26-2011-3

նական Թյուրբինգեն քա ղ ա ­ ղը մի վայրկյանում սրբել տարել է հեռավորության վրա՝ Թեմզայի
դրանք; Ինչպես պնդում է երկրա­ նավահանգստում; Հսկայական
քը, ծփում էին ծովի ալիքնե­ բանը, առաջին իսկ հայացքից ալիքները թողնում էին, այսպես
երևում է, որ շերտն առաջացել է կոչված, ցունամիի շերտ, որը
րը; Ծովն արևադարձային էր, հզոր մակընթացության արդյուն­ բաղկացած էր ավազից, տիղմից
քում; «Հանկարծ, շատ կարճ ժա ­ և կենդանի օրգանիզմների մնա­
դրանում գործում էին չա փ ա ­ մանակահատվածում այս տե­ ցորդներից; Կրակատաու հրաբ­
ղանքը «ճաշակել է» հսկայական խի ժայթքումից առաջացած
վոր հոսանքներ; Բայց եկավ ալիքի հզոր էներգիա ն^ ասում է ցունամին թողել է ընդամենը 7
նա; սմ հաստությամբ շերտ; Գերմա-
անդորրի վերջը; Կործանարար նիայում հայտնաբերված շեր­
Գիտնականը պատմեց, որ տի հաստությունը 20-30 սմ է;
ցունամին հարձակվեց ջրի մինչ նրա բրիտանացի գործընկեր­ Հաշվի առնելով, որ միլիոնավոր
ները պարզել են, որ այդ ալխ տարիների ընթացքում շերտը
այդ խ ա ղա ղ հարթության վրա՝ քի պ ա տ ճա ռը չէր կարող լինել զգալիորեն խտացել է, կարելի
հրաբխի ժայթքում կամ ստորջ­ է ենթադրել, որ այն եղել է երեք
իր ճա նապ ա րհին փշրելով ամեն րյա երկրաշարժ, քա նի որ այն անգամ ավելի հաստ՝ գրեթե
եղել էչա փ ա զա նց մեծ; Ցունամին 1 մ; Նման ցունամի պ ա րզա պ ես
ինչ; Այսօր այդ աղետի մասին հի­ ունեցել է հազարից մինչև հա­ չէր կարող առաջա նալ հրաբխի
զար երկու հարյուր մետր բարձ­ ժայթքման հետևանքով;
շեցնում է հանքաքարի կրային րություն և տարածվել է հազար
կիլոմետր երկարությամբ; Համե­ Այսօր Խ ա ղա ղ օվկիանո­
նստվածքի 2 0 սմ հաստությամբ մատության համար գիտնակա­ սի ամենամեծ ալիքներն ունեն
նը հիշատակում է Կրակատաու 50-60 մ բարձրություն, իսկ ե ^
շերտը; Երկրաբան Միքայել Մոն- կղզու պայթյունը XIX դ. վերջին. րաշարժերի ուժգնությունը չի
«Հրաբխի ժայթքումը ոչնչացրեց գերազանցում Ռիխտերի սանդ­
թենարիի կարծիքով կրային կղզին; Այդ ժայթքման արդյուն­ ղակով 9 բալ; 200 միլիոն տարի
քում ա ռա ջա ցա ծ ալիքը չորս առաջ երկրաշարժի ուժգնությու­
նստ վա ծքը վկայում է, որ 2 0 0 մի­ ա նգա մ շրջանցեց Երկիրը; Այն նը պ ետ ք է կազմեր 20 բալ; Երկ­
գրանցել էին ա նգա մ իրա դա ր­ րի վրա բացակայում էին ֆիզխ
լիոն տարի ա ռա ջ հսկայական ձության էպիկենտրոնից տաս­ կական նախադրյալները նման
նյակ հազարավոր կիլոմետր երկրաշարժի համար»;
ալիքը ոչնչացրել է բազմաթիվ
Կրային նստվածքներն աշ­
կենդանի օրգանիզմներ; խարհի այլ մասերում թույլ են
տալիս պարզել հսկայական ալի­
Պֆրոնդորֆ բնակավայ­ քի ուղղությունը; Հա վա նա բա ր
այն առաջացել է տիեզերքից
րի մոտակայքում Մոնթենարիի եկած հարվածի հետևանքով;
էպիկենտրոնը գտնվել է այժմ­
կողմից հայտնաբերված շերտը յան Իսլանդիայի և Հյուսիսային
Ամերիկայի արանքում; Այն, որ
բաղկացած է հանքատեսակնե­ դա եղել է ասուպի անկում, գիտ ­
նականները պնդում են՝ վկայա­
րից, որոնց գույնը տատանվում կոչելով այն փաստը, որ տեղում
հայտնաբերվել է քիմիական
է մուգից մինչև կապտավուն սև; այնպիսի հազվագյուտ տարր,
ինչպիսին իրիդիումն է; Սակայն
Դրանցում հանդիպում են կակ- հնարավոր է, որ ոչ միայն ասուպն
էր մեղավոր այդ աղետի համար;
ղամորթների զրահի մեծ քա ­ Գիտնականների կարծիքով ամե­
նից հավանականն այն է, որ տի­
նակով մնացորդներ; Կակղա- եզերքից վրա հասած հարվածը
ժա մա նա կով համընկել էր հրաբ­
մորթների փեղկերը ընկած են խային ակտիվության ուժեղաց­

ուռուցիկ մասով դեպի վեր, որը, ման հետ, ;
*\«\«\«.|ՈՅԱ|3.|՜Ա.
հետազոտողի կարծիքով, նշան է

այն բանի, որ հսկայական հեղե­

ԱՏ3. 2011 Գ Ի Տ Ո Ւ Թ Յ Ա Ն Ա Շ Խ Ա Ր Հ Ո Ւ Մ | 49

ԿԵՆՍԱՉՒՊԵՐԸ ՊՈՂՈՍ ՎԱՐԴԵՎԱՆՅԱՆ
ԵՎ ԴՐԱՆՑ ԿԻՐԱ­
ՌՈՒԹՅՈՒՆԸ Կենսաբանական գիտությունների դոկտոր,
ԿԵՆՍԱԲԺՇԿՈՒ- պրոֆեսոր,
ԹՅԱՆ ՄԵՋ ԵՊՀ կենսաֆիզիկայի ամբիոն

Գիտական հետաքրքրությունների ոլորտը՝ նուկ–
լեինաթթուների կենսաֆիզիկա

ՎԱԼԵՐԻ ԱՌԱՔԵԼՅԱՆ

Ֆիզիկամաթեմատիկական գիտությունների
դոկտոր, պրոֆեսոր
ԵՊՀ մոլեկուլային ֆիզիկայի ամբիոն

Գիտական հետաքրքրությունների ոլորտը՝
տեսական կենսաֆիզիկա

^ ենսաչիպերը (չիպ – միկ֊ կենսատեխնոլոգիական ընկե­ հայազգի խոշոր գիտնական,
րոբյուրեղ) կենսատեխնոլոգիա­ րությունների կողմից։ ակադեմիկոս Ա.Դ. Մ իրզաբեկո
յի բնագավառում վերջին տ ա ­ վի (1937-2003 թթ.) ղեկա վա­
րիների հզոր նվաճումներից են։ Կենսաբանական միկրոչի- րությամբ, ով համարձակություն
Այս զարմանա հրա շ սա րքա վո­ պերի ստեղծման միտքը ծագել ունեցավ սկզբունքորեն նոր ուղ­
րումները թույլ են տալիս կարճ էր դեռևս 1980-ական թվա կա ն­ ղություն մշակելու նույնիսկ այն
ժամանակահատվածում օրգա­ ներին միա ժա մա նա կ Մեծ Բրի­ դեպքում, երբ դժվա ր էր կա նխ ա ­
նիզմում հայտնաբերել հազա­ տանիայում, Հարավսլավիայում գուշակել արդյունքը։ Ւր գործու­
րավոր ալերգեններ, օնկոգե- և ԽՍՀՄ-ում։ Խորհրդային Մի­ նեության ընթացքում Ա.Դ. Միր­
ներ, տարբեր կենսաբանորեն ությունում այդ ա շխ ա տ ա նքնե­ զա բեկովը երեք հիմնովին նոր
ա կտ իվ միացություններ և նույ­ րը սկսվել և իրականացվել են
նիսկ գենետիկական արատներ։
Սպիտակուցային կենսաչիպերի
տեխնոլոգիան կարող է փոխա­
րինել հսկա իմունոլոգիական
լաբորատորիաներ և հնարա­
վորություն տալ հազարավոր և
տասնյակ հազարավոր անգամ­
ներ մեծացնել մեծ թվով ա խտո­
րոշիչ մեթոդների վերա րտ ա դ
րողականությունը, ինչպես նաև
կտրուկ նվազեցնել վերլուծու­
թյունների ինքնարժեքը։

Կենսաբանական միկրոչի֊
պերը (Նկ. 1), կամ ինչպես հա­
ճա խ անվանում են՝ 0 ^ տւօ՜օ֊
8 ՐՐ8 7 Տ, համալրում են XXI դարի
կենսաբանության և բժշկության
նորագույն գործիքների շարքը։
Կենսաչիպերը հայտնագործվել
են անցյալ դարի 90-ական թվա ­
կանների երկրորդ կեսին Ռու­
սաստանում և ԱՄՆ-ում։

Ներկայումս դրանք ակտիվո­
րեն արտադրվում են տարբեր

50 Գ Ի Տ Ո Ւ Թ Յ Ա Ն Ա Շ Խ Ա Ր Հ Ո Ւ Մ Ատ3. 2011

ԿԵՆՍԱԲԺՇԿՈՒԹՅՈՒՆ

կանացնում են տասնյակ հա ­

զարավոր գեների աշխատանքի

վերլուծություն և համեմատում են

այդ գեների Էքսպրեսիան առողջ

և քաղցկեղային բջիջներում; Սա

հնարավորություն Է ընձեռում

ստեղծել նոր բուժիչ պ ա տ րա ս­

տուկներ և որոշել ա խտ ա բա նա ­

կան գործընթացի այն օղակնե­

րը, որոնց վրա ազդում են այդ

պատրաստուկները; Կենսաչիպը

բարակ թա ղա նթով մի կա ղա ­

պար Է՝ 5-10 մմ մեծությամբ կող­

մով, որի վրա կարելի Է նստեցնել

մինչև մի քա նի հազար տարբեր

Նկ. 1. Միկրոչիպ 40000նմուշի համար։ Յուրաքանչյուր կետ արտահայտված միկրոթեստեր; Մասնագետները
է կեղծ գույնով, որն արտացոլում է համապատասխան գենի էքսպրեսիայի
մակարդակը։ այդ կրիչը անվանում են հարթակ

ուղղություններ Է զարգացրել, ԴՆԹ-ի ֆրագմենտների հ ա տ կ ո (պլատֆորմ); Հարթակը հաճախ
որոնցից յուրաքանչյուրում նա րոշիչ հաջորդականություննե­ ապակե կամ պլաստիկ թաղանթ
խորը հետք Է թողել; 1999 թ. ամե­ րը որոշելու համար; Բժշկության Է (հաճախ օգտագործում են նաև
րիկյան «Տսոճ3 7 1 ւտ6 Տ» թերթը տարբեր բնագավառներում, այդ այլ նյութեր, օրինակ՝ սիլիցիում),
հրապարակեց 2 0 գիտնական­ թվում դեղագիտության մեջ լայն որի վրա նստեցվում են կենսա­
ների ցուցակը, որոնց ա շխա ­ կիրառություն են գտել ա խ տ ո ր ո բանական մակրոմոլեկուլները
տանքները մեծ ազդեցություն շիչ (անալիտիկ) միկրոչիպերը, (ԴՆԹ, սպիտակուցներ, տարբեր
կունենան XXI դարի տեխնոլո­ որոնք թեստ-համակարգեր են կեսակատալիզատորներ՝ ֆեր­
գիաների զա րգա ցմա ն վրա; Այդ և թույլ են տալիս իրականացնել մենտներ), որոնք Էլ ընտրողա­
ցուցակը գլխավորում Էր Ա.Դ. բա զմա թիվ միատիպ վերլուծու­ բար կապվում են լուծույթում ա ռ
Միրզաբեկովը՝ «ռուս գյուտարա­ թյուններ միաժամանակ; Գոյո^ կա տարբեր միացություններին;
րը առաջինն Էր աշխարհում, ով թյուն ունեն միկրոչիպերի երկու Կախված այն հանգամանքից, թե
հեղափոխեց բժշկական ախտո­ հիմնական տեսակներ. դրանցից ինչ մակրոմոլեկուլներ են օգ տ ա ­
րոշումը»^ գրվա ծ Էր այդ թեր­ մեկի հիմքում ընկած են տարբեր գործվում, տարբերում են կեն֊
թում; Կենսաբանական միկրոչի֊ միացությունների, գլխավորա­ սաչիպերի տարբեր տեսակներ,
պերի տեխնոլոգիան զարգացվել պես կենսապոլիմերների միկ֊ որոնք կիրառվում են զանա զա ն
Է Ա. Դ. Միրզաբեկովի կողմից, րոկաղապարները, մյուս տ եսա ­ նպատակներով; Ներկայումս
երբ նա ղեկավարում Էր Ռուսաս­ կը «միկրոլաբորատորիաներ» արտադրվող կենսաչիպերի մեծ
տանի գիտությունների ա կադե­ են; Առաջին տիպի միկ- մասը կազմում են ԴՆԹ-չիպերը

միայի Վ. Ա. էնգելհարտի անվան րոչիպերը թույլ են տալիս * # # -* # յ * յ
մոլեկուլային կենսաբանության ախտորոշել քաղցկեղային
*Փ*Հ4> •4փ* փ ՚ ■*՝
ինստիտուտը և կենսաչիպերի Օ ■0֊ օ 4 ♦.յ *
լաբորատորիան; Առաջին ան­ հիվանդությունները, վա­ *ճ9 «սյա>յ ս՚. յ # >յ՚■.։,–
գա մ Ա. Դ. Միրզաբեկովի կողմից րակները, հիվանդների 3# * 0 V
օրգանիզմում հայտնաբե­ *
Է մշակվել եռաչափ կենսաչիպե­ / ֊ւ
րի ստեղծման եղանակը, որոնք րել դեղանյութերի նկատ­ ց ^ յ– Vյ
պարունակում են եռաչափ խցիկ­ յ
9Հ &■
մամբ կայուն հարուցիչներ, Փ* )՚> 4• * փյ # ^ >
գնահատել ալերգենների է–ա I» յ
ներ; .* ՚
ժամանակակից
«կենսաչխ նկատմամբ զգայունության է . ) .. 9 . * * V « 3յ
90
9 . •ւ . հ .> <յ
աստիճանը, բուժման * ս յ .յ օ ւ| . .
պերը» հիմնված են Տօսէհ6 տ֊ * . 0•> ** • 4 Հ–
ա ր դ յունա վ ետ ութ յունը, - 3
Եէօէ-ի վրա (Սաութերն-բիծ), որը էէ սսյ «օ* ««** Գ
պ ա տ րա ստվել Է 1975 թ. էդ. Ս ո կանխորոշել հիվանդու­ - Հ» *
թյան ընթացքը; Կեն­
ութերնի կողմից; Նա կիրառել
Է նիշակիր նուկլեինաթթուներ՝ սաչիպերի օգնությամբ Նկ. 2. ԴՆԹ-չիպ։ Գույնը և նրա

դեղա գործա կա ն ընկերություն֊ ինտենսիվությունը տեղեկություն են կրում
կարծր ներդիրի վրա սևեռված հետազոտվող նմուշիյուրահատուկ գենի
ները և լաբորատորիաներն իրա­ մասին խաա.ց6Ո6–օհբտ.օօտ)։

Ա ° 3 . 2011 Գ Ի Տ Ո Ւ Թ Յ Ա Ն Ա Շ Խ Ա Ր Հ Ո Ւ Մ | 51

ԿԵՆՍԱԲԺՇԿՈՒԹՅՈՒՆ

(94 %), այսինքն՝ այն կա ղա պ ա ր­ տեղադրված միանման փոքր է միլիոնավոր մաթեմատիկա­
ները, որոնք կրում են ԴՆԹ (Նկ. 2)։ տարրերի մեծ քանակությունից։ կան գործողություններ, միևնույն
Այնուամենայնիվ, կենսաչիպի դեպքում կենսաչիպի վրա ևս
ԴՆԹ-միկրոչիպը կիրառվում է բջջի չափը, կիսահաղորդչային վայրկյանի ընթացքում տեղի են
գեների էքսպրեսիայի ուսումնա­ չիպի համեմատ, հսկայական ունենում հազարավոր կենսա­
սիրության և կենսաբժշկական է՝ x x1 0 0 1 0 0 2 0 մկմ։ Ընդ որում, քիմիական ռեակցիաներ։ ժա­
հետազոտություններում տարբեր էլեկտրոնային համակարգչային մանակակից ԴՆԹ-միկրոչիպերը
մուտացիաների որոշման նպա­ չիպի աշխատանքը հիմնված է մարդու օրգանիզմում կարող են
տակներով։ Մնացած 6 ֊ը կա զ­ «այո - ոչ» սկզբունքի վրա, մինչ֊ միաժամանակ չափել տասնյակ
մում են սպիտակուցային չիպե- դեռ կենսաբանական չիպը թույլ հազարավոր գեների է ք ս պ ^
րը։ է տալիս միլիոնավոր և միլիար­ սիան և հայտնաբերել շուրջ մեկ
դավոր հնարավորություններից միլիոն մուտացիաներ։ Գեների
Կենսաբանական չիպերը մոտ ընտրել միակ ճշգրիտը։ էքսպրեսիան ուսումնասիրելիս
են էլեկտրոնային չիպերին, վեր­ միկրոչիպի աշխատանքի մե­
ջիններս հիմնված են սիլիցիումի Համակարգչային չիպը մեկ խանիզմը հետևյալն է. տվյալ
թաղանթի վրա։ վայրկյանում իրականացնում հյուսվածքում գենի էքսպրեսիան
արտահայտվում է դրան կոմպ ^
Հարթակի վրա կարելի է տե- մենտար (լրացչական) մատրի­
ղադրել մեծ քանակությամբ ցային ՌՆԹ-ի (մ-ՌՆԹ) կուտակու­
կենսաչիպեր. դրա նք կարող են մով։ Ամբողջ մ-ՌՆԹ-ն անջատվում
ունենալ դրոշմանիշի կամ այցե- է հյուսվածքի նմուշից, և հակա­
քա րտ ի չափեր, ուստի և կոչվում դարձ տ րանսկրիպ տ ազ ֆեր­
են միկրոչիպ եր։ Կենսաչիպի մենտի միջոցով դրանց վրա
միկրոսկոպիկ չափերի շնորհիվ սինթեզվում է, այսպես կոչված,
փոքր մակերեսի վրա հնարա­ կոմպլեմենտար ԴՆԹ-ն (կ-ԴՆԹ),
վոր է տեղադրել հսկայական որը ա շխա տ ա նքա յին տեսակե­
քանակությամբ ԴՆԹ-ի տարբեր տից ավելի կայուն է և հարմար՝
մոլեկուլներ և այդ մակերեսից մ-ՌՆԹ-ի համեմատ (Նկ. 3)։
տեղեկատվություն ստանալ լու­
սարձակող (ֆլյուորեսցենտային) Ստացված կ-ԴՆԹ-ն նշվում է
մանրադիտակի կամ հատուկ ֆլյուորեսցենտային կամ ռ ա դ ի ո
լազերային սարքավորման միջո֊ իզոտոպային նիշով։ Նմուշում
ցով։ ա նհա տ ա կա ն կ-ԴՆԹ-ի պարու­
Եվ կենսաբանական, և էլեկտրո
նային միկրոչիպերը փոքր մա­
կերեսի վրա կուտակում և բա­
վականին շատ տեղեկություն
են մշակում։ Թե մեկը, թե մյու­
սը կազմված են կողք կողքի

52 Գ Ի Տ Ո Ւ Թ Յ Ա Ն Ա Շ Խ Ա Ր Հ Ո Ւ Մ Ատ3. 2011

ԿԵՆՍԱԲԺՇԿՈՒԹՑՈՒՆ

12 34

Նկ. 4. Գենետիկ ծրագրավորման սխեմատիկ սկզբունքը
1- ԴՆԹ-ի ֆրագմենտի քիմիական կառուցվածքի որոշումը։ 2–ԴՆԹ-ի ֆրագմենտի որոշումը, որը տեղադրված է
համապատասխան տեղեկատու սեգմենտի հեղուկ սուբստրատի մեջ։ 3–Անհայտ նյութի հետազոտությունը։ ԴՆԹ-ի
հետազոտվող նմուշը (ձախից) մտցվում է տեղեկատու սեգմենտ, որը պարունակում է ԴՆԹ-ի հայտնի ֆրագմենտ։ Կառուցվածքի
համընկնելու դեպքում տեղի էունենում հիբրիդացում։ 4- Արդյունքի նույնականացում։ Տեղի էունենում տարբեր ֆոտոզգայուն

քիմիական նյութերի օգնությամբ։

նակությունը ուղիղ համեմատա­ կ-ԴՆԹ-ի պարունակությունը, իսկ վորվում են երկշղթա կառուց­
կան է նրա կաղապ արի՝ մ-ՌՆԹ-ի ծրագիրը այն հա մա պ ա տ ա սխ ա ­ վածքներ՝ ԴՆԹ-ԴՆԹ, ՌՆԹ-ՌՆԹ,
պարունակությանը, հետևաբար նեցնում է տվյալ բջջում սևեռված ԴՆԹ-ՌՆԹ; Հիբրիդացման վրա է
նաև համապատասխան գենե­ գենին (Նկ. 4); ԴՆԹ-միկրոչիպա- հիմնված նաև ԴՆԹ-չիպերի օ գ ­
րի ակտիվության մակարդակին։ յին հետազոտության արդյունքը նությամբ իրականացվող վեր­
Կ-ԴՆԹ-ի խառնուրդը նստեցվում արտահայտվում է կետերի մատ- լուծությունը. անալիտիկ (որոշիչ)
է միկրոչիպի վրա, որի յուրաքան­ րիցով, որոնց ինտենսիվությունը ԴՆԹ-զոնդերը հիբրիդացվում են
չյուր կետում սևեռված են հա մա ­ ուղիղ համեմատական է համա­ նուկլեինաթթուների յուրահա­
պա տասխան դեներից որևիցե պատասխան գեների ակտիվու­ տուկ հաջորդականությունների
մեկի կոդավորող հաջորդակա­ թյանը; հետ՝ բացահայտելով դրանք հե­
նությանը կոմպլեմենտար ԴՆԹ-ի տ ա զոտ վող նմուշներում; Ֆլյուո
ֆրագմենտներ; Կ-ԴՆԹ-ն գտնում ԴՆԹ-զոնդ. ԴՆԹ-զոն դը ն խ րեսցենտային նիշերով նշված
է «իր» զույգը և կապվում է (հիբ­ շակիր ԴՆԹ-ի ֆրագմենտ է, զոնդերը կիրառվում են իրական
րիդացվում է) դրանց կոմպլեմեն- որը կիրառվում է ԴՆԹ-ի մոլե­ ժամանակահատվածում պոլի
տարության սկզբունքով; Ինչքան կուլի ս պ ե ց ի ֆ ի կ տեղամասի մերազային շղթայական ռեակ­
շա տ է լուծույթում տվյալ տիպի հետ հիբրիդացման համար; Այն ցիաների (ՊՇՌ) իրականացման
կ-ԴՆԹ-ն, այնքան՝ մեծ քա նա կով թույլ է տալիս նույնականացնե- համար, ինչը թույլ է տալիս որո­
է այն ամրանում իր հա մա պ ա ­ լու իրեն կոմպլեմենտար ԴՆԹ-ի շելու ԴՆԹ-ի քա նա կը հետ ա զոտ ­
տ ա սխ ա ն զույգին; Լուսարձա­ նուկլեոտիդային հաջորդակա­ վող նմուշում; Ֆլյուորեսցենտա-
կող ներկանյութով նախապես նությունները; ԴՆԹ-ն 94-1000^- յին զոնդերը նաև կիրառվում են
մշակված հետազոտվող նմուշի ում դիսոցվում է երկու շղթանե­ ւո տւէս ֆլյուորեսցենտային մեթո­
հետ կենսաչիպի փոխազդեցու­ րի դրանց միջև կոմպլեմենտար դով հիբրիդացման գործընթացը
թյան դեպքում հա մա պ ա տ ա ս­ կապերի քա նդմա ն շնորհիվ; Այս գրանցելու համար՝ (ՈՏհ՜ Ոսօ~
խան խցիկներում տեղի է ունե­ գորցընթացը դարձելի է. 650 Շ- Ր6 Տ0 6 Ո0 6 ւո տւէս Ի^հճւշՁէւօո).
նում քիմիական ռեակցիա. այդ ում տեղի է ունենում կրկնակի սա բջջագենետիկ մեթոդ է, որը
խցիկները սկսում են լուսարձա­ պարույրի կառուցվածքի վերա­ կիրառվում է քրոմոսոմներում
կել, որի ուժգնությունը կա խվա ծ կանգնում՝ ԴՆԹ-ի հիբրիդացում ԴՆԹ-ի յուրահատուկ հաջոր­
է գործընթացի արդյունավետու­ (ռենատուրացիա); Հիբրիդաց­
ման գորցընթացը տեղի է ունե­ դականության դիրքի հայտնա­
թյունից ; նում ԴՆԹ-ի կամ ՌՆԹ-ի երկու, բերման և որոշման համար;
Այնուհետև հատուկ լուսա- կամ ԴՆԹ-ի և ՌՆԹ-ի միաշղթա ԴՆԹ-զոնդերը կիրառվում են
մոլեկուլների միջև, եթե դրանք նաև նանոտեխնոլոգիայում՝ նոր
ցրող սարքավորումը միկրոչիպի կոմպլեմենտար են, և ձևա­ սերնդի գրանցող համակարգե-
յուրաքանչյուր բջջում որոշում է

Ւ՝|շ3. 2011 Գ Ի Տ Ո Ւ Թ Յ Ա Ն Ա Շ Խ Ա Ր Հ Ո Ւ Մ

ԿԵՆՍԱԲԺՇԿՈՒԹՑՈՒՆ Լ Ու 3 Ս Վերլուծվող նմուշի
Ապակե ^ լյումինեսցենտային նիշով նշված
կափարիչ
մոլեկուլները

- ► ----------- # ▼

*ո։

Վերլուծվող նմուշի լուծույթի Հելի խցիկները՝ կապված
ներմուծման խողովակը մոլեկուլային զոնդերով

Նկ. 5. Կենսաչիպի աշխատանքի սկզբունքը

րի (ԴՆԹ-նանոչիպեր) ստեղծման տարբեր հիվանդներից անջատ­ դեպքում առաջանում են մի տի­
նպատակով; ված ԴՆԹ-ները; Վերլուծվող նյու­ պի նախշեր (թՅէէտտտ), չբուժվող
թը (արյուն, թուք և այլն) պարու­ ձևերը տալիս են այլ նախշեր; Հի­
Կենսաչիպերի պատրաստ­ նա կող լուծույթը անցկացվում է վանդությունը նույնն է, նախշերը՝
ման եղանակները տարբեր են; չիպի վրա, որոշ ժամանակ անց տարբեր; Նախշերի ձևից ելնելով՝
Կենսաչիպեր պատրաստող խո­ հարթակը լվացվում է; (Ի դեպ, կարելի է ա մենա վա ղ փուլում մեծ
շոր ընկերություններից մեկը՝ հարկ է նշել, որ արյան մեջ և հավանականությամբ կանխո­
Աֆֆիմետրիքս-ը (^քք^տտէոճ), այլ կենսաբանական հեղուկնե­ րոշել հիվանդության ընթացքը;
կենսաչիպերը պատրաստում է րում ա ռկա են շատ մեծ թվով Չնայած այսպիսի չիպերը ունեն
նույն եղանակով, ինչ էլեկտրո տարաբնույթ ցածրամոլեկուա վերլուծական մեծ ունակություն,
նային չիպերը (ընկերությունը յին միացություններ՝ լիգանդներ, սակայն դրա նք շատ թանկ են և
գտնվում է Սիլիկոնային հար­ որոնց փոխազդեցություննե­ դեռևս կիրառվում են բա ցա րձա ­
թավայրում, Կալիֆոռնիա); րի առանձնահատկությունները կապես խոշոր հետազոտական
ք^տտէհճ-ի չիպերը պ ա տ րա ստ ­ ԴՆԹ-ի հետ ուսումնասիրվում են կենտրոններում կամ կլինիկանե֊
վում են ա պ ա կե թաղանթի վրա մեր կողմից); Այնուհետև այն օլի֊ րում;
ֆոտոլիթոգրաֆիայի մեթոդով՝ գոնուկլեոտիդները, որոնք չեն
օգտ ա գործելով հատուկ միկ- գտել իրենց կոմպլեմենտար հիմ­ Բացի ֆոտոլիթոգրաֆիայից՝
րոքսուքներ; Այդպիսի մեկ չիպի քերը, ևս լվացվում են; Եթե վեր­ կենսաչիպերը պատրաստվում
վրա տ եղա դրվա ծ են մի ք ա ­ լուծվող նմուշում ա ռկա է նուկլե֊ են նաև այլ եղանակով; Օրինակ՝
նի միկրոմերտ չափեր ունեցող ոտիդ, որը կոմպլեմենտար ձևով օլիգոնուկլեոտիդները (միաշղթա
տասնյակ (երբեմն հարյուր) հա­ ամրացել է թաղանթին, ապա ԴՆԹ-ի համեմատաբար կարճ
զարավոր կետեր; Յուրաքանչյուր առաջանում է ջրածնական կապ, ֆրագմենտները) սինթեզվում են
այդպիսի կետ ԴՆԹ-ի մեկ եզակի այսինքն՝ տեղի է ունենում հիբ­ առանձին, այնուհետև կարվում
ֆրագմենտ է, որի երկարությունը րիդացում, և արդեն լվացվելիս են կենսաչիպին; Գոյություն ունի
հասնում է մինչև տասնյակ նուկ- այն չի հեռանում (Նկ. 5); Հիբ­ ԴՆԹ-չիպերի ստացման տ եխնո­
լեոտիդային հաջորդականու­ րիդացումից հետո կենսաչիպի լոգիա, որը հիմնված է 10-20 նմ
թյան; Այս ձևով պ ա տ րա ստ վա ծ վրա առաջանում են նախշեր; տ րա մա գծով և մի քա նի հարյուր
կենսաչիպը հետագայում հիբրի­ Այդ նախշերը տարբեր են առողջ նանոմետր երկարությամբ սիլի֊
դացվում է ներկանյութով նշված և քաղցկեղային բջիջների հա­ ցիումային նանոխողովակների
ԴՆԹ-ի մոլեկուլների հետ; Այս ձև­ մար, դրանք խիստ տարբերվում վրա; Ներդիրին ամրացված են
ով, օրինակ, համեմատվում են են նաև լեյկոզների (արյան սպի­ միաշղթա ԴՆԹ-ի յուրահատուկ
առողջ և քաղցկեղային բջիջնե­ տակ գնդիկներ) տարբեր ձևերի ֆրագմենտներ, որոնք հետա­
րից ա նջատ վա ծ ԴՆԹ-ի մոլեկուլ­ դեպքում; Լեյկոզի բուժվող ձևերի զոտ վող նյութի կոմպլեմենտար
ները; Հա ճա խ համեմատվում են մոլեկուլների համար թիրախ են

54 Գ Ի Տ Ո Ւ Թ Յ Ա Ն Ա Շ Խ Ա Ր Հ Ո Ւ Մ Ա°3. 2011

ԿԵՆՍԱԲԺՇԿՈՒԹՑՈՒՆ

հանդիսանում; Հետազոտվող

նյութը պարունակող հեղուկը

բաց է թողնվում նանոխողովակ֊

ների միջով, և հետ ա զոտ վող նյու­

թի ու ներդիրի ԴՆԹ-ների միջև

կոմպլեմենտար համապատաս­

խանության դեպքում խողովակը

փակվում է; Այս դեպքում գրա նց­

վում է էլեկտրական հա ղորդա ­

կանության փոփոխություն, որը

տեղեկատվություն է տալիս յու֊

րահատուկ փոխազդեցության

առկայության մասին; Այս տ եխ ­

նոլոգիայի դրական կողմերից

են ստ ա ցվող չիպերի համեմա ­

տաբար ցածր գինը և բարձր

զգայունությունը;

Դեղանյութերի ազդեցության

մեխանիզմի վերլուծման նպ ա ­ Նկ. 6. ՕԲԱ (ձՇ^) մեթոդով պատրաստված ԴՆԹ-նանոչիպի խցիկը

տ ակով լայնորեն կիրառվում է

սպիտակուցային միկրոչիպերով Դրանք կարող են փոխարինել խցիկի 250 նմ չափերի դեպքում

դարձելի սկրինինգի (ընտրողա­ բժշկական լաբորատորիային; թույլ է տալիս լավ ճշգրտու­

կան) տեխնոլոգիան; Այդպիսի ԴՆԹ-նանոչիպերի ստեղծ­ թյամբ գրանցել ազդանշանը;

չիպի խցիկները պարունակում ման համար նոր հնարավո­ Այս դեպքում ի հայտ են գալիս

են սպիտակուցային թիրա խ ­ րություններ է ընձեռում Կելվի֊ նանոչիպեր, որոնցում խցիկ­

ներ; Վերլուծվող դեղանյութի մի­ նի զոնդի մեթոդը; Ներկայումս ների խտությունը հազարավոր

ացություններն ավելացվում են միկրոչիպերում նմուշի ԴՆԹ-ի և անգամներ մեծ է; մեթոդի

յուրաքանչյուր միկրոխցիկին, խմբավորված ԴՆԹ-զոնդի (չի­ դեպքում հետ ա զոտ վող նյութում

որից հետո որոշվում է թիրախի պի մակերեսին կարված հայտնի չափվում է մակերևութային պո­

և միացության միջև փ ոխ ա զդե­ հաջորդականությամբ միաշղթա տենցիալի բաշխումը; Մեծ թվով

ցության առկայությունը՝ գրա ն­ ԴՆԹ) միջև փոխազդեցությունը կենսաբանական մոլեկուլներ

ցելով ֆլյուորեսցենտային, քե- գրանցվում է ֆլյուորեսցենտա­ իրենց կառուցվածքում պարու­

միլյումինեսցենտային կամ յին նիշի միջոցով; Միկրոչիպերի նակում են լիցքավորված տ եղա ­

ռադիոակտիվ ազդանշանը; ստեղծման ժամանակակից մե­ մասեր, օրինակ՝ ԴՆԹ-ի մոլեկու­

Սպիտակուցային միկրոչիպերի թոդները թույլ են տալիս ԴՆԹ- լում բացասական լիցքավորված

տարբերակներից մեկը 100-ից զոնդերը սուբմիկրոնային ճշտու­ շաքարաֆոսֆատային կմախքը;

ավելի սպիտակուցային ֆեր­ թյամբ անցկացնել ներդիրի վրա, Մոլեկուլների միջև բարձր յուրա­

մենտներ պարունակող չիպն է; սակայն ազդանշանի գրանցման հատկություն ունեցող կոմպլեքս­

Այդպիսի միկրոչիպի օգնությամբ մեթոդները նման ճշտություն ների ձևավորման դեպքում տե­

հետազոտվել են տասնյակ պ ո­ չունեն, այդ պ ա տ ճա ռով գործ­ ղի է ունենում լիցքի խտության

տենցիալ դեղանյութեր, որոնք, նականում կիրառվում են մոտ վերաբաշխում; Հետազոտելով

ըստ ազդման մեխանիզմի, ֆեր­ 10 մկմ չափեր ունեցող խցիկ­ նմուշի մակերևութային պոտեն­

մենտների արգելակիչներ են ներ; Այս տեխնոլոգիան հայտ­ ցիալի փոփոխությունը, կարելի է

(դրանք գենային ինժեներիա- նի է որպես Կելվինի զոնդի գրանցել կենսամոլեկուլների մի­

յի եղա նա կով ստ ա ցվա ծ սպի­ մ ե թ ո դ (^6^տ թաե6 քօոշ6 տհ ջև փոխազդեցությունը; Մեթոդի

տակուցներ են); Ֆերմենտա- օատշօթ7, ^ Բ ^ ) ; Այն հնա րա ­ դրական կողմերից են բարձր լու­

յին միկրոչիպերի շնորհիվ այս վորություն է տալիս ուսումնա­ ծելիության շեմը՝ (<10 նմ), բարձր

դեղանյութերից առանձնացվել սիրել կենսամոլեկուլների միջև զգայունությունը (<50 նմ), նմուշի

են մի քա նի բարձր ընտ րողա կա ­ փոխազդեցությունները, իսկ նրա լուսածրման բարձր արագությու­

նություն ունեցող դեղանյութեր; համակցությունը (Ճ1Բ-Բ6 Ո- նը (>1100 մկմ/վ), մոլեկուլների

ժամանակակից բժշկության ոՅոօհէհօցոՅթ7) մեթոդի հետ միջև սպեցիֆիկ և ոչ սպեցիֆիկ

մյուս ուղղությունը մարդու օր գ ա ­ նման է ԴՆԹ-միկրոչիպերի տ եխ ­ փոխազդեցությունների տար­

նիզմ միկրոչիպերի ներդրումն է; նոլոգիային (Նկ. 6); ^ԲՈ^-ը բերակման հնարավորությունը;

1Տ°3. 2011 Գ Ի Տ Ո Ւ Թ Յ Ա Ն Ա Շ Խ Ա Ր Հ Ո Ւ Մ | 55

ԿԵՆՍԱԲԺՇԿՈՒԹՅՈՒՆ

Եղանակը ոչ կոնտակտային Է տարության բացակայության վանդին կարելի Է ժա մա նա կա ­
դեպքում; Այսպիսով՝ կենսաչիպե- կից դեղանյութերով արագ և
և չի պահանջում նիշերի կիրա­ րը կիրառվում են ա մենա տ ա ր­ արդյունավետ բուժել; Մյուսնե­
ռում, ինչը հատ կա պես կարևոր Է բեր նպատակներով; Բժշկության րի դեպքում նույնիսկ հարկ չկա
կենսաբանական համակարգերի մեջ, օրինակ, կենսաչիպերը թույլ փորձել, անհրաժեշտ Է անմիջա­
համար; Այս եղանակով հետ ա ­ են տալիս հաշված ժամերի ըն­ պես ոսկրուղեղի փոխարինում
զոտվել են երկու մոդելներ; թացքում հիվանդների օրգանիզ­ կատարել; Բժիշկները չեն կարող
մում հայտնաբերել դեղանյութերի մեծ արագությամբ լեյկոզի այս
Առաջին դեպքում ուսումնա­ նկատմամբ տուբերկուլյոզի (պա­ ձևերը միմյանցից տարբերել,
սիրվել Էբիոտինի և գլիկոպրոտե- լարախտ, թոքախտ) բակտերիա­ մինչդեռ բուժման ռազմավարու­
ին ավիդինի փոխազդեցությունը, յի կայուն ձևերը; Եթե բժիշկները թյունը պ ետ ք Է ճիշտ ընտրված
որը նման Է հակածին-հակամար բակտերիաների կայունությունը լինի հենց սկզբից; Կենսաչիպերը
մին փոխազդեցությանը; Բիոտի- որոշում են բուժումից հետո 2-3 թույլ են տալիս անմիջապես իրա­
նը մեթոդով խմբավորվել ամսվա ընթացքում, ապա այդ րից տարբերել կրծքի քաղցկեղի
Է ոսկե ներդիրի վրա; Երկրորդ ժամանակամիջոցում հիվանդի երկու՝ հեշտ բուժվող և դժվարու­
դեպքում ուսումնասիրվել Է թոքերը կարող են արդեն վնաս­ թյամբ բուժվող ձևերը; Կենսաչի­
եղանակի կիրառելիությունը վել; Տուբերկուլյոզի բակտերիա­ պերը կիրառվում են նաև քա ղ ց ­
ԴՆԹ-ի հիբրիդացման (ԴՆԹ-չխ ների կայուն ձևերի հայտնաբեր­ կեղի այլ ձևերի ախտորոշման
պերի հիմքում ընկած երևույթի) ման ավանդական մեթոդները նպատակներով; Կենսաչիպերը
գրանցման համար; Որպես ԴՆԹ- կարող են մի քա նի շա բա թ պ ա ­ նաև անփոխարինելի գործիք են
զոնդ՝ կիրառվել Է 15 նուկլեո֊ հանջել; Կենսաչիպերի շնորհիվ կենսաբանների համար, ովքեր
տ իդ ունեցող միաշղթա ԴՆԹ, որը այդ խնդիրը կարելի Է լուծել 1-2 կարող են արագորեն մեկ փորձի
պարունակել Է մի դեպքում սի­ օրվա ընթացքում; Կենսաչիպե- ընթացքում հայտնաբերել տար­
բիրական խոցի, մյուս դեպքում րի ևս մեկ կարևոր բժշկական բեր գործոնների ազդեցությունը
մալարիայի գեների բեկորներ; կիրառությունը լեյկոզների և այլ (դեղանյութեր, սպիտակուցներ,
Երկու դեպքում Էլ ԴՆԹ-զոնդին քաղցկեղային հիվանդությո^ սնունդ) տասնյակ հազարավոր
կոմպլեմենտար նմուշի ԴՆԹ-ի ների ախտորոշումն Է; Օրինակ՝ գեների աշխա տ ա նքի վրա;
ավելացման դեպքում դիտվել Է որոշ լեյկոզների դեպքում հի­
ազդանշանի կրկնակի ուժեղա­ Ներկայումս անընդհատ կա-
ցում, որը չի դիտվել կոմպլեմեն֊

Ի ԴԵՊ. ԲՐԻՏԱՆԱՑԻ ԳԻՏՆԱԿԱՆՆԵՐԻ ՀԵՐԹԱԿԱՆ ՀԱՋՈՂՈՒԹՅՈՒՆԸ
«ԱՆՏԵՍԱՆԵԼԻ ԹԻԿՆՈՑ» ՍՏԵՂԾԵԼՈՒ ԳՈՐԾՈՒՄ*

«Անտեսանելի թիկնոց» ստեղ­ րը; Հետազոտողները Դանիայի համալսարանի ֆիզի­
ծելու գործում բրիտանացի գիտ ­ պնդում են, որ կարող կայի և ասղագիտության ֆա­
նականները մի քայլ ա ռաջ են են դիտորդի աչքից կուլտետի ներկայացուցիչ Շուան
անցել; Եթե նախկինում նրա նք թաքցնել գնդասեղներ Չժանի գլխավորությամբ պնդում
և ամրակներ, որոնք են, որ ի վիճակի են ա նտեսանե­
կարողանում Էին հայացքից հազարավոր անգամ լի դարձնել շատ ավելի խոշոր
թաքցնել միայն մանրադիտակով մեծ են միկրոսկոպիկ առարկաներ, քա ն իրենց մրցա­
տեսանելի առարկաներ, ապա
այժմ անտեսանելի են դառնում առարկաներից; կիցները;
անզեն աչքով տեսանելի իրե­ Իրականում «ան­ Գյուտարարները սոսնձել են

տեսանելի թիկնոց» երկու եռանկյուն բյուրեղ և տե-
են անվանում ոչ թե ղադրել հայելու վրա; Լույսի շո­
թիկնոցը, այլ կալցիտի ղը, թափանցելով բյուրեղի մեջ,
կամ կրային սպաթի բաժանվում Է երկու շողի, որոնք
բյուրեղը, որը հատուկ տարածվում են տարբեր ա րա ­
կերպով ճեղքում Է լույսը; Այդ բյու­ գությամբ և տարբեր ուղղություն­
ներով; Թեև բուն բյուրեղը տ եսա ­
րեղն իրենց աշխատանքներում նելի Է, դրա տակ տ եղա դրվա ծ
օգտագործում են Բիրմինգհեմի առարկաներն արդեն անտեսա­
համալսարանի ֆիզիկոսները, նելի են; Գիտնականներն ասում
Լոնդոնի կայսերական քոլեջի են, որ սա հմա նա փ ա կվա ծ են
նրանց գործընկերները, ինչպես միայն բյուրեղի չափերով; Ավե­
նաև Դանիայի տեխնիկական լի մեծ բյուրեղի դեպքում կարելի
համալսարանի աշխատակից­ Է անտեսանելի դարձնել ավելի
ները; Մի խումբ գիտնականներ խոշոր առարկաներ;

56 | Գ Ի Տ Ո Ւ Թ Յ Ա Ն Ա Շ Խ Ա Ր Հ Ո Ւ Մ Ա°3. 2011

ԿԵՆՍԱԲԺՇԿՈՒԹՑՈՒՆ

տարելագործվում են ԴՆԹ-չխ գենետիկական չափանիշներ, պոկման հետ բարեհաջող ելքի
պերը; Մշակված տեխնոլոգիան որոնք թույլ կտային կանխորո­
շել գլիոմայի ամեն մի տիպի ըն­ մասին է վկայում; Մյուս կողմից
թույլ է տալիս որոշել տարբեր թացքն ու ելքը; Գլխուղեղի քա ղ ց ­
վիրուսների մոտավորապես 14 կեղի բուժման ժամանակակից քրոմոսոմ 1-ի կարճ ուսի մաս­
մեթոդները դժվար և աշխատա­
տեսակներ՝ մենինգիտի և էնցե­ տար գործընթացներ են, քա նի նակի պոկումը վկայում է ավե­
ֆալիտի հարուցիչներին; Ապա­ որ կա պ վա ծ են ուռուցքագոյաց-
ման անմիասեռության և փոփո­ լի չարորակ ուռուցքի մասին;
գայում ակնկալվում է մեթոդի խականության հետ; Գլիոմաները
ընդլայնման հնարավորություն չափահասների շրջանում գլխու­ Ախտորոշման նոր մեթոդը նոր
ղեղի ամենահաճախ հանդխ
և մենինգիտ առաջացնող տ ա ր պ ող չարորակ ուռուցքներն են, հեռանկարներ է բացում քաղց-
բեր տեսակի բակտերիաների և որոնց ախտորոշումը ներկա­
յումս հիմնված է միկրոսկոպիկ կեղագոյացման հիմքում ընկած
սնկերի ախտորոշման արդյու­ վերլուծության արդյունքների
նավետության մեծացում; Հեռան­ վրա; Ֆրանսիացի գիտնական­ մեխանիզմների բացահայտման
ները, կիրառելով ԴՆԹ-չիպերի
կարում ծրագրավորված է նաև տեխնոլոգիան, ախտորոշել են հարցում; Կիրառելով այս մեթ ո
այլ վիրուսների որոշման մեթոդ­ հիվանդության ընթացքն ու ել­
քը; Գիտնականները գլիոմայի դը՝ բժիշկները կկարողանան
ների ստեղծումը; բջիջներում նույնականացրել են
Ֆրանսիացի հետազոտող֊ մեկ քրոմոսոմի մի քա նի տիպի ավելի ճշգրիտ դասակարգել
դելեցիաներ (գենի մի հա տ վա ­
ները կիրառել են ԴՆԹ-չիպե- ծի դուրս մղվելը), և պարզվել է, գլիոմաները՝ գլխուղեղի քաղցկե­
րի տեխնոլոգիան, որի միջոցով որ դրանցից միայն մեկն է կա պ ­
հնարավոր է դարձել ախտորո­ ված հիվանդության բարեհաջող ղի բուժման անհատ ական եղա­
շել և կանխորոշել գլխուղեղի ելքի հետ; Քրոմոսոմ 1-ի կարճ
քաղցկեղի ամենատարածված ուսի լրիվ պոկման համակցումը նակների մշակման համար;
ձևի ընթացքն ու ելքը; Գլիոմա- 19 քրոմոսոմի երկար ուսի լրիվ
ները (գլխուղեղի ուռուցքները) Այսպիսով՝ կենսաչիպերի
կազմում են գլխուղեղի քա ղ ց ­
կեղով հիվանդացության մոտ ստեղծումը և կիրառությունը կեն­
50 %-ը, որոնք հայտնաբեր­
վում են չափ ա հա ս բնակչության սաբանության և բժշկության մեջ
շրջանում; Մինչև այժմ ստ ացված
չեն սպեցիֆիկ մարկերներ կամ արագ զարգացող նոր ուղղու­

թյուն է; Ֆարմակոգենետիկա-

կան թեստերի ներդրումը նոր

դեղանյութային միջոցների ստեղծ­

ման մեջ կնպաստի ֆարմակոթե­

րապիայի արդյունավետության և

անվտանգության բարձրացմանը;

Մասնագետների կանխագուշա­

կությամբ կենսաչիպերը կդառ­

նան XXI դարի կենսաբժշկության

հիմքը;

«Սա հսկայական նվաճում լիս թաքցնել միայն մի քա նի միկ­ Բրիտանիայի գիտնականնե­
է, չէ՞ որ առաջին ա նգա մ է, որ րոն չափեր ունեցող առարկաներ րը մշակել են նաև տանկեր և այլ
անտեսանելիության գոտին այն­ և պատրաստվում էին նանոնյու- զրահատեխնիկա անտեսանե­
քա ն մեծ է, որ այն կարելի է տ ա ր­ թերից,֊ շարունակում է գիտ նա ­ լի դարձնելու եղանակ՝ տանկի,
բերել անզեն աչքով»դ ասում է կանը; Բայց նման նանոնյութերի զրահամեքենայի կամ զրահա­
դոկտոր Չժանը; ստացումը շատ երկարատև գոր­ պատ սակրավոր ռոբոտի վրա
ծընթաց է, իսկ որ գլխավորն է, քսվա ծ նանոնյութը պրոյեկտում
«Առաջին անգամ կիրառե­ այն սահմանափակում է անտե­ է ռազմական մեքենայի մակե­
լով բնական բյուրեղներ արհես­ սանելիության գոտու չափերը»,- րեսին այն տեղանքի ճշգրիտ
տականների փոխարեն՝ մենք նշում էնա; նկարագիծը, որով տվյալ պա­
կարողացանք մեծացնել անտե­ հին անցնում է մեքենան, և այն
սանելիության գոտին և թա քց­ Հիշեցնեք, որ Լոնդոնի կայ­ փոփոխվում է մեքենայի շարժ­
նել ավելի խոշոր առարկաներ, սերական քոլեջում վաղուց են ման համեմատ; Այդ նկարագիծը
որոնք հազարավոր անգամ ուսումնասիրում անտեսանե­ ստացվում է շրջակա տարածքի
գերազանցում են լույսի ալիքի լիության հիմնախնդիրները; պատկերի հիման վրա, որը բոլոր
երկարությունը; Նախկինում կի­ Օրինակ՝ 2010 թ. նոյեմբերին կողմերից նկարահանվում է տե­
րա ռվող միջոցները թույլ էին տա– հաղորդվել էր «անտեսանելի սախցիկների միջոցով և վերլուծ­
թիկնոց» ստեղծելու մասին; Այն վում մեքենայում գտ նվող հա մա ­
ունի կանոնավոր դարսված փ ոք­
կարգչի կողմից;
րիկ ձողիկներից կազմված կա­ «Անտեսանելի թիկնոց» ստեղ­
ռուցվածք, որը մասնակիորեն
կորացնում է լույսի շողերը; Նա- ծելու փորձեր արդեն երկար տ ա ­
նոտեխնոլոգիաների միջոցով րիներ կատարում են տարբեր
պ ա տ րա ստ վա ծ այդ սարքը թույլ երկրների, այդ թվում՝ Ռուսաս­
է տալիս անտեսանելի դարձնել տանի, ԱՄՆ-ի, Չինաստանի և
մինչև 1 մմ մեծություն ունեցող ճապոնիայի գիտնականները;
առարկաներ;
* հէէթ;//ո6 \«տւ՜ս.օօտ.

ԱՏ3. 2011 Գ Ի Տ Ո Ւ Թ Յ Ա Ն Ա Շ Խ Ա Ր Հ Ո Ւ Մ | 57

ԿԵՆՍԱԲԺՇԿԱ­ ՄԱՐԱՏ ՄՈՒՐԱԴՑԱՆ
ԿԱՆ ՃԱՐՑԱՐԱ-
ԳԻՑՈՒԹՑԱՆ ՀՊՃՀ միկրոէլեկտրոնիկայի և կենսաբժշկական սար­
ԽՆԴԻՐՆԵՐՆ ՈՒ քերի ամբիոնի դոցենտ, տեխնիկական գիտություն­
ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ների թեկնածու
ՀԵՌԱՆԿԱՐՆԵՐԸ
Գործունեության ուղղությունները՝ անալոգային և
թվային սխեմատեխնիկա, միկրոէլեկտրոնիկա, կեն­
սաբժշկական սարքեր և համակարգեր
Տ-տտԱ։ տսրտ3ր@տտս3.3տ

Կ ենսաբժշկական ճարտա֊ կյանքի համար կարևորագույն Կենսաբժշկական ճարտա­
րագիտությունը տեխնիկայի ցուցանիշների չափման, հետա­ րագիտության հիմնական նպ ա ­
բուռն զարգացման հետևան­ զոտման, ներքին օրգանների, տակն է որքան հնարավոր է
քո վ առաջացած և բժշկության անոթների, կմախքի, մարմնի հարստացնել բժշկին տրվող
կողմից խիստ պահանջարկված տարբեր մասերում ուռուցքների օբյեկտիվ տվյալների քանակը
մասնագիտություն է; Բժշկա­ և այլ գոյացումների ա րտ ա պ ա տ ­ և ճշտությունը՝ հիմնվելով օր­
կան ցուցանիշների չափման, կերման և ախտորոշման հնարա­ գանիզմում կատարվող ֆիզի­
գրանցման, անընդմեջ հսկման, վորություններից; Քանի որ ցան­ կական ու քիմիա կա ն երևույթ֊
խթանման, հիվանդի աշխատու­ կացած կենսաբանական օբյեկտ ների բացահայտման և չափման
նակության գնահատման, պ րո իր մեջ ներառում է բազմապիսի վրա; Օրինակ՝ սրտի ձայները
թեզավորման, բիոպրոթեզավոր և բազմաբնույթ համակարգերի ստ ետ ա սկոպ ով լսելու դարերով
ման, արհեստական օրգանների ներդաշնակ աշխատանքների լայն տարածում ստ ա ցա ծ ա ուս
ստեղծման, ներքին օրգանների բարդ, փոխհամագործակցված կուլտացիայի մեթոդը, որով
պատկերների ստացման, ցու­ միացություն, որը կարիք ունի կատարվում էր ձայների ուժգ­
ցա դրման և այլ հարցերի լու­ խորը և մանրակրկիտ ուսումնա­ նության հաճախային տիրույթի
ծումն անհնար է պատկերացնել սիրության, ա պ ա կենսաբժշկա­ տարբերակում, և դրա հիման
առանց ճարտարագիտական կան ճարտարագիտության վրա բժիշկները կատարում էին
ժամանակակից տեխնոլոգիա­ ա ռա ջա դրա ծ խնդիրները նույն֊ սրտի փականների աշխատան­
ների (համակարգչային, միկ֊ պես պահանջում են նոր տ եխնո­ քի գնահատում և ախտորոշում,
րոպրոցեսորային, օպտոէլեկտ- լոգիաների ուսումնասիրություն հիմնված էր բժշկի լսողության և
րոնային, միկրոէլեկտրոնային և և բժշկական սարքերի և համա­ ձայների տարբերակման հմտու­
նանոէլեկտրոնային, ինտեգրալ կարգերի մշակում և ներդրում; թյան վրա, ինչն իր մեջ պարու­
տեխնիկայի ծրագրային, ճշգրիտ Դարեր շարունակ բժիշկն ունեցել նակում է սուբյեկտիվ գործոն,
մեխանիկայի, մեխատրոնիկայի, է միայն պարզագույն գործիք­ քա նի որ բժշկի տարիքի հետ
քիմիայի, կոմպոզիտային նյու­ ներ, որոնցով նա կարող էր ստ ա ­ հմտությունն աճում է, իսկ լսողու­
թագիտության և այլն) օ գ տ ա ­ նալ հիվանդության մասին որո­ թյունը՝ վատանում; Այդ խնդրի
գործման, որոնք կենսաբժշկա­ շակի սահմանափակ տվյալներ լուծման օբյեկտիվությունն ա պ ա ­
կան սարքերի և համակարգերի և հիմնվելով միայն իր կողմից հովելու նպ ա տ ա կով ստեղծված
ստեղծման հիմքն են; կուտակված փորձի, վիճակագ­ են ձայների գրանցման և ցու­
րական տվյալների, գիտելիքնե­ ցադրման հնարավորություններ,
Բժշկությունը, լինելով ամե­ րի և ներքին զգացողության վրա՝ ի դեպ, այդ գրանցումները կա­
նաբարդ և բազմերանգ խնդիր­ կատարել հիվանդության ա խ տ ո տարվում են էլեկտրասրտագրի
ներ ունեցող գիտություն, դարեր րոշում և բուժում; գրանցմանը զուգընթաց՝ առանց
շարունակ զուրկ է եղել մարդու

58 Գ Ի Տ Ո Ւ Թ Յ Ա Ն Ա Շ Խ Ա Ր Հ Ո Ւ Մ Ա°3 . 2011

ԿԵՆՍԱԲՇԺԿԱԿԱՆ
ՃԱՐՏԱՐԱԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆ

ժամանակային շեղման; Սրտի քում ընկած են տարբեր ֆիզիկա­ մանափակ; Հարցը լուծվում Է
փականների ա շխ ա տ ա նքի ուլտ­ կան երևույթներ;
րաձայնային հետազոտման մե­ ստացված ֆոտոնների ուժեղաց-
թոդները և սարքերը հնարա­ Առաջին ստեղծված սարքը,
վորություն են ընձեռում բժշկին որը հնարավորություն Էր տ ա ­ մամբ՝ Էլեկտրոնային մեթոդների
անարյուն եղանակներով տեսնել լիս բժիշկներին տեսնել ներքին
և տեսագրել դրանց աշխատան­ որոշ օրգաններ և հիմնականում կիրառմամբ և զգայուն նյութերի
քի գործընթացը՝ առանց հի­ կմախքի տարբեր հատված­
վանդին ցա վ պատճառելու; Եվ ներ, ռենտգենյան սարքն Էր, ստեղծման ու այլ տեխնոլոգիա­
վերջապես, սրտի աշխատանքի որը հիմնված Է ռենտգենյան
Էլեկտրական ակտիվության գնա ­ ճառագայթների գեներացման, ների մշակման ուղղությունների
հատումն արդեն մեկ դար Է, որ հետազոտվող մարմնի հատ­
կատարվում Է Էլեկտրասրտագ­ վածի միջով դրանց թափանց­ զարգացմամբ;
րության միջոցով, որը բժշկագի­ ման ու մարմնի կողմից տարբեր
տության կողմից ընդունված Է որ­ հատվածներում կետային ուժգ­ Համակարգչային տեխնիկա­
պես լավ ուսումնասիրված և լայն նության փոփոխման և ֆ ոտ ո
տարածում ստացած դասական լյումինեսցենտային Էֆեկտի ու յի զարգացումը և դրա լայն կի­
ուղղություն; Անցյալ դարի վեր­ ֆոտոգրաֆային տեխնոլոգիայի
ջում ստեղծվեցին արյունա­ կիրառման միջոցով տեսանելի րառությունը հնարավորություն
տար անոթների աշխատանքի պատկերների ստացման վրա,
հետազոտման նոր մեթոդներ՝ ինչը մինչև այժմ լայնորեն կի­ ստեղծեցին մշակել նոր տի­
կիրառելով արյան հոսքի արա­ րառվում Է բժշկության մեջ՝ չնա­
գության չափման Դոպլերի Էֆեկ­ յած ստորև բերված ակնհայտ պի սարքեր՝ համակարգչային
տը; Մշակվեցին այդ սկզբուն­ թերություններին.
քով աշխատող սարքեր, որոնք տոմոգրաֆներ (Նկ. 1), որոնց
բժիշկներին հնարավորություն 1. ճա ռա գա յթմա ն վնա սա կա ­
են տալիս հետազոտել հիվան­ րությունը, որի համար, իհարկե, աշխա տանքի հիմքում ընկած
դի արյունատար համակարգի ստեղծված են հետազոտողի և
տարբեր հատվածներ անարյուն հետազոտվողի ճառագայթման Է ռենտգենյան կետայնացված
եղանակով; Ստեղծված են հա ­ ուժգնության և ճառագայթման
տուկ կատետրացման մեթոդով ժամանակը սահմանափակող պատկերների ստացումը՝ օգ ­
երակների վիճակի հետազոտ­ միջոցներ՝ պահպանելով թույ­
ման, արյան հոսքի գնա հա տ ­ լատրելի անվնաս նորմերը; տագործելով երկչափ կետային
ման տեսանելիացման մեթոդ­
ներ և սարքեր, որոնց միջոցով 2. ստա ցվա ծ պ ա տ կերնե­ կոորդինատային համակարգի
հնարավորություն Է ընձեռվում րի հա մեմատաբար ցածր թ ո
կատարել երակների նեղացած ղարկելիությունը (պատկերում հաշվարկային տեղեկատվու­
հատվածների լայնացում առանց մանրամասների, տարրերի չա­
վիրահատության (ստենդավո փերի փոքրացման հնարավորու­ թյունը; Համակարգչային տ ո
րում); Այս մեթոդը հնարավոր թյունը), հարևան կետերի միջև
դա րձա վ ներդնել բժշկության կոնտրաստի մեծացման հնարա­ մոգրաֆը արտացոլում Է մարմ­
մեջ բարձր տեխնոլոգիաների վորության սահմանափակումը;
զարգացման շնորհիվ, որն այժմ նի հետազոտվող հատվածի
լայնորեն կիրառվում Է աշխարհի Ցածր օգտա կար
համարյա բոլոր մա սնա գիտ ա ց­ գործողության գոր­ ուղղահայաց հարթության մեջ
ված սրտաբանական կենտրոն­ ծակիցը, որի արժե­
ներում; Բժիշկների դարավոր քը չի գերազանցում շրջանաձև դասավորված իրա­
երազանքը՝ թափանցել օրգա­ ճառագայ թվա ծ
նիզմի ներսը և տեսնել ներքին Էներգիայից ստաց­ րից որոշակի անկյան տակ շեղ­
օրգաններն առանց վիրահատ­ ված տեղեկատ­
ման, այժմ իրականացել Է շնոր­ վության 0.02 %-ը; ված երկու նեղ ռենտգենյան
հիվ ճարտարագետների կողմից Պատկերի որակը
մշակված սարքերի, որոնց հիմ­ կարելի Է լավաց­ ճառագայթների հատումից
նել ճա ռա գա յթմա ն
ուժգնության աճով, ստացված կետային տեղեկատ­
ինչը, սակայն,
պ ետ ք Է լինի սահ­ վությունը, որի հիման վրա կա­

ռուցում Է հետ ա զոտ վող հա տ վա ­

ծի ամբողջական պատկերը; Այս

սարքը հնարավորություն Է տ ա ­

լիս բժիշկներին ստանալ մար­

մինը հատող իրար զուգահեռ

հարթությունների պատկերնե­

րը, որտեղ պարզորոշ երևում են

մարմնի հետազոտվող հատվա­

ծի բոլոր մանրամասները;

Նկ. 1

Ա ° 3 . 2011 Գ Ի Տ Ո Ւ Թ Յ Ա Ն Ա Շ Խ Ա Ր Հ Ո Ւ Մ | 59

ԿԵՆՍԱԲԺՇԿԱԿԱՆ
ՃԱՐՏԱՐԱԳԻՏՈՒԹՑՈՒՆ

Վերջին կատարելագործ­ ջորդական
ված համակարգչային տոմոգ-
րաֆները նույնիսկ կարողա­ իմպուլսներ,
նում են ստ ա ցվա ծ զուգահեռ
հատող շերտերից առաջացած որոնց հա­
արդյունքների հիման վրա ստեղ­
ծել տ ա րա ծա կա ն ամբողջական ճախությունն
ծավալային պատկեր; Այդ պ ա տ ­
կերներն անհամեմատ բարձր աճում է
որակի են, քա նի որ կառուց­
ված են մատրիցայի կետային կոնտրաստի
կոորդինատային համակարգի
սկզբունքով, ինչը կարելի է համե­ աճին համըն­
մատել թվային ֆոտոխցիկներից
ստացված բազմակետ պատկեր­ թաց;
ների հետ; Հարկ է նշել, որ թվա ­
յին ֆոտոխցիկներից ստացված Ուղեղը,
պատկերների որակը, այնուա­
մենայնիվ, գերազանցում է վերը ստանալով
նկարագրված ռենտգենյան տ ո
մոգրաֆիկ պատկերների որակը, պատկերի
քա նի որ ժա մա նա կա կից ն ա ն ո
էլեկտրոնային տեխնոլոգիաները յուրա ք ա ն -
թույլ են տալիս ստանալ պ ա տ ­
կերներ, որոնց մեջ զետեղված չյուր կետից
կետերի քա նա կը տասը միլիո­
նից ավել է, ինչը տեխնիկապես իմպուլսների
շատ դժվար է իրագործել ռենտ­
գենյան տոմոգրաֆիկ պ ա տ կեր հաճախային Նկ. 2.
ների համար;
մոդուլացված ազդանշանները, անհամեմատ փոքր են մեզ շրջա-
Այժմ քննա րկենք մեկ այլ պատող մագնիսական դաշտերի
հարց. ինչպես են աչքի միջոցով ձևավորում է ամբողջական արժեքներից (Նկ. 2); Նույնանման
պատկերներ հաղորդվում ու­ դժվարություններ առկա են նաև
ղեղին, և ինչպես են դրա նք ըն­ պատկեր, որի թողարկելիությու- էլեկտրասրտագրի, ուղեղագրի,
կալվում; Այս հարցին պ ա տ ա ս­ մկանագրի գրանցման ժամա­
խանելու համար կատարվել են նը (որակը) ակնհայտորեն կախ­ նակ, երբ շրջապատի էլեկտրա­
բավական բարդ ուսումնասիրու­ մագնիսական դաշտի աղմուկ­
թյուններ, որոնց արդյունքում հե- ված է տեսածրող կետերի քա նա ­ ները գերազանցում են ստացվող
տազոտողներն եկել են հետևյալ ազդանշանների մեծությունները;
եզրահանգումների; կից ;
ժամանակակից տեխնիկա­ Հայտնի է, որ ջրի մոլեկուլը
Բացի վաղուց հայտնի պ ա տ ­ կազմված է ջրածնի պրոտոննե­
կերի օպտիկական ֆոկուսավո կան առաջընթացը թույլ է տալիս րից, որոնք մեծ արագությամբ
րումից, ինչը գրգռում է ուղեղին տեսածրել ցանկացած բնույթի պտտվում են իրենց ատոմի շուր­
հաղորդող տեսողական նյարդը, պատկերներ և դրանց միջոցով ջը՝ ստեղծելով առանձին մագնի­
հայտնաբերվել է, որ պ ա տ կե­ կատարել պատկերների ժա­ սական դաշտեր, որոնք կարելի է
րի որոշակի նեղ հատ վա ծնե­ մանակային մոնիտորինգ, որը նմանեցնել փոքրիկ գիրոսկոպ-
րում կատարվում է տեսածրում՝ բժիշկներին թույլ է տալիս հեշ­ ների; Երբ դրանց վրա ազդում են
պատկերի հարևան կետերի մի­ տությամբ գնահատել բուժման ուժեղ հաստատուն մագնիսա­
ջև կոնտրաստ գտնելու համար; արդյունավետությունը և կա տ ա ­ կան դաշտով, այդ փոքրիկ մագ­
րել բուժման ռազմավարության նիսներն ընդունում են ա զդող
Եթե տեսածրման արդյուն­ ճիշտ ընտրություն ու բուժում; մագնիսական դաշտի ուղղու­
քում կոնտրաստ է հայտնաբեր­ թյունը՝ չթեքելով իրենց պ տ տ մա ն
վում, ա պ ա տվյալ տեսողական Հաշվի առնելով ռենտգենյան նախկին առանցքները, իսկ
նյարդից գեներացվում են հա- ճառագայթների վնասակար արտաքին դաշտի վերացու­
ազդեցությունը՝ գիտնականները մից հետո դրանք վերադառնում
հայտնաբերել և մշակել են ներ­ են նախկին վիճակին՝ ստեղծե­
քին օրգանների հետազոտման լով մագնիսական ազդանշան
և դրանց պատկերների ստաց­ (Նկ. 3); Այդ ազդանշանների
ման ուլտրաձայնային և մա գնխ օգնությամբ ստեղծվում է հե­
սառեզոնանսային նոր մեթոդ­ տազոտվող օբյեկտի մագնիսա­
ներ, որոնք հնարավորություն են կան պատկեր; Այդ գործընթացի
տվել ճարտարագետներին մշա­ ապահովման համար հաստա­
կել այդ սկզբունքով ա շխ ա տ ող տուն մագնիսական դաշտի վրա
բժշկական հետազոտման բազ­ ազդում են փ ոփ ոխա կա ն մա գ­
մապիսի սարքեր; նիսական դաշտով, որի հաճա­
խության փոփոխմամբ հասնում
Մագնիսական ռեզոնան­
սային մեթոդի կիրառման հա­
մար նախ պետք է չեզոքացնել
երկրի մագնիսական դաշտի
ազդեցությունը հետազոտողի
վրա, որը բավական կարևոր
խնդիր է, քա նի որ ստացված
ազդանշանների արժեքներն

60 Գ Ի Տ Ո Ւ Թ Յ Ա Ն Ա Շ Խ Ա Ր Հ Ո Ւ Մ Ա°3. 2011

ԿԵՆՍԱԲԺՇԿԱԿԱՆ
ՃԱՐՏԱՐԱԳԻՏՈՒԹՑՈՒՆ

են ատոմի սեփական մա գնիսա ­ գը հիվանդությունների ա խ տ ո առաջացած մկանների ֆիզիկա­
կան դաշտի և ազդող մագնիսա­ կան չափերի փոփոխություննե­
կան դաշտերի հաճախականա- րորոշման համար գրավել է իր րը, անևրիզմայի զարգացման
յին ռեզոնանսի տվյալ համասեռ ընթա ցքը (Նկ. 4)։
մագնիսական հետազոտվող արժանի տեղը;
միջավայրում; Եթե միջավայ­ Նկ. 4
րի համասեռությունը խ ա խ տ ­ Ուլտրաձայնային հետազոտ­ Այն ներքին օրգանները,
ված է, ա պ ա ստացվում են այդ որոնք ունեն մուտքի հնարավո­
անհամասեռության պատճառով ման սարքերի ստեղծումը նույն­ րություն (ստամոքսը, աղիքները,
առաջա ցած տարբեր մեծության թոքերը, շնչուղիները) հետա­
ազդանշաններ, որոնց միջոցով պես լայն տարածում է ստացել զոտվում են էնդոսկոպներով (Նկ.
կառուցվում են էլեկտրական 5,6);
պատկերներ, որոնք կերպա­ ներքին այն օրգանների հետ ա ­
փոխվում են տեսանելի պ ա տ ­ Նկ. 6
կերների; զոտման համար, որոնք պար­ Այս սարքերի ա շխա տ ա նքի
սկզբունքն այն է, որ ա րտաքին
Նկ. 3 փակ են և չունեն հա ղորդա կ­ աղբյուրից ստ ա ցվա ծ լույսով
Հայտնի է, որ ջրածնի ատոմի մանրաթելերի օգնությամբ լուսա­
ռեզոնանսային հաճախությունը ցություն արտ ա քին շրջապատի
գտնվում է 10 ՄՀ սահմաններում
0.2 տեսլա հաստատուն մա գնխ հետ, իսկ այն օրգանները, որոնք
սական դաշտի ազդեցության
ժամանակ; Քանի որ այդ հա ճա ­ ունեն մուտքի հնարավորություն,
խությունը պատկանում է ռ ա դ ի ո
հաճախային տիրույթին, ուստի հետազոտվում են օպ տ իկա կա ն
դրա վնասակար ազդեցությունն
օրգանիզմի վրա դեռ չի նկա տ ­ էնդոսկոպներով;
վել; Փաստորեն, այս հետ ա զոտ ­
ման մեթոդը հիմնված է մարդու Ուլտրաձայնային էլեկտ­
մարմնի մեջ ջրածնի ատոմնե-
րի կուտակումների բաշխման րական սարքերի վնասակար
հայտնաբերման հիման վրա;
Քանի որ մարմնի 75 %-ը կազմ­ ազդեցություն օրգանիզմի վրա
ված է ջրի մոլեկուլներից, ապա
նշված մագնիսառեզոնանսային չի նկատվել, այդ պ ա տ ճա ռով
համակարգչային համակար­
հետազոտման ժամանակը և

կրկնության հաճախությունը

նորմա տ իվ փ ա ստ ա թղթերով չի

սահմանափակված; Ուլտրաձայ­

նային հետազոտման սարքերի

ա շխ ա տ ա նքի սկզբունքն այն է,

որ ուլտրաձայնային ալիքները,

թափանցելով օրգանիզմի հե­

տազոտվող հատվածը, հանդի­

պում են տարբեր խտություններ

ունեցող շերտերի, որոնցից անդ­

րադառնում են տարբեր ուժգնու­

թյամբ՝ կախված խտությունների

տարբերությունից և քիմիական

բաղադրություններից; Տարբեր

ճառագայթման ուղղություննե­

րից անդրադարձված ալիքների

մոդուլացված տեղեկատվության

հիման վրա կազմվում են երկ֊

չափ տեսանելի պատկերներ,

որոնք արտապատկերում են հե­

տազոտվող ներքին օրգաննե­

րի իրական չափերը և ձևը; Այս

սարքերի օգնությամբ բժիշկնե֊

րը կարողանում են ախտորոշել

վերը նշված ներքին օրգանների

հետ կապված հիվանդություն­

ները՝ ուռուցքները, գերաճը,

այլ գոյացումների ֆիզիկական

չափերը, թերզարգացումները;

Դրանք թույլ են տալիս ուսումնա­

սիրել սրտի փականների ա շխ ա ­

տանքը, դրանց ձևի և չափերի

փոփոխությունները, սրտամկա­

նի ինֆարկտի հետևանքով

Ա ° 3 . 2011 Գ Ի Տ Ո Ւ Թ Յ Ա Ն Ա Շ Խ Ա Ր Հ Ո Ւ Մ | 61 |

ԿԵՆՍԱԲԺՇԿԱԿԱՆ
ՃԱՐՏԱՐԱԳՒՏՈՒԹՅՈՒՆ

վորվում են հետ ա զոտ վող օր գ ա ­ էլեկտրասրտագրությունը փակ; Գրանցված Էլեկտրասըր
նի ներքին պատերը, խոռոչնե­ բավական խորը ուսումնասիր­ տագրերը կարելի Է հաղորդել
րը; Լուսավորված հատվածների ված և գործնականորեն լայն համակարգչին և պատկերել այն
պատկերները նույնատիպ ման­ կիրառություն ստացած բժշկա­ (հատուկ մշակված ծրագրերի
րաթելերի այլ փնջի միջով հա ­ կան ուղղություն Է, որով բժիշկ­ օգնությամբ) Էկրանի վրա և հա­
ղորդվում են դեպի հետազոտողի ները կարողանում են հստակ ղորդել որպես առանձին ֆայլ՝
աչքը՝ օգտագործելով օպ տ ի­ ախտորոշել սրտի կծկումների օգտվելով համացանցային կա­
կական ֆոկուսացնող և ուղղոր­ ռեժիմի խախտման, ինչպես նաև պի միջոցներից, աշխարհի ցան­
դող ոսպնյակների համակարգ; սրտամկանի հաղորդականու­ կացած բժշկական կենտրոն՝
Քանի որ սարքը ճկում Է և ունի թյան փոփոխման հետ կապված մասնագետի ախտորոշման,
ներդրված գլխիկի 120 ա ստ ի­ պատճառները, սրտամկանի ին­ բուժման կամ խորհրդատվու­
ճան պտույտի հնարավորություն ֆարկտի տեղայնությունը, խո­ թյան նպատակով; Այս մշակումն
և ա րտ ա քին կառավարում, հե- րությունը և տարածվածությունը; իրագործվել Է ւ^ւ^Տ-93/75
տազոտողին հնարավորություն Է էլեկտրասրտագրի անընդմեջ եվրոպական ծրա գրով (Նկ. 7),
տալիս տեսնել հետազոտվող օր­ հսկման միջոցով կարողանում
գանի ներքին հատվածի իրական են ժամանակին հայտնաբերել Նկ. 7
պատկերը իր բնական գույնե­ ու կանխարգելել իշեմիկ հիվան­ որտեղ առաջարկվում Է սրտագ-
րով; ժա մա նա կա կից Էնդոսկոպ­ դությունների զարգացումը և օ գ ­ րիչների զանգվածային ա րտ ա դ­
ները հնարավորություն ունեն ոչ տագործելով անընդմեջ հսկման րության իրագործում, սրտ ա ­
միայն տեսնելու, այլև ցուցադրե­ հետադարձ կապը՝ գնահատել բանական խորհրդատվական
լու և տեսագրելու ամբողջ հետ ա ­ ու ճշգրտել բուժման ռա զմա ­ մասնագիտացված կենտրոն­
զոտման ընթացքը՝ հիվանդին վարությունը; Այս ուղղությամբ ների ստեղծում, որոնք, ստ ա ­
տալով իրական տեսանկարը; ստեղծված ավտոմատ հսկման նալով հատուկ կոդավորված
Վերջինս կարևոր Է ոչ միայն նրա համակարգչային համակարգե­ ազդանշաններ սրտագրիչներից,
համար, որ հիվանդը ստանում Է րը թույլ են տալիս իրագործել կիրագործեն խորհրդատվական
փ ա ստ ա ցի տ եսա գրվա ծ նյութ՝ սրտային հիվանդների անընդ­ ծառայություններ; Սրտագրիչնե­
հետազոտման ընթացքի մասին, մեջ հսկողություն իրական ժ ա ­ րից ուղարկված ազդանշանները,
այլև այն շա տ կարևոր Է հետ ա ­ մանակում և նույնիսկ կատարել կախված հիվանդության ծան­
գա հետազոտման պատկերնե­ սրտի տարբեր հատվածների րությունից, կարելի Է բաժանել 3
րի հետ համեմատման համար, վնասվածքների թվայնացված դասի; Դասակարգումը կատար­
արժեքներով քարտեզավորում, վում Է Էլեկտրասրտագրիչի մեջ
որը բժշկին հնարավորություն որտեղ պարզորոշ նկարված գրանցած հատուկ ծրագրի օգ ­
Է տալիս իրապես գնահատել են ինֆարկտի օջախների տ ա ­ նությամբ, որը հիմնված Է ըստ
հիվանդության ընթացքը, բուժ­ րածվածությունն ու խորությունը՝ հիվանդների ծանրության կարգի
ման արդյունավետությունը, տալ թվային եղանակներով ուժգնու­ խորհրդատվության պատաս­
իրական գնահատական և ընտ­ թյան պատկերմամբ; խանի միաժամանակ ստացված
րել բուժման ռազմավարություն; հայտերի հերթականությունը
Խոլտերի գրպանի դյուրա­ կազմակերպելու գաղափարի
Այժմ ա նդրա դա ռնա նք Էլեկտ­ կիր Էլեկտրասրտագրիչներով վրա; Հուսով ենք, որ այդ խնդրի
րասրտագրության, ուղեղագ­ կատարվում Է հիվանդի 48-ժա֊ լուծման համար հա մա պ ա տ ա ս­
րության և մկանագրության հետ մյա անընդմեջ սրտագրություն խան կառույցները կցուցաբերեն
կապված խնդիրներին; Չնայած իրական աշխատանքային պայ­ լուրջ մոտեցում;
բժշկության տեսանկյունից այդ մաններում, և օբյեկտիվորեն
ուղղություններն իրարից շատ են գնահատվում են ռիթմի խ ա խ ­ Այժմ ա նդրա դա ռնա նք ո^
տարբերվում, սակայն այս երեք տումների կրկնման հաճախու­ ղեղագրիչից ստացված տե­
տիպի ազդանշանների ֆիլտըր թյունը և տևողությունը;
ման, ուժեղացման և գրանց­
ման տեխնիկական մեթոդները Մեր կողմից մշակված գրպ ա ­
սկզբունքորեն իրար նման են, նի միկրոպրոցեսորային թվայ­
քա նի որ կատարվում Է ներքին նացված Էլեկտրասրտագրխ
օրգաններից գեներացված բի­ չը թույլ Է տալիս գրաֆիկական
ոլոգիական ազդանշանների Էկրանի վրա տեսնել գրանցված
գրանցում՝ առանց օբյեկտի վրա Էլեկտրասրտագրերը, որոնց հի­
արտաքին ֆիզիկական դաշտե­ շողության քա նա կը 128 Է, իսկ
րի ազդեցության; վերագրանցումը՝ անսահմանա­

62 Գ Ի Տ Ո Ւ Թ Յ Ա Ն Ա Շ Խ Ա Ր Հ Ո Ւ Մ Ա°3. 2011

ԿԵՆՍԱԲԺՇԿԱԿԱՆ
ՃԱՐՏԱՐԱԳԻՏՈՒԹՑՈՒ-Ն

ղեկատվության վերծանման և նեն գրգռող 1 և արգելակող 0 որի զարգացման առաջատարն
ճանաչման հարցերին, քա նի որ ազդանշանների մեծության քա֊ է ԱՄՆ-ը; Այդ ուղղությամբ կա­
գրանցման տեխնիկական լու­ շային տարբերակման հնարա­ տարվող հետազոտությունների
ծումները, բացի արտածումնե­ վորություն; Այդ է պատճառը, և մշակումների արդյունքների
րի ստացման գլխի 21 կետերում որ չնայած իրենց ցածր հա ճա ­ հրատարակումը արգելված է
տեղայնացման էլեկտրոդների
տարբերությունից, չեն տարբեր­ խային աշխատանքի հնարավո­ կամ կատարվում է խիստ գաղտ­
վում ԷՍԳ-ի գրա նցվա ծ մեթոդնե­ րությանը՝ ուղեղի ա շխա տ ա նքն նի, միայն ներքին օգտ ա գործ­
րից (Նկ. 8); ավելի կատարյալ է, և օգ տ ա ­ ման համար; Ւնտերնետային
կար գործողության գործակի­ կայքերում տեղադրված գովազ­
Նկ. 8 ցը, ըստ ծա խսվա ծ հզորության, դային նյութերից կարելի է կռա­
Ուղեղագիրը (էնցեֆալոգխ բարձր; Ստացված ուղեղագրերը հել մարդու կորցրած վերջույթ­
րը) իր բնույթով խիստ տարբեր­
վում է ԷՍԳ-ից նրանով, որ չունի կարող են արտահայտել ուղեղի ները փոխարինած պրոթեզների
կրկնվող որոշակի դրական կամ ա շխա տ ա նքի ակտիվությունը՝ մշակման բարձր մակարդակի
բացա սա կան (Բ, Չ, ^, Տ, I, Ս) ըստ ալիքների հաճախության մասին, որոնք կառավարվում են
ատամիկներ, որոնցով կ ա ^ աճի և ազդանշանների արժե­ սեփական ուղեղից ստացված
լի էր ախտորոշել արյան մղիչի քի փոքրացման՝ որոշելով այդ ա զդա նշա ններով (Նկ. 9), ինչ­
սրտի ա շխա տ ա նքի թերություն­ ակտիվության տեղայնացումն պես մեր բնական վերջույթները՝
ները՝ նշելով թերացող հատված֊
ների որոշակի տեղայնությունը ըստ տեղադրված էլեկտրոդների ունենալով որոշակի հետադարձ
և պատճառները; Ուղեղագիրը խտության, որոնց քանակը սահ­ կապ՝ անսխալ կինեմատիկա֊
կազմավորվում է ուղեղի միլիար­ մա նա փ ա կ է; Բժշկության մեջ կան տարածական շարժումների
դավոր նեյրոնների աշխա տան­ ուղեղի ա շխա տ ա նքի ակտիվու­ կատարման համար;
քի ակտիվության հանրագու­ թյան գնահատումը կատարվում է
մարից, որոնց տեղայնությունը, ըստ ուղեղագրի ազդանշանների
մեծությունը, հաճախությունը և
տևողությունը կա խվա ծ են ուղե­ հաճախային հետևյալ տիրույթ­
ղի ալգորիթմից, որի բացահայ­
տումն անհնար է; Հայտնի է, որ ի ների՝ դելտա < 3.5 հերց, տետա՝
տարբերություն համակարգիչնե­ 3.5 - 8 հերց, ալֆա՝ 8 - 13 հերց,
րի ա շխ ա տ ա նքի սկզբունքի, բետա > 13 հերց;
որոնք աշխատում են երկուա­
կան՝ 1 կամ 0, տ րա մա բա նա ­ Մկանագրի գրանցումը նպ ա ­
կան սկզբունքով, և ամեն մի
տ րա մա բա նա կա ն տարր ունի տակ ունի հայտնաբերել որոշակի
3-5 մուտքի հնարավորություն, հատվածներում (հիմնականում՝
գլխուղեղի նեյրոնները, բացի վերջույթներ) թերի ա շխ ա ­
մուտքերի քանակի մոտ տասը տող մկանների տեղայնությու­
հազար տարբերությունից, ու­
նը՝ ազդանշանների մեծության Նկ. 9
և հաղորդման ժամանակների Այդ պրոթեզների ա շխ ա տ ա ն­
չափման միջոցով; Առանձին քի սկզբունքն այն է, որ նրա նք
մկանաթելիկների աշխատանքի կատարում են ոչ միայն տ ա րա ­
գնահատումը, դրանց հաղոր­ ծական շարժումներ՝ ըստ հա­
դականության չափման միջո­ տուկ մշակված ծրագրերի, այլև
ցով պահանջում է փոքր չափե­ ստանալով մարմնի տարբեր կե­
րի ասեղային էլեկտրոդների տերից ազդանշաններ, որտեղ
օգտագործում և աղմուկներից տ եղա դրվա ծ են տեղեկության
պաշտպանման հատուկ մի­ ստացման տվիչներ, որոնց ելքա­
ջոցներ; Մկանագրի գրանցման յին ազդանշանները տրվում են
տեխնիկա կան մեթոդները չեն միկրոպրոցեսորի մուտքին, և
տարբերվում վերը նկարագր­ այդ ազդանշանների ժամանա­
ված էլեկտրասրտագրի և ուղե­ կային շեղումների օգնությամբ
ղագրի գրանցման մեթոդներից, միկրոպրոցեսորը կռահում է
չնայած որոշակի չափումներում ցանկալի կատարվելիք շ ա ^
օգտագործում են իմպուլսային ման ռեժիմը (օրինակ՝ հարթ
գրգռման գեներատորներ; տարածքում ուղիղ քայլք, կանգ,
աստիճանավանդակով բարձ­
Կենսաբժշկական ճարտա- րանալ կամ իջնել, թեք հարթու­
րագիտության լրջագույն խնդիր­
ներից էկենսապրոթեզավորումը,

Ա ° 3 . 2011 Գ Ի Տ Ո Ւ Թ Յ Ա Ն Ա Շ Խ Ա Ր Հ Ո Ւ Մ | 63

ԿԵՆՍԱԲԺՇԿԱԿԱՆ տարածական շարժումների կի­ աղբյուրների ընտրությունը՝ սահ­
ՃԱՐՏԱՐԱԳԻՏՈՒԹՑՈՒ-Ն նեմատիկան և մոդելավորել ռ ո
բոտոտեխնիկական սկզբունքնե­ մանափակ ծավալներում հզորու­
թյունների հաղթահարում՝ վեր րի կիրառմամբ, այսինքն՝ կետի
և վար, նստել, կանգնել, քայլքի շարժումը երեք առանցքներով և թյունների ա պահովման ն պ ա ­
ժամանակ խոչընդոտների հադ֊ պտույտը այդ առանցքների շուր֊
թահարման կամ շրջանցման տակով; Չի բացառվում հեղուկ
տարբերակված աշխատան­ ջը;
քային ռեժիմների ընտրության Կենսապրոթեզներում լուրջ գազերի օգտագործումը էլեկտ­
համապատասխան ստացված
ազդանշաններ); խնդիր է առաջանում սնման րական հաստատուն հոսանքի

Այս խնդիրների լուծումը մարտկոցների և այլընտրան­
պահանջում է ունենալ մարմ­
նի տարբեր մկաններից տրված քային էներգիայի աղբյուրնե­
ազդանշանների տեղայնաց­
ված քարտեզավորում՝ կախված րի օգտագործմամբ; Բացի այդ,
մարմնի տարբեր մասերի կա­
տարվելիք տարածական շար­ պահանջվում է մեխանիզմների
ժումների և դրանց ուժգնության
մակարդակից; Բացի այդ, ք ա ­ անաղմուկ աշխատանք, պրոթե­
նի որ մեր մկանները, ստ ա նա ­
լով տարբեր մեծության և տև­ զի կատարյալ, ամեն հիվանդին
ողության գրգիռներ, ունակ են
փոփոխել իրենց երկրաչափա­ հատուկ նմանակված դիզայն,
կան չափերը ըստ երկարության,
որի նմանակը տեխնիկայում մաշկի գույն և այլ անատոմիա-
բացակայում է, այս հա նգա մա ն­
քը թույլ չի տալիս կրկնել տ ա րա ­ կան մանրամասներ;
ծական շարժումները կենսաբա­ Հարկ է նշել, որ դեռ
նա կա ն սկզբունքներով; Ուստի՝
խնդիր է առաջանում կռահել այդ 1980-ական թվականներին “3x0
ո.ոՅՒ16 1Եւ” ամսագրում հրա տ ա ­
րակված հոդվածում պատկեր­
ված էր նորաձևություն ցուցա դ
րող մի աղջիկ, որի մեկ ոտքին՝
ծնկից վեր, տ եղա դրվա ծ էր բխ
ոպրոթեզ, որը մյուս առողջ ոտ­
քից ա րտ ա քին տ եսքով չէր տ ա ր­
բերվում, և ըստ հոդվածագրի՝
նա շարունակում էր ցուցադրել
նորաձև կարճ հագուստներ;

Հաշվի առնելով այն հան­
գամանքը, որ կենսաբժշկական
ճարտարագիտության խնդիր֊
ները շատ բա զմա զա ն են, և մեկ
հոդվածում անհնար է քննարկել
բոլոր ա ռա ջա դրվա ծ հարցե­
րը, ուստի սա հա մա նա փ ա կվենք
միայն վերը նշված հարցերի
քննարկումով;

| 64 Գ Ի Տ Ո Ւ Թ Յ Ա Ն Ա Շ Խ Ա Ր Հ Ո Ւ Մ Աշ3. 2011

ԿԱՐԴԱՑԵ՜Ք ՀԱՋՈՐԴ ՀԱՄԱՐՈՒՄ ԱՄԵՆԱՀԵՏԱՔՐՔԻՐ

Ալբերտ Խառատյանի

«ՏԻԳՐԱՆ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆ

ՏԵՏԵՅԱՆ (ծննդյան
150-ամյակի առթիվ)»
հոդվածը՝ հվիրված հայ
հրատարակչապետի
հիշատակին։ \

ՆոբեԱան մրցանակակիր Գ Ի Տ Ա ՀԱ Ն ՐԱ Մ Ա Տ ՉԵԼԻ
ժորես Ալֆյորովի Հայաստան
կատարած այցի մանրամասների Հ ԱՆ ՂԵՍ Ը
ու հանդիպումների մասին նյութերի

2արք՚–

2011թ. Նորելյան
մրցանակակիրների

մասին ամփոփ
տեղեկատվություն։

ԲԱԺԱՆՈՐԴԱԳՐՎԵԼՈՒ
ՀԱՄԱՐ ԿԱՐՈՂ
ԶԱՆԳԱՀԱՐԵՍ

Լ 52 38 30 •