อนัมศึกษา2 ebook

๔๕

นิทานชาดก มหายานไดขยายความคิดออกไปอีกวา ในโลกน้ี มีโพธิสัตวอยูมากมายและกำลังสะสม
บารมีอยู แตเราไมอ าจรเู ห็นดวยมงั สะจกั ษุ (การดูอยางคนธรรมดา) หรือความรขู องสามัญชน โพธิสตั ว
เหลานี้ ไมใชเฉพาะท่ีเปน มนุษย ยังมีท่ีเปน ในรูปสตั วท่ัว ๆ ไปอีกดวย

๕.มหายานถือวา ผูที่ตั้งใจจะบรรลุพุทธภูมิผูนั้น ก็เปนโพธิสัตวอยูแลว โพธิสัตวท่ีวานี้ ไมจำตอง
เปนพระภิกษุเปนบุคคลธรรมดาก็ได (และแมสัตวประเภทใดก็ได ท้ังไมจำกัดวา มีอาชีพประเภทใด
อายุมากนอยเพียงใด มีความรูเทาใดหรือไม) ดวยแนวคิดน้ี ทำใหกิจกรรมของชาวพุทธขยายตัวกวาง
ออกไปไดอีกมาก และในสว นทเ่ี ปน ชีวิทศั นก เ็ ลยเปนไปในแงบ วกและแนวแน

พระโพธสิ ัตวจริยา

ผูปรารถนาตนเปน พระโพธสิ ัตว จกั ตองบำเพญ็ บารมี ๖ อัปปมัญญา ๔ และมหาปณิธาน๔
จะกลาวถงึ เร่ืองบารมกี อ น บารมีน้ัน ความจริงมอี ยู ๑๐ แตมหายานยอลงเหลอื ๖ มี ทาน
ศลี ขันติ วิริยะ ฌาน ปญ ญา
ความหมายของบารมี ๖ ในทรรศนะของ “พระโพธิสตั ว” มี ดังนี้ คอื
ทานกับศีล เปนคูปรับ ทำลายกิเลส คือ โลภะ กลาวคือ กำจัดโลภะดวยในตัวเราเองแลว พระ
โพธิสัตวยังจะตองสอนใหสัตวท้ังหลายกำจัดโลภะดวย ศีลเปนเคร่ืองวิรัติไมใหเราทำความช่ัว และเรา
จะตองสอนใหสัตวทั้งลายวิรัติ ไมใหทำความชั่วดวย พระโพธิสัตวจะตองเปนผูนำใหสัตวท้ังหลายดำเนิน
ตาม ศีลกับทานเปนคุณธรรมท่ีสำคัญมาก เมื่อเราปลูกฝงคุณธรรมน้ีไดแลว จึงสมควรที่จะรองรับ
อนุศาสนีเบ้ืองสูงตอ ๆ ไป เปน ลำดบั ได
ทานบารมี น้ัน ทานแบงเปน ๓ ชนิด คือ วัตถุทาน อภัยทาน และธรรมทาน ทานท้ัง ๓ ชนิดนี้
ธรรมทานเปนเลศิ เพราะวา การใหซ ึ่งธรรมนี้ เปน การใหปญ ญาแกตนเอง และทำใหผ ูอื่นไดป ญญาดว ย
ศีลบารมี นั้น มี ศีล ๕ ศีล ๘ ศีล ๑๐ และศีล ๒๒๗ แตวา ทางฝายมหายานพิเศษออกไปอีก คือ
สิกขาบทมี ๒๕๐ และมศี ีลโพธิสัตวอกี ๕๘ ขอ แบงเปนครุ ๑๐ และลหุ ๔๘ ผูใดลวงศลี พระโพธสิ ัตวครุ
๑๐ ขอ ถือวาปาราชิก สวนลหุ ๔๘ ขอ นั้น มีอยูขอหน่ึง ถือวา พระโพธิสัตว ผูถือศีลนั้น เมื่อออกจาก
สถานท่ีอยู หรือวาเดินไปตามถนนทนทาง ถาพบปะส่ิงมีชีวิตจะเปนมนุษยหรือสัตวเดรัจฉานก็ตาม พระ
โพธิสัตวตองแผเมตตา ตั้งปรารถนาขอใหสัตวน ั้น ๆ ถึงซ่ึงความสุข และบรรลุถึงพระอนุตตรสัมมาสัมโพธิ
ญาณ ถา พระโพธิสัตวองคใ ดไมตง้ั ความปรารถนาอยางนถ้ี ือวาผิดศลี
ขันติกับวิริยะ เปนคูปรับ ทำลายกิเลส คือ โทสะ วิริยะบารมี และ ขันติบารมี นั้น โดยเฉพาะขอ
ขันติบารมีหรือความอดทน พระโพธิสัตวตองบำเพ็ญใหเกิดมี เปนธรรมดาที่ผูปฏิบัติธรรมใน
พระพุทธศาสนา มักจะตองผจญกับอุปสรรคท่ีอาจเกิดจากสิ่งแวดลอมหรือเกิดจากกิเลสในตัวเราเองได

๔๖

เพราะฉะนั้น ถาผูปฏิบัติขาดขนั ตธิ รรมแลว กไ็ มอ าจกาวหนาบรรลถุ ึงธรรมเบื้องสูงได ขนั ติ มีอธิบาย
หลายนัย เชน ความอดทนตอความหนาวรอน ความอดทนตอโรคภัยไขเจ็บ และความอดทนตอ
กิเลส พระโพธิสัตว จะตองมีความอดทนบริบูรณท้ัง ๓ ชนิด จึงจะสามารถผจญตอสกู ับอุปสรรคเครอื่ งกีด
ขวางตอการบรรลุธรรมได อน่ึง ถาพระ โพธิสัตวใด ขาดวิริยะ กลาคือ ความเพียร พระโพธิสัตวน้ัน
ก็ไมสามารถจะกาวไปสูคุณธรรมเบ้ืองสูงได อันคุณธรรมความดีนั้น เราไมควรจะหยุดยั้งพอใจในช้ันใด
ช้ันหน่ึง เราควรประกอบกิจใหกาวลวงขึ้นไปสูภูมิธรรมข้ันสูงย่ิง ๆ ข้ึน จนในท่ีสุด ใหเขาถึงความไมเกิด
ไมแ ก ไมเ จ็บ ไมตาย อนั เปนข้ันสงู สุด

ฌานกับปญญา เปนคูปรับ ทำลายกิเลส คือ โมหะ สมาธิ (ฌาน) บารมีกับปญญาบารมี สมาธิ
บารมีเปนขอสำคัญอีกขอหนึ่ง ท่ีพระโพธิสัตว จะตองมี สำหรับสงบระงับความหวั่นไหวของจิตตอโลก
ธรรม ผูปฏิบัติธรรมในพระพุทธศาสนา ถาขาดสมาธิแลว ก็งายตอการถูกโลกธรรมชักจูงใหผันแปรไป
เชน พระธรรมกถึก ที่สามารถในเทศนาจนเปนที่ไพเราะจับใจของผูฟง ทานยอ มไดรับความยกยองนับถือ
และสรรเสริญ ตลอดจนลาภสักการะจากประชุมชน ถาพระธรรมกถึกรูปนั้นไรความเขมแข็งแหงจิตแลว
ก็เกิดความยินดีติดในลาภสกั การะน้ัน ลาภสักการะก็กลายเปนอาวุธประทุษรา ยทานทันที ตรงกันขามกับ
ผูท่ีผานการอบรมจิตมาพอ ยอมไมหว่ันไหวไปกับลาภสักการะเลย สามารถเอาชนะความใคร ความ
อยากท่ีจะมีชื่อเสียงเกียรติยศได และผูน้ันก็ช่ือวา เปนผูชนะโลกธรรมดวย สวนปญญาบารมีก็คือ การ
สรางความเห็นท่ีถกู ใหเกิดมขี ้ึน ความเหน็ ทีถ่ ูกคอื สัมมาทิฏฐิอันตรงกันขามกบั มิจฉาทิฏฐิ อันน้ีสำคัญมาก
ความตรัสรูรอดพนจากปวงทุกข ตองอาศัยสัมมาทิฏฐิจึงเกิดมีข้ึนได และสัมมาทิฏฐินี้ เปนแมบทแหง
คุณธรรมท้ังหลายดวย พระโพธิสัตวองคใด บำเพ็ญบารมี ท้ัง ๖ อยางน้ี บริบูรณเต็มท่ีแลว เม่ือน้ัน ก็
ยอมบรรลุแกพ ระปร
มาภิเษกสัมมาสมั โพธญิ าณได

อัปปมัญญา ๔
อัปปมัญญา ๔ เรยี กอีกนยั หนึง่ วา อัปปมาณหฤทัย

พระโพธิสัตวท้งั หลายตอ งมี อัปปมญั ญา ๔ คอื
เมตตา พระโพธสิ ตั ว ตองใหความสุขแกสรรพสัตว
กรณุ า พระโพธิสตั ว ตองปลดเปล้อื งความทุกขของสรรพสตั ว
มทุ ิตา พระโพธสิ ัตว ตอ งยนิ ดีอนุโมทนาเมื่อสตั วพน ทกุ ขและไดสขุ

๔๗

อเุ บกขา พระโพธิสตั ว ตองมจี ิตเปนกลางในสรรพสตั ว ไมย ดึ ถือติดอยูในความดี วาตนไดบำเพ็ญ
ไปใหผูอืน่ ผูใด และไมย ึดถือในการปรารถนาตอบแทนดว ย ตราบใด ทยี่ ังมคี วามรูสึกยึดถือ วา ตวั เรา
เขาไปแทรกในการกระทำอยา งนน้ั อยางน้ีอยู ตราบนนั้ กย็ ังไมนบั วา ไดท ำถึงจดุ ประสงคใ นขอ นี้

ยกตัวอยาง ดวยการใหทาน พระโพธสิ ัตว จะตองรูสึกวา ไมมีผูใหและไมมีวัตถุท่ีจะให ตลอดจนไม
มีผูที่จะรับทานดวย พระโพธิสัตวองคใด ถายังมีความรูสึกเชนนี้ไมได ก็ยังจัดเขาเปนการทำทานอยาง
โลกิยะไป ตองทำลายความยดึ ถือวา เรากำลงั ทำความดี ทำลายความยึดถือวา ผูนั้นผูน้ีกำลังรับทานจาก
เราเสยี กอน จึงจะเปน ลักษณะของการใหทานอยา งพระโพธสิ ตั วอยา งแทจ ริง

มหาปณธิ าน ๔

มหาปณธิ าน ๔ ซ่ึงนำมาเทยี บดว ยอริยสจั ๔ แลว จะเหน็ ไดวา มสี วนคลา ยคลึงกัน

พระโพธิสัตวตองมมี หาปณิธาน ๔ คอื

๑. จักโปรดสัตวท้ังหลายใหพนทุกข เราจะตองปลดเปล้ืองใหพนทุกข ขอน้ีเทียบดวย
อรยิ สัจ ๔ ในขอ ทุกขสัจจ ซึ่งมีหนาที่ตองกำหนดรู คือ เม่ือเรารูว าเราทุกข เราก็ยอมแจง
ใหคนอื่นๆ วา เขาก็มีทุกขเชนเดียวกัน แตพ ระโพธิสัตว จะตองปรารถนาความพนทุกขแหง
สรรพสัตวอ กี ดวย

๒. จกั ทำลายกิเลสใหหมดส้ิน เราจะตองละทิ้งทำลายใหหมด และปรารถนาทีจ่ ะใหสรรพ
สัตวทำลายกิเลสเหลานั้นดวย ขอนี้เทียบดวยขอสมุทัย คือ ตัณหา ซึ่งเราจะตองละ จะเจริญ
ไมได ขางฝายมหายานถือวา นอกจากตัวเราจะทำลายกิเลสของเราเองแลว จักตองชวย
แนะนำใหสรรพสตั วท ำลายกิเลสของเขาดวย

๓. จักศึกษาธรรมทั้งหลายใหเจนจบ เราจักตองเรียนรูและทำความศึกษาปฏิบัติ เทียบ
ดวยมรรคสัจจ ซ่ึงตองเจริญใหมีข้ึน เราจึงจะกำหนดรูทุกขและสมุทัยได และจะตองยัง
สรรพสัตวใ หศ กึ ษาในพระธรรมดวย

๔. จักบรรลุพุทธภูมิอันประเสริฐสุด เทียบดวยทำนิโรธสัจจ ใหแจงและจะตองยังสรรพ
สัตวใหบรรลุถึงดวย เพราะฉะนั้น ตามปณิธานทั้ง ๔ น้ี เม่ือเทียบกับหลักอริยสัจจแลว จะเห็น
วา ฝายมหายานตอ งการจะปลดเปล้ืองสรรพสัตวใ หพ น ทกุ ข

๔๘

คุณสมบตั ิของพระโพธสิ ตั วมอี ยู ๓ ประการ คอื
๑. มหาปรัชญา หมายความวา จะตองเปนผมู ีปญญาเห็นแจงในสจั ธรรม
๒. มหากรุณา หมายความวา จะตองเปนผูมีจิตกรุณาตอสรรพสัตวทั้งหลาย ปราศจาก
ขอบเขต พรอมทจี่ ะสละตนเองเพ่ือชว ยสตั วใหพ น ทุกข
๓. มหาอุปาย หมายความวา พระโพธิสัตวจะตองมีวิธีการชาญฉลาด ในการแนะนำส่ัง
สอนผอู นื่ ใหเขา ถงึ สัจธรรม
คุณสมบัติ ท้ัง ๓ ขอนี้ เปนหัวใจของพุทธศาสนาฝายมหายาน ขอแรก เปนการบำเพ็ญ

ประโยชนตนใหถึงพรอม สวน ๒ ขอ หลัง เปนการบำเพ็ญประโยชนเพ่ือผูอื่น เมื่อเปรียบเทียบกับ
หลักธรรมอันเปน หวั ใจพระพทุ ธศาสนาฝา ยเถรวาท ซึง่ มี วา

๑. ไมท ำความชว่ั ท้ังปวง
๒. ทำแตความดี
๓. ชำระจิตใจของตนใหผอ งแผว

ถาจะพิจารณาใหลึกซ้ึงแลว จะเห็นวา หลักการไมแตกตางกันเลย อยูที่การเนนหัวขอธรรมให
เดนชัด คือ เถรวาท มุงจับหลักธรรม เพื่อชำระตนไวกอน สวนจะบำเพ็ญประโยชนตอผูอื่น ก็แลวแต
อัธยาศัยของแตละบุคคล ฝายสาวกยานจึงเกิดมีปจเจกพุทธเจาเปนจำนวนมากข้ึน แตในฝายมหายานน้ัน
ซอนเงื่อนงำหลักคำสอนในสวนท่ีเก่ียวแกตนไว เผยความเดนชัดใหเห็นการบำเพ็ญตนเพื่อผูอ่ืน เพราะ
หลักความจริงมอี ยูวา การที่คนเราจะเสียสละเพื่อผูอื่นน้ัน ยอมแนนอนวา ตองมีตนตั้งม่ันและบรสิ ุทธ์ิอยู
แลว ซึ่งก็ไมมีอะไรใหมกวาฝายเถรวาท แตวิธีการเนนหลักธรรมตาง ๆ น้ันทำใหเดนและสดุดใจคน
มากกวาที่ฝายเถรวาท

อุดมคตขิ องพุทธบริษัทฝา ยมหายาน ๔ ประการ
๑. เราจกั โปรดสตั วทั้งหลายใหส น้ิ
๒. เราจะละกเิ ลสทั้งหลายใหหมด
๓. เราจะศึกษาธรรมท้ังหลายใหเจนจบ
๔. เราจะตอ งบรรลพุ ุทธภูมิ

๔๙

จริยธรรม ๑๐ ประการของพระโพธิสัตว

๑. พระโพธิสัตวไมปรารถนาเลยวา รางกายจะไมมีโรคภัยไขเจ็บ มีความเจ็บไข หรือโรคภัยเปน
ธรรมดา

๒. พระโพธิสัตวครองชีพโดยไมปารถนาวา จะไมมีภยันตราย มีภัยอันตรายเปนธรรมดา
๓. พระโพธิสัตวไมปรารถนาเลยวาจะไมมีอุปสรรคในการชำระจิตใหบริสุทธ์ิยอมมีอุปสรรคเปน
ธรรมดา
๔. พระโพธิสัตวไมปรารถนาเลยวาจะไมมีมารขัดขวางการปฏิบัติภารกิจ จะตองมีมารขัดขวางการ
ปฏิบัตโิ พธจิ ิตเปนธรรมดา
๕. พระโพธิสัตวคิดวาจะทำงานใหนานท่ีสุด โดยไมปรารถนาจะใหสำเร็จผลเร็ว ปลอยวางเรื่อง
กาลเวลา ทำงานเพ่ืองาน
๖. พระโพธิสัตวคบเพ่ือนโดยไมปรารถนาจะไดผลประโยชนจากเพ่ือนรักผูอื่นดวยความบริสุทธ์ิใจ
๗. พระโพธิสัตวไมปรารถนาเลยวา จะใหคนอ่ืนตองตามใจตนเองเสมอไปทุกอยางไมมีความเห็น
แกต วั ๘. พระโพธิสัตวทำความดีกับคนอื่น ไมปรารถนาสิ่งตอบแทน ตองการใหผูอื่นพนทุกข
๙. พระโพธิสัตวเห็นลาภแลวไมปรารถนาวาจะมีหุนสวนดวยไมปรารถนาในลาภและสรรเสริญ
๑๐. พระโพธิสัตวเม่ือถูกใสรายปายสี ติเตียน นินทาแลว ไมปรารถนาจะไดโตตอบหรือฟองรอง
การใสรา ยปา ยสี ตเิ ตยี น นินทา เปน ธรรมดาของโลก
จริยธรรม ทั้ง ๑๐ ประการน้ี เปนการปฏิบัติธรรมชั้นสูงของพระโพธิสัตวทุกพระองค
เรียกวา มหาอุปสรรคหรือเคร่ืองกีดขวางโพธิจิต คือ ผูปฏิบัติท้ังหลาย หนีไมพน สิ่งแวดลอมที่ขัดขวาง
อยางแนน อน หากไมรูเ ทา ทนั หรอื เตรยี มพรอ มไวก อนผปู ฏิบตั ธิ รรม จะทอถอยหรือสญู เสียโอกาส

โพธสิ ัตวธรรม ๘ประการ

๑. พระโพธิสัตว จักตองบำเพ็ญตนใหเปนคุณประโยชนตอปวงสัตว โดยไมปรารถนารับผลตอบ
แทนใด ๆ จากสตั วท ง้ั หลาย

๒. พระโพธิสัตว สามารถเสวยสรรพทุกขแ ทนสรรพสตั วไ ดโ ดยมิยน ยอ ทอถอย
๓.พระโพธิสัตว สรางคุณความดีไวมีประมาณเทาไร ก็สามารถอุทิศใหแกสัตวท้ังหลายได ไมหวง
แหนตระหนไ่ี ว
๔.พระโพธสิ ัตว ตั้งจิตอยูในสมถธรรมอันสมำ่ เสมอในปวงสตั ว ไมเลือกที่รกั มักที่ชัง ถอมตนไวไม
ลำพอง โดยปราศจากความขัดของใด ๆ
๕. พระโพธสิ ัตวเห็นพระโพธิสัตวทุก ๆ องค ปานประหนึ่งเห็นพระพุทธองค อนึ่ง พระสูตรใดท่ียัง

๕๐

มิไดสดับตรับฟง คร้ันไดมีโอกาสสดับตรับฟงแลวก็บังเกิดความคลางแคลง กงั ขาอยางไรในพระสูตรนั้น ๆ
๖. พระโพธิสัตว ไมหันปฤษฎางคใหกับธรรมะของพระอรหันตสาวก แตสมัครสมานเขากันไดกับ

ธรรมะดังกลา วน้นั ๆ
๗. พระโพธิสตั ว ไมเกิดความรษิ ยาในลาภสักการะอันบังเกิดแกผูอืน่ และไมเ กิดความหยง่ิ ทะนง ใน

ลาภสักการะ อันบังเกิดแกต นเองสามารถควบคุมจติ ของตนไวไ ด
๘. พระโพธิสัตว ต้ังม่ันพิจารณาโทษของตนอยูเปนนิจ ไมเท่ียวเพงโทษ โพนทะนาโทษของผูอ่ืน

ตง้ั จติ ม่นั คงเดด็ เดีย่ วในการสรางบารมโี กยสัตวโ ลกใหพน ทกุ ข
แนวคิด ในเร่ืองโพธิสัตวธรรม ก็คือ วิธีการและแนวทางการดับทุกขบำรุงสุขของโพธิสัตว แต

ควรจะเปนอยางใดนั้น คงถือวา การมีอยูและการเปนไปของธรรมชาตินั้น ไมวาเราจะปฏิเสธหรือรับ
สนองตาม เราก็ตองถูกธรรมชาติบังคับอยูเชนกัน ความตองการเปนอิสระ แตไมไดตามความตองการ
แลวก็เลยเกิดเปนทุกขข้ึนน้ันก็มีอยูเชนกัน การมแี ตการบุกเบิกโพธิสัตวธรรม ไมคิดจะหลีกหนีความทุกข
กลับถือวาความทุกขเปนปจจัยท่ีดี ยิ่งกวาน้ัน ยังถือวา ความทุกขเปนสวนสำคัญของโพธิสัตวธรรม คา
และความหมายของชีวิต ไมไดอยูกับความทุกขหรือความสุข แตอยูกับการประจักษขึ้นของอนันตชีวิต
(ชีวิตอันไมสิ้นสุด) เปนอุดมการณที่สูงสุด และถือเปนมาตรฐานของคุณคาท้ังหลาย ซง่ึ การปฏิบตั ิน้ัน ไม
วาจะลำบากยากเข็ญเทาใด จะไมถือวาเปนเรื่องที่ทำไมได คงทำไปเรื่อยเทาที่จะทำได เพ่ือวันใดวันหน่ึง
อุดมการณของเราจะคอยๆ ปรากฏขึ้น คือมีการเกิดของคาแหงชีวิตใหม ไมมีกิเลสในเรื่องทุกขสุข มี
ชวี ติ ทเ่ี ปนของตนเอง ซงึ่ นาจะเปน ชีวิตทีร่ า เริงสนกุ และนีค่ ือ มลู เจตนารมณของโพธิสตั วธ รรม

โพธสิ ตั วธ รรมกับเจตนารมณข องโพธิสัตว
โพธิสัตวธรรมน้ัน มีความสำคัญและเปนเอกลักษณ คือ การบำเพ็ญประโยชนใหแกคนอ่ืนและ
ตนเอง เราลุถึงอุดมการณ ก็ตองใหคนอื่นถึงอุดมการณนั้นดวย การแนะนำใหผูอ่ืนลุถึงอุดมการณ ก็
คือ เรากำลังจะลุถึงอุดมการณ น่ีคือ ความเมตตากรุณาของโพธิสัตว จากจุดนี้ จึงเร่ิมดวยอุดมการณท่ี
ตองการจะมีอายุท่ีย่ังยืนและถือวา สัตวโ ลกกบั ตนเปนอันหนึ่งอันเดียวกนั หากความสำเรจ็ ผลเปนของ
เราโดยเฉพาะ ยอมไมใชอุดมการณของพระพุทธศาสนา โพธิสัตวธรรม คือ การบรรลุพุทธภูมิและโปรด
สตั ว

ทศภมู ขิ องพระโพธิสตั ว คือ ภมู จิ ติ ของพระโพธิสัตว มี ๑๐ คือ
๑. มุทิตา พระโพธิสัตวมีความยินดีในความไรทุกขของสัตว (ภูมิน้ีบำเพ็ญหนักไปในทางบารมี)
๒. วิมลาภมู ิ (ปราศจากมลทิน) พระโพธสิ ตั วละมิจฉาจรยิ าไดเด็ดขาด ปฏบิ ัตแิ ตในสมั มาจรยิ า (ภมู ิ
นศ้ี ลี บารมีเปน ใหญ)

๕๑

๓. ประภาการีภูมิ (มีความสวาง) พระโพธิสัตวทำลายอวิชชาไดเด็ดขาด มีความอดทนทุก
ประการ (ภมู ิน้ี มขี นั ตบิ ารมเี ปนใหญ)

๔. อรรถจีสมดีภูมิ (รุงเรือง) พระโพธิสัตวมีความเพียรในการบำเพ็ญธรรม(ภูมิน้ีมีวิริยบารมีเปน
ใหญ)

๕. ทุรชยาภูมิ (ผูอ่ืนชนะยาก) พระโพธิสัตวละสภาวะแหงสาวกยาน กับปจเจกโพธิยาน ซ่ึงเปน
ธรรมเคร่อื ง กนั้ พทุ ธภูมิ (ภมู นิ ีม้ ฌี านบารมเี ปนใหญ)

๖. อภิมุขีภูมิ (มุงหนาตอทางพระนิพพาน) พระโพธิสัตวบำเพ็ญยิ่งในปญญาบารมี เพ่ือรูแจง
เห็นชัดใน ปฏจิ จสมุปปาท (ภูมนิ ้มี ีปญ ญาบารมีเปนใหญ)

๗. ทูรังคมาภูมิ (ไปไกล) พระโพธิสัตวมีอุบายอันฉลาดแมบ ำเพ็ญกุศลนอย แตไดผลแกสรรพสตั ว
มาก (ภมู นิ ม้ี อี ุบายบารมเี ปนใหญ)

๘. อจลาภมู ิ (ไมค ลอนแคลน ม่ันคง) พระโพธสิ ัตวบ ำเพ็ญหนกั ไปในปณธิ านบารมี
๙. สาธุบดีภูมิ พระโพธิสัตวแตกฉานในอภิญญาและปฏิสัมภิทาญาณ (ภูมินี้บำเพ็ญหนักในพล
บารม)ี ๑๐. ธรรมเมฆภูมิ พระโพธิสัตวบำเพ็ญหนักในญาณบารมี มีจิตอิสระ ไมติดในรูปธรรม
นามธรรม (บำเพ็ญหนกั ญาณบารม)ี

เม่ือพระโพธิสัตวบำเพ็ญ ทศภูมิ เต็มบริบูรณแลว ยอมมีพระคุณเทียบเทาพระพุทธเจา เหลือ
อีกชาติเดียว กจ็ ักตรสั รูเปน พระพทุ ธเจา เชนเดยี วกบั พระศรีอรยิ เมตไตรยโพธสิ ตั ว

สรุปความวา จะถือปฏิบัติในนิกายใดๆก็ดี ผูบรรลุความเห็นแจง จะตองดำเนินไปตามหลัก คือ
ศีลสมาธิ และปญญา เพ่ือจะทำใหแจงใน อริยสัจ ๔ (ต๋ือ เด พาบ) คือ ทุกข สภาพที่ทนไดยาก สมุทัยเหตุ
ใหเกิดทุกข นิโรธ ความดับทุกข มรรค แนวทางปฏบิ ตั ไิ ปสูความดบั ทุกข

๕๒

กิจกรรมวัดผล

ใหน ักเรียนตอบคำถามดงั ตอไปน้ี
๑. คำวา “มหายาน” มคี วามหมายเฉพาะอยา งไร ?
๒. มหายานกอกำเนดิ มาไดอ ยา งไร และ กอ กำเนิดมาจากท่ไี หน?
๓. คำวา “พระโพธสิ ตั ว” มคี วามหมายลึกซึ้งเพียงใด ในความเขา ใจของนกั เรยี น?
๔. จงยกตัวอยา งหลกั คำสอนของพระโพธสิ ตั วม าหน่งึ ตวั อยาง?
๕. หลกั คำสอนของพระโพธสิ ตั ว มีจุดมุงหมายอยา งไร?
๖. “อัปปมัญญา” ของพระโพธสิ ัตว มกี อี่ ยาง? อะไรบาง?
๗. เพราะเหตุใด ?พระโพธสิ ตั ว ถงึ ยงั ไมเขา สแู ดนพทุ ธภมู ิ

๕๓

บทท่ี ๕
พระโพธิสัตวองคส ำคญั และศาสนวตั ถุ

จดุ ประสงคนำทาง
นักเรียนมีความรู ความเขาใจ สามารถที่อธิบายถึงศาสนวัตถุ ท่ีเปนปฏิมากรและปฏิมากรรม

ซ่ึงเปน ทเ่ี คารพศรทั ธา และยงั สามารถทจ่ี ะวิเคราะหป ฏมิ ากรและปฏิมากรรมนัน้ ๆได
จดุ ประสงคป ลายทาง

๑. นักเรยี นสามารถบอกชอ่ื ปฏิมากรท่เี ปนท่ีเคารพนับถอื ได
๒. นักเรยี นสามารถบอกชื่อปฏมิ ากรรมท่ีเปน ที่เคารพนบั ถือได
๓. นกั เรียนสามารถวเิ คราะหถ งึ หลักความเชอื่ ของปฏิมากรและปฏมิ ากรรมนั้นๆ ได
๔. นกั เรียนสามารถเปรียบเทียบคติชนวิทยาบางอยางของพุทธศานิกชน ท้ังพุทธฝายมหายาน

กบั ฝา ยเถรวาทได
ศาสนวัตถุ

คำวา ศาสนวตั ถุ หมายถึง ส่ิงของอันเปน เครื่องหมายแสดงออกซ่ึงศรัทธาปสาทะทางศาสนา ส่ือ
ใหผูท่ีพบเห็นไดรูหรือสนใจใครรูใครศึกษวา ศาสนวัตถุเหลานี้ คือ อะไร แสดงออกซึ่งประวัติความ
เปนมาและแนวความเชื่อ โดยอาศัยสือ่ นั้นวาอยางไร และบางครง้ั กเ็ ปน การแสดงออกในเชิงปรศิ นาธรรม

ในท่ีนี้ ศาสนวัตถุ จะกลาวถึง ศาสนวัตถุท่ีเปนเทวรูปที่เปนปฏิมากรและปฏิมากรรม เชน
พระพทุ ธรูป พระโพธสิ ัตว เทพเจา และส่ิงศกั ดสทิ ธท์ิ ั้งหลาย เปน ตน

ปฏิมากรที่เปน ทเ่ี คารพนับถอื
ปฏิมากรท่เี ปน รปู บูชาสามารแยกประเภทไดด ังน้ี
- เผกิ (ญวน) ฮุดโจ หรอื ฮุด (จีน) คือ พระพทุ ธเจา
- โบต าก (ญวน) พูสกั ,ผอ สกั ,พสู ะ (จนี ) คือ พระโพธสิ ัตว
- อาราฮาน (ญวน) ออลอ หัน่ ,ลอห่ัน (จีน) คือ พระอรหันต
- กาล้นั เทพธรรมบาล
- กาลั้นช้นั รอง
- พระสงฆส าวก
- เทพเจา

๕๔

พระพุทธศาสนามหายาน แบงพระพุทธเจาทั้งหลาย ออกเปน ฌานิพุทธเจา และ มานุษิพุทธ
เจา ตาม ปกติ คนญวนและจีน จะนับถือฝงใจเฉพาะพระนามวา ศากยมุนีพุทธ (ทิดกามึวนีเผิก) แต
พระนามที่มีเรียกอยูเสมออีกวา ยูไล ญวนเรียกวา ยือลาย คือ พระตถาคต ไมใชเรียกเฉพาะพระ
ศากยมุนีพุทธเจา แตคำนี้ รวมถึงพระพุทธเจาองคอื่น ๆ ดวย ดังน้ัน ถาไดยิน คนญวนและคนจีน
เรยี กวา ยไู ลห รอื ยือลาย กใ็ หว ินิจฉยั วา เปน พระพทุ ธเจา พระองคใดพระองคห น่งึ

ปฏิมาพระศากยมุนีพุทธเจา ตามปกติปฏิมากรพระศากยมุนีพุทธเจา นิยมสรางเปนรูป
ประทับนั่งบัลลังกบนดอกบัว กลางนลาต มักมีแกวมณีฉายรัศมี เบ้ืองพระอุระมีรูปสวัสดิกะ เรียกวา
ซิมอมิ (ตราหวั ใจ) หรอื บว น ยี่ (รปู ขอ) รอบพระเศียรมีศีระประภา เรียกวา ยวนกวง ซึง่ มักทำดว ยไมปด
ทองทาบไวเบ้ืองหลงั

อายีดาเผิกหรอื ออนถี อฮุด คอื พระอมติ าภพุทธเจา เปนพระพุทธเจา องคท่ี สอง
เหยือกซือเผิกหรือเอ๊ียะซือฮุด คือ พระไภษัชยคุรุพุทธเจา เปนพระพุทธเจา องคที่ สาม
เม่ือยังเสวยพระชาติเปนพระโพธิสัตว ไดตั้งปนิธาน ไว ๑๒ ประการ เพ่ือชวยสัตวโลกใหพนทุกขจากโรค
ทางกายและทางใจ และใหม ีอายุยืนพระโพธิสตั ว
พระโพธิสตั ว (โบตา ก) คือ พระผรู ูแจง อาจตรัสรเู ปนพระพุทธเจาเมือ่ ไรก็ได แตยงั ไมป รารถนา
พุทธภูมิ เพราะถาเขาสูพุทธภูมิเสียแลว ก็ยากท่ีจะโปรดสรรพสัตว ดังนั้น พระโพธิสัตวจึงมีจำนวน
มากมาย แมแ ตเทพท่ีเปน ธรรมบาลบางองค กย็ งั เรียกวาโพธิสัตว แตท ่ไี ดยินกนั มากมี
๑. กวางเทอ็อมโบตาก คือ พระอวโลกิเตศวรโพธิสัตว หรือที่รูจักทั่วไปวา พระกวนอิม ของ
อนิ เดียและธิเบต แตพ อตกมาถงึ จีนกลายเปน พระโพธิสตั วผูหญิง “เจาแมกวนอิม”โพธิสตั ว เปนที่นับถือ
มากในพทุ ธบรษิ ัทมหายานดว ยเห็นวา ชวยดบั ทกุ ขไดศกั ดส์ิ ิทธ์ิ

อวโลกิตะ แปลวา ผูมองมายังเบ้ืองลาง และคำวา อิศวร แปลวา ผูเปนใหญ ซ่ึงอาจจะ
แปลความหมายไดว า ผูม องดโู ลก ผูเอาใจใสโลก

พระปณิธานของพระโพธิสัตว พระองคนี้ มีอยูวา หากยังมีสรรพสัตวตกทุกขไดยากอยู จะ
ไมขอบรรลุพุทธภูมิ พระคุณอันพิเศษของพระองค คือ พระมหากรุณา พระอวโลกิเตศวรโพธิสัตว
เปนพระมหาโพธิสัตว คูพระทัยของพระอมิตาภพุทธเจา ซ่ึงสวรรคของพระองคก็ คือ สุขาวดี ทางเบ้ือง
ทศิ ตะวันตก

๒. องคเต๊ืองหรือไตซือเอี้ย คือ พญายมราช ในพิธีกงเตก หรือพิธีท้ิงกระจาด ในสารทกลางป
คงจะเห็นรูปยักษตนหนึ่งในจำพวกวัตถุกระดาษสำหรับเผา เรียกกันวา ไตซือเอี้ย หรือ ท่ีเราเรียกกัน
วา พญายม โดยเขาใจวา เปนนายผี บนเศียรพญายมนี้ มีรูปเทวดาหญิง ซึ่งเขาใจกันในหมูชาวจีนวา
เปน เจา แมก วนอมิ อนั ท่ีจริง องคเต๊อื งหรือไตซ อื เอี๊ย คงเปนกวนอิมเนยี้ (องคอ วตารของพระกวางอ็อม)
แบงภาคลงมาเกิดเพอ่ื ปราบพวกผตี า งๆ

๕๕

๓. ดายเทจ๊ีโบตาก คือ พระมหาสถามปราปต หรือเรียกส้ัน ๆ วา มหาสถามะ ต้ังรูปเรียงไวกับ
เจาแมกวนอิม และยกวาเปนพุทธโอรส องคท่ี สอง ของพระอมิตาภพุทธเจา หรืออีกนัยหน่ึง เปนผูท่ี
ชวยพระอมิตาภพุทธเจา สำหรับบรรเทาทุกขสรรพสัตว เพราะพระอมิตาภพุทธเจา บรรลุเปน
พระพุทธเจา แลว จะมาเก่ียวขอ งกับสตั วโลกโดยตรงไมไ ดตองใชพ ระโพธิสัตวออกหนา

๔. ดังลายยีหลากโตนเผิก คือ พระศรีอาริยเมตไตรย เปนรูปพระอวนทองพลุยนั่งหัวเราะ แต
คนไทยเราเรียกกนั วา พระสังกจั จายน

๕.ยังถูซือเหลยโบตาก คือ พระมัญชุศรีโพธิสัตว เปนพระโพธิสัตวประจำปญญา หนาท่ีของพระ
มัญชุศรีโพธิสัตว ไปประกาศพระศาสนาท่ีแควนเนปาล และมีหนาท่ีกำจัดอวิชชาความโงเขลา เปน
ประธานในพระธรรม พระมัญชุศรีโพธิสัตว มีนามเรียกวา ไตต่ี (มหามติ - มีปญญาใหญ) ไทจือ (ราช
กุมาร) และ เชยปกาจู (ธรรมราช ผูมีแขนหน่ึงพัน) รูปพระมัญชุศรีโพธิสัตว มักทำอยางนั่งเหนือ
ดอกบัวทรงมาลาโพธิสัตว หัตถขวาทรงสมุดคัมภีรปารมิตาหรือดอกนิลอุบล (บัวขาบ) บางที่มีดวงจินดา
มณีพาหนะสิงโต พระมัญชุศรี ทรงไดรับการยกยองจากพระพทุ ธเจาวา มีพระปญญายอดเยี่ยมที่สดุ ใน
บรรดาพระโพธิสัตวทั้งหลาย มีคุณสมบัติพิเศษแหงพระบารมี ก็คือ ปญญาบารมี ไดมีเร่ืองกลาวถึง
พระปญญาบารมีของพระองค ใน สัทธรรมปุณฑริกสูตร วา เม่ือองคสมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจา เสด็จ
เขา สสู มาธิ ท่ีเรียกวา ฐานแหง อมตบรรยาย พระวรกายประทับนิ่ง พระจิตดิ่งสูความสงบอันสมบูรณ ได
มีเหตุอัศจรรยบังเกิดขึ้น พระโพธิสัตวมหาสัตวเมตไตรย ทรงคิดวา พระมัญชุศรี พุทธทายาทผูไดสราง
บารมีกับพระชินะหลายพระองค จะเปนผูที่อธิบายเหตุอัศจรรยน้ีได จึงเสด็จไปทูลขอคำอธิบายจาก
พระองค

๖. ดายห่ันโผเห่ียนโบตาก คือ พระสมันตภัทรโพธิสัตว ทรงคชสารเผือกหกงา ชางเผือกหกงานั้น
เปนสัญลักษณแหงความย่ิงใหญในบรรดาคชสารดวยกัน อุปมาวา พระพุทธเจาและพระโพธิสัตว ทรง
รับภาระอันหนักท่ี จะโปรดเวไนยสัตวใหหลุดพนจากความทุกข เมื่อเวลาเกิดสงคราม ชางจะยางกาว
เขาสูสมรภูมิอยางทรหดอดทน ไมหวาดหวั่นตออาวุธยุทธภัณฑของมวลหมูศัตรู อุปมาเหมือนการโปรด
สตั วอยูทางกลางความทุกขแหงความเกิดและความตายของสรรพสัตว พระองคทรงมีขันติตอความทุกข
ทัง้ ปวง ดังนัน้ พระสมันตภทั รโพธสิ ัตว จึงเปน ผทู ่ีพรอมไปดว ยมหาจริยาและมหาปณธิ าน

๗. เดย่ี ตา งเยืองโบต าก คือ พระกษิตคิ รรภโพธสิ ัตว เปนพระโพธสิ ัตวที่ คนญวนและคนจนี นบั ถือ
มากองคหน่ึง และที่สำคัญคือ เปนพระโพธสิ ัตวท ่ีโปรดสัตวน รก ดงั น้ัน จงึ มีความสำคญั ในพธิ กี งเตกงาน
สารท ในมูลปณิธานสูตร ไดกลาวถึง พระปณิธานของพระมหาโพธิสัตวพระองคนี้ วา ตราบใดที่นรกยัง
ไมวางจากสัตวนรก ตราบนั้นจะไมขอบรรลุพุทธภูมิ คำวา กษิติครรภ หมายถึง ครรภแหงแผนดิน
พระองค ทรงเปนตัวแทนแหงความเจริญงอกงาม เปนองคแหงความกรุณา โดยปกตเิ วลาเสด็จ จะเสด็จคู

๕๖

กบั พระศรอี ริยเมตไตรย ซึ่งเปนองคแหงความเมตตา
๘.จุนเดเ ยอื งโบตาก คอื พระจัณฑิอวโลกิเตศวรโพธิสัตว หรือ พระมรีจิ หรือ พระอุษาเทวี ตกไป

ถงึ จีนเรยี กเพี้ยนไปเปน จุนตี้ เปนรูปหญิงหลายมือ ซึง่ ดูเผิน ๆ ก็เขาใจวา เปนเจาแมกวนอิม มีมือแปดมือ
มือคูแรกขางขวาชูวงกลมแดงกลางใจมีอักษรวา อาทิตย มือซายถือวงกลมเหลืองมีอักษรวา จันทร

พระอรหันต คำวา อรหันต ภาษาญวนเรียกวา “อาราฮาน” ภาษาจีนเรียกวา “ออลอห่ัน”
เรียกยอวา “ลอห่ัน” จีนและญวนจัดช้ันอรหันตไวมากมาย เพราะนอกจากพระขีณาสพสาวกแลว ยัง
ผนวกพระภิกษุในรุนหลังที่เปนชาติตาง ๆ เขาดวย ในเร่ืองของพระอรหันตนั้น ยังแบงพระอรหันต
ออกเปน พระอรหนั ต ๑๐ องคไ ดแก พระเอตทัคคะมหาสาวก ทง้ั ๑๐ องค (จับไตต จี้ อื๊ ) อ ว ง กั ก
ไดแก พระโพธิสัตว ซ่ึงยังไมบรรลุโพธิสัตวอันบริบูรณ (เห็นจะไมใชเปนเอตทัคคะ) จับโปยลอหั่น
(ถ็อบบาดราฮาน) ไดแก ๑๘ พระอรหันต กาลั้ม คือ เทพรักษผูท่ีมีหนาที่เปนธรรมบาล รักษาและ
ปองกนั พระศาสนา ทำนองเดยี วกบั ของธเิ บต ตามปรกติมีอยู ๒๔ ตน เรยี ก ย่ีจบั ซ้ีจเู ทียน คอื เทพสถิตทั่ว
๒๔ ตน มีทั้ง พระอินทร พระพรหม พระยม ทาวจตุโลกบาล ตลอดจน จาวผี จาวเตาไฟ เปนตน

ต๋ือดายเทียนเยืองหรือซ้ีไตเทียนออง คือ จาตุมหาราชหรือทาวจตุโลกบาล ตามคติจีนมีวา
พระพทุ ธองค ทรงมอบพระธรรมไวแก ทาวมหาราชท้ัง ๔ นอกจากเปนโลกบาลประจำทิศแลว ยังเปน
เจาใหญประจำฤดูกาล และยังเปนผูพิทักษประเทศชาติ จาตุมหาราชแตละตน มีแมทัพ ๓๐ นาย และมี
โอรส ๙๐ ตน

๑. ทาวเวสสุวัณหรือทาวกุเวร (โตบุน ) แปลวา ผูไดยินทั่วไป เปนเจาแหงยักษ สถิตทิศอุดร
ประจำฤดูสารท (ใบไมรวง) สีกายดำ ถือดวงแกวและงูของธิเบต หัตถขวาถือธง ซายถือพังพอนคาบ
แกว การสีทองคำไดร บั บัญชาใหด แู ล สงุ คือ ความราบร่นื

๒. ทาววิรุฬหก (เต่ียงเชียง) แปลวา งอกงามความสงา เปนเจาแหงกุมภัณฑ สถิตทิศทักษิณ
ประจำฤดูวสันต (ใบไมผลิ) สีกายแดง ถือรม ถากางรมเมื่อใด จะเกิดพายุฟาคะนอง มีฝนมืดมนไป
ท่ัวสากลโลก ของธิเบตถือกระบ่ี สวมหมวกวิเศษ ทำดวยหนังหัวชาง มีสีกายเขียว ไดรบั บัญชาใหดูแล
เร่อื ง โหว คือ ฝน

๓. ทาวธตรฐั (ทิกก) แปลวา ผูทรงเมือง เปนเจาแหงคนธรรพ สถติ ทิศบูรพา ประจำฤดูคิมหะ มี
สกี ายเขยี ว หัตถซายถือพิณ หตั ถขวาในทาดีดสายใหเกิดเสียงกังวาน ของธิเบตมีสีกายขาว ไดรบั บัญชา
ใหคุมครองดแู ล เทยี้ ว คอื ความถกู ตอ ง

๔. ทาววิรูปกษ (กวางมัก) แปลวา มีตาใหญ สถิตทิศปจฉิม เปนเจาแหงนาค ประจำฤดู
เหมันต มีสีกายขาว ถือกระบ่ี ของธิเบต หัตถขวาถือเจดีย ซายถืองูสีกายแดง ไดรับบัญชาใหดูแล ฮวง
คอื ลม จาตุมมหาราชน้ี มักสรางเปนรูปขนาดใหญหนาตานากลัว สวนสีกายและอาวุธอาจผิดแผกไป
อยางไรก็ดี ทาวจาตุมมหาราช เปนของอินเดีย ซ่ึงมีเร่ืองราวเปนที่ทราบกันอยู คร้ันไปตกถึงจีน ก็มี

๕๗

เรือ่ งเพ่ิมเตมิ วิจติ รพสิ ดารขนึ้ อกี จาตมุ มหาราช มีแมท ัพชอื่ วา อว ยโทวิหารบาล (เทพยีดา) มหี นาที่พิทักษ
วิหารในพระพุทธศาสนา อวยโท คำน้ี แผลงมาจากคำวา เวโท (เวท) ในสันสกฤต เหตุท่ี เทพอวยโท หัน
หนาเขา โบสถ เพราะเทพอวยโทม ีหนา ที่ปองกันพระศาสนาและรักษาบรรดาพระภิกษสุ งฆใหพ นภยั เทา นั้น

กาล้ัมช้ันรอง (อารกั ษส ังฆาราม)
กาลั้มชั้นรอง ๆ แบงออกเปนหลายประเภท เชน พวกดูแลเฝาหนาประตู ไมใชชนิดคอยสูรบกับ

ยกั ษม าร เชน เจาประจำปน กั ษตั ร พระภูมิเจาที่ ( ญวนเรยี กวา “โถเด่ยี ”) เจาพอ หลักเมอื ง

พระสงฆสาวก ไดแก พระสาวกในพระพุทธศาสนา ท่ีปฏิบัติดีปฏิบัติชอบ เปนที่ศรัทธาเล่ือมใส
ของพุทธศาสนิกชน จึงรวมกันสราง เพ่ือสักการบูชานอมรำลึกถึง ซ่ึงในพุทธศาสนามาหายาน ฝายอนัม
นิกาย โดยสวนมากก็จะเปน “โตวซือ” คือ บูรพาจารยของแตละวัดหรือพระภิกษุสงฆบางรูปที่ได
มรณภาพไปแลว แตยังเปนที่เคารพบูชาอยู เชน องสรภาณมธุรส (บาวเอิง) พระอาจารยโหพัฒ (หรือ
หลวงปแู หง ) เปนตน

เทพเจา เทพเจาหรอื เซียนผูวิเศษ นิยมบูชา เพราะเชื่อวา เทพเจาเหลานี้ สามารถบันดาลส่ิงที่ตน
พึงปรารถนาได เทพเจาเหลาน้ี สรางความเชื่อหรอื ตามประวัติศาสตรพ งศาวดาร ผูที่เปนยอดหรือเปน
เลิศในดานใด บูชาเพื่อรำลึกถึงบุญคุณท่ีทานเหลาน้ันไดสรางไดทำไวในอดีตเพื่อเปนตัวอยาง หรอื ไมก็
มคี วามเชื่อวา ทานเหลานัน้ เปนเทพเจา หรือเซียน จะตองมาชว ยถาไปขอความชว ยเหลอื เทพเจาเหลานี้
เชน เทพเจากวนอู ปุนเถามา ปุนเถากง ไซสิน โหยกอวงพูสะ (เจาแหงยามีแกระ) ฮั่วทอเซียงซือ
(หมอฮูโตห นวดดำ) ตึงนไ้ี ทสวย (เจาอายหุ นวดดำ)

การวิเคราะหโ ดยแนวทางพระพุทธศาสนามหายาน
ปฏิมากรหรือปฏิมากรรมของจีน จำนวนไมนอย ที่สรางข้ึนตามแนวทางของพระพุทธศาสนา

มหายาน ดังน้ัน ปฏิมากรหรือปฏิมากรรม จึงสะทอนใหเห็น แงคิดหรือขอคิดออกมา ในดานทางแนว
พระพุทธศาสนามหายานเชน

๑. พระพุทธเจา ทั้ง ๒ พระองค (ตามบาว) นอกจากชาวญวนและจีนจะเคารพนับถอื พระพุทธเจา
หรือ พระศรีศากยมุนีพุทธเจา (ทิดกามึวนีเผิก) แลว ยังนับถือ พระอมิตาภพุทธเจา (อายีดาเผิก) ซ่ึง
เชื่อวาจะพาวญิ ญาณของผูท่ีบูชาไปสูแดนสุขาวดี พุทธเกษตรของพระองค นอกจากน้ียังมี พระไภษัชยคุรุ
พุทธเจา (เหยือกซือเผิก) ซึ่งเปนผูประทานการรักษาโรคภัยไขเจ็บและนำวิญญาณของผูท่ีบูชา ไปสูแดน
พุทธเกษตรของพระองคเ ชน กนั จากปฏิมากรและปฏมิ ากรรมน้ี ก็จะไดแนวคดิ วา

๕๘

- ความเช่ือในพระพทุ ธเจา หลายพระองค แตล ะพระองคจะนำความสุขมาใหตน
- ความเชื่อในความสุขของชีวิต คือ การมบี ุญญา บารมี เปรยี บเสมือน พระศากยมุนีพทุ ธเจา การ
มคี วามสุขนิรันดร เปรียบเสมือน พระอมิตาภพุทธเจา และการไมมีโรคภัย เปรียบเสมือน พระไภษัชยคุรุ
พุทธเจา ทั้ง ๓ประการนี้ จะแสดงใหเห็นวา ชาวญวนและชาวจีน มีความตองการ ๓ ประการนี้ มาก
ถงึ กับสรางปฏิมากรหรือปฏิมากรรมแสดงความคิดของตน

๒. พระอวโลกิเตศวร โพธสิ ัตว (กวางเทอ ็อมโบต า ก ชาวญวนและชาวจีนเคารพนับถอื มากกวา พระ
โพธิสัตวองคอ่ืน ๆ ใด เพราะเปนพระผูเมตตาสรรพสัตวท้ังหลายไมเลือกวา จะเปนสัตวนรก มนุษย
หรอื สัตวเดรัจฉาน และการท่ีพระอวโลกิเตศวรโพธสิ ัตว มีการแบงภาคปางตา งๆ มาบรรเทาทุกขสตั ว
โลกตา งๆ จากปฏมิ ากรและปฏมิ ากรรมนี้ กจ็ ะไดแนวคิด

- มีความเช่ือและบูชาพระโพธิสัตวมากวา จะมาบรรเทาทุกขและบันดาลใหตนประสบแตความสุข
- แสดงใหเห็นถงึ ชาวจีนและญวน นยิ มการเปนผูที่มีเมตตากรณุ าชวยเหลือผูอ่ืนที่ประสบความทกุ ข
หลกั เมตตาตามศาสนา

๓. พระโพธิสัตวกษิติครรภโพธิสัตว (เดี่ยตางเยืองโบตาก) เปนพระโพธิสัตวท่ี คนญวนและคน
จีนนับถือมากองคหน่ึง และที่สำคัญคือ เปนพระโพธิสัตว ท่ีโปรดสัตวนรก ดังน้ัน จึงมีความสำคัญ ใน
พิธกี งเตก งานสารท

ในมูลปณิธานสูตร ไดกลาวถึง พระปณิธานของพระมหาโพธสิ ัตว พระองคนี้วา ตราบใดท่ีนรกยัง
ไมว า งจากสัตวนรก ตราบนั้นจะไมข อบรรลุพทุ ธภูมิ

คำวา กษติ ิครรภ หมายถงึ ครรภแหงแผนดิน พระองค ทรงเปนตัวแทนแหงความเจรญิ งอกงาม
เปนองคแหงความกรุณา โดยปกติเวลาเสด็จ จะเสด็จคูกับพระศรีอริยเมตไตรย ซึ่งเปนองคแหงความ
เมตตา

๔. พญายมราช (องคเ ตอื๊ งหรอื ไตซ อื เอย๊ี ) พระโพธสิ ัตว ทง้ั ๒ เปนพระโพธิสัตวท่ีรูจักกันดีในพิธี
งานศพ พิธกี งเตก พิธงี านสารท ปฏิมากรท้งั ๒ องค จะแสดงใหเห็นแงคิดได คือ

- ความเช่ือเรื่องการเวียนวายตายเกิด เช่ือในนรก สวรรค ทำดีไดดี ทำชั่วไดชั่ว หรือทำดีไดขึ้น
สวรรค ทำชัว่ ตกนรก รบั ใชผ ลกรรมในนรก ซ่งึ มีท้ังหมด ๑๐ ช้นั

- ความเช่ือวาผูตายหรอื ผสี ามารถรับของสังเวยจากมนษุ ยโลกอุทิศไปใหได
- ความเชื่อในประเพณีกงเตก ประเพณีวันตรุษ และสารท ท่ีตองสังเวยแกผีไมมีญาติพ่ีนอง
๕. พระมัญชุศรีโพธิสัตว (ยังถูซือเหลยโบตาก) เปนพระโพธิสัตว ประจำปญญา หนาท่ีของ
พระมัญชศุ รีโพธิสัตว ไปประกาศพระศาสนา ท่ีแควน เนปาล และมหี นาที่กำจัดอวิชชาความโงเ ขลา เปน
ประธานในพระธรรม
๖. พระจนุ ต้ีโพธิสตั ว (จุนเดเ ยืองโบต า ก) พระโพธิสตั ว ท้ัง ๒ องค นี้ ดูผิวเผินหลายคนอาจเขาใจ

๕๙

ผิดวาเปน อวโลกิเตศวรปางหน่ึง เพราะเปน ปางท่ีมีหลายพระหัตถ (หลายมือ) ทำไดทุกอยา ง
๗. พระอรหันต (อาราฮาน) ในมหายานแยกเปนหลายประเภท แตละบุคคลมีความสามารถ

เฉพาะตวั และเปนยอดในดา นตางๆเฉพาะอยา ง
๘. เกาอวง ทางพระพุทธศาสนามหายาน เปนพระพุทธเจา ท้ัง ๗ พระองค และพระโพธิสัตว

อีก ๒พระองค รวมเปน ๙ พระองค สวนในลัทธิเตา และขงจ๊ือ ถือเปนเทพเจาท่ีมาจากกษัตริย ทั้ง๙
จากปฏมิ ากรน้ี แสดงใหเ ห็นถงึ ความเชื่อและแงค ิดคือ

- ความเชื่อการทำความดีแลว มีผรู ับรรู บั เห็น จึงถือศีลกนิ เจในเทศกาลกินเจ
- แสดงถึงประเพณีการกินเจ การถือศีลกินเจในชวงระยะเวลาท่ีกำหนด การทำจิตใจใหบริสุทธ์ิ ละ
เวนการฆา สัตว ละเวนจากการกนิ อาหารที่มีเน้ือสตั ว ทำบุญตามแนวทางพระพทุ ธศาสนามหายาน

๙. เซียนทั้ง ๘ (ญวนเรียก “บาดเตียง”) ตามประวัติบันทึกในหนังสือโบราณ โปยเซียนหรือ
เทวดา ท้ัง ๘ นี้ ไมใชเกิดในสมัยเดียวกัน แตนักเขียนไดนำเร่ืองเลาลือ เรื่องง้ิวและประวัติบันทึกมา
รวบรวมแตงเติมเปนเรื่องเทพนิยายโปยเซียนในสมัยหลังนี่เอง ในเทพนิยายเลาวา เมื่อ ๘ เทวา
รวมกลุมกันเปนคณะโปยเซียนแลว ก็ทองเที่ยวไปตามเมืองสวรรคและโลกมนุษย ถาพบปศาจราย
กำลังกอกวนประชาชน ก็มักชวยเหลือใหพนทุกข และปราบปศาจรายจนราบคาบกอน จึงทองเท่ียว
ตอไป คนท้ังปวงจึงนับถือและติดรูปโปยเซียนไวบชู า ตอ ๆ มาก็ถอื รูปโปย เซยี นเปน มงคล แมแ ตเ วลา จะ
เรม่ิ เลนง้ิวก็ตองมีการ “ออกโปยเซียน” เหมือนอยางลเิ ก “ออกแขก” ภาพประดับที่เปนภาพเขียนตาม
ฝาผนัง หินแกะสลัก ไมแกะสลัก ตามหิ้งก็นิยมมรี ูปโปยเซียน ถาเนอ้ื ท่ไี มพ อหรือตองการยอใหง ายขึ้น
ก็ใชภาพของวเิ ศษของโปย เซยี นแทน คือ

น้ำเตาผูกโบว แทน เซียนขาเป

พัดวิเศษผูกโบว แทน ฮ่ันเจ็งล้ี

ตะกรา ดอกไมผ ูกโบว แทน นาไฉฮง้ั

กระบอกใสไ มหวั งอ แทน เตียไกวเ ลา

ดอกบัวใบบวั ผูกโบว แทน โหเซยี นโกว

ดาบหรือกระบผ่ี กู โบว แทน เหลอื ทองปน

ขลยุ ผกู โบว แทน ฮั่นเซยี นจอ้ื

ไมเคาะจังหวะผกู โบว แทน เชากกกู

๑๐. เซียน คือ มนุษยผูบำเพ็ญตนตามแนวทางและบทบัญญัติที่กำหนดไวในศาสนาเตา จน

ประสบผลแหงการบำเพ็ญในระดบั ใดระดบั หน่งึ และมีอทิ ธิฤทธน์ิ านาประการ เรียกวา “เซียน”

เซียนมีมาต้งั แต คร้ังโบราณกาล เม่อื ๔,๐๐๐ ป ลวงมาแลว พระเจาหวงต้ี ไดเสดจ็ ไปยงั เขา คงทง

๖๐

ซัว ไปพบเซียนชื่อ กวางเสงจื้อ เมื่อสมัครเปนศิษย นับเปนจุดกำเนิดของเตาในกาลตอมา และ
เจริญรุงเรืองมากในสมัยพระเจาถังเสวียนจง เพราะพระเจาถังเสวียนจง ทรงนับถือเตา ในราชวงศฮ่ัน
ถัง และ ซอง ก็มีเซียนปรากฏมากข้ึน เซียนที่นับถือมากของจีน คือ โปยเซียน ผูที่จะเปนเซียน
ตองบำเพ็ญตนเปน เตาหยิน คือ ผูปฏิบัติเตา เซียนจำแนกออกเปนประเภทใหญ ๆ ได ๓ ประเภท คือ

เทียนเซียน เปน เซียนทีม่ ีอทิ ธฤิ ทธิ์มาก อาศยั อยูบนสวรรค
ตีเซยี น เปนเซียนท่ยี งั เปน มนษุ ย มอี ทิ ธิฤทธ์นิ อ ยกวา เทยี นเซียน
กยุ เซยี น เปนเตาหยินท่ีปฏิบัติตนเพื่อเปนเซียน แตถึงแกความตายเสียกอนท่ีจะเปนเซียน
จึงเปน กยุ เซียน (มีอทิ ธิฤทธเิ์ หนือกวา ผีธรรมดา)
นอกจากนี้ ยังมีเซยี นอีกประเภทหน่ึง สนใจและมงุ คนควา การปรงุ ยาอายุวัฒนะ เพ่ือจรรโลงชีวิตให
อยูยงไมสูญสลาย เซียนพวกน้ี มีภูมิหลังเปนแพทยมากอน และศึกษาเตาในภายหลัง เตากลาววา ยา
อายุวัฒนะ ๒ ประเภท คือ ไวตัน เปนการใชยาที่ปรุงขึ้นเพ่ือชีวิตยืนยง และ ไลตัน เปนการบำเพ็ญพรต
จนมีอายุยืนนาน จึงเชื่อกันวา เซียนมักแปลงกายมาชวยมนุษยที่ตกทุกขไดยากอยูเสมอ
๑๑. เกาอวงเจ เทพยเจา ท้ัง ๙ พระองค ทรงเครื่องแบบพระมหากษัตริย ประชาชนจึงถวายพระ
นามวา เกา อวง ญวนเรียก กึ๊ววาง แปลวา นพราชา กำหนดเวลา ทุก ๆ ป ของข้ึน ๑ ค่ำ ถึงขึ้น ๙
ค่ำ เดือน ๙ ตามจันทรคติ (ฝายจีน) เทพยเจาประจำดาวนพเคราะหตางองค ทรงผลัดเปลี่ยนกันลงมา
ตรวจโลก ทั้งกลางวันกลางคืน บุคคลใด มีความประพฤติตั้งอยูในกุศลกรรมวิถี ก็จะทรงประทานพร
อำนวยความสมบูรณพูนสุขให หากบุคคลใด มีความประพฤติ ในทางอกุศลกรรมวิถี ก็จะทรงลงโทษตาม
โทษานุโทษ เทพยเจาเเหงดาวนพเคราะห ทรงพระคุณธรรมแกโลก เปนอเนกประการ โดยเฉพาะ
อยางย่ิง คือ ธาตุดิน ธาตุน้ำ ธาตุไฟ ธาตุลม และธาตุทอง ที่พระองคประทานใหไว แตละอยางลวน
เปนส่ิงจำเปนประจำในสรรพสังขารอันไมมีจำกัด รวมทั้งมนุษย สัตวทุกชนิด ตนไม ฯลฯ และเศรษฐกิจ
การคาอันเปน หัวใจสำคญั ยง่ิ ของมนุษยท ั่วโลกในปจจุบัน ถา หากขาดธาตุทองกไ็ มสามารถดำเนินกจิ การ
ลุลวงไปได ปางสัตวโลก ไมเลือกจะมาจากการกำเนิดใด ๆ ก็ลวนอยูภายใตการบังคับบัญชาของเทพเจา
ท้งั ๙ ท้งั ส้นิ
บุคคลนบั ตั้งแตพระราชาตลอดจนถึงราษฎรสามัญ ถามคี วามประพฤติไปในทางอกุศล กจ็ ะไดรับ
อกุศลผล เทพยเจา ทั้ง ๙ พระองคน้ี ทรงน้ำพระทัยเปยมไปดวยพระเมตตาคุณ ทรงควบคุมดาวนพ
เคราะห ใหเ ดนิ ตามวิถีโคจรดวยความบรบิ ูรณ ทั้งทรงธรรมเนตรสอดสองควบคมุ ทุกขส ุขของสัตวโลกดวย
โบราณบัณฑติ จงึ ไดบัญญัตไิ ว ใหมีการกระทำพธิ กี รรมบชู าดาวนพเคราะหใ นพระเมตตากรณุ าธิคณุ เปน
งานประจำป ในบรรดาพุทธบริษัทไดมาประชุมบำเพ็ญกุศลวัตร ถวายพุทธบริโภค รักษาศีล สดับฟงพระ
ธรรม บรจิ าคไทยทานทง้ิ กระจาด และลอยกระทง แผสวนกุศลแกส ัตว ที่ตกทกุ ขไดยากในนรกอเวจี

๖๑

ปฏิมากรปฏมิ ากรรมทม่ี ีแนวทางลทั ธิเตา
๑.ปุนเถา มา ๒.ปุนเถากง ๓.ไชสิน ๔.โหยกอวงพสู ะ (ครูยา)
๕.ฮว่ั ทอเซียงซอื (หมอฮูโต) ๖.ตงึ น้ไี ทสวย (เจาอาย)ุ

ทั้ง ๖ ทานนี้ ถือวา เปนเซียนเปนตัวอยาง ทีน่ าเคารพสักการะของชาวจนี และญวน เลยยกยองเปน
เซยี นซึ่งสะทอนใหเหน็ ความคดิ และความเชอื่ ไดจ ากปฏมิ ากรดงั นี้

๑. สะทอนใหเห็นภาพ ความตองการท่ีจะมีความสุขในครอบครัว ท่ีมีพอคาที่ดีและแมที่ดี ปุน
เถากง ปุนเถา มา เปนเซยี นเทพเจาตายาย ท่เี ปน ตวั อยางในการครองชีวติ จนแกจนเฒา

๒. สะทอนใหเห็นแงคิด ที่อยากเปนคนที่ร่ำรวยมีฐานะเปนเศรษฐี ไชสิน เปนเซียนหรือเทพเจา
แหงลาภยศสมบตั ิ

๓. สะทอนใหเห็นภาพ ท่ีชาวจีนมีความชำนาญในเร่ืองของสมุนไพร ยาแกโรค โหยก อวงพู
สะ เปนเจาแหงยา ทานเคยเปนเชี่ยวชาญในเร่ืองยาสมุนไพรมาแตอดีต สามารถแกโรคไดสารพัด

๔. ผูสะทอนใหเห็นภาพแพทยจีนแตโบราณ มีความสามารถมาก รักษาไดสารพัดโรค ฮั่วทอเซีย
งซือ หรือหมอฮูโต ซึ่งเปนหมอวิเศษ ในสมัยสามกก เปนหมอเทวดาท่ีสามารถรักษาโรคได สารพัด
โรค จนไดฉายาวา “ชุบคนตายใหฟน” สามารถผาตัดในการรกั ษามีการใชยาสลบ ถือวาเปนหมอท่ียอด
เยย่ี มคนหน่ึงของจนี

๕. สะทอนใหเห็นแงคิดท่ีอยากเปนผูที่มีอายุยืนยาว การมีอายุยืนยาวถือวาเปนบุญวาสนาอยาง
หนึ่ง เปนท่ีชื่นชอบของชาวจีนมาก ในการที่จะอวยพรใหใครมีอายุยืนยาวนาน ตึงน้ีไทสวย เจาอายุ

๖. สะทอนใหเห็นความตองการของคนจีนในอดีต คือ ตองการที่จะอยูรวมกันเปนครอบครัวท่ี
ผาสุก มีฐานะความเปนอยูที่มีสุขสบายร่ำรวย มีทรัพยสินเงินทอง ปราศจากโรคภัยไขเจ็บมาเบียดเบียน
รักษารา งกายใหพ นจากโรคตา ง ๆ และมีอายุยืนยาว เปน ท่เี คารพของบคุ คลท่วั ไป

เปรยี บเทยี บคตชิ นวิทยาของไทยและญวนหรือจนี บางประการ
๑.พระพุทธศาสนามหายานน้ัน พระประธานในพระอุโบสถ มีพระอัครสาวกยืนซายขวาน้ัน

คือ พระอานนท (อานานดา) และ พระมหากัสสปะ (กาเยืองเผิก) สวนใน พระพุทธศาสนาเถรวาทนั้น
พระโมคคัลลานะ (หมกุ เกีย้ นเลียน) และ พระสารีบุตร (ซาเหลย เพกิ๊ )

๒.พระกษิติครรภโพธิสัตว (เดี่ยตางเยืองโบตาก) ไดทองเที่ยวในแดนนรกเพื่อตองการโปรด
สัตวน รก ดังน้ัน เด่ียตา งเยอื งโบต าก หรอื ต่ีจง๋ั อว งผอ สกั จงึ เรียกอีกอยางหนง่ึ วา พระมาลัย

๓.พระศรีอาริยเมตไตรย (ดังลายยีหลากโตนเผิก) ทางคติญวนและจีนนั้น มีประวตั ิเลาวา เปน
พระที่มีกายอวนใหญ หนาตาย้ิมแยม หัวเราะ พุงพลุย จากรูปรางน้ี จึงไปดูเหมือนกับพระมหากัจจายน

๖๒

ไป สวนไทยเรากเ็ รียก สงั กจั จายนเ หมอื นกัน ของจนี เรยี กวา มลิ อ ฮดุ

๔.พระภูมิเจาที่(ญวนเรียก อางโถเด่ีย จีนเรียกวา เลาเอ๊ียแปะกง)และ เจาพอหลักเมือง (เซีย

งกง) ไทยจีนมีความเชื่อเหมือนกัน คลายกันไมผิดอะไร ตางกันก็ความสวยงามในการตกแตง เชน ศาล

รปู เหมอื นเครื่องประดับตกแตง

๕.ทาวจตุโลกบาล (ต๋ือดายเทียนเยือง) มีแนวความคิดที่เหมือนกัน ตางตรงกัน

ที่มาของทาวจตุโลกบาล ของจีนจะพิสดารไปตามลัทธิเตา สวนของไทยเราก็พิสดารไปตามของ

พราหมณร ปู ลกั ษณเนนความใหญโต ดคู ลายกับยักษ สว นของไทยมีรปู ลกั ษณออ นชอ ย งดงามไมน า กลวั

กจิ กรรมวดั ผล
ใหนักเรยี นตอบคำถามดงั ตอไปนี้

๑. ปฏมิ ากรและปฏิมากรรมทเ่ี ปน ท่นี ับแบง ระดับชั้นไดก ี่ช้ัน? อยางไรบาง?
๒. คำวา “ตามบา ว” หมายความวาอยา งไร?
๓. “เหยือกซอื เผิก” คือ พระนามของพระพุทธเจาพระองคใ ด?
๔. “จาตมุ มหาราช” ในภาษาญวนเรยี กอยางไร?
๕. ในพิธีท้ิงกระจาด ทำไม? ตอ งมีรูปยักษต นใหญๆ และยักษตนน้ันมีช่ือเรียกตามภาษาญวนและ

จนี วา อยา งไร?
๖. จงยกตวั อยางเทพเจา ทม่ี ีทมี่ าจากลทั ธเิ ตา มา สัก ๕ องค?

๖๓

บทที่ ๖
ศาสนพิธแี ละพิธกี รรมทีส่ ำคญั ของอนมั นิกาย

จุดประสงคน ำทาง
นักเรียนมีความรู ความเขาใจ สามารถอธิบาย ศาสนพิธีและพิธีกรรมท่ีสำคัญของอนัมนิกายได

โดยเฉพาะอยางย่ิง การทำวัตรสวดมนต นักเรียนจะเขาใจวา ทำไมเราตองสวดมนตทำวัตร ทำเพ่ืออะไร
และยงั สามารถบอกเหตผุ ลไดว า ทำไมตองมกี ารไหวเจา ทำไมตองไหวบรรพบุรษุ
จุดประสงคปลายทาง

๑. นกั เรยี นรคู วามหมายของการทำวตั รสวดมนต
๒. นักเรียนสามารถบอกขัน้ ตอนของการทำวตั รของพระภิกษสุ ามเณรของอนมั นิกายได
๓. นกั เรยี นบอกเหตผุ ลไดวาทำไมตองมกี ารไหวเ จา และไหวบ รรพบรุ ุษ
๔. นกั เรยี นรูความหมายและสามารถเลาประวัตของพธิ กี รรมทส่ี ำคญั ของพระสงฆอ นมั นิกายได

ศาสนพิธี
คำวา ศาสนพิธี คือ พิธีกรรมทางศาสนา ซ่ึงเปนวิธีปฏิบัติเก่ียวกับศาสนาที่ปฏิบัติสืบทอดกันมา

หรือเปนการแสดงออกถึงความเช่ือทางศาสนา กระน้ันก็ตาม ไมวาจะเปนพิธีกรรมประเภทใด ๆ ก็ตาม
ลวนแตมีสารตั ถะอยทู ่กี ารเสรมิ สรางความดีงาม และความบริสทุ ธขิ์ องผรู ว มพิธกี รรมเปนพื้นฐาน

สำหรับ ศาสนพิธีตาง ๆ ท่ีกระทำกัน ในพระพุทธศาสนานั้น เกิดขึ้นอยางมีเหตุผลและมี
จุดมุงหมาย มิใชเกิดจากศรัทธาที่เลื่อนลอยหรือไรเหตุผล ซ่ึงการประกอบพิธีกรรมนั้น ตองอาศัยความ
รว มแรงรว มใจของคน เพ่ือใหส ังคมเปน อนั หน่งึ อนั เดียวกนั
พิธกี รรมสวดมนตทำวตั ร

พิธีกรรมอันหน่ึง ที่เหลาชาวพุทธบริษัทปฏิบัติกันมามิไดขาด ตั้งแตโบราณกาล ก็คือ การทำ
วัตร สวดมนต หรือ เราเรียกสั้นๆ วา ไหวพ ระ ทำวัตร โดยเฉพาะอยา งยิง่ พระภิกษสุ ามเณรดว ยแลว
จะขาดเสียมิไดเลย นอกจาก ภิกษุสามเณรผูน้ันจะปวยไข หรือผูรักษาพยาบาล ภิกษุสามเณรท่ีเปนไข
และผูที่กำลังเดินทาง สวนผูที่อยูปา ก็สวดมนตทำวัตรตามลำพังผูเดียว การทำวัตรสวดมนตน้ัน ถาทำ
ใหถูกตองจะประกอบไปดวย สติปญญา เขาใจเหตุผล ในขอความที่คิด ในกิจท่ีทำ ในถอยคำท่ีกลาวอยู
น้นั จกั มีคณุ านสิ งสมากมายเหลือคณานบั ถงึ ขนาดเปน หนทางหนงึ่ แหง การหลดุ พน

ดังท่ี พระพทุ ธองค ทรงตรัสไววา เหตุแหง วิมตุ ติ ๕ ประการ ในจำนวน ๕ ประการน้ัน มีการฟง
ธรรม การเทศน การสวดมนตสาธยาย การคิดอยางละเอียด ประการสุดทายไมมีทางเลือกตอง ทำ

๖๔

สมาธิใหจิตตั้งมั่น แลวเพงลงไปท่ีลักษณะอาการของ กาย เวทนา จิต ทั้ง ๓ อันน้ี เรียกวา “ธรรม”
เมื่อเห็นธรรมชัดเจนในจิตใจ จนไมสามารถจะยึดมั่นเอาอะไรมาเปนตัวเราของเราได จิตก็ปลอยวางของ
หนัก คือ ความทุกขทั้งปวงที่แบกไวในใจ เห็นความเปนจริงวามันอยางนั้นเอง จิตก็หลุดพนตาม
กำลังสติปญญา จะมากนอยสน้ั ยาวกแ็ ลวแตสติปญญาทป่ี ลอ ยวางได เหตแุ หงการหลดุ พน ปลอยวางน้ี มี
๕ ประการ ใหเราเลือกดังกลาวมาแลว การทำวัตรสวดมนต ท่ีแปลเปนภาษาของแตละชาติ
เพื่อใหตนเองเขาใจความหมายและพินิจพิจารณาตามอยางใจจดใจจอ จะกอใหเกิดท้ัง สมาธิ และสติ
ปญญาขึ้นอยางลึกซ้ึง หากเปนผูมี พุทธจริตและปญญินทรีย คือ ปญญาเปนใหญ ก็สามารถทำลาย
ความเชอื่ มนั่ ถอื มน่ั อันเปน ท่ีมาแหง ความทกุ ขท้งั ปวงลงไดไมมากกน็ อ ย พระพุทธองคทรงตรสั ไวว า

“ดูกอนภิกษุทั้งหลาย อีกประการหนึ่ง (ใน ๕ ประการ) พระศาสดา ก็ไมไดแสดงธรรมแก ภิกษุ
แมภิกษุกไ็ มไ ดแสดงธรรมเทาที่ไดสดับ ไดศึกษาเลาเรยี นมาแกชนเหลาอ่นื โดยพิสดาร (ไมไดฟง เทศน และ
ไมไ ดเทศนใหใ ครฟง ในขณะน้นั ) ก็แตว า ภิกษุยอ มทำการ สาธยายธรรม ทไ่ี ดสดบั มาไดศ กึ ษาเลาเรียนมา
โดยพิสดาร เมื่อเธอเขาใจอรรถ เขาใจธรรม ยอมเกิดปราโมทย เมื่อเกิดปราโมทยแลว ยอมเกิดปติ เม่ือใจ
เปด ปตแี ลว กายยอ มสงบผูมกี ายสงบแลว ยอ มไดเ สวยสขุ เมอื่ มสี ขุ จติ ยอ มต้งั มนั่

ดูกอนภิกษุทั้งหลาย นี้เปนเหตุแหงวิมุตติ ขอท่ี ๓ ซ่ึงเปนเหตุใหจิตของภิกษุผูไมประมาท มี
ความเพียร มีความเด็ดเด่ียว ท่ียังไมหลุดพนอาสวะท่ียังไมส้ินไป ยอมถึงซึ่งความสน้ิ ไปหรือเธอยอมบรรลุ
ธรรมอันเกษมจากโยคะช้ันเยี่ยมท่ีเธอยังไมไดบรรลุ” นี้คือ ผลแหงการทำวัตรสวดมนต อยางรูจัก
ความหมายในการสวดนั้นๆ ยอมสงผลไดไกล ถึงขนาดความหลุดพน อันเปนเปาหมายสูงสุดของพุทธ
ศาสนา ทานผูรูท้ังหลาย ในสมัยโบราณ จึงมีพิธีทำวัตรสวดมนตมามิไดขาด อยางชนิดที่เรยี กวา ทำเปน
ประจำ เชา - เย็น จนกลายมาเปนความเคยชิน เลยเรียกการกระทำนี้วา การทำวัตร ถาจะถามวา วัตร
คือ อะไร? ทำไมจึงตองทำวัตร? ทำวัตรนี้เพ่ืออะไร? และทำวัตรโดยวิธีใด? อะไร?...ทำไม?...เพื่ออะไร?...
และ โดยวิธีใด? คำถาม ๔ ขอนี้ คือ คำถามที่ชาวพุทธ จะตองถามและจะตองรับรูคำตอบไปในตัวทุก
เร่ืองที่มาเก่ียวของ มิฉะน้ัน จะหนีไมพนความงมงายไมรูจัก “สิ่งท่ีตนคิด กิจที่ตนทำและคำท่ีตนกลาว”
แมสิ่งที่ตนทำอยูเปนประจำ ก็ยังไมรูวา คือ อะไร? ทำไปทำไม? ทำเพื่ออะไร? และจะทำใหถูกตองโดย
วิธใี ดไมสามารถรไู ด

การทำวัตร
วตฺตํ แปลวา หนาที่ประจำ เปนภาษาบาลี มีความเปนมาจากการเขาเฝาพระพุทธเจา เชา –

เย็น เมื่อเขาเฝาตองกราบตองไหวและคอยฟงคำสาธุการ พร่ำพรรณนา ถึงพระพุทธคุณมหาศาล
ตลอดท้ังพระธรรมคุณ พระสังฆคุณ ดวยใจเคารพ เตือนสะกิดใจ ค่ำ-เชา เรา ใจใหเกิดศรัทธาปราโมทย
ตลอดท้งั ตอกย้ำซำ้ เตือนถึงคำส่งั สอนทเ่ี ปน พหลุ านสุ าสนี คือ คำสง่ั สอนที่พระองค ทรงพร่ำสอนมาก คือ

๖๕

เรอื่ ง ขันธท ั้ง ๕ จำแนกแยกแยะออกมาใหเหน็ วา ขันธ ๕ ทำใหเ ราเปน ทุกข เพราะหลงยดึ มั่นใน ขันธ ท้ัง
๕ นี้

สรปุ แลว การทำวัตรสวดมนต ก็คอื การเขาเฝา พระพุทธเจา ดวยกาย คือ การกราบไหว เขาเฝา
ดวยวาจา คือ การสวดมนตสาธยายสรรเสริญพระคุณ และใครครวญพระธรรมคำส่ังสอนในบทสวดนั้น
จนทำใหเกิดปญญารูแจง เขาใจตามเนอ้ื หาสาระในการสวด จิตใจในขณะน้ัน จะมีท้ังสติ สมาธิ ปญญา
เปน จติ ชนดิ เดียวกับจติ พระพทุ ธเจาดว ยใจ

การทำวตั รของพระสงฆอ นมั นิกาย
สวดมนต คือ การสวดภาวนาดวยการออกเสียงพรอมๆกัน ดวยดำรงจิตนอมเคารพบูชาคุณพระ

ศรีรัตนตรัย ซ่ึงมีบทสวดมนตถวายพระพุทธเจาและพระโพธิสัตว ถวายการสักการบูชา ถวายทักษิณา
ยกยองพระเมตตากรุณาธิคุณ นมัสการสารภาพในอัปปวิชช และอาปต ติผิดพลาดลว งละเมิดในอดตี ขอ
พระบารมีของพระพุทธองค เปนท่ีพ่ึงอยาใหจิตหว่ันไหว ปราศจากโรคาพยาธิ สรรพภยันตรายท้ังหลาย

การสวดมนต เปนศาสนกิจที่สำคัญอยางยิ่ง ที่พระภิกษุสามเณรทุกรปู จะตอ งปฏบิ ตั ิเปน กจิ วัตร
ประจำตลอดเวลาที่อุปสมบท ดังที่วา “มีบาตรไมโปรด มีโบสถไมลง จะเปนสงฆไดอยางไร” การสวด
มนตท ำวตั รแบง ออกเปน ๒ อยาง คือ

๑)การทำวัตรเชา พระภิกษุสงฆ ตองลงอุโบสถ นมัสการพระพุทธปฏิมากรองคประธานในพระ
อุโบสถ สวดมนตตามบทแบบที่กำหนด ต้ังแต ตนจนจบ ซึ่งใช เวลา ๔๕ นาที – ๑ ชั่วโมง ในการทำวัตร
เช าแตละวดั ก็จะกำหนดเวลาเอง เพื่อความพรอมเพรียงของพระภิกษุสามเณรท่ีอยูในวัดนั้น แตสวนมาก
เวลาทก่ี ำหนดกันคือ ๐๔.๐๐ น. หรอื ไมก็ ๐๘.๐๐ น.

๒)การทำวัตรเย็น พระภิกษุสงฆ ตองลงอุโบสถ นมัสการพระพุทธปฏิมากรองคประธานในพระ
อุโบสถ สวดมนตตามบทแบบท่ีกำหนด เชนเดียวกับตอนเชา ซ่ึงบทสวดมนตเย็นกับบทสวดมนตเชาจะไม
เหมือนกัน ใชเวลา ประมาณ ๑ ชั่วโมง ทั้งน้ี เวลายาวนานในการสวดมนต ก็ขึ้นอยูกับบทสวดมนตดวย
คอื บทสวดมนตนั้น จะมีหลายบท และยาวส้ันตางกนั สว นเวลาทำวัตรเย็นชว งไหนนั้น แตละวัดก็จะ
กำหนดเวลาเอง เพ่ือความพรอมเพรียงของพระภิกษุสามเณรที่อยูในวัดน้ัน แตสวนมากเวลาที่กำหนด
กัน คือ ๑๖.๐๐ น. หรือไมก็ ๒๐.๐๐ น.

บทสวดมนตทำวัตรเย็นของพระสงฆอ นัมนกิ าย ก็จะประกอบดว ย บทสวดมนต ยีดา หองยัน
ท้ีถึก ญึกต็อม เหว่ียนซัน เหวี่ยนหยี ตามกวีอี สำหรับชวงที่ตองเดินเวียนทักษิณารอบพระปฏิมา ๓
รอบ กจ็ ะภาวนาวา “นามโมอายีดาเผิก” ซึ่งชว งทีเ่ วียนนี้ กจ็ ะเวยี นเมื่อสวดมนตบท ท้ีถึก จบ

การปฏิบัติในพิธีสวดมนต จะมีพระภิกษุตน เสยี งหน่งึ รูปเปนผบู อกบทมนตแ ละคอยตีระฆัง ซึ่ง
ภาษาญวนเรียกวา “จวง” ภาษาจีนเรียกวา “เคง” ซ่ึงมีสัณฐานเหมือนขันน้ำสัมฤทธิ์ วางบนเบาะ ขาง

๖๖

ขวามือของแทนบูชา การเคาะระฆังทีหนึ่ง เปนอาณัติสัญญาณบอกใหรูวา ถึงคราวข้ึนตนบทมนตใหม
จบบทมนตเ กา และเพื่อเปน การบูชา

นอกจากน้ี ยังมพี ระภกิ ษรุ องอีกรูปหน่งึ เปนผตู เี กราะไม ซง่ึ ภาษาญวนเรยี กวา “หมอ” ภาษาจีน
เรียกวา “บักฮ้ือ” วางอยูบนเบาะขางซายมือของแทนบูชา การตีเกราะไมนี้ เปนเคร่ืองหมายบอก
จงั หวะคำ เรว็ หรือชา เพ่อื พระภกิ ษทุ กุ รูป จะไดส วดเขา ระเบยี บถกู ตองตามจงั หวะพรอมกัน

ในระหวางการสวดมนต พระภกิ ษมุ ีการเปลย่ี นแปลงอริ ยิ าบถตามบทมนตทีส่ วด คือ
- พนมมือยกข้นึ สูงเพยี งอก
- คกุ เขา พนมมือ
- กราบเบญจางคประดษิ ฐ
- ลกุ ข้ึนยืนอยูในระเบยี บ
- เดินทกั ษณิ าเวยี นรอบพระพทุ ธปฏมิ าสามรอบ
- สวดมนตเ ปนจังหวะ ยาว สน้ั ชา เรว็ เนนเสียง และตางๆ
การปฏิบัติสวดมนต ทำนองดังกลาวน้ี ถือวาเปน การฝกหดั ใหจ ิตโนมนา วดูดดม่ื เขา หาในธรรม
รสเพิ่มพูนกำลังใจยิ่งขึ้น สวนการสวดมนต พรอมดวยมีการเปล่ียนแปลงอิริยาบถน้ัน มีนัยวา เพ่ือให
รางกายออกกำลัง ใหเกิดความอบอุนพอตอสูกับอากาศที่หนาว โดยเฉพาะอยางยิ่ง ในเขตแควน
ภาคเหนือของประเทศจีนหรือประเทศที่หนาว ซึ่งมีหิมะเต็มทวมสนาม เต็มหลังคาโบสถและวิหาร
ทั้งนี้ เพื่อเปนการออกกำลังใหเกิดความอบอุนบำรุงรางกายใหแข็งแรงสมบูรณทนตอความหนาวไปใน
ตัว ครั้นเมื่อ พุทธศาสนามหายานไดเผยแผเขามาในประเทศไทย พระภิกษุก็ยังคงการปฏิบัตินี้เอาไว
เพราะเห็นวาเปนสงิ่ ทีด่ ี
การสวดมนตนั้น เปนการปฏิบัติใหจิตสำรวม เปนการฝกจิต ขมจิต ปราบจิตใหสงบ ระงับความ
ฟุงซาน ความกังวน ความด้ินรน ความอยากปรารถนาเหลานี้ใหเบาบางออนโยนลง หมดความกระดาง
นยั เมื่อจิตหางพน จากกามราคะหลงใหลใฝฝนทางโลกยี  ก็จะเกิดกุศลจิตมองเห็นชีวติ เปนของหมุนเวยี นไม
เปนส่ิงแนนอน จิตก็จะออนโยนลงในสันดานเปนสิริมงคลอันจะปริมาณมิได ดวยการปฏิบัติสวดมนต
ดงั กลา วน้ี
พุทธศาสนามหายาน ไดยึดหลักปฏิบัติวา การเจริญสวดมนตเปนกิจวัตรท่ีสำคัญที่สุด ใน
ขอ ปฏิบัติศาสนกิจ จะปฏิบัติขาดตกบง พรอ งไมไดเ ปนอันขาดแมแ ตเวลาเดียว เปนการบังคับใหพระภิกษุ
จำตอ งปฏบิ ัติทกุ วัน ตดิ ตอ กันไปเร่อื ย ๆ ตลอดระยะเวลาท่มี ีพระภกิ ษุอยูประจำอารามนนั้ ๆ

๖๗

พธิ ีการไหวเ จา
การไหวเจา เปนประเพณีที่ชาวจีนประพฤติปฏิบัติสืบตอกัน มากวา ๓,๐๐๐ ป ตั้งแต รัชสมัย

ราชวงศโจว เพื่อใหเกิดความเปนสิริมงคล และนำมาซึ่งความสุขความเจริญรุงเรืองแกตนเองและ
ครอบครัว ท้ังกิจการงานธุรกิจที่ประกอบอยู ชาวจีนและชาวญวนจึงมีความเชอ่ื สืบตอ ๆ กันมาวา ในป
หน่ึง ๆ มักจะมีสิ่งเลวรา ย เรื่องไมดีงาม เร่ืองอัปมงคลมากระทบกระทั่ง หรือรบกวนการดำเนินชวี ิตของ
คนเรา จนทำใหเกิดอุปสรรคตางๆ เชน การเจบ็ ไขไดปวย การงานติดขดั ไมร าบร่ืน เงินทองไมคลอง
ทำอะไรก็พบแตความยุงยาก คาขายลำบากมีแตอุปสรรค บุตรบริวารกอเรื่องวุนวาย นำความยุงยาก
ลำบากใจมาให หรือเหตุการณตางๆ ท่ีผิดปกติ ทำใหรูไดวา ดวงชะตาชีวิต ไมดีนัก จึงจะตองมีการ
ขวนขวายหาที่พ่ึง จึงทำใหกอกำเนิดประเพณี การไหวเจา ไหวสิ่งศักดิ์สิทธิ์ และไหวบรรพบุรุษ ข้ึน

การไหวเจา นอกจากจะเปนการแสดงความกตัญูกตเวทีตอผูท่ีลวงลับไปแลว ยังเปนการ
วิงวอนตอสิ่งศักดิ์สิทธ์ิชวยดลบันดาล ใหพบแตความสุขความเจริญทำมาคาข้ึน ธุรกิจเจริญรุงเรือง มี
สุขภาพแข็งแรง ครอบครัวลูกหลานเปนคนดีงาม ดังนั้น เพ่ือความไมประมาท และเสริมสรางความ
ม่ันใจ ท่ีจะชวยใหผานพนอุปสรรคและปญหาตาง ๆ ที่ผานเขามาในแตละป นอกจากการแกไขดวย
สติปญญาและความสามารถแลว โบราณาจารย ยังไดแนะนำให ไหวเจา เพ่ือเสริมสิริมงคลและพลังแหง
ชีวิตพิชิตอุปสรรคใหเกิดกำลังใจ โดยเทพเจา องคสำคัญของชาวจีน ท่ีจะตองไหวชวงปใหมหรือเทศกาล
ตรุษจีน ก็คือ เทพเจาไฉซิงเอี้ย เทพเจาแหงโชคลาภ ความม่ังค่ัง และ การคาขาย เพื่อขอพรใหคุมครอง
ดวงชะตาชีวิต คุมครองปเกิด ทุกนักษัตร ซึ่งชะตาชีวิตของคนเรายอมมีขึ้นมีลง มีดีมีราย หมุนเวียน
เปลี่ยนกันไป ฉะนั้น การไหวเทพเจาคุมครองดวงชะตา จึงเปนเร่ืองสำคัญ ชาวจีนจะใหความสำคัญกับ
เทพเจาไทสวยเอยี้ อยา งมาก ดังจะเหน็ ไดจาก โหราศาสตรห รอื ดวงจีนท่ีผูกพันกับเร่ืองนกั ษัตรปเกิด หรือ
ดวงชะตาชีวิตของมนุษยท กุ ผูทกุ นาม

พิธีไหวบ รรพบรุ ุษ
ขงจื้อเปนผูเนนย้ำการสักการบูชาบรรพบุรุษอยางยิ่ง ในบทนิพนธเกี่ยวกับหล่ี หรือ ความสมควร
เหมาะสม ทานกลาวไวทำนองวา “ การกตัญู หมายถึง การเชื่อฟง รับใชบิดา มารดาตอนยังมีชีวิตให
เหมาะกับหลี ฟงทานใหเหมาะกับหล่ี เสียสละใหเหมาะกับหลี่ ท้ังยังใหปรนนิบัติผูตายคลายดังทานยัง
เปน” คนจีนใหความสำคัญแกผูตายเทากับคนเปน การเคารพกราบไหวคนตาย ก็กระทำด่ังตอผูน้ันยังมี
ชีวิต มีผูกลาววา แมการเซนไหว จะเปนการแสดงความเคารพตอบรรพบุรุษ ก็ยังแสดงใหเห็นถึง
ความกลัววา หากไมปรนนิบัติผูตายใหดีแลว อาจกระเทือนตอชีวิตความเปนอยูของคนท่ีดำรงอยู เทศ
กาลเช็งเมง เปนการแสดงออกถึงการกราบไหวบรรพบุรุษ บรรพบุรุษที่ตายไดรับอาหาร เครื่องดื่ม กิน
เซนไหว ขณะเดียวกัน ลูกหลานท่ียังอยูก็ไดอาหารเครื่องเซนไหวไวกินดื่ม นอกจากน้ัน ยังเซนไหวแผน
ปายบรรพบรุ ุษท่เี หน็ อกี ดวย

๖๘

พิธีกรรมทสี่ ำคญั ของอนัมนกิ าย

พิธีกงเตก
ตามความหมายของพจนานุกรมฉบับ(ฉบับราชบัณฑิตสถาน) ป ๒๔๙๓ ใหความหมายวา

การทำบญุ ใหแ กผ ตู ายตามพธิ ขี องนักบวชในพระพทุ ธศาสนาแหง นิกายจีนและญวน
พิธีกงเตก กลาวกันวา เกิดข้ึนเปนครั้งแรก ในสมัยราชวงศจิ้น แหงประเทศจีน คำวา

“กงเตก” เปน คำแปลจาก บญุ คุณของพระสูตร คอื ทำบุญและอทุ ศิ ใหแกผ ูตาย ตอมา ไดใชเ ปน ศพั ท
เฉพาะในพิธศี พของสงฆ เพราะชาวจนี นิยมประกอบพิธสี งฆเฉพาะงานศพเทา น้ัน

กงเตก หลวง
ยอนเวลาไปรอยกวาปมาแลว ในวังหลวง ที่กรุงเทพฯ น้ีเอง เร่ิมมีพิธีกงเตกข้ึน โดยพระราช

ประสงคในรัชกาล ที่ ๔ ท่ีจะพระราชทาน สมเด็จพระเทพศิรินทรามาตย (พระราชมารดาแหงสมเด็จ
พระปยะมหาราช) ซ่ึงขณะน้ัน พระศพประดิษฐานบำเพ็ญพระราชกุศล ณ หอธรรมสังเวชโดย โปรดฯ
ใหพระสงฆญวนเขามาทำพิธี เพราะเวลานั้น พระจีนคงจะยังไมมีบทบาทเทาพระญวน พิธีกงเตก ในครั้ง
น้ี โปรดฯ ใหสมเด็จเจาฟากรมพระบำราบปรปกษ อำนวยการรวมกับพระผูใหญฝายญวน ๒ รูป คือ
องคฮึงกับองคกราม ครั้งน้ัน จึงเปนปฐมเหตุใหทรงต้ังพระญวนดำรงสมณศักดิ์ ดวยไดเขามาทำหนาที่ใน
พระราชพิธีหลวง อันควรไดรับสมณศักดิ์เชนเดียว กับพระสงฆไทยในแผนดิน ตอมา คือ สมัยรัชกาลที่
๕ ก็โปรดฯ ใหจดั การ พระราชพิธกี งเตก ใน พ.ศ. ๒๔๒๓ เพื่ออุทิศพระราชกุศลพระราชทานสมเด็จพระ
นางเจาสุนันทากุมารีรัตน (พระนางเรือลม) และสมเด็จพระเจาลูกเธอ เจาฟากรรณาภรณเพชรัตน ซึ่ง
สิ้นพระชนมพรอมกันคราวเกิดอุบัติเหตุเรือลมระหวางเสด็จบางปะอิน โดยต้ังการพระราชพิธี ณ ลาน
พระมหาปราสาท พิธีกงเตกหลวง อีกครั้ง ท่ีหลายคนคงเคยเห็นเคยทราบ คือ ครั้งงานพระศพ สมเด็จ
พระนางเจารำไพพรรณี พระบรมราชินี ใน รัชกาลที่ ๗ โดยจัดพิธี ณ ลานใกล พระท่ีน่ังดุสิตมหาปราสาท
และในคร้ังลาสุด ก็คือ พระราชพิธีกงเตก สมเด็จพระศรีนครนิ ทราบรมราชชนนี โดยจัดพระราชพิธี ณ ที่
พระบรมมหาราชวงั พระทน่ี ัง่ จักรีมหาปราสาท

พธิ ไี ทยทานท้ิงกระจาด
กระจาด คือ ส่ิงของที่ถวายพระ สำหรับสามัญชนแลว ก็คอื ของใหทานนั่นเอง พิธีท้งิ กระจาด

นี้ ชาวญวนและชาวจีน ถือเอาเปนพิธีประกอบเมตตาธรรม กำหนดทำกันในวันเพ็ญ ขึ้น ๑๕ ค่ำ เดือน
๗ ตามปฏิทินจันทรคติจีนเปนประจำทุกป ตามธรรมเนียมของชาวพุทธนิกายมหายาน ชวงระหวาง
เดือนเจ็ด หรือ เทศกาลวันสารทเดือนเจ็ด ทางจันทรคติ มีกำหนดระยะเวลา ๑ เดือน ประตูเมอื งนรกจะ
เปดกวาง ใหเหลาวิญญาณที่ถูกคุมขังอยูในเมืองนรก ที่ไรอิสรภาพไมสามารถไปไหนได และตองอด

๖๙

อยากหิวโหย จะไดรับการนิรโทษกรรมชั่วคราว ใหผลัดเปลี่ยนหมุนเวียนกันออกไปเที่ยว เยี่ยมเยือน
บุตรหลาน ญาติมติ ร วิญญาณเหลา น้นั ตางเฝารอคอยและมีความยนิ ดปี รดี ากนั ทั่วหนา

ในพระสูตรของนิกายมหายาน ตอนหน่ึงกลาววา สมัยหนึ่ง พระผูมีพระภาคเจา เสด็จประทับ
อยูนิโครธาราม ในเมือง กบิลพัศดุ พรอมดวยพระภิกษุซ่ึงเขาหอมลอมสดับพระธรรมเทศนา ในเวลาน้ัน
พระอานนท ไดไปน่ังสมาธิ บำเพ็ญเพยี รแตผูเดียวในท่สี งดั

ครั้นเวลาดึก พระอานนทไ ดท อดสายตา ไปแลเห็นอสรู กายตนหน่ึงรา งกายซบู ผอม นาสะพรงึ กลัว
อสูรกายนั้น มาประนมมือเฉพาะหนาพระอานนท และบอกแกพระอานนท วา อีก ๓ ราตรี ทานจะ
มรณภาพ แลวจะตองมาเปนอสูรกายเชนขาพเจานี้ พระอานนท ฟงดังนั้น ก็สะดุงตอมรณภัยเปนอัน
มาก (เพราะขณะนั้นพระอานนทยังไมบรรลุพระอรหันต ) จึงถามอสูรกายไปวา ทำฉันใดเลา อาตมาจึง
จะพนจากภัยนั้น อสูรกายก็ตอบวา ถาทานจะพนจากมรณภัยก็ใหบูชาพระพุทธ พระธรรม พระสงฆและ
บริจาคทานแกยาจกเข็ญใจที่อดยากและแผกุศลไปใหอสูรกายท้ังหลาย ทานก็จักมีอายุยืนตอไป และ
อสูรกายท้ังน้ัน ก็จักอาศัยสวนกุศลที่ทา นอุทิศใหพนทุกขภาวะไปสุคติ พระอานนทไ ดน ำความน้ีข้ึนกราบ
ทูลสมเด็จพระผูมพี ระภาคเจา พระผูมีพระภาคเจา กเ็ ห็นดวยกบั ความนั้น แตตรสั เพิ่มเติมวา การ
ที่จะบริจาคทานใหถึงพวกอสูรกายน้ันยาก เพราะพวกอสูรกายนั้นไดสรางอกุศลกรรมไวมาก จักตอง
นิมนตพระอริยเจาท้ังหลาย มาประชุมกัน เจริญพระคาถา เจ๊ียะยูไล ดวยทานทั้งหลาย จึงจะเปน
ผลแกอ สรู กายเหลา น้นั พระอานนทก ป็ ฏิบตั ิตาม

ฉะนั้น การทำบุญทิ้งกระจาด ซึ่งสืบตอมาจนทุกวันนี้ จึงมีการใหทานทั้งผี (อสูรกาย) และ
คนท่ีใหผีกม็ ีอาหาร ซ่งึ ไปตั้งเซนและเสื้อผาเงนิ ทอง (กระดาษเงนิ กระดาษทอง) และของใช (ที่ทำดวย
กระดาษ) เอาไปเผา สวนท่ีใหคนก็เปนอาหารเจ เชน ขาวสาร เปนตน และของใช ต้ังแตเสื้อผาไป
จนกยุ เลย (หมวกเจ็ก) และเกย๊ี ะ (รองเทาแตะ)

พิธีท้ิงกระจาด นิยมกระทำกันในเทศกาลกนิ เจ และในพิธีกงเตก พิธที งิ้ กระจาด จะมกี ารจัดทำรูป
ขนาดใหญเ รียกวา “องคเตื๊องหรือไตซอื เอย๊ี ” ซงึ่ บนศีรษะมีรูปเจา แมก วนอิม ซึ่งเปนพระโพธสิ ัตวแบงภาค
มาเกดิ เพื่อทำหนา ทด่ี ูแลมิใหพ วกปศ าจแยงชงิ เครือ่ งเซน ไหวกัน

เทศกาลกนิ เจ
ประวัติการกินเจเดือนเกาจีน “เกาอวงเจ” หรือ “กิวอวงเจ” พิธีการกินเจเดือนเกา หรือ

เทศกาลกินเจ กำหนดเอาวันตามจันทรคติ คือ เริ่มต้ังแต วันข้ึน ๑ ค่ำ ถึง ๙ ค่ำ เดือน ๙ ตามปฏิทินจีน
ทุกๆ ป รวม ๙ วัน ๙ คนื

๗๐

ในพระพุทธศาสนาฝายมหายานมีอรรถาธิบายวา “เปนการประกอบพิธีกรรม เพื่อสกั การบูชา
พระพุทธเจา ในอดีตกาล ๗ พระองค และพระมหาโพธิสัตว อีก ๒ พระองค รวมเปน ๙ พระองค
(กึ๊ววาง) ดวยกัน หรืออีกนัยหนึ่งเรียกวา ดาวนพเคราะห ทั้ง ๙ อันมี ดาวพระอาทิตย ดาว
พระจันทร ดาวพระอังคาร ดาวพระพุธ ดาวพระพฤหัสบดี ดาวพระศุกร ดาวพระเสาร ดาวพระ
ราหู และดาวพระเกตุ”

ในพิธีกรรมสักการบูชาพระพุทธเจา ๗ พระองค และพระมหาโพธิสัตว อีก ๒ พระองคนี้
สาธุชนในพุทธศาสนา ตางสละเวลาและกิจทางโลกมาบำเพ็ญศีล ต้ังปณิธานกินเจ บริโภคแตอาหารผัก
และผลไม งดเวน อาหารเนอ้ื ของสดคาว ดว ยการสมาทานรกั ษา ศีล ๓ ขอ กลาวคือ

๑. เวนจากการเอาชวี ิตของสัตวมาบำรงุ ชวี ิตตน
๒. เวน จากการเอาเลือดของสตั วม าเพ่ิมเลอื ดตน
๓. เวน จากการเอาเน้อื ของสตั วมาเปน เนอ้ื ตน

เพื่อซักฟอกมลทินออกจาก รางกาย วาจาและใจ ตางสวมเส้ือผาสีขาวสะอาดบริสุทธ์ิ
ปราศจากจุดดางพรอย พากันเดินทางสูวัดวาอารามพรอมดวย ดอกไม ธูปและเทียน ไปนมัสการนอม
บูชาแดองคสมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจาและพระพุทธเจา ท้ัง ๗ พระองค อีกทั้ง พระมหาโพธิสัตว ๒
พระองค พรอมจัดหาเครือ่ งกระดาษ ทำเปนรูปเครื่องทรงเส้ือผา หมวก รองเทา กระดาษเงิน กระดาษ
ทอง ตางๆ ไปนอมถวายเปนเครื่องสักการะ เปนกุศลสมาทาน หลังจากนั้น จะรวมกันสวดมนตทำ
สมาธิภาวนาแผเมตตาจิตขอพร เพ่อื ความเจรญิ สมบูรณพูนสุข

เบอ้ื งตนแหงพิธกี รรมเกาอว งเจ มีอรรถกลา วไวดงั นี้ ในกาลคร้งั หน่ึง พระพทุ ธองค ทรงประทับ
อยู ณ สีวสลัยรัตนสถาน มีบรรดาพระมหาโพธิสัตว ทาวมหาพรหม ทาวสักกะ เทพยเจา ยักษ นาค
คนธรรพ กินนร ฯลฯ ไดพากันมาเฝาพระพุทธองค ในขณะนั้น มีพระมัญชุศรีมหาโพธิสัตว ไดทูลถามตอ
พระผูมีพระภาคเจา วา

“ขา แตพระองคผ ูเจริญ อันพระเทพสตั ตเคราะห ทั้ง ๗ พระองค ไดม ีกศุ ลสะสมมาอยางไร? กับมี
ปจจัยเหตุอยางไร? จึงไดเสวยทิพยผลอันรุงเรือง พรอมเพียบไปดวยยศและอำนาจในเทวภพนี้” สมเด็จ
พระบรมศาสดา จงึ มีพระพทุ ธดำรสั ตอบวา “ดกู อนมญั ชศุ รี อนั ดาวเทพสตั ตเคราะห ท้ัง ๗ นั้น แทจ ริง
เปนพระอวตารภาพแหงอดีตพระพุทธเจา ๗ พระองค ทรงแบงภาคมาแสดงใหปรากฏกับพระมหา
โพธิสัตว อีก ๒ พระองค ก็แบงภาคมาเปนดาวพระราหูและดาวพระเกตุ รวมเปนดาวพระเคราะห ทั้ง
๙ ฉะน้ัน จงึ สมบรู ณดวยอลงั การแหงยศและอำนาจ อันไมมีปรมิ าณเหน็ ปานฉะน้ี”

พระพุทธเจา ท้ัง ๗ พระองค และพระมหาโพธิ์สัตว ท้ัง ๒ ทรงต้ังพระปณิธานจักโปรดสัตวโลก

๗๑

จงึ ไดแบงพระภาคมาเปนเทพยเจา ๙ พระองค เทพยเจา ท้งั ๙ พระองคนี้ ทรงอำนาจตบะอันเรืองฤทธิ์
บริหาร ธาตุท้ัง ๕ ในจักรวาล ไดแก ธาตุดิน ธาตุน้ำ ธาตุไฟ ธาตุลม และธาตุทอง ท่ัวทุกพิภพนัอย
ใหญ สารทิศ จึงทรงแบงพระภาคตอจากนี้ อีกวาระหน่งึ เปนดาวนพเคราะห ดังตอไปนี้

พระนามปรากฏเปนดาว ญวนเรยี กวา

๑.พระวชิ ัยโลกมนจรพุทธะ ดาวพระอาทิตย ไทเ ยอื ง

๒.พระศรีรัตนะโลกประภาโฆษะอิศวรพุทธะ ดาวพระจันทร ไทออ็ ม

๓.พระเวปุลลรตั นะโลกสุวรรณสทิ ธิพุทธะ ดาวพระองั คาร หมอกดกึ๊

๔.พระอโศกโลกวิชยั มงคลพทุ ธะ ดาวพระพธุ เยิงเฮ้งิ

๕.พระวิสทุ ธอิ าศรมโลกาปุลลปรัชญาวภิ าค ดาวพฤหสั บดี โถตู

๖.พระธรรมมตธิ รรมสาครจรโลกมโนพุทธะ ดาวพระศุกร ไทบ ดั

๗.พระเวปุลลจนั ทรโลกไภวัชชไวฑรู ยพทุ ธะ ดาวพระเสาร ถเี่ หย่ียว

๘.พระศรีสขุ โลกปทมครรภอลงั การโพธสิ ัตว พระราหู ราโหว

๙.พระศรเี วปุลลสังสารโลกสขุ อิศวรโพธิสตั ว พระเกตุ เกโด

เทพยเจา ทง้ั ๙ พระองคน้ี ทรงมนี ำ้ พระทัยเต็มเปยมไปดวยพระเมตตาคณุ ทรงควบคุมดาวนพ

เคราะหใ หเดนิ ตามวิถีโคจรดวยความบริบูรณ ทั้งทรงธรรมเนตรสอดสองควบคุมทกุ ขส ขุ ของสัตวโ ลกดว ย

ในพุทธศาสนามหายาน ยังมอี รรถกลา วอธิบายวา “ดาวพระเคราะห็ ท้ัง ๙ น้ี ตางกระทำการใน
หนาท่ีหมุนเวียนธาตุ ทั้ง ๕ ใหแกโลกมนุษยนับเปนเวลาหลายลานปมาโดยมิไดหยุดพักเลย ก็เน่ืองดวย
พระองคทรงบัญชาบริรักษควบคุมอยูและทรงเล็งทิพยญาณวา ถาหากดวงดาวนพเคราะหจะหยุดพัก
แมเพียงขณะใดขณะหน่ึงเล็กนอยเทานั้น ก็จะเกิดมหันตภัยอยางใหญหลวงสุดจะประมาณได
โลกมนุษย ก็จะถึงซ่ึงความพินาศสลายลง มนุษยกับสัตวโลกจะตายหมด จะไมมีแมแตละอองธุลีของ
สังขารเหลอื เลย”

อันพิธีกรรมบูชาดาวนพเคราะหนั้น นับวามีอานิสงสมากมาย ทั้งเปนกรรมคติ และเกิดธรรม
มิตรสูบรรดาพุทธบริษัทท้ังหลาย ไดมีอสิ ระทำการวิสาสะกันในยามที่ตางตนตางมีจิตเบิกบานผองแผวถือ
ศีล กินเจ นุงขาว หมขาว อันเปนปจจัยเตือนตนเองใหสำนึกวา ตนเปนคนบริสุทธิ์ขาวสะอาดทั้งกาย
วาจา และใจ อยูในศีลธรรมและสามัคคีธรรม พรั่งพรอมอยูแลวท่ีจะใหอภัยอโหสิกรรมซึ่งกันและกัน
รวมกันนอมนมัสการ เทพยเจา ทั้ง ๙ พระองคน้ี เปนการแสดงความเคารพในพระเมตตากรุณาธิคุณ
และรวมกันถวายเครื่องสรรพสักการบูชาแก พระองค ท้ัง ๙ เปนการบูชาพระเมตตาคุณที่ทรงไวซ่ึงธาตุ

๗๒

ท้งั ๕ ใหแ กโลกทุกโลกดำรงอยูตามจักรราศียงั่ ยืนตลอดมา จึงพรอ มกนั นอมขอพระกรุณาธคิ ุณ ไดโปรด
ประทานพรใหอยเู ย็นเปนสุข

พิธีกรรม ท้งั ๑๐ วนั ของเทศกาลกนิ เจ
ตลอดระยะเวลา ๑๐ วนั ของเทศกาลกินเจ ก็จะมีวนั สำคญั อยูป ระมาณไมก ี่วนั ซึ่งจะอธบิ ายแตวัน
หลักๆ แลววนั เหลา นี้แตล ะ โรงเจหรือศาลเจาก็จะไมต รงกนั แลวแตก ารดูเลิกยาม
วันแรก แตละโรงเจหรือศาลเจาก็จะดูเลิกยาม วาจะเชิญเจามาเวลาไหน จะทำการเชิญเจากัน
(สวนมากจะไปเชญิ เจาท่ีแมน้ำ) โดยการใช “ปวย” คือ กอนสีแดงๆ ๒ กอนจะทราบวาเจา มา ก็ตอ เม่ือ
ปวย ๒ อัน จะทำการเสี่ยงทายโดยการโยน จนกวาจะปรากฏวา ปวย ๑ อัน หงาย อีก ๑ อันคว่ำ ก็
แสดงวา เจา ท้งั ๙ ไ ดเ สรจ็ ลงมาแลว การกนิ เจก็จะเรมิ่ ขึน้ แตค นสวนใหญก ็ทานกันสวนหนา เพ่อื เปน
การลางทอ ง
วนั ทสี่ ี่ เปน วนั ท่ีคนสวนใหญจะมาไหวเ จา เหมอื นกับเปน วนั นัดกนั มาไหวเจา
วนั ที่เจ็ด ก็เปนวันไหวเจาอีกวัน แตวันน้ีจะสำคัญกวาวันท่ีส่ี เพราะถือวาเปนการไหวเจาใหญ ใน
วันน้ีจะมีการซื้อเตา ปลาไหล นก ฯลฯ มาไหวดวยโดย สัตวตองเปน ๆ เพราะไหวเสร็จก็จะปลอยไป
วันท่ีแปด วันน้ีจะมีการลอยกระทงดวย การลอยกระทงนี้ ก็เพ่ือเปนการปาวประกาศใหหมูเปรต
อสรู กาย ผที ี่ไรญาตขิ าดมิตร ทัง้ ๓๖ จำพวก ไดแก ตายในน้ำ ๑๒ จำพวก ตายบนบก ๑๒ จำพวก และ
ตายในอากาศที่วางเปลา๑๒ จำพวก ใหไดรับทราบ เพื่อที่จะไดเดินทางมารบั เอาสวนบุญสวนกุศล ซ่ึงใน
วันที่เกา ของเทศกาลกินเจ จะมพี ธิ ีไทยทานทิ้งกระจาดอทุ ศิ ให
วนั ที่เกา จะมพี ิธที ำทาน หรอื เรียกวา ซิโกว คือ ไทยทานทิ้งกระจาด เปนการใหทานแกพ วกผีท่ไี ม
มีญาติ (โกโหน) ชวงเวลานี้คนก็จะเยอะมาก แทบเหยียบกันก็วาได ไมทราบวาคนเหลาน้ี มากจากไหน
เหมือนกนั (บางทกี่ ็สง เจา ในวนั ทเ่ี กา)
วันทส่ี ิบ กเ็ ปน วันสง เจากลบั สรวงสวรรค

พธิ เี ชิญพระและเทพเจา (ถินยา)
ในวันข้ึน ๑ ค่ำ เดือน ๙ จีน เปนวันอัญเชิญพระและเทพเจา มาเปนสักขีพยานในการบำเพ็ญ
กุศลถือศีลกินเจ พุทธศาสนิกชนท่ีกินเจตางก็มายังสถานท่ีโรงเจหรือศาลเจา จัดหาเครื่องสักการบูชา
ตางๆ พรอมดวยเครื่องกระจับ ป สี ซอ ลอ โกว กลอง แหกันเปนขบวน เพื่อไปอัญเชิญเทพเจาที่
กลางแจง บางแหงไปอัญเชิญที่ศาลหลักเมือง ที่แมน้ำก็มี เม่ือตั้งโตะพรอมดวยเครื่องสักการบูชาแลว
พระสงฆก็จะสาธยายมนตตามพิธีและอญั เชิญเทพเจาตาง ๆ มาเปน สกั ขพี ยานในการบำเพ็ญกุศล เมอ่ื ทำ
พิธีอัญเชิญแลวคณะกรรมการใชไมเส่ียงทายทอด “ปวย” มี ๒ อันประกบกัน ถาทอดไดไมเส่ียงทาย

๗๓

อันหนึ่งหงาย อันหน่ึงคว่ำอันหนึ่ง ก็แสดงวา เทพเจาเหลานั้น ไดเสด็จมาแลว หลังจากนั้น ก็จะนำโตะ
บูชาที่อัญเชิญพรอมดวยกระถางธูปแหกลับมายังโรงเจหรือศาลเจา เม่ือกลับมายังโรงเจหรือศาลแลว
พระสงฆทำ “พิธีคายกิน” ตอภายในโรงเจ สาธยายมนตติดตอกันไปจนถึงพิธบี อกประกาศพรหมโลก เท
วโลก และยมโลกในพิธีน้ี นำธงยาว ๆ ๒ ผืน มีหนังสือติดอยูผืนธง แขวน ๒ ประตูโรงเจ ธงผืนท่ีหน่ึง
ประกาศอัญเชิญเทพเจาท่ัวทุกทิศมาเปนองคทิพยาน ธงผืนท่ีสอง ประกาศแกบรรดาปศาจเปรต อสูร
กายนอยใหญทั้งหลาย ใหมารับสวนกุศลไทยทาน พิธนี ำธงติดประกาศน้ี นอกจากเทศกาลกินเจแลว
ยงั ใชใ นพิธที ้งิ กระจาดในกาลอ่นื ๆ

พธิ ปี ลอ ยสัตว
พิธปี ลอยสัตว จุดประสงค ก็คือ ใหผูที่ถือศีลกินเจ ไดบำเพ็ญเมตตา กรุณาตอสัตวท่ีกำลังจะถูก
ฆาหรือถูกคุมขังไมมีอิสรภาพใหสัตวน้ันๆ พนภัยเสีย ถือวาเปนการสะเดาะเคราะหตออายุตนเองไปดวย
เพราะการชวยใหผูอื่นพนจากความตายหรือพนทุกขภัยน้ันก็เปนกุศล กุศลชนิดนี้ อาจตอบแทนใหตนเอง
พน เคราะหพนภยั ตางๆ น้ันได ถาทำดว ยความต้ังใจดีและฉลาด จะเกิดผลทำใหใ จสบายดี ในเทศกาลกิน
เจนั้น จะมีวันหน่ึงทำพิธีปลอยสัตว เชน ปลา เตา และสัตวอ่ืนๆ พระสงฆสาธยายมนต ตามพิธีในการ
บำเพญ็ กศุ ลปลอ ยสัตว เสรจ็ แลว กป็ ลอยสตั วน ั้นๆ ไปตามสถานท่ีอนั สมควร หากไมไ ดท ำพิธจี ะปลอยเอง
กไ็ ด เพียงต้ังใจใหสัตวพนทุกขภยั ตาง ๆ พนจากการถูกฆากจ็ ะมอี านิสงสเชนกนั การปลอยสัตวที่กำลงั ถูก
ฆา ถูกคมุ ขังนน้ั มไิ ดจ ำกดั วาตอ งเปน ผูถ ือศีลกินเจเทา นน้ั จึงควรทำ แมบคุ คลอ่ืนๆ ผมู ีความเมตตากรุณาก็
ทำได ขอใหท ำดวยความฉลาด สัตวตา งๆ กพ็ นภัย

พิธีลอยกระทงในเทศกาลกนิ เจ
พิธีลอยกระทง ในเทศกาลกินเจ กำหนดวันข้ึน ๘ ค่ำ เดือน ๙ ตามปฏิทินจีนทุก ๆ ป วัน
ดังกลาวน้ัน พุทธศาสนิกชนผูถือศีลกินเจตางๆ ก็ถือเอากระทงทำดวยกระดาษหรือใบตอง นำมายัง
สถานท่ีทำพิธี ภายในกระทงมีดอกไมตางๆ และสตางคพรอมดวยธูปเทียน บางแหงเอาผลไมใสก็มี
พระสงฆสาธยายมนตต ามพธิ ีแลวอญั เชิญเทพพรหมและพญานาค มาเปนสักขีพยานในพิธี และประกาศ
ใหหมูเปรตอสูรกาย ผีที่ไรญาติขาดมิตรท้ังหลายไดรับทราบ เพ่ือท่ีจะไดมารวมอนุโมทนาและรับเคร่ือง
สังเวย เครื่องอปุ โภคและบริโภคซึง่ จดั ใหเปนทาน ในวันรงุ ขึ้น (วันที่ เกา ของเทศกาลกินเจ) เ ปนวนั ทำพธิ ี
ทิ้งกระจาด การลอยกระทง ในพิธีกินเจนี้ ถือวาเปนการทำบุญใหทานแกวิญญาณนอยใหญท้ังหลาย
ทั่วไปเรียกวา ทำบุญทำทานไปตามกระแสน้ำ พิธีลอยกระทงน้ี ถาจะมีการทิ้งกระจาด ก็ทำพิธีลอยกอน
หน่ึงวัน ถามีเวลาจำกัดก็จะทำพิธีลอยกระทงในวันเดียวกับวันท้ิงกระจาดเลย แตตองทำพิธีลอยกระทง
กอ น จุดประสงคก ็เปน ไปทำนองเดยี วกนั ดงั ท่กี ลาวมา

๗๔

พิธีลอยกระทงกลางเดือน ๑๒ ของไทย แตกตางกันบางกับเทศกาลกินเจ การลอยกระทงตาม
ประทปี ถอื กนั ตามประเพณีมาแตโบราณกาลเพอ่ื บูชารอยพระพทุ ธบาท ซง่ึ ประดิษฐานอยทู ีฝ่ งแมน้ำนมั มา
นที ในชมพูทวีป มีกลาวไวในอรรถกถาปุณโณวาทสูตรวา สมัยหน่ึง พระศาสดา เสด็จไปยังแมน้ำนัมมา
นที พญานัมมทนาคราช อาราธนาใหเสด็จไปสูนาคพิภพดวยความศรัทธา เพื่อจะถวายเครื่อง
สักการบูชา พระองค จึงเสด็จไปตรัสเทศนาแกพญานาคพรอมทั้งบริวารแลวเสด็จกลบั พญานาคไดทูลขอ
ส่ิงท่ีระลึกเพื่อเปนท่ีกราบไหวบูชาในกาลตอไป พระผูมีพระภาคจึงประทานใหตามประสงค โดย
ประดิษฐานรอยฝาพระพทุ ธบาทไวรมิ ฝงแมน ำ้ นมั มานทนี น้ั

อรรถกถากลาววา พญานาคราชเปนเจาแหงบาดาลพิภพ ตลอดทั้งทะเล แมน้ำ คลอง บึง
ทั่วไป และพญานาค ไดอัญเชิญพระบรมสารีริกธาตุสวนหนึ่ง ไปประดิษฐานไว ณ นาคพิภพใน
บาดาล และไดท ำการสกั การบชู าเสมอ

โดยความเชอื่ ถอื และเล่ือมใสในเรื่องที่กลาวมาน้ี จงึ เกิดมีประเพณีลอยกระทง ตามประทปี ขน้ึ ใน
หมูพุทธศาสนิกชน เพื่อบูชารอยพระพุทธบาทกับพระบรมสารีริกธาตุ การลอยกระทงเดือน ๑๒ ได
ความวา เกิดนิยมขึ้นในประเทศไทย ต้ังแตคร้ังกรุงสุโขทัยเปนราชธานี จึงไดทำพิธีสืบๆ ตอกันมาทุกป

พธิ ีลอยกระทงน้ี เปนการบูชาพระรัตนตรยั สวนหนึ่ง พึงกำหนดทำโดยชอบดวยเหตผุ ลอนั ดจี ึงควร
มิใชทำเพ่ือความสนุกสนานหรือเพื่อรักษาประเพณีเทานั้น ก็จะไมบังเกิดผลกุศลพุทธานุสสติ คือ ความ
ระลกึ ถงึ คณุ พระสมั มาสัมพทุ ธเจา ที่มีในพระองค และทรงเกื้อกลู ผอู ่ืน

กิจกรรมวดั ผล
ใหน ักเรยี นตอบคำถามดงั ตอไปนี้

๑. การสวดมนต หมายความวา อยางไร?
๒. ทำไมตองมกี ารทำวัตร? และ ทำเพือ่ อะไร?
๓. นกั เรยี นคดิ วา การทำวัตรมีประโยชนอ ยา งไร? จงอธิบาย
๔. เพราะเหตใุ ดถึงตองมกี ารไหวเ จา?
๕. การไหว “โตวซอื ” นกั เรียนมีความเขา ใจวาอยา งไร? จงอธบิ าย
๖. คำวา “กงเตก” หมายความวาอยา งไร?
๗. ตามปฏทิ นิ จนี ประเพณีการทง้ิ กระจาดนยิ มจัดในเดือนไหน? เพราะเหตุใด ? จึงจดั ในชว งนี้
๘. จุดประสงคของการกนิ เจ คอื อะไร?
๙. การปลอยสตั วใ นเทศกาลกนิ เจ มีจดุ ประสงคเ พ่ืออะไร?
๑๐. การลอยกระทงในเทศกาลกินเจกับการลอยกระทงในชวง เดือน ๑๒ ของทุกป มี

ความมุงหมายเหมือนกนั หรอื ตางกนั อยางไร? จงอธิบาย

๗๕

บรรณานกุ รม

แกวชาย ธรรมาชัย (แปล). กำเนิดพระโพธิสัตวกวนอิม. พิมพครั้งท่ี ๘. กรุงเทพฯ : สำนักพิมพตงหัว
,_______.

คณะสงฆจีนนิกาย. พระพทุ ธศาสนามหายาน. กรุงเทพฯ :____________, ๒๕๓๑.
คณะสงฆอนัมนิกายแหงประเทศไทย. ท่ีระลึกงานทำบุญอายุและสมโภชนสัญญาบัตรพัดยศ พระมหา

คณานัมธรรมปญญาธิวัตร (กิ๊นเจี๊ยวมหาเถระ). กรุงเทพฯ : โรงพิมพมหาจุฬาลงกรณราช
วทิ ยาลยั , ๒๕๔๔
คณะสงฆอนัมนิกายแหงประเทศไทย. อนุสรณแด พระคณานัมธรรมสมาธิวัตร (ยากเหมิงมหาเถระ).
กรุงเทพฯ : บริษทั ประชาชนจำกดั , ๒๕๓๗.
คณะสงฆอนัมนิกายแหงประเทศไทย. งานฉลองสมณศักดิ์เปนพระราชาคณะที่ พระคณานัมสมณา
จารย (โผเรยี น เปา ). กรุงเทพฯ : ____________, ๒๕๓๕.
จำนงค ทองประเสริฐ. ประวัติศาสตรพุทธศาสนาในเอเชียอาคเนย. กรุงเทพฯ : องคการคาของคุรุสภา,
๒๕๓๔
ดร.สมชยั รกั วิจติ ร. กวนอมิ โปรดสัตว. กรงุ เทพฯ : บรษิ ัท คอมแพคทพ ริน้ ท จำกดั , ๒๕๔๐.
ธีรยทุ ธ สุนทรา, รศ.พุทธศาสนามหายานในประเทศไทย จีนนกิ ายและอนัมนิกาย. กรุงเทพฯ : โรงพิมพ
มหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลยั , ๒๕๔๐
ประกายธรรม. เจาแมกวนอมิ เทพธดิ าแหง ความเมตตา. กรุงเทพฯ : ธรรมสภา, ____________.
ผุสดี จันทวิมล, เวียดนามในเมืองไทย (The Vietnamese in Thailand). กรุงเทพฯ โรงพิมพ
มหาวทิ ยาลัยธรรมศาสตร, : ๒๕๔๑.
พระครูคณานัมสมณาจารย (เหมิกโงน). พระภิกษุปาฏิโมกข ฝายอนัมนิกาย (ต๊ีแควบาเดหมก). พระ
นคร : โรงพิมพวัฒนธรรม, ๒๔๙๗.
พระครูสงั ฆกจิ วิสุทธ์ิ. มนตพิธ.ี กรุงเทพฯ : โรงพมิ พเ ลีย่ งเซยี ง, ๒๕๓๔
พระธรรมปฎก (ประยทุ ธ ปยตุ ฺโต). พระพทุ ธศาสนาในอาเซยี . กรุงเทพฯ : ธรรมสภา, ๒๕๔๐
พระมหาอุทยั ธมมฺ สาโร. พระพทุ ธศาสนาและโบราณคดใี นทวีปเอเชีย. กรุงเทพฯ : เฟองอกั ษร, ๒๕๑๖
พระอาจารยจีนธรรมคณาธิการ (เย็นเจ่ียว). สารัตถธรรมมหายาน. กรุงเทพฯ : วัดมังกรกมลาวาส,
๒๕๑๓.
วัดกุศลสมาคร. เอกสาร พิธีตรายตัง ในพิธีท้ิงกระจาดงานประจำป. กรุงเทพฯ ____________,
๒๕๔๑.
วดั ถาวรวราราม. ประวตั ิศาสนพิธีพุทธศาสนามหายาน. กาญจนบรุ ี : ____________, ๒๕๒๔.

๗๖

วัดสุนทรประดิษฐ. ที่ระลึกพิธีผูกพัทธสีมาฝงลูกนิมิตรอุโบสถ. กรุงเทพฯ : หางหุนสวนจำกัดจิรรัชการ
พิมพ, ๒๕๔๐.

วัดอนมั นิกายาราม. ฉลองอโุ บสถและพระพทุ ธปฏิมา. กรุงเทพฯ : ____________, ๒๕๑๑.
วัดอภุ ัยราชบำรุง. อุภัยฉลอง. กรุงเทพฯ : บริษทั ประชาชนจำกัด, ๒๕๔๓.
สมภาร พรมทา. พทุ ธศาสนามหายาน. กรุงเทพฯ : โรงพิมพม หาจุฬาลงกรณราชวทิ ยาลยั , ๒๕๓๔.
สามเณรคงศักด ขันธวิชัย. มนตเทศกาลกินเจอนัมนิกาย. กรุงเทพฯ : โรงพิมพมหาจุฬาจุฬาลงกรณราช

วทิ ยาลยั , ๒๕๔๑.
ส. กตัญภู กิ ข.ุ อนุสรณงานบำเพ็ญกุศล หลวงพอโฝ. กรุงเทพฯ : บริษทั ประชาชนจำกดั , ๒๕๓๓.
ส. ศวิ รักษ. ของดีจากธเิ บต. กรงุ เทพฯ : บริษัทสอ งสยามจำกัด, ๒๕๔๔.
องปลัดสิทธิศักดิ์ เถ่ียนยา. เอกสาร คัมภีรอธิษฐานเขาพรรษา อนัมนิกาย. วัดถ้ำเขานอย กาญจนบุรี,

๒๕๔๓.
องสรภาณมธุรส (บา วเอิง). อมตพจน. พระนคร : โรงพมิ พร งุ เรอื งรัตน, ๒๕๐๕.
องสรพจนสุนทร (เหวเจื๋อง). อนุสรณในงานพิธีเคารพบูรพาจารย (กี่โต) วัดถาวรวราราม. กรุงเทพฯ :

บริษัทประชาชนจำกดั , ๒๕๑๕.
องใบฎีกาปรีชา เถี่ยนกือ และ นายประชา กุลสุวรรณ. พระราชทานนามวัดถาวรวราราม ฉลองสมโภช

๑๐๐ ป. กาญจนบรุ ี : โรงพิมพพ รสวรรคการพิมพ, ๒๕๓๙.
อนุสรณฉลองสมณศักด์ิเจาคณะใหญจีนนิกายและพระเถระจีนนิกาย. ประวัติแนวความคิด

มหายาน:___________ , ๒๕๓๑.
อภิชัย โพธ์ิประสิทธ์ิศาสต. พระพุทธศาสนามหายาน. กรุงเทพฯ : โรงพิมพมหามกุฎราชวิทยาลัย,

๒๕๓๙.