KIMIA TINGKATAN 4

~Zuriah Sidik~

1

BAB 2 :
STRUKTUR ATOM

JIRIM

Jirim ialah sebarang bahan yang mempunyai berat dan menempati ruang
Jirim boleh wujud dalam 3 keadaan FIZIK (PEPEJAL, CECAIR, GAS)
Keadaan fizik jirim boleh berubah jika jirim menyerap haba atau membebaskan haba

Jenis-jenis zarah yang membentuk jirim

1. atom (jirim bahan seperti logam, separuh logam dan gas adi)
2. molekul (jirim bahan seperti unsur atau sebatian kovalen)
3. ion (jirim bahan seperti sebatian ion)

Teori kinetik tentang zarah-zarah jirim :

1. Jirim terdiri daripada zarah-zarah yang seni (sangat kecil) dan diskrit
(berasingan)

2. Zarah-zarah (jirim) bergerak secara RAWAK dari kawasan yang
berkepekatan tinggi ke kawasan yang berkepekatan rendah

Proses resapan membuktikan teori kinetik jirim

Maksud resapan ialah pergerakan zarah-zarah daripada kawasan yang
berkepekatan tinggi ke kawasan yang berkepekatan rendah

Proses resapan gas bromin di dalam udara

Udara Balang gas Pemerhatian:
Penutup Wap bromin
(Kawasan berkepekatan Penutup dialihkan merebak ke seluruh
rendah) balang gas selepas
10 minit
Wap bromin

(Kawasan
berkepekatan tinggi)

Penerangan tentang pemerhatian berdasarkan teori kinetik jirim:
Bromin terdiri daripada molekul-molekul yang seni dan diskrit
Molekul-molekul bromin bergerak secara rawak dari kawasan berkepekatan tinggi ke kawasan
berkepekatan rendah

2

Teori kinetik zarah dari segi susunan, pergerakan, daya tarikan
antara zarah dan tenaga kinetik zarah dalam 3 keadaan jirim

PEPEJAL CECAIR GAS
Zarah-zarah
Zarah-zarah tersusun Zarah-zarah tersusun berjauhan antara satu
sama lain
Susunan sangat rapat dan teratur rapat tetapi tidak teratur
zarah
Zarah-zarah BERGETAR Zarah-zarah bergerak Zarah-zarah bergerak
Pergerakan dan BERPUTAR pada secara RAWAK secara RAWAK
zarah kedudukan tetap

Daya tarikan Daya tarikan antara Daya tarikan antara Daya tarikan antara
antara zarah zarah kuat zarah kurang kuat zarah lemah
daripada dalam pepejal
Tenaga kinetik dan lebih kuat daripada
zarah dalam gas

Tenaga kinetik zarah Tenaga kinetik zarah Tenaga kinetik zarah
adalah rendah adalah lebih tinggi adalah sangat tinggi
daripada dalam pepejal
dan lebih lemah
daripada dalam gas

PEPEJAL CECAIR GAS

Rajah susunan zarah

Perubahan keadaan fizik bagi jirim

Keadaan fizik jirim boleh berubah apabila dipanaskan (serap haba) atau disejukkan (bebas haba)

Perubahan fizik Proses Perubahan tenaga
Pepejal → Cecair Peleburan Tenaga diserap
Pendidihan /Penyejatan Tenaga diserap
Cecair → Gas Pemejalwapan (cth : naftalena, iodin) Tenaga diserap
Pepejal → Gas Kondensasi
Gas → Cecair Pembekuan Tenaga dibebaskan
Cecair → Pepejal Pemejalwapan Tenaga dibebaskan
Gas → Pepejal Tenaga dibebaskan

3

Maksud TAKAT LEBUR
– SUHU di mana pepejal mula bertukar kepada cecair

Maksud TAKAT DIDIH
– SUHU di mana cecair mula bertukar kepada gas

Maksud TAKAT BEKU
– SUHU di mana cecair mula bertukar kepada pepejal

KEADAAN FIZIK BAGI JIRIM PADA SUHU BILIK (250C)

– boleh ditentukan dengan membandingkan takat lebur dan takat didihnya
dengan suhu bilik

TAKAT LEBUR JIRIM TAKAT DIDIH JIRIM Keadaan jirim pada suhu bilik

> 250C > 250C PEPEJAL
< 250C > 250C CECAIR
< 250C < 250C
GAS

CONTOH: Takat lebur Takat didih Keadaan pada suhu bilik
Jirim
8010C 14130C PEPEJAL
NaCl 00C 1000C CECAIR
H2O -218 0C -1830C
O2 GAS

4

Proses pemanasan PEPEJAL kepada CECAIR (3 fasa)
Suhu ( 0C )

Takat lebur

0 t1 t2 Masa (min)

Penerangan berdasarkan teori kinetik zarah

0 – t1 t1 – t2 Selepas t2

Jirim berada dalam Jirim berada dalam keadaan Jirim berada dalam
keadaan pepejal
pepejal dan cecair keadaan cecair

Zarah-zarah jirim Sebahagian zarah-zarah Zarah-zarah tersusun rapat
tetapi tidak teratur
tersusun rapat dan teratur tersusun rapat dan teratur,

sebahagian zarah-zarah

tersusun rapat tetapi tidak

teratur

Tenaga kinetik zarah- Tenaga diserap untuk Tenaga kinetik zarah-
zarah jirim bertambah mengatasi daya tarikan zarah jirim bertambah
(suhu meningkat) antara zarah-zarah (suhu meningkat)
(suhu tidak berubah)

5

Proses pemanasan CECAIR kepada GAS (3 fasa)
Suhu ( 0C )

Takat didih

0 t1 t2 Masa (min)

Penerangan berdasarkan teori kinetik zarah

t0 – t1 t1 – t2 Selepas t2

Jirim berada dalam Jirim berada dalam keadaan Jirim berada dalam
keadaan cecair
cecair dan gas keadaan gas

Zarah-zarah tidak Susunan zarah-zarah tidak Susunan zarah-zarah
tersusun rapat dan tidak teratur tidak teratur
teratur Sebahagian zarah-zarah Zarah-zarah berjauhan
bersentuhan antara satu sama antara satu sama lain
lain, sebahagian zarah-zarah
berjauhan

Tenaga kinetik zarah- Tenaga diserap untuk Tenaga kinetik zarah-
zarah jirim bertambah mengatasi daya tarikan zarah jirim bertambah
(suhu meningkat) antara zarah-zarah (suhu meningkat)
(suhu tidak berubah)

6

Proses pemanasan PEPEJAL KEPADA GAS (5 FASA)

Suhu ( 0C )

Takat didih
point
Takat lebur

0 t1 t2 t3 t4 Masa (min)

Penerangan berdasarkan teori kinetik zarah

0 – t1 t1 – t2 t2 – t3 t3 – t4 Selepas t4

Jirim berada Jirim berada Jirim berada Jirim berada Jirim berada

dalam keadaan dalam keadaan dalam keadaan dalam keadaan dalam

pepejal pepejal dan cecair cecair dan gas keadaan gas

cecair

Zarah-zarah Sebahagian Zarah-zarah Susunan zarah- Susunan
jirim tersusun zarah-zarah tersusun rapat
rapat dan tersusun rapat tetapi tidak zarah tidak zarah-zarah
teratur dan teratur, teratur
sebahagian teratur tidak teratur
zarah-zarah
tersusun rapat Sebahagian Zarah-zarah
tetapi tidak
teratur zarah-zarah berjauhan

bersentuhan antara satu

antara satu sama sama lain

lain, sebahagian

zarah-zarah

berjauhan

Tenaga kinetik Tenaga diserap Tenaga kinetik Tenaga diserap Tenaga
zarah-zarah untuk mengatasi zarah-zarah untuk mengatasi kinetik
jirim daya tarikan jirim daya tarikan zarah-zarah
bertambah antara zarah- bertambah antara zarah- jirim
zarah zarah bertambah
(suhu (suhu
meningkat) (suhu tidak meningkat) (suhu tidak (suhu
berubah) berubah) meningkat)

7

Proses penyejukan CECAIR KEPADA PEPEJAL (2 FASA)
Suhu ( 0C )

Takat beku

0 t1 t2 Masa (min)

0 – t1 t1 – t2 Selepas t2
Jirim berada dalam
Jirim berada dalam Jirim berada dalam keadaan keadaan pepejal
keadaan cecair cecair dan pepejal Zarah-zarah jirim tersusun
rapat dan teratur
Zarah-zarah tersusun Sebahagian zarah-zarah
rapat tetapi tidak tersusun rapat tetapi tidak Tenaga kinetik zarah-zarah
teratur teratur, sebahagian zarah- jirim berkurang
zarah tersusun rapat dan (suhu menurun)
Tenaga kinetik zarah- teratur
zarah jirim berkurang
(suhu menurun) Tenaga haba yang
dibebaskan ke persekitaran
diseimbangkan oleh tenaga
yang dibebaskan oleh zarah-
zarah semasa pembentukan
daya tarikan

(suhu tidak berubah)

8

STRUKTUR ATOM

SEJARAH PERKEMBANGAN MODEL ATOM

Ahli Sains Sumbangan
Joseph John THOMSON Menemui ELEKTRON (chipsmore)
Ernest RUTHERFORD Menemui PROTON (Ford-Proton)
James CHADWICK Menemui NEUTRON (Jimmy neutron)
Niels BOHR Teori tentang elektron bergerak mengelilingi nukleus dalam orbit

e Petala paling luar
-e Nukleus

-

p

n

Ruang kosong

• Atom terdiri daripada nukleus dan elektron
• Nukleus berada di tengah-tengah atom
• Nukleus terdiri daripada proton dan neutron
• Elektron bergerak mengelilingi nukleus dalam orbital
• Proton bercas positif
• Elektron bercas negatif
• Neutron neutral
• Elektron yang berada dalam petala paling luar dipanggil ELEKTRON

VALENS
• ELEKTRON VALENS terlibat dalam tindak balas kimia (dibebaskan,

diterima atau dikongsi)

9

ZARAH SUBATOM ( zarah-zarah yang membina satu atom)

Zarah subatom Jisim relatif Cas
Proton 1 Positif

Neutron 1 Neutral
Elektron Negatif
1
1840 (terlalu kecil, boleh diabaikan)

Perwakilan unsur dalam Kimia

X = Simbol bagi unsur (rujuk Jadual Berkala)

A = Nombor nukleon

(nombor nukleon ialah jumlah proton dan neutron dalam atom)

Z = Nombor proton

(nombor proton ialah bilangan proton dalam nukleus)

*Nombor proton memberikan maklumat tentang bilangan proton
bagi atom tersebut
Bilangan proton boleh memberikan maklumat tentang bilangan elektron yang
mengelilingi nukleus atom tersebut

Daripada bilangan elektron, susunan elektron bagi atom tersebut

boleh ditulis atau dilukis
Susunan elektron atom dapat memberikan maklumat tentang kedudukan
unsur dalam Jadual Berkala

10

Contoh :

Atom Nombor proton Bilangan elektron Susunan elektron Kedudukan dalam
Jadual Berkala
V
W 3 3 2.1 Kump 1, Kala 2
X
Y 6 6 2.4 Kump 14, Kala 2

11 11 2.8.1 Kump 1, Kala 3

17 17 2.8.7 Kump 17, Kala 3

*V, W, X dan Y bukan simbol sebenar bagi atom

PERBEZAAN ANTARA RAJAH SUSUNAN ELEKTRON ATOM DAN RAJAH
STRUKTUR ATOM

Contoh:

Rajah SUSUNAN ELEKTRON atom karbon-12

Nukleus

Rajah STRUKTUR ATOM karbon-12

e

e

n
np p
p
e n p P p e
n n n

Nukleus

e

11

e

ISOTOP

MAKSUD ISOTOP
Isotop ialah atom-atom UNSUR yang SAMA yang mempunyai NOMBOR
PROTON yang sama tetapi mempunyai NOMBOR NUKLEON yang berbeza

Contoh :
Isotop karbon

Karbon-12 Karbon-13 Karbon-14

Isotop dan kegunaannya

Contoh isotop Kegunaan
Kobalt – 60 (Co-60)
Membunuh sel-sel kanser (Bidang Perubatan)
Karbon – 14 (C-14) Membunuh kulat dan bakteria yang boleh merosakkan
makanan (Bidang Teknologi Makanan)
Natrium – 24 (Na-24)
Iodin – 131 (I-131) Menentukan umur fosil/artifak (Bidang Arkeologi)
Menentukan laluan karbon semasa fotosintesis (Bidang
Pertanian)

Mengesan kebocoran paip bawah tanah (Bidang
Perindustrian)

Membunuh sel-sel kanser TIROID (Bidang Perubatan)

MEMBANDING DAN MEMBEZAKAN SIFAT ISOTOP

1. Isotop mempunyai nombor nukleon yang berbeza
2. Maka isotop mempunyai sifat fizik yang berbeza (ketumpatan, takat lebur, takat

didih)
3. Isotop mempunyai bilangan elektron valens yang sama
4. Maka isotop mempunyai sifat kimia yang sama (tindak balas dengan bahan lain)

12

BAB 3 :
FORMULA DAN PERSAMAAN KIMIA

Konsep mol

1 mol sebarang bahan mengandungi 6.02 x
1023 ZARAH (atom / molekul/ ion)

Contoh:

1 mol logam kuprum (Cu) mengandungi 6.02 x 1023 ATOM
(zarah-zarah bagi kuprum ialah ATOM)
1 mol karbon (C) mengandungi 6.02 x 1023 ATOM
(zarah-zarah karbon ialah ATOM)
1 mol gas oksigen (O2) mengandungi 6.02 x 1023 MOLEKUL
(zarah-zarah oksigen ialah MOLEKUL)
1 mol air (H2O) mengandungi 6.02 x 1023 MOLEKUL
(zarah-zarah air ialah MOLEKUL)
1 mol natrium klorida (NaCl) mengandungi 6.02 x 1023 unit ion
(zarah-zarah natrium klorida ialah ION - 1 unit NaCl mengandungi 2 ion,
ion Na+ and Cl-)
1 mol kuprum (II) sulfat (CuSO4) mengandungi 6.02 x 1023 unit ion
(zarah-zarah kuprum(II) sulfat ialah ION - 1 unit CuSO4 mengandungi 2
ion, Cu2+ and SO42-)

1 mol kalium oksida (K2O) mengandungi 6.02 x 1023 unit ion
(zarah-zarah kalium oksida ialah ION - 1 unit K2O mengandungi 3 ion, 2
ion K+ dan 1 ion O2-)

13

Penghitungan kuantiti yang
melibatkan bahan yang terdiri daripada

zarah jenis ATOM

Bahan yang terdiri daripada zarah jenis atom

1. LOGAM
2. SEPARUH LOGAM
3. GAS ADI

Jisim
Bilangan mol bahan = Jisim molar

*** Jisim molar ialah jisim untuk 1 mol bahan
Nilai JISIM MOLAR = Nilai JISIM ATOM RELATIF

Bilangan (atom) = bahan x pemalar Avogadro

***pemalar Avogadro ialah bilangan zarah sebanyak 6.02 x 1023 yang
dikandung oleh 1 mol bahan

*Nota:

Jisim atom relatif ditakrifkan sebagai jisim purata satu atom unsur

tersebut berbanding dengan kali jisim satu atom karbon-12


14

Penghitungan kuantiti yang
melibatkan bahan yang terdiri daripada

zarah jenis MOLEKUL

Bahan yang terdiri daripada zarah jenis molekul

1. UNSUR KOVALEN
2. SEBATIAN KOVALEN

Jisim
Bilangan mol bahan = Jisim molar

*** Jisim molar ialah jisim untuk 1 mol bahan
Nilai JISIM MOLAR = Nilai JISIM MOLEKUL RELATIF

*Jisim molekul relatif = Hasil tambah jisim atom relatif setiap atom dalam 1 molekul

Bilangan (molekul) = bahan x pemalar Avogadro

***pemalar Avogadro ialah bilangan zarah sebanyak 6.02 x 1023 yang
dikandung oleh 1 mol bahan

*Nota:

Jisim molekul relatif ditakrifkan sebagai jisim purata satu molekul

berbanding dengan kali jisim satu atom karbon-12


15

Penghitungan kuantiti yang
melibatkan bahan yang terdiri daripada

zarah jenis ION

Bahan yang terdiri daripada zarah jenis ion

1. SEBATIAN ION

Jisim
Bilangan mol bahan = Jisim molar

*** Jisim molar ialah jisim untuk 1 mol bahan
Nilai JISIM MOLAR = Nilai JISIM FORMULA RELATIF

*Jisim formula relatif = Hasil tambah jisim atom relatif setiap atom dalam 1 unit ion

Bilangan (unit ion) = bahan x pemalar Avogadro
Bilangan (ion) = x perunit ion

Bilangan (ion positif) = x perunit ion
Bilangan (ion negatif) = x perunit ion

***pemalar Avogadro ialah bilangan zarah sebanyak 6.02 x 1023 yang
dikandung oleh 1 mol bahan

16

Penghitungan kuantiti yang
melibatkan bahan dalam keadaan GAS

Isi padu
Bilangan mol gas = Isi padu molar

*** Isi padu molar ialah isi padu untuk 1 mol gas

Isi padu molar gas pada suhu dan tekanan bilik = 24 dm3 mol-1

Isi padu molar gas pada suhu dan tekanan piawai = 22.4 dm3 mol-1

Contoh:

Yang manakah kuantiti bahan berikut mengandungi 6.02 x 1022 molekul?
[Jisim atom relatif: H, 1; C, 12; O, 16;
Pemalar Avogadro : 6.02 x 1023 mol-1]
I 1.8 g air
II 1.0 g gas hidrogen
III 3.2 g gas oksigen
IV 4.4 g carbon dioksida

1.8 g air 1.0 g gas hidrogen 3.2 g gas oksigen 4.4 g karbon dioksida

1.8 g H2O 1.0 g H2 3.2 g O2 4.4 g H2O
÷ 18 (JMR) ÷ 2 (JMR)
÷ 32 (JMR) ÷ 44 (JMR)
0.1 mol H2O 0.5 mol H2
x 6.02 x 1022 x 6.02 x 1022 0.1 mol O2 0.1 mol CO2
x 6.02 x 1022 x 6.02 x 1022
6.02 x 1022 3.01 x 1022
molekul H2O molekul H2 6.02 x 1022 6.02 x 1022
molekul O2 molekul CO2

Jawapan : I, III dan IV

17

FORMULA, NOMBOR PROTON DAN JISIM ATOM RELATIF UNSUR TERPILIH

NAMA UNSUR FORMULA NOMBOR PROTON JISIM ATOM RELATIF
Hidrogen H 1 1
Helium He 2 4
Litium Li 3 7
Berilium Be 4 9
Boron B 5 11
Karbon C 6 12
Nitrogen N 7 14
Oksigen O 8 16
Florin F 9 19
Neon Ne 10 20
Natrium Na 11 23
Magnesium Mg 12 24
Aluminium Al 13 27
Silikon Si 14 28
Fosforus P 15 31
Sulfur S 16 32
Klorin Cl 17
Argon Ar 18 35.5
Kalium K 19 40
Kalsium Ca 20 39
Vanadium V 23 40
Kromium Cr 24 51
Mangan Mn 25 52
Ferum Fe 26 53
Kobalt Co 27 56
Nikel Ni 28 59
Kuprum Cu 29 59
Zink Zn 30 64
Bromin Br 35 65
Rubidium Rb 37 80
Argentum Ag 47 86
Stanum Sn 50 108
Iodin I 53 119
Barium Ba 56 127
Platinum Pt 78 137
Aurum Au 79 195
Plumbum Pb 82 197
207

18

FORMULA ION

NAMA BAHAN FORMULA JENIS UNSUR/ JENIS
KIMIA SEBATIAN ZARAH
Natrium klorida NaCl
Kalium klorida KCl SEBATIAN ION ION
Litium klorida LiCl
HCl SEBATIAN ION ION
Hidrogen klorida (ASID HIDROKLORIK) KBr
KI SEBATIAN ION ION
Kalium bromida KNO3
Kalium iodida HNO3 SEBATIAN KOVALEN MOLEKUL
Kalium nitrat Na2O
Hidrogen nitrat (ASID NITRIK) NaOH SEBATIAN ION ION
Natrium oksida K2O
Natrium hidroksida KOH SEBATIAN ION ION
Kalium oksida Li2O
Kalium hidroksida SEBATIAN ION ION
Litium oksida
SEBATIAN KOVALEN MOLEKUL

SEBATIAN ION ION

SEBATIAN ION ION

SEBATIAN ION ION

SEBATIAN ION ION

SEBATIAN ION ION

19

Hidrogen oksida H2O SEBATIAN KOVALEN MOLEKUL
Kalium karbonat K2CO3
Natrium karbonat Na2CO3 SEBATIAN ION ION
Kalium sulfat K2SO4
Natrium sulfat Na2SO4 SEBATIAN ION ION
Hidrogen sulfat (ASID SULFURIK) H2SO4
Magnesium klorida MgCl2 SEBATIAN ION ION
Ferum(II) klorida FeCl2
Plumbum(II) bromida PbBr2 SEBATIAN ION ION
Plumbum (II) iodida
Magnesium nitrat PbI2 SEBATIAN KOVALEN MOLEKUL
Kuprum(II) nitrat Mg(NO3)2
Plumbum(II) nitrat Cu(NO3)2 SEBATIAN ION ION
Zink nitrat Pb(NO3)2
Magnesium hidroksida Zn(NO3)2 SEBATIAN ION ION
Kalsium hidroksida (AIR KAPUR) Mg(OH)2
Kuprum(II) hidroksida Ca(OH)2 SEBATIAN ION ION
Zink hidroksida Cu(OH)2
Magnesium oksida Zn(OH)2 SEBATIAN ION ION
Kalsium oksida
Kuprum(II) oksida MgO SEBATIAN ION ION
Plumbum(II) oksida CaO
Zink oksida CuO SEBATIAN ION ION
Magnesium karbonat PbO
Kalsium karbonat ZnO SEBATIAN ION ION
Kuprum(II) karbonat MgCO3
Plumbum(II) karbonat CaCO3 SEBATIAN ION ION
Zink karbonat CuCO3
Magnesium sulfat PbCO3 SEBATIAN ION ION
Kalsium sulfat ZnCO3
Kuprum(II) sulfat SEBATIAN ION ION
Plumbum(II) sulfat MgSO4
CaSO4 SEBATIAN ION ION
CuSO4
PbSO4 SEBATIAN ION ION

SEBATIAN ION ION

SEBATIAN ION ION

SEBATIAN ION ION

SEBATIAN ION ION

SEBATIAN ION ION

SEBATIAN ION ION

SEBATIAN ION ION

SEBATIAN ION ION

SEBATIAN ION ION

SEBATIAN ION ION

SEBATIAN ION ION

SEBATIAN ION ION

SEBATIAN ION ION

SEBATIAN ION ION

20

Barium sulfat BaSO4 SEBATIAN ION ION
Ferum(II) sulfat ION
Ferum(III) klorida FeSO4 SEBATIAN ION ION
Ferum(III) hidroksida FeCl3 SEBATIAN ION ION
Ferum(III) oksida ION
Ferum(III) sulfat Fe(OH)3 SEBATIAN ION ION
Aluminium klorida Fe2O3 SEBATIAN ION ION
Aluminium oksida ION
Aluminium sulfat Fe2(SO4)3 SEBATIAN ION ION
Kalium manganat(VII) ION
kalium dikromat(VI) AlCl3 SEBATIAN ION ION
Natrium tiosulfat Al2O3 SEBATIAN ION ION
Natrium hipoklorit ION
Ammonia Al2(SO4)3 SEBATIAN ION MOLEKUL
Gas sulfur dioksida MOLEKUL
Gas sulfur trioksida KMnO4 SEBATIAN ION MOLEKUL
Tetraklorometana MOLEKUL
Etanol K2CrO7 SEBATIAN ION MOLEKUL
Metana MOLEKUL
Etana Na2S2O3 SEBATIAN ION MOLEKUL
Asid etanoik MOLEKUL
Etil etanoat NaOCl SEBATIAN ION MOLEKUL
Gas oksigen MOLEKUL
Gas nitrogen NH3 SEBATIAN KOVALEN MOLEKUL
Gas hidrogen MOLEKUL
Gas klorin / air klorin SO2 SEBATIAN KOVALEN MOLEKUL
Gas bromin / air bromin MOLEKUL
Pepejal / cecair iodin SO3 SEBATIAN KOVALEN MOLEKUL
Gas karbon dioksida MOLEKUL
Glukosa CCl4 SEBATIAN KOVALEN MOLEKUL

C2H5OH SEBATIAN KOVALEN

CH4 SEBATIAN KOVALEN

C2H4 SEBATIAN KOVALEN

CH3COOH SEBATIAN KOVALEN

CH3COOC2H5 SEBATIAN KOVALEN

O2 UNSUR KOVALEN

N2 UNSUR KOVALEN

H2 UNSUR KOVALEN

Cl2 UNSUR KOVALEN

Br2 UNSUR KOVALEN

I2 UNSUR KOVALEN
SEBATIAN KOVALEN
CO2 SEBATIAN KOVALEN
C6H12O6

21

PENGIRAAN MELIBATKAN KONSEP MOL
Hitungkan jisim formula relatif atau jisim molekul relatif bagi bahan kimia berikut.

BAHAN KIMIA JISIM FORMULA RELATIF/JISIM MOLEKUL RELATIF

NaCl 23 + 35.5 = 58.5
KCl
LiCl =
HCl
KBr =
KI
KNO3 =
HNO3
Na2O =
NaOH
K2O =
KOH
Li2O 39 + 14 + 3(16) =
H2O
K2CO3 =
Na2CO3
K2SO4 2(23) + 16 =
Na2SO4
H2SO4 =
MgCl2
FeCl2 =
PbBr2
PbI2 =
Mg(NO3)2
Cu(NO3)2 =
Pb(NO3)2
=

2(39) + 12 + 3(16) =

=

=

=

=

24 + 2(35.5) =

=

=

=

24 + 2[14 + 3(16)] =

=

=

22

Zn(NO3)2 24 + 2(16 + 1) =
Mg(OH)2 2(56) + 3[32 + 4(16)] =
Ca(OH)2 =
Cu(OH)2 =
Zn(OH)2 =
=
MgO =
CaO =
CuO =
PbO =
ZnO =
MgCO3 =
CaCO3 =
CuCO3 =
PbCO3 =
ZnCO3 =
MgSO4 =
CaSO4 =
CuSO4 =
PbSO4 =
BaSO4 =
FeSO4 =
FeCl3 =
Fe(OH)3 =
Fe2O3 =
Fe2(SO4)3 =
AlCl3 =
Al2O3 =
Al2(SO4)3 =
KMnO4
23

K2CrO7 2(12) + 2(16) + 4(1) =
Na2S2O3 2(16) =
NaOCl =
=
NH3 =
SO2 =
SO3 =
CCl4 =
C2H5OH =
CH4 =
C2H4 =
CH3COOH =
CH3COOC2H5 =
O2 =
N2 =
H2 =
Cl2 =
Br2 =
I2 =
CO2 =
K3 Fe(CN)6

Soalan berbentuk penyelesaian masalah

1. Jisim molekul relatif bagi M2(SO4)2 ialah 342. Berapakah jisim atom relatif bagi unsur M?
[Jisim atom relatif: O = 16, S = 32]

2. Formula bagi kalium heksasianoferat(II) diberi sebagai Ky Fe(CN)6. Jisim formula relatif sebatian
ini ialah 368. Apakah nilai y?
[Jisim atom relatif: C = 12, N = 14, K = 39, Fe = 56]

24

Hitungkan bilangan mol dan bilangan zarah bagi bahan kimia berikut.

Bahan kimia Bilangan mol Bilangan zarah
1 32 g gas oksigen, O2 32
2(16) = 1 mol Bilangan molekul oksigen
[JAR: O = 16] = 1 x 6.02 x 1023
= 6.02 x 1023 molekul
2 2 g gas hidrogen, H2
[JAR: H = 1] Bilangan molekul hidrogen
=

3 35.5 g gas klorin, Cl2 Bilangan molekul klorin
[JAR: Cl = 35.5] =

4 56.4 g kuprum(II) nitrat, Cu(NO3)2 56.4 Bilangan unit kuprum(II) nitrat
[JAR: N = 14, O = 16, Cu = 64] 188 = 0.3 mol = 0.3 x 6.02 x 1023
= 1.806 x 1023 unit
5 2.30 g natrium, Na
[JAR: Na = 23] Bilangan atom natrium
=

6 14.9 g kalium klorida, KCl Bilangan unit kalium klorida
[JAR: K = 39, Cl = 35.5] =

7 0.62 g kuprum(II) karbonat, CuCO3 Bilangan unit kuprum(II) karbonat
[JAR: C = 12, O = 16, Cu = 64] =

8 1.12 g ferum, Fe Bilangan atom ferum
[JAR: Fe = 56] =

9 80 g kuprum(II) oksida, CuO Bilangan unit kuprum(II) oksida
[JAR: O = 16, Cu = 64] =

10 2.2 g karbon dioksida Bilangan molekul karbon dioksida
[JAR: C = 12, O = 16] =

11 12.5 g zink karbonat, ZnCO3 Bilangan unit zink karbonat
[JAR: C = 12, O = 16, Zn = 65] =

25

Contoh penghitungan bilangan mol dan bilangan zarah bagi gas.

Gas Bilangan mol Bilangan zarah
1 120 cm3 gas karbon dioksida 120
24 × = 0.005 mol Bilangan molekul karbon
[1 mol gas menempati 24 dm3 dioksida
48 = 0.005 x 6.02 x 1023
pada suhu bilik] 24 × = 0.002 mol
2 48 cm3 propana Bilangan molekul propana
= 0.002 x 6.02 x 1023
[1 mol gas menempati 24 dm3
pada suhu bilik] 1120 Bilangan molekul X
3 1120 cm3 gas X 22.4 × = 0.05 x 6.02 x 1023
[1 mol gas menempati 22.4 = 0.05 mol
dm3 pada suhu dan tekanan

piawai]

4 4.8 dm3 helium 4.8 Bilangan atom helium
[1 mol gas menempati 24 dm3 24 = 0.2 mol = 0.2 x 6.02 x 1023
pada suhu bilik] 0.56
22.4 = 0.025 mol Bilangan molekul etana
5 0.56 dm3 etana = 0.025 x 6.02 x 1023
[Isi padu molar gas pada suhu 240
dan tekanan piawai 24 × = 0.01 mol Bilangan molekul hidrogen
= 22.4 dm3 mol-1] = 0.01 x 6.02 x 1023

6 240 cm3 hidrogen

[Isi padu molar gas pada suhu
bilik = 24 dm3 mol-1]

Contoh penghitungan bilangan setiap jenis ion dalam bahan kimia berikut:

Bahan kimia Bilangan ion

1 56.4 g kuprum(II) nitrat Bilangan ion kuprum Bilangan ion nitrat
[JAR: N = 14, O = 16, Cu = 64]
Formula = Cu(NO3)2 = 1 x 0.3 x 6.02 x 1023 = 2 x 0.3 x 6.02 x 1023
Bilangan mol = 56.4/188 = 0.3 mol
Bilangan unit = 0.3 x 6.02 x 1023 Bilangan ion kalium Bilangan ion klorida
= 1 x 0.2 x 6.02 x 1023 == 1 x 0.2 x 6.02 x 1023
2 14.9 g kalium klorida
[JAR: K = 39, Cl = 35.5] Bilangan ion kuprum Bilangan ion karbonat
Formula = KCl = 1 x 0.005 x 6.02 x 1023
Bilangan mol = 14.9/74.5 = 0.2 mol == 1 x 0.005 x 6.02 x
Bilangan unit = 0.2 x 6.02 x 1023 1023

3 0.62 g kuprum(II) karbonat Bilangan ion natrium Bilangan ion sulfat
[JAR: C = 12, O = 16, Cu = 64] = 2 x 0.25 x 6.02 x 1023 == 1 x 0.25 x 6.02 x 1023
Formula = CuCO3
Bilangan mol = 0.62/124 = 0.005 mol
Bilangan unit = 0.005 x 6.02 x 1023

4 35.5 g natrium sulfat
[JAR: O = 16, Na = 23, S = 32]
Formula = Na2SO4
Bilangan mol = 35.5/142 = 0.25 mol
Bilangan unit = 0.25 x 6.02 x 1023

26

Formula empirik
Formula empirik ialah FORMULA KIMIA yang menunjukkan
nisbah paling ringkas atom-atom unsur dalam sebatian.

Menentukan formula empirik logam oksida

Kaedah 1 Kaedah 2

▪ Melibatkan sebatian oksida yang ▪ Melibatkan sebatian oksida yang

mengandungi logam yang LEBIH mengandungi logam yang KURANG

REAKTIF daripada gas hidrogen REAKTIF daripada gas hidrogen

▪ Logam BERTINDAK BALAS dengan gas ▪ Logam oksida BERTINDAK BALAS dengan

oksigen gas hidrogen

▪ Hasil tindak balas ialah logam oksida ▪ Hasil tindak balas ialah logam

▪ Contoh sebatian yang menggunakan kaedah ▪ Contoh sebatian yang menggunakan kaedah

ini ialah magnesium oksida, zink oksida ini ialah kuprum oksida, ferum oksida dan

dan aluminium oksida plumbum oksida

Penutup Logam oksida
mangkuk pijar

Logam Gas hidrogen
Panaskan kering

Panaskan

LANGKAH BERJAGA-JAGA LANGKAH BERJAGA-JAGA
(untuk mendapat keputusan yang jitu) (untuk mendapat keputusan yang jitu)

➢ Mengapa penutup mangkuk pijar perlu ➢ Mengapa gas hidrogen perlu dialirkan
dibuka sekali sekala? sebelum eksperimen dimulakan?
Untuk MEMBENARKAN oksigen masuk Untuk menyingkirkan oksigen dalam tiub
dan bertindak balas dengan logam pembakaran

➢ Mengapakah penutup mangkuk pijar tidak ➢ Mengapa gas hidrogen terus dialirkan
boleh dibuka terlalu lama? semasa proses penyejukan logam?
Untuk mengelakkan logam oksida terbebas Untuk mengelakkan logam dioksidakan
keluar oleh gas oksigen

➢ Bagaimana memastikan tindak balas telah ➢ Bagaimana memastikan tindak balas
lengkap? telah lengkap?
Ulang PEMANASAN, PENYEJUKAN dan
PENIMBANGAN sehingga satu jisim ➢ Ulang PEMANASAN, PENYEJUKAN
TETAP diperolehi dan PENIMBANGAN sehingga satu
jisim TETAP diperolehi

27

Penghitungan melibatkan formula empirik

Contoh 1

5.6 g M dan 2.4 g oksigen bertindak balas untuk membentuk suatu oksida M.
Apakah formula empirik bagi oksida M?
[Jisim atom relatif: M = 56, O = 16]

Penyelesaian:

Jisim M O
Bilangan mol
5.6 2.4
Nisbah mol 5.6 2.4
56 = 0.1 16 = 0.15
Nisbah mol paling ringkas 0.1 0.15
Formula empirik ialah M2O3 0.1 = 1 0.1 = 1.5

2 3

*nisbah mol digandakan untuk menghasilkan nombor bulat, bukan dibundarkan

Contoh 2

5 g unsur X bertindak balas dengan 8 g unsur Y untuk membentuk sebatian dengan formula XY2.
Apakah jisim atom relatif unsur X?
[Jisim atom relatif: Y = 80]

Penyelesaian:
Katakan jisim atom relatif X = a
Bilangan mol X = b
Bilangan mol terkecil = c

Jisim (g) X Y
Bilangan mol 5 8
Nisbah mol 5/a = b 8/80 = 0.1
Nisbah mol paling ringkas b/c 0.1/c
1 2

0.1/c = 2
c = 0.05

b/0.05 = 1
b = 0.05

5/a = 0.05
a = 100

28

Formula molekul

Formula molekul ialah FORMULA KIMIA yang menunjukkan bilangan sebenar atom-
atom unsur dalam sebatian.

Menentukan formula molekul sebatian

Contoh 1

Suatu sebatian organik X mempunyai formula empirik CH2O dan jisim molekul relatif 60.
Tentukan formula molekul X?
[Jisim atom relatif: C = 12, H = 1, O = 16]

Penyelesaian: * Nota : n ialah gandaan (untuk mencari formula molekul)
Formula empirik X ialah CH2O

Formula molekul X = ( CH2O) n

Jisim molekul relatif X = [ 12 + 2(1) + 16] n
60 = 30n
n=2

Maka formula molekul X ialah C2H4O2 atau CH3COOH

Contoh 2

Sebatian organik R mempunyai jisim molekul relatif 46. Komposisinya mengikut jisim karbon, 52.2 %;
hidrogen, 13.0 %; oksigen, 34.8 %.
Tentukan formula molekul sebatian R.
[Jisim atom relatif : H, 1; C, 12; O, 16]

Unsur C H O *Nota : Jika komposisi unsur
diberi dalam bentuk %,

Jisim (dalam 100 g) 52.2 13.0 34.8 anggap jisim sebatian 100 g

Bilangan mol 52.2 13.0 34.8
12 1 16
= 4.35 = 2.175
= 13.0

Nisbah mol 4.35 13.0 2.175
teringkas 2.175 2.175 2.175

=2 =6 =1

Formula empirik R ialah C2H6O
Formula molekul R = ( C2H6O) n
Jisim molekul relatif R = [ 2(12) + 6(1) + 1(16)] n

46 = 46n
n=1

Maka formula molekul R ialah C2H6O atau C2H5OH

29

PERSAMAAN KIMIA

BAHAN TINDAK BALAS HASIL TINDAK BALAS

Langkah-langkah membina persamaan kimia yang seimbang

Contoh:

Logam magnesium boleh bertindak balas dengan asid hidroklorik untuk menghasilkan garam
magnesium klorida dan gas hidrogen

Langkah 1:
Kenal pasti bahan tindak balas dan hasil tindak balas

Bahan tindak balas: magnesium dan asid hidroklorik
Hasil tindak balas: magnesium klorida dan hidrogen

Langkah 2:
Tuliskan persamaan kimia dengan menggunakan simbol kimia yang betul bagi unsur atau sebatian
yang terlibat dan bandingkan bilangan atom unsur di sebelah kiri dan kanan

Mg + HCl → MgCl2 + H2

***Sediakan ruang yang secukupnya sebelum setiap simbol kimia unsur/sebatian untuk pekali mol
(kotak berlorek)

Atom Kiri Kanan
Mg 1 1
H 1 2
Cl 1 2

Langkah 3:
Samakan bilangan atom unsur yang sama di sebelah kiri dan sebelah kanan anak panah dengan cara
mendarab unsur/sebatian dengan nombor bulat yang sesuai

Mg + 2 HCl → MgCl2 + H2

Langkah 4:
Semak bilangan atom sebelah kiri dan kanan

Atom Kiri Kanan
Mg 1 1
H 2 2
Cl 2 2

Persamaan kimia seimbang bagi tindak balas ialah:

Mg + 2HCl → MgCl2 + H2

30

MENTAFSIR PERSAMAAN KIMIA SECARA KUALITATIF
DAN KUANTITATIF

Contoh 1:

N2 (g) + 3H2 (g) → 2NH3 (g)

Tafsiran/deduksi/maklumat daripada persamaan kimia:
1 mol gas nitrogen bertindak balas dengan 3 mol gas hidrogen untuk menghasilkan
2 mol gas ammonia

Contoh 2:

NH3 (g) + HCl (g) → NH4Cl (p)

Tafsiran/deduksi/maklumat daripada persamaan kimia:

1 mol gas ammonia bertindak balas dengan 1 mol gas hidrogen klorida untuk
menghasilkan 1 mol pepejal ammonium klorida

Contoh 3:

6CO2 + 6H2O → C6H12O6 + 6O2

Tafsiran/deduksi/maklumat daripada persamaan kimia: untuk menghasilkan

6 mol karbon dioksida bertindak balas dengan 6 mol air
1 mol glukosa dan 6 mol oksigen

*Nota
Simbol ‘+’ di sebelah kiri anak panah mewakili ungkapan ‘bertindak balas dengan’
Simbol anak panah mewakili ungkapan ‘untuk menghasilkan’
Simbol ‘+’ di sebelah kanan anak panah mewakili perkataan ‘dan’

Kualitatif - keadaan fizik bahan dan hasil
Kuantitatif – bilangan mol bahan dan hasil

31

CONTOH PENYELESAIAN MASALAH PERHITUNGAN DENGAN PERSAMAAN KIMIA

1 Natrium bertindak balas dengan klorin untuk membentuk natrium klorida.

2Na + Cl2 → 2NaCl

Berapakah jisim natrium klorida yang terbentuk apabila 2.30 g natrium bertindak balas dengan
klorin berlebihan?
[Jisim atom relatif: Na = 23, Cl = 35.5]

Langkah 1:
Hitung bilangan mol bahan kimia yang ada maklumat (natrium)

Bilangan mol natrium = Jisim Na Nota:
Jisim molar Na Jika bahan diberi maklumat dalam kuantiti jisim,
gunakan formula:
= 2.3 Bilangan mol = Jisim ÷ Jisim molar
23

= 0.1 mol

Langkah 2:
Bandingkan nisbah mol bahan kimia dalam langkah 1(natrium) dan bahan kimia yang
ditanya(natrium klorida) dengan merujuk persamaan kimia

Na : NaCl Nota:
2 mol : 2 mol Daripada persamaan kimia didapati bahawa,
0.1 mol : 0.1 mol Apabila 2 mol natrium bertindak balas, akan menghasilkan 2 mol
natrium klorida.
Maka 0.1 mol natrium akan menghasilkan 0.1 mol natrium klorida

Langkah 3:
Hitungkan kuantiti bahan kimia yang diminta dalam soalan (JISIM natrium klorida)

Jisim natrium klorida = Bilangan mol NaCl x Jisim molar NaCl

= 0.1 x 58.5

= 5.85 g

2 Pemanasan zink karbonat menghasilkan zink oksida dan gas karbon dioksida.

1ZnCO3 → ZnO + 1CO2

Hitung isi padu gas yang terbebas apabila 37.5 g zink karbonat dipanaskan.
[Jisim atom relatif: C = 12, O = 16, Zn = 65, 1 mol gas menempati 24 dm3 pada keadaan bilik]

Langkah 1:
Hitung bilangan mol bahan kimia yang ada maklumat (zink karbonat)

Bilangan mol ZnCO3 = Jisim ZnCO3
Jisim molar ZnCO3

= 37.5
[65 + 12 + 3(16)]

= 0.3 mol

32

Langkah 2:
Bandingkan nisbah mol bahan kimia dalam langkah 1(zink karbonat) dan bahan kimia yang
ditanya(gas karbon dioksida) dengan merujuk persamaan kimia

ZnCO3 : CO2 Nota:
1 mol : 1 mol Daripada persamaan kimia didapati bahawa,
0.3 mol : 0.3 mol Apabila 1 mol zink karbonat bertindak balas, akan menghasilkan 1 mol
gas karbon dioksida.
Maka 0.3 mol zink karbonat akan menghasilkan 0.3 mol zink karbonat.

Langkah 3:
Hitungkan kuantiti bahan kimia yang diminta dalam soalan (ISI PADU gas karbon dioksida)
Isi padu gas karbon dioksida = Bilangan mol gas x Isi padu molar

= 0.3 x 24

= 7.2 dm3

3 Apabila kuprum(II) karbonat dipanaskan, gas yang terbebas mengeruhkan air kapur.

CuCO3 → CuO + CO2

Hitung jisim kuprum(II) karbonat yang terurai jika isi padu gas yang terbebas ialah 3600 cm3.
[Jisim atom relatif: C = 12, O = 16, Cu = 64, 1 mol gas menempati 24 dm3 pada keadaan bilik]

Langkah 1:
Hitung bilangan mol bahan kimia yang ada maklumat (gas karbon dioksida)

Bilangan mol gas CO2 = Isi padu CO2 Nota:
Isi padu molar CO2 Jika bahan kimia (gas) diberi maklumat dalam
kuantiti isi padu, gunakan formula:
= 3600 Bilangan mol = Isi padu gas ÷ Isi padu molar
24000

= 0.15 mol

Langkah 2:
Bandingkan nisbah mol bahan kimia dalam langkah 1(gas karbon dioksida) dan bahan kimia
yang ditanya(kuprum(II) karbonat) dengan merujuk persamaan kimia

CO2 : CuCO3 Nota:
1 mol : 1 mol Daripada persamaan kimia didapati bahawa,
0.15 mol : 0.15 mol 1 mol gas karbon dioksida dibebaskan apabila 1 mol akan kuprum(II)
karbonat bertindak balas (terurai).
Maka 0.15 mol gas karbon dioksida dihasilkan oleh 0.15 mol kuprum(II)
karbonat.

Langkah 3:
Hitungkan kuantiti bahan kimia yang diminta dalam soalan (JISIM CuCO3 )

Jisim kuprum(II) karbonat = Bilangan mol CuCO3 x Jisim molar CuCO3

= 0.15 x 124

= 18.6 g

33

4 480 cm3 gas nitrogen bertindak balas dengan 480 cm3 gas hidrogen pada keadaan bilik.
Tentukan bahan tindak balas yang berlebihan dan seterusnya hitung isi padu maksimum gas
ammonia yang terhasil.

N2 + 3H2 → 2NH3

Langkah 1:

Hitung bilangan mol kedua-dua bahan kimia yang ada maklumat (gas N2 dan H2)

Bilangan mol gas N2 = Isi padu N2 Nota:
Isi padu molar N2 Jika bahan kimia (gas) diberi maklumat dalam
kuantiti isi padu, gunakan formula:
= 480 Bilangan mol = Isi padu gas ÷ Isi padu molar
24000

= 0.02 mol

Bilangan mol gas H2 = Isi padu H2
Isi padu molar H2

= 480
24000

= 0.02 mol

Langkah 2:
Bandingkan nisbah mol N2 dan H2 dengan merujuk persamaan kimia

N2 : H2
1 mol : 3 mol
0.02 mol : 0.06 mol

Bilangan mol H2 tidak mencukupi untuk bertindak balas dengan 0.02 mol N2 (0.02 mol N2
memerlukan 0.06 mol H2 untuk bertindak balas dengan lengkap tetapi dalam kes ini bilangan mol
H2 hanya 0.02 mol)
Maka gas nitrogen adalah bahan yang berlebihan manakala gas hidrogen sebagai bahan yang
terhad

Langkah 3:
Bandingkan nisbah mol H2 dan NH3 dengan merujuk persamaan kimia
* Isi padu NH3 bergantung kepada bilangan mol bahan yang terhad iaitu gas hidrogen

H2 : NH3
3 mol : 2 mol
0.02 mol : 0.0133 mol

Langkah 4:
Hitungkan kuantiti bahan kimia yang diminta dalam soalan (Isi padu NH3 )

Isi padu ammonia = Bilangan mol NH3 x Isi padu molar
= 0.0133 x 24
= 0.32 dm3

34

BAB 4 :
JADUAL BERKALA UNSUR

Sejarah Perkembangan Jadual Berkala Unsur

Antoine Lavoisier (Lavo1sier)

Saintis PERTAMA mengelaskan bahan-bahan
Pengelasan tidak berjaya sebab menganggap haba dan
cahaya sebagai unsur

Johann Dobereiner (JDT)

Memperkenalkan kumpulan TRIAD (TRI = 3)
Mengelaskan unsur-unsur kepada kumpulan
Setiap kumpulan ada TIGA unsur

John Newlands (John Eight)

Mencadangkan Hukum OKTAF
(OKT = 8)

Lothar Meyer ( )

Memplot graf isi padu vs
jisim atom

Dmitri Mendeleev (Mende ‘left’)

Menyusun unsur mengikut tertib JISIM ATOM menaik
Meninggalkan (LEFT) ruang kosong untuk unsur yang belum
dijumpai

Henry Moseley (Most ‘right’)

Menyusun unsur mengikut tertib NOMBOR PROTON
menaik

35

Konsep penyusunan unsur-unsur dalam Jadual Berkala

Unsur-unsur disusun dalam TERTIB MENAIK NOMBOR PROTON (Pertambahan nombor
proton)
Unsur-unsur disusun dalam Kumpulan (menegak) dan Kala (melintang)
Pelbagai maklumat tentang unsur boleh diperolehi berdasarkan kedudukan unsur dalam Jadual
Berkala

Contoh :
Kedudukan unsur karbon (C) ialah Kumpulan 14, Kala 2
Kedudukan unsur natrium (Na) ialah Kumpulan 1, Kala 3

Kedudukan unsur dalam Kumpulan ditentukan oleh bilangan elektron valens atom unsur tersebut
Kedudukan unsur dalam Kala ditentukan oleh bilangan petala berisi elektron atom unsur tersebut

Contoh 1:

Atom Nombor Bilangan Susunan Bilangan Bilangan Kedudukan dalam
proton elektron elektron elektron valens petala berisi Jadual Berkala

Li 3 3 2.1 1 elektron Kump 1, Kala 2

2

Na 11 11 2.8.1 1 3 Kump 1, Kala 3

C6 6 2.4 4 2 Kump 14, Kala 2

Al 13 13 2.8.3 3 3 Kump 13, Kala 3

Cl 17 17 2.8.7 7 3 Kump 17, Kala 3

Contoh 2:

Nombor proton Atom natrium Atom klorin
Bilangan elektron 11 17
Susunan elektron 11 17
2.8.1 2.8.7

Rajah susunan elektron Na Cl

Kedudukan dalam Jadual Berkala Kala 3 Kala 3
Kumpulan 1 Kumpulan 17

Sifat kelogaman Logam Bukan logam

Contoh soalan melibatkan maklumat unsur berdasarkan kedudukan dalam Jadual Berkala

36

Contoh 1:
Bagaimanakah unsur-unsur disusun dalam Jadual Berkala Unsur?
Apakah konsep penyusunan unsur-unsur dalam Jadual Berkala Unsur?
Jawapan:
Pertambahan nombor proton / Nombor proton menaik

Contoh 2:
Terangkan kedudukan atom natrium dalam Jadual Berkala.
Jawapan:
Susunan elektron atom natrium ialah 2.8.1
Atom natrium mempunyai 1 elektron valens
Maka natrium terletak dalam Kumpulan 1
Atom natrium mempunyai 3 petala berisi elektron
Maka natrium terletak dalam Kala 3

Contoh 3:

Litium dan natrium terletak dalam kumpulan yang sama dalam Jadual Berkala. Terangkan.
Jawapan:
Atom litium dan atom natrium mempunyai bilangan elektron valens yang sama

Contoh 3:

Aluminium dan klorin terletak dalam kala yang sama dalam Jadual Berkala. Terangkan.
Jawapan:
Atom aluminium dan atom klorin mempunyai bilangan petala berisi elektron yang sama

KUMPULAN PENTING DALAM JADUAL BERKALA

Kumpulan Nama lain bagi Kumpulan Contoh unsur dalam
Kumpulan
Kumpulan 1 Kumpulan logam alkali
Kumpulan 2 Kumpulan logam alkali bumi litium, natrium, kalium
Kumpulan 3 - 12 Kumpulan LOGAM PERALIHAN magnesium, kalsium, barium
Kumpulan 17
Kumpulan 18 Kumpulan HALOGEN kuprum, ferum, mangan
Kumpulan GAS ADI florin, klorin, bromin, iodin

helium, neon, argon

37

UNSUR KUMPULAN 18

Unsur Nombor Bilangan elektron Susunan elektron Keadaan fizik pada
proton atom atom suhu bilik
Helium (He) 2 Gas
Neon (Ne) 2 2 (duplet)
Argon (Ar) 10 Gas
10 18 2.8 (oktet) Gas
18 2.8.8 (oktet)

FAKTA PENTING UNSUR KUMPULAN 18

1. Dikenali sebagai gas adi/gas nadir
2. Wujud sebagai gas pada suhu bilik
3. Wujud sebagi gas MONOATOM
4. Bersifat lengai (tidak reaktif) kerana ATOM unsur gas adi

mempunyai susunan elektron duplet/oktet, tidak perlu menderma,
menerima atau berkongsi elektron dengan atom lain

38

UNSUR KUMPULAN 1

Contoh Nombor Bilangan Susunan
Unsur proton elektron atom elektron atom
Litium
Natrium 3 3 2.1
11 11 2.8.1
Kalium
39 39 2.8.8.1

SIFAT FIZIK UNSUR KUMPULAN 1

1. Logam lembut (mudah dipotong)
2. Berwarna kelabu dan berkilat (SIFAT LOGAM)
3. Mempunyai takat lebur dan takat didih yang rendah (takat lebur dan takat lebur

berkurang apabila menuruni kumpulan)
4. Mempunyai ketumpatan yang rendah, terapung di atas permukaan air (ketumpatan

berkurang apabila menuruni kumpulan)
5. Pengalir haba dan elektrik yang baik (SIFAT LOGAM)

SIFAT KIMIA UNSUR KUMPULAN 1 (Tindak balas)

1. Unsur Kumpulan 1 boleh bertindak balas dengan gas oksigen (O2) untuk
membentuk logam oksida (BES)

(a) Tindak balas antara logam litium dan gas oksigen

Persamaan kimia:

4Li + O2 → 2Li2O

Pemerhatian:

Litium terbakar dengan nyalaan merah. Pepejal putih terbentuk

Inferens:
Litium bertindak balas dengan oksigen.
Litium oksida terbentuk.
Tindak balas antara litium dan oksigen menghasilkan litium oksida

(b) Tindak balas antara logam natrium dan gas oksigen

Persamaan kimia:

4Na + O2 → 2Na2O

Pemerhatian:
Natrium terbakar dengan nyalaan kuning yang terang.
Pepejal putih terbentuk.

39

Inferens:
Natrium bertindak balas dengan oksigen.
Natrium oksida terbentuk.
Tindak balas antara natrium dan oksigen menghasilkan natrium oksida.

(c) Tindak balas antara logam kalium dan gas oksigen

Persamaan kimia:

4K + O2 → 2K2O

Pemerhatian:
Kalium terbakar dengan nyalaan ungu yang sangat terang.
Pepejal putih terbentuk.

Inferens:
Kalium bertindak balas dengan oksigen.
Kalium oksida terbentuk.
Tindak balas antara kalium dan oksigen menghasilkan kalium oksida.

Logam oksida Kumpulan 1 boleh LARUT dalam air untuk membentuk LARUTAN
ALKALI

Li2O + H2O → 2LiOH Pemerhatian:
+ H2O Larutan tidak berwarna terhasil.
Litium oksida + H2O Litium hidroksida Larutan tersebut menukarkan warna
kertas litmus lembab daripada
Na2O → 2NaOH MERAH kepada BIRU.

Natrium oksida Natrium hidroksida

K2O → 2KOH

Kalium oksida Kalium hidroksida

***Nota

Bes ialah sebatian seperti logam oksida dan logam hidroksida
Kebanyakan bes TIDAK LARUT dalam air

2. Unsur Kumpulan 1 boleh bertindak balas dengan air (H2O) untuk membentuk
larutan alkali dan gas hidrogen (H2)

(a) Tindak balas antara logam litium dan air
Persamaan kimia:

2Li + 2H2O → 2LiOH + H2

40

Pemerhatian:

Litium bergerak perlahan di atas permukaan air.
Larutan tidak berwarna terhasil (larutan litium hidroksida).
Larutan tersebut menukarkan warna kertas litmus lembab daripada MERAH
kepada BIRU.
Gelembung gas terbentuk (gas hidrogen) .

(b) Tindak balas antara logam natrium dan air

Persamaan kimia:

2Na + 2H2O → 2NaOH + H2

Pemerhatian:

Natrium bergerak pantas di atas permukaan air dan mengeluarkan bunyi ‘hiss’.
Larutan tidak berwarna terhasil (larutan natrium hidroksida).
Larutan tersebut menukarkan warna kertas litmus lembab daripada MERAH
kepada BIRU.
Gelembung gas terbentuk (gas hidrogen).

(c) Tindak balas antara logam kalium dan air

Persamaan kimia:

2K + 2H2O → 2KOH + H2

Pemerhatian:
Kalium bergerak sangat pantas di atas permukaan air dan mengeluarkan bunyi
‘hiss’ yang kuat.
Larutan tidak berwarna terhasil (larutan kalium hidroksida).
Larutan tersebut menukarkan warna kertas litmus lembab daripada MERAH
kepada BIRU.
Gelembung gas terbentuk (gas hidrogen).

3. Bertindak balas dengan HALOGEN (Cl2 / Br2 / I2) untuk membentuk garam

(a) Tindak balas antara logam Kumpulan 1 dengan klorin

Persamaan kimia:

2Li + Cl2 → 2LiCl

Pepejal litium klorida

Pemerhatian:
Litium terbakar perlahan dengan nyalaan merah. Pepejal putih terbentuk.

2Na + Cl2 → 2NaCl

Pepejal natrium klorida

41

Pemerhatian:
Natrium terbakar dengan nyalaan kuning yang terang. Pepejal putih terbentuk.

2K + Cl2 → 2KCl

Pepejal kalium klorida

Pemerhatian:
Kalium terbakar dengan nyalaan ungu yang sangat terang. Pepejal putih terbentuk.

(b) Tindak balas antara logam Kumpulan 1 dengan bromin
Persamaan kimia:

2Li + Br2 → 2LiBr

Pepejal litium bromida

Pemerhatian:
Litium terbakar perlahan dengan nyalaan merah. Pepejal putih terbentuk.

2Na + Br2 → 2NaBr

Pepejal natrium bromida

Pemerhatian:
Natrium terbakar dengan nyalaan kuning yang terang. Pepejal putih terbentuk.

2K + Br2 → 2KBr

Pepejal kalium bromida

Pemerhatian:
Kalium terbakar dengan nyalaan ungu yang sangat terang. Pepejal putih terbentuk.

42

Contoh soalan (umum):
(a) Kereaktifan logam Kumpulan 1 semakin meningkat apabila menuruni kumpulan.

Terangkan.

Apabila menuruni kumpulan,
1. Saiz atom bertambah.
2. Jarak antara nukleus dan elektron valens bertambah.
3. Daya tarikan antara nukleus dan elektron valens semakin LEMAH.
4. Kecenderungan untuk melepaskan elektron valens bertambah (atom semakin mudah

untuk melepaskan elektron valens).
Contoh soalan (perbandingan):
(b) Terangkankan mengapa natrium LEBIH reaktif daripada litium.

1. Saiz atom natrium LEBIH besar daripada atom litium.
2. Jarak antara nukleus dan elektron valens bagi atom natrium LEBIH jauh.
3. Daya tarikan antara nukleus dan elektron valens bagi atom natrium LEBIH lemah.
4. Kecenderungan atom natrium untuk melepaskan elektron valens LEBIH tinggi (atom

natrium lebih mudah untuk melepaskan elektron valens).

43

UNSUR KUMPULAN 17

Unsur Nombor proton Bilangan elektron atom Susunan elektron atom
Florin 9 9 2.7
Klorin 17 17 2.8.7
Bromin 35 35
Iodin 53 53 2.8.18.7
2.8.18.18.7

KEADAAN FIZIK UNSUR KUMPULAN 17

Unsur Formula unsur Keadaan fizik pada suhu bilik Warna
Florin Tidak berwarna
Klorin F2 Gas Kuning kehijauan
Bromin Cl2 Gas
Iodin Br2 Cecair Perang
I2 Pepejal Perang gelap

Contoh soalan (umum):
Mengapakah takat lebur dan takat didih bagi unsur Kumpulan 17 bertambah apabila menuruni
kumpulan?
(TL dan TD I2 > Br2 > Cl2 > F2 )

1. Saiz MOLEKUL bertambah.
2. Daya tarikan antara molekul bertambah.
3. Perlu lebih banyak TENAGA HABA untuk mengatasi daya

tarikan antara molekul.

Contoh soalan (perbandingan):
Mengapakah takat lebur bromin lebih tinggi daripada klorin?

1. Saiz MOLEKUL bromin lebih besar daripada saiz molekul klorin.
2. Daya tarikan antara molekul bromin lebih kuat.
3. Bromin perlu lebih banyak TENAGA HABA untuk mengatasi daya

tarikan antara molekul.

SIFAT KIMIA UNSUR KUMPULAN 17 (Tindak balas)

1. Bertindak balas dengan air (H2O) untuk membentuk asid

(a) Tindak balas antara klorin dan air
Persamaan kimia:

Cl2 + H2O → HCl + HOCl

hipoklorus

44

(b) Tindak balas antara bromin dan air

Persamaan kimia:

Br2 + H2O → HBr + HOBr

hipobromus

(c) Tindak balas antara iodin dan air

Persamaan kimia: + HOI

I2 + H2O → Hl hipoiodus

2. Bertindak balas dengan ferum (Fe) untuk membentuk garam

(a) Tindak balas antara klorin dan ferum menghasilkan garam ferum(III) klorida

Persamaan kimia:

3Cl2 + 2Fe → 2FeCl3

(b) Tindak balas antara bromin dan ferum menghasilkan garam ferum(III)

bromida

Persamaan kimia:

3Br2 + 2Fe → 2FeBr3

(c) Tindak balas antara iodin dan ferum menghasilkan garam ferum(III) iodida
Persamaan kimia:

3I2 + 2Fe → 2Fel3

Kapas besi Kalsium oksida

Panaskan Kalium oksida
Asid hidroklorik pekat berfungsi untuk
menyerap gas
Kalium manganat(VII) berasid klorin berlebihan

Bahan-bahan untuk
menghasilkan gas
klorin

Rajah menunjukkan tindak balas antara gas klorin dan logam ferum

45

3. Bertindak balas dengan larutan natrium hidroksida (NaOH) membentuk
garam dan air
(a) Tindak balas antara klorin dan natrium hidroksida menghasilkan garam
natrium klorida, garam natrium hipoklorit dan air
Persamaan kimia:

Cl2 + 2NaOH → NaCl + NaOCl + H2O

(b) Tindak balas antara bromin dan natrium hidroksida menghasilkan garam
natrium bromida, garam natrium hipobromit dan air
Persamaan kimia:

Br2 + 2NaOH → NaBr + NaOBr

Perubahan Kereaktifan unsur Kumpulan 17

46

Contoh soalan (umum):

(a) Kereaktifan logam Kumpulan 17 semakin berkurangan apabila menuruni kumpulan.
Terangkan.

Apabila menuruni kumpulan,
1. Saiz atom bertambah.
2. Jarak antara nukleus dan petala valens bertambah.
3. Daya tarikan antara nukleus dan petala valens semakin LEMAH.
4. Kecenderungan untuk MENARIK elektron berkurangan (atom semakin susah untuk

MENERIMA elektron).

Contoh soalan (perbandingan):

(b) Terangkankan mengapa klorin LEBIH reaktif daripada bromin.

1. Saiz atom bromin LEBIH besar daripada atom klorin.
2. Jarak antara nukleus dan petala valens bagi atom bromin LEBIH jauh.
3. Daya tarikan antara nukleus dan petala valens bagi atom bromin LEBIH lemah.
4. Kecenderungan atom bromin untuk MENARIK elektron LEBIH rendah (atom bromin

lebih susah untuk menerima elektron).

UNSUR DALAM KALA 3

SIFAT FIZIK UNSUR KALA 3

Unsur Keadaan fizik pada suhu bilik Sifat kelogaman
Natrium (Na) Pepejal Logam
Magnesium (Mg) Pepejal Logam
Aluminium (Al) Pepejal Logam
Silikon (Si) Pepejal
Fosforus (P) Pepejal Separuh ogam
Sulfur (S) Pepejal Bukan logam
Klorin (Cl2) Gas Bukan logam
Argon (Ar) Gas Bukan logam
Bukan logam

47

SIFAT KIMIA UNSUR KALA 3

Boleh bertindak balas dengan gas oksigen (O2) untuk membentuk sebatian oksida

Unsur Formula kimia Sifat kimia
sebatian oksida sebatian oksida
Natrium (Na)
Magnesium (Mg) Na2O Bersifat bes
Aluminium (Al) MgO Bersifat bes
Silikon (Si) Al2O3 Bersifat bes dan asid (AMFOTERIK)
Fosforus (P) SiO2 Bersifat asid
Sulfur (S) P4O10 Bersifat asid
Klorin (Cl2) SO2 Bersifat asid
Cl2O7 Bersifat asid

PERUBAHAN SIFAT-SIFAT UNSUR KALA 3 DARI KIRI
KE KANAN

1 SAIZ ATOM BERKURANGAN
Penerangan:
Nombor proton bertambah.
Daya tarikan antara nukleus dan elektron valens semakin KUAT.

2 TAKAT LEBUR DAN TAKAT DIDIH BERKURANGAN

3 KEELEKTROPOSITIFAN BERKURANG
Penerangan:
Nombor proton bertambah.
Saiz atom semakin berkurang.
Daya tarikan antara nukleus dan elektron valens semakin KUAT.
Elektron semakin susah dilepaskan.

4 KEELEKTRONEGATIFAN BERTAMBAH
Penerangan:
Nombor proton bertambah.
Saiz atom semakin berkurang.
Daya tarikan nukleus untuk menarik elektron daripada atom lain semakin KUAT.

48

UNSUR PERALIHAN

Unsur-unsur yang terletak di antara Kumpulan 2 dan 13 dalam Jadual Berkala
Unsur

SIFAT UNSUR PERALIHAN
1. Merupakan pepejal pada suhu bilik
2. Merupakan LOGAM
3. Ketumpatan tinggi
4. Takat lebur daan takat didih tinggi
CIRI ISTIMEWA LOGAM PERALIHAN
1. Boleh membentuk sebatian berwarna
2. Digunakan sebagai mangkin
3. Mempunyai lebih dari satu nombor pengoksidaan dalam sebatiannya

49

BAB 5 : IKATAN KIMIA

PEMBENTUKAN IKATAN ION

Terbentuk antara atom LOGAM dan atom BUKAN LOGAM

1. Susunan elektron ATOM ……(l…og…am…) …. ialah ……………
2. Susunan elektron ATOM …(b…uk…an…log…am…).. ialah ……………
3. Atom ……(lo…ga.m…)….. MEMBEBASKAN …(b…il…ang…an…) . elektron untuk mencapai

susunan elektron OKTET/DUPLET.
4. Ion ……(l…og…am…) .. terbentuk
5. Atom (…bu…ka…n .l…og…am..) MENERIMA (…bi…lan…ga…n). elektron untuk mencapai susunan

elektron OKTET.
6. Ion …(b…uk…an…lo…gam…).. terbentuk
7. Ion …(…log…am…).. dan ion …(b.u…ka…n …log…am…) . tertarik antara satu sama lain dengan

daya tarikan elektrostatik.
8. Sebatian ………(fo…rm…ul…a)… terbentuk

CONTOH PEMBENTUKAN IKATAN ION
Natrium klorida

1. Susunan elektron ATOM natrium ialah 2.8.1.
2. Susunan elektron ATOM klorin ialah 2.8.7.
3. Atom natrium menderma satu elektron untuk mencapai susunan elektron oktet.
4. Ion Na+ terbentuk.
5. Atom klorin menerima satu elektron untuk mencapai susunan elektron oktet.
6. Ion Cl- terbentuk.
7. Ion Na+dan ion Cl- tertarik antara satu sama lain dengan daya tarikan elektrostatik.
8. Sebatian NaCl terbentuk.

+

Na Cl

50