตอไป จึงลอบหนอี อกจากพระนคร โดยเขียนหนังสอื ถวายบังคมลาขอ
พระราชทานอภัยโทษ พรอมกับปฏิญาณวา จะขอเปนขาขอบขัณฑเสมาของไทย สมเด็จกรมพระราชวัง
บวรมหาสุรสิงหนาทกริ้วมาก ท่ี องเชียงสือ หนีไปหลังจากอยูในพระนครเปนเวลานาน รูเห็นกิจการ
ภายในบานเมือง รูตื้นลึกหนาบางภายในประเทศ ตอไปอาจเปนอันตรายตอไทยได จึงขอ
พระราชทานกำลังเพื่อติดตาม แตพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลกมหาราช ไมทรงดำริชอบ
ดว ยวา จะเปนการเขียนดวยมือลบดวยเทา หลังจากน้ันก็ไดพระราชทานอาวุธ อาหาร และพาหนะไป
ชวยสนับสนุน องเชียงสือ ปราบกบฏอีกดวย เม่ือองเชียงสือตีเมืองเวไดใน พ.ศ. ๒๓๔๓ ก็ไดถวาย
ตนไมเงินทองมายังกรุงเทพฯ รวม ๖ ครั้ง และถวายของตางๆ อีกหลายครั้ง และหลังจากที่ตีฮานอยได
ใน พ.ศ. ๒๓๔๕ สถาปนาตนเองขึ้นเปนกษัตริย ทรงพระนามวา พระเจาเวียดนามยาลอง แลวก็แสดง
ไมตรีจติ ตอ เมืองสยามตลอดมา
ในเรื่องเขมรนั้น พระเจาเวียดนามยาลอง ยังคงเกรงพระบารมีของพระบาทสมเด็จพระพุทธ
ยอดฟาจุฬาโลกมหาราชอยู แมจะมีมูลเหตุท่ีเปนอริกับพระยาอภัยภูเบศร ผูรั้งราชการกัมพูชา จน
กลายเปนเรื่องบาดหมางกันระหวางเมืองก็ตามไทยกบั เวยี ดนามไดมคี วามสัมพันธอันดีตอกัน จนกระท่ัง
พระบาทสมเดจ็ พระพทุ ธยอดฟาโลกมหาราช เสด็จสวรรคต ใน พ.ศ. ๒๓๕๒ เวียดนามจึงแสดงทาทที ีจ่ ะ
เขาแทรกแซงเขมรอีก โดยขอเมืองบันทายมาศเมืองยุทธศาสตรท่ีจะทำใหเวียดนามไดมีอิทธิพลเหนือ
กัมพูชา ซึ่งไทยยอมยกใหเพราะติดศึกพมา เมื่อพระจักรพรรดิมินมาง ข้ึนปกครองเวียดนาม (พ.ศ.
๒๓๖๓-๒๓๖๗) ความผูกพันของกษัตริยเวียดนามท่ีเคยมีตอไทยก็คอยๆ หมดไป และไดสนับสนุนพวก
เขมรใหกระดางกระเดื่องตอไทยมากขึ้น ในสมัยพระบาทสมเด็จพระนั่งเกลาเจาอยูหัว (พ.ศ. ๒๓๖๗-
๒๓๙๔) สงครามครั้งแรกระหวางพมากับอังกฤษสิ้นสุดลงโดยพมาปราชัย ไทยจึงหันมาสนใจทางภาค
ตะวันออกมากขึ้น ตองการฟนอิทธิพลเหนือเขมรและลาว แตก็เปนระยะที่เวียดนามมุงหมายที่จะเพ่ิม
อำนาจของตนในเขมรและลาวเชน กัน
ในประเทศลาว เวียดนามไดใหการสนับสนุนเจาอนุวงศ เจาเมืองเวียงจันทนกอการกบฏตอไทย
แตก็ไมสามารถปองกันไมใหไทยปราบปรามลาวไดสำเร็จ ใน พ.ศ. ๒๓๗๑ เวียงจันทนถูกทำลาย
หลังจากที่ไทยไดชัยชนะในลาวแลว ไทยก็มุงความสนใจมายังเขมร พระบาทสมเด็จพระน่ังเกลา
เจาอยูหัว ทรงสงเจาพระยาบดินทรเดชา (สิงห สิงหเสนี) แมทัพซึ่งเคยปราบเวียงจันทนไปยังเขมรใน
พ.ศ. ๒๓๗๔
๘
ในตอนแรก ไทยมีชัยชนะจากการรบและตีไดเ มอื งสำคัญ คอื พนมเปญ อุดงไชย และโจดก แต
ตอมา เม่ือตีเมืองวินทลอง ทางภาคตะวันออกของเขมร ซ่ึงสมเด็จพระอุทัยราชากษัตริยเขมรผูฝกใฝ
เวียดนามประทับล้ีภัยอยู กองทัพไทยก็ถูกตานอยางเต็มท่ี พระจักรพรรดิมินมางแหงเวียดนามสง
กำลังคนจำนวน ๑๕,๐๐๐ คน มาชวยรบ ไทยจึงไมอ าจตวี ินทลองไดและตดั สนิ ใจถอยทัพกลับ
หลังจากนั้น เวยี ดนามเริ่มแผนการผนวกเขมรอยา งจริงจังมากขึ้น ใน พ.ศ. ๒๓๗๗ ไดคดิ รวบรัด
จะยก “นักองแบน”ธิดาพระอุทยั ราชา ใหขึ้นเปนกษัตริยเ ขมร และจะอภิเษกกับเจาชายเวียดนามและ
นำธรรมเนียมกฎหมายเวียดนามมาบังคับใชในเขมร ชาวเขมรไมพอใจอยางรุนแรงแตก็ทนอยูใตอำนาจ
เวียดนามได ถึง ๗ ป จึงไดกอการกบฏข้ึนและเรียกรองใหไทยชวยเหลือสงกำลังสนับสนุนขจัดอิทธิพล
เวียดนาม และขอใหสง นักองดวง อนุชาพระอุทยั ราชา ซ่ึงไทยคุมครองไวมาครองกัมพชู าแทน นกั องอิ่ม
กษัตริยเขมร ในเวลาน้ัน ไทยตองทำสงครามกับเวียดนามเปนเวลาราว ๑๕ ป (พ.ศ. ๒๓๗๖-๒๓๙๐)
แตตา งฝายสามารถควบคุมอำนาจทางการทหารในเขตจงั หวัดทย่ี ึดครองไวไ ดใกลช ายแดนประเทศของตน
เทานั้น แตไมอาจเอาชนะและครอบครองเขมรทั้งหมดไดอยางเด็ดขาด สงครามยืดเย้ือเปนเวลานาน
เวียดนามเสนอการตกลงประนีประนอมเพ่ือสันติ ฝายไทยก็ยอมรับแมจะเปนฝายไดเปรียบกวาทางดาน
การรบ เขมรยอมสงบรรณาการใหไทยปละครัง้ ใหเวียดนามสามปค ร้งั หลังจากท่ีใหสัตยาบนั สญั ญา
สงบศึก ใน พ.ศ. ๒๓๘๙ ไทยและเวียดนามไดรวมกันประกอบพิธีราชาภิเษก นักองดวง ขึ้นเปน
กษัตริยเขมร พระบาทสมเด็จพระน่ังเกลาเจาอยหู ัว พระราชทานพระนาม นักองดวงวา สมเด็จพระหริ
รักษรามาธิบดี พระเจากรงุ กมั พูชา ผลของสัญญาดงั กลาวดูประหนงึ่ วา จะยังความพอใจใหแกท ้ังไทยและ
เวียดนาม เพราะทำใหแตละฝายแนใจวาตนมีอิทธิพลมั่นคงในเขมร จนกระทั่งถึงเม่ือเวียดนามตองตก
เปนเมอื งข้ึนของฝร่ังเศส ใน พ.ศ. ๒๔๒๗
ปญ หาเรื่องเขมรและลาว ซง่ึ เปนขอขัดแยงระหวางไทยและเวียดนามท่ีแขงขันแยงชิงอำนาจเหนือ
ดินแดนทั้งสองมาตลอดสมัยกรุงรัตนโกสินทรตอนตนไดยุติลง เม่ือฝร่ังเศสยึดเวียดนามทางตอนใตได
และตอมาฝรั่งเศสไดถือสิทธิครองเวยี ดนามผนวกเขมรและลาวเขาไวในความปกครองดงั กลาว การติดตอ
ทางการทูตระหวางประเทศไทยและเวียดนาม ตั้งแตปลายสมัยรัชกาลที่ ๔ เปนตนมา จำตองผานการ
เห็นชอบของฝรัง่ เศส จนกระทง่ั เวยี ดนามไดรบั เอกราชในตอนครึ่งหลังครสิ ตศ ตวรรษที่ ๒๐
การเขามาของชาวเวียดนามแบง เปน ๒ กก
องเชียงชุน พระราชบุตรองคที่ ๔ ของพระเจาเมืองเว ไดอพยพพวกพองและพลเมืองมาอาศัย
อยูท่ีเมืองฮาเตียง ซึ่งมีอาณาเขตติดตอกับแดนเขมร พวกเขมรไดยกกองทัพติดตามมาองเชยี งชุนเห็นวา
เหลือกำลังท่ีจะตอสู จึงไดอพยพครอบครัวและพลเมืองหนีภัยเขามาประเทศไทย เพื่อขอพึ่งพระบารมีอยู
ในพระเจา กรุงธนบรุ ี
๙
เมอื่ ปวอก พ.ศ. ๒๓๑๙ พระเจากรุงธนบุรี ไดทรงโปรดรับไว และทรงพระราชทานที่ดินตอนถนน
พาหุรัด ใหเปนภูมิลำเนาของญวนพวกองเชียงชุน นับเปนญวนพวกแรกที่อพยพเขามาในประเทศไทย
หลังจากไทยเสยี กรุงศรีอยุธยาใหแกพมา และตอมา องเชียงชุน คดิ จะหนอี อไปเพ่ือคิดอานทำการกูชาติ
ของตน ความนน้ั ทรงทราบถงึ พระเจากรงุ ธนบรุ ี จึงไดทรงรบั สั่งใหป ระหารชีวิตองเชยี งชนุ เสีย
เม่ือปขาล พ.ศ. ๒๓๒๕ ซ่ึงตรงกับปท่ี ๒ ของรัชกาลที่ ๑ แหงกรุงรัตนโกสินทร องเชียงสือ
ซ่ึงเปนพระราชนัดดาของพระเจาเมืองเวพระองคหนึ่ง ครั้งแรก ไดหลบหนีศัตรูอาศัยอยูที่เมืองไซงอน
ประชาชนพลเมืองในไซงอนมีความเคารพนับถือมาก จนถึงกับยกยองใหครองเมืองไซงอนเพ่ือตอสูศัตรู
แตไมสามารถสูได จงึ พากันอพยพหลบหนมี าอาศัยอยูท่ีเกาะกระบือในเขตแดนเขมร ในคร้ังนั้น พระยา
ชลบุรี ไดคุมเรือรบไปลาดตระเวนทางชายทะเลพบเขา จึงไดชวยเหลือนำเขากรุงเทพมหานคร
พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลกมหาราช ไดทรงพระกรุณาโปรดฯ รับไว โดยไดพระราชทาน
ท่ีดินริมฝงแมน้ำเจาพระยาดานทิศตะวันออกที่เรียกวา ตำบลคอกกระบือ ใหเปนท่ีต้ังถิ่นฐานของญวน
พวกองเชียงสอื (ปจ จุบนั คอื ท่ตี ัง้ สถานทูตโปรตเุ กส)
ตอมา มีพวกญวนองเชียงสือ ทราบขาววาองเชียงสือ เขามาอยูในประเทศไทย ตางก็พากัน
อพยพครอบครัวติดตามเขามาเนืองๆ มีจำนวนมาก จนองเชียงสือสามารถนำพวกพองตามเสด็จ
พระบาทสมเด็จพระพทุ ธยอดฟาจุฬาโลกมหาราช ไปทำศึกสงครามพมา หลายครั้ง
ใน ป พ.ศ. ๒๓๒๙ องเชียงสือ คิดจะกลับไปกอบกูบานเมือง จึงไดเขียนสารทูลลาไวบนโตะท่ี
บูชา มีความวา “ ตงั้ แตข า พระพุทธเจา ไดเ ขามาพึ่งพระบรมโพธิสมภาร พระองคไ ดทรงพระกรณุ าทำนุ
บำรุงเปนอเนกประการ ถึงกับทรงพระกรุณาพระราชทานกองทัพไทยไปชวยสมทบตีเมืองไซงอนคร้ัง
หนึ่ง แตการยังไมเปนผลสำเร็จ เนื่องจากกองทัพไทยกำลังทำสงครามติดพันอยู ถาจะยังคอยตอไปก็
เกรงวาพวกพอ งทางโนนจะรวนเร และจะกราบถวายบงั คมทลู ลาโดยเปด เผย ก็เกรงจะมีการขดั ของ ก็
จำเปนจะตองขอกราบบังคมทูลลาหนีไป เพื่อคิดอานหาทางกูชาติตอไป ถาไดบานเมืองคืนเมืองใด จะ
กลับมาเปนขาขอบขณั ฑสมี าสบื ไป”
การที่องเชียงสือหนีไปครั้งน้ี ไดไปรวมพลที่เกาะกูด พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัว ก็มิไดทรง
ถือโทษ แตกรมพระราชวังบวรมหาสุรสงิ หนาท ทรงพิโรธโกรธเคืองมาก ถึงกับรับส่ังใหยายญวนพวกอง
เชียงสอื ใหไปอยทู ี่ตำบลบางโพ อำเภอดสุ ิต สืบมาจนบัดนี้
หลังจากการอพยพของญวนพวกองเชียงสือ เขามาในประเทศไทยแลว ไดมีชาวญวนอพยพเขา
มาอกี ๓ คราว คือ คร้ังท่ีหน่ึง ในปมะเสง็ พ.ศ. ๒๓๗๖ ครงั้ น้ัน เจาพระยาบดนิ ทรเ ดชา (สิงห สิงหเสนี
ตนตระกูลสิงหเสนี) ไดยกพลไปที่เมืองญวน ไดครอบครัวญวนสงเขามาถวายเม่ือปลายปมะเมีย พ.ศ.
๒๓๗๓ พวกญวนท่ีสง เขามาคราวน้นั มี ๒ พวกเชนกัน คอื พวกหนง่ึ นบั ถอื พระพุทธศาสนา ไดโปรดฯ ให
๑๐
ไปอยูท่ีจังหวัดกาญจนบุรี เพ่ือรักษาปอมเมืองใหญ สวนอีกพวกหน่ึงนับถือศาสนาคริสต ไดโปรดฯ ให
ไปอยรู วมกบั พวกเขารตี ทต่ี ำบลสามเสนในกรงุ เทพ
ในสมัยรัชกาลที่ ๔ พวกญวนท่ีไปอยูที่กาญจนบุรี มีความปรารถนาจะเขามากรุงเทพฯ ไดทรง
โปรดฯ ใหเขามาตั้งถิ่นฐานที่ริมคลองผดุงเกษมที่ทรงรับส่ังใหขุดขึ้นใหม และทรงโปรดฯใหไปสังกัดเปน
ทหารปนใหญฝายวังหลวง สวนพวกที่นับถือศาสนาคริสต ใหยายไปสังกัดเปนทหารปนใหญฝาย
พระราชวังบวร (พระบาทสมเด็จพระปน เกลาเจา อยหู วั วงั หนา) คือพวกญวนพระยาบันลอื สีหนาท
คร้ังท่ีสอง ในปมะเมีย พ.ศ. ๒๓๗๗ พระเจาแผนดินญวนทรงพระนามวา มินมาง ได
ประกาศหามคนญวนถือศาสนาคริสต และไดจับพวกญวนที่เขารีตมาทารุณกรรมตางๆ พวกญวนเหลานี้
ไดพากันอพยพล้ีภัยเขามาพึ่งพระบารมอี ยูในประเทศไทยมากมาย สำหรับชาวญวนท่ีอพยพมาครั้งน้ีได
แยกออกเปน ๒ พวก คือ พวกหนึ่ง ใหไปอยูจังหวัดจันทบุรี อีกพวกหนึ่ง ใหเขา มาอยูจังหวัดพระนคร
(กรงุ เทพฯในปจจบุ ัน) โดยไดร บั พระราชทานท่ดี ินตำบลสามเสนใหเปนทีต่ งั้ ถิ่นฐานของพวกญวนเขารีต
ครั้งท่ีสาม ในปชวด พ.ศ. ๒๓๘๓ ตามจดหมายเหตุวา ขณะน้ัน กองทัพไทยกับกองทัพเขมร
รวมกันรบพุงขับไลกองทัพญวนท่ีตั้งชุมนุมอยูในเขตแดนเขมร พวกญวนไดตกอยูในที่ลอมหลายแหง
และไดเกิดโรคระบาดข้ึนในกองทัพญวน จึงไดหนีโรคระบาดออกมายอมสวามิภักด์ิกับเจาพระยาบดินทร
เดชาประมาณ ๑,๐๐๐ คนเศษ เจาพระยาบดินทรเดชา ไดสงเขามาถวายพระบาทสมเด็จพระน่ังเกลา
เจา อยหู ัว ไดทรงรบั ไว และโปรดฯ ใหไปอยรู วมกับพวกญวนที่ตำบลบางโพ ซึง่ ไดเ ขามาครงั้ องเชยี งสือ
ประวตั ิความเปนมาของกลุมชาติพนั ธญุ วนในกรงุ เทพมหานคร
กลุมชาติพนั ธุญ วนในกรงุ เทพมหานคร มี ๒ กลมุ คือ กลุมทนี่ ับถือศาสนาคริสต นกิ ายโรมนั คาทอ
ลิค และกลุมที่นับถือศาสนาพุทธ นกิ ายมหายาน ในอดีตจะพบวา กลุมชาติพนั ธญุ วนท่ีนับถอื ศาสนาพุทธ
รอบ ๆ วัดญวน ๗ วัด ในกรุงเทพมหานคร แตในปจจุบันพบวา กลุมชาติพันธุญวนที่นับถือพุทธน้ัน ได
ผสมผสานเขากับคนไทยท่ีนับถือพุทธ และไดสญู ชุมชนญวนไปทั้งหมดแลว แมแตบริเวณวัดญวน ๗ แหง
ดังกลาว มีครอบครัวญวนพุทธนอยมากหรือบางแหงไมมีเลย ดังนั้น ชุมชนญวนที่เห็นอยางเดนชัดใน
ปจจุบัน คือ กลุมญวนท่ีนับถือคริสต หมูบานญวนสามเสน มีวิวัฒนาการมาจากการอยูรวมกันของผูที่สืบ
เชื้อสายมาจากชาวโปรตุเกส ชาวเขมร และชาวญวน สำหรับชาวโปรตุเกสและชาวเขมรน้ัน อยูรวมกัน
จนกลายเปนชนกลุมเดียวกัน ตั้งบานเรือนอยูสวนใน ซ่ึงเรียกวา "บานเขมร" สวนท่ีชาวญวนอยูดานนอก
ถดั ออกมาเรียกวา "บานญวน" การแบงเขตของ ๒ บานน้ี ใชคลองเปนเสนแบง (คลองนี้ไมมีชอ่ื ปจจุบัน
ถมเปนถนนหมดแลว) ตอนแรก อาณาเขตของหมูบานไมไดกำหนดไวแนนอน ตอมาในสมัยรัชกาลที่
๕ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว โปรดเกลาฯ ใหตรากฎหมายข้ึน เมื่อ ร.ศ.๑๒๘ (พ.ศ.
๒๕๔๒) อนุญาตใหมิตซงั โรมันคาทอลิคในไทยถือกรรมสิทธ์ิท่ีดนิ ได ประกาศยกเน้ือที่บานญวนเซนตฟรัง
๑๑
ซสิ ซาเวียร และบานเขมรอิมมากูเลตคอนเซปชั่น ในตำบลสามเสน ๒ แหงน้ีใหเปนกรรมสิทธิ์ของโรมันคา
ทอลคิ หมูบา นญวนและหมบู านเขมรจงึ อยตู ดิ กนั
ชุมชนหมูบานญวนสามเสนเกิดขึ้น เพราะ พระบาทสมเด็จพระน่ังเกลาเจาอยูหัว โปรดเกลาฯ ให
ญวนท่ีติดตามกองทัพไทยเขามา ไปตั้งบานเรือนอยูบริเวณ วัดสมเกลี้ยง เหนือบานเขมร เพราะนับถือ
ศาสนาครสิ ตน ิกายโรมันคาทอลิคเชนเดียวกับชาวเขมรที่เขามาอยูต้ังแตสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธยอด
ฟาจุฬาโลกมหาราช พระองคทรงใชเงินสวนพระองค ซื้อที่ดินสวนแปลงใหญใกลเคียงกัน พระราชทาน
เปนท่ีอยูอาศัยของชาวญวน โปรดเกลาฯ ใหสรางที่อยูอาศัย พรอมท้ังพระราชทานเครื่องอุปโภคบริโภค
เปนจำนวนมาก และโปรดเกลาฯ ใหสรางวัดแซงต ฟรังซัวซาเวียร เพ่ือใชเปนท่ีประกอบศาสนกิจของ
ชาวญวน ในปจจุบัน วัดดังกลาวกลายเปนศูนยกลางของชุมชนญวนสามเสน เปนองคกรสำคัญที่สราง
ความผูกพนั ในหมูชาวญวนใหเปนอันหน่ึงอันเดียวกันมาโดยตลอด ชุมชนแหงนี้ ในปจจุบัน เปนชุมชนทาง
การศกึ ษาทีส่ ำคัญมากแหงหน่ึงของกรุงเทพฯ
กจิ กรรมการวัดผล
ใหน ักเรียนตอบคำถามดงั ตอ ไปนี้
๑. ชาวเวียดนามเขามายงั ประเทศไทยไดอยา งไร? จงอธบิ ายโดยละเอียด
๒. เพราะเหตุใด ชาวเวียดนามจึงอพยพเขามายังประเทศไทย?
๓. ในสมัยกรงุ รัตนโกสินทรตอนตนประเทศไทยมีความสัมพันธระหวางประเทศกับประเทศเวียดนาม
เปนอยางไร? จงอธบิ ายพอสงั เขป
๔. ชาวเวียดนามท่ีเขายงั ประเทศไทย แบงเปนก่กี ก ? อะไรบาง?
๕. กลุมชาติพนั ธญุ วนที่อยใู นกรุงเทพมหานคร มีประวัติความเปน มาอยา งไร?
๑๒
บทท่ี ๒
สาระสำคญั ท่ีควรรูเ กี่ยวกบั พระสงฆอนัมนกิ าย
จุดประสงคน ำทาง
นักเรียนมีความรู ความเขาใจ พรอมท้ังสามารถบอกสาระท่ีสำคัญท่ีควรรูเกี่ยวกับพระสงฆ
อนมั นกิ าย ได ไมว าจะเปนการสรางวดั คำท่มี ักจะไดย นิ ในพิธกี รรมตางๆ และการเขาพรรษา เปนตน
จุดประสงคปลายทาง
๑. นกั เรียนสามารถเลาถึงประวตั ิการสรางวัดของอนัมนกิ ายได
๒. นักเรยี นสามารถใหความหมายของคำท่ีมักจะไดย ินในทางพธิ กี รรมได
๓. นกั เรียนสามารถเปรียบเทยี บศีลระหวา งพระสงฆอ นมั นิกายกับพระสงฆไทยได
๔. นกั เรียนสามารถบอกประวตั คิ วามเปนมาของการเขา พรรษาของพระสงฆอ นัมนิกายได
เน่อื งจาก พระสงฆอนัมนิกายและพวกคนญวนหรอื คนเวยี ดนาม เร่ิมอพยพเขา มาในประเทศไทย
ตัง้ แตสมัยกรุงธนบุรีเปนราชธานี จวบจนถึงปจจบุ ันน้ี ชนเช้ือสายญวน กส็ ืบตอ ๆ กันมากวา ๒๐๐ รอย
กวาปแลว สิ่งท่ีเห็นเดนชัดที่เปนอนุสรณของญวนพวกแรก ๆ ก็คือ การสรางวัดไว เพอ่ื เปนที่เคารพบูชา
ตามศาสนาความเชื่อของพวกตน อันแสดงถึงความเลอื่ มใสศรัทธาและเช่ือมั่นอยางย่ิงตอพระพุทธศาสนา
ดงั เราจะไดศ ึกษาตอจากนี้
การสรางวดั
พวกญวนที่เขามาอยูในประเทศไทย มีทั้งพวกญวนท่ีนับถือพระพทุ ธศาสนาและพวกญวนท่ีนับถือ
ศาสนาครสิ ต พวกญวนที่นับถอื พระพุทธศาสนา เมื่อมาต้ังภูมิลำเนาอยู ณ แหงใด ก็จะนิมนตพ ระสงฆ
ญวนมาสรางวดั เพื่อเปนท่บี ำเพ็ญการกุศลของพวกญวนที่อยู ณ ท่แี หงน้ัน สวนพวกญวนที่นบั คือศาสนา
คริสต ไดอาศัยฝรั่งบาทหลวงเปนผูควบคุมแตคร้ังยังอยูในเขมร เมื่อมาอยูในประเทศไทย พวกฝร่ัง
บาทหลวงก็ไดส รางโบสถคริสตแ ละดูแลควบคุมพวกญวนท่ีนับถือคริสต ในที่น้ี จะขอกลา วเฉพาะเรื่อง
วดั ญวนและพระญวนในพระพุทธสศาสนาเทาน้นั
ในบรรดาศาสนา ไมวาศาสนาใดก็ตาม เม่ือผูประกาศศาสนาไดลวงลับไปนานแลวน้ัน ผูท่ี
เล่ือมใสในศาสนาน้ัน ก็จะเกิดการถือลัทธิตางกัน เชน ศาสนาคริสตก็จะแยกออกเปน พวกที่นับถือลัทธิ
โรมนั คาโธลิค และลัทธิโปรเตสแตนต ศาสนาอิสลามก็เกดิ ถือตางกนั เปน ลัทธสิ หุ น่ี และลัทธิชีอะ คือ พวก
แขกเจา เซน็
๑๓
ในพระพุทธศาสนาก็เกิดการแยกออกเปน ๒ ลัทธิใหญๆ มาต้ังแตชาวอินเดียยังนับถือ
พระพุทธศาสนากันอยูแพรหลาย ลัทธิเกาซึ่งเกิดขึ้นในแควนมคธราฐทางฝายใต ไดนามวา “หินยาน”
ซึง่ แปลวา พาหนะทเ่ี ล็กๆ ลทั ธิใหมซงึ่ เกดิ ข้นึ ในแควน คันธาราฐทางฝายเหนือ ไดน ามวา “ มหายาน” ซ่ึง
แปลวา พาหนะทใ่ี หญ
ประเทศเวียดนามไดรบั เอาพระพุทธศาสนามหายานมาจากจีน ตกในราวพุทธศตวรรษที่ ๑๐ มที า น
โพธิธรรมเถระเปนผูนำเขาไป ทานโพธิธรรมเถระนี้ ญวนเรียกวา “ดาดหมาโตวซือ” ดังน้ัน พระสงฆ
ญวนจึงบวชเรียนและประพฤติปฏิบัติศาสนกิจแตกตางจากพระสงฆไทย เมื่อพวกญวนมาสรางวัดและมี
พระสงฆญวนขน้ึ ในประเทศไทย เดิมทเี ดยี วก็คงมีแตเฉพาะคนญวนเทาน้ันท่ีนับถือศรัทธาและอุปถมั ภ ซึ่ง
ในสมัยนั้น ยังไมมีวัดพระจีนในประเทศไทย ชาวจีนจึงมักไปทำบุญท่ีวัดญวนดวย เพราะลัทธศิ าสนา
ของญวนกับจีนเหมือนกัน และมีพิธีกรรมตางๆ เหมือนกันเชน พิธีกงเตก เปนตน สวนคนไทยซึ่งใน
สมัยน้ัน แมไมสูจะนับถือเทาไรนักก็ไมไดเกลียดชังพระสงฆญวนและคนญวน เพราะถือวานับถือ
พระพุทธเจา องคเ ดียวกัน
วัดญวนท่ีสรางขึ้นในประเทศไทยนี้ ก็อนุโลมตามเรื่องที่พวกญวนเขามาอยูในประเทศไทย คือ
พวกญวนทเี่ ขามากบั องเชยี งชนุ เมอื่ ครง้ั กรุงธนบุรี มาสรา งวัดขึน้ ทบี่ า นหมอ ๒ วดั คอื
๑. วัดทิพยวารีวหิ าร (กามโลตือ่ ) อยหู ลงั ตลาดบา นหมอ แตป จจุบันนีเ้ ปนวดั พระจนี จำพรรษาอยู
๒. วัดมงคลสมาคม (โหยค้ันต่อื ) เดิมอยูท่ีบา นญวน ขางหลงั วังบรู พาภิรมย คร้นั จะตดั ถนนพาหุ
รัด ซ่ึงวัดน้ัน กีดขวางแนวถนน พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว จึงทรงโปรดฯ ใหกระทำ
ผาติกรรมอยางวัดไทย และทรงพระราชทานท่ีดินใหสรางวัดข้ึนใหม ปจจุบันวัดนี้ตั้งอยูที่ ๔๘ ถนน
แปลงนาม เขตสัมพนั ธวงศ กรงุ เทพมหานคร ๑๐๑๐๐
พวกญวนทีเ่ ขา มากบั องเชียงสือ ในรชั กาลที่ ๑ ไดส รางวดั ญวนข้ึน อกี ๒ วัด คอื
๓.วัดอุภัยราชบำรุง ( คั้นเยิงตื่อ ) อยูท่ีถนนเจริญกรุง แขวงตลาดนอย เขตสัมพันธวงศ
กรุงเทพมหานคร
๔.วัดอนัมนิกายาราม (กวางเพ๊ือกตื่อ) อยูท่ีถนนประชาราษฎร สาย ๑ แขวงบางซื่อ
เขตบางซือ่ กรุงเทพมหานคร
พวกญวนทีเ่ ขามาเม่ือรชั กาลท่ี ๓ ไดสรา งวัดญวนขึ้นอกี ๓ วดั คือ
๕.วัดถาวรวราราม ( ค้นั ถอ ต่อื ) อยูท ี่ ถ.เจาขนุ เณร ต. บานเหนอื อ.เมือง จ.กาญจนบุรี
เมือ่ พวกญวนกลุม น้ียา ยเขา มาอยใู นกรุงเทพมหานคร ก็ไดสรา งวัดขึน้ อกี วดั หนึ่ง คอื
๖.วัดสมณานัมบริหาร (เกี๋ยงเพ๊ือกต่ือ) อยูท่ีถนนลูกหลวง แขวงสี่แยกมหานาค เขต ดุสิต
กรงุ เทพมหานคร
๗.วัดเขตรนาบญุ ญาราม ( เพอ๊ื กเดีย้ นตอื่ ) อยทู ี่ ถ. ขวาง ต. วดั ใหม อ. เมือง จ.จนั ทบรุ ี
๑๔
นอกจากน้ียังมวี ดั ญวนทพ่ี วกญวนและพวกจีนชวยกันสรางขน้ึ มาในภายหลังอีก ๔ วัด คอื
๘. วัดกศุ ลสมาคร ( โผเพ๊ือกต่อื ) ถนนราชวงศ แขวงราชวงศ เขตสมั พันธวงศ กรุงเทพมหนคร
๙.วัดชัยภูมิการาม (ตี๋หงานต่ือ) อยูท่ี ถนนเยาวพานิช แขวงจักรวรรด์ิ เขตสัมพันธวงศ
กรุงเทพมหานคร
๑๐.วดั บำเพ็ญจีนพรต (เบี๋ยนเพื๊อกตอ่ื ) อยูในเขตสัมพันธวงศ ใกลถนนเยาวราช ปจจุบัน เปน
วัดของพระสงฆจ นี จำพรรษา
๑๑. วัดโลกานุเคราะห ( ตื้อเตต่ือ) อยูท่ี ถนนราชวงศ แขวงจักรวรรด์ิ เขตสัมพันธวงศ
กรุงเทพมหานคร
นอกจากน้ียงั ไดสรางวดั อนัมนิกายขนึ้ มาใหม คือ
๑๒. วดั ถาวรวรารามหาดใหญ (คั้นถอ ต่อื ) อยทู ี่ ถ.แสงจันทร ต.หาดใหญ อ.หาดใหญ จ.สงขลา
๑๓. วดั สุนทรประดิษฐ (คน้ั องั ตื่อ) อยูท่ี ถ. อดุลยเดช ต.หมากแขง อ.เมอื ง จ.อุดรธานี
๑๔. วัดอภุ ยั ภาติการาม (ซำปอกง) ต.ทาใหม อ.เมือง จ.ฉะเชิงเทรา
๑๕. วดั ถำ้ เขานอ ย ( ลองเซิงตอ่ื ) อยทู ี่ ต.มวงชุม อ.ทา มวง จ. กาญจนบรุ ี
๑๖.วัดมหายานกาญจนมาสราษฎรบำรุง อยูที่ ต.สะเตง อ.เมือง จ.ยะลา
๑๗.วัดอนัมนกิ ายเฉลิมพระชนมพรรษากาล (หง็อกทันตอื่ )อ.สองพน่ี อง จ.สพุ รรณบุรี
๑๘. วดั ศรัทธาย้ิมพานิชวราราม (โผเจี๊ยวตือ่ ) ต.ทาทราย อ.เมอื ง จ.สมุทรสาคร
๑๙.วัดธรรมปญญารามบางมวง (ฮงึ ถัน่ ต่ือ) ตำบลบางชาง อำเภอสามพราน จงั หวัดนครปฐม
๒๐.วัดหมื่นปวนาราม (หยางถอ ตอื่ ) ตำบลปากแรต อำเภอบา นโปง จังหวดั ราชบรุ ี
๒๑.วดั ศริ ิจรรยาธรรมปญญาราม (ฮงึ เยิงตื่อ) ตำบลรังสติ อำเภอธญั บรุ ี จงั หวัดปทุมธานี
๒๒.วดั นพรัตนว นาราม (เพ๊ือกถอตื่อ) ตำบลปถวี อำเภอมะขาม จังหวดั จนั ทบรุ ี
๒๓.วดั ประถมพทุ ธาราม (เผกิ กวางตื่อ). USA.
๒๔.วัดสขุ าวดีอนัมวนาราม ตำบลสะเมิงเหนอื อำเภอสะเมิง จงั หวัดเชียงใหม
๑๕
คำทม่ี ักจะไดยนิ ในพิธีกรรมตา งๆ ของพระสงฆอ นัมนกิ าย
ภาษาทางพธิ กี รรม
๑. ไทก า คือ อธบิ ดีสงฆหรือผนู ำสงฆในการประกอบศาสนพธิ ีตา งๆ
๒. ยีนา คอื พระที่ทำหนาท่ีผชู ว ยไทกา รองจากไทก า มหี นาท่ตี ีระฆัง บางคร้ังก็จะทำหนา ท่ีแทน
ไทก า เมอื่ หมดหนา ท่ขี องไทก า แลว
๓. ยจี งุ คอื พระทที่ ำหนาทรี่ องจาก ยีนา มหี นา ทต่ี หี มอ
๔. โดว นา คือ พระทที่ ำหนา ท่ีรองจาก ยีจุง มหี นา ทีต่ โี ดว หมกั
๕. โดว จุง คือ พระทท่ี ำหนา ทรี่ องจาก โดว นา มหี นาที่ตีโดวไก
๖. ดาวกราง คือ พระผูชว ยของพระหนา ท่ี ตามขอ ๑ ถงึ ขอ ๕ จะมจี ำนวนเทา ใดกไ็ ดไ มจำกัด
๗. เตี๊ยบเหยงิ คือ การสวดพระอภิธรรม (สวดศพ)
๘. ดาม คอื พธิ กี ารกงเตก (ทกั ษิณานุปทาน)
๙. เว๊ียะ คือ พิธีในการสวดมนตใหกับพระโพธิสัตวตาง ๆ ซึ่งเปนประเพณีของสงฆฝายมหายาน
มักจะกระทำกันในวันประสูติกาลหรือวันตรัสรูของพระองค เปนการแสงดความเคารพ และระลึกถึง
คณุ งามความดีของพระองค
๑๐. บา ยโดว คอื พิธสี ะเดาะเคราะห
๑๑. กงุ หงอ คอื การสวดถวายขา วพระพุทธ
๑๒. กุงวา คือ การสวดถวายเครื่องหอม หรือการโปรยดอกไมเพ่ือเปนพุทธบูชา เชน ใน
พธิ กี งเตก หรือพิธีท้งิ กระจาด เปน ตน
๑๓. กุงเจา คือ การสวดเพ่ือเรียกผีไมมีญาติใหมารับเครื่องเซนสังเวย ในพิธีกงเตก
กระทำตอ จากพธิ สี ังเวยเครื่องเซน รองจากพิธที ้งิ กระจาดไทยทาน
๑๔. คายกิน คอื การสวดมนตเ พอ่ื เรม่ิ พิธตี า งๆ
๑๕. ซับยึก คือ การสวดมนตเปนจบๆ แตละจบนั้นจะข้ึนตนดวยมนตตางและตอดวยสวดมนต
ธรรมดา
๑๖. ตงุ ตามบาว คอื การสวดมนตท ้ัง ๓ เลม ๓ อยาง ซ่งึ มี ยีดา โผโมน และกมิ กาง
๑๗. ตาง คือ การสวดมนตเปนทำนองใหพรอมเพรียงกัน โดยมีเคร่ืองดนตรีเปนเครื่องใหจังหวะ
เชน ขิม จะเข ลอ (ผา ง) ซอชนดิ ตางๆ โดว และหมอ เปนตน
๑๘. ยีดา คือ ช่ือของมนตบทหน่ึง ตรงกับชื่อทางไทยวา สุขาวดียุวหสูตร เปนบทสวดมนตทำ
วตั รวัตรเย็นดวย
๑๖
๑๙. โผโมน คือ มนตท่ีใชสวดธรรมดา เน้ือความของมนตบทนี้ จะกลาวสรรเสริญพระ
พุทธคณุ และพระโพธิสัตว
๒๐. กิมกาง คือ ช่อื ของมนตบทหน่ึงใชสวดธรรมดา ตรงกับชือ่ ทางไทยวา วชั รปรัชญาปารมิตา
สตู ร
๒๑. บา ดเยอื ง คอื การสวดมนตใ หครบ ๗ เลม ๘ อยา ง เรยี กวา “โลกธรรม ๘ อยาง”
๒๒. ถิน คือ การอาราธนาพระพุทธหรืออัญเชิญเทพยดาตางๆ มาประทับในพุทธมณฑล
เพื่อเปน องคป ระธาน และเพ่ือรับรใู นการประกอบพิธนี ้นั ๆ
วัตถทุ างพิธกี รรม
๑. เหมา คือ หมวกแหงพระบารมีของพระพุทธเจาหาพระองค สำหรับสงฆผูเปนประธาน
ในพิธที ิ้งกระจาดไทยทาน
๒. โหงวฮดุ คอื รูปพระพทุ ธเจา ๕ พระองคซ ง่ึ เอาไวผ ูกกบั เหมา ซง่ึ ไทก า จะใชใ นพิธีทง้ิ กระจาด
๓. โถลือ คือ ที่ใสธ ปู ขณะทำการบชู าพระ ดามทใ่ี ชถอื มีรูปมงั กรแลบล้นิ ยน่ื ออกไป จะมที ่ีใสธูป
หรอื ชอ งเสียบธูปตอจากปลายลิน้ ของมังกรอยู ๓ ชอง ความหมาย คอื มงั กรเทดิ ทลู พระพุทธศาสนา
๔. โดวไก และโดวหมัก คือ ส่ิงที่ใชตีขัดจังหวะกันเปนทำนอง เปนสวนประกอบเพื่อให
การตางมนต (สวดมนต) มีความพรอมเพรียงและนาฟงยิ่งข้ึน ทำขึ้นดวยทองเหลือง กลึงใหมีลักษณะ
เหมือนกับฝาบาตร แตเล็กกวาประมาณ ๕ เทา มีเชือกรอยเปนหูสำหรับใชนิ้วมือเกี่ยว วัสดุที่ใชตีทำ
จากไมไ ผ นำมาเหลาใช ไมตรงปลองเปน ปมุ หรอื สว นหวั และมกี านจบั เหลาใหเลก็ บาง
๕. เจี๊ยง คือ เคร่ืองใหจังหวะอีกชนิดหน่ึง ลักษณะประโยชนของการใชนั้นเหมือนกับระฆัง
รูปรา งของเจ๊ียงเหมอื นกับฉิง่ ขนาดใหญก วาฝาขนมครกเล็กนอย ทำดว ยทองเหลือง มีดามยาวประมาณ
๘- ๑๐ นวิ้ ทำดวยไม วสั ดทุ ีใ่ ชตเี ปน กานทองเหลอื ง
๖. จวง หรือ ระฆัง คือ ส่ิงที่ใชตีเพ่ือใหเปลี่ยนบทสวดมนต และเพ่ือเปนการแสดงความ
เคารพตอส่งิ ศกั ดิส์ ิทธิ์ ณ ท่นี ้ัน ลักษณะของระฆัง (จวง) นี้เหมือนกับรูปของไขตัดครึ่งใบแลวหงายข้ึน
ตรงกลางกลวงท้ังหมด เพื่อใหมีเสียงดังกังวานเวลาตี หลอดวยทองเหลืองหรือโลหะผสมสวน สวนที่ใชตี
ทำจากไม
๗. หมอ คือ เคร่ืองใชสำหรับในการตีใหจังหวะ ในการสวดมนตข องสงฆหรือภาษาจีน เ รียก
วา บักฮื๊อ แตเดิมมักจะแกะสลักเปนรูปปลารวมอยูดวย เพื่อใหสงฆไดเอาอยางปลา
เพราะปลาไมเคยหยุดนิ่งเลยแมกระท่ัง เวลานอน ครบี และหางของมันจะโบกสะบดั อยเู สมอ หมอนี้
สวนมากทำจากไมแกนจันทร หรือแกนขนุน นำมาเจาะใหตรงกลางเปนโพรง มีไมตีใหเกิดเสียงดัง
๑๗
(ความมุงหมายคือเวลาพระผูนำใชตีจังหวะสวดมนตอยู คณะสงฆตองสำรวมจิตสมาธิ จิตเพงมาจับ
จังหวะตามเสียงของหมอ)
๘. บิ้นกามโล คือ ถวยน้ำมนต เปนถวยเล็ก ๆ ในเวลาทำพิธีกรรมของพระสงฆอนัมนิกาย
จะตอ งมกี ารดดี นำ้ มนตท งั้ ส่ที ิศ
๙. โผชดิ คือ ไมท เี่ อาไวเ คาะหรอื ตบเพ่อื ใหจ ังหวะซ่งึ จะใชใ นพธิ ีท้งิ กระจาด
๑๐. ลนิ คือ ระฆังทองเหลอื งซ่งึ มีทีถ่ อื สำหรบั เขยา
๑๑.ไมหญืออ๊ี พระสงฆจะใชเฉพาะพิธีกรรมท่ีตองมีการเวียนทักษิณา เชน พิธีเวียนเทียน
เวยี นธงแดงและธงเหลอื งในพิธีทิง้ กระจาด
๑๒. ผากราบ คอื ผา สำหรับไทก า ใชเ วลาประกอบพิธีกรรมตา งๆ
๑๓. ก๋ี คือ เครอื่ งทองเหลืองทเี่ อาไวตงั้ หนา โตะพธิ ีกรรม ซ่ึงจะมีก๋ีสาม และกีห๋ า
เปรยี บเทยี บศลี ของพระสงฆอ นมั นิกายกับพระสงฆไทย
พระสงฆอ นัมนิกาย(มหายาน) พระสงฆไ ทย(เถรวาท)
ต้แี ควบาเดห มกชา ภกิ ษปุ าฏโิ มกข
ตอ้ื บารายี ๔ ปาราชิก ๔
ตังยาบาทซี าถอ็ บตาม ๑๓ สังฆาทิเสส ๑๓
หยี่เบิก๊ ดนิ่ พาบ ๒ อนิยต ๒
ตามถอ็ บนตี ๊ักกีบ้ าราเหยิกเด ๓๐ นสิ สัคคียปาจติ ตยี ๓๐
บาเหยกิ เดก ึว๊ ถอ็ บพา บ ๙๐ ปาจติ ตยี ๙๒
ต้อื บาราเดเดชานีพา บ ๔ ปาฏเิ ทสนียะ ๔
ยึกบา องึ ดงั ห็อก ๑๐๐ เสขิยวัตร ๗๕
เทก๊ิ เหยยี ดกล๊นั พา บ ๗ อธกิ รณสมถะ ๗
เมื่อรวมศีลของพระสงฆอนัมนิกายแลวจะมี ๒๕๐ ขอ สวนพระสงฆไทยจะมี ๒๒๗ ขอสวน
สามเณรก็ถือศีล ๑๐ เหมือนกัน แตนอกจากนี้ ทางฝายมหายานทั้งพระภิกษุและสามเณรยังถือศีลพระ
โพธิสัตวอกี ๕๘ ขอ
ศีลพระโพธสิ ัตว ๕๘ ขอ ซ่งึ แบงเปน ครกุ าบัติ คือ อาบตั หิ นัก ๑๐ ขอ และลหกุ าบัติ คือ อาบัติ
เบา ๔๘ ขอ ไดจำแนกไวม ีดังนี้
๑๘
ครกุ าบัติ ๑๐ ขอ
๑. ผูฆาชีวิตมนุษยใหตายดวยมือตนเอง ใชผูอ่ืนกระทำหรือเปนใจสมรู ตลอดจนฆาชีวิตสัตวเล็ก
ใหญใหตาย ตองสถานโทษหนัก
๒. ผูถือเอาของผูอื่น มีราคา ๕ มาสก ตลอดจนลักเอาของไมมีคาที่เจาของไมอนุญาตดวยตนเอง
หรอื ใชผ อู ืน่ กระทำ ตอ งสถานโทษหนัก
๓. ผูเสพเมถุน นำนิมิตลวงเขาไปในทวารหนัก ทวารเบา หรือทางปากของผูชาย หรือผูหญิง
ตลอดจนสัตวเ ดรัจฉานตวั เมยี ตองสถานโทษหนัก
๔. ผูอุตริมนุสธรรม อวดรูฌานรูมรรคผลที่ไมมีในตน ตลอดจนพูดมุสาวาทที่ไมใชความจริง
กระทำดว ยตนเองหรอื ใชผ อู ่นื กระทำ ตองสถานโทษหนกั
๕. ผูผ ลิตสุราเมรยั น้ำเมา ตลอดจนยาดองสุราท่ไี มใชรกั ษาโรคโดยตรง กระทำหรือผลิตเองหรือ
ใชค นอ่นื กระทำหรอื ผลติ ตองสถานโทษหนัก
๖. ผูกลาวรายบริษัท ๔ ใสรายอาบัติช่ัว ภิกษุ ภิกษุณี อุบาสก อุบาสิกา ตลอดจนศึกษามานะ
(สิกขมานา) สามเณร และสามเณรี โดยไมม มี ูลดว ยตนเองหรือใชผ ูอื่นกระทำ ตองสถานโทษหนัก
๗.ผยู กตนขม ทา น ติเตียนนินทาภิกษอุ ื่น ยกยองตนเองเพื่อลาภดวยตนเองหรือใชผ ูอนื่ กระทำ ตอง
สถานโทษหนัก
๘. ผูตระหน่ีเหนียวแนน ไมมีมุทิตาจิต ตลอดจนไมเอื้อเฟอตอผูยากจนขอทาน กลับขับไลไสสง
กระทำดว ยตนเองหรอื ใชผอู ่นื กระทำ ตอ งสถานโทษหนกั
๙. ผูมุทะลุฉุนเฉียว ตลอดจนกอการวิวาท ใชมีด ใชไ ม ใชมือทุบตีภิกษอุ ่ืน กระทำดวยตนเอง
หรอื ใชผูอน่ื กระทำ ตอ งสถานโทษหนัก
๑๐. ผูประทุษรายตอ พระพุทธ พระธรรม พระสงฆ กระทำดวยตนเองหรือใชผูอื่นกระทำ
ตอ งสถานโทษหนกั
ครุกาบัติ ๑๐ ขอ นี้ ผูใดลวงละเมดิ มิไดถือวาเปน ปาราชกิ
ลหุกาบตั ิ ๔๘
๑. ผไู มเ คารพ ผมู ีอาวโุ ส ชนั้ อาจารยข องตน
๒. ผูด่ืมสรุ าเมรัย
๓. ผูบริโภค โภชนาหารปลาและเนื้อ
๔. ผูบ ริโภค ผักมีกลนิ่ ฉนุ แรง ใหโทษ เกดิ ราคะ ๕ ชนดิ คือ หอม กระเทยี ม กไุ ฉ หลกั เกี๋ย เฮงกอื๋
๕. ผูไมตักเตอื น ผตู องอาบตั ใิ หแสดงอาบัติ
๖. ผูไมบรจิ าค สังฆทานแกธ รรมกถึก (ผกู ลา วธรรม,นกั เทศน)
๗. ผไู มไ ปฟง การสอนธรรม
๑๙
๘. ผูค ัดคา นพระพทุ ธศาสนาในมหายานนิกาย
๙. ผูไ มช วยเหลือคนปว ย
๑๐. ผูเกบ็ อาวธุ สำหรบั ฆา มนษุ ยห รือสัตวไ วในครอบครอง
๑๑. ผเู ปนทตู สอ่ื สารในทางการเมือง
๑๒. ผูคามนษุ ยไปเปนทาส ขายสตั วไปใหเขาฆาหรอื ใชง าน
๑๓. ผพู ูดนนิ ทาใสรา ยผูอ่นื
๑๔. ผวู างเพลิงเผาปา
๑๕. ผูพูดบิดเบือนขอความพระธรรมใหเ สอื่ มเสีย
๑๖. ผพู ูดอุบายเพื่อประโยชนตน
๑๗. ผปู ระพฤติขม ขบี่ ังคับเขาใหทานวตั ถุ
๑๘. ผอู วดอา งตนเปนอาจารยเ มอื่ ตนยังเขลาอยู
๑๙. ผูพ ดู กลับกลอกสองล้ิน
๒๐. ผูไ มชว ยสัตว เม่ือเห็นสตั วน้นั ตกอยใู นภยันตราย
๒๑. ผูผูกพยาบาท คาดแคน
๒๒. ผูทะนงตน ไมขวนขวายศึกษาธรรม
๒๓. ผเู ยอ หยิง่ กระดางกา วรา ว
๒๔. ผูไมศ กึ ษาพระธรรม
๒๕. ผไู มระงบั การววิ าทเมื่อสามารถสงบได
๒๖. ผลู ะโมบเหน็ แกตัว
๒๗.ผนู อมลาภทเ่ี ขาถวายสงฆอ่ืนมาเพื่อตน
๒๘. ผูนอ มลาภ ทเี่ ขาจะถวายสงฆไปตามชอบใจ
๒๙. ผทู ำเสนหยาแฝดฤทธ์ิเวท ใหค นคลั่งไคล
๓๐. ผูชกั สอื่ ใหช ายหญิงเปน ผวั เมยี กนั
๓๑. ผไู มช วยเหลือ ไถค า ตวั คนใหพน จากเปนทาสเมื่อสามารถ
๓๒. ผูซ้อื ขาย อาวุธสำหรบั ฆา มนุษยห รอื สตั ว
๓๓. ผูไปดู กระบวนทพั มหรสพ และฟงขับรอง
๓๔. ผูไ มมีขนั ติ อดทนสมาทานตอศีล
๓๕. ผปู ราศจากกตัญู ตอบิดา มารดา อปุ ช ฌายาจารย
๓๖. ผปู ราศจากสจั จ ตอ คำปฏญิ าณ จะตั้งอยูใ นพรหมจรรย
๓๗. ผปู ฏิบตั ิ ธดุ งควัตรในถนิ่ ที่มีภยนั ตราย
๒๐
๓๘. ผไู มม คี ารวะ ไมร ูจักต่ำสงู
๓๙. ผไู มม ีกศุ ลจติ ไมส รา งบุญ สรางกศุ ล ทำทาน
๔๐. ผูมฉี นั ทาคติ ลำเอยี งการใหบรรพชาและอุปสมบท
๔๑. ผูเปนอาจารย สอนดว ยการเหน็ แกล าภ
๔๒. ผูก ระทำ สงั ฆกรรมแกผ ูมีมจิ ฉามรรยา
๔๓. ผเู จตนา ฝาฝน วนิ ัย
๔๔. ผไู มเ คารพ สมดุ พระธรรมคัมภรี
๔๕. ผูไมส งเคราะห โปรดเวไนยสตั ว
๔๖. ผูยืนหรอื นงั่ ทีต่ ำ่ แสดงธรรม
๔๗. ผยู อมจำนน ตอ อำนาจธรรมโรธี (อำนาจทีผ่ ิดธรรม)
๔๘. ผูล วงละเมดิ ธรรมคำส่งั สอนในพระพทุ ธศาสนา
การเขา พรรษา
การเขาพรรษา เปนพุทธบัญญัติ ซ่ึงพระภิกษุทุกรูปจะตองปฏิบัติตาม หมายถึง การอธิษฐาน
อยูประจำที่ ไมเท่ียวจาริกไปยังสถานที่ตางๆ เวนแตมีกิจจำเปนจริง ๆ ดังนั้น วันเขาพรรษา หมายถึง
วันท่ีพระภกิ ษใุ นพระพทุ ธศาสนาอธิษฐานอยูประจำในวัดหรือเสนาสนะท่คี ุมแดดคุมฝนไดแหงหนึง่ ไมไ ป
คา งแรมในท่อี ่ืน ตลอด ๓ เดือนในฤดฝู น
วนั เขาพรรษานี้ มีความสำคัญตอพุทธศาสนกิ ชนและเปนวันสำคัญของพระพุทธศาสนาดวยเหตุผล
ดงั น้ี
๑.พระภิกษุจะหยุดจารกิ ไปยังสถานที่อ่ืนๆ แตจะเขาพักอยูประจำในวัดแหงเดยี วตามพุทธบัญญัติ
๒.การท่ีพระภิกษุอยูประจำที่นานๆ ยอมมีโอกาสไดสงเคราะหกุลบุตรท่ีประสงคจะอุปสมบทเพื่อ
ศกึ ษาพระธรรมวินยั และสงเคราะหพ ทุ ธบริษทั ทั่วไป
๓.เปนเทศกาลท่ีพระพุทธศาสนกิ ชนงดเวน อบายมขุ และความช่วั ตาง ๆ เชน การด่ืมสุราสิง่ เสพติด
และการเท่ียวเตรเฮฮา เปน ตน
๔.นอกจากเปนเทศกาลที่พุทธศาสนิกชนงดเวนอบายมุขและความชั่วตาง ๆ แลวในชวงเวลา
พรรษา พุทธศาสนกิ ชนท่วั ไปจะบำเพ็ญทาน รกั ษาศีลฟงธรรม และเจรญิ ภาวนามากขนึ้
พระสงฆอนัมนิกายปวารณาเขา พรรษา ๓ เดือน ตลอดกาลฤดูฝน คือ เขาพรรษา แรม ๑ ค่ำ
เดือน ๖ ออกพรรษา วันแรม ๑ คำ เดือน ๙ รวม ๓ เดือน จะเห็นวา พระสงฆอนัมนิกายเขาพรรษา
๒๑
กอนพระสงฆไทย ก็เนอื่ งจาก พุทธศาสนาทางฝายมหายานนัน้ ไดแพรห ลายไปในประเทศทางแถบเหนือ
ซึ่งเปนประเทศที่มีอากาศหนาว เชน จีน ญ่ีปุน ธิเบต เกาหลี เวียดนาม ซ่ึงประเทศแถบน้ี มีฤดูฝนกอน
ประเทศทางแถบใตซ่ึงเปน แถบรอน เชน อินเดีย ไทย พมา ลาว และเขมร เปนตน ซึ่งฤดูฝนของประเทศ
ทางแถบหนาวหรือแถบเหนือน้ี จะเริ่มตนต้ังแต เดือน ๔ ของจีน ซึ่งตรงกับ เดือน ๖ ของไทย ฉะน้ัน
วัดทางฝายมหายานอนัมนิกาย จึงไดอธิษฐานเขาพรรษากอนวัดไทย ซ่ึงอธิษฐานเขาพรรษาตรงกับกลาง
เดือน ๘
ขั้นตอนของการปวารณาเขาพรรษของพระสงฆอนัมนิกาย โดยทั่วไปพระสงฆทุกวัด ก็จะ
ปวารณาเขาพรรษาในตอนเชา คือ ตอนเชาก็จะสวดมนตทำวัตรเชาปกติ แตพอสวดไปถึง มาฮา ก็จะ
หยุดสวด เพอื่ ทจี่ ะกลาวคำปวารณาเขาพรรษา จากน้นั กส็ วดมนตทำวตั รเชา ตอ จนจบ
คำอธษิ ฐานเขาพรรษาของพระสงฆอ นัมนกิ าย
เกี๊ยดหาอังกอื พาบ
จกู รช้ี ึง (เจาอาวาสวา ) ดายดก๊ึ ยกึ ต็อมเหน่ียม
ตงั จูงชึง (พระลูกวัดวา ) กถู อตนเหนยี่ ม
โดย ถซู า มโฮย
กิมตุงดายด๊ึก หงาเหยือกหึวเก๊ียนยังงีโตย ตั๊กยือพาบหงือ หงาเหยือกกรียีเบิ๊กกามพุกตาง ซาม
โฮย ตกั๊ องั หลาก เบก๊ิ ซามโฮยต๊กั เบิก๊ อังหลาก ดายด๊กึ อึ๊กเหน่ียมหงาทนั ตน่ิ หงาเทงิ ถี่ตุกทนั ตน่ิ
(ใหวา ตาม ๑ คร้ัง)
เกย๊ี ดเบก๊ิ เท๊กิ อียาย
ดายด๊ึกตังทิ้น ถือกรูช้ือดองยึกกรูช้ือ ดองยึกเที๊ยดยาย เหยือกตังท่ีดาวตังเหยิงท้ิน ตังกิมเกี๊ยด
เบิ๊กเทกิ๊ อยี า ย กรอื้ โทนโทนหวายยายหยา บดั ยอื ถี่ (ใหว าตาม ๑ คร้ัง)
ดายดึ๊กตังท้ิน ถือกรูช้ือดองยึกกรูชื้อ ดองยึกเที๊ยดยาย ตังกิมเที๊ยดเบิ๊กเท๊ิกอียาย กร้ือโทนโทนหวายยาย
หยา ตรีจือเกร๋ืองเหลา เหยิงตังอือถือกรูชอ้ื หมักเยยี ง ตรีเบ๊กิ เหยิงหยาเท๊ียด (ใหว า ตาม ๓ ครง้ั )
ตังกิมก๋ีเหยิง ดองยึกกรูช้ือ ดองยึกเที๊ยดยาย เก๊ียดเบ๊ิกเท๊ิกอียาย กรื้อโทนโทนหวายยายก๊ินหมักเยียงโกถี่
สอื่ ยือถก่ี รี้ (ใหวา ตาม ๓ คร้ัง)
องั กอื พาบ ดา ยด๊ึกยกึ ตอ็ มเหนยี่ ม
จกู รช้ี ึง (เจาอาวาสวา ) กถู อ ตนเหนี่ยม
ตงั จงุ ชงึ (พระลกู วัดวา )
๒๒
คำประกาศเขา พรรษา
กมิ ตังยา ตอื๊ เหวยี กถ็อบหลุกหยกึ ตก๊ั หา อังกือ หงาโหมย า บ
(รับ) หงาเดต ๋อื บอกชือ่ ................ ฉายา ...................
เหยียดอือถือกรูชื้อ ยายโหนย ตามเหวยี กอังกือถือกรูชื้อ หนายจเ้ี หยือกหึวผามเหรยี ดอีเชียงหวา ย
ดงั ตโู บจ ี หงาอือกมิ หา ตา ยถอื องั กือ
(ใหว า ตาม ๓ คร้ัง)
สวดมนตบท เถ่ืองลาย ๑ จบ
ตื่อกวีอเี ผิก ดงั เหวีย่ นจงุ ชัน เถหยายดา ยดา ว พากโยเถือ่ งตอ็ ม
ต่ือกวอี ีพา บ ดังเหวี่ยนจงุ ซัน ทอมหยอ็ บกินตาง กร๊เี หวยือหาย
ต่อื กวีอตี ัง ดังเหวย่ี นจุงซัน ทอ งลเ้ี ดตือ๋ ยกึ เท๊ียดโยหงา ย
วานาม................... ท้นั จุง
จบคำอธษิ ฐานเขาพรรษา
การลาสตั ตาหะ
ในระยะเวลาที่พระสงฆจำพรรษาอยูวัด ๓ เดือน ถาหากมีกิจจำเปนหรือรับนิมนตไปเพื่อ
บำเพ็ญศาสนพิธีนอกวัดซ่ึงตองคางคืน เปนส่ิงท่ีพระสงฆพึงกระทำไดก็ตอเม่ือ ไดลาสัตตาหะแลว
เทานน้ั จงึ จะสามารถไปคางคนื ทน่ี อกวัดไดใ นคราวหนึ่งๆ เปนเวลาไมเกนิ ๗ วนั
การลาสัตตาหะไปคางคืนนอกวดั ไดก็ตอ งเปนกิจทส่ี ำคญั ดงั น้ี
๑. ไปเพ่อื พยาบาลสหธรรมมิก(ผมู ีธรรมอันรว มกัน) หรอื บดิ ามารดาผูเจ็บไข
๒. ไปเพอ่ื ระงับสหธรรมมกิ ทกี่ ระสันจะสึก
๓. ไปเพอ่ื กจิ สงฆ เชน ไปหาทัพพสัมภาร มาซอมวิหารทช่ี ำรดุ ลงในเวลาน้นั
๔. ไปเพ่ือบำรุงศรัทธาของทายก ซ่ึงสงมานิมนต เพ่ีอการบำเพ็ญกุศลของเขาและธุระอื่นจากนี้
ท่เี ปนกิจลักษณะ อนโุ ลมตามน้ไี ด
คำลาสัตตาหะ
โดยถูถอหยึกพาบ ดายดึ๊กตังทิ้น หงาโหมยา บ ผูลาตอบวา หงาเดตื๋อ บอกชื่อ..... ฉายา...... อือ
ถือกรูชื้อ หวกั เตย้ี นหวกั โหว ตามเหวยี กหา อังกือ หงาโหมย าบ ผูลาตอบวา หงาเดต๋อื บอกชอ่ื ......
ฉายา...... โหมวสื่อเยินเยียน โกถูกรเี้ ท๊ิกหยึก ชุดยายหวาย เหยือกโยนานเยียนวางลาย ถือชื้อหงา
อือกมิ หาตายถืออังกอื
(ใหวา ตาม ๓ คร้ัง)
ประธานสงฆวา อา วเดิงกา
ผลู าตอบวา ตาโด
๒๓
กจิ กรรมวดั ผล
ใหนักเรียนตอบคำถามดังตอไปน้ี
๑. วดั แรกทส่ี รา งขน้ึ ของคณะสงฆอ นมั นิกาย คือ วดั อะไร?
๒. คำวา “ไทก า ,ยนี า ,ชบั ยึก” ในภาษาทางพิธีกรรม หมายความวา อยางไร?
๓. คำวา “หมอ” ในวัตถทุ างพิธีกรรม หมายความวาอยางไร? และมีปริศนาธรรมแฝงอยูอยา งไร?
๔. จงเปรียบเทียบศีลสิกขาบท ระหวางพระสงฆอนัมนิกายกับพระสงฆไทยวา มีความ
แตกตา งกนั อยางไร?
๕. ทำไมพระสงฆอนมั นกิ ายจงึ เขาพรรษากอ นพระสงฆไ ทย? จงอธิบาย
๖. เหตแุ หง การลาสตั ตาหะ มกี อี่ ยาง? อะไรบา ง?
๒๔
บทท่ี ๓
พระโพธสิ ตั วใ นพุทธศาสนามหายาน
จุดประสงคน ำทาง
นักเรียนมีความรู ความเขาใจ สามารถท่ีจะบอกไดวา พระโพธิสัตวท่ีสำคัญ ของ
พระพุทธศาสนามหายาน คอื องคใดบา ง ซ่ึงเปนที่เคารพบชู าของพุทธบรษิ ทั ทง้ั หลาย พรอมทั้งจดุ เดน
ของพระโพธิสตั วแตล ะพระองค
จุดประสงคปลายทาง
๑. นกั เรียนสามารถใหความหมายของคำวา “พระโพธิสัตว” ตามคตพิ ทุ ธศาสนามหายานได
๒. นักเรยี นสามารถเลา ประวัติของพระอวโลกเิ ตศวรโพธสิ ตั วได
๓. นักเรียนสามารถเลาประวัตของทาวมหาชมพูได
๔. นักเรียนสามรถเลาประวัติของพระเมตไตรยโพธสิ ัตวไ ด
พระโพธสิ ตั วตามคติมหายาน
คำวา พระโพธิสัตว (ภาษาญวนเรียกวา “โบตาก” ภาษาจีนเรียกวา “ ผอสัก,ผูสัก,ผูซา”)
หมายถึง ผูของอยูใบโพธิ์ คือ ผูรแู จงซึ่งอาจจะตรัสรูเปนพระพุทธเจา ในอนาคต แตยังไมปรารถนาพุทธ
ภูมิ ก็เนื่องจาก ไดตัง้ ปณธิ านไววา จะชวยบำบัดทกุ ขใหแกส รรพสัตว ถาเขา สูพุทธภมู ิเสียแลว สรรพสตั ว
จะเขา ถงึ ไดย าก ดว ยเหตนุ ี้ จึงไมเ ขาสูพุทธภมู ิ
หลักสำคัญของพุทธศาสนาฝายมหายาน คือ หลักแหงพระโพธิสัตวภูมิ ซึ่งเปนหลักท่ี
พระพุทธศาสนาฝายมหายานแตละนิกายยอมรับนับถือ บุคคลใดที่จะบรรลุถึงพุทธภูมิได ก็ตองผานการ
บำเพญ็ จริยธรรมแหง โพธิสัตวมากอน เพราะฉะนัน้ จึงถอื วาโพธิสัตวภ ูมิเปนเหตุ พุทธภูมเิ ปน ผล
หลักโพธิสัตวยานนั้น ถือวาจะตองโปรดสรรพสัตวใหหลุดพนทุกขเสียกอน แลวตัวเราคอยหลุด
พนทุกขทีหลัง คือ จะตองชักพาใหสัตวโลกอ่ืน ๆ ใหพนไปเสียกอน สวนตัวเราเปนคนสุดทายที่จะหลุด
พน ไป นีเ่ ปนหลกั แหง โพธิสตั วยาน
๒๕
พระพุทธศาสนามหายานแบงพระโพธิสัตวไ ว ๒ ประเภท คือ
๑.พระมานุษิโพธิสัตว คือ ผูท่ีจะมาปรากฏพระองคเปนมนุษยในมนุสสภูมิ เสวยพระชาติมา
ตามลำดับจนกวาจะบำเพ็ญบารมีจนไดบรรลุพระโพธิญาณ แลวตรัสรูเปนพระพุทธเจาในอนาคตกาล
ใชเ วลาอยา งนอยสี่อสงไขยแสนกัลป
๒.พระฌานโิ พธสิ ัตว คอื พระโพธิสตั ว ทอ่ี ุบัตขิ ้ึนจากอำนาจฌานของพระฌานิพุทธเจา พระองค
ใดพระองคห นึง่ พระฌานพิ ุทธเจา คือ พระพุทธเจาที่เสวยสวรรคในพุทธเกษตร เปนพระพุทธเจาทรงฌาน
ซึ่งจะไมเสด็จมาตรัสรูในโลกมนุษย อาจกลาวไดวา พระฌานิพุทธเจาเปนพระธรรมมิตรของพระฌานิ
โพธิสัตวก็คงไมผิด ผูท่ีนับถือพระพุทธศาสนามหายานจะนับถือพระฌานิพระโพธิสัตวมาก โดยเฉพาะ
พทุ ธศาสนกิ ชนชาวจนี ญวน เนปาล ธเิ บต และญปี่ ุน
พระโพธิสัตว ทานอธิษฐานจิตถึงพุทธภูมิ ทุมเทปฏิบัติธรรมชวยผูอื่นท้ังทางโลกและทางธรรม
ตามพระบารมีทุกๆ คนสามารถท่ีจะเปนพระโพธิสัตวไดทั้งน้ัน ถาหากวา เขาผูนั้นเปนผูมีจิตเมตตา
ประจำใจ ทำแตคุณประโยชน ชวยเหลือผูตกทุกขไดยาก ไมประพฤติตนเบียดเบียนสนับสนุนผูอ่ืนในทาง
ผิดศีลธรรม ผูท่ีประพฤติปฏิบัติเปนกลาง ปฏิบัติหลักทาง “โพธิสัตตมรรค” เพื่อชวยเหลือสรรพสัตว ขน
สรรพสัตว เพื่อพุทธภูมิในภาคหนา ดำเนินรอยตามพระยุคลบาทของสมเด็จพระบรมศาสดา อรหันต
สัมมาสัมพุทธเจา กอ น ทุกองคเ ปน โพธิสัตตมรรค
การเขา ใจในการนบั ถือพระโพธิสัตว
พระธรรมปฎก (ป.อ.ปยุตโต) ไดกลาวไวเกี่ยวกับการนับถือพระโพธิสัตวในฐานะของชาวพุทธไว
วา “พระโพธิสัตว ก็คือ ทานผูบำเพ็ญบารมี เพียรพยายามประพฤติปฏิบัติธรรมอยางยวดยิ่ง เพ่ือจะได
เปนพระพุทธเจาตอไป คือ พระโพธิสัตวจะฝกฝนพัฒนาตนเองเต็มท่ี อุทิศตัวใหแกคุณธรรมและในการ
บำเพ็ญความดี อุทิศตัวใหแกคุณธรรมน้ัน ก็คือ อุทิศตนใหแกผูอ่ืน โดยไมมีความเห็นแกตัวเลย เสียสละ
ไดแมแตชวี ติ ของตน เพอื่ ชวยเหลือผูอ นื่ แทนท่จี ะเสียสละ ทำความดีอยางพระโพธิสัตว กลับเห็นวา ในเมื่อ
พระโพธิสัตวเปนผเู สยี สละ กเ็ ลยไปขอความชว ยเหลอื จากพระโพธสิ ัตวเ สยี เลย
ทนี ี้ พอระลึกถึงพระพุทธเจา ไปเหน็ ประวตั ขิ องพระโพธสิ ตั วแ ลว กจ็ ะเกิดกำลังใจขึ้นวา เราทำแค
นี้ จะมาทอใจอะไร พระพุทธเจา เมื่อตอนเปนพระโพธิสัตว พระองคไดบำเพ็ญบารมีมายากเย็นกวาเรา
นักหนา ตองสละแมแตชีวิต บางทีทั้งชีวิต ทำดีมาตลอดไมรูเทาไหร เขาก็ไมเห็นความดี เอาพระองค
ไปฆาก็มี แลวเราทำความดีแคนี้ จะไปทอทำไม พอนึกถึงประวัติของพระพุทธเจา ตั้งแตเปนพระโพธิสัตว
บำเพ็ญเพียรบารมีมาอยา งนี้ เรากจ็ ะเกดิ กำลงั ใจเขม แข็ง สูตอ ไป”
๒๖
พระโพธิสตั วทสี่ ำคัญของพระพทุ ธศาสนามหายาน
พระมหาโพธสิ ัตว ท่ีเปนท่ีนับถือทางพระพุทธศาสนามหายาน ไดแ ก มหาโพธสิ ัตวทง้ั เจ็ดพระองค
คอื
๑. กวางเทอ็อมโบตาก (ภาษาญวน) กวนซีอิมผอสัก (ภาษาจีน) คือ พระอวโลกิเตศวรมหา
โพธสิ ัตว หรอื พระกวางอ็อม , พระกวนอมิ
๒. ดายเทจี๊โบตาก (ภาษาญวน) ไตซีจ้ีผอสัก (ภาษาจีน) คือ พระมหาสถามปราปตมหาโพธิสัตว
๓. ยังถูซือเหลยโบตาก (ภาษาญวน) บงซูผอสัก,บุงจูซือหลี (ภาษาจีน) คือ พระมัญชุศรีมหา
โพธสิ ตั ว
๔. ดายห่ันโผเห่ียนโบตาก (ภาษาญวน) ไตฮ้ังโผวเฮี้ยงผอสัก (ภาษาจีน) คือ พระสมันตภัทรมหา
โพธสิ ตั ว
๕.เด่ียตางเยืองโบตาก (ภาษาญวน) ตี่จ๊ังอวงผอสัก (ภาษาจีน) คือ พระกษิติครรภมหาโพธิสัตว
หรือ พระมาลยั เถระเจา
๖.ดังลายยีหลากโตนเผิก (ภาษาญวน) หนี่เต็กผอสัก,หมีเลาผูซา (ภาษาจีน) คือ พระศรีอารย
เมตไตรยมหาโพธสิ ตั ว
๗. กมิ กางโบต าก(ภาษาญวน) กิมกงั ผอสัก(ภาษาจนี ) คือ พระวัชรปาณีมหาโพธสิ ัตว
พระองคทรงเปนพระมหาโพธิสัตว คูพระทัยพระพุทธเจาอักโษภวะ “วัชระ” เปนเคร่ืองหมาย
แหงความสำเร็จในทุกขอบขายแหงการกระทำ คำวา “วัชระปาณี” หมายถึง ผูทรงวัชระไวในฝามือ
พระองคท รงเปนองคค ณุ แหง พลัง แหง ความสำเรจ็ ซึง่ ไมอ าจทำลายได
ในที่นี้ จะขอกลา วถึงประวัติ ตำนาน หลักธรรม ของพระโพธสิ ตั วบางพระองคท ี่สำคัญ ๆ ดังนี้
พระโพธสิ ตั วอ วโลกเิ ตศวร
(กวางเทอ ็อมโบตา ก)
คำวา กวางเทอ็อมโบตาก ในภาษาญวนหรือภาษาอนัม คือ พระอวโลกิเตศวรโพธิสัตว ใน
บรรดาพระโพธิสัตวฝายมหายาน พระอวโลกิเตศวรโพธิสัตว เปนพระโพธสิ ัตวท่ีมีเร่ืองราวมากกวา องคอื่น
ทั้งหมด เพราะนับถือกันวาเปนองคแหงกรุณา คอยชวยมนุษยใหพนทุกขภัยพิบัติ อันเร่ืองราวของ
พระอวโลกิเตศวรนี้ มีมากท้งั รูปลักษณะก็ตาง ๆ กนั เปนรปู มนุษยหนุมทรงอาภรณ เศียรสวมมงกุฎก็
มี ทมี่ หี ตั ถต งั้ แตส กี่ ระทง้ั สองหม่ืนสองพันหัตถก ม็ ี เศียรมากกวาหนงึ่ จนไปถงึ สิบเอ็ดเศยี รก็มี
๒๗
เพราะฉะน้ัน เรื่องของทานจงึ ตองวิจติ รพิสดารไปตามคุณลักษณะแหงรูป ปรากฏในตำนานทาง
ฝายธิเบต วา คร้ังหนึ่ง พระอมิตาภพุทธเจา ทรงเขาฌานประทับนิ่ง คร้ันแลว บังเกิดรัศมีสวางขาวออก
จากพระจักษุเบ้ืองขวา เกิดเปนพระปทมปาณี คือ พระอวโลกิเตศวร ขึ้น เพื่อมาทำหนาท่ีร้ือสัตวใหพน
ทุกข กลาวเฉพาะขางจีน พระอวโลกิเตศวรน้ี ญวนเรียกวา กวางอ็อม จีนเรียกวา กวนอิม นิยมทำ
เปนรูปผูหญิงมากกวาเปนผูชาย เหตุที่พระอวโลกิเตศวรจะกลายมาเปนพระโพธิสัตวผูหญิง มีท่ีมาตาง ๆ
กัน คือ บางวาเพราะตามคติมหายานในธิเบตและประเทศใกลเคียงแถบน้ัน ยอมมีเทวีเปนนางคูบารมี
ประจำองคพระฌาณีพุทธเจาและฌานีโพธิสัตวเรียกกันวา ศักดิ์ สวนพระอวโลกิเตศวร มีเทวี ช่ือ ดารา
โดยเสด็จเสมอประกอบท้ังที่ ท้ังสองพระองคมีฤทธ์ิเดช อาจบิดเบือนกายไดตาง ๆ นักปราชญจึงรวมให
เปนองคเดียวกันเสีย และอาศัยเหตุที่คุณลักษณะแหงความเมตตากรุณา ทางจีนเห็นวา เปนอิตถีเพศ
มากกวา บุรษุ เพศอีกประการหน่ึง พระอวโลกิเตศวรจงึ นิยมกันวา เปน พระโพธิสตั วผ หู ญิงมากกวาผูชาย
ตำนานท่กี ลา วถงึ พระกวางออ็ มหรือพระกวนอมิ
ตำนานที่กลาวถึงพระกวางอ็อมหรือพระกวนอิม ขางจีนมีพิเศษอยูเร่ืองหน่ึงเลาวา คร้ังดึกดำ
บรรพ กอนพุทธศักราช ๒๐๔๔ ป พระเจาเม้ียวจวง แหงประเทศ เฮงนิ้ม อยูทางใตแหงประเทศ
เซ่ียมหลอกก มีธิดาอยู ๓ องค องคสุดทองชื่อ เมี้ยวเสียง ชอบอยูในที่สงบวิเวกรักษาศีลมั่นอยูใน
พระพุทธศาสนา ไมสมัครมสี ามีเหมอื นพสี่ าวทงั้ สอง พระเจาเม้ยี วจวง ทรงพโิ รธใหล งโทษ โดยเนรเทศให
ไปอยูยัง วัดแปะเจ๊ียะเซียมยี่ (วัดนกกระจอกขาว) ถึงกระนั้น นางก็ไมกลับใจ จนท่ีสุดทรงตัดพระทัยให
ประหารชีวิตเสีย ขณะจะประหารชีวิตเกิดอัศจรรยเปนพายุใหญมืดฟามัวดิน พอพายุหยุดทองฟาสวาง
นางกห็ ายไป
ทั้งนี้ เพราะพระภูมิเจาที่ไดรับเทวบัญชาใหแปลงเปนเสือมาคาบนาง ซึ่งกำลังสลบอยูไปสูแดน
ภูเขา ขณะสลบวิญญาณของนางไปสูนรกและไดอาศัยบารมีท่ีไดชวยสัตวนรกใหพนโทษ เมื่อกลับมา
มนุษยโลก คือฟนข้ึน พระพุทธเจา ตรัสใหนางไปจำศีลภาวนาอยูยังเกาะพูทอและประทานผลทอที่เกิด
จากตน บนสวรรคหนึ่งผล เมื่อนางไดกนิ แลว ก็ไมหวิ กระหายและไมแ กดว ย รอนถงึ พระภมู ิเจาท่ีอกี แปลง
เปนเสือพานางโดยรวดเร็วดั่งลมพัดไปสูเกาะนั้น นางจำศีลภาวนาเปนเวลาได ๙ ป ระหวางน้ัน ไดศิษย
สองคน คนหนึ่งเปนนักบวชหนุม ช่ือ เสียงไฉ คนที่สอง ช่ือ เลงน่ึง คือ ลูกสาวพญานาค (รูปพระ
กวางอ็อมหรือพระกวนอิมยอมมีศิษยทั้งสองประจำอยูซายขวาเสมอ) ตอมาพระเจาเม้ียวจวง ประชวรไม
มีใครรักษาได รอนถึงเมี้ยวเสียง ตองเชือดเน้ือมาใหเขาเคร่ืองยา (บางฉบับวาควักลูกนัยนตา) พระ
เจาเมี้ยวจวง จึงหายโรค ภายหลังมานับถือพระพุทธศาสนาแข็งแรงและติดตามนางไปในท่ีสุด พระเจา
เม้ียวจวงและพระมเหสีก็ไดภูมิสุขาวดี คือ ไปสูแดนพระอมิตาภพุทธเจา สวนนาง เมี้ยวเสียง ไดถึงภูมิ
โพธสิ ัตวแลวยังไมยอมเขา สพู ทุ ธภูมิ จนกวา จะไดชว ยสตั วโ ลกใหพน จากทุกขทั้งหมด
๒๘
พระโพธิสัตว ในที่น้ี หมายถึง พระอวโลกิเตศวรโพธิสัตว ซ่ึงตามปกติอาจบิดเบือนรูปกายไปได
ตาง ๆ ตามคติมหายานแสดงวา พระโพธิสัตว ยอมไดกำเนิดมาจากพระฌานีพุทธเจา และจะเปน
พระพุทธเจาพระองคใด ก็ยอมมีรูปพระพุทธเจาพระองคน้ันเทิดไวบนเศียร ถาพระโพธิสัตวองคใด แบง
ภาคมาเปนอะไร ก็ยอมมีรูปพระโพธิสตั วองคน้ันไวเ หนอื เศยี ร ในทีน่ ี้ พระอวโลกิเตศวรแบง ภาคลงมาเปน
ยักษ ท่ีนิยมกันวา ยมราช จึงไดมีรูปพระกวางอ็อม คือ พระอวโลกิเตศวร อยูเหนือรูปนั้นเพื่อบอก
กำเนิดเดิม แตตามคติที่ไดฟงมาวา ยมราชที่กลาวน้ีเรียกวา องคเต๊ืองหรือไตซือเอ๊ีย ผูกินจุมักแยง
เคร่ืองเซนของพวกผีกินหมด ในพิธีทิ้งกระจาดไทยทาน จึงตองมีรูปพระกวางอ็อมไวเหนือเศียร เพ่ือ
คอยควบคุมไว มิใหกินเคร่ืองเซนแตผูเดียว การที่พระอวโลกิเตศวรโพธิสัตว แบงภาคไปในปางตางๆ นั้น
ก็เพื่อตองการใหผูท่ีทานจะไปชวยเหลือไดเกิดศรัทธาคือเช่ือมั่นในพระองคเสียกอน แลวตอจากนั้นการ
โปรดสตั วข องพระองคก จ็ ะงายขึ้น
ประสูติกาลแหงพระอวโลกิเตศวรโพธิสัตว (กวางออ็ มหรอื กวนอิม) วัน ๑๙ ค่ำ เดือน ๒ ของจีน
ออกบวช วนั ๑๙ คำ่ เดอื น ๙ ของจนี วันสำเรจ็ ๑๙ ค่ำ เดือน ๖ ของจีน
พระกวางอ็อม แบงออกเปนหลายภาค คือ สามารถแบงภาคออกเปนหลายลักษณะ ดังเราจะ
เห็นไดจากบทสวดมนต “ดายบี” ของฝายญวนหรือ “มหากรุณาธารณีสูตร” ภาพสัญลักษณแหงพระ
มหาเมตตากรุณาแหงองคพระอวโลกิเตศวรโพธิสัตว มีท้ังหมด ๘๔ ปางในการเสด็จมาโปรดสัตวตาม
รูปภาพดังน้ี
๑. นามโมฮกั ราดาดนาดา ราหยายา
นามโม หมายถึง นอมนอบ ฮักราดากนา หมายถึง รัตนะ ดาราหยา หมายถึง สาม ยา หมายถึง
นมสั การขอนอ มนมัสการพระรตั นตรัย
๒. นามโมอาหรย่ี า
นามโม หมายถึง นอมนอบพ่ึงพิง อาหรี่ยา หมายถึง องคอริยะ ขอนอมนอบพ่ึงพิงพระอริยะซึ่งละ
บาปอกุศลแลว
๓. บาโลเอยี๊ ดเดเทอ๊ื กบาดรายา
บาโลเอ๊ียดเด แปลวา เพงพิจารณา เทื๊อกบาดรา แปลวา เสียงของโลก ยา แปลวา ขอนอม
นมัสการ ขอนอมนมัสการพระอวโลกิเตศวรโพธิสัตว ผูคอยฟงเสียงรองทุกข รูปองคพระอวโลติเกศวร
โพธิสัตว อุม บาตร ผูปฏบิ ัตติ องเพง ใหเ ห็นองคทาน
๔. โบเดต ากตา บา ยา
โบเด แปลวา ตรัสรู ตากตา แปลวา มีอารมณ บายา แปลวา คารวะ ขอนอมคารวะตอผูให
ความตรัสรแู กท กุ ชวี ิต
๒๙
๕. มาฮาตา กตาบายา
มาฮา แปลวา มหา ใหญมาก ตากตา แปลวา สัตวโลก บายา แปลวา คารวะ ขอคารวะตอมหา
สตั วผ หู ลุดพน
๖. มาฮากาโลนีกายา
กาโล แปลวา กรุณา นีกา แปลวา จติ ยา แปลวา คารวะ ขอคารวะตอพระผมู ีมหากรุณาจติ
๗. อาน เปนอักขระศักดิ์สิทธิ์ เปนมูลฐานของธารณีทั้งมวล เปนศูนยรวมแหงสรรพส่ิง
๘. ตากบ้นั ราผากเหย
ต๊ักบ้ันรา แปลวา อิสระ ผากเหย แปลวา องคอริยะ องคอริยะผูอิสระ รูปพระอวโลกิเตศวร
โพธสิ ตั ว ปรากฏเปน จตโุ ลกาบาลเทพราช โปรดมารดวย บารมี ๖
๙. โซดาดนาดาดตา แปลวา การปฏิบตั ิธรรมตองมสี ัจจะเปนพ้ืนฐาน รปู พระอวโลกิเตศวรโพธิสัตว
ปรากฏเปน จตโุ ลกาบาลเทพราช พรอมกบั เทพเจาภูตผีปศาจในบังคับบัญชา เพื่อใหมนุษยเลิกทำบาป
๑๐. นามโมเติ๊กเก๊ียดเหลิกดาอีม็องอาหร่ียาเติ๊กเก๊ียดเหลิกดาอีม็อง แปลวา ยอมไดรับความ
คมุ ครอง อาหรยี่ า ผูปฏิบตั ิ ผูปฏบิ ตั ธิ รรมยอมไดร ับความคุม ครอง
๑๑. บา โลเก๊ยี ดเดเทิก๊ เผกิ รารงั ดา บา
บาโลเก๊ียดเด แปลวา จิตตองกับธรรม เท๊ิกเผิกรา แปลวา ทองเที่ยวไปตามใจอิสระ รังดาบา
แปลวา เน่ืองดวยสำเรจ็ ในมรรคผล
๑๒. นามโมนาราเก๋งิ กร้ี แปลวา การคุมครองคนดี นกั ปราชญ
๑๓. เฮหรมี่ าฮาบ้นั ดา ซาเม
เฮหร่ีมาฮา แปลวา เมตตากรณุ าอนั ยงิ่ ใหญ บนั้ ดา ซาเม แปลวา ผูม ีบญุ วาสนา
๑๔. ตากบา อาทาโดว ยบู า ง
ตาก แปลวา เห็น บา แปลวา เสมอภาค อา แปลวา สรรพธรรมบริสุทธ์ิ ทาโดวยูบาง แปลวา
ธรรมไมมีขอบเขต
๑๕. อาเถหญ่งึ แปลวา ผทู ำความดี ไดรบั การชมเชย
๑๖. ตากบาตากดา นามาบาตากดา นามาบายา ตากบาตากดา แปลวา พุทธธรรมไมมี
ขอบเขต นามาบาตากดา แปลวา พทุ ธธรรมเสมอภาค นามาบายา แปลวา พุทธธรรมไพศาล
๑๗. มาผากดกั โดว พระโพธิสตั วเตือนใหส รรพสตั วม ุงปฏิบตั ศิ นู ยตาธรรม
๑๘. ดาดเดียดทา พระโพธิสัตวชี้ใหเห็นวา นามพระโพธิสัตว มนต คาถา พีชะ หัสตมุทรา
ปญญาจกั ษเุ ปน ทางเขาสูมรรคผล
๑๙ .อาน อาบาโลเฮ แปลวา พระโพธิสัตวผูมีธรรมบริสุทธ์ิ รูปพระอวโลกิเตศวรโพธิสัตวพนมมือ
แสดงกรณุ าธรรมปลดทกุ ขใหค วามสขุ แกสัตวโ ลก
๓๐
๒๐. โลกาเด แปลวา โลกนารถอสิ ระจิตไมม วั หมอง
๒๑. กาลาเด หมายถงึ ผปู ลดทกุ ขหรอื ผูมจี ิตในธรรมอนั มนั่ คง
๒๒. ยีเฮหร่ี หมายถึง กระทำตามโอวาท
๒๓. มาฮา โบเดตากตา มาฮา แปลวา มหา โบเด แปลวา เห็นโลกเปนสูญ ตากตา แปลวา การ
ปฏบิ ัติอนัตตาธรรม
๒๔. ตา กบา ตากบา แปลวา พุทธธรรมเสมอภาค
๒๕. มารามารา มารา แปลวา ผูปฏบิ ตั จิ ะไดมโนรถแกวมณี มารา ท่ี ๒ หมายถงึ แกว มณีอนั เปน
มโนรถ
๒๖. มาเฮมาเฮหร่ีดาหญ่ึง มาเฮ แปลวา ไดมีอิสระทันที หรี่ดาหญ่ึง แปลวา ปฏิบัติจนไดวชิร
ธรรมกาย ไดอ าสนด อกบวั
๒๗. กูโลกโู ลเอี๊ยดม็อง กูโล แปลวา การเกิดความคิดปฏิบัติธรรม เทพเจาจะมารักษา เอ๊ียดม็
อง แปลวา ผูปฏิบตั สิ รางสมบุญบารมเี ปนพ้นื ฐานการบรรลธุ รรม
๒๘. โดโ ลโดโลผากซายาเด
โดโล แปลวา ความแนวแนมีสมาธิ ผากซายาเด แปลวา ความบริสุทธ์ิ ใหญยิ่ง สามารถขามพน
ความเกดิ ดบั
๒๙. มาฮาผากซายาเด หมายถึง ธรรมอันไพศาล
๓๐. ดาราดา รา ดา รา เปนธารณี ทำจิตใหเหมือนอากาศโปรง ใสไมม ลี ะอองฝุน
๓๑. เด่ยี หรีน่ ี เด่ีย หมายถึง โลก หรี่ คือ สัตวทั้งหลายลวนสามารถบรรลุธรรมได นี คือ
พรหมจารณิ ผี ูปฏิบัตธิ รรม
๓๒. เทิ๊กเผกิ รายา หมายถึง เม่ือเขา ถงึ ธรรมชาติแหง สภาวะเดิมแลว แสงแหงธรรมกายกป็ รากฏ
๓๓. ยารายา รา หมายถึง ความโกรธดุ ประกาศเสมอื นเสียงคำรามฟา รอ ง
๓๔. หมา หมา ผากมารา
หมาหมา คอื การทำดี สามารถทำลายความกงั วล ผากมารา คอื ธรรมอนั ลกึ ซึ้ง
๓๕. หมกุ เดเ หร หมายถงึ ความหลุดพน
๓๖. อเี ฮอเี ฮ หมายถงึ การชกั ชวนตามพระศาสนา ทกุ สง่ิ ใหเ ปนไปตามธรรมชาติ
รูปพระอวโลกิเตศวรโพธิสัตวป รากฏเปน มเหศวรเทพเจา โปรดทวยเทพและมนุษย
๓๗. เท๊กิ นาเท๊กิ นา หมายถงึ มหาปณิธาน
รปู พระอวโลกิเตศวรโพธิสัตว ปรากฏเปน กาณะมารเทพราช สง่ั สอนทวยเทพ
๓๘. อาราซอ็ มเผกิ ราซา เหลย อาราซ็อม คือ ความผานธรรมไปถึงธรรมราชา เผิกราซาเหลย
หมายถึง ไดธ รรมกายอนั บริสทุ ธิ์
๓๑
๓๙. ผากซาผากซ็อม ผากซา หมายถึง ผูมีขนั ติธรรม ผากซอ็ ม หมายถึง ผบู รรลธุ รรม
๔๐. เผิกราซา ยา หมายถึง ตอ งรดู ว ยตนเอง
๔๑. โฮโลโฮโลมารา หมายถึง การประกอบพุทธธรรมตามจิตปารถนา
๔๒. โฮโลโฮโลเฮหรี่ ประกอบพุทธธรรมโดยปราศจากความคดิ คำนงึ
๔๓. ตาราตารา หมายถึง ความมงุ มน่ั ในจิต ก็จะไดพบพระอวโลกเิ ตศวร
๔๔. เต๊ิกหรเี่ ติก๊ หรี่ หมายถงึ มงคลยอดเย่ียม
๔๕. โตโลโตโล คือ เสยี งใบโพธิร์ วงหรือเสียงนำ้ อมฤตผไู ดร บั ฟงเกิดความสงบระงับ ผูไดรบั การ
อภิเษกชุมช่ืนกายใจอ่มิ เอิบเปน ประโยชนในการปฏิบตั ิธรรม
๔๖. โบเดหยา โบเดห ยา หมายถึง ตรัสรูธรรม ตรสั รูชวี ิต
๔๗. โบด า หยา โบดาหยา หมายถึง รธู รรม รูจติ
๔๘. ยีเดหรีห่ ยา หมายถงึ มหากรณุ า
๔๙. นาราเก๋ิงกรี้ หมายถึง ปราชญผูรักษาตนเอง มีมหากรุณาจิต ปลุกสรรพสัตวใหตื่นจากความ
หลบั พน ทุคติ
๕๐. เด่ียหรี่ซักนีนา หมายถึง ความคมของวชิระ วชิระไดช่ือวาแข็งแกรงและคมท่ีสุด ตัดทำลาย
อวชิ ชาทุกประเภทไดรวดเร็วและแนนอน
๕๑. บา หยามานา หมายถึง เสียงกองไปทศทิศ
๕๒. ตาบา ฮา หมายถึง สำเรจ็ ผลในนพิ พาน
๕๓. เตก๊ิ ดาหยา หมายถึง สำเร็จในอรรถทงั้ หลาย
๕๔. ตาบาฮา หมายถงึ สำเร็จเหน็ แจง ดวยมงคลจิต
๕๕. มาฮาเติ๊กดาหยา หมายถงึ ความสำเรจ็ อันย่ิงใหญ
๕๖. ตาบาฮา ผลสำเร็จจากการปฏิบัติกรณุ าธรรม
๕๗. เต๊กิ ดาหยูเหง
เติ๊กดา หมายถึง สำเร็จ หยเู หง หมายถงึ วางเปลา เขาสูค วามวา งเปลาทแี่ ทจริงนั่นคือเขาสูส ุขาวดี
๕๘. เทิ๊กบัน้ รายา หมายถงึ ความอสิ ระอันสมบูรณ
๕๙. ตาบา ฮา หมายถงึ สำเรจ็ ในสภาวธรรมอันสมบูรณ
๖๐. นาราเกิ๋งกร้ี หมายถึง สำเร็จดวยความรัก ความรักที่มีตอชาวโลก ดังหวงมหาสมุทรมิมีวัน
เหือดแหง
๖๑. ตาบาฮา หมายถึง สำเร็จสมบูรณดวยโพธิสัตวธรรม ปลอยวางจากทัศนแหงปจเจกธรรม
ปจเจกธรรมเพ่อื ตนเอง โพธธิ รรมเพ่ือสรรพสตั วท งั้ ปวง
๖๒. มารานารา มารา คือ มโนรส นารา คอื อนตุ ร อนตุ รผลสำเรจ็ ดวยจติ
๓๒
๖๓. ตาบา ฮา หมายถงึ สำเร็จดว ยรูส ภาวะเดมิ อันอยภู ายในจติ
๖๔. เตกิ๊ ราตังอาหมุกเคยา หมายถงึ ความสมานฉนั ท ความรักกนั ในสัตวโ ลก
๖๕. ตาบาฮา หมายถงึ สำเรจ็ ดวยธรรม ธรรมเทา นนั้ ที่รักษาโรคทางจติ ได
๖๖. ตาบามาฮาอาเต๊ิกดาหยา ตาบามาฮา หมายถึง สัตวทุกประเภท อาเติ๊กดาหยา หมายถึง
รว มกนั สขุ สบาย
๖๗. ตาบา ฮา หมายถึง สำเร็จธรรมไปถึงฝง โนน
๖๘. หยาเกี๊ยดราอา เต๊ิกดาหยา หยาเก๊ียดรา คือ การใชวชิรจักร อาเติ๊กดาหยา คือ ความสำเร็จ
อนั ไมมใี ดเทยี บ
๖๙.ตาบาฮา หมายถงึ ความสำเร็จจากการไมประกอบอกุศลทัง้ มวล
๗๐. บาดา มาเอ๊ยี ดเติก๊ ดา หยา
บาดา แปลวา ดอกบัวแดง มาเอ๊ียด คือ ชนะ เติ๊กดาหยา คือ สำเร็จทั้งสิ้น มรรคผล ประดุจ
บัวแดงอันบริสุทธิ์ไมม มี ลทินจากโคลนตม
๗๑. ตาบาฮา หมายถงึ สำเร็จโดยไมย ดึ ตดิ
๗๒. นาราเก๋ิงกรี้บั้นยารายา
นาราเก๋ิงกร้ี คือ รักษาไวดวยความเปนมงคล บ้ันยารายา แปลวา เถระเพงโดยอิสระ
๗๓. ตาบาฮา สำเร็จดว ยความสำนึกในสภาวะดงั้ เดมิ
๗๔. มาบาเหลยทั้งเอี๊ยดราหยา มาบาเหลยทั้ง คือ มหาวีระ เอ๊ียดราหยา คือ สภาวะเดิม มหาวี
ระผเู ห็นแจงในสภาวะเดมิ
๗๕. ตาบา ฮา สำเรจ็ โดยรวมความทัง้ หมดของมหากรณุ าธารณนี ี้
๗๖. นามโมฮักราดาดนาดาราหยายา นอมนมัสการพระรัตนตรัย พระโพธิสัตวย้ำใหศรัทธามั่น
ในพระรัตนตรยั และสวดทอ งธารณอี ยางตอ เนอ่ื ง
๗๗. นามโมอาหรีย่ า นอมนมัสการองคอรยิ ะ เตอื นสรรพสตั วใ หรีบเรงปฏิบัตธิ รรม
๗๘. บาโลเก๊ยี ดเด หมายถงึ พระอวโลกเิ ตศวรโพธสิ ัตว ผูนำพาสรรพสัตวเ ขาสสู ขุ าวดพี ุทธภูมิ
๗๙. เท๊ือกบั้นราหยา หมายถึง ผูซ้ึงแลวอายตนะภายในตาอันเช่ือมตอกับอายตนะภายนอก คือ
รปู
๘๐. ตาบา ฮา หมายถงึ ผซู ึ้งแลว อายตนะภายใน หู อนั เชือ่ มตอ กบั อายตนะภายนอก คือ เสยี ง
๘๑. อาน เติ๊กเด่ียนโด หมายถึง ผูซ้ึงแลวอายตนะภายใน จมูก อันเช่ือมตอกับอายตนะภายนอก
คอื กลิ่น
๘๒. หมานดารา คือ ธรรมมณฑล หมายถงึ ผูซ้ึงแลวอายตนะภายใน ล้ินอันเชื่อมตอกับอายตนะ
ภายนอก คือ รส
๓๓
๘๓ .บากดายา หมายถึง ผูซ้ึงแลวอายตนะภายใน กาย อันเช่ือมตอกับอายตนะภายนอก คือ
สัมผัส
๘๔. ตาบา ฮา หมายถงึ ผซู ้งึ แลวอายตนะภายใน ใจ อันเชอื่ มตอกบั อายตนะภายนอกคือ อารมณ
ปางทีไ่ ดร บั ความเคารพนบั ถือมากของพระอวโลกเิ ตศวรโพธิสตั ว มอี ยู ๖ ปาง ไดแ ก
๑. พระอารยอวโลกิเตศวรโพธสิ ัตว
๒. พระสหสั สหตั ถสหสั สเนตรอวโลกิเตศวรโพธิสตั ว
๓. พระหยั ครวี อวโลกิเตศวรโพธสิ ตั ว
๔. พระเอกทศมขุ ีโลกิเตศวรโพธสิ ัตว
๕. พระจัณฑอิ วโลกเิ ตศวรโพธิสตั ว
๖. พระจนิ ดามณีจักรอวโลกิเตศวรโพธิสัตว
๑. พระอารยอวโลกิเตศวรโพธสิ ตั ว
มีรูปรางมนุษยส ามัญธรรมดา ทรงเครอ่ื งอลังการวภิ ูษิต ปางนี้เปนปางประธานของพระอวโลกิเต
ศวรโพธิสัตวท้ังหมด ซ่ึงมีระบุอยูในคัมภีรสัทธรรมปุณฑริกสูตร ตอนสมันตมุขปริวรรตและอมิตายุรธยาน
สูตร พุทธศาสนิกชนชาวจีนหรือฝายมหายานนิยมสรางพระปฏิมาปางนี้ขึ้นประดิษฐานเคารพบูชามาก
ที่สุดในจำนวนปางอื่นๆ
๒. พระสหสั สหตั ถสหสั สเนตรอวโลกิเตศวรโพธสิ ัตว
ปางน้ีเปน รปู ท่มี ีพระหัตถถงึ ๑,๐๐๐ หตั ถ และใจกลางพระหัตถ มีพระเนตรประดิษฐานอยูทุก
ๆ พระหัตถ หมายความวา พระหัตถอันมากมาย เปนสัญลักษณแสดงถงึ ความสามารถทจ่ี ะชวยเหลือปลด
เปลื้องทุกขแกสรรพสัตว สวนพระเนตรก็เปนส่ิงแสดงวา พระองคทรงเปนผูมีปญญารอบรูอยางหา
ขอบเขตท่ีสุดมิได โดยมีพระเนตรถึง ๑,๐๐๐ เนตรคอยสอดสองดูแลความทุกขสุขของปวงสรรพสัตว
พระองคทรงประทานมนตมีชื่อเรียกกันติดปากวา “พระมหากรุณาธารณีอันศักดิ์สิทธิ์” เพ่ือภาวนาขอ
ความชวยเหลอื จากพระองค ตามสหัสสหตั ถสหัสสเนตรอวโลกิเตศวร ตามพระคมั ภีรมหาประภาสมบรู ณ
อภัยมหากรุณาธารณีสูตร ของฝายมหายานกลาวไว วา“ดังไดสดับมาดังน้ี พระศรีศากยมุนีพุทธเจา (ทิด
กามึวนีเผิก) ทรงเสด็จประทับบนโปตละบรรพต ในปราสาทของพระอวโลกิเตศวรโพธิสัตว
ทามกลางมณฑลอลงกต ประทับสิงหนาทอาสนอ ันผุดผองหมดจด อุดมดวยมณีจินดาอันหาประมาณมิได
ตกแตงข้ึนดวยฉัตรธงลวนแตประกอบขึ้นดวยรัตนะ สมัยน้ัน พระตถาคต ประทับอยูเพื่อจะตรัสพระ
ธารณี เวลาน้ันแล มีพระโพธิสัตวจำนวนอเนกอนันต ฯลฯ ไดมาประชุมพรอมกัน ทามกลางนั้นแล
๓๔
พระอวโลกิเตศวรโพธิสัตว ทรงแสดงรหัสอภิญญามหาเดชา สอดสองทั่วมหาโลกานุโลก สหัสสตรี
โลกธาตุลวนเปนรัศมีสีทองโชติชวง ซ่ึงไมเคยปรากฏมาแตกาลกอน เหลาพระโพธิสัตวจึงทูลถามพระ
พุทธองควา “เปนฤทธาของทานผูใดหนอ”พระผูมีพระภาคเจา ทรงตรัสกับพระโพธิสัตวมหาสัตว ฯลฯ
วา “ ดูกอนกุลบุตร ในท่ีประชุมน้ี มีพระโพธิสัตวมหาสัตว พระองคหนึ่ง ช่ือวา พระอวโลกิเตศวรโพธิสัตว
เปนผูทรงพระเมตตากรุณา โปรดสรรพสัตวนับดวยอสงไขยอันประมาณมิได มีความแกกลาช่ำชองพระ
ธารณี เพ่ือยังสรรพสัตวใหบรรลุบรมสุข ไดแสดงมหิทธาฤทธ์ิประภาโอฬาร” เมื่อพระองคทรงตรัส
ในขณะน้ันแล พระอวโลกิเตศวรโพธิสัตว ไดลุกข้ึนจากที่ประทับเบ้ืองซาย พนมอัญชลีมาทางพระผูมีพระ
ภาคเจาตรสั วา “ ขา แตพ ระสคุ ต ขา พระพทุ ธเจา มีพระธารณีทจ่ี ะยงั สัตวใหบ รรลถุ งึ ความสุขความสบาย
ซ่ึงขาพระองค ไดรับประทานจากพระตถาคตทรงพระนามวา โชยกวงวังแจจูยูไล พระองค ทรงสังเวช
สรรพสัตว จึงไดตรัสประทานพระมหากรุณาธารณีแกขาพระพุทธเจา สมัยนั้นแล ขาพระพุทธเจา บรรลุ
ปฐมภูมิ เมื่อสดับฟงพระมหากรุณาธารณี ก็ไดสำเร็จอัฏฐภูมิจึงไดต้ังปณิธานวา หากขาพระพุทธเจา
สามารถท่ีจะทำใหสัตวโลกบรรลุถงึ ประโยชนอนั เปนสขุ ก็ขอใหบังเกิดเปนสหัสสหัตถสหสั สเนตรในบัดดล
เม่ือกลาวจบก็บังเกิดเปนสหัสสหัตถสหัสสเนตร มีรัศมีสอดสองท่ัวตรสี หัสสโลกธาตุ”บางพระสูตรไดระบุ
วา พระองคส ามารถท่ีจะเนรมิตพระเศยี ร พระเนตร พระหัตถของพระองค ตงั้ แต ๑ – ๘๔,๐๐๐ เนอื่ ง
ดวย พระองคท รงบรรลุอนตุ ตรสัมมาสัมโพธญิ าณแลว นั่นเอง การภาวนาน้ี จะกอใหจิตเกิดความสุขสงบ
เปนการฝกรวมสมาธิ เพ่ือนำมาซ่ึงปญญาในการแกทุกข และอำนวยความสวัสดิมงคล เปรียบเหมือนกับ
วา ไดรับการคมุ ครองจากพระองค เพราะการท่ีจิตเกดิ สมาธิ ความทุกขก็ยอมดับสลายไปเพราะจิตไมติด
อยูในทุกขอีก จิตท่ีปราศจากกังวลเรื่องทุกขก็เปนแนวทางที่จะชว ยใหเกิดปญญาและความสงบสุขอยาง
แทจ ริง
๓. พระหยั ครีวอวโลกิเตศวรโพธสิ ัตว
ตามภาคภาษาสันสกฤต เรียกพระโพธิสัตวปางน้ี วา ฮอแยกิตลีพอ เปนอวตารของพระอวโลกิ
เตศวรโพธิสัตว แบงภาคลงมาเพ่ือโปรดสัตวในเดรัจฉานภูมิ ลักษณะเปนมหาราชของสัตวเดรัจฉาน
ทั้งหลาย เปนปางที่แสดงออกถึงความพิโรธ พระพักตรเหี้ยมดุราย เหนือพระเศียรเทิดดวยหัวอัสดร
สรีรกายเหมือนแสงสุริยาอุทัย ประดับดวยเพทายเพชรนิลตางๆ พระเพลิงพุงออกจากพระโอษฐเปนรัศมี
มีเขี้ยวงอกออกจากโอษฐ เกสาเปนดุจดังพระศอราชสีห ทรงพละกำลังวองไวดุจมาแกวของจอม
จักรพรรดิ สามารถวง่ิ ไปท่ัวทิศเพ่ือกำราบปราบปรามเหยียบย่ำบรรดามาร (มาร หมายถึง กิเลสตางๆ ที่
กอ ใหเกิดวัฏฏะสงสาร) ทรงมหาพิรยิ ภาพ ในอันที่จะกำจัดอวิชชาทัง้ มวล ทเี่ กิดจากดวงจิตใหหมดสน้ิ ไป
ได จึงมีชื่อเรียกอีกนามหน่ึง วา อัศวโทษประภาราชา นามน้ีปรากฏอยูในหมวดประภาราชาสูตร พระ
สูตรบางเลม กลาวถึง พระหัยครีวอวโลกิเตศวรวา มีอยู ๓ พระพักตร ๖ พระกร บนพระเศียรมีหัว
๓๕
อสั ดรสีขาว ทรงมหิทธานภุ าพอนั ย่ิงใหญ มคี วามเพยี รพยายามท่จี ะโปรดสรรพสัตวที่ของอยูกับวฏั ฏะ
สมกับพระมหากรณุ าจติ ทไ่ี ดตัง้ ปณธิ านไว
๔. พระเอกทศมขุ อี วโลกิเตศวรโพธิสัตว
พระเอกทศมุขีอวโลกิเตศวรโพธิสัตว เปนหน่ึงในหกของนิรมิตกาย ท่ีเปนการรวมลักษณะพระ
พักตรของพระองคอยางสมบูรณ ประกอบดวย พระพักตร ๑๑ พักตร ดานหนา ๓ พระพักตร มี
ลักษณะแสดงถึงความเมตตากรุณาของพระโพธิสัตว ดานซาย ๓ พระพักตร แสดงทาทางดุรายสอเดโช
พล ดานขวา ๓ พระพักตร อยูในลักษณะมีเข้ียวแกวงอกออกจากพระโอษฐ ดานหลัง ๑ พระพักตร มี
ลักษณะย้ิมอยางดุ เบ้ืองบนทั้ง ๑ พระพักตร มีอีก ๑ พักตร เปนพุทธพักตร และท้ัง ๑๑ พระพักตร มี
รัศมีโชติชวง ประดับดวยพระมาลามงกุฎพระโพธิสัตวเทิดและมีพระพุทธปฏิมาประทับอยูเบื้องบนพระ
มงกุฎ พระกรซายบนทรงดอกปทุม พระกรซายลางทรงคนโทน้ำอมฤต พระกรขวาบนทรงลูกประคำ
พระกรขวาลางอยูใ นทาอภยั มทุ ระ รวมเปน ๔ พระกร
๕. พระจัณฑิอวโลกเิ ตศวรโพธิสัตว
พระจัณฑิโพธิสัตว มีพระนามวา เทพมนุษยบุรุษอวโลกิเตศวร ท่ีแบงภาคมาโปรดในมนุษยภูมิ
พระสูตรมหายาน ไดกลาวถึงปางน้ี ในบทปุณฑริกสูตร ตามศัพท จัณฑิ แปลวา ความสะอาดบริสทุ ธ์ิทไ่ี ม
มรี าคี แสดงความยกยอ งสรรเสริญภาวะจิตเดิมของพระองคที่มีพระกรุณาอยา งแทจรงิ ทรงความเปน เลิศ
ดวยจิตบริสุทธิ์ ใน จัณฑิสูตรก ลาวไววา จัณ แปลวา เอกธรรมเปนอนุตร สวน ฑิ แปลวา เอกธรรมไม
อุปาทานหรืออุเบกขาธรรม ตามภาพท่ีแสดง ปางของจณั ฑโิ พธิสตั ว จติ รกรมักวาดเปน ภาพสีเหลืองออ น
มีการตกแตงดวยอลังการอื่นๆ ท่ีเปนทิพยอาภรณลักษณะอยางพระมหาบุรุษ สรีระประดับดวยรัตนะ
ทั้ง ๗ มีพระเศยี รเดียว แต ๓ พระเนตร ๑๘ พระกร แตละกรลว นมีกำไลหอยสังขสีขาวประดับ พระ
หัตถเบื้องบน ท้ัง ๒ ทรงปางเทศนา สวนพระหัตถอ่ืนๆ ถือเทพศัตรารัตนและแสดงทาตางๆ ตามลำดับ
จากขวาไปซาย คือ ทรงทาอภัยยะพระแสงดาบ ลูกประคำ รัตนมณี พระแสงขวาน พระแสงขอ วชิระ
มาลารัตนะ จินดารัตนฉัตร ปทุม กุณโฑ บวงบาศ กงจักร สุพรรณสังข บาตรน้ำอมฤต ปรัชญา ปารมิ
ตาสูตร
๖. พระจนิ ดามณีจกั รอวโลกิเตศวรโพธิสัตว
ในจินดามณีจักรอวโลกิเตศวรโพธิสัตวธารณีสูตร ตรัสไว วา มีรูปรางลักษณะของทาวมหาพรหม
พระวรกายเปลงปล่ังดั่งสุวรรณ ทรงมาลามงกุฎพระโพธิสัตว เนื่องจากพระหัตถขวา ทรงจินดามณีอัน
เปนสัญลักษณของแกวสารพัดนึก ปางน้ี จึงมีชื่อวา ปางจินดามณีจักรอวโลกิเตศวรโพธิสัตว บางแหง
กลาววา พระหัตถทรง รัตนจักร หมายถึง ธรรมจักรท่ีสามารถชวยใหสัตวโลกหลุดพนจากวัฏฏะตาม
๓๖
ปรารถนา เหนือพระมาลาเทิดรูปพระอมิตาภพุทธเจา ประทับอยูในปางเทศนา มี ๖ พระกร พระกร
ขวาบนทรงแสดงทามุทราดำริ เปนสัญลักษณแสดงความเมตตาแกสรรพสัตวท้ังปวง พระกรขวากลาง
ทรงจินดามณี แสดงถึงแกวสารพัดนึกท่ีจะปลดเปล้ืองความทุกข พระกรขวาลางทรงลูกประคำ แสดง
วาทรงโปรดทุกขของบรรดาสตั วเ ดรจั ฉาน ดา นพระกรซา ยบน ทรงแสดงทา บรรพตประชาเปนสญั ลักษณ
แหงการบรรลุสมาธทิ ่ีไมหวน่ั ไหว พระกรซา ยกลางทรงดอกปทุม แสดงถงึ ความบรสิ ุทธ์สิ ะอาดปราศจาก
อบายธรรมท้ังหลาย พระกรซายลาง ทรงกงจักรเปนเครื่องหมายวา สามารถเทศนาอนุตตรโพธิธรรม
ใหผูอ่ืนบรรลุตาม จากจำนวนพระกร ท้ัง ๖ ของพระจินดามณีจักรอวโลกิเตศวรโพธิสัตว เปน
เคร่ืองหมายแสดงความสามารถในการโปรดสรรพสัตวท่ัวทั้ง ๖ ภูมิ ใหบรรลุสูพระอนุตตรสัมมาสัมโพธิ
ญาณ รูปพระอวโลกเิ ตศวรโพธิสัตว ที่สรา งข้ึนในคร้ังโบราณ มกั ทำเปนรูปบรุ ุษเพศ ประดับขตั ิยาภรณ
ตามประเพณีของชาวอินเดีย แสดงถึงความเคารพยกยองเทิดทูน พระเศียร ทรงมณีรัตนะ มีรูป
พระอมิตาภพุทธเจาขนาดเล็กอยูบนเมาี พระหัตถขวา ยื่นออกในทาแสดงความกรุณา พระหัตถซาย
ทรงปทุมสีแดง และมักจะประทับยืนอยูในดอกบัว พระฉวีสีแดง บางทีก็เปนสีขาว บางก็ปรากฏมี
๔ พระกร ยุคตอๆ มา การสรางรูปพระอวโลกิเตศวร ไดมีการเพ่ิมพระกรจากเดิมขึ้นเรื่อยๆ จนพระ
กรมีถงึ จำนวน ๑,๐๐๐ พระกร ตามประวัติความเปนมาของปางน้ี ดังอธิบายไวในปางขา งตน การที่
พระอวโลกิเตศวรโพธิสัตว นิรมิตกายข้ึนตางๆ มากมายนั้น เพื่อใหบุคคลที่พระองคเสด็จไปโปรดเกิด
ความเช่ือม่ันศรัทธาในพระองคกอนเปนอันดับแรก การสั่งสอนแนะนำหรือท่ีเรียกวาการโปรดสัตวก็จะ
งายเขา เพราะผูตกอยูทา มกลางทุกขเ กดิ ความเชื่อม่ันอยูกอนแลว
ทา วมหาชมพู(เทพยดี า)
ทาวมหาชมพู หรือ พระเวทโพธิสัตว ภาษาญวนเรียกวา “ เทพยีดา ” ภาษาจีนเรียกวา “
เทพอวยโท ” หรือ “ อุยทอผอสัก ” ทาวมหาชมพู เปนแมทัพของ “ สี่มหาราชหรือจาตุมมหาราช ”
ญวนเรยี กวา“ ต๋ือตายเทียนเยือง” จีนเรียกวา “ ซไี ตเทียนออง” มีหนาท่ีพิทักษวิหารในพระพุทธศาสนา
หรือถาวาวัดในพระพุทธศาสนาเกิดการขาดแคลน เมื่อออนวอนบูชาอาจอำนวยความม่ันคงใหแกวัด
“ยีดา” คำนี้ แผลงมาจาก คำวา “เวโท” (เวท) ในภาษาสันสกฤต ซ่ึงในลัทธิอินเดียรุนหลังและธิเบต
จัดใหเปน ตวั ตน มีหนาทีเ่ ปนวิหารบาล ตกมาถึงประเทศไทยเรียกวา “ทาวมหาชมพผู ูจลุ จักรพรรดิ” ใน
เวลาทำพิธีกรรมของพุทธศาสนามหายาน จะหันหนาเขาขางใน เหตุท่ีเปนเชนน้ี นาจะสัณนิฐานไดวา
เหตุการณในภายภาคหนา เปนหนา ท่ีของพระศรีอารยเมตไตย ซงึ่ เทพยีดา ไมมกี ิจเกย่ี วขอ งดวย
เทพยีดา หรือ ทาวมหาชมพู มีหนาปองกันพระ พุทธศาสนา และบรรดาพระภิกษุสามเณร
ตลอดจนพุทธศาสนิกชน ผูที่เลื่อมใสศรัทธาในพระพุทธศาสนา ใหพนภัยเทา นั้น จึงไดหันหนาเขาขาง
ใน เร่ืองราวประวัติของเทพยีดาน้ีมีนอยมาก บรรดาพระคัมภีรตางๆ เทาที่ปรากฏอยูใน พระคัมภีร
๓๗
สุวรรณประภาสสูตรและคัมภีรฝายพุทธตันตระเทาน้ัน ภาษาญวนเรียกวา “ กิมกวังมินกนิ ” ภาษาจีน
เรียกวา “ กิมกวงเมงเก็ง” วา สมัยหนึ่ง พระยือลายเผิก (ภาษาญวน) พระผูมาแลวอยางนั้น
(พระตถาคต) หมูละ๓ พระองคอัญเชิญพระพุทธเจาไปรับเล้ียง ณ หอรามสูร ภาษาญวนเรียกวา “
โลยออมตื่อ” ภาษาจีนเรียกวา “ ลุยอิมย่ี” แดนสวรรคสุขาวดี ภาษาญวนเรียกวา “ ตัยเทียน"
ภาษาจีนเรียกวา “ ไซกี” พระยือลายเผิก ไดตรัสใหเทพยีดาเจียงกุนทาวมหาชมพู มีหนาที่สำหรับ
ตอนรับ เทพยีดา สวมหมวกเกราะ และประคองกระบ่ีกายสิทธิ์ในทาประนมมือเพียงอก เปนอาการ
แสดงความเคารพแขกทเ่ี ช้อื เชญิ มา
ในขณะน้ัน พระทีปงกรพุทธเจา ภาษาญวนเรียกวา“พระเหยียนดังเผิก” ภาษาจีนเรียกวา “เยี้ยง
เต็งฮุด” ไดตรัสแนะนำแกบรรดาพระพุทธเจาที่ไดรับเชิญมารับเลี้ยงวา เทพยีดา ผูนี้ คือ ศิษยของ
พระองค ซ่ึงเคยศึกษาพระธรรมมาต้ังแตเยาววัย บัดน้ี เปนแมทัพใหญของ “ตื๋อดายเทียนเยือง” “ ส่ี
มหาราช” อาจไปไหนมาไหนไดในทวีปตาง ๆ ในวันเดียวกันไดตั้งสามทวีป และมีอานุภาพหาขอบเขต
มไิ ด ผูประสบทุกขภัย ถาออนวอนบูชาก็จะไดรบั ความชวยเหลือ เพราะฉะนั้น จึงไดรบั นามวา “เทียน
จุง” ผูมีเกียรติในสวรรค และเปนผูกลาหาญอภิบาลพระพุทธศาสนาในกัลปน้ีในสามทวีป ภาษาญวน
เรียกวา “ เหยียดตามยาย” ภาษาจีนเรียกวา “ อวกซามกาย” มีเสียงแซซรองสรรเสริญในทานผูนี้ ที่กา
รุณยภาพในหมมู นุษยนิกร เทพยดี า หรอื ทาวมหาชมพู มีหนาที่พทิ ักษว ิหารในพระพุทธศาสนาและคอย
ระวังปราบปรามปศาจสัตวบาป เพราะฉะนั้น ในการประกอบพิธีกรรมตางๆ ในทางศาสนาพุทธศาสนา
ฝา ยมหายานจึงขาดทา นองคน เี้ สยี มไิ ด
อุยทอพูสัก เพี้ยนมาจากคำวา เวทโพธิสัตว ในภาษาสันสกฤต แปลความหมายตามภาษาจีน
วา “ผูมีอานุภาพสนองปฏิการะ” เปนมหาเทพโพธิสัตวองคหนึ่ง มีหนาท่ีรักษาพระศาสนา ตามประวัติ
กลาววา ในสมัย พระกัสสปพุทธเจาเปนตนมา ทานไดบำเพ็ญพรตพรหมจรรย ทรงเคารพนอบนอมตอ
พระธรรมวินัยพรอมที่จะปกปกรักษาพระธรรมวินัยและมีเมตตาการุณตอสรรพสัตวท้ังหลาย ตามประวตั ิ
ในหนงั สอื จีนกลา ววา ทา นปรากฏตัว ในสมัยราชวงศถงั ทภ่ี ูเขา นานซาน ตอ หนาพระคณาจารย เตาซวง
ฮวบซือ ผูปฏิบัติเครงครัดตอพระธรรมวินัยยิ่ง มหาเทพองคนี้ มีหนาที่คุมครองปกปกษรักษาวัดวา
อาราม ตลอดถึงพุทธบริษัททั้งหลาย รูปลักษณะของพระอุยทอ หรือ พระเวทโพธิสัตว ปกติแตงตัวสวม
สุวรรณเกราะและมหามงกุฎ หัตถหนึ่งประคองวัชรคทาวิเศษ อีกหัตถหนึ่ง อยูในทาประณมอยูใน
ลกั ษณะทาทางสงาผาเผย สำรวมนาเลื่อมใส วัชรคทาวุธน้ี ใชปราบมารพวกปศ าจมารรายที่มารังควาญ
พระพุทธศาสนา โดยปกติ รูปพระเวทโพธสิ ัตวจ ะอยูหลงั พระเมตไตรยโพธสิ ตั ว หนั พักตรสูว ิหารหรอื พระ
อโุ บสถเปน สัญลกั ษณ ผูบูชาจะพน ภยั พบิ ตั ิ มีสขุ สมบรู ณ และมง่ั ค่ังตามปรารถนาทกุ ประการ
๓๘
พระเมตไตรยโพธิสตั ว(ดงั ลายยีหลากโตนเผกิ )
พระเมตไตรยโพธสิ ตั ว ญวนเรียกวา “ดงั ลายยีหลากโตนเผกิ ” จนี เรียกวา “ ม่ี ไต ฮุก” หรอื “ ปู
กุย ฮุก”หรือ”หมเี ลอผูซา”พุทธศาสนิกชน เช่ือกันมาแตโบราณวา พระศรีอริยเมตไตรยหรือพระศรอี าริย
เปนพระโพธิสัตวสถิตอยูสวรรคชั้นดุสิต บำเพ็ญบารมี เพื่อท่ีจะตรัสรเู ปนพระพุทธเจาตอ จากองคส มณโค
ดม เร่ืองพระศรีอริยเมตไตรย มีกลาวไวในเร่ือง พระมาลัย ตอนไปเย่ียมเทวโลก ไดเฝาและสนทนา
กับพระโพธิสัตวองคนี้แลวนำความมาเลาใหชาวโลกฟงวา สมัยพระศรีอริยเมตไตรยพุทธเจาน้ัน
บานเมืองจะสงบรมเย็นประชาชนจะมีความสุขทุกประการ ถาหมั่นทำบุญทำทาน การกุศล แลวจะไดไป
เกิดในสมัยนั้น บรรดาชาวพุทธท้ังหลายจงึ มกั ต้งั จิต ปรารถนา ใหไดพบพระศรีอรยิ เมตไตรย
พระเมตไตรยโพธิสตั ว มีรูปประดิษฐานอยูบ นแทนบูชาตามอารามทั่วไป เปน รปู พระสงฆจีนครอง
จีวรแบบจีน ปลอยสวนท่ีทองใหเปนทองพลุยใหญ รูปรางอวนทวนสมบูรณ ใบหนาหัวเราะราเริงมาก
และมีถงุ ยา มขนาดใหญอยูทม่ี อื ขา งขวาของทาน ขา งซา ยถอื ลูกประคำ
ในทบ่ี างแหง จะเห็นวา มีรูปเด็กปน ปายขน้ึ ไปบนรางทา น ซึ่งเปน เครือ่ งแสดงวา ทา นเปนพระทีใ่ จดี
มาก ไมมีวิตกกังวลและหวงใย ไมยึดมั่นถือม่ันอะไร เปนท่ีเคารพรักของพวกเด็กมาก รูปพระโพธิสัตว
องคนี้ ความจริงเปนรูปปนของพระ “หลวงพอถุงยาม” เปนพระภิกษุในยุค ๕ ราชวงศ เปนชาวเมือง
ฮองฮัว มณฑล เมงจิว ทานบอกฉายา วา “เขยช้ือ” หรือ “เชียงเทงจ้ือ” โดยปกติ ทานมีลักษณะอาการ
แสดงความเบิกบานเปน สขุ ตลอดเวลา ไปไหนมาไหนจะมยี ามใหญติดตัวไปดว ยจงึ ไดรับฉายาวา “หลวง
พอถุงยา มใหญ” ทานพูดอะไรมกั จะเปนอรรถ มคี วามหมายในทางนิกายเซน็ (ธยาน) ใน ปท ่ี ๓ แหง
รัชกาล เจงเมง พ.ศ.๑๔๖๐ ทานไดน่ังเขาสมาธิดับไปท่ีแทนหิน “วัดงักล้ิม” กอนดับขันธ ไดเขียน
คาถาไวบทหนึ่งวา “พระเมตไตรยคือพระเมตไตรย แบงกายเปนพันหมน่ื โกฏิ ใหค นไดเห็นทกุ เวลา แตคน
ก็ไมรจู ัก”ฉะนั้น บรรดาพุทธสาวก จึงตา งสันนิษฐานวา ทา นเปนพระเมตไตรยมาโปรดแลว เลยออกฉายา
ทา นวา พระเมตไตรยโพธสิ ัตว
๓๙
กิจกรรมวดั ผล
ใหน ักเรียนตอบคำถามดงั ตอ ไปน้ี
๑. คำวา “พระโพธิสัตว” ตามคติพุทธศาสนามหายานหมายความวาอยางไร ? และแบงออกเปน
กีป่ ระเภท?
๒. จงบอกประวตั ิ “เจาแมก วนอมิ ” มาพอสงั เขป
๓. พระโพธสิ ัตว “จนุ เดเ ยอื งโบต า ก” มีชือ่ เรยี กเปนภาษาไทยวา อยา งไร ?
๔. “เทพยีดา” มีประวัติความเปนมาอยางไร?อธิบาย และมีหนาที่อยางไร ?ในทาง
พระพุทธศาสนา
๕. พระโพธิสตั วพ ระองคใ ด ? ทชี่ าวพทุ ธเช่อื วา ทา นจะมาตรัสรูเปนพระพุทธเจา ในอนาคตกาล
๔๐
บทท่ี ๔
หลกั คำสอนและการกำเนิดพุทธศาสนามหายาน
จดุ ประสงคน ำทาง
นักเรียนมี ความรูและความเขาใจ ในหลักคำสอน ศีลวัตรปฏิบัติของฝายมหายาน ท้ังหลักคำ
สอนของพระโพธิสัตวและบอเกิดของพระพุทธศาสนามหายาน วาเร่ิมตนมาอยางไร และมีจุดเดนอยางไร
บา ง
จดุ ประสงคป ลายทาง
๑. นกั เรยี นสามารถอธบิ ายความหมายของคำวา “มหายาน” ได
๒. นักเรียนสามารถเขาใจและเรียบเรียงการกำเนิดพุทธศาสนามหายาน วาเกิดข้ึนจากที่ใดและมี
การเผยแผอ ยา งไร
๓. นักเรียนสามารถอธบิ ายลักษณะเดนของพุทธศาสนามหายานได
๔. นักเรยี นสามารถอธบิ ายหลักคำสอนและหลกั ปฏบิ ตั ขิ องพระโพธิสตั วได
หลักคำสอนของมหายาน
พระสงฆอนัมนิกาย ถือตามหลักคำสอนแบบมหายานท่ัวไปซ่ึงเปนหลักใหญ คำวา “มหายาน”
มาจากศัพท มหา + ยาน แปลวา พาหนะท่ีกวางใหญโต ซึ่งสามารถขนสตั วใหขามพนจากวฏั สงสาร
ไดมาก คำวามหายาน นอกจากแปลเปน ยานใหญแลว บางแหงแปลเปน ยานสูง หรือ ยาน สูงสุด
(อนตุ รยาน)
ตามความรูสึกของมหายาน คำวา “มหายาน” ไมเพียงแตเปนยานใหญเทาน้ัน ยังเปนยานท่ีรับ
คนไดทุกประเภท ทุกอาชีพ ทุกวัยและรวมทั้งสัตวโลกทุกรูปนามดวย และยังหมายถึง ยานนี้จะไปถึง
พทุ ธภูมิ สำเร็จเปนพุทธเจา ได
กำเนดิ มหายาน
ศาสนาทุกศาสนาในโลก จะตองมคี ณะนิกายแบงแยกออกมาภายหลงั ที่พระศาสดาของศาสนานั้น
ลวงลับไปแลว ทั้งน้ี เพราะเมื่อศาสนาน้ัน แผขยายออกไปตามทองถ่ินตาง ๆ ซ่ึงมีขนบธรรมเนียม
ประเพณีความเช่ือเถือไมเหมือนกัน ก็มีการผสมผสานกับลัทธิธรรมเนียมเหลานั้น อีกท้ังทรรศนะการ
ตีความในคำสอนของศาสดาของแตละบุคคล แตละคณะไมตรงกัน จึงเปนเหตุใหเกิดแบงแบกเปนนิกาย
ข้ึน ศาสนาท่ีมีลัทธินิกายจึงเปนสัญลักษณของความเจริญแหงศาสนานั้นในแงหน่ึงเหมือนกัน วากัน
๔๑
เฉพาะในพระพุทธสาสนา ไดเริ่มแบงแยกนิกายขึ้น ในคร้ังแรก สมัยพุทธศตวรรษ ที่ ๑ ตอมา ถึงพุทธ
ศตวรรษ ที่ ๔ ปรากฏมีนิกายในพระพุทธศาสนาทเ่ี ปนนิกายใหญ ๆ อยู ๑๘ นิกาย นิกายที่สำคัญ คือ
นิกายมหาสังฆิกะกับนิกายเถรวาท มูลเหตุของการแตกแยก มีสมมุติฐานจากความยัดแยงในทางปฏิบัติ
พระวินัยและคำอธิบายในการปฏิบัติวินัยบางขอ โดยอาง พระพุทธานุญาต ท่ีมีไวกับพระอานนท ใน
สมัย จวนดับขันธปรินิพพาน วา “ดูกอนอานนท โดยการลวงไปแหงเรา ถาสงฆตองการ ก็จงถอน
สิกขาบทเล็กนอยเสียบางได ”สงฆอีกฝายหนึ่ง ไมเห็นพองดวย โดยอางเหตุผลวา คำวา สิกขาบท
เล็กนอย ไมอาจทราบพระพุทธประสงคไดวา หมายความถึงสิกขาบทขอไหน พระอานนทเอง ก็มิไดทูล
ถามใหช ัดเจนวา ไดแกสิกขาบทหมวดไหน ฉะน้ัน อยาเพิกถอนสิกขาบททั้งหมดเลย ควรจะรักษาเอาไว
ทุกขออยา งเครงครัด
อีกประการหนึ่ง การศึกษาเลาเรียนพระพุทธวจนะนั้น ยอมอาศัยอาจารยเปนผูส่ังสอนอธิบาย
อาจารยกับอาจารยดวยกันเกิดมีทรรศนะอรรถาธิบายพระพุทธมติไมตรงกัน ก็เปนสาเหตุอีกขอหนึ่ง
ที่ทำใหเกิดแบงแยกกันออกไป สงฆฝายเถรวาท ถือเครงครัดในการรักษาจารีตแบบแผนดั้งเดิมไม
ยอมเปลย่ี นแปลงเปนหลกั ใหญ
สรปุ แลว ก็คือ
๑. เพราะการปฏิบัตพิ ระวินยั ไมสม่ำเสมอเหมือนกัน เรยี กวา ความวบิ ัตแิ หง ศีลสามัญญตา
๒.เพราะทรรศนะในหลกั ธรรมอธบิ ายไมต รงกัน เรยี กวา ความวิบัติแหง ทิฏฐสิ ามญั ญตา
ทั้งสองประการน้ีเปน สมมุติฐานใหแบงเปน นิกายขน้ึ
มหายานในอินเดีย
หลังพุทธศตวรรษ ที่ ๕ ไปแลว ไดเกิดมีขบวนการใหญในพุทธศาสนาขึ้นในอินเดีย ซึง่ เรียกตนเอง
วา “มหายาน” ขบวนการนี้ เกิดจากวิวัฒนาการอยางคอยเปนคอยไป โดยเฉพาะจากคณะสงฆนิกาย
มหาสังฆิกะผสมกับชาวพุทธหนุมสาวกลุมหน่ึง ที่มีความเห็นพองกันวา จะตองปรับปรุงวิธีการเผยแผ
พระพุทธศาสนาเสียใหมใหดียิ่งข้ึนกวาเดิม มิฉะนั้นแลว ฐานะของพระพุทธศาสนา ก็จะทรุดโทรมและ
เส่ือมลงในท่ีสุด ชาวพุทธคณะนี้ จึงรวมมือกันสรางลัทธิมหายานขึ้น เ พื่อฟนฟูพุทธศาสนา ในเวลานั้น
ศาสนาพราหมณเจริญข้ึนหนามาก ลัทธิมหายานเปนคูแขงอยา งสำคัญของพวกพราหมณ คณาจารยฝา ย
มหายาน ไดป รบั ปรุงเพ่ิมเติมคติธรรมในพุทธศาสนาขึน้ หลายประการ เพ่ิมตอสูกับอทิ ธพิ ลของพราหมณ
และเพอ่ื ทำใหพทุ ธศาสนา เขาถงึ หมชู นสามญั โดยท่ัวไป ซ่งึ มีขอ สำคัญดังตอ ไปน้ี
๑. ฝายมหายานไดยกหลักโพธิจิต คือสอนใหทุกคนต้ังความปรารถนาในโพธิญาณ อยา
ปรารถนาเพียงอรหัตญาณ เทาน้ัน หลักเรื่องพุทธการกธรรม คือ คุณชาติเพ่ือความเปนพระพุทธพุทธเจา
ซึ่งมีอยูในบาลีดั้งเดิม ฝายมหายานไดยกขึ้นประกาศเปนพิเศษ คือ หลักของพุทธบารมีเปนหัวใจในลัทธิ
๔๒
มหายาน มคี วามแตกตา งจากเถรวาท คอื ฝายเถรวาทย้ำเร่อื ง อรยิ สจั ๔ เปนสำคญั แตฝ ายมหายานพูด
เรอ่ื ง บารมี เปน สำคัญ
๒. หลักการของเถรวาทถือเอาคุณภาพของศาสนิกชนเปนเกณฑสำคัญ แตฝายมหายาน ถือเอา
ปริมาณของศาสนิกชนเปนสำคัญกอน ภายหลังจึงอบรมในเรื่องคุณภาพ เพราะเหตุท่ีมหายานมุงปริมาณ
ดังนั้นจึงจำตองลดหยอนผอนปรนในการปฏิบัติธรรมวินัยลง เชนเรื่องสิกขาบท ฝายมหายานรักษา
สิกขาบทขอสำคัญ ๆ สวนใหญได แตขอปลีกยอยและสิกขาบทท่ีลวงแลวเปนเหตุอปายคมนียหรือไปสู
อบายภูมิ เปนประเภทอาบัติเล็ก ๆ นอย ๆ ฝายมหายานดูกาลเทศะยอมใหลดหยอนลงไป สิกขาบท
อันเปน ท่ตี ัง้ สำหรบั ผลู วงแลว ไปสูอปายคมนียได ฝา ยเถรวาทคงรักษาโดยเครงครดั
๓. ฝายมหายานถือหลักโพธิจิตเปนใหญเหนือสิ่งอื่นใดท้ังหมด กลาวคือ บุคคลตั้งมูลปณิธิ
ปรารถนาพุทธภูมิ บุคคลนั้น ชื่อวา มีโพธิจิต หากจำเปนตองประพฤติสิ่งใดท่ีขัดกับพระธรรมวินัยบาง
แตเพ่ือประโยชนของสรรพสัตวก็ตองทำ ถึงกับมีบัญญัติในคัมภีรมหายานวา พระโพธิสัตวใด เห็นทรราช
ตั้งตนเปนศัตรูตอพระพุทธศาสนา หากใชวิธีละมุนละมอมเกล้ียกลอมชี้แจงใหกลับใจไมไดแลว วิธี
สุดทา ยคอื จัดการเผด็จชวี ติ ทรราชผนู ั้นเสีย แมกรรมน้ัน จะทำใหพระโพธิสตั วน ้นั ตกนรกก็ควร แตบ ุญ
ที่ทำเชนนั้นก็มี คือ พระโพธิสัตวผูจะทำตองปราศจากวิหิงสาวิตก พยาบาทวิตก ตั้งมนสิการวา “โอ
หนอ สัตวผูเขลาน้ี กำลังสรางครุอกุศลกรรมใหญ ถาเราไมจัดการชีวิตของเขากอน เขาก็สราง
อกุศลกรรมไปเร่ือย ๆ จะตองทนทุกขในอบายภูมิเปนเวลาชานาน การประหารชีวิตเขาเทากับชวยไมให
เขามีโอกาสสรางอกุศลกรรม ทานวาเปนความเมตตา” คติธรรมท่ีวานี้มีปรากฏอยูในคัมภีรโยคาวจาร
ภมู ศิ าสตร
๔. ฝายมหายานไดเพิ่มลัทธิพิธีกรรมตาง ๆ รวมทั้งดุริยางคเขามาดวยเปนธรรมสังคีต เปน
เครอื่ งมือประกาศพระศาสนา ขบั กลอมชักจงู ศรัทธาของประชาชน ซ่งึ ในฝา ยเถรวาทไมม ี
๕. คณาจารยฝายมหายานไดอรรถาธิบายพุทธมติออกไปอยางกวางขวาง ทำใหพระพุทธศาสนา
ซ่ึงเปน ปฏฐิ านนยิ ม สจั จนยิ ม กลายเปนอภิปรัชญาและตรรกวิทยา
๖. คณาจารยมหายานไดแตงพระสูตรใหม ๆ ขึ้นจำนวนมาก ซ่ึงไมมีในฝายเถรวาทมากอน การ
แตง พระสูตรนี้ จะถือวา เปนการแอบอางหรือเจตนารา ยตอพระพุทธศาสนาไมได เพราะผูแตง แตง โดย
อาศัยแนวพุทธมติ ยกตัวอยา งในฝายเถรวาทเองก็มี เชน เรื่อง เทศนมหาชาติ ๑๓ กณั ฑ ตวั พทุ ธวจนะแท
ๆ คือ ตัวคาถา สำนวนนอกน้ัน เปน สำนวนของกวแี ตง ท้ังสิ้น ขยายความคาถาใหพิสดารออกไป เรา
ก็ไมถือวา กวีแตง ทำลายพระพุทธศาสนา
๗. เน่ืองจากมหายาน ไดแกไขปรับปรุงนโยบายการเผยแผ โดยมุงสามัญชนสวนเปนประมาณ
ดังน้ัน ลัทธิธรรมเนียมใด ซึ่งสามัญชนเคยเชื่อถืออยู หากไมขัดกับหลักธรรมในพุทธศาสนาแลว ฝาย
มหายานก็รบั เขาไวห มด
๔๓
เพราะฉะนั้น จึงทำใหพุทธศาสนาซึ่งโดยลักษณะดั้งเดิมเปนอเทวนิยม ครั้นมาบัดน้ี ในลัทธิ
มหายานกลายเปนเทวนิยม มีพระเจาในศาสนาพราหมณเขามาอยูมาก พระเจาเหลานี้ ที่เปนองค
สำคัญกก็ ลายเปนพระโพธสิ ตั ว ทีไ่ มใ ชองคสำคัญกก็ ลายเปนเทพธรรมบาล
เม่อื กลาวโดยสรปุ แลว ลัทธมิ หายานถอื อดุ มคติ ๓ ประการ คือ
๑. หลักมหาปญญา ในหลักการขอนี้ ฝายมหายาน ไดอธิบายหลักอนัตตา ซึ่งเปนคุณลักษณะ
พิเศษในพุทธศาสนาออกไปอยางกวางขวางลึกซึ้งมาก พิสดารยิ่งกวาในฝายเถรวาท และมหายานนิยม
เรียก คำวา “ศูนยตา” แทนคำวา “อนัตตา” ในสวนปฏิบัติของบุคคลทางฝายมหายาน ถือวา
บุคคลจะพนทุกขได ก็ดวยการเขาถึงศูนยตา ซ่ึงมีเปน ๒ ช้ัน คือ ปุคคลศูนยตา และธรรมศูนยตา
ปุคคลศูนยตา ไดแก การละอัสมิมานะ ซ่ึงทำใหบุคคลบรรลุอรหันต สวนธรรมศูนยตา ไดแก การละ
ความยึดถอื แมใ นพระนพิ พานซง่ึ เปน ภมู ขิ องพระโพธิสัตวชั้นสงู
๒. มหากรุณา ไดแก การต้ังโพธิจิตมุงพุทธภูมิ ไมมุงอรหัตภูมิ ในทัศนะมหายาน เห็นวา อรหัต
ภูมิเปนของคับแคบ ชวยคนไดนอย เพราะฉะนั้น จึงควรมุงพุทธภูมิ ซ่ึงในขณะท่ียังมิไดบรรลุตองสราง
บารมี เพ่อื ชวยสตั ว ดังน้นั ทางฝายมหายาน จึงยอ ทศบารมีลงเหลือเปน ๖ คอื
๒.๑ ทานปารมิตา พระโพธสิ ัตวจะตอ งสละทรัพย อวยั วะและชวี ติ เพอื่ สัตวโ ลกไดโดยไมอาลัย
๒.๒ สีลปารมิตา พระโพธิสัตวจะตองรักษาศีล อันประกอบดวยอินทรียสังวรศีล กุศลสังคห
ศีล ขอน้ี ไดแ ก การทำความดี สงเคราะหสตั วท ุกกรณี สตั วสงั คหศลี คอื การชวยสตั วใ หพ นทกุ ข
๒.๓ กษฺ านติปารตติ า พระโพธิสัตว ตอ งสามารถอดทนตอ สง่ิ กดดนั เพอ่ื โปรดสตั วไ ด
๒.๔ วิริยปารมติ า พระโพธิสตั วไ มย อทอตอ พุทธภมู ิ ไมรสู กึ เหนอื่ ยหนา ยระอาในการชวยสัตว
๒.๕ ธฺยานปารมิตา พระโพธิสัตวจะตองสำเร็จในฌานสมาบัติทุกชั้น มีจิตไมคลอนแคลนเพราะ
เหตอุ ารมณ
๒.๖ ปรชั ญาปารมิตา พระโพธิสตั วจะตองทำใหแจง ในปคุ คลศนู ยตา และธรรมศนู ยตา
๓. มหาอุปาย คือ พระโพธิสัตวจะตองประกอบดวยกุศโลบายนานัปการ ในการชวยเหลือสัตว
ตองประกอบดวย ไหวพริบ ปฏิภาณในการเขาถึงอธิมุติของปวงสัตว เหมือนนายแพทย ผูฉลาดรูจัก
วางยาใหถูกโรค โดยการอาศัยขอนี้ ทางฝายมหายาน จึงไดเพิ่มเติมคติธรรมและพิธีการซ่ึงไมเคยมีใน
ฝายเถรวาทเขามามากมาย โดยถือวาสิ่งเหลา นี้เปนเพียงอุบายชักจูงใหผูเขลาโนมเอียงเขามาสูสัจธรรมใน
เบอื้ งปลายเทา นั้น
หลักธรรมในนิกายสวนใหญ จึงเปนอันหน่ึงอันเดียวกันกับนิกายเถรวาท คือ สอน เรื่อง
“อริยสจั ๔” ญวนเรยี กวา “ตอ๋ื เด พาบ” และมีขอปฏิบัติ คอื “ศีล-สมาธิ-ปญญา” มีจุดมุงหมายอยาง
เดียวกัน คือ ความหลุดพนจากกิเลสอันเปนตนเหตุแหงทุกข แตกตางกันอยูที่กุศโลบายในการเผยแผ
เทานั้น ฉะนั้น มหายานจึงบัญญัติพิธีกรรมและจารีตแบบแผนตางๆ ขึ้น ชนิดท่ีฝายนิกายเถรวาทไมมี
๔๔
เพือ่ เปน กศุ โลบายชกั จงู ประชาชนใหมาเล่ือมใสตามกาลเทศะ
อุดมคติฝายมหายาน สอนใหคนบำเพ็ญตนเปนพระโพธิสัตว เพื่อชวยปลดเปลื้องทุกขของสัตว
โลกไดกวางขวาง พระโพธิสัตว หมายถึง ผูที่จะตรัสรูเปนพระพุทธเจา ตอไป เม่ือบำเพ็ญบารมีเต็ม
เปยมบริบูรณแลว ซึ่งหลักธรรมน้ี ฝายเถรวาท ก็รับรอง แตฝายมหายานหยิบยก เร่ือง พระโพธิสัตว
ข้นึ มาเนน เปนพิเศษ ฝายเถรวาท กห็ ยิบยก เรื่อง อริยสัจ ๔ (ตื๋อ เด พาบ) มาประกาศเปนสำคญั แต
ฝายมหายานประกาศ “ทศบารมี” เปนสำคัญ ทั้งนี้ มิไดหมายความวาฝายเถรวาทไมมี “ทศบารมี”
หรือมหายานไมมี “อริยสัจ ๔” กห็ าไม เปนเพียงวา ตางฝายตางหยบิ ยกเอาหลักธรรมทั้งสองขนึ้ มาเปน
จุดเดนสำคญั เหนือหลักธรรมอน่ื ๆ ท่มี อี ยเู ทา นน้ั
ทั้งมหายานและเถรวาท แมตางจะถือวา อริยสัจ ๔ เปน หลักธรรมที่สำคัญท่ีสุดก็ตาม แตเ ถรวาท
ถือ คูที่ ๑ คือ ทุกขกับสมุทัย เปนหลัก มหายานถือ คูที่ ๒ คือ นิโรธกับมรรค เปนหลัก หรืออีกนัยหน่ึง
เถรวาทถือความเวียนวายตายเกิดเปนหลัก มหายาน ถือความหลุดพนเปนหลัก หรือเถรวาทถือ
ขอเท็จจริงของโลกท่ีรูเห็นเปนหลัก มหายานถือโลกในอุดมการณเปนหลัก ซึ่งตามความเปนจริง ถาผูใด
เห็นแจงทุกขกับสมุทัย หรือเห็นแจงในขอเท็จจริงของโลก กับการเวียนวายตายเกิดแลว ยอมจะเห็นแจง
ในนิโรธกับมรรค หรือโลกในอุดมการณกับความหลุดพนไดงายข้ึน และเชนกัน ผูที่เห็นแจงในนิโรธกับ
มรรค หรือโลกในอุดมการณกับความหลุดพน ก็จะเห็นแจงในทุกขกับสมุทัยหรือขอเท็จจริงของโลก กับ
การเวียนวายตายเกดิ ไดงายขึ้นดวย
แนวคิดหรือหลักธรรมของมหายาน อาจสืบไปถึงพุทธกาลได แตการแสดงตนเปนมหายานนั้น
คงเปนป ๗๐๐-๘๐๐ การแสดงตนเปนมหายานนั้น คงเริ่มดวยภิกษุตองการขยายหลักธรรมใหกวาง
ยง่ิ ขึ้น รวมท้ังพวกคฤหัสถท ่ีเห็นวา พระธรรมเปน ของทุก ๆ คน ไมใ ชเ ปน ของภิกษุเทานนั้
หลักธรรมในเรม่ิ แรก
๑.มหายานเร่มิ ดวยการถือเอาการบรรลพุ ุทธภูมิในอุดมการณเ ปน แนวปฏิบตั ิ
๒.มหายานถือวา ไมวาใคร หากมีความต้ังใจ จะบรรลุใหถึงพุทธภูมิ ก็จะบรรลุไดตามความ
ประสงค
๓.การเร่ิมของนิกายใหม ยอ มตองเร่มิ ดว ยการมีพระสูตรใหมกอน ฉะนั้น จึงมีการแตงพระสูตร
ข้นึ ในแนวคดิ ของพระสตู รเดิม (ซึง่ มหายานถอื วา เปนการขยายความใหกวางขวาง แจม ชัดยง่ิ ข้ึน โดยไมม ี
อะไรนอกเหนือไปจากแนวคิดเดิม) และบรรยายในแบบวรรณคดี ซ่ึงผิดกับพระสูตรเดิมซึ่งเปนคำส่ังสอน
โดยตรงและเปนการบนั ทกึ
๔.มหายานถือวา ทุกคนบรรลุพุทธภูมิไดก็จริง แตก็ยอมรับวา ไมใชบรรลุไดโดยเร็ววันและ
งายดาย จึงขอใหทำงานแบบโพธิสัตว ซึ่งเปนผูสำรองของพระพุทธเจากอน ความคิดน้ีมหายานไดมาจาก
The words you are searching are inside this book. To get more targeted content, please make full-text search by clicking here.
อนัมศึกษา 2 ebook
Discover the best professional documents and content resources in AnyFlip Document Base.
Search